ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΙΧΘΥΟΛΟΓΙΑΣ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΖΩΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ 5 ΑΙΓΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΧΑΜΗΛΩΝ ΕΙΣΡΟΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΚΑΙ ΕΑΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΕΧΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΚΕΧΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ 2014 Α.Π.Θ. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ 5 ΑΙΓΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΧΑΜΗΛΩΝ ΕΙΣΡΟΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΚΑΙ ΕΑΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ. «Η έγκριση της παρούσας διπλωματικής μεταπτυχιακής εργασίας από την Κτηνιατρική Σχολή του Α.Π.Θ. δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα». (Ν. 5343/1932, άρθρο 202,παρ.2). 2

3 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΒΑΛΕΡΓΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ) ΑΡΣΕΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (ΜΕΛΟΣ) ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΛΕΚΤΟΡΑΣ (ΜΕΛΟΣ) 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η γιδοτροφία στην Ελλάδα αποτελεί ένα σημαντικό κλάδο της αγροτικής οικονομίας. Ένα μεγάλο ποσοστό κατοίκων της υπαίθρου και κυρίως, των ορεινών περιοχών, ασχολείται με την εκτροφή γιδιών. Δυστυχώς, ο εκσυγχρονισμός της έχει καθυστερήσει πολύ και το σύστημα εκτροφής που κυριαρχεί είναι το παραδοσιακό. Αυτό, ίσως να οφείλεται και στο γεγονός ότι η ελληνική γιδοτροφία ασκείται από ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, με τους νέους να μην επιθυμούν να ασχοληθούν ή ακόμη να συναντούν διοικητικά εμπόδια, που τους αποτρέπουν από την ενασχόληση με το συγκεκριμένο επάγγελμα. Ο αριθμός των γιδιών που εκτρέφονται σε παγκόσμιο επίπεδο ανέρχεται σε περισσότερα από , με την Ασία να είναι η πρώτη ήπειρος με γίδια. Ο αριθμός των γιδιών στην Ευρώπη είναι περίπου με πρώτη χώρα την Ελλάδα. Στη χώρα μας εκτρέφονται περίπου γίδια, ενώ ακολουθεί η Ισπανία με γίδια και η Γαλλία με Η ελληνική γιδοτροφία στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή γάλατος. Για το έτος 2012, η παραγωγή γάλατος ανήλθε στους τόνους και είναι η τρίτη μεγαλύτερη μετά τη Γαλλία και την Ισπανία. Πέραν της παραγωγής γάλατος, η Ελλάδα έχει να επιδείξει και υψηλή ποσότητα παραγωγής γίδινου κρέατος, καθώς κατέχει την πρώτη θέση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τόνους γίδινου κρέατος, για το έτος 2012 (FAO 2013). Στο μεγαλύτερο ποσοστό τα γίδια που εκτρέφονται στην Ελλάδα ανήκουν στις εγχώριες φυλές, οι οποίες είναι πλήρως προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες. Τα τελευταία χρόνια, γίνονται και πάλι εισαγωγές ξενικών φυλών από τη Δ. Ευρώπη, οι οποίες χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση των εγχώριων. Η πρακτική αυτή, η οποία είχε αποτύχει στο παρελθόν, δεν παρουσιάζει και πάλι καλές προοπτικές, επειδή δεν λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού εκτατικού συστήματος εκτροφής. Σκοπός της έρευνας που έγινε στα πλαίσια αυτής της μεταπτυχιακής διατριβής και αποτελεί τμήμα της ερευνητικής δραστηριότητας του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήταν η παρακολούθηση και η αξιολόγηση εκτατικών γιδοτροφικών 4

5 εκμεταλλεύσεων, η οποία περιελάμβανε τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τις εφαρμοζόμενες διαχειριστικές πρακτικές και τα βασικά υγειονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν κατά την χειμερινή και εαρινή περίοδο. Η διατριβή αυτή εκπονήθηκε με την καθοδήγηση του κ. Γ. Ε. Βαλεργάκη, επίκουρου καθηγητή του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., τον οποίο και ευχαριστώ θερμά για την αμέριστη βοήθεια που μου προσέφερε. Οι γνώσεις του και η θέληση του να μου τις μεταφέρει, αποτέλεσε και την κινητήριο δύναμη για την υλοποίηση αυτής της διατριβής. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω και τα άλλα δύο μέλη της τριμελούς επιτροπής, τον αναπληρωτή καθηγητή και διευθυντή του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Γ. Αρσένο και τον λέκτορα της Κλινικής των Παραγωγικών Ζώων της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Ε. Καλαϊτζάκη, για την μεγάλη συμβολή που είχαν στην υλοποίηση της παρούσας διατριβής. Επιπλέον, ευχαριστώ θερμά και τον επίκουρο καθηγητή του εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. και υπεύθυνο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, κ. Π. Φορτομάρη για την εύρυθμη λειτουργία του προγράμματος. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στους κτηνοτρόφους που δέχτηκαν με ευχαρίστηση να συμμετάσχουν στην έρευνα, που χωρίς αντιρρήσεις άνοιξαν τις πόρτες των εκτροφών τους και που μου έδωσαν την άδεια να κάνω, ότι απαιτούσε η μελέτη. Η στάση αυτή, αποδεικνύει ότι οι έλληνες γιδοτρόφοι θέλουν την βοήθεια των κτηνιάτρων και ενδιαφέρονται για την βελτίωση των ζώων τους, αρκεί εμείς να τους πλησιάσουμε και να είμαστε δίπλα τους. Τέλος, δεν γινόταν να ξεχάσω την οικογένεια μου και τον σύζυγο μου, τους οποίους ευχαριστώ για την στήριξη τους, την κατανόηση και την ενθάρρυνση να συνεχίσω να κάνω αυτό που αγαπώ. 5

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ..4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...6 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.9 1. Η γιδοτροφία και τα προϊόντα της στον κόσμο.9 2. Η γιδοτροφία και τα προϊόντα της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) Συστήματα εκτροφής γιδιών Οι Διατροφικές ιδιαιτερότητες των γιδιών και η αξιοποίηση τους Ο ρόλος του κτηνιάτρου Ο σκοπός της παρούσας έρευνας 28 ΙΙ. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Είδος μελέτης Επιλογή και χαρακτηριστικά του δείγματος Συλλογή των στοιχείων Ερωτηματολόγιο Καταγραφή των τοκετών Εκτίμηση του Δείκτη Θρεπτικής Κατάστασης (ΔΘΚ) Καταγραφή διατροφικού προγράμματος Καταγραφή νοσολογικών καταστάσεων Μέτρηση του σωματικού βάρους στα βετούλια και στις κατσικάδες μελλοντικούς γεννήτορες Επεξεργασία των στοιχείων και παρουσίαση των αποτελεσμάτων Τοκετοί Δείκτης Θρεπτικής Κατάστασης (ΔΘΚ) Διατροφικό πρόγραμμα Νοσολογικές Καταστάσεις Σωματικό βάρος στα βετούλια και στις κατσικάδες μελλοντικούς γεννήτορες 41 ΙΙΙ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ..42 6

7 1. Τοκετοί.42 α. Εκτροφή 1 42 β. Εκτροφή 2 44 γ. Εκτροφή 3.46 δ. Εκτροφή 4 48 ε. Εκτροφή 5.50 στ. Πολυδυμία και γέννηση νεκρών θνησιγενών Εξέλιξη του Δείκτη Θρεπτικής Κατάστασης..54 α. Εκτροφή 1 54 β. Εκτροφή 2 56 γ. Εκτροφή 3.58 δ. Εκτροφή 4 60 ε. Εκτροφή 5.62 στ. Σύνολο εκτροφών Διατροφή 69 α. Εκτροφή 1 69 β. Εκτροφή 2 72 γ. Εκτροφή 3.74 δ. Εκτροφή 4 77 ε. Εκτροφή 5.79 στ. Συμμετοχή της βοσκής στην κάλυψη των θρεπτικών αναγκών Νοσήματα και προληπτική κτηνιατρική..85 α. Εκτροφή 1 85 β. Εκτροφή 2 85 γ. Εκτροφή 3.86 δ. Εκτροφή 4 87 ε. Εκτροφή 5.88 στ. Προληπτική κτηνιατρική.89 ζ. Απώλειες από φυσικούς εχθρούς Σωματικό βάρος βετούλων 92 α. Εκτροφή 1 92 β. Εκτροφή

8 γ. Εκτροφή 3.94 δ. Εκτροφή 4 95 ε. Εκτροφή 5.96 στ. Σύνολο εκτροφών Σωματικό βάρος κατσικάδων μελλοντικών γεννητόρων.98 α. Εκτροφή 1 98 β. Εκτροφή 2 99 γ. Εκτροφή δ. Εκτροφή στ. Σύνολο εκτροφών 102 IV. ΣΥΖΗΤΗΣΗ..105 V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 128 VI. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.130 VII. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 131 VIII.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 135 8

9 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Η γιδοτροφία και τα προϊόντα της στον κόσμο Σε παγκόσμιο επίπεδο, αν και αριθμητικά υστερεί έναντι της βοοτροφίας και της προβατοτροφίας, η γιδοτροφία αποτελεί έναν πολύ σημαντικό κλάδο της κτηνοτροφικής δραστηριότητας που σχετίζεται με τα μηρυκαστικά. Τα γίδια είναι, σε πολλές περιπτώσεις, το μοναδικό είδος που μπορεί να εκτραφεί σε δύσκολες εδαφοκλιματικές συνθήκες και αποτελούν για το λόγο αυτό πολύτιμη πηγή τροφής και εισοδήματος για τους φτωχότερους πληθυσμούς της γης (Boyatzoglu και συν. 2005, Peacock και Sherman 2010, Orskov 2011). Η κατάσταση αυτή απεικονίζεται καθαρά στο Σχήμα 1 (Institut de l élevage 2013). Τα περισσότερα γίδια εκτρέφονται στην Ασία (59%) και στην Αφρική (35%), ενώ ο πληθυσμός τους είναι μικρότερος στην Αμερική (κυρίως Νότια και Κεντρική, περίπου 4%) και στην Ευρώπη (περίπου 2%). Το 2011 ο συνολικός τους αριθμός ήταν 924 εκατομμύρια, αυξημένος κατά 22,8% σε σχέση με το έτος 2000 (752 εκατομμύρια). Η αντίστοιχη αύξηση στην Ασία, Αφρική και Αμερική ήταν 18%, 36% και 9%, ενώ η Ευρώπη παρουσίασε μια μείωση της τάξης του 11% Ασία Αμερική Αφρική Ευρώπη Σχήμα 1. Κατανομή του αριθμού των γιδιών (εκατομμύρια) στις 4 κύριες ηπείρους το έτος 2011 (Institut de l élevage 2013). 9

10 Όμως, σε ότι αφορά την παγκόσμια παραγωγή γάλατος τα στοιχεία παρουσιάζουν μια διαφοροποίηση (Σχήμα 2). Η Ασία κατέχει την πρώτη θέση με το 59,6% του παγκόσμια παραγόμενου γάλατος, ποσότητα ανάλογης με τον αριθμό των γιδιών που εκτρέφει. Η παραγωγικότητα όμως είναι πολύ χαμηλότερη στην Αμερική και κυρίως στην Αφρική (21,8% της παραγωγής έναντι 35% του πληθυσμού των γιδιών), ενώ η Ευρώπη, με μόλις το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγει το 15,2% του παγκόσμια παραγόμενου γίδινου γάλατος (Institut de l élevage 2013) Ασία Αμερική Αφρική Ευρώπη 589 Σχήμα 2. Κατανομή της ποσότητας του παραγόμενου γάλατος (χιλιάδες τόνοι) στις 4 κύριες ηπείρους το έτος 2011 (Institut de l élevage 2013) Η παγκόσμια παραγωγή γίδινου γάλατος το 2011 ( χιλιάδες τόνοι), σε σχέση με το έτος 2000 ( χιλιάδες τόνοι), ήταν αυξημένη κατά 33,3%. Η αντίστοιχη αύξηση στην Ασία, Αφρική, Αμερική και Ευρώπη ήταν 47%, 36%, 17% και 3%. Τη μερίδα του λέοντος σ αυτή την εξέλιξη κατέχει η Ινδία, η οποία το διάστημα αυτό αύξησε τον εκτρεφόμενο πληθυσμό κατά 26,6% (από 124 εκατομμύρια σε 157) και την παραγωγή γάλατος κατά 45,7% (από σε χιλιάδες τόνους). 10

11 Η παγκόσμια παραγωγή γίδινου κρέατος ήταν χιλιάδες τόνοι το έτος Τα στοιχεία σχετικά με την κατανομή του στις 4 κύριες ηπείρους παρουσιάζονται στο Σχήμα 3 (FAO 2013). Η Ασία κατέχει και στη συγκεκριμένη κατηγορία την πρώτη θέση με το 70,7% του παγκόσμια παραγόμενου γίδινου κρέατος, ποσότητας αναλογικά μεγαλύτερης από το ποσοστό του γίδινου πληθυσμού (59%) που εκτρέφει. Αυτό είναι όμως αποτέλεσμα της πολύ χαμηλής παραγωγικότητας στην Αφρική και στην Αμερική οι οποίες παράγουν το 24% και το 2,5% αντίστοιχα της συνολικής παραγόμενης ποσότητας γίδινου κρέατος ενώ εκτρέφουν το 34,8% και το 4,1% αντίστοιχα του συνολικού πληθυσμού. Στην περίπτωση της Ευρώπης, το ποσοστό του παραγόμενο γίδινου κρέατος αντιστοιχεί στο 2,2% της παγκόσμιας παραγωγής, προερχόμενο από το 1,9% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αν και η κύρια παραγωγική κατεύθυνση είναι στην περίπτωση της Ευρώπης η γαλακτοπαραγωγή, τα αποτελέσματα της υψηλής παραγωγικότητας είναι ορατά, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο κλάδος στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και οι οποίες θα αναφερθούν παρακάτω Ασία Αμερική Αφρική Ευρώπη Σχήμα 3. Κατανομή της ποσότητας του παραγόμενου κρέατος (τόνοι) στις 4 κύριες ηπείρους το έτος 2012 (FAO 2013). 11

12 2. Η γιδοτροφία και τα προϊόντα της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) Στην Ε.Ε. η γιδοτροφία κατέχει, αναλογικά, μια ακόμη μικρότερη θέση μεταξύ των κλάδων της εκτροφής μηρυκαστικών, καθώς στις βόρειες χώρες κυριαρχεί η ισχυρή βοοτροφική και προβατοτροφική παράδοση. Παραμένει όμως σημαντική περιφερειακή κτηνοτροφική δραστηριότητα στις χώρες του Νότου, γύρω από τη Μεσόγειο, ιδίως στις λεγόμενες μειονεκτικές περιοχές (ορεινές με χαμηλές βροχοπτώσεις), όπου παρέχει το αναγκαίο εισόδημα στους κατοίκους τους αλλά και παραδοσιακά προϊόντα υψηλής γαστρονομικής και πολιτιστικής αξίας (Boyazoglu και συν. 2005, Peacock 2005, de Rancourt και συν. 2006). Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το έτος 2012 ο αριθμός των γιδιών στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε. ανέρχεται περίπου στα Πιο αναλυτικά, στον Πίνακα 1 φαίνεται ο αριθμός των γιδιών (συνολικά και ανά κατηγορία) τόσο στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε., όσο και στις 5 κυριότερες χώρες εκτροφής. Πίνακας 1. Αριθμός γιδιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), συνολικά και στις 5 κυριότερες χώρες το Δεκέμβριο του 2012 (EUROSTAT 2013). Αριθμός γιδιών Αριθμός γιδών που γέννησαν Βετούλια Άλλα γίδια Ε.Ε Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ρουμανία Ολλανδία Δ/Α* Ελλάδα, % Ε.Ε. 34,7 34,0 32,6 40,0 *Δ/Α: Δεν αναφέρονται 12

13 Οι πέντε αυτές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ρουμανία και Ολλανδία) εκτρέφουν το 81% περίπου του συνολικού αριθμού γιδιών των 28 κρατών μελών της Ε.Ε. Η σημαντική θέση που κατέχει η Ελλάδα στο χώρο της Ε.Ε. είναι φανερή. Η χώρα μας είναι πρώτη στον αριθμό εκτρεφόμενων γιδιών, διατηρώντας το 1/3 περίπου σε κάθε κατηγορία. Η παρουσία της Ολλανδίας στις πρώτες πέντε χώρες οφείλεται στη μεγάλη αύξηση που παρουσιάζει τα τελευταία έτη στη χώρα αυτή η γιδοτροφία, καθώς άλλες παραδοσιακές κτηνοτροφικές δραστηριότητες, όπως η βοοτροφία και η χοιροτροφία, αντιμετωπίζουν πλέον σοβαρούς περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Ενδιαφέρουσα όμως είναι και η εξέλιξη του αριθμού των γιδιών στην Ε.Ε. την τελευταία δεκαετία. Τα στοιχεία παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Η Ρουμανία και η Ολλανδία υπερδιπλασίασαν τον αριθμό των εκτρεφόμενων γιδιών, η Γαλλία τον αύξησε σε αξιόλογο ποσοστό, η Ισπανία είχε μια μικρή μείωση, ενώ η Ελλάδα είχε μια σημαντική μείωση, περίπου 17%. Δηλαδή, 1 στα 6 γίδια «χάθηκε» το διάστημα αυτό για τη χώρα μας. Πίνακας 2. Αριθμός γιδιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) συνολικά και στις 5 κυριότερες χώρες, τον Δεκέμβριο του 2012 (EUROSTAT 2013). Χώρα Μεταβολή % Ελλάδα ,8 Ισπανία ,8 Γαλλία ,0 Ρουμανία ,3 Ολλανδία ,1 Από τα στοιχεία που παρατέθηκαν για την παγκόσμια γιδοτροφία είναι φανερό ότι η εκτροφή γιδιών στην Ε.Ε. έχει έντονα γαλακτοπαραγωγικό χαρακτήρα. 13

14 Αναλυτικότερες πληροφορίες δίνονται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Αριθμός αιγών που γέννησαν, εκτιμώμενη συνολική παραγωγή γίδινου γάλατος και εκτιμώμενη παραγωγή ανά αίγα για το έτος 2012, στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) συνολικά και στις 5 κυριότερες χώρες (EUROSTAT 2013, Institut de l élevage 2013). Εκτιμώμενη Εκτιμώμενη Αριθμός αιγών παραγωγή παραγωγή που γέννησαν (χιλιάδες τόνοι) ανά αίγα (χλγ.) Ε. Ε Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ρουμανία Ολλανδία Ελλάδα, % Ε.Ε. 34,1% 15,8% 46,3% Ο αριθμός των αιγών οι οποίες γέννησαν στην Ε.Ε. το έτος 2012 ήταν περίπου 7,8 εκατομμύρια και παρήγαγαν περίπου χιλιάδες τόνους γάλα. Οι συνεχείς διευρύνσεις της Ένωσης καθιστούν δύσκολες τις συγκρίσεις αλλά εκτιμάται ότι συνολικά, η παραγωγή παραμένει γενικά σταθερή. Η εκτιμώμενη μέση παραγωγή γάλατος ανά αίγα ήταν 283 χλγ. το Η Ελλάδα, αν και βρίσκεται στην 1 η θέση μεταξύ των κυριότερων χωρών στον αριθμό των εκτρεφόμενων γιδιών συνολικά αλλά και στον αριθμό των θηλυκών ζώων που χρησιμοποιούνται στην αναπαραγωγή, βρίσκεται στην 3 η θέση στη συνολική παραγωγή γίδινου γάλατος (34,1% των αιγών και 15,8% της παραγωγής). Αυτό είναι αποτέλεσμα της πολύ χαμηλής ετήσιας παραγωγικότητας ανά αίγα (131 χλγ.). Η σύγκριση βέβαια με χώρες όπως η Γαλλία και κυρίως η Ολλανδία (710 χλγ. και 882 χλγ., αντίστοιχα), όπου κυριαρχούν τα εντατικά συστήματα δεν είναι δόκιμη αλλά και πάλι, χώρες με σχετικά παρόμοιες εδαφοκλιματικές συνθήκες και σύστημα εκτροφής, όπως η 14

15 Ισπανία και η Ρουμανία εμφανίζουν διπλάσια ετήσια παραγωγικότητα ανά αίγα (279 χλγ. και 282 χλγ., αντίστοιχα) σε σχέση με την Ελλάδα. Επιπλέον, οι 4 συγκεκριμένες χώρες εμφανίζουν την τελευταία δεκαετία μια σαφή τάση βελτίωσης της γιδοτροφίας τους. Στο Διάγραμμα 1 παρουσιάζεται η μεταβολή της συνολικά παραγόμενης ποσότητας γάλατος μεταξύ των ετών 2000 και Η Γαλλία, το διάστημα αυτό αύξησε τη συνολική της παραγωγή κατά 32,6% και την παραγωγικότητα ανά γίδα κατά 17,4%. Η Ισπανία, αύξησε την παραγωγή της κατά 2,7% αλλά την παραγωγικότητα ανά γίδα κατά 10,1%. Η Ρουμανία, αύξησε μεταξύ του 2005 και του 2012 την παραγωγή της κατά 46,7% και την παραγωγικότητα ανά γίδα κατά 4,6%. Η Ολλανδία, αύξησε την παραγωγή της κατά 189,3% και την παραγωγικότητα ανά γίδα κατά 36,4%. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, η πορεία ήταν αντίστροφη. Η συνολική παραγωγή γίδινου γάλατος μειώθηκε κατά 21,0% και η παραγωγικότητα ανά γίδα κατά 3,0%. Δεν ήταν δηλαδή, όπως θα ήταν μάλλον αναμενόμενο, οι λιγότερο αποδοτικές εκτροφές που σταμάτησαν την δραστηριότητά τους ή οι λιγότερο παραγωγικές γίδες που απομακρύνθηκαν. Πρόκειται για μια «οριζόντια» μείωση η οποία είναι ακόμα πιο ανησυχητική. χιλιάδες τόνοι Διάγραμμα 1. Παραγωγή γίδινου γάλατος (χιλιάδες τόνοι) στις 5 κύριες χώρες εκτροφής γιδιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεταξύ των ετών 2000 και 2012 (Institut de l élevage 2013). 15

16 Ωστόσο, σημασία εκτός της συνολικής παραγόμενης ποσότητας γάλατος έχει και η ποσότητα η οποία συλλέγεται με σκοπό τη βιομηχανική αξιοποίησή του. Σχετικά στοιχεία παρουσιάζονται στον Πίνακα 4. Συγκεκριμένα, στην Ε.Ε. μόνο το 57% του παραγόμενου γάλατος συλλέγεται από την βιομηχανία. Το υπόλοιπο τυροκομείται από τους ίδιους τους κτηνοτρόφους και παράγονται τοπικά, παραδοσιακά τυριά σε μικρές ποσότητες. Οι διαφορές μεταξύ των κυριοτέρων χωρών είναι μεγάλες. Στη Ρουμανία, η ποσότητα η οποία συλλέγεται από τη γαλακτοβιομηχανία είναι ελάχιστη. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει στην Ολλανδία όπου η βιομηχανοποίηση της παραγωγής τυριών είναι σχεδόν πλήρης. Η Γαλλία και η Ισπανία κατευθύνουν την πλειονότητα της παραγωγής στα βιομηχανικά τυροκομεία, αλλά διατηρούν ισχυρή την παράδοση της τοπικής τυροκόμησης που απορροφά το 20 35% της παραγωγής. Πίνακας 4. Ποσότητα παραγόμενου και συλλεγόμενου από τη βιομηχανία γίδινου γάλατος (χιλιάδες τόνοι) και ποσοστό του συλλεγόμενου γάλατος επί του συνόλου για το έτος 2012, συνολικά και στις 5 κυριότερες χώρες της Ε.Ε (EUROSTAT 2013). Χώρα Ποσότητα παραγόμενου γάλατος (χιλιάδες τόνοι) Ποσότητα συλλεγόμενου γάλατος (χιλιάδες τόνοι) Ποσοστό (%) συλλεγόμενου γάλατος επί του συνολικού Ε.Ε ,5 56,7 Ελλάδα ,5 33,0 Ισπανία ,4 65,2 Γαλλία ,8 79,0 Ρουμανία 248 4,7 1,9 Ολλανδία ,7 98,0 Στην Ελλάδα, από τα διαθέσιμα στοιχεία, φαίνεται ότι μόνο το 1/3 του παραγόμενου γάλατος αξιοποιείται βιομηχανικά. Βέβαια, ένα ποσοστό του γίδινου γάλατος πράγματι τυροκομείται από τους ίδιους τους κτηνοτρόφους και χρησιμοποιείται για προσωπική και τοπική κατανάλωση, όμως το να αξιοποιούνται 16

17 τα 2/3 της παραγωγής με αυτό τον τρόπο φαίνεται υπερβολικό. Ίσως οι γνωστοί περιορισμοί στην αναλογία χρησιμοποίησης του γίδινου γάλατος στην παρασκευή της φέτας να «τροποποιούν» τις δηλωθείσες ποσότητες που παραδίδονται στη γαλακτοβιομηχανία. Πολύ σημαντικό στοιχείο είναι και η διάρθρωση της γιδοτροφίας σε επίπεδο εκτροφής. Στον Πίνακα 5 παρουσιάζονται αναλυτικά δεδομένα για το σύνολο της Ε.Ε. και τις 5 κύριες χώρες εκτροφής για το έτος Συγκεκριμένα, ο αριθμός και το ποσοστό των εκτροφών και επιπλέον το ποσοστό του συνολικού αριθμού των γιδιών, ανά κλάση μεγέθους. Σε επίπεδο Ε.Ε., οι εκτροφές με μέγεθος μεγαλύτερο από 200 γίδια αποτελούν το 3% περίπου του συνόλου αλλά διατηρούν περισσότερο από το 50% των ζώων. Σε επίπεδο χωρών, η Ρουμανία παρουσιάζει μια σχετικά αρμονική κατανομή του πληθυσμού των γιδιών στις διάφορες κλάσεις μεγέθους, δείγμα της «χωρικής» μορφής της δραστηριότητας αυτής. Στον αντίποδα, στην Ολλανδία, 360 εκτροφές (9,68% του συνόλου) διατηρούν σχεδόν το 94% του αίγειου πληθυσμού (σχεδόν 920 ζώα ανά εκτροφή) της χώρας. Οι εκτροφές αυτές ιδρύθηκαν σχετικά πρόσφατα (μετά το 2000), είναι εντατικής μορφής και παράγουν το σύνολο ουσιαστικά του γίδινου γάλατος. Η Ισπανία και η Γαλλία παρουσιάζουν παρόμοια διάρθρωση, με το 82% περίπου των γιδιών να διατηρούνται σε εκτροφές με περισσότερα από 100 ζώα (13,0% και 14,7% σε εκτροφές μεγέθους ζώων, αντίστοιχα και 69,5% και 68,8% σε εκτροφές μεγέθους μεγαλύτερου των 200 ζώων αντίστοιχα). Ταυτόχρονα, οι χώρες αυτές διατηρούν και ένα σημαντικό αριθμό εκτροφών (6.500 και περίπου, αντίστοιχα) οι οποίες διατηρούν γίδια και οι οποίες στηρίζονται για το εισόδημά τους στη μεταποίηση της παραγωγής τους και στην πώληση παραδοσιακών τυριών. Γενικά, σε όλες τις χώρες υπάρχουν πάρα πολλές μικρές εκτροφές (1 2 και 3 9 γίδια) που αποτελούν από το 40% έως και πλέον του 85% του συνόλου τους, η ουσιαστική παραγωγή του γίδινου γάλατος όμως συγκεντρώνεται στις μεγαλύτερες σε μέγεθος εκτροφές. 17

18 Πίνακας 5. Κατανομή σε κλάσεις μεγέθους του αριθμού και του ποσοστού των εκτροφών και του ποσοστού των γιδιών που αυτές διατηρούν, στην Ε.Ε. συνολικά και στις 5 κυριότερες χώρες εκτροφής το έτος 2010 (EUROSTAT 2013). Κλάση μεγέθους >200 Σύνολο Ε.Ε. Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ρουμανία Ολλανδία Αριθμός εκτροφών % του συνόλου 42,28 33,81 8,48 6,50 3,30 2,62 3,03 % του συνόλου των γιδιών 2,88 6,82 4,72 8,40 9,64 15,61 51,84 Αριθμός εκτροφών % του συνόλου 15,38 30,37 15,81 13,20 7,56 7,78 9,90 13,56 % του συνόλου των γιδιών 0,44 2,67 3,51 6,72 8,83 18,60 59,23 34,53 Αριθμός εκτροφών % του συνόλου 11,49 28,06 17,62 15,57 7,33 7,33 12,63 5,66 % του συνόλου των γιδιών 0,23 1,93 2,98 5,96 6,40 13,03 69,47 19,37 Αριθμός εκτροφών % του συνόλου 19,93 26,16 10,97 11,48 9,48 8,40 13,59 3,32 % του συνόλου των γιδιών 0,37 1,64 1,75 4,61 8,13 14,66 68,84 11,74 Αριθμός εκτροφών % του συνόλου 60,15 28,37 4,56 3,92 1,90 0,83 0,27 33,39 % του συνόλου των γιδιών 12,80 17,51 7,94 16,74 17,49 15,10 12,43 10,17 Αριθμός εκτροφών % του συνόλου 38,44 40,59 7,26 2,42 0,81 0,81 9,68 0,70 % του συνόλου των γιδιών 0,65 2,02 1,03 0,75 0,53 1,20 93,83 2,89 18

19 Η ανισορροπία αυτή μεταξύ αριθμού των εκτροφών (και ποσοστού επί του συνόλου) και του αριθμού των εκτρεφόμενων γιδιών (και του ποσοστού επί του συνόλου) παρουσιάζεται στο Διάγραμμα % (α) >200 Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ρουμανία Ολλανδία % (β) >200 Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ρουμανία Ολλανδία Διάγραμμα 2. Κατανομή (%) σε κλάσεις μεγέθους των εκτροφών (α) και των εκτρεφόμενων γιδιών (β) στις 5 κύριες χώρες εκτροφής της Ε.Ε. το έτος 2010 (ΕUROSTAT 2013). 19

20 Στην Ελλάδα, η κατάσταση προσομοιάζει με εκείνη της Ισπανίας και της Γαλλίας, αν και το ποσοστό των εκτροφών που διατηρούν περισσότερα από 200 ζώα είναι μικρότερο, όπως και το ποσοστό των ζώων που διατηρούνται σε αυτές. Η συγκέντρωση δηλαδή των ζώων σε μεγάλου μεγέθους εκτροφές, που θεωρούνται γενικά αποδοτικότερες από οικονομική άποψη είναι μικρότερη και αυτό αποτελεί μειονέκτημα. Οι δύο αυτές χώρες μπορούν να θεωρηθούν ανταγωνιστικές της ελληνικής γιδοτροφίας, καθώς η μορφή της εκτροφής των γιδιών στην Ολλανδία και στη Ρουμανία δεν μπορεί να συγκριθεί με εκείνη στην Ελλάδα. Βέβαια, είναι γνωστό ότι στη χώρα μας σε μια εκτροφή δεν αντιστοιχεί μόνο ένας «κωδικός» εκμετάλλευσης, αλλά περισσότεροι. Αυτό γίνεται για λόγους κατανομής των κοινοτικών ενισχύσεων και δυσκολεύει την κατανόηση της πραγματικής δομής της γιδοτροφίας στη χώρα μας. Φυσικά, αυτό κάλλιστα μπορεί να συμβαίνει και στις άλλες χώρες. Τέλος, σε ότι αφορά στην παραγωγή γίδινου κρέατος στην Ε.Ε., αυτή παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 3 (Institut de l élevage 2012). χιλιάδες τόνοι 2011 Διάγραμμα 3. Παραγωγή γίδινου κρέατος (χιλιάδες τόνοι) στις 5 κύριες χώρες εκτροφής γιδιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεταξύ των ετών 2000 και 2011 (Institut de l élevage 2012). 20

21 Γενικά, η παραγωγή γίδινου κρέατος από 76,6 χιλιάδες τόννους το 2000, ενώ ανέβηκε στους 84,9 χιλιάδες τόνους το 2005, βρισκόταν στους 57,5 χιλιάδες τόνους το Μεταξύ 2000 και 2011 η μείωση της παραγωγής ήταν της τάξης του 25%. Την ίδια περίοδο η παραγωγή στην Ελλάδα και την Ισπανία μειώθηκε κατά 24% και 41% αντίστοιχα, ενώ στη Γαλλία και στη Ρουμανία αυξήθηκε κατά 12% και 27%, αντίστοιχα. Η Ελλάδα εξακολουθεί να κατέχει την πρώτη θέση στην Ε.Ε. με το 58% περίπου της συνολικής παραγωγής, αλλά η μείωση που παρουσιάστηκε ήταν πολύ μεγάλη. Η Ιταλία και η Πορτογαλία είναι οι κύριοι εισαγωγείς γίδινου κρέατος στην Ε.Ε. και είναι η Γαλλία που καλύπτει κυρίως τον τομέα αυτό, με τη χώρα μας να κάνει τα πρώτα βήματα στο χώρο αυτό τα τελευταία έτη. Η Ολλανδία στο διάστημα και στα πλαίσια της αύξησης του ζωικού της κεφαλαίου αύξησε και την παραγωγή της σε γίδινο κρέας κατά 5 6 φορές, αλλά ήταν εξαρχής πολύ χαμηλά συνεπώς αντιπροσωπεύει μόνο το 3,3% της συνολικής παραγωγής της Ε.Ε. Η κατανάλωσή του γίδινου κρέατος περιορίζεται στις χώρες του Νότου, γενικά θεωρείται μη κερδοφόρος δραστηριότητα και βέβαια, χαμηλής προτεραιότητας. Σε πολλές περιπτώσεις, σε χώρες όπως η Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμα και στη Γαλλία, πολλά αρσενικά κατσίκια θανατώνονται αμέσως μετά τη γέννησή τους. 3. Συστήματα εκτροφής γιδιών Τα γίδια εκτρέφονται σε όλο τον κόσμο κάτω από πολύ διαφορετικές συνθήκες και με διαφορετικά συστήματα εκτροφής. Αυτά διακρίνονται σε 3 κατηγορίες, ανάλογα με το ύψος της επένδυσης κεφαλαίου, την παραγωγική κατεύθυνση και τον τύπο των εκτρεφόμενων ζώων, τον τρόπο διατροφής τους και την επίδραση των συνθηκών του περιβάλλοντος (Dubeuf και συν. 2004, Boyazoglu και συν. 2005, de Rancourt και συν. 2006, Peacock και Sherman 2010, Orskov 2011) Εκτατικό, πολύ χαμηλών εισροών. Τα ζώα βρίσκονται ελεύθερα στο περιβάλλον κατά το μεγαλύτερο μέρος ή και ολόκληρη την ημέρα και βόσκουν τη φυσική βλάστηση με ή χωρίς επίβλεψη. Η βόσκηση αποτελεί το ουσιαστικό, πολλές φορές και το μοναδικό μέσο κάλυψης των θρεπτικών αναγκών τους σε όλη τη διάρκεια του έτους. Η χορήγηση συμπληρωματικού σιτηρεσίου είναι σπάνια και αποσπασματική, όταν οι καιρικές συνθήκες είναι εξαιρετικά δύσκολες. Η μόνη 21

22 μέριμνα που λαμβάνεται για αυτά τα ζώα είναι η προστασία από φυσικούς εχθρούς και από τα έντονα καιρικά φαινόμενα, με τη διαμόρφωση φυσικών καταφυγίων ή την παροχή τεχνητών ελαφρών κατασκευών και στεγάστρων. Το συγκεκριμένο σύστημα εφαρμόζεται σε περιοχές άγονες, συνήθως ορεινές και με χαμηλές βροχοπτώσεις και για το λόγο αυτό, με άφθονους διαθέσιμους βοσκότοπους πολύ χαμηλής παραγωγικότητας. Γενικά, η εισροή κεφαλαίου είναι η ελάχιστη δυνατή. Τα εκτρεφόμενα γίδια είναι πλήρως προσαρμοσμένα και τα μόνα ζώα που μπορούν να παράγουν κάτω από αυτές τις συνθήκες. Το εκτατικό σύστημα εφαρμόζεται για την εκτροφή μεγάλου ποσοστού των εκτρεφόμενων γιδιών σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο, οι αποδόσεις είναι πολύ χαμηλές και ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες τα συστήματα αυτά έχουν θέση στα πλαίσια της λεγόμενης «γεωργίας επιβίωσης» ( subsistence agriculture ), στις αναπτυγμένες χώρες είναι συνήθως οικονομικά ασύμφορα, χωρίς επιδοτήσεις. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται σε μικρή κλίμακα και στη χώρα μας, κυρίως σε νησιά όπως η Κρήτη. 3.2 Εντατικό, υψηλών εισροών. Το εντατικό σύστημα εκτροφής αποσκοπεί στην πλήρη έκφραση του γενοτύπου και των παραγωγικών δυνατοτήτων των ζώων. Συνήθως, τα εντατικά συστήματα εκτροφής εφαρμόζονται σε περιοχές με περιορισμένες βοσκήσιμες εκτάσεις. Τα ζώα είναι συνήθως μόνιμα σταβλισμένα και διατρέφονται με συγκομιζόμενες ζωοτροφές ή εξέρχονται για βοσκή σε πλούσια τεχνητά λιβάδια μόνο για κάποιες ώρες, και αυτό σε συγκεκριμένες περιόδους του έτους. Το εντατικό σύστημα εκτροφής εμφανίζει 3 βασικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, στα ζώα παρέχεται πλήρης υγειονομική προστασία. Δεύτερον, η διατροφή τους γίνεται με ισορροπημένα σιτηρέσια και πλήρως προσαρμοσμένα στις θρεπτικές τους ανάγκες, σύμφωνα με το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Τρίτον, οι σταβλικές εγκαταστάσεις είναι με τέτοιο τρόπο κατασκευασμένες, ώστε η διαβίωση των ζώων να είναι άνετη και να τους παρέχεται προστασία τόσο από τους φυσικούς εχθρούς, όσο και από τα καιρικά φαινόμενα. Η εφαρμογή του εντατικού συστήματος εκτροφής αποτελεί κτηνοτροφική δραστηριότητα επιχειρηματικής μορφής και έχει φτάσει στην πλήρη έκφρασή του στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η επένδυση για την ίδρυση μιας τέτοιας μονάδας είναι μεγάλη και μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο όταν η παραγωγή και η παραγωγικότητα είναι υψηλή. Ωστόσο, σε πολλές χώρες η εντατικοποίηση της παραγωγής είναι πλέον επιτακτική, λόγω της 22

23 συνεχόμενης βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των καταναλωτών και της αυξημένης ζήτησης τροφίμων ζωικής προέλευσης. Στην Ελλάδα, πολύ λίγες εκτροφές μπορεί να θεωρηθεί ότι εφαρμόζουν το εντατικό σύστημα εκτροφής Ημιεντατικό, σχετικά χαμηλών εισροών. Το συγκεκριμένο σύστημα εκτροφής χαρακτηρίζεται από το συνδυασμό ορισμένων χαρακτηριστικών των δύο προηγούμενων συστημάτων. Η εκμετάλλευση των φυσικών βοσκοτόπων αποτελεί τη βάση αυτού του συστήματος, αλλά δεν έχει την αποκλειστικότητα στην κάλυψη των θρεπτικών αναγκών των ζώων. Συγκεκριμένα, τα ζώα βόσκουν σε εκτάσεις κοντά στο στάβλο στην μεγαλύτερη διάρκεια του έτους και για αρκετές ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όμως, όταν τα ζώα επιστρέφουν στον στάβλο τους παρέχονται επιπρόσθετα τόσο χονδροειδείς, όσο και συμπυκνωμένες ζωοτροφές, η ποσότητα και η σύνθεση των οποίων μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τη διαθέσιμη βοσκή και το παραγωγικό στάδιο, στο οποίο βρίσκονται. Πολλές φορές η διάθεση της τροφής γίνεται και τις πρωινές ώρες, πριν τα ζώα βγουν στη βοσκή. Συνολικά, το σύστημα διατροφής στην πράξη μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του έτους από ημιεντατικό σε «ημιεκτατικό». Επιπλέον, οι σταβλικές εγκαταστάσεις δεν είναι υποτυπώδεις, αλλά παρέχουν τόσο στα ζώα όσο και στους κτηνοτρόφους κάποιες σχετικές ανέσεις. Τέλος, σταδιακά επεκτείνεται και η εκμηχάνιση των εργασιών (μηχανική άμελξη) στις εκτροφές αυτές. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται σε ευρεία κλίμακα σε όλες τις χώρες του κόσμου και η ανάπτυξή του, οφείλεται σε πολλούς λόγους. Αφενός, επιβλήθηκε από τη μείωση των εκτάσεων των διαθέσιμων βοσκοτόπων, λόγω της επέκτασης των καλλιεργειών και αφετέρου από την ανάγκη για μεγαλύτερη παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων καλύτερης ποιότητας αλλά και για την ταυτόχρονη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των κτηνοτρόφων και της οικονομικότητας της εκτροφής. Στην Ελλάδα, οι βοσκήσιμες εκτάσεις χαρακτηρίζονται στην πλειονότητά τους από τη παρουσία θαμνώδους κυρίως βλάστησης, χαμηλής θρεπτικής αξίας και η γιδοτροφία αποτελεί την κυρίαρχη διέξοδο αξιοποίησής τους. Στην πλειονότητα των ελληνικών εκτροφών εφαρμόζεται το ημιεντατικό σύστημα εκμετάλλευσης, αν και ο βαθμός εντατικοποίησης είναι συνήθως χαμηλός καθώς, όχι άδικα (χαμηλή τιμή του γίδινου γάλατος), οι εισροές περιορίζονται στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο. Ταυτόχρονα όμως, η παραγωγικότητα και η οικονομικότητα παραμένουν χαμηλές, 23

24 καθιστώντας επιτακτική τη μελέτη τους συστήματος αυτού με στόχο τη βελτιστοποίησή του. 4. Οι διατροφικές ιδιαιτερότητες των γιδιών και η αξιοποίησή τους Όπως προαναφέρθηκε, η πλειονότητα των γιδιών εκτρέφεται σε συστήματα χαμηλών εισροών αξιοποιώντας εκτεταμένους και φτωχούς βοσκότοπους. Αυτό είναι δυνατό λόγω των ιδιαιτεροτήτων τους σε χαρακτήρα και διατροφικές συνήθειες. Τα γίδια είναι αφενός ζώα με έντονα ανήσυχο χαρακτήρα και αφετέρου πολύ ανεξάρτητα, έντονα επιλεκτικά και με μεγάλη περιέργεια για το περιβάλλον. Από την φύση τους λοιπόν, είναι καλά προσαρμοσμένα στα συστήματα αυτά (Fedele και συν. 1993, Papachristou 1997, Papachristou και συν. 2005, Animut και Goetsch 2008). Τα γίδια, όταν έχουν τη δυνατότητα, βόσκουν κατά τις πρωινές ώρες μεγαλύτερες ποσότητες τροφής και πιο εντατικά απ ότι κατά τις απογευματινές, ιδιαίτερα όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές. Λόγω της έντονης δραστηριότητας και της αθλητικής τους ικανότητας μπορούν, και προτιμούν να βόσκουν, όχι τόσο στο έδαφος, όσο σε ψηλά σημεία. Διαθέτουν την ικανότητα αναρρίχησης σε βουνά, σε δέντρα και της διάβασης απότομων και πολλές φορές έντονα βραχωδών πλαγιών, απότομων και επικίνδυνων. Ένα επιπλέον, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι η απαίτηση άφθονου διαθέσιμου χρόνου κατά τη βοσκή, με σκοπό την επιλογή της τροφής που επιθυμούν, γεγονός που υποβοηθείται σημαντικά και από την ανατομική κατασκευή του στόματός τους. Αυτή η επιλεκτικότητα έχει σαν αποτέλεσμα την κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης, της οποίας η ποιότητα είναι υψηλότερη από τη μέση του βοσκότοπου αλλά ταυτόχρονα, συχνά, περιορισμένη σε ποσότητα. Επιπλέον, αυτή η έντονη δραστηριότητα προκαλεί την αύξηση των ενεργειακών αναγκών για τη συντήρησή τους. Χαρακτηριστική επίσης, είναι η επιλογή φύλλων που περιέχουν υψηλά ποσοστά ταννινών (πολυφαινόλες), οι οποίες τα προστατεύουν από τα νηματώδη παράσιτα. Ωστόσο, η υψηλή περιεκτικότητα σε ταννίνες μπορεί να μειώσει τη θρεπτική αξία τους, καθώς αυτές έχουν την ιδιότητα να δεσμεύουν τις πρωτεΐνες που λαμβάνονται με τη τροφή (Decandia και συν. 2000, Gilboa και συν. 2000). Συνεπώς, η ικανότητα των γιδιών να 24

25 βόσκουν σε δύσκολες συνθήκες δεν συνοδεύεται πάντοτε και από την κάλυψη των θρεπτικών τους αναγκών, οι οποίες εξαρτώνται από το φυσιολογικό παραγωγικό στάδιο όπου αυτά βρίσκονται και από το επίπεδο της παραγωγικότητάς τους. Η αποτελεσματική αξιοποίηση ενός βοσκότοπου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εμπειρία των ποιμένων, πολλοί από τους οποίους έχουν αναγάγει σε «τέχνη» την καθοδήγηση φύλαξη των κοπαδιών τους. Αυτό δυστυχώς δεν σημαίνει ότι γνωρίζουν καλά και τις θρεπτικές ανάγκες των ζώων τους, ιδίως όταν επιχειρείται βελτίωση της παραγωγικότητας, ούτε ότι γνωρίζουν και τις μεθόδους αξιολόγησης της κάλυψης των αναγκών. Η επιτυχημένη εφαρμογή του ημιεντατικού συστήματος εξαρτάται από την πλήρη και ορθολογική αξιοποίηση των βοσκήσιμων πόρων και την λογική χρήση των συγκομιζόμενων ζωοτροφών, με στόχο την ελαχιστοποίηση των αναγκαίων εισροών. Είναι συνεπώς επιτακτική η ανάγκη περιοδικής παρακολούθησης του διατροφικού προγράμματος κάθε εκτροφής από εξωτερικό παρατηρητή, καλό γνώστη του αντικειμένου, ο οποίος μπορεί να αναλύσει την κατάσταση, να αναγνωρίσει το πρόβλημα και να δώσει τις κατάλληλες συμβουλές. 5. Ο ρόλος του κτηνιάτρου Ο ρόλος του κτηνιάτρου, σε οποιαδήποτε εκτροφή ζώων και στην προκειμένη περίπτωση σε μια εκτροφή γιδιών, είναι πολυδιάστατος και καίριος (Chartier 2009). Τυπικά, βασικό αντικείμενο αποτελεί η θεραπεία και η πρόληψη διάφορων λοιμωδών και παρασιτικών νοσημάτων, τα οποία μειώνουν την παραγωγικότητα των κοπαδιών και την οικονομικότητα της εκτροφής. Πολλές από αυτές τις παθολογικές καταστάσεις συνήθως δεν γίνονται αντιληπτές από τον κτηνοτρόφο ή αυτός τις παραμελεί για διάφορους λόγους. Ο κτηνίατρος μπορεί να τις προβλέψει, να τις διαγνώσει εγκαίρως, να ευαισθητοποιήσει τον κτηνοτρόφο σχετικά με τη σημασία τους και να βρει τη λύση με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Σήμερα όμως αυτή η προσέγγιση δεν είναι πλέον αρκετή, καθώς η συστηματική εμπλοκή του κτηνιάτρου στη διαχείριση της εκτροφής είναι επιβεβλημένη για τη βιωσιμότητα και την κερδοφορία της. Ο ρόλος του είναι πρακτικά αυτός ενός 25

26 οικονομικού συμβούλου (Chartier 2009). Οι δύο βασικοί διαχειριστικοί τομείς που χρήζουν συστηματικής παρακολούθησης είναι η διατροφή και η αναπαραγωγή. Η αναπαραγωγή αποτελεί την βάση για την λειτουργία μιας εκτροφής (Chartier 2009, Institut de l élevage 2012a). Όταν εμφανίζονται δυσλειτουργίες, η παραγωγή γάλατος και κρέατος μειώνεται, η γενετική βελτίωση καθυστερεί, το κόστος παραγωγής αυξάνεται και το κέρδος του κτηνοτρόφου μειώνεται. Οι γίδες στις εύκρατες περιοχές, είναι εποχικά πολυοιστρικά ζώα. Το ερέθισμα για την έναρξη των οιστρικών κύκλων είναι η μείωση της φωτοπεριόδου. Στα εγχώρια γίδια αυτό παρατηρείται από τα μέσα του καλοκαιριού και οι οιστρικοί κύκλοι, εφόσον δεν γονιμοποιηθούν τα ζώα, συνεχίζονται μέχρι αργά τον χειμώνα. Ο οιστρικός κύκλος διαρκεί κατά μέσο όρο 21 ημέρες με μια διακύμανση από 18 έως 22 ημέρες. Ωστόσο, οιστρικοί κύκλοι μικρότερης διάρκειας μπορεί να παρατηρηθούν στην αρχή και στο τέλος την αναπαραγωγικής περιόδου. Η φυσιολογική διάρκεια της κυοφορία είναι από 147 έως 155 ημέρες και καθώς τα γίδια γονιμοποιούνται προς το τέλος του καλοκαιριού και στις αρχές του φθινοπώρου, οι περισσότεροι τοκετοί γίνονται τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο. Η ολοκλήρωση των τοκετών σε μικρό χρονικό διάστημα διευκολύνει τη γενική διαχείριση του κοπαδιού, αυξάνει τη μέση διάρκεια της γαλακτικής περιόδου και βελτιστοποιεί την παραγωγή κρέατος (αριθμός και βάρος κατσικιών) για την πασχαλινή αγορά. Η αναπαραγωγική δραστηριότητα (ενήβωση) στα βετούλια αρχίζει όταν τα ζώα αποκτήσουν το 50 60% του σωματικού βάρους των ενηλίκων, αλλά η γονιμοποίηση πρέπει να γίνεται όταν αποκτήσουν το 60 70% του σωματικού βάρους των ενηλίκων. Στην αντίθετη περίπτωση, η αναπαραγωγική τους ικανότητα μειώνεται. Τα ζώα των πρώιμων φυλών αρχίζουν την αναπαραγωγική τους δραστηριότητα σε ηλικία 6 8 μηνών, στις όψιμες φυλές όμως όπως τα εγχώρια γίδια, με δεδομένο και το σχετικά εκτατικό σύστημα εκτροφής και τον συνεπαγόμενο αργό ρυθμό αύξησης των ζώων, γίνεται συνήθως σε ηλικία μηνών και ο πρώτος τοκετός πραγματοποιείται σε ηλικία μηνών, την ίδια δηλαδή περίοδο με τα ενήλικα ζώα (Ιανουάριο Φεβρουάριο). Το πρώτο βήμα για τη βελτίωση μιας παραμέτρου είναι η καταγραφή της. Η γονιμότητα του κοπαδιού, ο αριθμός και η διασπορά των τοκετών, η πολυδυμία, η θνησιγένεια και η θνησιμότητα αποτελούν τους βασικούς δείκτες εκτίμησηςαξιολόγησης της αναπαραγωγικής ικανότητας. Κανείς δεν είναι καλύτερα 26

27 καταρτισμένος για την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος αναπαραγωγικής διαχείρισης από τον κτηνίατρο, επειδή αυτός είναι σε θέση να αξιολογήσει όλες τις πιθανές αιτίες που οδηγούν σε απόκλιση από τις αναμενόμενες αποδόσεις. Φυσικά, εκτός από τα λοιμώδη και παρασιτικά νοσήματα, άμεση επίδραση στην αναπαραγωγική ικανότητα των ζώων έχει και η διατροφή. Η διατροφή πρέπει να καλύπτει τις θρεπτικές ανάγκες των ζώων ανάλογα με το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Σε αντίθετη περίπτωση, και πάντοτε αναφερόμενοι στο εφαρμοζόμενο στην Ελλάδα σύστημα εκτροφής, παρατηρείται αρχικά απώλεια βάρους και τελικά μειωμένη παραγωγικότητα (αναπαραγωγή, γαλακτοπαραγωγή). Η μέτρηση του σωματικού βάρους και η μελέτη των μεταβολών του παρουσιάζει πρακτικές δυσκολίες σε επίπεδο εκτροφής, τουλάχιστον για τα ενήλικα ζώα. Επιπλέον το σωματικό βάρος επηρεάζεται, εκτός από τη διατροφή, από παράγοντες όπως η φυλή, το στάδιο της κυοφορίας και γαλακτοπαραγωγής και από την παρουσία χρόνιων νοσημάτων (π.χ. παραφυματίωση, παρασιτική γαστροεντερίτιδα). Παρά τις δυσκολίες, ο ρυθμός αύξησης και το σωματικό βάρος, ειδικά των βετούλων, κατά την γονιμοποίηση πρέπει να ελέγχεται συστηματικά, για να αποφεύγονται δαπανηρά σφάλματα. Για τα ενήλικα ζώα και με στόχο να ξεπεραστούν τα παραπάνω προβλήματα χρησιμοποιείται η εκτίμηση του Δείκτη Θρεπτικής Κατάστασης (Δ.Θ.Κ.). Αυτός αποτελεί κριτήριο κυρίως της εναπόθεσης λίπους και η μελέτη των απόλυτων τιμών του και των μεταβολών του στο χρόνο δίνει αξιόπιστα αποτελέσματα για την διαχείριση της διατροφής σε μια εκτροφή και κατ επέκταση της υγείας και της ευζωίας των ζώων (Institut de l élevage 2011, 2012b). Η εκτίμηση του Δ.Θ.Κ. είναι απαραίτητη σε όλα τα συστήματα εκτροφής, ακόμα όμως περισσότερο στο εκτατικό σύστημα, το οποίο όπως προαναφέρθηκε χαρακτηρίζεται από την εκμετάλλευση των φυσικών βοσκοτόπων με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστές οι ποσότητες και η θρεπτική αξία της βοσκήσιμης ύλης που καταναλώνουν τα ζώα. Όταν οι ανάγκες τους δεν καλύπτονται, τα γίδια κινητοποιούν τα σωματικά τους αποθέματα, ώστε να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις (μεταβολή του Δ.Θ.Κ.). Για την εκτίμηση του Δ.Θ.Κ. έχουν αναπτυχθεί πολλές μέθοδοι, αλλά η πιο πρακτική είναι αυτή με ψηλάφηση (στην οσφύ και στο στέρνο) και οπτική εκτίμηση. 27

28 Η τυπική μέθοδος με ψηλάφηση στην οσφύ έχει αναπτυχθεί για τα πρόβατα, ωστόσο τα γίδια δεν εμφανίζουν την ίδια κατανομή λίπους σε σχέση με τα πρόβατα. Επειδή η εναπόθεση λίπους στην οσφυϊκή χώρα είναι περιορισμένη προτείνεται η ψηλάφηση της περιοχής του στέρνου, σημείο του σώματος στο οποίο η εναπόθεση του λίπους είναι μεγαλύτερη στα γίδια. Η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί με ευκολία όχι μόνο από κάποιο ειδικό, αλλά και από τον ίδιο τον παραγωγό μετά από εκπαίδευσή του. Ωστόσο, κρίνεται απαραίτητος ο περιοδικός έλεγχος του κοπαδιού από εξωτερικό παρατηρητή για την αποφυγή σφαλμάτων προκατάληψης (bias). Στα πλαίσια της ολοκληρωμένης κτηνιατρικής διαχείρισης, η εκτίμηση του Δ.Θ.Κ. πρέπει να γίνεται στην αρχή και στο μέσο κάθε παραγωγικού σταδίου (Institut de l élevage 2011, 2012b). Δυστυχώς και παρά τα προφανή πλεονεκτήματα, είναι γνωστό ότι ολοκληρωμένη κτηνιατρική διαχείριση δεν ασκείται στα κοπάδια των εκτατικά και ημιεντατικά εκτρεφόμενων γιδιών. Ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί και η έλλειψη δεδομένων, στα οποία θα μπορούσε να στηριχθεί η ανάπτυξη ενός προγράμματος κτηνιατρικής διαχείρισης στα κοπάδια των γιδιών. Στην κάλυψη του μεγάλου αυτού κενού, έχει σκοπό να συμβάλλει η παρούσα εργασία. 6. Ο σκοπός της παρούσας έρευνας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η συλλογή και επεξεργασία δεδομένων σχετικά με την αναπαραγωγή, τη διατροφή και τη νοσολογική κατάσταση σε κοπάδια ημιεντατικά εκτρεφόμενων γιδιών στην Ελλάδα, με στόχο να προσδιοριστούν τα απαραίτητα συστατικά στοιχεία για την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος κτηνιατρικής διαχείρισης. 28

29 ΙΙ. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 1. Είδος μελέτης Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε, χαρακτηρίζεται ως τυπική περιγραφική. Σκοπός μιας τυπικής περιγραφικής μελέτης είναι η έρευνα ενός δείγματος ενός πληθυσμού, ως προς κάποια χαρακτηριστικά του και η μελέτη ορισμένων παραμέτρων ή ιδιοτήτων αυτού του δείγματος. Οι συγκεκριμένες έρευνες χαρακτηρίζονται ως οργανωμένες και καλά προσχεδιασμένες. Ωστόσο, έχουν το μειονέκτημα της μεροληψίας ( education-portal.com/academy/lesson/descriptive-research-design-definitionexampletypes.html). Η συγκεκριμένη έρευνα έγινε με χρήση ερωτηματολογίου, με προσωπική εκτίμηση ορισμένων παραγόντων όσο με και μέτρηση ορισμένων χαρακτηριστικών από μέρους του μελετητή. 2. Επιλογή και χαρακτηριστικά του δείγματος Για την πραγματοποίηση της μελέτης επιλέχθηκαν 5 εκτροφές γιδιών στο Νομό Σερρών. Οι εκτροφές ήταν κατανεμημένες κατά μήκος του όρους Μαυροβούνιο και νότια της λίμνης Κερκίνης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε την περίοδο Νοέμβριος 2012 Απρίλιος Η επιλογή των εκτροφών στηρίχτηκε στη διάθεση για συνεργασία εκ μέρους των παραγωγών και στα χαρακτηριστικά που διέθεταν οι μονάδες και εξυπηρετούσαν τον σκοπό για τον οποίο σχεδιάστηκε η μελέτη. Συγκεκριμένα, το σύστημα εκτροφής ήταν το τυπικό «σχετικά χαμηλών εισροών ημιεντατικό», όπως περιγράφηκε στην εισαγωγή της παρούσας εργασίας και οι διαθέσιμοι βοσκότοποι ήταν λοφώδεις ημιορεινοί, καλυμμένοι με θαμνώδη κυρίως βλάστηση και χαμηλής γενικά παραγωγικότητας. Όλες οι εκτροφές διατηρούσαν γίδια της ελληνικής εγχώριας φυλής. Η πληθυσμιακή δομή των εκτροφών την περίοδο της έρευνας παρουσιάζεται στον Πίνακα 6. Με βάση τον αριθμό των ζώων που διατηρούσαν ( γίδια) οι εκτροφές κατατάσσονται στις δύο μεγαλύτερες κλάσεις μεγέθους ( ζώα και >200 ζώα, Πίνακας 5), στις οποίες εκτρέφεται περίπου το 78% των γιδιών στη χώρα μας. Εκτιμήθηκε ότι αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα της πλειονότητας των ελληνικών εκτροφών γιδιών. 29

30 Πίνακας 6. Πληθυσμιακή δομή των εκτροφών που συμμετείχαν στην έρευνα. Γίδες Εκτροφή Σύνολο γιδιών Γίδες που αρμέχτηκαν που δεν αρμέχτηκαν («Στέρφα») Βετούλια Τράγοι Ε Ε Ε Ε Ε Συλλογή των στοιχείων Στα πλαίσια της έρευνας και με σκοπό τη συλλογή των απαραίτητων δεδομένων, πραγματοποιήθηκαν έξι επισκέψεις στις 5 εκτροφές. Η πρώτη επίσκεψη έγινε τον μήνα Νοέμβριο του 2012 και ακολούθησαν οι υπόλοιπες πέντε, σε μηνιαία διαστήματα, μέχρι και τον Απρίλιο. Οι επισκέψεις γίνονταν από το μέσο μέχρι το τέλος κάθε μήνα και πάντοτε τις πρωινές ώρες, πριν τα ζώα βγουν στη βοσκή. Τέλος, πραγματοποιήθηκε και μια έβδομη επίσκεψη (ζύγιση κατσικάδων). 3.1 Ερωτηματολόγιο Κατά την πρώτη επίσκεψη συμπληρώθηκε ένα ερωτηματολόγιο (Παράρτημα 1) που περιελάμβανε τα βασικά δεδομένα κάθε εκτροφής και συγκεκριμένα, τα προσωπικά στοιχεία του παραγωγού, το μέγεθος και η δομή της μονάδας του, την παρουσία ειδικών παθολογικών καταστάσεων και τις τυχόν σχετικές παρεμβάσεις του και την εφαρμογή εμβολιακών και αντιπαρασιτικών προγραμμάτων. 3.2 Καταγραφή των τοκετών Για να γίνει αξιόπιστη καταγραφή του είδους (πολυδυμία) και της χρονικής κατανομής των τοκετών, υπήρχε συνεχής τηλεφωνική επικοινωνία με τους κτηνοτρόφους που συμμετείχαν στην έρευνα. Συγκεκριμένα, κάθε 2 ή 3 ημέρες και 30

31 σε ειδικό πίνακα ημερολόγιο καταγράφονταν για κάθε ημερομηνία, ο αριθμός των τοκετών που πραγματοποιήθηκαν, πόσοι από αυτούς ήταν μονόδυμοι, πόσοι δίδυμοι ή τρίδυμοι καθώς και η γέννηση νεκρών και θνησιγενών ζώων. 3.3 Εκτίμηση του Δείκτη Θρεπτικής Κατάστασης (ΔΘΚ) Κάθε μια από τις έξι αρχικές επισκέψεις ξεκινούσε με την εκτίμηση του ΔΘΚ των θηλυκών ζώων που θα γεννούσαν ή είχαν ήδη γεννήσει. Όλα τα ζώα έμπαιναν στον ειδικό περιφραγμένο χώρο αναμονής («στρούγκα») και ακολουθούσε μια προσομοίωση της διαδικασίας αρμέγματος (Νοέμβριος και Δεκέμβριος) ή η συνήθης διαδικασία αρμέγματος (Ιανουάριος Απρίλιος). Η επιλογή των ζώων στα οποία πραγματοποιούνταν η εκτίμηση του ΔΘΚ ήταν κάθε φορά τυχαία (το τελευταίο κάθε τετράδας, το 15% του συνόλου, Institut de l élevage 2012b). Το ζώο συγκρατούσε είτε ο παραγωγός, είτε ο υπάλληλος και γινόταν η εκτίμηση της θρεπτικής κατάσταση αρχικά με ψηλάφηση της οσφύος και μετά με ψηλάφηση της περιοχής του στέρνου. Η εκτίμηση έγινε σύμφωνα με την εξαβάθμια κλίμακα του Γαλλικού Ινστιτούτου Κτηνοτροφίας (Institut de l élevage 2011, Πίνακας 7 και Εικόνες 1 και 2). Η κλίμακα αυτή αρχίζει από το 0, το οποίο αναφέρεται σε ζώα πολύ αδύνατα και καταλήγει στο 5 για ζώα πάρα πολύ παχιά. Στην οσφύ, η ψηλάφηση πραγματοποιείται μεταξύ του 2 ου και του 5 ου οσφυϊκού σπονδύλου. Στο στέρνο, η ψηλάφηση αφορά όλη τη στερνική χώρα, από τη λαβή του στέρνου προς τα μπρός μέχρι την ξιφοειδή απόφυσή του, προς τα πίσω. Οι ψηλαφήσεις πραγματοποιούνται με τις άκρες των δακτύλων, με επαφή, ελαφρά διαδοχική πίεση, «τσίμπημα» ή μετακίνηση στο ανάγλυφο της κάθε ανατομικής χώρας. Δεν συνιστάται η ισχυρή πίεση καθώς αυτή στρεβλώνει τη βαθμολόγηση των βαθμίδων 1 και 2. Σε κάθε σημείο, πραγματοποιείται αρχικά μια αναγνωριστική ψηλάφηση, η οποία έχει ως στόχο τον καλό εντοπισμό της ανατομικής περιοχής. Στη συνέχεια, εντοπίζεται το κύριο ανατομικό στοιχείο (η «σπονδυλική γωνία» για τον οσφυϊκό Δ.Θ.Κ. και η στερνική αύλακα για τον στερνικό Δ.Θ.Κ., Εικόνα 3) και το επίπεδο πλήρωσής του από λιπώδη ιστό, ώστε να υπάρξει μια πρώτη προσέγγιση της βαθμολόγησης, η οποία βελτιώνεται στη συνέχεια, χάρη σε δύο συμπληρωματικά σημεία (Εικόνα 3): α) τις αρθρικές αποφύσεις και τις εγκάρσιες αποφύσεις των σπονδύλων στην οσφυϊκή χώρα και β) τις χονδροπλευρικές συναρθρώσεις και τις στερνοπλευρικές αρθρώσεις στην στερνική χώρα. 31

32 Πίνακας 7: Λεπτομερής περιγραφή των 6 βαθμίδων του ΔΘΚ στην οσφύ και στο στέρνο (Institut de l élevage 2011). ΒΑΘΜΙΔΑ ΟΣΦΥΣ ΣΤΕΡΝΟ Απίσχναση. Οι ακανθώδεις και εγκάρσιες αποφύσεις είναι πολύ φανερά ορατές, Απίσχναση. Όλα τα εξογκώματα των οστών προεξέχουν έντονα. Το 0 προεξέχουν έντονα και είναι αιχμηρές. Τα δάχτυλα περνούν πολύ εύκολα κάτω δέρμα είναι ξηρό, καθόλου ελαστικό και κολλημένο στον σκελετό. από τα άκρα τους και ανάμεσά τους. Το δέρμα «κάμπτεται» κάτω από τις αποφύσεις. Δεν υπάρχει καθόλου επιφανειακό λίπος Οι κοιλότητες του σώματος των σπονδύλων είναι σχεδόν γεμάτες. Οι εγκάρσιες αποφύσεις είναι ορατές και προεξέχουσες στα ¾ του μήκους τους. Το διάστημα μεταξύ των εγκαρσίων αποφύσεων είναι ελαφρά γεμάτο. Οι αρθρικές αποφύσεις είναι μετά βίας ορατές. Δεν υπάρχει επιφανειακό λίπος. Οι ακανθώδεις και εγκάρσιες αποφύσεις είναι στρογγυλεμένες. Το διάστημα μεταξύ των εγκαρσίων αποφύσεων είναι ελαφρά γεμάτο αλλά κοίλο κατά την ψηλάφηση. Είναι δυνατόν να τεθούν τα δάχτυλα κάτω από το άκρο των εγκάρσιων αποφύσεων. Οι θηλοειδείς αποφύσεις μεταξύ του 4 ου, 5 ου και 6 ου σπονδύλου δεν είναι ψηλαφήσιμες ενώ μεταξύ του 2 ου, 3 ου και του 4 ου είναι ακόμα ψηλαφήσιμες. Η σπονδυλική γωνία είναι ελαφρά γεμάτη. Στο σώμα των σπονδύλων, η κάλυψη με επιφανειακό λίπος είναι μέτρια. Η σπονδυλική γωνία είναι εντελώς γεμάτη σχηματίζοντας μια ευθεία μεταξύ των άκρων των ακανθωδών και εγκαρσίων αποφύσεων, χωρίς κοιλότητα. Οι ακανθώδεις αποφύσεις σχηματίζουν έναν ελαφρό και μαλακό «κυματισμό». Τα οστά μπορούν να ψηλαφηθούν ατομικά κάτω από την πίεση των δακτύλων. Οι εγκάρσιες αποφύσεις είναι καλά καλυμμένες. Μόνο μια έντονη πίεση επιτρέπει την ψηλάφηση των άκρων τους. Μόνο μια έντονη πίεση επιτρέπει την ψηλάφηση των άκρων των ακανθωδών αποφύσεων, με τη μορφή μιας σκληρής γραμμής μεταξύ δύο μυών. Η οσφυϊκή κοιλότητα είναι απούσα. Είναι αδύνατο να ψηλαφηθούν οι εγκάρσιες αποφύσεις. Οι οσφυϊκοί μύες είναι κοίλοι. Η πλάτη είναι επίπεδη και πλατιά. Η κάλυψη με λίπος είναι μεγάλη. Υπάρχει βαθειά αυλάκωση στην οσφυϊκή χώρα. Οι ακανθώδεις και οι εγκάρσιες αποφύσεις δεν ψηλαφώνται. Οι κοιλότητες του σώματος των στερνιδίων είναι εντελώς γεμάτες. Οι στερνοπλευρικές αρθρώσεις προεξέχουν πάντοτε πολύ έντονα. Η εξωτερική πλευρά του στέρνου είναι εύκολα ψηλαφήσιμη και δεν καλύπτεται από εσωτερικό λίπος. Οι στερνοπλευρικές αρθρώσεις προεξέχουν και ψηλαφούνται δύσκολα. Τα μεσοαρθρικά διαστήματα είναι γεμάτα. Παρατηρείται η παρουσία μιας μικρής, λεπτής, βραχείας και ινώδους μάζας υποδόριου λίπους στη στερνική αύλακα στο μέσο του στέρνου. Η στερνική αύλακα είναι εντελώς γεμάτη, χωρίς να ξεπερνιούνται τα όριά της, από μια μάζα υποδόριου λίπους, μικρού πάχους, πολύ κινητού στις παράλληλες άκρες της. Οι χονδροπλευρικές αρθρώσεις είναι ψηλαφήσιμες. Τα μεσοπλεύρια διαστήματα είναι μισογεμάτα πάνω από τις χονδροπλευρικές αρθρώσεις. Οι χονδροπλευρικές αρθρώσεις των στερνικών πλευρών δεν είναι ψηλαφήσιμες. Η μάζα του υποδόριου λίπους είναι πολύ παχιά, λίγο κινητή, στο μέσο της πρόσθιας καμπύλης του στέρνου. Οι πλάγιες πλευρές του στήθους είναι μεγάλες και βαθιές. Οι πλάγιες πλευρές του στήθους είναι εντελώς γεμάτες. 32

33 Βαθμίδα 0 Βαθμίδα 1 Βαθμίδα 2 Βαθμίδα 3 Βαθμίδα 4 Βαθμίδα 5 Εικόνα 1. Απεικόνιση της περιοχής της οσφύος και αντίστοιχη βαθμίδα του Δ.Θ.Κ. (Institut de l élevage 2011). 33

34 Βαθμίδα 0 Βαθμίδα 1 Βαθμίδα 2 Βαθμίδα 3 Βαθμίδα 4 Βαθμίδα 5 Εικόνα 2. Απεικόνιση της περιοχής του στέρνου και αντίστοιχη βαθμίδα του Δ.Θ.Κ. (Institut de l élevage 2011). 34

35 α) Περιοχή της οσφύος β) Περιοχή του στέρνου Εικόνα 3. Κύρια και συμπληρωματικά ανατομικά σημεία που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση του Δ.Θ.Κ. στην περιοχή της οσφύος (α) και στην περιοχή του στέρνου (β) (Institut de l élevage 2011). Για τη βαθμολόγηση του Δ.Θ.Κ. προβαίνουμε σε εκτίμηση του πάχους των ιστών, της κινητικότητάς τους, τον βαθμό πλήρωσης ή αντίθετα, την έκταση της κοιλότητας στο σημείο που διενεργείται η ψηλάφηση. Οι μυϊκές μάζες και οι «αποθήκες» λίπους θεωρούνται είτε «ψηλαφήσιμες» είτε λίγο ή καθόλου «ψηλαφήσιμες». Μία ανατομική περιοχή μπορεί να είναι πολύ λίγο ή έντονα καλυμμένη. Μια οστική προβολή (όπως μια απόφυση) μπορεί να είναι πολύ ή λίγο εμφανής ή ακόμα και μη ανιχνεύσιμη. Κατά την εκτίμηση χρησιμοποιούνται και υποδιαιρέσεις, 0,50 και 0,25 της βαθμίδας. Στον Πίνακα 8 παρουσιάζεται αναλυτικά η τεχνική βαθμολόγησης που εφαρμόστηκε. 35