ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟY ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟY ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η διαφοροποίηση των αρμοδιοτήτων της Τράπεζας της Ελλάδας (ως φορέα άσκησης της νομισματικής πολιτικής) μετά την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ). ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Α.Μ ) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Χίος, 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η Τράπεζα της Ελλάδος 1.1 Η Ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος. σελ Τα Πρώτα Χρόνια Λειτουργίας. σελ Η Ιστορία του Κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος. σελ Το Έμβλημα της Τράπεζας της Ελλάδος. σελ Διοικητές της Τράπεζας της Ελλάδος. σελ Οργανόγραμμα. σελ. 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Βασικά Στοιχεία Σύμφωνα με το Καταστατικό 2.1 Καταστατικό. σελ Κεφάλαιο και Αποθεματικά. σελ Το Προσωπικό. σελ Σχέσεις με το Κράτος. σελ Ειδικά Προνόμια της Τ.τ.Ε. σελ Διάλυση της Τράπεζας. σελ τα κύρια όργανα της Τ.τ.Ε. σελ. 27 2

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η Τράπεζα της Ελλάδος πριν την ΟΝΕ 3.1 Χαρακτηριστικά του Τραπεζικού Συστήματος. σελ Ο Ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας. σελ Οι Αρμοδιότητες της Τ.τ.Ε. πριν την ΟΝΕ. σελ Λοιπές Αρμοδιότητες της Τ.τ.Ε. σελ Οι Δραστηριότητες της Τ.τ.Ε. πριν την ΟΝΕ. σελ. 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η Νομισματική Πολιτική 4.1 Ορισμός Χρήματος. σελ Αντιπραγματισμός και Εγχρήματη Ανταλλαγή. σελ Λειτουργίες του Χρήματος. σελ Μορφές της Χρηματικής Κυκλοφορίας. σελ Η Νομισματική Βάση. σελ Ο Πολλαπλασιαστής Χρήματος. σελ Δημιουργία Τραπεζικού Χρήματος. σελ Ζήτηση Χρήματος. σελ Προσφορά Χρήματος. σελ Ισορροπία της Αγοράς Χρήματος. σελ Επεκτατική και περιοριστική Νομισματική Πολιτική. σελ Τρόποι με τους οποίους η Κεντρική Τράπεζα Επηρεάζει τη Προσφορά Χρήματος. σελ. 63 3

4 4.13 Σκοποί της Νομισματικής Πολιτικής σελ. 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η Πορεία Προς την Οικονομική και Νομισματική Ένωση. 5.1 Εισαγωγή. σελ Ελλάδα και ΟΝΕ. σελ Η Συνθήκη του Μάαστριχτ. σελ Οι Φάσεις της ΟΝΕ. σελ Η Μετάβαση στο Ευρώ. σελ Το Ευρώ. σελ Η Ελληνική Οικονομία Στο Δρόμο για την ΟΝΕ. σελ. 79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. 6.1 Εισαγωγή. σελ Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. σελ Τα Όργανα της ΕΚΤ. σελ Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). σελ Καθήκοντα του ΕΣΚΤ. σελ Σκοπός της ΕΚΤ. σελ Η Στρατηγική Της Νομισματικής Πολιτικής Του Ευρωσυστήματος. σελ. 91 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η Τράπεζα Μετά την ΟΝΕ. 7.1 Εισαγωγή. σελ Αρμοδιότητες που Διατήρησε η Τ.τ.Ε. σελ Νομισματική Πολιτική. σελ Πράξεις Συναλλάγματος. σελ Συναλλαγματικά Διαθέσιμα. σελ Συστήματα Πληρωμών. σελ Εποπτεία Πιστωτικών Ιδρυμάτων. σελ. 101 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 103 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προσπάθειες για την ενοποίηση της Ευρώπης άρχισαν αμέσως μετά το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου. Ο Winston Churchill ήταν μεταξύ των πρώτων που διακήρυξαν την ανάγκη ίδρυσης των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης και ήταν αυτή η πρωτοβουλία η οποία αποτέλεσε τη βάση για την ίδρυση στις 5 Μαΐου 1949 του Συμβουλίου της Ευρώπης, του πρώτου μεταπολεμικού ευρωπαϊκού οργανισμού ευρύτατης διακυβερνητικής συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Το Συμβούλιο της Ευρώπης προήγαγε κατά τον καλύτερο τρόπο την ιδέα της ευρωπαϊκής συνεργασίας κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του αλλά σι πρόσφατες κατά την εποχή εκείνη μνήμες του μεγάλου πολέμου καθιστούσαν εξαιρετικά επισφαλή την πρόταση της άμεσης πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Στις 9 Μαΐου 1950, μετά τη Διακήρυξη του Γάλλου υπουργού εξωτερικών Robert Schuman, η οποία και υλοποιήθηκε λίγο αργότερα με την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων ανάμεσα στη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, ιδρύθηκε η ΕΚΑΧ. Η επιτυχία της ΕΚΑΧ είχε σαν αποτέλεσμα την επέκταση της ευρωπαϊκής συνεργασίας σε όλους τους τομείς της οικονομίας και την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, στις 25 Μαρτίου 1957, με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ). Με τον ψυχρό πόλεμο οριστικοποιήθηκε η διαίρεση σε δύο μέρη της γηραιάς Ηπείρου, στη δυτική Ευρώπη του καπιταλισμού και της ελεύθερης οικονομίας και στην ανατολική Ευρώπη του σοσιαλισμού και της κεντρικά διευθυνόμενης οικονομίας. Σημαντικός αριθμός κρατών, με επικεφαλής τη Μεγάλη Βρετανία προτίμησαν την ευρωπαϊκή διακυβερνητική συνεργασία χωρίς ενοποιητικές πολιτικές 6

7 γι αυτό και ίδρυσαν το 1960 την Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ), όμως πολύ γρήγορα αποφάσισαν να ζητήσουν την ένταξή τους στην ΕΟΚ. Σημαντικό ρόλο στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτέλεσε επίσης η συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) που είχε ως στόχο την επιτάχυνση των ενεργειών για τη δημιουργία της ενοποιημένης εσωτερικής αγοράς της Κοινότητας μέχρι το τέλος του 1992 και την έναρξη της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας. Οι εξελίξεις όμως στο Χώρο της Κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης στις αρχές της δεκαετίας του 90, με την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού οδήγησαν τα δώδεκα τότε κράτη-μέλη της ΕΟΚ στην υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), καθιερώθηκε η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) και η συνεργασία σε θέματα δικαιοσύνης και Εσωτερικών υποθέσεων (ΣΔΕΥ). Παράλληλα η ανάγκη προετοιμασίας της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης οδήγησε στις 2 Οκτωβρίου 1997 στην υπογραφή της συνθήκης του Άμστερνταμ με την οποία αποφασίσθηκε η διεύρυνση της Ένωσης μέχρι το 2005 με δώδεκα νέα κράτη, ένας στόχος ο οποίος έλαβε συγκεκριμένη μορφή μέσα από τις διατάξεις της Συνθήκης της Νίκαιας. Σήμερα, μετά απ όλες αυτές τις εξελίξει το μεγάλο ερώτημα παραμένει: ποιο Θα είναι το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα υιοθετήσουν το πρότυπο του ομοσπονδιακού κράτους, θα δημιουργήσουν δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης; Θα αρκεστούν στο πρότυπο μίας λιγότερο ή περισσότερο χαλαρής ομοσπονδίας ή συνομοσπονδίας ανεξαρτήτων κρατών, με βάση το κράτος έθνος, ή θα παραμείνει η Ευρωπαϊκή Ένωση στη σημερινή της κατάσταση, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση των πολλών ταχυτήτων; Η ελληνική οικονομία έχει ήδη διανύσει έναν μακρύ δρόμο, επιτυγχάνοντας την ικανοποίηση των κριτηρίων σύγκλισης της Συνθήκης του Μάαστριχτ, γεγονός που επέτρεψε την ένταξη της χώρας μας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Με την ΟΝΕ καθιερώνεται το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών και θεσπίζεται μία κοινή νομισματική πολιτική η οποία χαράσσεται και εφαρμόζεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Αποσπάται, κατ επέκταση, από την Τράπεζα της Ελλάδος και από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες άλλων έντεκα κρατώνμελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πρώτη και σημαντικότερη αρμοδιότητα τους, ήτοι 7

8 η άσκηση ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής και μεταβιβάζεται στην ΕΚΤ. Κάτω απ αυτές τις εξελίξεις διερωτάται κανείς ποιες αρμοδιότητες παραμένουν στην δικαιοδοσία των εθνικών κεντρικών τραπεζών και σε ποιο βαθμό. Επιπλέον, γεννιούνται τα εξής ερωτήματα: υπάρχουν ακόμα τομείς της νομισματικής πολιτικής για τους οποίους είναι υπεύθυνες να αποφασίζουν σι εθνικές κεντρικές Τράπεζες ή απλώς αυτές καθίστανται εκτελεστικά όργανα της ΕΚΤ; Από τη στιγμή που σι εθνικές κεντρικές Τράπεζες μεταβιβάζουν τη βασική αρμοδιότητα της άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής στην ΕΚΤ, πως δύνανται να αντιμετωπίζουν τις οικονομικές κρίσεις που τυχόν παρουσιάζονται; Η απώλεια άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής σημαίνει αυτόματα και την απώλεια άσκησης ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής; Τελικά, στην ελληνική πραγματικότητα, τι αντίκτυπο έχει για τις αρμοδιότητες της Τράπεζας της Ελλάδος η πλήρης ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ; Βασικός στόχος της εργασίας αυτής είναι να δούμε την διαφοροποίηση των αρμοδιοτήτων της Τράπεζας της Ελλάδος μετά την ΟΝΕ. Βέβαια για την μελέτη κάτι τέτοιου κρίθηκε απαραίτητο να εξετάσουμε και άλλα ζητήματα τα οποία έχουν να κάνουν σχέση με την Τράπεζα της Ελλάδος. Για τον λόγο αυτό η παρούσα εργασία χωρίζεται σε επτά βασικά κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο δίνεται βαρύτητα σε ιστορικά στοιχεία σχετικά με την Τράπεζα της Ελλάδος. Θέματα δηλαδή που σχετίζονται με την ίδρυση της Τράπεζας, αλλά και τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της. Στο δεύτερο κεφάλαιο και χωρίς να αλλάζει ιδιαίτερα το πεδίο σκέψης μελετούνται τα βασικά στοιχεία της Τράπεζας όπως αυτά προκύπτουν από το Καταστατικό της. Το βάρος στο κεφάλαιο αυτό πέφτει στα βασικά όργανα της Τράπεζας και το ρόλο που έχει το καθένα από αυτά. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να αναφερθούν οι αρμοδιότητες της Τράπεζας της Ελλάδος πριν την ΟΝΕ. Αντιθέτως, και αφού έχουν προηγηθεί άλλα κεφάλαια, στο τελευταίο κεφάλαιο βλέπουμε πως ορισμένες αρμοδιότητες της Τράπεζας πριν την ΟΝΕ, παύουν να εμπίπτουν στο πεδίο δράσης της Τράπεζας της Ελλάδος ή να διαφοροποιούνται σε μεγάλο βαθμό, μετά την Οικονομική και Νομισματική Ένωση. 8

9 Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται φιλότιμη προσπάθεια, ώστε ο αναγνώστης να κατανοήσει όσο το δυνατόν καλύτερα τη λειτουργία της αγοράς χρήματος αλλά και αυτό που αποκαλείται νομισματική πολιτική. Η δυνατότητα, δηλαδή, που έχει μια κεντρική τράπεζα να «παίζει» με την ποσότητα χρήματος που κυκλοφορεί στην αγορά. Αξίζει να αναφέρουμε από αυτό το σημείο ότι η νομισματική πολιτική είναι η κυρίως αρμοδιότητα, που φεύγει από τα πλαίσια της Τράπεζας της Ελλάδος μετά την ΟΝΕ και εφαρμόζεται πλέον ενιαία από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για όλες τις χώρες εκείνες που ανήκουν στη ζώνη του Ευρώ. Είναι όμως έτσι τα πράγματα όπως ακριβώς ακούγονται; Δεν υπάρχει τρόπος η κεντρική τράπεζα της Ελλάδος να μπορεί να επηρεάζει έστω και σήμερα την προσφορά χρήματος; Αφού αφομοιώσουμε καλά την ενότητα 4.12, θα είμαστε σε θέση να βγάλουμε βασικά συμπεράσματα πάνω σε αυτά τα ουσιώδης ερωτήματα. Στο ενδιαφέρον πέμπτο κεφάλαιο βλέπουμε την πορεία της ελληνικής οικονομίας στο δρόμο για την ΟΝΕ. Ένα δρόμος καθόλου εύκολος και με πολλές θυσίες για να φτάσεις στο τέλος του. Τα κριτήρια σύγκλισης όπως τέθηκαν από τη συνθήκη του Μάαστριχτ δεν άφηναν πολλά περιθώρια στις κυβερνήσεις του 90 και μετά, παρά να λάβουν περιοριστικά μέτρα τα οποία είχαν έντονο κοινωνικό αντίκτυπο. Πολύ κουβέντα έγινε εκείνη την εποχή αν όλα αυτά άξιζαν τον κόπο. Υπήρξαν και φωνές οι οποίες έλεγαν ότι η ελληνική οικονομία δεν μπήκε με το «σπαθί» της στην Ευρωζώνη. Δεν κρύβω ότι μπήκα στο πειρασμό να σχολιάσω τα ζητήματα αυτά, αλλά σε αυτή τη περίπτωση υπήρχε ο κίνδυνος παρεκτροπής από τον αρχικό στόχο. Ωστόσο, μια σύντομη σκέψη μου πάνω σε αυτά παραθέτω στα συμπεράσματα που προκύπτουν στο τέλος. Δεν θα μπορούσε να λείπει βέβαια από την εργασία και ο ρόλος που έχει πλέον το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αυτό γίνεται στο έκτο κεφάλαιο, όπου μελετούνται τα βασικά τους όργανα και ο ρόλος που διαδραματίζει το καθένα από αυτά. Στο σημείο αυτό θέλω να εκφράσω την ελπίδα ότι κατάφερα να εκπληρώσω το βασικό μου στόχο σε αυτή την εργασία. Δεν θα ισχυριστώ ότι ο αναγνώστης αυτής της εργασίας θα γίνει παντογνώστης για τα θέματα που αφορούν την Τράπεζα της Ελλάδος πριν και μετά τη Νομισματική Ένωση. Δεν εργάστηκα εξάλλου γι αυτό. 9

10 Αυτό που θέλω να πιστεύω είναι ότι κάλυψα με το καλύτερο δυνατό τρόπο τα θέματα που έπρεπε, ώστε να διευκολυνθεί ο αναγνώστης και σύμφωνα με τις δικές του γνώσεις και δική του κρίση, να φτάσει σε ακόμη περισσότερα ασφαλές συμπεράσματα. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω τον Καθηγητή μου, κ. Κοντογεώργο Ευθύμιο για την στήριξη του όποτε και αν του ζητήθηκε. Ένα μεγάλο ευχαριστώ όμως και στο οικογενειακό μου περιβάλλον, για την ανοχή και ψυχολογική στήριξη κατά τη διάρκεια εκπόνησης αυτής της εργασίας. Η εργασία αφιερώνεται στην ανιψιά μου 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η Ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος. 1 Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι η κεντρική εκδοτική τράπεζα της χώρας. Ιδρύθηκε το 1927, βάσει ενός Παραρτήματος του Πρωτοκόλλου της Γενεύης της 15ης Σεπτεμβρίου, λίγα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Καταστροφή, και άρχισε να λειτουργεί το Μάϊο του Στα 75 χρόνια της ιστορίας της γνώρισε 15 Διοικητές και 26 Υποδιοικητές. Οι εργασίες της ξεκίνησαν στις 14 Μαΐου 1928, με πρώτο Διοικητή τον Αλέξανδρο Διομήδη. Οι επέτειοι των 25 ετών, με Διοικητή τον Γεώργιο Μαντζαβίνο, και των 50 ετών, με Διοικητή τον Ξενοφώντα Ζολώτα, εορτάστηκαν με λαμπρές τελετές. Η επέτειος των 75 ετών βρίσκει την Τράπεζα μέλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών, με Διοικητή τον Νικόλαο Γκαργκάνα. Η πρόταση για τη δημιουργία κεντρικής τράπεζας έγινε από την Κοινωνία των Εθνών προκειμένου να στηριχθούν οι προσπάθειες της ελληνικής Κυβέρνησης να ξεπεραστούν τα σοβαρά οικονομικά και δημοσιονομικά προβλήματα της εποχής. Μέχρι την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος, οι λειτουργίες κεντρικής τράπεζας ασκούνταν από την βασική εμπορική τράπεζα της χώρας, την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία είχε ιδρυθεί το 1841 και βαθμιαία είχε αποκτήσει μονοπώλιο επί του εκδοτικού προνομίου. Σύμφωνα με την Κοινωνία των Εθνών, στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος υπήρχε ασυμβίβαστο για την άσκηση δημόσιας εξουσίας, όπως 1 Για περισσότερες πληροφορίες βλ.: Βενέζης Ηλίας. Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος. ( Αθήνα, 1955) 11

12 η έκδοση του χαρτονομίσματος, παράλληλα με τη δραστηριότητα εμπορικής τράπεζας. Η Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών που ήλθε τότε στην Ελλάδα για την έρευνα των οικονομικών της, τον Απρίλιο του 1927, ήταν υπό την προεδρία του Παρέδρου Γενικού Γραμματέως της Κοινωνίας των Εθνών Avenol. Την απήρτιζαν τα μέλη του Δημοσιονομικού και Οικονομικού Τμήματος της Γραμματείας της Κοινωνίας των Εθνών Ε. Felkin, Jaques Rueff και J. Von Walre de Bordes. Έπειτα από μελέτη ολίγων εβδομάδων η Επιτροπή είχε μία σύνθεση όλου του οικονομικού μας προβλήματος. Στην έκθεση της προς την Δημοσιονομική Επιτροπή, τέλη Μαΐου 1927, η Επιτροπή υπέβαλε τέσσερα υπομνήματα: 1. Επί της ταμιακής καταστάσεως του Κράτους. 2. Επί του προϋπολογισμού. 3. Επί της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. 4. Επί της οικονομικής καταστάσεως της χώρας. Η Επιτροπή στην έκθεση της έκανε λόγο για την αναθεώρηση των εργασιών της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, ώστε να εξασφαλιστούν τα εξής: α) Η ανεξαρτησία της Τράπεζας. β) Το αποκλειστικό δικαίωμα της έκδοσης τραπεζογραμματίων. γ) Η μείωση του χρέους του Κράτους προς την Τράπεζα και ο επακριβής καθορισμός των μελλοντικών πιστώσεων του Κράτους. Ήταν φανερό ότι οι διαπραγματεύσεις της Γενεύης θα ναυαγούσαν, εφόσον η διάσταση της Δημοσιονομικής Επιτροπής της Κοινωνίας των Εθνών και των ελληνικών οικονομικών κύκλων - δηλαδή της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος - ήταν ριζική σε ουσιώδη σημεία της τραπεζικής μεταρρυθμίσεως. Το σχέδιο της αναδιοργανώσεως των οικονομικών μας με την βοήθεια της Κοινωνίας των Εθνών θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί. Τότε, για πρώτη φορά, ο Εμμανουήλ Τσουδερός έρριψε την ιδέα: Αντί να παραιτηθεί από τις εμπορικές της εργασίας η Εθνική Τράπεζα και να περιορισθεί σε εργασίας εκδοτικής Τραπέζης, να γίνει το αντίθετο. Δηλαδή να αποσπασθεί το εκδοτικό προνόμιο από την Εθνική Τράπεζα, η οποία να μείνει Τράπεζα εμπορική, και να ιδρυθεί νέα καθαρώς Εκδοτική Τράπεζα. 12

13 Ο Εμμανουήλ Τσουδερός, επιστρέφοντας από την Γενεύη στην Αθήνας, έφερε μαζί του και ένα προσχέδιο Καταστατικού της Τράπεζας της Ελλάδος, καθώς και ένα σχέδιο Συμβάσεως μεταξύ Κράτους και Εθνικής Τραπέζης για τα ζητήματα που θα προέκυπταν από την απόσπαση του εκδοτικού προνομίου από την Εθνική. Τα σχέδια αυτά τα είχε επεξεργασθεί η Υποεπιτροπή της Δημοσιονομικής Επιτροπής της Κοινωνίας των Εθνών και τα είχε εγκρίνει η ολομέλεια της ιδίας Επιτροπής. Τότε όμως υπήρξε διαφωνία επί των σχεδίων αυτών, η οποία προερχόταν από το Λαϊκό Κόμμα και η τότε Κυβέρνηση Συνασπισμού παραιτήθηκε. Η νέα Κυβέρνηση που σχηματίσθηκε υπό την Προεδρία του Αλέξανδρου Ζαΐμη, και με την αποχή του Λαϊκού Κόμματος από τη βουλή, έκρινε τη γενική οικονομική πολιτική της Κυβερνήσεως και τις προγραμματικές δηλώσεις του Αλέξανδρου Ζαΐμη, ο οποίος είχε ζητήσει την άμεση σύσταση Κεντρικής Εκδοτικής Τράπεζας. Η Ελληνική Κυβέρνηση, την οποία εκπροσωπεί ο Υπουργός των Οικονομικών Γεώργιος Καφαντάρης και ο Γενικός Διευθυντής του Γενικού Λογιστηρίου Γεώργιος Μαντζαβίνος, το Δημοσιονομικό Τμήμα της Κοινωνίας των Εθνών, και οι αντιπρόσωποι της Εθνικής Τραπέζης - ο Αλέξανδρος Διομήδης και ο Ιωάννης Δροσόπουλος, ως Διοικητής ο πρώτος και ως Υποδιοικητής ο δεύτερος - και ο καθηγητής Κυριάκος Βαρβαρέσος συνεργάσθηκαν για την τελική κατάρτιση της διεθνούς πράξεως που επέβαλε την τραπεζιτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Είναι το Πρωτόκολλο της Γενεύης της 15 Σεπτεμβρίου Το Πρωτόκολλο της Γενεύης με τα παραρτήματά του προέβλεπε τους όρους υπό τους οποίους η Κοινωνία των Εθνών έδιδε την συγκατάθεση της για την συνομολόγηση τριμερούς δανείου προς την Ελλάδα των εννέα εκατομμυρίων λιρών Αγγλίας για την σταθεροποίηση του νομίσματος, την εκκαθάριση των εκκρεμών λογαριασμών του Δημοσίου κλπ. Μία από τις προϋποθέσεις για την συγκατάθεση αυτή ήταν και η ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος. Το άρθρον ΙV του Πρωτοκόλλου καθορίζει σχετικώς: 1)Νέα και ανεξάρτητη Τράπεζα, ονομαζόμενη «Τράπεζα της Ελλάδος», θα ιδρυθεί στην Ελλάδα το ταχύτερων και θα αρχίσει να λειτουργεί το αργότερων έξι μήνας μετά την έκδοση του δανείου. 13

14 2) Η Ελληνική Κυβέρνηση αναλαμβάνει να λάβει τα αναγκαία μέτρα προς πραγματοποίηση της σταθεροποιήσεως του ελληνικού νομίσματος σε σχέση προς τον χρυσό, από την ημέρα της ενάρξεως της λειτουργίας της Τράπεζας της Ελλάδος. 3) Προς σταθεροποίηση του ελληνικού νομίσματος, το εν τρίτον του προϊόντος του δανείου (τρία εκατομμύρια λιρών Αγγλίας) θα χρησιμοποιηθεί από την Ελληνική Κυβέρνηση για την εξόφληση μέρους του Δημοσίου χρέους, το οποίο θα μεταβιβασθεί από την Εθνική Τράπεζα στην Τράπεζα της Ελλάδος. Μαζί με τα παραρτήματα του Πρωτοκόλλου της Γενεύης ήταν και το Καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος και η Σύμβαση της 27 Οκτωβρίου 1927 μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Εθνικής Τράπεζας, βάσει της οποίας η Εθνική Τράπεζα παρητείτο υπέρ της Τράπεζας της Ελλάδος από το εκδοτικό της προνόμιο. Η Τράπεζα της Ελλάδος άρχισε τη λειτουργία της τον Μάιο του 1928 με προσωπικό 500 ατόμων. Στη συνέχεια η Τράπεζα άνοιξε έναν αριθμό πρακτορείων και υποκαταστημάτων κυρίως για την τροφοδότηση των τοπικών αγορών σε χαρτονόμισμα και για τη διενέργεια πληρωμών και εισπράξεων για λογαριασμό του Δημοσίου. Στις 4 Απριλίου 1938 η έδρα της Τράπεζας μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση. 2 Πηγή: Η Τράπεζα της Ελλάδος, Η σημερινή θέση της Τ.τ.Ε. είναι στην οδό Πανεπιστημίου Η Διοίκηση και τα μέλη του Γενικού Συμβουλίου συνεδριάζουν στις 20 Νοεμβρίου

15 1.2 Τα Πρώτα Χρόνια Λειτουργίας. Η πρώτη σύνθεση της διοίκησης της Τ.τ.Ε. ήταν η εξής: Διοικητής: Αλέξανδρος Ν. Διομήδης, Υποδιοικητής: Εμμανουήλ Ι. Τσουδερός. Σύμβουλοι: Αλ. Ζάννας, Πέτρος Καλλιγάς, Κοσμάς Κοσμετάτος, Δημήτριος Κωστόπουλος, Ιωάννης Κ. Παπαδάτος, Ιωάννης Παπαστράτος, Νικητ. Ρούσσος, Γεωργ. Σταματόπουλος, Μιλτιάδης Νεγροπόντης. Κυβερνητικός Επίτροπος: Στυλιανός Γρηγορίου. Γενικός Γραμματεύς: Δημήτριος Νομικός. Διευθυνταί: Μιχ. Ευλάμπιος, Λεων. Γεωργιάδης. Τεχνικός Σύμβουλος της Τραπέζης είχε ορισθή από την Κοινωνίαν των Εθνών ο H.C. Finlayson. Ο Αλέξανδρος Διομήδης όταν ανέλαβε τα καθήκοντα του ως διοικητής έκανε λόγο για νομισματική εξυγίανση και ανόρθωση των δημόσιων οικονομικών. Τόνισε ότι στη κατεύθυνση αυτή καθοριστικό ρόλο έχει η Τ.τ.Ε. Το ποσό των λιρών Αγγλίας που διέθετε η Τράπεζα εξασφάλιζαν την ακεραιότητα του ελληνικού νομίσματος Το Διεθνές Περιβάλλον μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. 4 Το πρόβλημα της νομισματικής εξυγιάνσεως το είχαν αντιμετωπίσει όταν τέλειωσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος όλες οι χώρες που είχαν υποστεί στις οικονομίες τους τις βαρύτατες επιπτώσεις του. Ο πληθωρισμός επικρατούσε σε παγκόσμια έκταση, και ως πρώτος στόχος της οικονομικής πολιτικής εμφανιζόταν η «νομισματική σταθεροποίηση», η αποκατάσταση της εσωτερικής νομισματικής ισορροπίας και της σταθερότητας στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Το ζήτημα όμως ήταν σε ποια βάση θα θεμελιωνόταν η νομισματική εξυγίανση, δεδομένου ότι ο «χρυσός κανόνας» είχε παύσει να λειτουργεί μόλις άρχισε ο πόλεμος. Η αντικατάστασή του με «διευθυνόμενα νομισματικά συστήματα» ήταν μια άποψη που υποστηρίχθηκε από μεγάλους οικονομολόγους, και σειρά από σχέδια διατυπώθηκαν στην πενταετία Τελικά όμως επικράτησε η επάνοδος στο χρυσό κανόνα, που ανταποκρινόταν περισσότερο για την κοινή αντίληψη στην έννοια της νομισματικής σταθερότητας. Τα 4 Για περισσότερες πληροφορίες βλ: Τράπεζα της Ελλάδος. Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών. «Τα Πρώτα Πενήντα Χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος», ( Αθήνα, 1978 ) 15

16 πλεονεκτήματά του - ο αυτοματισμός στη ρύθμιση της νομισματικής κυκλοφορίας και των συναλλαγματικών ισοτιμιών - εντυπωσίαζαν το κοινό περισσότερο από τα μειονεκτήματά του, που ήταν κυρίως η εξάρτηση του νομισματικού συστήματος από την ασταθή αξία του χρυσού, επηρεαζόμενη σημαντικά και από τις μεταβολές του όγκου και του κόστους της παραγωγής του. Πρώτη η Αγγλία στις 28 Απριλίου 1925 εισήγαγε πάλι επίσημα το χρυσό κανόνα, γεγονός που επηρέασε διεθνώς την κατεύθυνση της νομισματικής μεταρρυθμίσεως. Όλα τα κράτη την ακολούθησαν το ένα μετά το άλλο, καθιερώνοντας σταθερή σχέση των νομισμάτων τους προς τον χρυσό. Με την επάνοδο στον κανόνα χρυσού χρειάστηκε βέβαια να καθοριστούν οι ισοτιμίες των νομισμάτων προς τον χρυσό, και έπρεπε να γίνει επιλογή μιας από τις δύο λύσεις: ή να γίνει η σταθεροποίηση με βάση την προπολεμική ισοτιμία, ή να ληφθή υπ όψη η δεδομένη υποτίμηση των νομισμάτων και να καθοριστεί ανάλογη νέα ισοτιμία. Η πρώτη λύση, που δεν ήταν εφαρμόσιμη παρά στις χώρες που είχαν υποστεί σχετικώς ελαφρό πληθωρισμό, προϋπέθετε προσφυγή σε αυστηρά περιοριστική νομισματική πολιτική. Την καθιέρωσαν πράγματι μόνο οι έξι χώρες που είχαν την εποχή εκείνη τα σκληρότερα σχετικώς νομίσματα. Όλες οι άλλες χώρες έκαμαν τη σταθεροποίηση με υψηλότερη τιμή χρυσού, αναγνωρίζοντας επίσημα την υποτίμηση των νομισμάτων τους. Για την Ελλάδα η νομισματική σταθεροποίηση έπρεπε να αποτελέσει την αφετηρία μιας διαδικασίας ανορθώσεως και εξυγιάνσεως της οικονομίας με πρώτους στόχους την εξισορρόπηση των δημοσίων οικονομικών, την εκκαθάριση του κυμαινόμενου χρέους, την τακτοποίηση των πολεμικών οφειλών και την αποκατάσταση ισορροπίας στις εξωτερικές συναλλαγές. Η νομισματική σταθεροποίηση ήταν φυσικό να επιδιωχθεί σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, δηλαδή με την επάνοδο στον κανόνα χρυσού. Αυτή πραγματοποιήθηκε με την καθιέρωση του κανόνα συναλλάγματος χρυσού, και η αξία της δραχμής συνδέθηκε με την αγγλική λίρα. Η ισοτιμία καθορίστηκε σε επίπεδο υψηλότερο από το προπολεμικό επίπεδο, που υπολογίστηκε ανάλογα με την υποτίμηση που είχε υποστεί εν τω μεταξύ το νόμισμα. Για την επιτυχία όμως της όλης εξυγιαντικής προσπάθειας ήταν απόλυτα αναγκαία η αναδιοργάνωση και ο εκσυγχρονισμός του τραπεζικού συστήματος. Το επίκεντρο της επιδιώξεως αυτής αποτέλεσε η ίδρυση ενός αμιγώς εκδοτικού ιδρύματος, που θα 16

17 ασκούσε όλες τις λειτουργίες μιας σύγχρονης κεντρικής τράπεζας και αποκλειστικώς αυτές Η Περίοδος του Β Παγκόσμιου Πολέμου. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Διοικητής της Τράπεζας ακολούθησε την Ελληνική Κυβέρνηση στην εξορία. Το απόθεμα σε χρυσό της Τράπεζας μεταφέρθηκε πρώτα στη Νότια Αφρική και ύστερα στο Λονδίνο. Μετά το τέλος του Πολέμου, η οικονομία εν γένει και ιδιαίτερα το χρηματοπιστωτικό σύστημα βρίσκονταν σε έντονα αποδιοργανωμένη κατάσταση. Το 1945 το κόστος ζωής εικοσαπλασιάστηκε ενώ η βιομηχανική παραγωγή βρισκόταν στο ένα τρίτο του προπολεμικού της επιπέδου και οι τραπεζικές καταθέσεις στο ένα τριακοστό του επιπέδου που καταγραφόταν το Η κατάσταση αυτή, υπό τις συνθήκες κρίσης της εποχής, κρίθηκε ότι απαιτούσε στενή συνεργασία μεταξύ της Κεντρικής Τράπεζας και των Κυβερνήσεων. Τη συνεργασία αυτή θεσμοποίησε η δημιουργία, το 1946, της Νομισματικής Επιτροπής. Η Επιτροπή περιλάμβανε τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας ως πρόεδρο, τέσσερις άλλους Υπουργούς και το Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Η θέση της Τράπεζας της Ελλάδος ήταν σημαντική, καθώς η Τράπεζα είχε την ευθύνη σχεδιασμού και πρότασης μέτρων πολιτικής που, κατά κανόνα, υιοθετούνταν από την Επιτροπή Η Κατάργηση της Νομισματικής Επιτροπής. Το 1982 η Νομισματική Επιτροπή καταργήθηκε και οι περισσότερες των αρμοδιοτήτων της μεταβιβάσθηκαν στην Τράπεζα της Ελλάδος (Νόμος 1266/1982). Όμως το περίπλοκο σύστημα άμεσων ελέγχων και πιστωτικών κανόνων, αν και κατ' επανάληψη τροποποιήθηκε, παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80. Υπό το σχήμα αυτό υιοθετήθηκε μία προσέγγιση σε δύο επίπεδα σύμφωνα με τα οποία η Κυβέρνηση είχε την ευθύνη χάραξης της γενικής οικονομικής πολιτικής, ενώ η Τράπεζα της Ελλάδος ασκούσε τη νομισματική και συναλλαγματική πολιτική μέσα στα όρια του Καταστατικού της. 17

18 Ο ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδος άλλαξε και πάλι στα τέλη της δεκαετίας του '80, με τις κινήσεις ελευθέρωσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σήμερα η Τράπεζα της Ελλάδος ελέγχει τη ρευστότητα έμμεσα, κυρίως με πράξεις ανοιχτής αγοράς, και με τη μεταβολή των επίσημων επιτοκίων και των απαιτήσεων τήρησης αποθεματικών. Το πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής τροποποιήθηκε το 1998 μετά την ένταξη της δραχμής στον Μ.Σ.Ι. του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος και την έμφαση που δίνεται στην σταθερότητα της ισοτιμίας στον μηχανισμό αυτό. Πηγή: Έναρξη των Εργασιών της Τράπεζας της Ελλάδος, Η Ιστορία του Κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος. Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε το Μέχρι το 1938 φιλοξενήθηκε στο κτίριο της Κτηματικής Τράπεζας στην οδό Πανεπιστημίου 28. Το κεντρικό κτίριο της Τράπεζας (6025μ2) βρίσκεται στην καρδιά της πόλης των Αθηνών (οδός Πανεπιστημίου/Ελ. Βενιζέλου 21) και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα έκφρασης ακαδημαϊσμού της αρχιτεκτονικής των δημοσίων κτιρίων στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. 5 Στη φωτογραφία απεικονίζεται ο Αλέξανδρος Διομήδης. 18

19 Η προεργασία για την εγκατάσταση της Τραπέζης σε κατάλληλο κτίριο είχε αρχίσει αμέσως μετά την ίδρυσή της με την αγορά οικοπέδων και με την προκήρυξη διαγωνισμού για την εκπόνηση των προσχεδίων ήδη το Στις αρχές του 1930, όταν η Τράπεζα της Ελλάδος σύστησε το Τμήμα Κτιρίων, είχε αναθέσει τη διεύθυνσή του στον αρχιτέκτονα Κ. Παπαδάκη, που υπηρετούσε ως τότε στο αρχιτεκτονικό τμήμα της Εθνικής Τραπέζης, και είχε προσλάβει επίσης ως τεχνικό σύμβουλο τον Ν. Ζουμπουλίδη, Διευθυντή της Τεχνικής Υπηρεσίας της Εθνικής. Τα οριστικά προσχέδια των Ν. Ζουμπουλίδη και Κ. Παπαδάκη εγκρίθηκαν από το Γενικό Συμβούλιο το Νοέμβριο του Τα σχέδια αυτά, και ειδικότερα τα σχέδια των θησαυροφυλακίων και των διαφόρων εγκαταστάσεων, τα εξέτασε το 1933 και ο άγγλος μηχανικός O. Faber, που έκαμε και τις μελέτες για τη θέρμανση και τον εξαερισμό του κτιρίου. Εν τω μεταξύ είχε αρχίσει, από τους κύκλους που ζητούσαν συγχώνευση με την Εθνική, να υπονομεύεται η προσπάθεια της Τράπεζας της Ελλάδος να αποκτήσει ιδιόκτητο κεντρικό κατάστημα. Οικονομικοί παράγοντες του Λαϊκού Κόμματος, που βρισκόταν τότε στην εξουσία, αντιδρούσαν στο να δοθεί κυβερνητική άδεια για την οικοδόμηση νέου κτιρίου. Το Μάρτιο του 1933 ο Υπουργός των Οικονομικών είχε παραγγείλει να σταματήσει κάθε σχετική εργασία. Ο Παναγής Τσαλδάρης, που δεν συμφωνούσε σ' αυτό το ζήτημα με τους παράγοντες του κόμματός του, υπέδειξε ιδιαιτέρως στο Διοικητή της Τραπέζης, όπως αναφέρει ο Ηλίας Βενέζης (1, σ. 171), πώς και πότε θα έπρεπε να γίνει η τελετή της θεμελιώσεως για να είναι αδύνατη κάθε αντίδραση. Έτσι η τελετή θεμελιώσεως του κτιρίου επισπεύσθηκε, και έγινε στις 20 Νοεμβρίου Παρέστησαν η Διοίκηση και το Γενικό Συμβούλιο της Τραπέζης και ανώτατοι υπάλληλοι του ιδρύματος. Τον αγιασμό της θεμελιώσεως έκαμε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος. Ο Εμμανουήλ Τσουδερός εκφώνησε σχετικό λόγο. Εν τω μεταξύ είχαν γίνει ήδη, στις 15 Μαΐου 1933, τα εγκαίνια του ιδιόκτητου μεγάρου της Τραπέζης στη Θεσσαλονίκη, καθώς και του κτιρίου του υποκαταστήματος στον Πειραιά στις 12 Ιουνίου Στις 4 Απριλίου 1938, όταν πλησίαζε η πρώτη δεκαετία από την ίδρυση της Τραπέζης της Ελλάδος, έγιναν τα εγκαίνια του κεντρικού καταστήματος της οδού Πανεπιστημίου. Ο Αρχιεπίσκοπος 19

20 Αθηνών έκαμε τον αγιασμό. Παρόντες ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς, Πρόεδρος τότε της Κυβερνήσεως, προσωπικότητες της οικονομικής και της πνευματικής ζωής της χώρας, και οι Σύμβουλοι του ιδρύματος. Πηγή: Η ιστορία του κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος, Το Έμβλημα της Τράπεζας της Ελλάδος. Πηγή: Το έμβλημα της Τράπεζας της Ελλάδος, Στο έμβλημα παρίσταται η Αθηνά καθισμένη επί αρχαϊκού καθίσματος. Στο κεφάλι της φέρει το Αττικόν κράνος, ενώ στο δεξί της χέρι κρατάει κλαδί ελιάς, το σύμβολο της ειρήνης. 6 Η φωτογραφία είναι από την ανέγερση του κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος. 20

21 1.5 Διοικητές της Τράπεζας της Ελλάδος. ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ ΕΝΑΡΞΗ ΘΗΤΕΙΑΣ ΛΗΞΗ ΘΗΤΕΙΑΣ Αλέξανδρος Διομήδης 21/04/ /09/1931 Εμμανουήλ Τσουδερός 31/10/ /08/1935 ( Α Περίοδος ) Εμμανουήλ Τσουδερός 20/03/ /07/1939 ( Β Περίοδος ) Ιωάννης Δροσόπουλος 10/07/ /07/1939 Κυριάκος Βαρβαρέσος 04/08/ /07/1946 Ξενοφών Ζολώτας 12/10/ /01/1945 ( Α Περίοδος ) Γεώργιος Μαντζαβίνος 11/02/ /02/1955 Ξενοφών Ζολώτας 05/02/ /08/1967 ( Β Περίοδος ) Δημήτριος Γαλάνης 07/08/ /05/1973 Κωνσταντίνος Παπαγιάννης 07/05/ /08/1974 Παναγιώτης Παπαληγούρας 09/08/ /10/1974 Ξενοφών Ζολώτας 26/11/ /11/1981 ( Γ Περίοδος ) Γεράσιμος Αρσένης 03/11/ /02/1984 Δημήτριος Χαλικιάς 20/02/ /02/1992 Ευθύμιος Χριστοδούλου 20/02/ /12/1993 Ιωάννης Μπούτος 01/12/ /10/1994 Λουκάς Παπαδήμος 26/10/ /06/2002 Νικόλαος Γκαργκάνας 14/06/2002 ως σήμερα 21

22 1.6 Οργανόγραμμα. 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Καταστατικό. Το Καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος έχει προσαρμοστεί ώστε να καλύπτει τις απαιτήσεις της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τροποποιήσεις που έγιναν με τις αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης των Μετόχων της Τράπεζας της Ελλάδος από και , οι οποίες κυρώθηκαν με τους Νόμους 2609/ και 2832/ αντίστοιχα. Με τις τροποποιήσεις αυτές διαμορφώνεται ένα σύγχρονο πλαίσιο λειτουργίας της κεντρικής τράπεζας, το οποίο είναι σύμφωνο με τις διατάξεις της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και του Καταστατικού του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών. Το Καταστατικό, όπως ήδη ισχύει, ορίζει ως πρωταρχικό σκοπό της Τράπεζας της Ελλάδος τη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών, καθορίζει τις βασικές της αρμοδιότητες, κατοχυρώνει την ανεξαρτησία της και προσδιορίζει τις σχέσεις της με τη Βουλή και την Κυβέρνηση. Προβλέπει επίσης ότι, από της υποκαταστάσεως του ευρώ στο εθνικό νόμισμα, η Τράπεζα της Ελλάδος λειτουργεί ως αναπόσπαστο μέρος του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών τόσο κατά την επιδίωξη του πρωταρχικού της σκοπού όσο και ως προς σειρά βασικών αρμοδιοτήτων της, ενεργώντας σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Συνιστάται -διά του παρόντος- Ανώνυμος Εταιρία υπό την επωνυμία Τράπεζα της Ελλάδος, εδρεύουσα εν Αθήναις και διεπομένη υπό του παρόντος Καταστατικού. Η διάρκεια της Τραπέζης ορίζεται μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020, δυναμένη να παραταθεί διά αποφάσεως της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων, εγκρινομένης διά διατάγματος. 23

24 Από της υποκαταστάσεως του ευρώ στο εθνικό νόμισμα, η Τ.τ.Ε. λειτουργεί ως αναπόσπαστο μέρος του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών τόσο κατά την επιδίωξη του πρωταρχικού της σκοπού όσο και, ως προς σειρά βασικών αρμοδιοτήτων της. Κατά την άσκηση των καθηκόντων της, η Τ.τ.Ε. και τα μέλη των οργάνων της δεν ζητούν ούτε δέχονται οδηγίες από την κυβέρνηση ή Οργανισμούς. Η κυβέρνηση και οι λοιποί φορείς πολιτικής εξουσίας δεν επιδιώκουν να επηρεάζουν τα όργανα της Τράπεζας κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Κάθε έτος όμως υποβάλλει έκθεση για τη Νομισματική Πολιτική του προηγούμενου και του τρέχοντος έτους στη Βουλή των Ελλήνων και στο Υπουργικό Συμβούλιο Κεφάλαιο και Αποθεματικά. Το μετοχικό Κεφάλαιο της Τράπεζας, ορισθέν κατά την ίδρυση αυτής εις δραχμών, διαιρεθεί σε μετοχές (αξίας δραχμών εκάστη), κατεβλήθη δε εξ ολοκλήρου από την Εθνική Τ.τ.Ε., αναλαβούσης ολόκληρο το μετοχικό κεφάλαιο κατά τους όρους του άρθρου 2 της μεταξύ του Δημοσίου και της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος συμβάσεως. Το μετοχικό αυτό κεφάλαιο της Τράπεζας της Ελλάδος, κατά προσαρμογή σύμφωνα προς το Διάταγμα της 14/27 Νοεμβρίου 1956 περί αναπροσαρμογής των Ισολογισμών των Ανωνύμων Εταιριών από της 1 Ιανουαρίου 1957 ορίζεται σε δραχμές διαιρούμενο σε μετοχές. Οι μετοχές της Τράπεζας είναι ονομαστικές και η μεταβίβαση αυτών γίνεται με εγγραφή σε ειδικό βιβλίο κάθε φορά που γίνεται μεταβίβαση του ιδίου τίτλου. Το μετοχικό κεφάλαιο της Τράπεζας ανέρχεται ήδη στο ποσό των Ευρώ ,38.-, διαιρούμενο σε μετοχές ονομαστικής αξίας Ευρώ 16,43 η καθεμιά. Το δημόσιο και οι δημόσιες επιχειρήσεις δεν μπορούν να κατέχουν άμεσα ή έμμεσα μετοχές της Τ.τ.Ε. σε ποσοστό που να υπερβαίνει το 35% του εκδεδόμενου ονομαστικού κεφαλαίου. 7 Προστέθηκε με την από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης που κυρώθηκε με το Ν. 2609/1998 (ΦΕΚ Α 101/ ) 24

25 Για τις μετοχές της Τράπεζας εφαρμόζονται οι διατάξεις περί άυλων, ονομαστικών μετοχών εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών. Το κεφάλαιο της Τράπεζας μπορεί να αυξηθεί ύστερα από απόφαση του Γενικού Συμβουλίου και έγκρισης της Κυβέρνησης. Η αύξηση καταβάλλεται εξ ολοκλήρου, ενώ η τιμή και ο τρόπος της έκδοσης των νέων μετοχών ορίζεται από το ίδιο το Γενικό Συμβούλιο. Το τακτικό αποθεματικό της Τράπεζας (αλλά και το έκτατο εφόσον υπάρχει) σχηματίζεται από τα ετήσια καθαρά κέρδη. Η καταβολή στο τακτικό αποθεματικό μπορεί να ανασταλεί, εφόσον αυτό ανέλθει ή υπερβεί το καταβεβλημένο κεφάλαιο της Τράπεζας. 2.3 Το Προσωπικό. Το προσωπικό της Τράπεζας, εκτός του Διευθυντή, διορίζεται και απολύεται από τον Διοικητή, ύστερα από πρόταση του Συμβουλίου Διευθύνσεως. 8 Ο αριθμός των υπαλλήλων που υπηρετούν την Τράπεζα ορίζεται από το Γενικό Συμβούλιο ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν. Ουδείς διορίζεται μέχρι το βαθμό του υπολογιστού, εκτός διαγωνισμού, ο οποίος διεξάγεται όπως ο κανονισμός ορίζει. Για το βοηθητικό προσωπικό (εισπράκτορας κλπ) αρκεί η δοκιμασία και η σύγκριση των προσόντων μεταξύ των συνυποψηφίων. Έκτακτοι τεχνικοί υπάλληλοι μπορεί να προσληφθούν για ορισμένη χρονική θητεία ή μη, μετά από απόφαση του Γενικού Συμβουλίου. Τα διευθυντικά στελέχη και οι υπάλληλοι της Τράπεζας οφείλουν να τηρούν εχεμύθεια για κάθε φύσης συναλλαγή και εργασία της Τράπεζας. Οι παραπάνω λαμβάνουν τον μισθό τους υπό τους όρους που θέτει το Γενικό Συμβούλιο. Η αμοιβή αυτών δεν μπορεί να ορίζεται υπό μορφή προμήθειας (ποσοστών) ή συμμετοχής στα κέρδη της Τράπεζας. 8 Η παράγραφος αυτή αντικαταστάθηκε με το άρθρο 3 Ν.2120/1952 (ΦΕΚ Α 132) και σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 3 Ν.3123/1955 (ΦΕΚ Α 23), με το οποίο καταργήθηκε η θέση του Γενικού Διευθυντή στην Τράπεζα και τροποποιήθηκε ανάλογα η διάταξη αυτή. 25

26 2.4 Σχέσεις με το Κράτος. Το δημόσιο μπορεί να αναθέτει στην Τράπεζα τη διεξαγωγή συναλλαγών του σε χρήμα, επιταγές και συνάλλαγμα και γενικώς τραπεζικών συναλλαγών στην Ελλάδα ή και στο εξωτερικό. Οι λογαριασμοί και τα διαθέσιμα του δημοσίου σε συνάλλαγμα τηρούνται στη Τράπεζα. Για τους παραπάνω λογαριασμούς καταβάλλεται τόκος από την Τράπεζα. Το ύψος του επιτοκίου καθορίζεται με σύμβαση και αντανακλά τις συνθήκες και τους όρους της αγοράς. Η Τράπεζα ενεργεί για λογαριασμό του Δημοσίου εισπράξεις και πληρωμές δημόσιων χρημάτων και τηρεί τους σχετικούς λογαριασμούς σύμφωνα με τις οδηγίες των αρμόδιων δημόσιων αρχών έναντι αμοιβής που θα καθορίζεται με σύμβαση. Η ευθύνη της Τράπεζας σε σχέση με τα κεφάλαια αυτά περιορίζεται στην ακριβή εκτέλεση των λαμβανομένων οδηγιών. Στη Τράπεζα ανατίθεται η έκδοση και η εξυπηρέτηση όλων των εσωτερικών δημόσιων δανείων με όρους που θα συμφωνούνται. Ο Υπουργός των Οικονομικών μπορεί να διορίζει Επίτροπο του Κράτους, ο οποίος δικαιούται να μετέχει στη Γενική Συνέλευση και στις συνεδριάσεις του Γενικού Συμβουλίου, αλλά χωρίς δικαίωμα ψήφου. Οι αποδοχές του Επιτρόπου του Κράτους καταβάλλονται από το Δημόσιο. Ο Επίτροπος δικαιούται να εναντιώνεται κατά πάσα απόφασης της Γενικής Συνέλευσης ή του Γενικού Συμβουλίου, αν θεωρεί ότι αντιβαίνουν στο καταστατικό ή άλλους νόμους του Κράτους. 2.5 Ειδικά Προνόμια της Τ.τ.Ε. Η Τράπεζα απαλλάσσεται παντός φόρου ή τέλους. Επίσης, απαλλάσσεται της πληρωμής οποιουδήποτε φόρου ή τέλους επί των εκδιδόμενων τραπεζικών γραμματίων. 26

27 Συμβάσεις δανείου ή παροχής πιστώσεως, μεταξύ της Τ.τ.Ε. και αλλοδαπού νομικού ή φυσικού προσώπου, απαλλάσσονται παντός τέλους χαρτοσήμου και πάσης εισφοράς ή τέλους υπέρ οποιουδήποτε Ασφαλιστικού Ταμείου ή οποιουδήποτε τρίτου. 2.6 Διάλυση της Τράπεζας. Σε περίπτωση ανακλήσεως του εκδοτικού προνομίου της Τ.τ.Ε., η Τράπεζα διαλύεται, το δε ενεργητικό και παθητικό αυτής εκτιμάται από 3 εμπειρογνώμονες. Μετά την εξακρίβωση της αξίας του ενεργητικού και παθητικού της Τράπεζας, θα καταβληθεί πρώτα στους μετόχους η ονομαστική αξία των μετοχών, και το καθαρό πλεόνασμα της αξίας αυτής θα διανεμηθεί εξ ημισείας μεταξύ Κυβερνήσεως και μετόχων. 2.7 τα κύρια όργανα της Τ.τ.Ε. Έξι είναι τα βασικά όργανα της Τ.τ.Ε. : 1. Η Γενική Συνέλευση των Μετόχων 2. Το Γενικό συμβούλιο 3. Η Εκτελεστική Επιτροπή 4. Το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής 5. Το Συμβούλιο Διευθύνσεως 6. Οι Ελεγκτές Γενική Συνέλευση των Μετόχων. Η Γενική Συνέλευση των Μετόχων, καταρτιζόμενη σύμφωνα με το Καταστατικό της είναι το ανώτατο όργανο της Τράπεζας και εκπροσωπεί το σύνολο των μετόχων. Οι αποφάσεις αυτής υποχρεώνουν όλους ακόμα και τους απόντες μετόχους. 27

28 Στις Γενικές Συνελεύσεις της Τράπεζας, δικαιούται να συμμετάσχει και να ψηφίσει ο Κύριος τουλάχιστον είκοσι πέντε μετοχών, εγγεγραμμένος ως τέτοιος, στο ειδικό βιβλίο της Τράπεζας, τρεις μήνες πριν την Γενική Συνέλευση. Οι Γενικές συνελεύσεις συνέρχονται : Α) Η τακτική Γενική Συνέλευση συνέρχεται άπαξ του έτους, όχι αργότερα του μηνός Απριλίου. Β) Έκτακτες Γενικές Συνελεύσεις συνέρχονται όποτε παρίσταται ανάγκη. Οι τακτικές και έκτακτες γενικές συνελεύσεις συγκαλούνται από το γενικό συμβούλιο. Αν δεν συγκεντρωθεί τουλάχιστον το εν τέταρτον του μετοχικού κεφαλαίου, από τους νόμιμους εκπροσώπους, το Συμβούλιο υποχρεούται να συγκαλέσει έκτακτη Γενική Συνέλευση εντός 30 ημερών. Η πρόσκληση Γενικής Συνέλευσης, ορίζει τον τόπο, την ημέρα, την ώρα και την ημερήσια διάταξη, και τοιχοκολλάται σε εμφανή θέση του καταστήματος της Τράπεζας, ενώ δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Η πρόσκληση γίνεται 21 τουλάχιστον ημέρες πριν την Γενική Συνέλευση. Δεν δικαιούνται να ασκήσουν τα δικαιώματα μετόχων στις Γενικές Συνελεύσεις ούτε αυτοπροσώπως, ούτε δι αντιπροσώπου οι εξής : Α) Οι μη έχοντες την ελληνική υπηκοότητα Β) Οι πτωχεύσαντες κατά την περίοδο του περιορισμού των δικαιωμάτων των. Γ) Πρόσωπα στα οποία έχουν αφαιρεθεί τα αστικά και πολιτικά τους δικαιώματα. Υπάλληλος της Τράπεζας δεν δικαιούται να παρίσταται στη Γενική Συνέλευση υπό την ιδιότητα του αντιπροσώπου μετόχων, παρά μόνον ως αντιπρόσωπος συγγενών του μέχρι τετάρτου βαθμού. Ο πρόεδρος των Γενικών Συνελεύσεων εκλέγεται από τη Συνέλευση. Σε περίπτωση ισοψηφίας νικά η ψήφος του Προέδρου. 28

29 Η ετήσια Γενική Συνέλευση είναι η μόνη αρμόδια να αποφασίζει, μεταξύ άλλων, για τα ακόλουθα θέματα: α) Έγκριση της ετήσιας έκθεσης β) Έγκριση του ισολογισμού κατόπιν εκθέσεως των Ελεγκτών γ) Καταβολές σε αποθεματικά και άλλα ειδικά κεφάλαια, προσδιορισμού του μερίσματος και εν γένει διαθέσεως των καθαρών κερδών. δ) Εκλογή ή ανάκληση των μελών του Γενικού Συμβουλίου και των Ελεγκτών και καθορισμού της αμοιβής και των οδοιπορικών αυτών εξόδων. ε) Απαλλαγή του Γενικού Συμβουλίου και των Ελεγκτών από πάσης προσωπικής ευθύνης. Η ψηφοφορία γι αυτό το σκοπό είναι φανερή και γίνεται με ονομαστική κλήση. στ)τροποποίηση του Καταστατικού της υποβλητέων στη Βουλή της Κυβέρνησης, εξαιρουμένης της αυξήσεως του κεφαλαίου. ζ) Προτάσεις επί Παντός άλλου θέματος υποβαλλομένου στη Συνέλευση από το Γενικό Συμβούλιο Γενικό Συμβούλιο. Η γενική διαχείριση των υποθέσεων της Τράπεζας ανατίθεται στο Γενικό Συμβούλιο το οποίο είναι υπόλογο στη Γενική Συνέλευση. Το Γενικό Συμβούλιο αποτελείται από τον Διοικητή, τους δύο Υποδιοικητές, τα λοιπά μέλη του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής και έξι Συμβούλους, τρεις τουλάχιστον εκ των οποίων Θα εκλέγονται από τη βιομηχανία, το εμπόριο και τη γεωργία. Το Συμβούλιο δικαιούται να λαμβάνει κάθε απόφαση και να ασκεί κάθε εξουσία εντός των ορίων του Καταστατικού, μη υπαγόμενη στην αρμοδιότητα της Γενικής Συνέλευσης ή του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής. 29

30 Δεν είναι εκλέξιμοι ως Σύμβουλοι : 1. Μέλη της κυβερνήσεως, δημόσιοι υπάλληλοι, υπάλληλοι δημόσιων ιδρυμάτων και επιχειρήσεων. 2. Μέλη της Βουλής. 3. Σύμβουλοι ή Υπάλληλοι άλλων Τραπεζών. 4. Κάθε πρόσωπο που υπάγεται στη κατηγορία του άρθρου Ο Διοικητής, οι Υποδιοικητές και οι Σύμβουλοι όταν αναλαμβάνουν υπηρεσία ορκίζονται να τηρούν αυστηρά και πιστά τις διατάξεις του Καταστατικού, να προάγουν τα συμφέροντα της Τράπεζας, και να αφοσιώνονται με τιμιότητα στις εργασίες της Τράπεζας. Το Γενικό Συμβούλιο αποφασίζει, μεταξύ άλλων, για τα κατωτέρω Θέματα: α) Τους γενικούς όρους και την έκταση των εργασιών που εκτελούνται εκτός του πεδίου των καθηκόντων του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών. β) Επιλογή των πιστωτών της Τράπεζας προς τους οποίους θα παρέχονται ευκολίες σε μορφή προεξοφλήσεων ή πιστώσεων και εγκρίσεως των ορίων των προτεινομένων από τον Διοικητή γι αυτές τις πιστώσεις εφόσον αυτό δεν ανάγεται στην αρμοδιότητα του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής. γ) Έγκριση της ανανέωσης των γραμματίων, ανανέωσης πιστώσεων ορισμένης προθεσμίας και περιοδικής αναθεώρησης όλων των πιστώσεων, προεξοφλήσεων και προκαταβολών, εφόσον αυτό δεν ανάγεται στην αρμοδιότητα του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής. δ) Ζητήματα σχετικά με την απόκτηση ακινήτων αναγκαίων για τις εργασίες της Τράπεζας. ε) Την απόσβεση ενεργητικού της Τράπεζας. στ) Ζητήματα που αφορούν στην εκκαθάριση επιχειρήσεων σε πτώχευση και χρεών οφειλομένων στην Τράπεζα. 9 Όπως η παράγραφος αυτή τροποποιήθηκε με την από απόφαση της Τακτικής Γενικής Συνέλευσης των μετόχων της Τ.τ.Ε που κυρώθηκε με το Ν. 2832/2000 (ΦΕΚ Α 141/ ). 30

31 ζ) Έγκριση της ετήσιας εκθέσεως και του ισολογισμού που υποβάλλονται στην ετήσια Γενική Συνέλευση Εκτελεστική Επιτροπή Αν, Προκειμένου για υποθέσεις για τις οποίες απαιτείται Απόφαση του Γενικού Συμβουλίου, παρίσταται ανάγκη λήψεως επείγουσας αποφάσεως, η Απόφαση αυτή δύναται να ληφθεί από την Εκτελεστική Επιτροπή η οποία απαρτίζεται από τον Διοικητή, ενός Υποδιοικητή και δύο μελών του Συμβουλίου. Η Επιτροπή προσκαλείται από τους Διοικητές ή των Υποδιοικητή όταν ο πρώτος απουσιάζει και βρίσκεται σε απαρτία όταν παρίστανται τουλάχιστον τρία μέλη. Στην περίπτωση που παρίστανται μόνο τρία μέλη, οι αποφάσεις της Επιτροπής πρέπει να είναι ομόφωνες. Όλες οι λαμβανόμενες αποφάσεις καταχωρούνται σε πρακτικά και υποβάλλονται στο Γενικό Συμβούλιο για επικύρωση την αμέσως επόμενη από τη Συνεδρία Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής. Το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής απαρτίζεται από το Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, τους δύο Υποδιοικητές και άλλα τρία μέλη που διορίζονται με Προεδρικό Διάταγμα, εκδιδόμενο μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, ύστερα από τη Γνώμη του Διοικητή και δίνουν τον προβλεπόμενο στο άρθρο 22 του Καταστατικού της Τράπεζας όρκο. Το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής είναι αρμόδιο να αποφασίζει για την άσκηση της Νομισματικής Πολιτικής καθώς και επί των Θεμάτων που αφορούν στην άσκηση της συναλλαγματικής πολιτικής, τη λειτουργία των συστημάτων πληρωμών και την έκδοση τραπεζογραμματίων. Οι αρμοδιότητες αυτές ασκούνται με Πράξεις του Συμβουλίου. Από της υιοθετήσεως του Ευρώ, οι συνδεόμενες ευθέως με τη νομισματική πολιτική αρμοδιότητες του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής περιορίζονται ως εξής 10 : 10 Άρθρο 35 4 του Καταστατικού της Τ.τ.Ε. 31

32 Το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής αναλύει τις οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις και εξετάζει την επίδραση της νομισματικής πολιτικής που χαράσσεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών, με την επιφύλαξη της ανεξαρτησίας του Διοικητή. Κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής ενεργεί σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές και Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τα μέλη του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής επιλέγονται μεταξύ προσώπων αναγνωρισμένου κύρους και επαγγελματικής εμπειρίας σε νομισματικά ή τραπεζικά θέματα και είναι πλήρους απασχόλησης. Υπάλληλοι του Δημοσίου ή Νομικού προσώπου του Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου δεν μπορούν να διατηρήσουν τη θέση τους εφόσον δεχτούν το διορισμό τους ως μελών του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής. Τα μέλη του Συμβουλίου Νομισματικής Επιτροπής οφείλουν και μετά την παύση των καθηκόντων τους να μην αποκαλύπτουν πληροφορίες των οποίων έλαβαν γνώση κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και οι οποίες καλύπτονται από το επαγγελματικό απόρρητο. Ο Διοικητής και οι Υποδιοικητές είναι μέλη του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής, ως εκ της ιδιότητάς τους, και η θητεία τους διαρκεί για όσο χρόνο έχουν την ιδιότητα αυτή. Η θητεία των υπόλοιπων μελών είναι εξαετής και μπορεί να ανανεώνεται. Πρόεδρος του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής είναι ο Διοικητής της Τ.τ.Ε., αναπληρούμενος κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 32 του Καταστατικού. Ο πρόεδρος καλεί τα μέλη του Συμβουλίου σε συνεδρίαση όταν παρίσταται ανάγκη και τουλάχιστον μια φορά τον μήνα. Το Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής βρίσκεται σε απαρτία όταν παρίστανται τέσσερα τουλάχιστον μέλη. Το Συμβούλιο αποφασίζει κατά πλειοψηφία. Σε περίπτωση ισοψηφίας υπερισχύει η ψήφος του προέδρου. 32

33 Το Συμβούλιο Νομισματικής πολιτικής επικουρείται στο έργο του από υπηρεσιακές μονάδες της Τράπεζας και από επιτροπές αποτελούμενες από μέλη του και από υπαλλήλους της Τράπεζας, στις οποίες επιτροπές μπορεί να αναθέτει τη λήψη αποφάσεων επί ορισμένων θεμάτων της αρμοδιότητάς του, διατηρούμενης πάντως της αρμοδιότητας του Συμβουλίου να αποφασίζει και επί των θεμάτων αυτών Συμβούλιο Διευθύνσεως. Προς εξασφάλιση ενιαίας μεθόδου και κατεύθυνσης στη λειτουργία των διαφόρων Τμημάτων της Τραπέζης συνίσταται Συμβούλιο Διευθύνσεως το οποίο αποτελείται από τον Διοικητή, τους Υποδιοικητές και τους Διευθυντές. Το Συμβούλιο Διευθύνσεως υποβάλλει μηνιαίως προς το Γενικό Συμβούλιο λεπτομερή έκθεση των εργασιών και της καταστάσεως της Τραπέζης ιδιαίτερα σ ότι αφορά τις προεξοφλήσεις και τις πιστώσεις και εκφέρει γνώμη επί παντών θεμάτων που παραπέμπονται σ αυτό από το Γενικό Συμβούλιο Ελεγκτές. Η Πρώτη Γενική Συνέλευση και μετά από αυτή η κάθε ετήσια Γενική Συνέλευση εκλέγει τρία κατάλληλα πρόσωπα ως ελεγκτές και δύο αναπληρωτές για να εξετάζουν και να υποβάλλουν έκθεση επί του ισολογισμού που υποβάλλεται στην επόμενη ετήσια Γενική Συνέλευση ενώ παράλληλα ορίζει και την αμοιβή αυτών. Σύμβουλοι ή υπάλληλοι της Τράπεζας δεν είναι εκλέξιμοι ως ελεγκτές κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους. Ως ελεγκτής μπορεί να θεωρηθεί και ο Επίτροπος του Κράτους που διορίζει ο Υπουργός Οικονομικών και ο οποίος δικαιούται να συμμετάσχει στις Γενικές Συνελεύσεις και στις συνεδριάσεις του Γενικού Συμβουλίου χωρίς δικαίωμα ψήφου αλλά με το δικαίωμα να εναντιώνεται κατά πάσης φύσεως αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης ή του Γενικού Συμβουλίου την οποία θεωρεί ως αντιβαίνουσα στους νόμους του Κράτους. 33

34 Οι Ελεγκτές μπορούν να χρησιμοποιούν με δαπάνες της Τράπεζας, λογιστές ή άλλους βοηθούς κατά την εξέταση των λογαριασμών της Τράπεζας. Εκτός της παροχής πληροφοριών στη Γενική Συνέλευση, οι Ελεγκτές και οι βοηθοί τους υποχρεούνται να τηρούν αυστηρή εχεμύθεια σε ότι έχει να κάνει με υποθέσεις της Τράπεζας. 34

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χαρακτηριστικά του Τραπεζικού Συστήματος. 11 Οι τράπεζες είναι επιχειρήσεις που εμπορεύονται το χρήμα και προσφέρουν μια σειρά από επιλεγμένες υπηρεσίες - τα λεγόμενα τραπεζικά προϊόντα - oι οποίες ορίζονται και οργανώνονται στο πλαίσιο των λειτουργιών που το χρήμα επιτελεί. 12 Πρόδρομος των σημερινών εμπορικών τραπεζών ήταν ο παλιός ενεχυροδανειστής, ο σαράφης, ο τοκογλύφος ή/και ο έμπορος χρυσού κάποιων άλλων, απομακρυσμένων εποχών. Οι επιχειρηματίες αυτοί αναλάμβαναν για λόγους ασφάλειας του πελάτη τους τη φύλαξη πολύτιμων αντικειμένων και, βεβαίως, του χρήματος-χρυσού δίνοντας κάποιες αποδείξεις που κατοχύρωναν τα δικαιώματα του πελάτη και νόμιμου κυρίου, επί της κατατεθειμένης αξίας. Η φύλαξη του χρήματος οδήγησε τον πρώτο τραπεζίτη στην παρατήρηση του γεγονότος ότι, τουλάχιστον ένα μέρος από τα χρήματα αυτά μπορούσαν να αξιοποιηθούν καλλίτερα εάν ετίθετο σε κίνηση αντί να κάθονται και να περιμένουν τον καταθέτη μέχρι να τα χρειαστεί και να τα ζητήσει. Η παρατήρηση έδειξε ότι η κινητοποίηση του κατατεθειμένου χρήματος από τον τραπεζίτη μπορούσε μάλιστα να του αποφέρει κέρδη χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την αξιοπιστία και τη φερεγγυότητά του έναντι των πελατών του, αφού διαπιστώθηκε ότι δεν έρχονταν όλοι σι πελάτες μαζί στο μαγαζί του για να απαιτήσουν να αποσύρουν τις καταθέσεις τους. Για τούτο αρκούσε να παρακρατεί διαθέσιμο σε πρώτη τυχόν ζήτηση ένα μόνο ποσοστό από το σύνολο των καταθέσεων που είχε δεχτεί. Έτσι οι πρώτοι τραπεζίτες μας άρχισαν να τοκογλυφούν συστηματικά: να δανείζουν με 11 Για περισσότερες πληροφορίες βλ : Δημήτριος. Β. Σερεμέτης. Εισαγωγή στην Οικονομική. (Χίος, 2005), σελ Για τις λειτουργίες του χρήματος βλέπε στο επόμενο κεφάλαιο. 35

36 αξιόλογα επιτόκια σε όσους είχαν άμεση ανάγκη το ρευστό που προερχόταν από εκείνους που, γιο ορισμένο διάστημα επιθυμούσαν απλώς να το διαφυλάξουν. Η λογική απόσταση από αυτό το σπέρμα της τραπεζικής λειτουργίας μέχρι τη σημερινή εμπορική τράπεζα δεν είναι μεγάλη. Πέρα από τις ουσιώδεις διαφορές ως προς την κλίμακα των τραπεζικών συναλλαγών ή τον αριθμό του προσωπικού και την υψηλή τεχνολογία που απαιτείται σήμερα για την αποτελεσματική τους διεξαγωγή, οι μεταβολές στη λογική του συστήματος είναι μικρές : οι τράπεζες οφείλουν πλέον να δίνουν ανταλλάγματα για να προσελκύουν όσο γίνεται περισσότερους πελάτες (π.χ. επιτόκιο καταθέσεων) ενώ έχουν αναπτύξει μια ευρύτατη ποικιλία υπηρεσιών δανεισμού και χορηγήσεων κάθε είδους, αναδοχής και προεξόφλησης χρεογράφων, παροχής εγγυητικών επιστολών κ.ο.κ. Το ουσιώδες στη σύγχρονη τραπεζική λειτουργία είναι πάντως η δυνατότητά τους να δέχονται καταθέσεις όψεως και να εξαργυρώνουν επιταγές που έχουν συγκεκριμένο αξιακό αντίκρισμα σε τέτοιους λογαριασμούς (είτε αυτοί τηρούνται στην ίδια και την αυτή τράπεζα είτε σε άλλη). Με κεντρικό άξονα αυτή τη λειτουργία οργανώνεται το πλέγμα της κεντρικής τράπεζας και των εμπορικών τραπεζών και των σχέσεών τους με τους πελάτες του, το οποίο και αποτελεί το σύγχρονο τραπεζικό σύστημα. Στη βάση αυτή αναπτύσσεται η καθοριστική επίδραση της τραπεζικής επιχειρηματικής δραστηριότητας επί της συνολικής ρευστότητας της εθνικής οικονομίας : χάρη στη λειτουργία τους αυτή σι εμπορικές τράπεζες από κοινού - και όχι μεμονωμένα οποιαδήποτε από αυτές - δημιουργούν χρήμα, το λεγόμενο τραπεζικό χρήμα που είναι πολλαπλάσιο των καταθέσεων που έχουν δεχθεί Για τη δημιουργία του τραπεζικού χρήματος γίνεται λόγος στο επόμενο κεφάλαιο. 36

37 3.2 Ο Ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας. Στην εποχή μας, κάθε χώρα οποιουδήποτε μεγέθους έχει μια κεντρική τράπεζα, η οποία έχει δυο βασικά καθήκοντα. Λειτουργεί ως τράπεζα των εμπορικών τραπεζών εξασφαλίζοντας την ομαλή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Λειτουργεί επίσης και ως τράπεζα της κυβέρνησης, έχοντας την ευθύνη του ελέγχου της προσφοράς χρήματος και της χρηματοδότησης των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού. Αρχικά, οι κεντρικές τράπεζες ήταν ιδιωτικά ιδρύματα με σκοπό το κέρδος. Σταδιακά, όμως, αυξήθηκε ο δημόσιος έλεγχος των κεντρικών τραπεζών καθώς οι δραστηριότητές τους ως τραπεζών των κυβερνήσεων απέκτησε μεγάλη σημασία και καθώς οι κυβερνήσεις άρχισαν να ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τη διαχείριση της προσφοράς χρήματος. 3.3 Οι Αρμοδιότητες της Τ.τ.Ε. πριν την ΟΝΕ. 14 Οι κύριες αρμοδιότητες της Τ.τ.Ε. σύμφωνα με το άρθρο 2 του καταστατικού της είναι οι εξής : Α) Χαράσσει και ασκεί τη νομισματική πολιτική. 15 Στην έννοια της νομισματικής πολιτικής περιλαμβάνεται και η πιστωτική πολιτική. Β) Ασκεί την πολιτική της συναλλαγματικής ισοτιμίας της Δραχμής έναντι των άλλων νομισμάτων, σύμφωνα με το πλαίσιο της συναλλαγματικής πολιτικής που προκρίνει η κυβέρνηση ύστερα από διαβουλεύσεις με την Τ.τ.Ε. Γ) Κατέχει και διαχειρίζεται τα επίσημα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας, στα οποία περιλαμβάνονται τα σε συνάλλαγμα και χρυσό διαθέσιμα της Τ.τ.Ε. και του δημοσίου, και ενεργεί πράξεις σε συνάλλαγμα. 14 Για τις αρμοδιότητες της Τ.τ.Ε. βλ : Καταστατικό Τράπεζας Ελλάδας. Έκδοση θ, Για τη νομισματική πολιτική γίνεται λόγος στο επόμενο κεφάλαιο. 37

38 Δ) Ασκεί την εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων και άλλων επιχειρήσεων και οργανισμών του χρηματοπιστωτικού τομέα της οικονομίας, σύμφωνα με το άρθρο 55 Α του καταστατικού της. Ε) Προωθεί και επιβλέπει την ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών, καθώς και συστημάτων διαπραγμάτευσης, διακανονισμού και εκκαθάρισης εξωχρηματιστηριακών συναλλαγών επί τίτλων και λοιπών χρηματοπιστωτικών μέσων, σύμφωνα με το άρθρο 55 του Καταστατικού της. Στ) Έχει το αποκλειστικό προνόμιο της εκδόσεως τραπεζικών γραμματίων, τα οποία κυκλοφορούν ως νόμιμο χρήμα σε όλη την επικράτεια. Ζ) Ενεργεί ως ταμίας και εντολοδόχος του Δημοσίου. Για την άσκηση των αρμοδιοτήτων της και την εκπλήρωση των καθηκόντων της, η Τ.τ.Ε. συλλέγει πληροφορίες και οικονομικά στοιχεία που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των εργασιών της Το Εκδοτικό Προνόμιο. Η Τράπεζα της Ελλάδος ανέλαβε με την ίδρυσή της το εκδοτικό προνόμιο από την Εθνική Τράπεζα και, μέχρι την εισαγωγή των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων ευρώ, εξέδιδε τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα δραχμών που κυκλοφορούσαν ως νόμιμο χρήμα στην Ελλάδα. Το 1947 εγκαινίασε τη λειτουργία του το Ίδρυμα Εκτυπώσεως Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ) και άρχισε έκτοτε να τυπώνει τα τραπεζογραμμάτια. Το ΙΕΤΑ ανέλαβε το 1971 να παράγει και τα κέρματα για λογαριασμό του Ελληνικού Δημοσίου, ενώ το 1978 άρχισε και την παραγωγή νομισμάτων ειδικών εκδόσεων με την πρώτη έκδοση νομίσματος επιμελημένης κοπής. Μετά την είσοδο της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ, η Τράπεζα της Ελλάδος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του Ευρωσυστήματος και ο Διοικητής της είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στο οποίο ανήκει η αποκλειστική αρμοδιότητα να επιτρέπει την έκδοση τραπεζογραμματίων σε όλες τις χώρες που έχουν υιοθετήσει το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα. Στις 28 Φεβρουαρίου 38

39 2002 τα τραπεζογραμμάτια δραχμών και τα κέρματα δραχμών έπαψαν να αποτελούν νόμιμο χρήμα και αντικαταστάθηκαν από τα τραπεζογραμμάτια ευρώ και τα κέρματα ευρώ. Τα κέρματα ευρώ έχουν μία εθνική και μία κοινή ευρωπαϊκή όψη. Οι ελληνικές εθνικές όψεις των κερμάτων ευρώ απεικονίζουν θέματα από τη μακραίωνη ελληνική ιστορία. Οι βασικές εργασίες του Ι.Ε.Τ.Α. είναι: A. Η εκτύπωση: τραπεζογραμματίων αξιογράφων του Ελληνικού Δημοσίου (Έντοκα Γραμμάτια, Παράβολα, Λαχεία κ.λπ.). B. Η τύπωση μεταλλικών κερμάτων κυκλοφορίας και αναμνηστικών νομισματικών σειρών, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Οι παραπάνω εργασίες έχουν αξιολογηθεί από Έλληνες και ξένους ειδικούς και είναι άριστες ποιοτικά. Επισημαίνεται ότι η πλούσια και αστείρευτη αρχαία και σύγχρονη Ελληνική Ιστορία αποτελούν τη βασική πηγή των θεμάτων που απεικονίζονται στα τραπεζογραμμάτια και τα νομίσματα που εκδίδει το Νομισματοκοπείο. Πηγή : Από τη Δραχμή στο Ευρώ, Στη φωτογραφία απεικονίζεται το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών της Τ.τΕ. 39

40 3.3.2 Εποπτεία Πιστωτικών Ιδρυμάτων. 17 Η Τ.τ.Ε. ασκεί την εποπτεία στα πιστωτικά ιδρύματα, καθώς και στις ακόλουθες κατηγορίες επιχειρήσεων και οργανισμών του χρηματοπιστωτικού Τομέα της Οικονομίας: -Εταιριών χρηματοδοτικής μίσθωσης -Εταιριών πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων -Εταιριών αμοιβαίων εγγυήσεων -Ταμείων αντεγγύησης - Ανταλλακτηρίων συναλλάγματος - Εταιριών διαμεσολάβησης στις διατραπεζικές αγορές Η έκταση και το περιεχόμενο της εποπτείας καθορίζεται από τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις για κάθε κατηγορία εποπτευομένων ιδρυμάτων, επιχειρήσεων και οργανισμών. Με την εποπτεία επιδιώκεται : 1. Η διαφάνεια των λειτουργιών των πιστωτικών ιδρυμάτων. 2. Η σταθερή πορεία και η ισχυροποίηση των πιστωτικών ιδρυμάτων. 3. Η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας γενικά του χρηματοπιστωτικού συστήματος. 4. Η ενίσχυση της διαφάνειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων από την Τ.τ.Ε. επιτυγχάνεται με τους ακόλουθους τρόπους : 1. Τον ορισμό των ιδίων κεφαλαίων των πιστωτικών ιδρυμάτων. 2. Τον ορισμό του δείκτη φερεγγυότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων. 3. Την παρακολούθηση της κεφαλαιακής επάρκειας των πιστωτικών ιδρυμάτων. 4. Τη θέσπιση κανόνων για την προληπτική εποπτεία των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος. 5. Την υποβολή από τα πιστωτικά ιδρύματα μηνιαίας λογιστικής κατάστασης προς την κεντρική τράπεζα. 17 Επίσης, για την εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων βλ : Άρθρο 55 Α, του Καταστατικού της Τράπεζας Ελλάδας. 40

41 6. Την θέσπιση κανόνων που διέπουν την διαδικασία χορήγησης δανείων από τα πιστωτικά ιδρύματα. 7. Την ενημέρωση των συναλλασσομένων με τα πιστωτικά ιδρύματα για τους κανόνες που διέπουν τις συναλλαγές. 8. Την εποπτεία και τον έλεγχο των μεγάλων χρηματοδοτικών ανοιγμάτων και της συγκέντρωσης κινδύνου των πιστωτικών ιδρυμάτων. 9. Την θέσπιση συστημάτων εσωτερικού ελέγχου των πιστωτικών ιδρυμάτων. 10. Την γνωστοποίηση των επιτοκίων χορηγήσεως και καταθέσεως των πιστωτικών ιδρυμάτων στην Τ.τ.Ε. 11. Την παρακολούθηση της ρευστότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων. 12. Τον καθορισμό ελάχιστου αρχικού κεφαλαίου για τα πιστωτικά ιδρύματα. Η Τ.τ.Ε., έχοντας την ευθύνη για την αξιολόγηση της πορείας του έργου των πιστωτικών ιδρυμάτων που αφορά τη συμβατότητα των πληροφοριακών τους συστημάτων με το έτος 2000, ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1997, μέσω της Διεύθυνσης Γενικής Επιθεώρησης Τραπεζών, μία σειρά ενεργειών με σκοπό την ευαισθητοποίηση του τραπεζικού χώρου σχετικά με το ζήτημα του Έτους Οι κυριότερες ενέργειες, με χρονολογική σειρά, ήταν οι εξής : Με Εγκύκλιο Διοίκησης (Σεπτέμβριος 1997) επισημάνθηκε η κρισιμότητα του προβλήματος, εντοπίστηκαν οι τομείς δράσης και καθορίστηκαν τα ενδιάμεσα στάδια για την αντιμετώπισή του. Τον Ιούνιο του 1998 η Γενική Επιθεώρηση Τραπεζών έστειλε προς όλες τις τράπεζες επιστολή, με την οποία αφενός ζητούσε σχετικές πληροφορίες και αφετέρου εντόπιζε τα κύρια σημεία αξιολόγησής του. Κλιμάκιο εξειδικευμένων Ελεγκτών Πληροφοριακών Συστημάτων ξεκίνησε (Νοέμβριος 1998) επιτόπιες αξιολογήσεις στα Μηχανογραφικά Κέντρα των τραπεζών που κάλυπταν το σύνολο των εποπτευόμενων τραπεζών με την αναγκαία συχνότητα για την απόκτηση αξιόπιστης εικόνας της εξέλιξης του συνολικού έργου. Με νέα επιστολή (Δεκέμβριος 1998) ενημερώθηκαν όλες οι τράπεζες για τις κύριες διαπιστώσεις από τις αξιολογήσεις και τονίστηκε η ανάγκη να δοθεί έμφαση σε ορισμένους τομείς. 41

42 Πέραν των παραπάνω ενεργειών που σχετίζονται άμεσα με τις αρμοδιότητές της, η Τράπεζα της Ελλάδος απέστειλε στις εποπτευόμενες τράπεζες υλικό και οδηγίες της Επιτροπής Εποπτείας Τραπεζών της Βασιλείας και άλλων διεθνών εποπτικών οργανισμών, ενώ συμμετείχε και εξακολουθεί να συμμετέχει σε ομάδες εργασίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, η Τράπεζα της Ελλάδος συνεργάζεται και ανταλλάσσει πληροφορίες με την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών. 3.4 Λοιπές Αρμοδιότητες της Τ.τ.Ε. 18 Εκτός από τις αρμοδιότητες που απαριθμούνται στο άρθρο 2 του Καταστατικού της Τ.τ.Ε., η Τράπεζα μπορεί να πράττει και τα ακόλουθα : 1. Να χορηγεί άδεια λειτουργίας στα πιστωτικά ιδρύματα με έδρα την Ελλάδα, καθώς και στα ελληνικά υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων με έδρα σε μη κράτη-μέλη της ΕΕ. 2. Να παρεμβαίνει στη λειτουργία των ελληνικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που αντιμετωπίζουν προβλήματα φερεγγυότητας. Έχει τη δυνατότητα να υποχρεώνει τα πιστωτικά ιδρύματα με τέτοια προβλήματα να λάβουν μέτρα αναδιοργάνωσης καθώς και να ανακαλεί την άδεια λειτουργία τους. 3. Να ασκεί τη λειτουργία του τελικού χρηματοδοτικού δανειστή για τα φερέγγυα πιστωτικά ιδρύματα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας. 4. Να συμμετέχει μαζί με την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών και το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στη Διοίκηση του Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων. 5. Να συμμετέχει μέσω εκπροσώπου στη διοίκηση του Αρμόδιου Φορέα για τη συγκέντρωση, αξιολόγηση και διερεύνηση πληροφοριών σχετικά με συναλλαγές που δημιουργούν υποψίες νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. 18 Βλ: Καταστατικό Τράπεζας Ελλάδας. Έκδοση θ,

43 3.5 Οι Δραστηριότητες της Τ.τ.Ε. πριν την ΟΝΕ. Η Τ.τ.Ε. για να φέρει εις πέρας τον πρωταρχικό της στόχο καθώς και τις αρμοδιότητες που της έχουν ανατεθεί, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω προβαίνει σε κάποιες ενέργειες. Οι ενέργειες αυτές μπορούν να ταξινομηθούν σε κατηγορίες Έκδοση Τραπεζογραμματίων. 19 Αποκλειστικό προνόμιο της Κεντρικής Τράπεζας αποτελεί η έκδοση τραπεζογραμματίων, των οποίων η νόμιμη ποσότητα τόσο σε χαρτονόμισμα όσο και σε νόμισμα αυξάνει ανά έτος από 7% μέχρι 26% Ταμίας Δημοσίου. Η δραστηριότητα αυτή συνεχώς επεκτείνεται λόγω της αυξανόμενης γραφειοκρατίας στο ελληνικό κράτος. Η Τ.τ.Ε. επίσης προχωράει στην έκδοση κρατικών ομολόγων διάρκειας ενός και δύο ετών καθώς και στην έκδοση κρατικών ομολόγων με διάρκεια τριών ετών Κατοχή και Διαχείριση Συναλλαγματικών Διαθεσίμων. Οι δραστηριότητες αυτού του τομέα αυξάνουν συνεχώς λόγω της αύξησης του ποσού των συναλλαγματικών αποθεμάτων που κατέχει η Τράπεζα και της επέκτασης των δραστηριοτήτων του τμήματος αυτού σε επενδυτικές ενέργειες. Ωστόσο κάποιες από 19 βλέπε επίσης και την ενότητα

44 από τις δραστηριότητες αυτές έχουν μεταφερθεί σε εμπορικές τράπεζες και η Τ.τ.Ε. έχει αναλάβει τον έλεγχο αυτών σχετικά με το έργο που τους έχει ανατεθεί Διατήρηση Σχέσεων με Ιδιώτες. Προσπαθεί όσο το δυνατόν να καταργήσει ή να ελαχιστοποιήσει τις σχέσεις της με ιδιώτες πελάτες, αλλά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να το επιτύχει καθώς βρίσκει αντιμέτωπη την ΕΕ Συντονισμός Συστήματος Πληρωμών. Οι δραστηριότητες αυτές εκτελούνται μέσω ειδικού οργάνου εκκαθάρισης της Τ.τ.Ε. που είναι εγκατεστημένο στα κεντρικά καθώς και στα υποκαταστήματα της Έλεγχος Τραπεζικού Συστήματος. Οι αριθμοί των εργασιών αυτού του κλάδου καθώς και οι αρμοδιότητες συνεχώς αυξάνουν και σε συνδυασμό με την απελευθέρωση του κλάδου προκαλεί διάφορα προβλήματα ελέγχου και συντονισμού Χάραξη Οικονομικής Πολιτικής και Άσκηση νομισματικών αρμοδιοτήτων. Αποτελεί τον κύριο οικονομικό σύμβουλο της ελληνικής κυβέρνησης στον σχεδιασμό της αντίστοιχης πολιτικής του κράτους. Συγκεκριμένα στο σχεδιασμό της νομισματικής, πιστωτικής και της συναλλαγματικής πολιτικής έχει μεγάλο βαθμό αυτονομίας. Ο διοικητής της Τ.τ.Ε. συμμετέχει σε όλες τις κυβερνητικές επιτροπές που ασχολούνται με τα οικονομικά του κράτους. Επίσης, καταρτίζει το ετήσιο νομισματικό και πιστωτικό προγραμματισμό που θα ακολουθήσει η κυβέρνηση, μέσα στο οποίο καθορίζεται καθορίζεται ο όγκος της πιστωτικής επέκτασης. 44

45 3.5.8 Εποπτεία Τραπεζικού Συστήματος. 20 Η παγκοσμιοποίηση του τραπεζικού συστήματος και οι κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ συνέβαλαν στην ελεύθερη εγκατάσταση πολλών ξένων τραπεζικών ιδρυμάτων στον ελλαδικό χώρο. Γενικά με την ενοποίηση των τραπεζικών αγορών, οι ελληνικές τράπεζες ήρθαν αντιμέτωπες με πιο έντονο ανταγωνισμό και για αυτό το λόγο η Τ.τ.Ε. οργάνωσε ένα ειδικό τμήμα εποπτείας όλων των τραπεζών. Με αυτό ελέγχει την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών, την ρευστότητα και την κερδοφορία τους, την τήρηση των ελληνικών τραπεζικών κανόνων καθώς και την επάρκεια τους σε εσωτερικούς κανονισμούς και ελέγχους, την ποιότητα των περιουσιακών τους στοιχείων, την κατανομή των μετοχικών τους κεφαλαίων και τον έλεγχο των επενδυτικών τους δραστηριοτήτων. 20 βλέπε επίσης και την ενότητα

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ορισμός Χρήματος. 21 Το χρήμα είναι το μέσο των οικονομικών συναλλαγών στη σύγχρονη ζωή και, ταυτόχρονα, το μέτρο στο οποίο εκφράζονται οι τιμές όλων των εμπορευμάτων - δηλαδή, το αντάλλαγμα που είναι απαιτητό όταν ζητάμε να αποκτήσουμε ένα αντικείμενα ή μια υπηρεσία που θα ικανοποιήσει μιαν ανθρώπινη ανάγκη, - δηλαδή. πράγματα ευρισκόμενα σε περιορισμένη ποσότητα και παραγόμενα με ανθρώπινη φροντίδα και με σκοπό την ανταλλαγή. Εκτός από μέσο των συναλλαγών και μέτρο της αξίας τους, το χρήμα έχει καταλήξει να αποτελεί ενδιάμεσο σκοπό αυτών των συναλλαγών, αλλά και συχνά, τον κεντρικό σκοπό πολλών από αυτές τις συναλλαγές. 4.2 Αντιπραγματισμός και Εγχρήματη Ανταλλαγή. Από θεωρητική άποψη είναι αρχικά δυνατό να διακριθούν δύο δυνατοί τρόποι για την πραγματοποίηση των συναλλαγών. Ο αντιπραγματισμός αποτελεί τον πρώτο από ιστορικής πλευράς και τον πιο απλό τρόπο. Σε αρχαϊκές και υπεραπλοποιημένες συνθήκες, σε συνθήκες συναλλαγών περιορισμένης έκτασης περιορισμένης σε ποικιλία, γεωγραφική έκταση και όγκο το αυτονόητο ήταν να ανταλλάξει κανείς ένα πράγμα με κάποιο άλλο που προτιμούσε και το οποίο, από την άλλη πλευρά ήθελε να διαθέσει αυτός που το είχε παραγάγει ή το κατείχε. 21 Βλέπε σημειώσεις: Δημήτριος β. Σερεμέτης, Εισαγωγή Στην Οικονομική, Στοιχεία Μακροοικονομικής ( Χίος, 2005 ). 46

47 Αντιπραγματισμός είναι δηλαδή η ανταλλαγή πράγματος με πράγμα, χωρίς διαμεσολάβηση κάποιου άλλου μέσου. Η εγχρήματη ανταλλαγή εμπορευμάτων αποτελεί τον δεύτερο, σύνθετο και πιο εξελιγμένο τρόπο. Στην περίπτωση αυτή ένα αγαθό, επιθυμητό και αποδεκτό από οποιονδήποτε επιθυμεί να πουλήσει οτιδήποτε διαμεσολαβεί τη συναλλαγή. Αυτός που επιθυμεί να πουλήσει το εμπόρευμα ζητάει σαν αντάλλαγμα αυτό το κοινά επιθυμητό και αποδεκτό αγαθό από αυτόν που επιθυμεί να αγοράσει το πωλούμενο. Καθένας συνεπώς πουλάει τα εμπορεύματα που κατέχει ζητώντας σαν αντάλλαγμα χρήμα καθένας αγοράζει αυτά που θέλει να αποκτήσει υπό την προϋπόθεση ότι έχει να διαθέσει σε αντάλλαγμα χρήμα. Η συνάντηση των κατόχων του ενός ή του άλλου εμπορεύματος διενεργείται όχι πλέον και κατ ανάγκη απευθείας στην αγορά και σε διαπροσωπική βάση αλλά μέσω του χρήματος. Το χρήμα αποσπά χρονικά την πράξη της πώλησης από την πράξη της αγοράς. Χάρη σε αυτό, χάρη στη διαμεσολάβηση του καθενός που πουλάει δεν είναι ταυτόχρονα υποχρεωμένος να αγοράσει κάτι άλλο σε αντάλλαγμα παρά το χρήμα. Καθένας που θέλει να αγοράσει δεν είναι υποχρεωμένος να πουλήσει ταυτόχρονα κάτι άλλο ως αντάλλαγμα παρά το χρήμα. Το χρήμα γίνεται ο κοινός παρανομαστής κάθε πράξης πώλησης και κάθε πράξης αγοράς και καταφέρνει να υπερβεί την ανάγκη, άμεσης προσωπικής συνάντησης των πωλητών μεταξύ τους. Έτσι η εγχρήματη ανταλλαγή γίνεται αναγκαία όσο αυξάνει στο πέρασμα των χρόνων το πλήθος των εμπορευμάτων που παράγονται, όσο περιορίζεται το πλήθος των ανθρώπινων αναγκών που μπορούν να ικανοποιηθούν με αγαθά που παράγουν εξ ιδίων και καταναλώνουν οι άνθρωποι. Ας φανταστούμε μια οικονομία χωρίς χρήμα: μια οικονομία αντιπραγματισμού ή ανταλλακτική. Σε έναν τέτοιο κόσμο, η πραγματοποίηση της ανταλλαγής απαιτεί τη διπλή σύμπτωση επιθυμιών πρόκειται για την απίθανη περίπτωση να υπάρχουν δύο άνθρωποι που να έχουν ο ένας το αγαθό που επιθυμεί ο άλλος, την κατάλληλη στιγμή και στον κατάλληλο τόπο, ώστε να γίνει ανταλλαγή. Μια ανταλλακτική οικονομία επιτρέπει μόνο απλές συναλλαγές. 47

48 Το χρήμα επιτρέπει την πραγματοποίηση περισσότερο έμμεσων ανταλλαγών. Ένας Καθηγητής Πανεπιστημίου χρησιμοποιεί το μισθό του για να αγοράσει βιβλία ο εκδότης χρησιμοποιεί τα κέρδη του από τις πωλήσεις βιβλίων για να αγοράσει χαρτί η χαρτοβιομηχανία χρησιμοποιεί τα κέρδη της από τις πωλήσεις χαρτιού για να πληρώσει τον ξυλοκόπο ο ξυλοκόπος χρησιμοποιεί το εισόδημά του για να στείλει το παιδί του στο Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο χρησιμοποιεί τα δίδακτρα για να πληρώσει το μισθό του καθηγητή. Σε μια σύνθετη. σύγχρονη οικονομία. οι ανταλλαγές είναι έμμεσες και απαιτούν τη χρησιμοποίηση του χρήματος.( N. Gregory Mankiw 2002, 252) 4.3 Λειτουργίες του Χρήματος. Το χρήμα έχει τρεις λειτουργίες. Είναι μέσο διατήρησης της αξίας, μονάδα μέτρησης και μέσο συναλλαγών. Ως μέσο διατήρησης της αξίας, το χρήμα είναι ένας τρόπος να μεταφερθεί αγοραστική δύναμη από το παρόν στο μέλλον. Αν εργάζομαι σήμερα και κερδίζω 100 δολάρια. μπορώ να τα κρατήσω και να τα δαπανήσω αύριο, την επόμενη εβδομάδα ή τον επόμενο μήνα. Φυσικά. το χρήμα είναι ατελές μέσο διατήρησης της αξίας αν οι τιμές αυξάνονται, η πραγματική αξία του χρήματος μειώνεται. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση αυτή, οι άνθρωποι διακρατούν χρήμα, επειδή μπορούν να το ανταλλάξουν κάποια στιγμή στο μέλλον με αγαθά και υπηρεσίες. Ως μονάδα μέτρησης, το χρήμα παρέχει τους όρους με τους οποίους αναφέρονται οι τιμές και καταγράφονται τα χρέη. Η Μικροοικονομική μας διδάσκει ότι οι πόροι ανταλλάσσονται σύμφωνα με τις σχετικές τιμές τους δηλαδή τις τιμές των αγαθών ως προς τις τιμές των άλλων αγαθών- και όμως τα εμπορικά καταστήματα ορίζουν τις τιμές των εμπορευμάτων τους σε Ευρώ. Ένας έμπορος αυτοκινήτων θα σας πει ότι ένα αυτοκίνητο κοστίζει ευρώ και όχι 400 πουκάμισα ( ακόμη και αν η τιμή αυτή που ζητά μπορεί να καταλήγει στο ίδιο πράγμα ). Ομοίως, τα περισσότερα χρέη απαιτούν από τον οφειλέτη να καταβάλει ένα ορισμένο ποσό σε Ευρώ στο μέλλον, 48

49 και όχι μια ορισμένη ποσότητα από κάποιο προϊόν. Το χρήμα είναι το μέτρο σύγκρισης με το οποίο μετρούμε τις οικονομικές συναλλαγές. Ως μέσο συναλλαγών, το χρήμα είναι αυτό που χρησιμοποιούμε για να αγοράσουμε αγαθά και υπηρεσίες. Στο αμερικανικό δολάριο είναι τυπωμένη η φράση: «Αυτό το χαρτονόμισμα είναι υποχρεωτικά αποδεκτό για όλα τα χρέη, δημόσια και ιδιωτικά» (πληρωτέα επί τη εμφανίσει). Όταν μπαίνουμε σε ένα εμπορικό κατάστημα, είμαστε απολύτως σίγουροι ότι ο καταστηματάρχης θα δεχθεί τα χρήματά μας και θα μας δώσει ως αντάλλαγμα τα εμπορεύματα που θέλουμε να αγοράσουμε. Η ευκολία με την οποία το χρήμα μετατρέπεται σε κάτι άλλο αγαθά και υπηρεσίες καλείται μερικές φορές ρευστότητα. 4.4 Μορφές της Χρηματικής Κυκλοφορίας. 22 Η συνολική ποσότητα χρήματος που βρίσκεται σε κυκλοφορία σε μια σύγχρονη οικονομία μπορεί να οριστεί με στενή ή με ευρεία έννοια. Το σύγχρονο χρήμα με στενή έννοια περιλαμβάνει τρία συστατικά μέρη: τα κέρματα, τα χαρτονομίσματα, τις καταθέσεις όψεως που δίνουν στο κάτοχο τους το δικαίωμα να συμπληρώσει επιταγές. Το άθροισμα της αξίας των κερμάτων, των χαρτονομισμάτων και των λογαριασμών καταθέσεων όψεως αποκαλείται Μ1. Σε όλες τις χώρες, διαπιστώνουμε ότι τα κέρματα χρησιμοποιούνται γιο συναλλαγές χαμηλής αξίας. Τα χαρτονομίσματα σε συναλλαγές μεγαλύτερης σχετικά αξίας. Τέλος, σι επιταγές χρησιμοποιούνται για τις συναλλαγές μεγαλύτερης αξίας. Αυτή η ιεράρχηση των ειδών του χρήματος αντιστοιχεί όχι μόνο στην ιστορική πορεία (πρώτα το κέρμα, μετά το χαρτονόμισμα, στη συνέχεια η επιταγή-λογιστικό χρήμα) αλλά και στο ειδικό βάρος που έχει καθένα από αυτά τα είδη στη σύγχρονη, - όχι μόνο εκχρηματισμένη αλλά και τραπεζικοποιημένη οικονομία: τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα έχουν σχετικά μικρή συμμετοχή στη συνολική χρηματική κυκλοφορία. Ο μεγαλύτερος όγκος των συναλλαγών πραγματοποιείται με επιταγές. 22 Για περισσότερες πληροφορίες βλ: Δημήτριος. Β. Σερεμέτης, Εισαγωγή Στην Οικονομική, Στοιχεία Μακροοικονομικής. ( Χίος, 2005 ). 49

50 Οριζόμενη με ευρεία έννοια η χρηματική κυκλοφορία εκτός από τα συστατικό της Μ1, συμπεριλαμβάνει: Τα χρηματικά ποσά που είναι κατατεθειμένα σε λογαριασμούς καταθέσεων - ταμιευτηρίου ή άλλες μορφές βραχυπρόθεσμων καταθέσεων (2), Τις καταθέσεις σε προθεσμιακούς λογαριασμούς μεγαλύτερης διάρκειας και τις προθεσμιακές συμφωνίες επαναγοράς τίτλων ( repos ) (3). Έτσι, ορίζουμε με βάση τη Μ1 και τα ακόλουθα μεγέθη: M2 = M1 + (2) M3 = M2 + (3) Η Μ2 περιλαμβάνει εκτός από τη Μ1 τις καταθέσεις. Η Μ3 περιλαμβάνει επιπλέον τις προθεσμιακές καταθέσεις. Επιπρόσθετα είναι δυνατό σε ορισμένες περιπτώσεις να οριστεί η χρηματική κυκλοφορία με ακόμη ευρύτερη έννοια (Μ4). Στην περίπτωση αυτή συνυπολογίζονται εκτός από τη Μ3 διάφορα παραχρηματικά μέσα όπως είναι η αξία των κρατικών ομολόγων. Πρόκειται εν γένει για αξιόγραφα που μπορούν, ακολουθώντας μια συγκεκριμένη διαδικασία στο χρηματιστήριο, να μετατραπούν σε ρευστό χρήμα ή ακόμη, επειδή είναι απρόσωπα και μεταβιβάσιμα να χρησιμοποιηθούν τα ίδια ως μέσα πληρωμής. Τα μέτρα που χρησιμοποιούνται συχνότερα για τη μελέτη των επιπτώσεων του χρήματος στην οικονομία είναι το Μ1 και Μ2. Δεν είναι, όμως, σύμφωνοι όλοι οι οικονομολόγοι σχετικά με το ποιο μέτρο είναι το καλύτερο. Οι διαφωνίες γύρω από τη νομισματική πολιτική εκπηγάζουν ενίοτε από το γεγονός ότι η χρησιμοποίηση διαφορετικών μέτρων του χρήματος οδηγεί σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τα πέντε μέτρα της προσφοράς χρήματος τα οποία το Fed 23 μετρά για την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών. 23 Fed είναι η Κεντρική Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών. 50

51 Σύμβολο Περιουσιακά στοιχεία που περιλαμβάνονται Ποσό το Μάρτιο του 1998 (σε δις. Δολάρια) C Νόμισμα 434 M1 Σύνολο νομίσματος και καταθέσεως όψεως M2 Σύνολο Μ1 και καταθέσεις χρηματαγοράς, μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων, καταθέσεις ταμιευτηρίου και βραχυπρόθεσμες προθεσμιακές καταθέσεις M3 Σύνολο Μ2 και ευρωδολάρια προθεσμιακές καταθέσεις μεγάλης διάρκειας, και συμφωνίες επαναγοράς μεσομακροπρόθεσμης διάρκειας και καταθέσεις χρηματαγοράς L Σύνολο Μ3 και αποταμιευτικά ομόλογα, έντοκα γραμμάτια του δημοσίου και άλλα ρευστοποιήσιμα στοιχεία Πηγή : N. Gregory Mankiw. Μακροοικονομική Θεωρία, πίνακας 7.1, σελ

52 4.5 Η Νομισματική Βάση. Η νομισματική βάση αποτελείται από τη νομισματική κυκλοφορία (χαρτονομίσματα και κέρματα) και από τις καταθέσεις των τραπεζών στην κεντρική τράπεζα. Μέρος της νομισματικής κυκλοφορίας βρίσκεται στα χέρια του κοινού. Το υπόλοιπο βρίσκεται στις τράπεζες ως μέρος των διαθεσίμων τους. Τα χαρτονομίσματα, που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της νομισματικής κυκλοφορίας εκδίδονται από την κεντρική τράπεζα. Τα διαθέσιμα των τραπεζών που είναι κατατεθειμένα στην κεντρική τράπεζα ανήκουν στο παθητικό της κεντρικής τράπεζας, αποτελούν δηλαδή χρέος της προς τις εμπορικές τράπεζες. Πηγή : Δημήτριος. Β. Σερεμέτης. Εισαγωγή Στην Οικονομική, Στοιχεία Μακροοικονομικής, σελ

53 4.6 Ο Πολλαπλασιαστής Χρήματος. Ο πολλαπλασιαστής χρήματος είναι ο αριθμός που δείχνει πόσο θα μεταβληθεί η συνολική χρηματική κυκλοφορία εάν μεταβληθεί η νομισματική βάση κατά μια μονάδα. Κατά συνέπεια : Ποσότητα χρήματος = Πολλαπλασιαστής * Νομισματική Βάση Η ακριβής σχέση μεταξύ ποσότητα χρήματος Μ, νομισματικής βάσης Η, λόγου διαθεσίμων-καταθέσεων re και λόγου νομισματικής κυκλοφορίας- καταθέσεων cu. Όπου mm είναι ο πολλαπλασιαστής χρήματος. Συγκεκριμένα : Ο πολλαπλασιαστής είναι μεγαλύτερος της μονάδας. Όσο μικρότερος είναι ο λόγος διαθεσίμων re, τόσο μεγαλύτερος είναι ο πολλαπλασιαστής. Επιπλέον, όσο μικρότερος είναι ο λόγος νομισματικής κυκλοφορίαςκαταθέσεων cu, τόσο μεγαλύτερος είναι ο πολλαπλασιαστής. Κι αυτό, γιατί όσο μικρότερο είναι το cu, τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό της νομισματικής βάσης που χρησιμοποιείται ως νομισματική κυκλοφορία και τόσο μεγαλύτερο το ποσό που μένει για διαθέσιμα. 4.7 Δημιουργία Τραπεζικού Χρήματος. 24 Το άνοιγμα ενός λογαριασμού καταθέσεων όψεως συγκεκριμένου ύψους οδηγεί στην προσαύξηση του συνολικού ποσού του χρήματος που κυκλοφορεί κατά μία 24 Για περισσότερες πληροφορίες βλ : Δημήτριος. Β. Σερεμέτης. Εισαγωγή Στην Οικονομική, Στοιχεία Μακροοικονομικής. ( Χίος, 2005 ). 53

54 ποσότητα που δεν είναι απλώς ίση με το ύψος της αρχικής κατάθεσης, αλλά πολύ μεγαλύτερη, πολλαπλάσια της αρχικής. Οι τράπεζες, κατά κάποιο μαγικό τρόπο, δημιουργούν το τραπεζικό χρήμα μέσα από τη διαδικασία χορήγησης δανείων. Η εξήγηση δημιουργίας του τραπεζικού χρήματος γίνεται με την παρουσίαση των απλοποιημένων ισολογισμών μερικών τραπεζών που παρατηρούμε πως μεταβάλλονται σε διαδοχικές φάσεις, καθώς εξελίσσεται μια σειρά πράξεων «εμπορίας» μιας ορισμένης αρχικής ποσότητας χρήματος που κατατίθενται αρχικώς σε ένα λογαριασμό καταθέσεων όψεως. Αφού κρατηθεί στο ταμείο ένα ελάχιστο προκαθορισμένο ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων, κάθε εμπορική τράπεζα εμπορεύεται το υπόλοιπο (χορηγήσεως δανείων κλπ). Τα αντίστοιχα ποσά κατατιθέμενα κατ αναλογία σε λογαριασμούς όψεως συνεχίζουν την ίδια διαδικασία. Ειδικές μελέτες έχουν δείξει ότι μια τράπεζα μπορεί να παρακρατεί σε ρευστά ταμειακά διαθέσιμα ένα πολύ μικρό ποσοστό της συνολικής αξίας των καταθέσεων της. Το ποσοστό αυτό υπολογίζεται ότι μπορεί να είναι μέχρι και 25%. Ας δεχτούμε ότι το ποσοστό των ταμειακών διαθέσιμων έχει οριστεί στο ένα πέμπτο (1/5 ή 20%) των καταθέσεων όψεως και ότι ένας πελάτης ανοίγει σε μια συγκεκριμένη τράπεζα (Τ1) έναν λογαριασμό καταθέσεων όψεως ύψους δρχ. Για λόγους απλοποίησης θα δεχτούμε ότι το επιχειρηματικό κεφάλαιο επί του οποίου στηρίζεται η λειτουργία της τράπεζας μπορεί να απαλειφθεί από την παρουσία μεταβολών που θα επιφέρει η συγκεκριμένη ενέργεια στον ισολογισμό της τράπεζας αυτής. Με βάση τις ανωτέρω υποθέσεις ο ισολογισμός παρουσιάζει την εικόνα που δίνεται στο ακόλουθο πλαίσιο: ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Τ1 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα: Καταθέσεις: Δάνεια-τοποθ/σεις Σύνολο: Σύνολο:

55 Βλέπουμε δηλαδή, ότι η αύξηση του παθητικού με την εγγραφή του λογαριασμού (που στοιχειοθετεί απαιτήσεις του πελάτη) οδηγεί σε ισόποση αύξηση του ενεργητικού, κατανεμημένη κατά το 1/5 σε ρευστά διαθέσιμα (ταμείο) και κατά τα υπόλοιπα 4/5 στην απόκτηση αξιόγραφων (χορήγηση δανείων, αγορά ομολόγων, λοιπές τοποθετήσεις). Η συγκεκριμένη επιχειρηματική (κερδοσκοπική) αξιοποίηση των 4/5 της αρχικής κατάθεσης σημαίνει ότι η τράπεζα ξαναβγάζει και θέτει εκ νέου σε κίνηση μέσα στο οικονομικό κύκλωμα πρόσθετο χρήμα ίσο με Ας δεχτούμε στη συνέχεια, ότι οι αποδέκτες των δανείων, που ήρθαν σε συναλλαγή με την συγκεκριμένη τράπεζα, παίρνοντας το αντίτιμο σε ρευστό, δημιουργούν με αυτό νέους ισόποσους λογαριασμούς καταθέσεων όψεως σε μια άλλη τράπεζα Τ2. ο ισολογισμός της Τ2 θα μεταβληθεί συνέπεια αυτής της πράξης ως εξής: ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Τ2 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα: Καταθέσεις: Δάνεια-τοποθ/σεις Σύνολο: Σύνολο: Βλέπουμε ότι η Τ2 κράτησε ως ρευστά διαθέσιμα το 1/5 των πρόσθετων καταθέσεων που δέχτηκε και «έριξε» στην αγορά τα υπόλοιπα. Υποθέτουμε πάλι ότι το συνολικό ποσό που βγαίνει εκ νέου στην αγορά θα καταλήξει αργά ή γρήγορα στο άνοιγμα πρόσθετων ισόποσων καταθέσεων σε μια τρίτη τράπεζα Τ3, με αποτέλεσμα τις ακόλουθες μεταβολές: ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Τ3 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα: Καταθέσεις: Δάνεια-τοποθ/σεις Σύνολο: Σύνολο:

56 Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο η διαδικασία συνεχίζεται: ανοίγουν νέοι λογαριασμοί καταθέσεων, ένα μέρος κάθε φορά διατηρείται σε μορφή ρευστών διαθεσίμων και το μεγαλύτερο ποσοστό ξαναβγαίνει στην αγορά. Ξεδιπλώνεται έτσι μια αλυσίδα που σε κάθε της κρίκο περιλαμβάνει τις ίδιες πράξεις με αυτές που έγιναν προηγούμενα. Κάθε φορά όμως, καθώς προχωρούμε από την αρχική τράπεζα προς τη νιοστή τράπεζα του συστήματος (χωρίς να έχει καμία απολύτως σημασία ότι μέρος των χρημάτων μπορεί να περάσει και πάλι από μια αρχική τράπεζα!) διακινείται ένα πρόσθετο ποσό χρήματος που είναι όλο και μικρότερο. Η διαδικασία συνεχίζεται φθίνοντας μέχρι του σημείου που πρακτικά θα έχει εκμηδενιστεί το «νέο» πρόσθετο χρήμα που δημιουργείται. Οι πέντε πρώτες αλυσιδωτές προσαυξήσεις της χρηματικής κυκλοφορίας μπορούν να αποτυπωθούν στην ακόλουθη φθίνουσα γεωμετρική σειρά: Διαδοχικές Δάνεια Ρευστά Διαθέσιμα Καταθέσεις Όψεως Σε κάθε βήμα, δημιουργείται από μία τράπεζα που μπαίνει (ή ξαναμπαίνει) στην αλυσίδα, τραπεζικό χρήμα με την έννοια ότι έχει ανοίξει λογαριασμούς όψεως των οποίων το ύψος είναι πέντε φορές μεγαλύτερο (αν το ποσοστό των διαθεσίμων είναι 1/5, n φορές εάν είναι 1/n) από τα διαθέσιμα που τελικώς παρακρατεί. 56

57 4.8 Ζήτηση Χρήματος. Στην κεϋνσιανή ανάλυση το χρήμα θεωρείται ως ένα αγαθό που ζητιέται καθεαυτό. Δεν είναι, δηλαδή, ένα αγαθό που απλώς χρησιμεύει για να αγοράσουμε άλλα αγαθά, δηλαδή, μέσο ανταλλαγής των εμπορευμάτων. Είναι το ίδιο ένα οιονεί αγαθό που μπορεί να ικανοποιήσει συγκεκριμένες ανάγκες. Η ανάλυση αυτών των αναγκών επιτρέπει να εντοπίσουμε το κίνητρα στα οποία υπακούει η ζήτηση του χρήματος και, συνεπώς, να προσδιορίσουμε πλήρως τη ζήτηση αυτή. Αυτή η τοποθέτηση του ζητήματος διαφοροποιείται ριζικά από την θεωρητική παράδοση που ακολουθούσαν μέχρι τότε οι κλασικοί, οι μαρξιστές και οι νεοκλασικοί. Η οικονομική επιστήμη μέχρι την κεϋνσιανή επανάσταση αντιμετώπιζε το χρήμα ως ένα απλό πέπλο που λειτουργεί σαν λιπαντικό της οικονομικής μηχανής: θεωρούσε ότι το χρήμα δεν είχε κάποια ξεχωριστή σημασία στην οικονομική ανάλυση. Σύμφωνα με τον Κέυνς, η ζήτηση του χρήματος εξαρτάται από τα εξής κίνητρα : 1.Ταμιακά κίνητρα: ανάγκη για επαρκή ρευστότητα και ταμιακή κάλυψη σε κάθε στιγμή. Η ανάγκη αυτή πηγάζει από: τον ετεροχρονισμό εισπράξεων και πληρωμών (επιχειρηματικό κίνητρο), από το γεγονός ότι μεσολαβεί ορισμένο χρονικό διάστημα ανάμεσα σε διαδοχικές εισπράξεις εισοδημάτων κατά το οποίο πρέπει να υπάρχει επαρκής ρευστότητα για να καλυφθούν σι τρέχουσες ανάγκες (κίνητρο εισοδήματος) και, τέλος, λόγω του γεγονότος ότι ανακύπτουν έκτακτες ανάγκες, οι οποίες δεν έχουν προβλεφθεί ώστε στοιχειώδης πρόνοια επιβάλλει μέτρα για προφύλαξη από ενδεχόμενες καταστάσεις ασφυκτικής στενότητας ( κίνητρο προφύλαξης ). Στο βαθμό που η ζήτηση του χρήματος εξαρτάται από τα ταμιακά κίνητρα πρέπει να θεωρηθεί ότι αποτελεί συνάρτηση του ύψους του εισοδήματος. 57

58 2. Κίνητρα κερδοσκοπίας. Κερδοσκοπία σημαίνει την επιδίωξη να πραγματοποιηθούν κέρδη από την προσαύξηση της αξίας του κεφαλαίου. Τα κέρδη αυτά σημαίνουν απλούστατα ότι αγοράζει κανείς περιουσιακά στοιχεία - μετοχές, ομολογίες, τίτλους ιδιοκτησίας, αποθέματα\ εμπορευμάτων κ.λπ. - σε χαμηλή τιμή και τα μεταπωλεί σε υψηλή τιμή (περιμένει, δηλαδή, να τα πουλήσει όταν θα είναι η τιμή υψηλότερη). Η κεϋνσιανή ανάλυση της κερδοσκοπίας στηρίζεται στη μελέτη των μεταβολών των τιμών των ομολογιών που συναρτώνται στενά με την εξέλιξη του επιτοκίου. Οι ομολογίες είναι τίτλοι που αποδίδουν ένα σταθερό εισόδημα, προσδιορισμένο κατά τη στιγμή της έκδοσης τους. Το απόλυτο ύψος αυτού του εισοδήματος παραμένει σταθερό ενώ η χρηματιστηριακή αξία της ομολογίας κυμαίνεται Οι μεταβολές αυτές μπορούν να επηρεάσουν τη συνολική απόδοσή της. Για να γίνει πιο σαφές το ζήτημα αυτό ας δούμε το ακόλουθο παράδειγμα: 25 Έστω μια ομολογία που εκδίδεται στην τιμή των 100 ευρώ (ονομαστική αξία) και με σταθερή απόδοση 20 ευρώ ετησίως. Το ποσοστό απόδοσης κατά την έκδοση είναι 20%. Η διαπραγμάτευση της ομολογίας στο χρηματιστήριο μπορεί να αυξήσει τη χρηματιστηριακή της αξία σε 120 ευρώ. Σε μια τέτοια περίπτωση η συνολική απόδοση της ομολογίας μειώνεται σε 16.6% περίπου (20 ευρώ εισόδημα το χρόνο για καταβολή 120 ευρώ => ποσοστό απόδοσης 20/120). Αν αντίθετα η χρηματιστηριακή αξία μειωθεί σε 80 ευρώ το ποσοστό απόδοσης αυξάνεται σε 25%. Από τι εξαρτώνται όμως οι διακυμάνσεις της χρηματιστηριακής αξίας; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό παραπέμπει φυσικά στους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης. Τι μπορεί να επιδράσει δραστικά στη μεταβολή της προσφοράς και της ζήτησης; Οπωσδήποτε, η απόδοση που παρέχουν οι νεοκδιδόμενοι τίτλοι το μπορεί. Αν για παράδειγμα, στην επόμενη χρονική περίοδο εκδοθούν νέες ομολογίες ονομαστικής αξίας 100 ευρώ αλλά με μεγαλύτερη απόδοση - π.χ. 25% - Οι επενδυτές θα επιδιώξουν να ρευστοποιήσουν τις παλιές ομολογίες προκειμένου να αποκτήσουν νέες ώστε να κερδίσουν τη μεγαλύτερη απόδοση που προσφέρουν ο τελευταίες. Η συνέπεια θα είναι να αυξηθεί η προσφορά παλαιών ομολογιών - χωρίς να μεταβληθεί 25 Για το παράδειγμα βλ: Δημήτριος. Β. Σερεμέτης. Εισαγωγή Στην Οικονομική, Στοιχεία Μακροοικονομικής. ( Χίος, 2005 ). 58

59 η ζήτηση: χωρίς να υπάρξουν νέοι αγοραστές, ενδιαφερόμενοι γι αυτές. Έτσι, τελικά, η χρηματιστηριακή αξία των παλαιών ομολογιών θα πέσει κάτω από την ονομαστική τους αξία. Η μείωση αυτή θα συνεχίζεται μέχρι να φτάσει τα 80 ευρώ. Στο επίπεδο των 80 ευρώ το ποσοστό απόδοσης μιας παλιάς ομολογίας - που αγοράζεται τώρα στο χρηματιστήριο- εξισώνεται με το ποσοστό απόδοσης των νέων ομολογιών. Με αντίστοιχο τρόπο μπορεί να εξετάσει κανείς τι θα συμβεί αν το επιτόκιο είναι χαμηλότερο από εκείνο που ισχύει για τις παλιές ομολογίες. Συμπερασματικά, το ποσοστό απόδοσης των ομολογιών επηρεάζεται από τις μεταβολές του επιτοκίου που θα επακολουθήσουν δεδομένου ότι η χρηματιστηριακή αξία και το εκάστοτε ισχύον επιτόκιο συνδέονται με αντίστροφη σχέση: Άνοδος των επιτοκίων οδηγεί σε μείωση των χρηματιστηριακών αξιών και μείωση των επιτοκίων οδηγεί σε αύξηση των χρηματιστηριακών αξιών των παλαιών ομολογιών, με τελικό αποτέλεσμα την εξίσωση των ποσοστών απόδοσης των παλαιών και νέων ομολογιών για κάθε νέο υποψήφιο αγοραστή. Με βάση το παραπάνω μπορούμε να εξηγήσουμε τη συμπεριφορά του κερδοσκόπου: δεν θα αγοράσει ομολογίες όταν οι χρηματιστηριακές αξίες είναι υψηλές και το επιτόκιο είναι χαμηλό. Θα διατηρήσει τα χρηματικά του διαθέσιμα σε ρευστή μορφή. Θα προτιμήσει, δηλαδή, τη ρευστότητα από τις τοποθετήσεις σε τίτλους. Όταν το επιτόκιο αυξηθεί, οι χρηματιστηριακές αξίες θα μειωθούν. Τότε είναι η κατάλληλη στιγμή για τον κερδοσκόπο. Θα αγοράσει ομολογίες σε χαμηλή χρηματιστηριακή αξία και θα τις ρευστοποιήσει όταν η χρηματιστηριακή αξία αυξηθεί και μειωθούν τα επιτόκια. Η κερδοσκοπική συμπεριφορά έχει ως λογική συνέπεια να μειώνονται τα αποθέματα σε ρευστό χρήμα όταν ανεβαίνουν τα επιτόκια και μειώνονται οι χρηματιστηριακές αξίες. Αντίστοιχα, έχει ως συνέπεια να αυξάνεται η ρευστότητα όταν μειώνονται τα επιτόκια και ανεβαίνουν οι χρηματιστηριακές αξίες. Εξ αυτών συνάγεται ότι η ζήτηση χρήματος για κερδοσκοπία είναι αντίστροφη συνάρτηση του επιτοκίου. Κατά συνέπεια η συνολική ζήτηση χρήματος αποτελείται από δύο μέρη : α) τη ζήτηση που εξαρτάται θετικά από το ύψος του εισοδήματος και β) τη ζήτηση που εξαρτάται αρνητικά από το ύψος του επιτοκίου. 59

60 Διάγραμμα 1 Πηγή : Δημήτριος. Β. Σερεμέτης. Εισαγωγή στην Οικονομική. Στοιχεία Μακροοικονομικής. Σελ Δύο Ακραίες Καταστάσεις στην Αγορά Χρήματος. 1. Το ενδεχόμενο μιας απόλυτης προτίμησης για ρευστότητα. Η κατάσταση αυτή αποκαλείται παγίδα ρευστότητας. Οι κάτοχοι ρευστών αρνούνται οποιαδήποτε τοποθέτηση τους σε τίτλους και κατακρατούν τα διαθέσιμα σε ρευστή μορφή. Μια τέτοια κατάσταση σημαίνει ότι το επιτόκιο είναι εξαιρετικά χαμηλό. Στο διάγραμμα 1 η κατάσταση αυτή απεικονίζεται γραφικά από το τμήμα της καμπύλης ρευστότητας L που είναι οριζόντιο. 2. Το ενδεχόμενο να εκμηδενιστεί πλήρως η κερδοσκοπική ζήτηση ρευστού χρήματος. Αν το επιτόκιο φτάσει στο ανώτατο σημείο η προτίμηση 60

61 ρευστότητας αποσυνδέεται εντελώς από τις μεταβολές του : γίνεται πλήρως ανελαστική ως προς το επιτόκιο σε μια ορισμένη περιοχή τιμών του i. Γραφικά απεικονίζεται από το τμήμα της καμπύλης L που τείνει να είναι κάθετο. 4.9 Προσφορά Χρήματος. Η κυκλοφορία του χρήματος τελεί υπό την άμεση κρατική εποπτεία. Το σύγχρονο κράτος, εφοδιασμένο με τους κατάλληλους θεσμούς και μηχανισμούς, αναλαμβάνει να περιφρουρήσει το συμβατικό κύρος και την συμβολική αντιπροσωπευτική αξία που έχει το σύγχρονο χρήμα. Για να το πετύχει θέτει υπό τον άμεσο έλεγχο του και διατηρεί μονοπωλιακά το εκδοτικό προνόμιο σε ότι αφορά στη κυκλοφορία κερμάτων και χαρτονομισμάτων, ενώ ελέγχει έμμεσα τη χρήση, την έκταση και τον τρόπο λειτουργίας των λογαριασμών καταθέσεων όψεως αλλά και όλων των άλλων μέσων πληρωμής που διακινούνται μέσω των εμπορικών τραπεζών. Η άσκηση της πολιτικής ελέγχου της χρηματικής κυκλοφορίας ανατίθεται στην Κεντρική Τράπεζα : την Τράπεζα των εμπορικών Τραπεζών. Τον ρόλο αυτό είχε αναλάβει για την ελληνική οικονομία η Τ.τ.Ε. πριν την ΟΝΕ. Μετά την ΟΝΕ η νομισματική πολιτική χαράσσεται και εφαρμόζεται ενιαία για όλα τα κράτη μέλη που ανήκουν στη ζώνη του Ευρώ. Ωστόσο, όπως θα δούμε σε επόμενη ενότητα του κεφαλαίου αυτού η Τ.τ.Ε. έχει ακόμη και σήμερα «εργαλεία» στα χέρια της για να επηρεάζει την ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί Ισορροπία της Αγοράς Χρήματος. Η αγορά χρήματος βρίσκεται σε ισορροπία όταν η ζητούμενη ποσότητα πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων ισούται με την προσφερόμενη ποσότητα. Στο διάγραμμα 2 παρουσιάζεται η καμπύλη ζήτησης πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων LL για ένα δεδομένο επίπεδο πραγματικού εισοδήματος. Όσο πιο υψηλό είναι το επιτόκιο και επομένως το κόστος διακράτησης του χρήματος, τόσο 61

62 πιο χαμηλή είναι η ζητούμενη ποσότητα πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων. Με δεδομένο το επίπεδο τιμών, η κεντρική τράπεζα ελέγχει την ονομαστική και την πραγματική ποσότητα χρήματος. Η καμπύλη προσφοράς είναι κάθετη στη ποσότητα πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων Lo. Το σημείο Ε είναι το σημείο ισορροπίας της αγοράς. Στο επίπεδο επιτοκίου ro, η ποσότητα πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων που επιθυμούν να έχουν τα άτομα είναι ακριβώς ίση με το απόθεμα χρήματος Lo. Διάγραμμα 2 Πηγή : David Begg. Εισαγωγή στην Οικονομική, Τόμος β, σχήμα 24-2, σελ. 179 Ας υποθέσουμε ότι το επιτόκιο είναι r1, δηλαδή χαμηλότερο από το επιτόκιο ισορροπίας ro. Στην περίπτωση αυτή, έχουμε υπερβάλλουσα ζήτηση χρήματος που ισούται με την απόσταση ΑΒ, όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2. 62

63 4.11 Επεκτατική και περιοριστική Νομισματική Πολιτική. Η Κεντρική Τράπεζα έχει τη δυνατότητα είτε να αυξάνει την ποσότητα χρήματος είτε να την μειώνει. Όταν αυξάνει τη ποσότητα χρήματος τότε μιλάμε για επεκτατική νομισματική πολιτική, ενώ όταν μειώνει την ποσότητα του χρήματος μιλάμε για περίπτωση περιοριστικής νομισματικής πολιτικής. Αν η Κεντρική Τράπεζα αποφασίσει να αυξήσει τη ποσότητα του χρήματος τότε η καμπύλη Lo του διαγράμματος 2, που παριστά την καμπύλη προσφοράς, θα μετακινηθεί προς τα δεξιά. Σε αυτή τη περίπτωση θα οδηγηθούμε σε ένα νέο επιτόκιο ισορροπίας χαμηλότερο από το προηγούμενο. Το αντίστροφο βέβαια μπορεί να συμβεί αν η Κεντρική Τράπεζα αποφασίσει να μειώσει τη ποσότητα του χρήματος. Βλέπουμε δηλαδή πως μέσα από το «παιχνίδι» της νομισματικής πολιτικής διαμορφώνεται και το επιτόκιο. Όσον αφορά όμως την εξέλιξη του επιτοκίου και τα αποτελέσματα αυτής, κρίνω να είμαστε προσεκτικοί, αφού το επιτόκιο πέρα από την αγορά χρήματος είναι βασικός παράγοντας και στην Αγορά Αγαθών για την οποία στη παρούσα εργασία δεν κάνουμε λόγο Τρόποι με τους οποίους η Κεντρική Τράπεζα Επηρεάζει τη Προσφορά Χρήματος. 26 Τρία είναι τα πιο σημαντικά μέσα με τα οποία η Κεντρική Τράπεζα μπορεί να επηρεάσει την προσφορά χρήματος : α) τα υποχρεωτικά διαθέσιμα, β) το προεξοφλητικό επιτόκιο, γ) και τις πράξεις ανοικτής αγοράς Υποχρεωτικά Διαθέσιμα Το ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων είναι το ελάχιστο ποσοστό ρευστών διαθεσίμων προς τις καταθέσεις, που η κεντρική τράπεζα απαιτεί να τηρούν οι εμπορικές τράπεζες. 26 Για περισσότερες πληροφορίες βλ: David Begg. Εισαγωγή Στην Οικονομική, Τόμος Β. ( Αθήνα, Κριτική, 1998 ) 63

64 Όταν ισχύει ένα υποχρεωτικό ποσοστό διαθεσίμων. οι τράπεζες μπορούν έχουν ένα ποσοστό υψηλότερο από το υποχρεωτικό αλλά όχι χαμηλότερο. Αν τα ρευστά διαθέσιμά τους πέσουν κάτω από το υποχρεωτικό ποσοστό, θα πρέπει αμέσως να δανειστούν, συνήθως από την κεντρική τράπεζα, για αν εξασφαλίσουν το υποχρεωτικό ποσοστό ρευστών διαθεσίμων. Ας υποθέσουμε ότι οι τράπεζες έχουν ρευστά διαθέσιμα ύψους 1 εκατ. ευρώ και ότι για αυστηρά εμπορικούς λόγους διατηρούν υπό κανονικές συνθήκες ένα ποσοστό ρευστών διαθεσίμων ίσο με το 5% των καταθέσεων τους. Αφού οι καταθέσεις θα είναι εικοσαπλάσιες του ποσοστού ρευστών διαθεσίμων, το τραπεζικό σύστημα θα δημιουργήσει καταθέσεις ύψους 20 εκατ. ευρώ έναντι του 1 εκατ. ευρώ. Ας υποθέσουμε ότι η κεντρική τράπεζα επιβάλλει στις τράπεζες ένα υποχρεωτικό ποσοστό διαθεσίμων ίσο με το 10% των καταθέσεών τους. Μετά από αυτό, οι τράπεζες θα μπορούν να δημιουργήσουν καταθέσεις ύψους μόνο 10 εκατ. Ευρώ έναντι των ρευστών διαθεσίμων τους που ανέρχονται στο 1 εκατ. Ευρώ. Επομένως, όταν η κεντρική τράπεζα επιβάλλει ένα υποχρεωτικό ποσοστό ρευστών διαθεσίμων μεγαλύτερο από το ποσοστό που θα διατηρούσε κανονικά κάθε συνετή τράπεζα, περιορίζεται η δημιουργία τραπεζικών καταθέσεων, μειώνεται η τιμή του πολλαπλασιαστή και μειώνεται η προσφορά χρήματος για κάθε δεδομένη νομισματική βάση. Ομοίως, όταν ήδη ισχύει κάποιο συγκεκριμένο υποχρεωτικό ποσοστό ρευστών διαθεσίμων, κάθε αύξηση του ποσοστού αυτού μειώνει την προσφορά χρήματος. Όταν η κεντρική τράπεζα επιβάλλει ένα ποσοστό υποχρεωτικών ρευστών διαθεσίμων μεγαλύτερο από το ποσοστό που θα επιθυμούσαν να διατηρήσουν οι τράπεζες, οι τράπεζες δημιουργούν λιγότερες καταθέσεις και πιστώσεις από ότι πραγματικά θα επιθυμούσαν. Έτσι, το ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων λειτουργεί ως φόβος που αναγκάζει τις τράπεζες να διατηρούν ένα υψηλότερο ποσοστό του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων τους με τη μορφή διαθεσίμων και να διοχετεύουν μικρότερο ποσοστό σε υψηλότοκα δάνεια. 64

65 Το Προεξοφλητικό Επιτόκιο Το δεύτερο μέσο νομισματικού ελέγχου που διαθέτει η κεντρική τράπεζα είναι το προεξοφλητικό επιτόκιο. Το προεξοφλητικό επιτόκιο είναι το επιτόκιο με το οποίο μπορούν να δανειστούν οι εμπορικές τράπεζες από την κεντρική τράπεζα. Ας υποθέσουμε ότι οι τράπεζες θεωρούν ότι το ελάχιστο ασφαλές ποσοστό ρευστών διαθεσίμων προς τις καταθέσεις είναι 10%. Δεν έχει σημασία αν το ποσοστό αυτό προσδιορίζεται με εμπορικά κριτήρια ή επιβάλλεται από την κεντρική τράπεζα. Κάθε μέρα, οι τράπεζες έχουν στη διάθεσή τους κάποια ποσότητα ρευστών. Ας πούμε ότι το ποσοστό των ρευστών διαθεσίμων τους προς τις καταθέσεις είναι 12%. Πόσο θα άφηναν να πέσει το ποσοστό αυτό προς το ελάχιστο επίπεδο του 10%; Οι τράπεζες πρέπει να εξισορροπούν το επιτόκιο που θα εισπράττουν από τα επιπλέον δάνεια που χορηγούν με τον κίνδυνο και το κόστος που συνεπάγεται μια ξαφνική μαζική ανάληψη που θα έριχνε τα ρευστά διαθέσιμά τους από το κρίσιμο επίπεδο του 10%. Εδώ εμφανίζεται το προεξοφλητικό επιτόκιο. Ας υποθέσουμε ότι το επιτόκιο της αγοράς είναι 8% και η κεντρική τράπεζα γνωστοποιεί ότι θα δανείζει τις εμπορικές τράπεζες με επιτόκιο 8%. Οι εμπορικές τράπεζες μπορούν να χορηγούν δάνεια μέχρι να φθάσουν στα όρια και να οδηγήσουν το ποσοστό ρευστών διαθεσίμων τους στο ελάχιστο 10% των καταθέσεών τους. Οι τράπεζες δανείζουν με 8% και αν συμβεί κάτι και βρεθούν χωρίς ρευστά διαθέσιμα, μπορούν να δανειστούν από την κεντρική τράπεζα με επιτόκιο 8%. Οι τράπεζες στην περίπτωση αυτή δεν χάνουν χορηγώντας όσο μπορούν περισσότερα δάνεια Ας υποθέσουμε, όμως, ότι η κεντρική τράπεζα γνωστοποιεί ότι, παρά το γεγονός ότι το επιτόκιο της αγοράς είναι 8%, θα δανείζει τις εμπορικές τράπεζες με επιτόκιο ποινής 10%. Στην περίπτωση αυτή, μια τράπεζα που διατηρεί ποσοστό ρευστών διαθεσίμων 12% μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν αξίζει να χορηγήσει επιπλέον δάνεια με επιτόκιο 8% και να μειώσει τα ρευστά διαθέσιμά 65

66 της στο 10% των καταθέσεών της. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος μια ξαφνική μαζική ανάληψη να την αναγκάσει να δανειστεί από την κεντρική τράπεζα με επιτόκιο 10%. Θα έχανε χρήματα από τα επιπλέον αυτά δάνεια. Θα ήταν πιο λογικό να κρατήσει κάποια επιπλέον ρευστά διαθέσιμα ως προφύλαξη έναντι ξαφνικών αναλήψεων. Επομένως, καθορίζοντας το προεξοφλητικό επιτόκιο σε επίπεδο υψηλότερο από το γενικό επίπεδο των επιτοκίων της αγοράς, η κεντρική τράπεζα μπορεί να αναγκάσει τις εμπορικές τράπεζες να διατηρούν εθελοντικά πρόσθετα ρευστά διαθέσιμα. Αφού έτσι οι τραπεζικές καταθέσεις περιορίζονται σε σχέση με τα ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών, ο πολλαπλασιαστής χρήματος μειώνεται και η προσφορά χρήματος είναι μικρότερη για κάθε δεδομένη νομισματική βάση Πολιτική Ανοικτής Αγοράς. Με την πολιτική ανοικτής αγοράς η κεντρική τράπεζα μεταβάλλει τη νομισματική βάση αγοράζοντας ή πουλώντας στην ανοικτή αγορά χρηματοπιστωτικούς τίτλους. Ενώ τα δύο προηγούμενα μέσα νομισματικού ελέγχου λειτουργούν μέσω της μεταβολής της τιμής του πολλαπλασιαστή χρήματος, με την πολιτική ανοικτής αγοράς μεταβάλλεται η νομισματική βάση. Αφού η προσφορά χρήματος ισούται με τη νομισματική βάση επί τον πολλαπλασιαστή χρήματος, η πολιτική ανοικτής αγοράς μεταβάλλει και την προσφορά χρήματος. Ας υποθέσουμε ότι το τμήμα έκδοσης χαρτονομισμάτων της κεντρικής τράπεζας εκδίδει νέα τραπεζογραμμάτια αξίας 1 εκατ. ευρώ και τα χρησιμοποιεί για να αγοράσει κρατικούς τίτλους στην ανοικτή αγορά. Μετά από αυτήν την πράξη, η αξία των κρατικών τίτλων στο χαρτοφυλάκιο των τραπεζών ή των ιδιωτών μειώνεται κατά 1 εκατ. Ευρώ, αλλά η νομισματική βάση αυξάνεται κατά 1 εκατ. ευρώ. Υπήρξε μια εισροή 1 εκατ. ευρώ στην οικονομία. Κάποιο ποσό θα κυκλοφορεί εκτός του τραπεζικού συστήματος, αλλά το μεγαλύτερο ποσοστό θα κατατεθεί στις τράπεζες, οι οποίες θα μπορούν έτσι να επεκτείνουν τις πιστώσεις 66

67 τους έναντι των υψηλότερων ρευστών διαθεσίμων τους. Αντιστρόφως, αν το τμήμα έκδοσης τραπεζογραμματίων της κεντρικής τράπεζας πουλήσει κρατικούς τίτλους αξίας 1 εκατ. ευρώ από το απόθεμα τίτλων που διαθέτει, θα πρέπει να αποσυρθεί από την κυκλοφορία ή από τα ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών ποσό ακριβώς ίσο με 1 εκατ. ευρώ. Η νομισματική βάση πέφτει κατά 1 εκατ. Ευρώ. Επειδή οι τράπεζες χάνουν ρευστά διαθέσιμα, θα πρέπει να μειώσουν τις πιστώσεις τους και έτσι πέφτει η προσφορά χρήματος. Σημειώνεται ότι υπάρχει ελάχιστη διαφορά αν η κεντρική τράπεζα συναλλάσσεται άμεσα με τις τράπεζες ή με το κοινό. Αν η κεντρική τράπεζα πουλήσει τίτλους άμεσα στο τραπεζικό σύστημα, τα ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών πέφτουν αμέσως. Αν η κεντρική τράπεζα πουλήσει τίτλους στο κοινό, οι αγοραστές των τίτλων πληρώνουν με επιταγές έναντι των τραπεζικών λογαριασμών τους και τα διαθέσιμα των τραπεζών μειώνονται και σ αυτήν την περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση, με την πολιτική ανοικτής αγοράς, η κεντρική τράπεζα μεταβάλλει τη νομισματική βάση, τα ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών, την πιστωτική επέκταση και την προσφορά χρήματος Σκοποί της Νομισματικής Πολιτικής. 27 Η νομισματική πολιτική είναι η πολιτική διαμόρφωσης της ποσότητας του χρήματος. Έχει βασικό καθήκον να προσδιορίσει το μέγεθος της ποσότητας του χρήματος, το οποίο είναι απαραίτητο για τον προσανατολισμό του χειρισμού και των επιδράσεων των νομισματικοπολιτικών μέσων. 1. Ως κεντρικός σκοπός της νομισματικής πολιτικής θεωρείται η σταθεροποίηση του επιπέδου των τιμών. 2. Από την εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης του ετέθη ως σκοπός της νομισματικής πολιτικής η εξασφάλιση υψηλού βαθμού απασχόλησης. Η θεωρητική έρευνα της οικονομικής επιστήμης ασχολήθηκε 27 Για περισσότερες πληροφορίες βλ: Κυριάκος Αρβανιτάκης. Εισαγωγή εις την νομισματικήν θεωρίαν και πολιτικήν. ( Αθήνα : Κώστας Κεμερλής, 1972 ) 67

68 με το πρόβλημα αυτό, ιδίως μετά την έκδοση της Γενικής Θεωρίας του Κεϋνς, και καταβλήθηκε σημαντική προσπάθεια για την λύση του μέχρι τότε άλυτου προβλήματος. 3. Πέρα από τη σταθεροποίηση των τιμών και το θέμα της απασχόλησης η νομισματική αλλά και η δημοσιονομική πολιτική διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη σταθεροποίηση του επιπέδου του τόκου. 4. Για χώρες οι οποίες έχουν μεγάλες σχέσεις διεθνών οικονομικών ανταλλαγών η νομισματική πολιτική αναλαμβάνει το βαρύ καθήκον για την εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών. 68

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή. Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση αποτελεί πλέον γεγονός για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο νέο περιβάλλον κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και καταναλωτές θα δουν πολλά πράγματα να αλλάζουν προς το γενικό όφελος. Τα αναμενόμενα οφέλη όμως δεν πρόκειται να χαριστούν σε κανένα άτομο ή επιχείρηση. Ενώ το νέο περιβάλλον θα δώσει νέες ευκαιρίες, συγχρόνως θα απαιτήσει από όλους μας νέες υποχρεώσεις. Η πορεία προς την ΟΝΕ άρχισε με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα το 1951 και αργότερα το 1957 με τη Συνθήκη της Ρώμης η οποία ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ) Την άνοιξη του 1989 η Επιτροπή Delors κοινοποίησε την έκθεσή της αναφορικά με τις δυνατότητες μετάβασης της Ε.Ε. προς την ΟΝΕ. Η έκθεση Delors προέβλεπε ότι η πορεία προς την ΟΝΕ έπρεπε να πραγματοποιηθεί μέσα σε τρία στάδια εντός των οποίων έπρεπε να επιτευχθούν συγκεκριμένοι στόχοι από τις χώρες μέλη. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη τον Ιούνιο του 1989 ακολουθώντας τις προτάσεις της Έκθεσης Delors προσδιόρισε την 1η Ιουλίου του 1990 ως την έναρξη του Πρώτον Σταδίου της ΟΝΕ, ημερομηνία που συνέπιπτε με την απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων εντός της Ε.Ε. Μερικές από τις υποχρεώσεις των χωρών-μελών κατά τη διάρκεια του Πρώτου Σταδίου ήταν: να εντάξουν τα νομίσματά τους στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών 69

70 να ενισχύσουν τη συνεργασία τους σε θέματα άσκησης νομισματικής και οικονομικής πολιτικής να κάνουν ευκολότερη τη χρησιμοποίηση του ECU στις ιδιωτικές συναλλαγές εξαλείφοντας τα διάφορα εμπόδια να υποβάλλουν προγράμματα σύγκλισης των οικονομιών τους να υπογράψουν τη νέα συνθήκη για την ΟΝΕ 5.2 Ελλάδα και ΟΝΕ. Η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ σηματοδοτεί μια νέα εποχή όπου πολλά θα αλλάξουν για τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις, τη δημοσιονομική και τη νομισματική πολιτική της χώρας. Ενιαία αγορά σημαίνει πλήρη ελευθερία στην κίνηση εργατικού δυναμικού, προϊόντων και κεφαλαίων με αποτέλεσμα να ενταθεί ο ανταγωνισμός εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε όλα τα επίπεδα. Το ενιαίο νόμισμα κάνει εύκολη τη σύγκριση των τιμών και υπηρεσιών. Η ύπαρξη του ενιαίου νομίσματος αναμφισβήτητα συνεπάγεται οφέλη για τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες διότι εξαλείφει τον συναλλαγματικό κίνδυνο και μειώνει το κόστος συναλλαγών. Η ενιαία αγορά επιτρέπει στις επιχειρήσεις να αυξήσουν το μέγεθός τους και να επωφεληθούν από τις οικονομίες κλίμακος οι οποίες βέβαια επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να παράγουν φθηνότερα και συνεπώς να πουλούν φθηνότερα σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Ο τρόπος διοίκησης των επιχειρήσεων έχει αλλάξει ριζικά. Το ανταγωνιστικό περιβάλλον δεν συγχωρεί επιχειρήσεις των οποίων η αναρρίχηση στα διοικητικά κλιμάκια γίνεται με γνώμονα μόνο τα έτη υπηρεσίας στη συγκεκριμένη επιχείρηση. Συνεπώς, οι προσλήψεις και οι εξελίξεις στις επιχειρήσεις θα στηρίζονται στην ικανότητα του ατόμου να προσφέρει κάτι ιδιαίτερο. Απαιτείται λοιπόν να καταλάβουν ειδικά οι νέοι ότι έχουν να ανταγωνισθούν σε ένα περιβάλλον περισσότερο απαιτητικό, όπου θα χρειάζονται τις καλύτερες δυνατές γνώσεις και ικανότητες. Οξύτερος ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων σημαίνει καλύτερες τιμές και καλύτερη ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών για τους καταναλωτές. Σε αυτό το ανταγωνιστικό περιβάλλον σι επιχειρήσεις πρέπει να λειτουργούν αποτελεσματικά 70

71 με το μικρότερο δυνατό κόστος και την καλύτερη δυνατή ποιότητα για να προσελκύσουν ή να διατηρήσουν την πελατεία τους. Η προσπάθεια του μικρότερου δυνατού κόστους θα οδηγήσει τις μεγάλες τουλάχιστον επιχειρήσεις να εγκατασταθούν σε χώρες που παρέχουν για παράδειγμα καλύτερες συνθήκες σε θέματα υποδομών, θεσμών, εργασιακών σχέσεων και φορολογίας. Βέβαια, η μετακίνηση των μεγάλων επιχειρήσεων σε ορισμένες περιοχές θα σημαίνει δύο πράγματα. Πρώτον, αργά ή γρήγορα οι μικρές επιχειρήσεις που δεν έχουν τη δυνατότητα μετακίνησης θα αναγκασθούν να κλείσουν. Δεύτερον, η μετακίνηση συνεπάγεται περαιτέρω ανάπτυξη της περιοχής όπου γίνεται η μετακίνηση και υποβάθμιση-ύφεση της περιοχής που χάνει τις επιχειρήσεις. Προς αποφυγή αυτών των προβλημάτων χρειάζεται η όσο το δυνατόν εναρμόνιση των χωρών στα ανωτέρω θέματα. Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ σημαίνει σταθερότητα τιμών με μικρό πληθωρισμό, χαμηλά επιτόκια, δημοσιονομική πειθαρχία και εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Χαμηλότεροι ρυθμοί πληθωρισμού και χαμηλά επιτόκια δημιουργούν τις προϋποθέσεις για υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας και αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Ενώ δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για περαιτέρω ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, δεν σημαίνει ότι είναι και συγχρόνως εύκολη. Οι ελληνικές επιχειρήσεις πρέπει να αναπτυχθούν και να ανταγωνισθούν με επιχειρήσεις άλλων κρατών όπου το τεχνολογικό επίπεδο, η οργάνωση, διοίκηση και παραγωγικότητα, οι θεσμοί και η εκπαίδευση βρίσκονται σε άλλο επίπεδο. Μας δίνεται όμως η ευκαιρία και από εμάς εξαρτάται κατά πόσο θα την αξιοποιήσουμε. Το ελληνικό κράτος (κυβέρνηση) πρέπει να προχωρήσει στην αποκρατικοποίηση και στην κατάργηση των μονοπωλίων ή των ολιγοπωλίων. Σαν χώρα έχουμε το μικρότερο δείκτη ανταγωνιστικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απελευθέρωση των αγορών και η ιδιωτικοποίηση σε τηλεπικοινωνίες, ενέργεια, συγκοινωνίες, τράπεζες, πρέπει να προχωρήσουν με γρήγορα βήματα αν και ήδη το όλο θέμα έχει καθυστερήσει πάρα πολύ. Το μέλλον των επιχειρήσεων στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον δεν είναι δυνατόν να στηριχθεί στον προστατευτισμό. Οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι σε αυτές πρέπει να καταλάβουν ότι μόνο η συνεχής επένδυση, η καινοτομία και η ποιότητα θα τους επιτρέψουν να συνεχίσουν. 71

72 5.3 Η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Στις 7 Φεβρουαρίου 1992, 35 περίπου χρόνια μετά την "γέννηση" της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, τα 15 κράτη μέλη υπέγραψαν σε μια μικρή ολλανδική πόλη, το Μάαστριχτ, την Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είχαν προηγηθεί οι δύο διακυβερνητικές διασκέψεις των κρατών μελών για την δημιουργία της Πολιτικής και Οικονομικής-Νομισματικής Ένωσης που συνεχίστηκαν όλο το 1991 και τα αποτελέσματα των οποίων εγκρίθηκαν από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μάαστριχτ (9-11 Δεκεμβρίου 1991). Μετά από την κύρωση της Συνθήκης από τα Εθνικά Κοινοβούλια, η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Νοεμβρίου Από την ημερομηνία αυτή η Ευρωπαϊκή Κοινότητα μετονομάζεται και αρχίζει να εξελίσσεται σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Πηγή : Η Συνθήκη του Μάαστριχτ-Η Ευρωπαϊκή Ένωση Δεκεμβρίου 1992 : Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Μάαστριχτ υιοθετεί τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση 72