ΑΣΦΥΞΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΜΑΣ ΑΠO ΤΟ ΙΟΞΕΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ;

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΣΦΥΞΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΜΑΣ ΑΠO ΤΟ ΙΟΞΕΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ;"

Transcript

1 Γιώργος Μιχαλόπουλος Λητώ Χριστοδουλοπούλου ΑΣΦΥΞΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΜΑΣ ΑΠO ΤΟ ΙΟΞΕΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ; ή ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΗΜΑΝΣΕΙΣ (ΟΙΚΟ-ΣΗΜΑΝΣΕΙΣ) ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ - ΤΡΟΦΙΜΩΝ Τι θα µπορούσαµε να κάνουµε για να προλάβει η γεωργία µας να βρεί µια θέση στο τραίνο της κλιµατικής αλλαγής, αντί να το βλέπει να περνά (χωρίς δικά µας προϊόντα). Αύγουστος 2010 Το παρόν είναι ένα κείµενο βραχύβιας αξίας. Τα πράγµατα τρέχουν τόσο γρήγορα που µετά µερικούς µήνες αν δεν επικαιροποιηθεί θα πρέπει να αγνοηθεί ως ξεπερασµένο. Παρουσιάστηκε στην ηµερίδα που οργάνωσε ο Αγροτύπος στις µε θέµα: «ιαχείριση των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου. Ευκαιρίες για προστιθέµενη αξία στα ελληνικά γεωργικά προϊόντα» / 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ...3 Ο κύκλος του άνθρακα στον πλανήτη (Εικόνα) ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 Το κλίµα (ξανα-) αλλάζει...4 Τα κράτη παίρνουν µέτρα...4 Μια νέα οπτική ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ - ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ MARKETING...5 Η γνώµη του καταναλωτή...5 Τα ευρήµατα από το Ευρωβαρόµετρο...6 Οικο-σηµάνσεις εκτός των τροφίµων...7 Οικο-σηµάνσεις τροφίµων...7 Το βουνό της δηµοσιότητας για την κλιµατική αλλαγή και τα τρόφιµα...8 Το αποτύπωµα άνθρακα ενός προϊόντος...9 Η µέτρηση του αποτύπωµατος άνθρακα - Carbon footprint & Ισοζύγιο Άνθρακα...10 Άλλες οικο-σηµάνσεις µε έµφαση στο κλίµα LESSCO2, MyClimate, Climatop,...11 EPD, Κρασί, Water Footprint, Ecological Footprint...12, 13 Η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος και η αξιοποίησή της...14 Η δύσκολη ώρα της επιλογής ενός από τα οικο-σήµατα ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΣΗΜΑΝΣΗ...16 Ο ρόλος της αγοράς...16 Ο αισώπειος µύθος για το θησαυρό ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ...18 LCA Ποσότητα και Ποιότητα Στοιχείων...18 Ανάγκες για έρευνα, καὶ ἄνευ τούτης οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων

3 ΑΣΦΥΞΙΑ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΜΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΟΞΕΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ; 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Επικρατεί η άποψη ότι η παρατηρούµενη αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη προέρχεται σε καθοριστικό βαθµό από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Οπότε, έχει αναγνωριστεί -από τα ανεπτυγµένα κυρίως κράτη- η ανάγκη για µέτρα µείωσης των εκποµπών του διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων του θερµοκηπίου. Το ζήτηµα απασχολεί εντονότερα τις χώρες του Βορρά όπου το λιώσιµο των πάγων της Αρκτικής είναι πιο κοντά στην πηγή του προβλήµατος, δηλαδή την βιοµηχανία. Ως κύριο διεθνές πολιτικό θέµα προσελκύει κάθε µέρα και πιο πολλούς προβολείς δηµοσιότητας για το διοξείδιο του άνθρακα και το κλίµα. ηµιουργούνται έτσι οι προϋποθέσεις για να τραβήξει κάποιος την προσοχή του κοινού τοποθετώντας τα προϊόντα του κάτω από αυτούς του προβολείς, να συνδέσει δηλαδή ένα προϊόν µε την φροντίδα για το κλίµα και τη µείωση των εκποµπών διοξειδίου. Τα γεωργικά προϊόντα ξεκινάνε από πλεονεκτική θέση, µια και είναι γενικά αποδεκτό ότι η γεωργία µπορεί να είναι τόσο µέρος της λύσης -ως αποθήκη- απορροφώντας το διοξείδιο του άνθρακα µε την φωτοσύνθεση, όσο και µέρος του προβλήµατος, ως πηγή εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου. Αναγνωρίζοντας την δυναµική αυτή, έχει ξεκινήσει ένας έντονος αγώνας των παικτών της διεθνούς γεωργικής παραγωγής για την εκµετάλλευση µιας καλής θέσης στην µατιά των καταναλωτών η οποία αποτελεί και το κλειδί για την καρδιά των αγοραστών, όπως τα supermarket και γενικότερα η αλυσίδα διακίνησης των τροφίµων. Στο παρόν σηµείωµα εξετάζεται η θέση και η προοπτική της ελληνικής γεωργικής παραγωγής σε αυτό το αγώνισµα. Ο κύκλος του άνθρακα στη φύση 7 1α β 2α 4 2β Η φυσική ροή των πραγµάτων: Η φωτοσύνθεση (1) στην γη και το νερό, η ιζηµατοποίηση (2) φυσική και βιολογική των ανθρακικών αλάτων στο νερό η διάχυση των αερίων στο νερό των ωκεανών (3) και η καθίζηση στον πυθµένα τους (4), είναι σε ισορροπία µε τα αέρια που παράγονται από τα έµβια, είτε µε την αναπνοή τους (5) είτε από τη διάσπασή τους (6) την διάχυση των αερίων από τους ωκεανούς στην ατµόσφαιρα (6). Η ισορροπία διαταράσσεται από τη σποραδική ενεργοποίηση των ηφαιστείων (7) για να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση σε µικρό ή µεγαλύτερο χρόνο. Μερικές φορές όµως, ήταν ήταν τόσο µεγάλος π χρόνος που συνοδεύτηκε από γενοκτονία µεγάλου αριθµού ειδών οργανισµών. 3

4 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κλίµα (ξανα-) αλλάζει; Η θερµοκρασία του πλανήτη αυξάνεται τις τελευταίες δεκαετίες. Αν συνεχίσει αυτή η αύξηση, τότε θα αλλάξουν βαθµιαία αλλά σηµαντικά και οι συντελεστές του τρόπου ζωής µας, αλλά και του λοιπού έµβιου κόσµου. Οι εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα άρχισαν να αυξάνονται µετά την βιοµηχανική επανάσταση, στα µέσα του 19 ου αιώνα. Εκτιµάται ότι στα τελευταία 200 χρόνια οι εκποµπές του αυξήθηκαν κατά 34%. Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ), άλλα πέντε αέρια το Μεθάνιο (CH 4 ) το Υποξείδιο του αζώτου (N 2 O) οι Υδροφθοράνθρακες (HFCs) οι Υπερφθοράνθρακες (PFCs) και το Εξαφθοριούχο θείο (SF 6 ) -µερικά από τα οποία έχουν µάλιστα πολύ ισχυρότερο δυναµικό απορρόφησης της υπέρυθρης ακτινοβολίας από ότι το διοξείδιο του άνθρακα- συναποτελούν τα «αέρια του θερµοκηπίου 1», οπότε θεωρούνται ως οι κύριοι ένοχοι για την αύξηση της θερµοκρασίας που παρατηρείται στον πλανήτη. Λόγω του όγκου συµµετοχής του το διοξείδιο αποτελεί το «µέτρο» αναφοράς για τα αέρια θερµοκηπίου, οπότε όλα εκφράζονται σε ισοδύναµο διοξειδίου (CO 2 -eq). Εφεξής στο κείµενο αυτό ο όρος διοξείδιο του άνθρακα η πιο απλά άνθρακας θα αφορά όλα τα αέρια. Η παραγωγή των αερίων αυτών γίνεται τόσο από φυσικές διαδικασίες όσο και από την τεχνολογική δραστηριότητα των ανθρώπων (βιοµηχανία, αγροτική παραγωγή κλπ). Η αγροτική παραγωγή θεωρείται η κύρια πηγή άµεσων 2 εκποµπών για δύο εκ των αερίων του θερµοκηπίου (του µεθανίου και του υποξείδιου του αζώτου, από την κτηνοτροφία και την φυτική παραγωγή, αντίστοιχα) ενώ η συνολική συµµετοχή της εκτιµάται ότι είναι της τάξεως του 10-12% (κατ άλλους φτάνει στο 18-31%). Από την άλλη πλευρά, η φύση εξισορροπεί τα πράγµατα απορροφώντας -µέσω της φωτοσύνθεσης, κυρίως- διοξείδιο του άνθρακα στους ωκεανούς, στα δάση και στη λοιπή φυσική βλάστηση. Ο δε άνθρωπος µε τη γεωργία του συµπράττει στο έργο της φύσης. Πάντως, για να αυξάνεται το διοξείδιο στην ατµόσφαιρα τελικά, είναι προφανές ότι όλο και πιο πολύ είναι αυτό που παράγεται από αυτό που απορροφάται. Στην αποσταθεροποίηση αυτή συντελεί κυρίως ο συνεχώς αυξανόµενος υπερπληθυσµός καθόσον αποψιλώνονται δάση (εκπέµπεται άµεσα διοξείδιο, αλλά και µειώνεται η απορρόφησή του) για να βολευτούν οι όλο και περισσότεροι άνθρωποι, και η επέκταση της κτηνοτροφικής και της βιοµηχανικής δραστηριότητας (αυξάνονται οι εκποµπές). Τα κράτη παίρνουν µέτρα Η ιακυβερνητική Οργάνωση για την Κλιµατική Αλλαγή IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) µελετά επιστηµονικά το ζήτηµα και εισηγείται µέτρα στις κυβερνήσεις. Η συµφωνία του Κυότο (και της Κοπεγχάγης αργότερα) αναγνώριζε την ανάγκη για µείωση των εκποµπών δοξειδίου του άνθρακα που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Τέθηκαν στόχοι µείωσης των εκποµπών, και πολλές από τις τεχνολογικά ανεπτυγµένες χώρες ανέλαβαν να υλοποιήσουν τους δικούς της. Ένα άµεσο µέτρο ήταν η οδηγία 2003/87/ΕΕ που ρυθµίζει τα της εµπορίας δικαιωµάτων (διοξειδίου του) άνθρακα στην κοινότητα. Βέβαια, αυτή η ρύθµιση αφορά τους ρυπαίνοντες βαρέως, οι οποίοι καλούνται να πληρώσουν µέχρι να µειώσουν τις εκποµπές τους, ενώ οι υπο-ρυπαίνοντες µπορεί να ωφελούνται. Η σηµασία των διεθνών δεσµεύσεων όµως ήταν ευρύτερη. Η καµπάνια που ακολούθησε έπεισε τους πολίτες ότι πρέπει να συµβάλλουν και οι ίδιοι για το κλίµα. Έχει υπολογιστεί ότι η συµµετοχή των πολιτών στις εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα στις τεχνολογικά ανεπτυγ- µένες χώρες του ευρωπαϊκού βορρά ή των ΗΠΑ είναι της τάξεως των 2.5 τόνων διοξειδίου τον χρόνο / άτοµο, ενώ στην πιο ζεστή Ισπανία είναι περίπου 1,0 τόνο λιγότερο κατ άτοµο, από ότι στη Γερµανία. 1 Η ακτινοβολία του ήλιου κατά ένα µέρος αντανακλάται από τη γη και φεύγει ως υπέρυθρη ακτινοβολία έξω στο διάστηµα. Τα αέρια θερµοκηπίου και οι υδρατµοί στη στρατόσφαιρα απορροφούν αυτήν την ακτινοβολία, όπως το τζάµι ενός θερµοκηπίου, και εγκλωβίζουν την ενέργεια που φέρει συµβάλλοντας έτσι στη διατήρηση της θερµότητας στη γη. Εντός ορίων, αυτό είναι πολύ καλό διότι έτσι δηµιουργήθηκαν συνθήκες (θερµοκρασία) κατάλληλες για την ζωή. Πέραν όµως αυτών των ορίων η αύξηση της θερµοκρασίας είναι ανεπιθύµητη για τα ζωντανά πλάσµατα. Αυτό φαίνεται από τις συνέπειες που είχε το ξεπέρασµά αυτών των ορίων, όπως έχει συµβεί ήδη µερικές φορές στα δισεκατοµµύρια χρόνια της ιστορίας του πλανήτη. 2 Αµεσες εκποµπές είναι αυτές που προέρχονται από τις δραστηριότητες παραγωγής που υπόκεινται στον έλεγχο του παραγωγού (π.χ. χρήση του τρακτέρ για την διανοµή του λιπάσµατος στο χωράφι) ενώ οι έµµεσες είναι αυτές που προέρχονται από διεργασίες που δεν ελέγχονται από τον παραγωγό, όπως η παραγωγή των µέσων παραγωγής, π.χ. η χρήση φυσικού αερίου για την παραγωγή του λιπάσµατος, και τα καύσιµα για την µεταφορά του από το εργαστάσιο παραγωγής µέχρι το χωράφι. 4

5 Και οι αντιθέσεις: Ένας µέσος Αµερικανός παράγει τόσο διοξείδιο όσο 287 Αιθίοπες. Η επιβάρυνση αυτή οφείλεται στον τρόπο ζωής µας, την συγκοινωνία την θέρµανση κλπ, αλλά και για την παραγωγή και την µεταφορά των καταναλωτικών αγαθών, µεταξύ των οποίων και τα τρόφιµα. Μια νέα οπτική Για πρώτη φορά φάνηκε µια άγνωστη συνέπεια της παγκοσµιοποίησης, δηλαδή η ενεργειακή επιβάρυνση για την µεταφορά των αγαθών από τα πέρατα της οικουµένης στο super market της γειτονιάς. Αλλά, και το αντίθετο! Σπαταλιέται ενέργεια για τα θερµαινόµενα θερµοκήπια του Βορρά που παράγουν λαχανικά για την τοπική αγορά. Ισως θα ήταν λιγώτερο ενεργοβόρο να µεταφερθούν από τις χώρες του νότου, από ότι η τοπική παραγωγή τους. Αλλά και πάλι, οι χερσαίες µεταφορές θέλουν πολλά καύσιµα, οπότε και οι εκποµπές είναι µεγάλες. Περού (αεροπλάνο) Προέλευση σπαραγγιών Μεξικό (αεροπλάνο) και µέσο µεταφοράς Περού (πλοίο) Γερµανία Ουγγαρία Kg CO 2 / Κιλό σπαραγγιών Μάλιστα, ανά κιλό µεταφερόµενου προϊόντος είναι πολύ µεγαλύτερες από ότι οι θαλάσσιες, αλλά πολύ µικρότερες από τους πρωταθλητές της κατανάλωσης, τα αεροπλάνα που µεταφέρουν τα φθαρτά προϊόντα. Τόσες παράµετροι να εξετάσει κανείς! Τι προέχει, άραγε; 3. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ - ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ MARKETING Η γνώµη του καταναλωτή Οι καταναλωτές βλέπουν ένα κλίµα που όλο και τρελαίνεται. Από την άλλη, βοµβαρδίζονται µε πληροφορίες για την ανάγκη µείωσης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Ωθούνται σε συνειρµούς µεταξύ εκποµπών, κλίµατος, και τρόπου ζωής τους, ως προς τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που χρησιµοποιούν. Σε µια πρόσφατη έρευνα, περί το 40% των ερωτηθέντων πολιτών απάντησε ότι η ευθύνη για την µείωση των επιπτώσεων στο κλίµα είναι περισσότερο στα χέρια των ίδιων των πολιτών και του τρόπου ζωής τους, παρά στα χέρια της βιοµηχανίας. Αυτό υπογραµµίζει τη δύναµη των πολιτών αν επιλέγουν προϊόντα µε βάση τη συµπεριφορά τους έναντι του κλίµατος. Μια άλλη αι έρευνα στις ΗΠΑ (π.χ. Green Brands Survey της Carbonfund.org) καταλήγει στο ότι οι καταναλωτές δεν θέτουν πλέον το ζήτηµα ως προτίµηση αλλά ως απαίτηση. Ενώ µέχρι πριν λίγο ζητούσαν προϊόντα µε καλή ποιότητα σε καλή τιµή, τώρα ζητούν επιπλέον να έχουν αυτά τα προϊόντα και συµπαθητικό 3 αποτύπωµα άνθρακα (δες σελ. 9). εν είναι λοιπόν περίεργο που το 2009 το Ευρωβαρόµετρο βρήκε ότι το 72% των ευρωπαίων θα υποστήριζαν την υποχρεωτική σήµανση των προϊόντων, στο µέλλον, µε το αποτύπωµα άνθρακα. Άλλωστε, στην Γαλλία τον Οκτώβριο του 2009 εγκρίθηκε νοµοθετικό πλαίσιο για το κλίµα, στο οποίο περιλαµβάνεται η υποχρέωση όλων των προµηθευτών υπηρεσιών και προϊόντων (περιλαµβανοµένων και των τροφίµων) να εξετάζουν το αποτύπωµα άνθρακα, από τον Ιανουάριο του Όπως φαίνεται λοιπόν διαµορφώνεται γοργά ένα νέο «περιβάλλον» για τα πάσης φύσεως προϊόντα, καθώς και για νέες «πράσινες αλυσίδες εφοδιασµού» στα τρόφιµα. Αυτό συνιστά µια σηµαντική αλλαγή σε σχέση προς το άµεσο παρελθόν, όπου οι οικο-σηµάνσεις (Ecolabel) των 3 εν είναι δόκιµο να πούµε ότι οι καταναλωτές θέλουν «µικρό» αποτύπωµα άνθρακα, γιατί όπως θα δούµε αργότερα η ποσοτικοποίηση του αποτυπώµατος είναι ακόµα αρκετά σύνθετο ζήτηµα. 5

6 προϊόντων δεν περιλάµβαναν τα τρόφιµα, τα οποία αντιπροσωπεύονταν σε διεθνές επίπεδο µόνο από τα βιολογικά προϊόντα, ενώ σε πιο εξειδικευµένες αγορές από τα σχήµατα LEAF (Linking Environment and Farming), My Red Tractor (Ορθή Πρακτική για Ποιότητα και Περιβάλλον, εφαρµόζεται από άγγλους παραγωγούς) και Fairtrade (Ορθή Πρακτική για Κοινωνικά ζητήµατα ως προς την Εργασία και το Περιβάλλον, γνωστό σε 15 ευρωπαϊκες χώρες, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ιαπωνία, κ.α.). Η υστέρηση του τοµέα των τροφίµων έναντι των βιοµηχανικών προϊόντων ίσως εξηγεί και την ορµή µε την οποία ξεκίνησαν οι κλιµατικές οικοσηµάνσεις στα τρόφιµα, ξεπερνώντας κάθε άλλο τοµέα. Τα ευρήµατα από το Ευρωβαρόµετρο Ναι (72%) Οχι, θα έπρεπε να είναι προαιρετικό (15%) εν µε ενδιαφέρει το αποτύπωµα του άνθρακα (8) εν ξέρω / εν απαντώ (5%) Ερώτηση: Θα έπρεπε στο µέλλον να φαίνεται στην ετικέτα υποχρεωτικά το αποτύπωµα του άνθρακα; Το Ευρωβαρόµετρο όµως δίνει και άλλες χρήσιµες πληροφορίες σχετικά µε την αποδοχή από τους καταναλωτές των οικο-σηµάνσεων, έστω και αν δεν αφορούν στα τρόφιµα. Φαίνεται λοιπόν ότι σχεδόν ο ένας στους δύο πολίτες της ΕΕ (µε πρώτους-πρώτους τους έλληνες) συσχετίζει τις αποφάσεις τους για αγορά στη σήµανση Ecolabel (σύµφωνα µε τον Καν. 66/2010). Η σήµανση Ecolabel παίζει σηµαντικό ρόλο στις αποφάσεις µου για τις αγορές µου (47%) Η σήµανση Ecolabel δεν παίζει σηµαντικό ρόλο στις αποφάσεις µου για τις αγορές µου (25%) εν κοιτάζω ποτέ τις ετικέτες (27%) εν ξέρω / εν απαντώ (1%) Ερώτηση: Ποιά από τις παραπάνω απαντήσεις σας αντιπροσωπεύει; Το γνωρίζω, έχω αγοράσει τέτοια προϊόντα (19%) Το γνωρίζω, αλλά δεν έχω αγοράσει τέτοια προϊόντα (18%) εν το έχω δεί / ακούσει ποτέ (61%) (Το Ecolabel είναι διαθέσιµο για ελάχιστες κατηγορίες προϊόντων). εν ξέρω / εν απαντώ (1%) Ερώτηση: Εχετε ενηµερωθεί για το «λουλούδι», το κοινοτικό σύµβολο για την οικο-σήµανση; 6

7 Βλέπουµε µια σηµαντική ανταπόκριση των καταναλωτών στο Ecolabel. Ανάλογη επιτυχία έχει και η οικο-σήµανση για την ενεργειακή κλάση των οικιακών συσκευών (οδηγία 75/92). Η επιτυχία αυτών των δύο οικο-σηµάνσεων αποδίδεται στην σαφήνεια του µηνύµατος προς τον καταναλωτή και την εγκυρότητα της ΕΕ. Ειδικά για το Ecolabel το απλό µήνυµα είναι ότι το λουλούδι το παίρνει µόνο όποιος περνάει τα θεσµοθετηµένα κριτήρια (χωρίς να αναλύονται οι τεχνικές λεπτοµέρειες στο µη-εξειδικευµένο κοινό). Εκφράζεται µάλιστα και κριτική από τους ευρωπαίους καταναλωτές (ANEC) ότι ο πήχυς των κριτηρίων είναι χαµηλός και τον περνάνε εύκολα πολλά προϊόντα, που δεν ξεχωρίζουν µεταξύ τους από πλευράς επιδόσεων για το περιβάλλον. Ότι δηλαδή, δεν προάγεται αρκετά ο ανταγωνισµός για όλο καλύτερες επιδόσεις, ώστε να µπορούν οι καταναλωτές να επιβραβεύουν τον καλύτερο. Αυτές είναι οι δύο όψεις του νοµίσµατος της επιτυχίας, δηλαδή α) τα ξεκάθαρα µηνύµατα και β) να προέρχονται από φορείς που έχουν κύρος. Τα τέσσερα παρακάτω οικο-σήµατα, µε πρώτο το «λουλούδι» του Ecolabel ικανοποιούν και τους δύο όρους, χωρίς όµως εφαρµογή στα τρόφιµα: Οικο-σηµάνσεις εκτός των τροφίµων Ο σκανδιναυϊκός λευκός κύκνος Η Γαλλική Οικοσήµανση Το τελευταίο στην σειρά είναι ο Γαλάζιος Αγγελος της Γερµανίας, η παλαιότερη οικοσήµανση διεθνώς (1978). Τα τέσσερα αυτά σήµατα έχουν κοινή αναφορά στο πρότυπο ISO (δες σελ. 16). Μαζί µε την παρακείµενη σήµανση για την ενεργειακή κλάση των οικιακών συσκευών, αποτελούν τις προτιµώµενες σηµάνσεις για τους ευρωπαίους καταναλωτές. Από πλευράς αναγνωρισιµότητας σε αµέσως επόµενη µοίρα βρίσκονται τα τρία σήµατα που αναφέρθηκαν νωρίτερα (σελ. 6), και τα οποία αφορούν µεν σε τρόφιµα αλλά για πιο περιορισµένο πεδίο. Οικο-σηµάνσεις για τα τρόφιµα Όλα τα παραπάνω σήµατα κυριάρχησαν και συνεχίζουν να κυριαρχούν στην αγορά. Μόνο που τώρα πλέον σε αυτά έχουν προστεθεί τα τελευταία δύο χρόνια οι σηµάνσεις για το κλίµα, µε κύριο, αλλά όχι και µόνο, εκφραστή το Carbon footprint (αποτύπωµα του άνθρακα, δες σελ. 9) που τυποποιήθηκε από το Carbon Trust (Αγγλία). Το πλήθος και η ποικιλία των «κλιµατικών» σηµάνσεων για τα τρόφιµα αυξάνει µέρα µε την ηµέρα όπως φαίνεται και στην επόµενη σελίδα, προκαλώντας τουλάχιστον τη σύγχυση των καταναλωτών. Ενας ενδιαφερόµενος παραγωγός όµως θα χρειαστεί να αναζητήσει την λύση ή τις λύσεις που θα προσεγγίζουν περισσότερο την επιτυχία των τεσσάρων παραπάνω οικο-σηµάτων. ηλαδή θα χρειαστεί να δώσει ξεκάθαρα µηνύµατα και να τα περιβάλλλει µε το µεγαλύτερο δυνατόν κύρος. Σε αυτό αποσκοπεί να βοηθήσει η παρούσα ανασκόπηση. εδοµένου πάντως του 7

8 τεράστιου κόστους προβολής που απαιτείται για να αποκτήσει κύρος ένα προϊόν µε βάση τη σήµανσή του, η εισήγησή µας ως ΡοδαξΑγρο για τον έλληνα παραγωγό / εξαγωγέα είναι να πάει ο Μωάµεθ στο βουνό της δηµοσιότητας που θα διαλέξει, αντί να προσπαθήσει να προσελκύσει το βουνό της δηµoσιότητας πάνω στο προϊόν του. Το βουνό της δηµοσιότητας για την κλιµατική αλλαγή και τα τρόφιµα 8

9 Ολα τα παραπάνω, ξεκινώντας βέβαια από τα 7 εδραιωµένα σήµατα που προαναφέρθηκαν απευθύνονται στους καταναλωτές, είναι δηλαδή στοιχεία επικοινωνίας B2C (Business to Consumer) και όχι B2B (Business to Business). Μόνο που τα 7 εδραιωµένα σήµατα είχαν δεκαετίες έντονης υποστήριξης και προβολής από τις επίσηµες αρχές, τις Μη Κερδοσκοπικές και τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Συνοψίζοντας, η συνταγή της επιτυχίας είναι ο συνδυασµός των εξής ιδιοτήτων του σήµατος: ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΕΝΟΣ ΟΙΚΟ-ΣΗΜΑΤΟΣ Απλότητα / σαφήνεια του µηνύµατος που φέρει το σήµα Κύρος / αξιοπιστία του σχήµατος που στηρίζει το σήµα Επαρκής ενηµέρωση των καταναλωτών για το σήµα Τα δύο επόµενα παραδείγµατα δείχνουν τι µπορεί να συµβεί όταν λείπει ένα ή και παραπάνω από τα συστατικά της συνταγής. Η οργάνωση MSC (= Marine Stewardship Council, στην οποίο συνδυάζουν τις δυνάµεις τους δύο πολύ γνωστοί διεθνώς οργανισµοί η Unilever και το WWF) πιστοποιεί µε ένα σήµα τα ψάρια που προέρχονται από αλιευτικές πρακτικές που διασφαλίζουν την αειφόρο αλιεία. Σύµφωνα µε µια µελέτη του FAO(2009) η ανταπόκριση του κοινού βρέθηκε να είναι κάτω από 1%. Εντοπίστηκε δε και ο λόγος: Το κοινό δεν έχει πληροφορηθεί τι είναι το MSC και ποιό είναι το κύρος του. Αλλά, και το ίδιο το µήνυµα δεν λέει κάτι µετρήσιµο και συγκεκριµένο στο µυαλό του καταναλωτή. εν δίνει λαβή για συγκρίσεις µεταξύ προϊόντων. Ένα δεύτερο γνωστό παράδειγµα είναι το σήµα που δείχνει ότι το τρόφιµο έχει µεταφερθεί µε αεροπλάνο δηλαδή είναι βεβαρυµένο µε µεγάλες εκποµπές αερίων, πράγµα που -υποτίθεται- θα βάρυνε αρνητικά στην απόφαση των καταναλωτών να το αγοράσουν. ιαπιστώθηκε αντίθετα ότι είχε αυξηµένη προτίµηση διότι όπως έδειξε η έρευνα- οι απληροφόρητοι καταναλωτές το διάβασαν θετικά, δηλαδή εκλήφθηκε ότι σηµαίνει ότι το προϊόν είναι πολύ φρέσκο, αφού ήρθε µε το αεροπλάνο! Είναι συνεπώς παρακινδυνευµένο να επενδύσει κανείς για διαφοροποίηση σε ένα σήµα, αν δεν έχει εξασφαλιστεί προηγουµένως η θετική αναγνωρισιµότητά του από τους καταναλωτές. Εδώ, σοβαρό ρόλο παίζουν οι οργανώσεις των καταναλωτών οι οποίες, όπως και οι Μη- Κερδοσκοπικές Οργανώσεις, επηρεάζουν την κοινή γνώµη, λειτουργώντας ως αντίθετος πόλος προς τις διαφηµιστικές εκστρατείες των επιχειρήσεων παραγωγής και των αλυσίδων διακίνησης των τροφίµων. Το πιό πρόσφατο παράδειγµα είναι η κριτική που γίνεται για το αποτύπωµα του άνθρακα (carbon footprint) των προϊόντων, το οποίο φαίνεται να φέρει ένα µήνυµα εξαιρετικά απλό, εκ πρώτης όψεως (η οποία όψη πάντως µπορεί να είναι αρκετή για τον καταναλωτή). Το αποτύπωµα άνθρακα ενός προϊόντος Αναφέρεται στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου ενός προϊόντος καθ όλο τον κύκλο της ζωής του ξεκινώντας από τις προµηθευόµενες πρώτες ύλες, την παραγωγή του, την διανοµή του, την χρήση του από τους καταναλωτές και την απόρριψη ή την ανακύκλωσή του. (Carbon Trust 2008) Παρά το ότι είναι διαθέσιµος ο παραπάνω ορισµός, δεν είναι µε κανένα τρόπο δεσµευτικός. Στην πραγµατικότητα δεν έχει συµφωνηθεί διεθνώς ένας ορισµός ούτε και µία «οικουµενική» µέθοδος µέτρησης, παρά το ότι οι διαφορές στις µεταβλητές που λαµβάνονται υπόψιν στις 9

10 διάφορες προσεγγίσεις που υιοθετούνται είναι καθοριστικές για το αποτέλεσµα. Οπότε, ούτε λόγος για σύγκριση του ανθρακικού αποτυπώµατος παρόµοιων, ανταγωνιστικών µεταξύ τους, προϊόντων. Ένα δεύτερο σηµείο κριτικής είναι ότι το αποτύπωµα του άνθρακα εξετάζει µόνο και µόνο τα αέρια του θερµοκηπίου, ενώ είναι δυνατόν για κάποια προϊόντα άλλες επιπτώσεις να είναι πολύ πιο σοβαρές, π.χ. για την γεωργία η εκχέρσωση των δασών, η εξάντληση των αποθεµάτων νερού και οι τοπικές επιπτώσεις 4, όπως στην διάβρωση στην βιοποικιλότητα κλπ. Ένα ακόµα σηµείο αµφιβολίας είναι ότι αρκετά από τα αποτυπώµατα άνθρακα δεν είναι πιστοποιηµένα. Ακόµα και το επίσηµο Carbon Footprint της Carbon Trust είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί τόσο ως Οικο-σήµανση τύπου ΙΙ (σύµφωνα µε το ISO 14021) δηλαδή µε αυτοδήλωση του παραγωγού, όσο και µετά από πιστοποίηση από τρίτο µέρος. Από τα παραπάνω προβλήµατα όµως αυτό που έχει την µεγαλύτερη σηµασία είναι η µέθοδος µέτρησης. Η µέτρηση του αποτύπωµατος άνθρακα. Carbon footprint & Ισοζύγιο Ανθρακα Η πιό καθιερωµένη µέθοδος µέτρησης είναι σύµφωνα µε το πρότυπο PAS 2050 (2008) της CarbonTrust που βασίζεται σε Ανάλυση του Κύκλου Ζωής (LCA) των προϊόντων (δες σελ. 14) όπως άλλωστε και το έγκυρο Ecolabel. Η διαφορά τους είναι ότι ενώ στο Ecolabel εξετάζεται µια πλούσια γκάµα από περιβαλλοντικές επιπτώσεις, στο Carbon Footprint εξετάζονται ως επίπτωση µόνο τα αέρια θερµοκηπίου, όπως προαναφέρθηκε. Εκτός από το PAS 2050 χρησιµοποιείται µία ακόµα προσέγγιση, το ισοζύγιο άνθρακα το οποίο όµως έχει σχεδιαστεί για το ανθρακικό αποτύπωµα των επιχειρήσεων (και όχι των προϊόντων τους). Μια επιχείρηση πρέπει να έχει υπολογίσει τις ποσότητες των αερίων που εκπέµπει, οπότε θα προκύψει η ποσότητα που πρέπει να µειωθεί (emission reduction) ή να εξαγοραστεί (offsetting) πληρώνοντας για τη δηµιουργία δεξαµενών άνθρακα (δάσωση ή για την αναδάσωση σε κάποιες περιοχές του πλανήτη) ή για την αγορά δικαιωµάτων άνθρακα (carbon credits) από άλλες επιχειρήσεις που υπορυπαίνουν. Σε επίπεδο επιχειρήσεων το πιό επίσηµο εργαλείο που έχει αναπτυχθεί διεθνώς για αυτό το ισοζύγιο του άνθρακα είναι το GHG Protocol (όπου GHG = GreenHouseGases = Αέρια θερµοκηπίου)-(1998). Στόχος, είναι να αποδοθεί άµεσα η επιχείρηση στην κοινωνία «ανθρακικά ουδέτερη» (carbon neutral) ή «µε µηδενικό άνθρακα» (Carbon Zero) (ίσως θα µπορούσαν να µεταφραστούν καλύτερα οι όροι αυτοί, αλλά µάλλον δεν έχει κα µεγάλη σηµασία) βάσει του δόγµατος ο ρυπαίνων πληρώνει, που θυµίζει τα συγχωροχάρτια της ιερής εξέτασης. Το πιό εντυπωσιακό παράδειγµα το έδωσε ο Πάπας το 2006 µε υιοθέτηση 170 στρεµµάτων δάσους στην Ουγγαρία, για να συχωρεθούν οι εκποµπές διοξειδίου του Βατικανού. Η µέτρηση του ανθρακικού αποτυπώµατος της επιχείρησης σε αυτό το επίπεδο γίνεται είτε µε το επίσηµο Πρωτόκολο GHG είτε µε το ISO 14064, είτε µε διάφορους ειδικούς υπολογιστές που διατίθενται σε πολύ µεγάλη ποικιλία, για µικρές επιχειρήσεις, για νοικοκυριά κλπ. Welcome to the web's leading carbon footprint calculator First, please tell us where you live: [w hy?] Μπορείτε να βρείτε πόση ενέργεια ξοδεύετε για το σπίτι σας, για τις διακοπές σας, για τα ταξίδια σας, κλπ, και πόσες εκποµπές παράγονται, ανάλογα µε το που µένετε και πως ζείτε. Και φυσικά, αυτό θα συσχετιστεί µε το κόστος ζωής σας και θα σας προταθούν λύσεις για το πως µπορείτε να βελτιώσετε το ενεργειακό και το ανθρακικό σας αποτύπωµα 5. 4 Η ΡοδαξΑγρο έχει σχεδιάσει µια µεθοδολογία αξιολόγησης των τοπικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΙΑΡ) η ολοκλήρωση και επικύρωση της οποίας έχει προταθεί ως πρόγραµµα LIFE για χρηµατοδότηση, µε απώτερο σκοπό να εµπλουτίσει τις µεθόδους για την LCA. 5 Η προσέγγιση αυτή δεν είναι σχεδιασµένη πάντως για την οικο-σήµανση προϊόντων. 10

11 Ενα καλό παράδειγµα ήταν ότι ή ίδια η σύνοδος της Κοπεγχάγης για το κλίµα υπολογίστηκε ότι επιβάρυνε µε εκποµπές ισοδύναµες µε τόννους διοξειδίου του άνθρακα. Με αυτό το νέο αυτό «παιχνίδι» λοιπόν συντηρείται / αυξάνεται το ενδιαφέρον του κοινού, οπότε η αναγνώριση σχετικών ιδιοτήτων και για τα προϊόντα που αγοράζει γίνεται µέρος της παιδείας του. Το ενδιαφέρον µε τις µετρήσεις ισοζυγίου είναι ότι συνήθως µετράνε µόνο τις άµεσες εκποµπές, δηλαδή αυτές που είναι υπό τον έλεγχο της επιχείρησης. Από δε τις έµµεσες εκποµπές, στην καλύτερη περίπτωση µετράνε τις εκποµπές που αφορούν στην παραγωγή της ενέργειας που χρησιµοποιούν. Οπότε, στην µηλοπαραγωγή π.χ. µε την µέθοδο του ισοζυγίου δεν θα συνυπολογιστούν οι εκποµπές για την παραγωγή των λιπασµάτων ή των φυτοφαρµάκων, του εξοπλισµού κλπ. Είναι προφανές ότι το ανθρακικό αποτύπωµα των µήλων θα βγεί πολύ µικρότερο από ότι µε το πρότυπο PAS 2050 το οποίο παίρνει υπόψη του την Ανάλυση όλου του Κύκλου Ζωής (δες σελ. 14). Αλλες οικο-σηµάνσεις µε έµφαση στο κλίµα. Μια εξαιρετική αξιοποίηση της µεθόδου του ισοζυγίου µε βάση το ISO έγινε από την περιφέρεια της Murcia στην Ισπανία µε το πρόγραµµα LESSCO2: Η επιλογή της Murcia για να προασπίζει τις εξαγωγές της ήταν να µην ασχοληθεί µε το ανθρακικό αποτύπωµα, αλλά µε το ισοζύγιο άνθρακα. Η έµφαση δόθηκε στην µέτρηση της δέσµευσης του διοξειδίου µε την φωτοσύνθεση, ενώ αγνοήθηκαν οι έµµεσες εκποµπές. Κάποια µεγάλα αγγλικά supermarket άρχισαν να ανησυχούν για το διοξείδιο που παράγεται από τις χερσαίες µεταφορές οπωρο-λαχανικών από έναν από τους κύριους λαχανόκηπους της Ευρώπης, από τη µακρινή Ισπανία. Σε κάποια φάση µάλιστα, κάποιοι αναρωτήθηκαν µήπως θα έπρεπε να αντικατασταθούν τα ισπανικά προϊόντα από άλλα που θα έρχονταν από ακόµα πιό µακρυνές χώρες, αλλά µέσω θαλάσσης. Τόσο πολύ αξιολογήθηκε η διαφορά µεταξύ θαλάσσιων και χερσαίων µεταφορών στις εκποµπές διοξειδίου. Ο κίνδυνος αυτός έστω και αν διατυπώθηκε χωρίς σοβαρή τεκµηρίωση- ήταν αρκετός για να ξεκινήσει ένα σοβαρό ερευνητικό πρόγραµµα δύο πανεπιστηµίων και την περιφέρεια της Murcia (κάνει το 20% των εξαγωγών από Ισπανία), τα αποτελέσµατα του οποίου παρουσιάστηκαν στην Fruit Logistica το Το συµπέρασµα στο οποίο κατέληξε η εντατική αυτή έρευνα είναι ότι στο σύνολό τους τα εκτάρια γεωργικής παραγωγής της Murcia, αφού συνυπολογιστούν όλες οι εισροές και οι εκροές, δηλαδή η φωτοσύνθεση, η χρήση καυσίµων για την παραγωγή και τις µεταφορές στο κέντρο της Ευρώπης, αφαιρούν από την ατµόσφαιρα πάνω από ένα εκατοµµύριο τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο (περί τα 870 κιλά/στρέµµα). Υπό µία προϋπόθεση: Ότι ακολουθούνται από τους παραγωγούς Ορθές Γεωργικές Πρακτικές για την σύνταξη των οποίων έχει ληφθεί υπόψιν η επίδραση στην κλιµατική αλλαγή. Οι παραγωγοί που αποδεικνύουν ότι τηρούν αυτές τις πρακτικές πιστοποιούνται και µπορούν να τοποθετήσουν την ανάλογη σήµανση πάνω στα προϊόντα τους. Το σηµαντικότερο από την προσπάθεια της Murcia είναι ότι δηµιούργησε µια πανοπλία από δηµοσιευµένες εργαστηριακές µετρήσεις για τα επιχειρήµατα στα οποία στηρίζεται το σχήµα που ανέπτυξαν. Μπορούν να αποστοµώσουν συνεπώς τις αγοραίες εκτιµήσεις των λογής-λογής ειδικών και τις -κατευθυνόµενες από ειδικά συµφέρονταπολιτικές. Το ισχυρό όπλο σε αυτό το αγώνισµα είναι οι αριθµοί και η ποιότητά τους που την διασφαλίζει ο µόχθος συλλογής των πρωτογενών στοιχείων και η ανεξάρτητη επιστηµονική έρευνα. Μια άλλη οικο-σήµανση η MyClimate (Ελβετία) χρησιµοποιεί µια µικτή προσέγγιση για τα προϊόντα. Αφενός µεν µε τη µέτρηση του αποτυπώµατος που προϋποθέτει µελέτη LCA, αφετέρου δε µε την αγορά δικαιωµάτων για την εξαργύρωση των εκποµπών, οπότε το προϊόν αποδίδεται ως ανθρακικά ουδέτερο. Αρχικά η ζήτηση αυτού του σήµατος αφορούσε µόνο µια µεγάλη αλυσίδα τροφίµων της Ελβετίας, αλλά πλέον η οικοσήµανση αυτή έχει τουλάχιστον δύο εφαρµογές και στην Ελλάδα. ίδυµη οικο-σήµανση προς την προηγούµενη, είναι η (επίσης ελβετική) CLIMATOP -µε ρίζες στο PAS που δίνεται για προϊόντα που αριστεύουν σε περιβαλλοντικές κοινωνικές και άλλες επιδόσεις (όχι µόνο στο αποτύπωµα άνθρακα) ξεπερνώντας τα κριτήρια που θέτει το σχήµα. Μέχρι στιγµής τα µόνα 11

12 γεωργικά προϊόντα που έχουν επιτύχει αυτήν την οικο-σήµανση είναι τα σπαράγγια (δες σελ. 5) από Περού (µε πλοίο) Γερµανία και Ουγγαρία, µια ζάχαρη από την Παραγουάη, από βιολογική καλλιέργεια ζαχαροκάλαµου σ (περί τα 0,33 κιλά ισοδύναµο σε διοξείδιο ανά κιλό ζάχαρης, ως αποτύπωµα) η οποία σηµειώτεον φέρει επί πλέον και την οικο-σήµανση FAIRTRADE (δες σελ. 6) και ρύζι από τη Βόρεια Ιταλία. Φυσικά, και εδώ πρέπει να τονιστεί ότι η υπεροχή έναντι των άλλων αντίστοιχων προϊόντων είναι συνάρτηση της µεθόδου που έχει υιοθετηθεί. Η θέσπιση κριτηρίων πάντως είναι µια προσπάθεια προσέγγισης προς την φιλοσοφία του Ecolabel και την απλότητα του µηνύµατος: περνάει / κόβεται (pass/fail) το οποίο δεν µπερδεύει τον καταναλωτή µε πολλές τεχνικές λεπτοµέρειες για το περιβάλλον. Για πολλά από τα προϊόντα της σελίδας 6 δεν δηλώνεται η µέθοδος που υιοθετήθηκε για να υπολογιστεί το αποτύπωµα που φαίνεται στην οικο-σήµανση. Πιθανότατα για τα φασόλια (haricot) στο κάτω δεξιά µέρος της σελίδας και τα άλλα προϊόντα της απόδειξης της ταµειακής µηχανής ο υπολογισµός έγινε µε βάση το ισοζύγιο (bilan). Η πιο πρόσφατη προσέγγιση έγινε µε την διεθνοποίηση των (Σουηδικών, µέχρι το 2008) Περιβαλλοντικών ηλώσεων Προϊόντος (EPD = Environmental Product Declarations). Η εξέλιξη αυτή προέκυψε από την ανάγκη να εξειδικευτούν οι Περιβαλλοντικές ηλώσεις EMAS 6 (Eco Management & Audit Scheme) που αφορούν στις επιχειρήσεις, για τα παραγόµενα από αυτές προϊόντα. Η διαφορά της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντος EPD είναι ότι έχει την ευελιξία ο παραγωγός να περιλάβει ό,τι µπορεί να αποδείξει. Μπορεί δηλαδή να εστιάσει µόνο σε κλιµατική δήλωση, ή σε αποτύπωµα άνθρακα ή στο Υδατικό ή το Οικολογικό Αποτύπωµα του προϊόντος του (Water ή Ecological Footprint αντίστοιχα). Αυτή η ευελιξία του δίνει την δυνατότητα να διαφοροποιεί τη σήµανση του προϊόντος του (την οποία επιλέγει ο ίδιος!) ανάλογα µε την εκάστοτε αγορά στόχο. Όπως και το Ecolabel, η περιβαλλοντική δήλωση προϊόντος EPD στηρίζεται σε µελέτη LCA κατά κατηγορία προϊόντων. Προϋποθέτει δε την σύνταξη ενός εξειδικευµένου διεθνούς πρωτοκόλου PCR (= Product Category Rule) για το πως θα πρέπει να γίνει η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής για τα προϊόντα της συγκεκριµένης κατηγορίας. εδοµένου όµως ότι η διεθνοποίηση της Περιβαλλοντικής ήλωσης Προϊόντος είναι πρόσφατη και ότι για να εκδοθεί το PCR απαιτείται µία χρονοβόρα διεθνής ανοικτή διαβούλευση (το ίδιο όπως και µε το Ecolabel) για ελάχιστα προϊόντα µόνο έχει ήδη συνταχθεί το αντίστοιχο PCR. Ανάµεσα σε αυτά είναι το γάλα, το κρασί (λευκό και κόκκινο, αφρώδες και µη) το παρθένο ελαιόλαδο (η σύνταξη του PCR έγινε από την ΡόδαξΑγρο) ενώ αναµένεται το PCR για τα ακτινίδια. Φυσικά, δεν λείπουν και οι κλαδικές προσεγγίσεις, όπως αυτή των βιοτεχνολογικής βιοµηχανίας που προτείνει µια δική της Ανάλυση Κύκλου Ζωής (CCaLC) ούτε οι εθνικές (Αυστραλία, Σουηδία, Βέλγιο κλπ). Το PCR για τοπαρθένο ελαιόλαδο. Το πλήρες κείµενο είναι στη διεύθυνση: 6 Η πρώτη παγκοσµίως περιβαλλοντική δήλωση EMAS που αφορά σε πρωτογενή γεωργία (στο χωράφι) εκδόθηκε από την Ελλάδα, από την οµάδα ελαιοπαραγωγών ΝΗΛΕΑΣ για το Η πρωτοτυπία της αναγνωρίστηκε από την ΕΕ µε την υποψηφιότητα του ΝΗΛΕΑ για το ευρωπαϊκο βραβείο EMAS, ενώ η ίδια η δήλωση αναρτήθηκε ως case study Πράσινης Γεωργίας στην Πράξη, στην σχετική ιστοσελίδα της ΕΕ. 12

13 Για το κρασί οι προσπάθειες για το αποτύπωµα άνθρακα έχουν ξεκινήσει από χρόνια, από την Παγκόσµια Οµοσπονδία Οίνων και Ποτών (FIVS) η οποία ανέπτυξε ένα ειδικό υπολογιστή για το κρασί, τον IWCC (International Wine Carbon Calculator) του οποίου παραλλαγές χρησιµοποιούν οι Αυστραλοί (ΑWCC), οι Ιταλοί (Ita.Ca), ενώ οι Γάλλοι περιέλαβαν και το κρασί στο σύστηµα που έχουν εγκαταστήσει για το ισοζύγιο του άνθρακα (Bilan Carbone 7 ). Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Αµπέλου και Οίνου σύστησε οµάδα εργασίας για να λύσει αυτόν τον Πύργο της Βαβέλ µε µια µικτή προσέγγιση, δηλαδή αφενός για αποτύπωµα άνθρακα του κρασιού (βάσει των ISO 14040) αλλά και το ισοζύγιο της κάθε οινοποιϊας ως επιχείρησης (βάσει του ISO 14064). Σε γενικότερο επίπεδο το πρόβληµα των πολλών διαφορετικών µεθόδων για το αποτύπωµα του άνθρακα αναµένεται να λυθεί σε σηµαντικό βαθµό το 2011, µε την έκδοση του ISO Υπερήφανος νοτιοαφρικάνος οινοποιός δείχνει το σήµα για το αποτύπωµα άνθρακα του κρασιού του. Το υλικό για πώµα του µπουκαλιού αποτελεί κρίσιµη παράµετρο για το αποτύπωµα άνθρακα. Το οικολογικό αποτύπωµα και το υδατικό αποτύπωµα Το πρώτο (Ecological Footprint) εισήχθη ως έννοια το 1996 και ορίζεται ως εξής: Το µέτρο που αποδίδει το πόση βιοπαραγωγική γή και νερό απαιτείται για ένα άτοµο, ένα σύνολο ή µια δραστηριότητα, ώστε να παραχθούν όλοι οι πόροι που καταναλώνει και για να απορροφηθούν όλα τα απορρίµατα που παράγει, χερησιµοποιώντας την τρέχουσα τεχνολογία και διαχείριση. Μετριέται σε παγκόσµια εκτάρια (gha)(γής και νερού). Κατά κάποιο τρόπο (όχι όµως ακριβώς) είναι το αντίστροφο της φέρουσας ικανότητα του περιβάλλοντος. Υπολογίζεται και σε επίπεδο προϊόντων. εν έχει βρεθεί σε τρόφιµα ως οικο-σήµανση, αλλά γίνονται σχετικές συζητήσεις. Το δεύτερο (Water footprint) που εισήχθη το 2002 από το ολλανδικό πανεπστήµιο Twente και ελέγχεται από το Water Footprint Network αφορά στα εξής τρία αποτυπώµατα νερού: Το Μπλέ υδατικό αποτύπωµα αφορά στην κατανάλωση των αποθεµάτων νερού (πηγές ποτάµια, υπεδάφιο νερό κλπ). Το Πράσινο υδατικό αποτύπωµα αφορά στο νερό της βροχής που αποθηκεύεται ως εδαφική υγρασία, ενώ το Γκρίζο υδατικό αποτύπωµα αφορά στην ρύπανση του νερού και µετριέται ως η ποσότητα του νερού που απαιτείται για να αφοµοιωθεί το φορτίο των ρύπων και να επανέλθει το νερό εντός των αποδεκτών ορίων ποιότητας. 7 Η Γαλλία έχει αναπτύξει από το 2000 το Bilan Carbone ως ειδική µεθοδολογία για την κλιµατική αλλαγή, το οποίο επικαιροποιήθηκε ώστε να είναι συµβατό και µε το GHG Protocol, και µε την κοινοτική οδηγία 2003/87/ΕΕ (για το εµπόριο αέριων ρύπων), αλλά και µε το διεθνές πρότυπο ISO (2006) για τον υπολογισµό των εκποµπών από την συνολική δραστηριότητα των επιχειρήσεων (δεν έχει σχεδιαστεί για το αποτύπωµα άνθρακα προϊόντων). 13

14 Η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής ενός Προϊόντος και η αξιοποίησή της Η βασική µεθοδολογία διεθνώς για την περιβαλλοντκή επιβάρυνση κατά την παραγωγή ενός προϊόντος (ή ακόµα και µιας υπηρεσίας) είναι η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής (LCA = Life Cycle Assessment) σύµφωνα µε τα πρότυπα ISO , και αποτελεί την προϋπόθεση για τις περισσότερες οικο-σηµάνσεις. Η χρήση του ενισχύεται στον νέο κοινοτικό κανονισµό για το Ecolabel (το λουλούδι, δες σελ. 6,). Τι είναι το LCA (Ανάλυση Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος). Ορισµός κατά ISO, µε προσαρµογή για την γεωργία): Μία ποσοτική προσέγγιση µε την οποία υπολογίζονται οι επιπτώσεις του προϊόντος στο περιβάλλον, καθ όλη την διάρκεια της ζωής του προϊόντος, από την γέννηση µέχρι τον τάφο (cradle to grave) περιλαµβάνοντας την ενέργεια και τα υλικά καθώς και τις συνακόλουθες εκποµπές που σχετίζονται µε την εξόρυξη των α υλών (π.χ. των α υλών για τα λιπάσµατα) την παραγωγή και τυποποίηση του προϊόντος, την διανοµή, την χρήση του και την απόρριψη του (π.χ. της συσκευασίας). To LCA ελέγχεται από τα πρότυπα της σειράς ISO Το LCA αποτελεί τη βάση για τον υπολογισµό µιάς σειράς περιβαλλοντικών δεικτών σε σχέση µε τα προϊόντα που βλέπει ο καταναλωτής στην αγορά. Και ενώ η γενική αρχή είναι κοινή, οι παράµετροι και οι µεθοδολογίες που µπορεί να αξιοποιήσει ένας αναλυτής ποικίλουν πολύ. Για παράδειγµα, η Περιβαλλοντική ήλωση Προϊόντος EPD (2009) για το παρθένο ελαιόλαδο υποχρεώνει στην εξέταση των εξής εννέα κατηγοριών περιβαλλοντικών επιπτώσεων: Αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη (Εκποµπές αερίων θερµοκηπίου), Εκποµπές αερίων που αποµακρύνουν τη στοιβάδα όζοντος, Εκποµπές αερίων που προκαλούν όξινη βροχή, Εκποµπές αερίων που συµβάλλουν στη δηµιουργία όζοντος, Εκποµπές ουσιών που συµβάλλουν στην εξάντληση του οξυγόνου, Εξάντληση αβιοτικών πηγών, Εκποµπές που σχετίζονται µε οικοτοξικότητα, Εκποµπές που σχετίζονται µε τοξικότητα στον άνθρωπο και Χρήση γής Για το CLIMATOP όµως που προαναφέρθηκε, ακολουθείται άλλη µεθοδολογία (Ecological Scarcity, 2009) η οποία περιλαµβάνει µεν τις περισσότερες από τις παραπάνω κατηγορίες επιπτώσεων αλλά επιπλέον εξετάζει και για ουσίες µε οιστρογόνο δυναµικό, την χρήση των αποθεµάτων νερού σε συνάρτηση προς την διαθεσιµότητά του, τις φυτοπροστατευτικές ουσίες σε σχέση προς την υπέρβαση της δοσολογίας τους, τη χρήση γής σε συνάρτηση προς την βιοποικιλότητα και τις εκλύσεις ραδιονουκλεοτιδίων στην θάλασσα σε συνάρτηση προς το δυναµικό καρκινογένεσης. Ας σηµειωθεί ότι εκτός από την µέθοδο EPD και την µέθοδο Ecological Scarcity άλλες 4-5 µέθοδοι µπορούν να χρησιµοποιηθούν ισοδυνάµως. Η επιλογή της µεθόδου δεν είναι είναι η µόνη πηγή διαφοροποίησης των αποτελεσµάτων. Για την γεωργία η πιό σοβαρή πηγή διαφορών συνδέεται µε τις γεωργικές πρακτικές και το αποτέλεσµά τους. [Λόγω των µεγάλων διαφορών σε αυτές, στα διάφορα µήκη και πλάτη του πλανήτη, η γεωργία είχε ανέκαθεν θεωρηθεί ως ο πιό δύσκολος τοµέας για Ανάλυση Κύκλου Ζωής]. Συγκεκριµένα, µια επίπτωση όπως το αποτύπωµα άνθρακα µπορεί να διαφοροποιηθεί πολύ αν αλλάξουν οι αποδόσεις χωρίς να αλλάξουν οι εισροές, όπως φαίνεται στο παρακείµενο διάγραµµα. Για 1000 λίτρα λαδιού ή σχέση µεταξύ ελαιώνων µε µεγάλες αποδόσεις προς αυτούς µε τις µικρές αποδόσεις ήταν περίπου 1:5. Αυτό προέκυψε από ένα από τα σενάρια που εξετάσαµε στα πλαίσια της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής. 14

15 Αν ληφθεί υπόψιν ότι δεν µπορεί να αυξηθούν οι αποδόσεις χωρίς να αυξηθεί η φωτοσύνθεση, δηλαδή η δέσµευση διοξειδίου του άνθρακα, γίνεται φανερό ότι το αποτύπωµα του άνθρακα γίνεται ακόµα µικρότερο. Οσο µεγαλύτερες οι αποδόσεις τόσο περισσότερο διοξείδιο έχει δεσµευθεί! Και αν προστεθεί και µία ακόµα διάσταση ορθών πρακτικών, δηλαδή το να µην καούν τα κλαδιά από το κλάδεµα (όπου έχει δεσµευθεί µέρος του διοξειδίου του άνθρακα) αλλά αν - αντίθετα προς τις συνήθεις πρακτικές- ενσωµατωθούν στο έδαφος, αυξάνοντας την οργανική του ουσία, και αν επιπλέον σταµατήσει το φρεζάρισµα, τότε θα έχουµε µια διαδικασία µακροχρόνιας αποθήκευσης διοξειδίου αλλά και αύξηση της υδατοϊκανότητας (το πράσινο υδατικό αποτύπωµα) εκτός από τα υπόλοιπα πλεονεκτήµατα. Αρα... Οι τιµές που παίρνουν οι περιβαλλοντικοί δείκτες στην γεωργία είναι δυναµικές! Πράγµα που σηµαίνει ότι το αποτύπωµα άνθρακα ή το πράσινο υδατικό αποτύπωµα κλπ µπορούν να τροφοδοτήσουν µε πλούσια ποικιλία στόχων την πρόθεση των παραγωγών για περιβαλλοντικές βελτιώσεις, µέσω της βελτίωσης των γεωργικών πρακτικών. Εχει αποδειχθεί (από έρευνες του καθ. Χ. Ξυλογιάννη στην Ιταλία) ότι υπό τις ιδανικές γεωργικές πρακτικές η διαφορά µεταξύ των εκποµπών διοξειδίου (µε τις διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες) και του δεσµευόµενου µε την φωτοσύνθεση είναι αρνητική! Με την εξέλιξη αυτή ανοίγει σιγά-σιγά ο δρόµος για την είσοδο της γεωργίας, στο εµπόριο δικαιωµάτων άνθρακα ως πωλητή! Εχει αρχίσει να λέγεται σε διεθνές επίπεδο ότι ανατέλει µια νέα εποχή για την γεωργία. Ακόµα όµως και χωρίς αρνητικό αποτύπωµα άνθρακα, η αποθήκευση στο έδαφος του διοξειδίου υπό µορφή οργανικής ουσίας έχει αρχίσει να ενθαρρύνεται απο την πολιτική διεθνώς. Το IPCC υποστηρίζει τις γεωργικές πρακτικές που αυξάνουν την οργανική ουσία στο έδαφος, δηλαδή την προσπάθεια για αύξηση της παραγωγής την φυτοκάλυψη, την ελαχιστοποίηση της καλλιέργειας του εδάφους. Επίσης ο FAO ενισχύει τις προσπάθειες για την γεωργία χαµηλής επίπτωσης στην κλιµατική αλλαγή (παρακείµενο σήµα). Η µείωση του αποτυπώµατος άνθρακα των γεωργικών προϊόντων είναι ένα στοίχηµα που -πιθανότητα- θα παίξει σοβαρό ρόλο και για τη διαφοροποίηση των προϊόντων στη διεθνή αγορά. Την µείωση θα την πετύχουν βέβαια όσοι έχουν στοιχεία για την τρέχουσα κατάσταση. Στην Murcia π.χ. βρήκαν ότι: Το 32% των άµεσων εκποµπών προέρχεται από τη µεταφορά των προϊόντων στην Γερµανία. Ο αµέσως επόµενος ένοχος ήταν η στάγδην άρδευση µε 28% συµµετοχή. Είναι προφανές ότι αυτό το πεδίο θα µπεί στο στόχαστρο, µε βελτίωση της τεχνολογίας, ώστε το ίδιο αποτέλεσµα να παράγεται µε λιγότερες εκποµπές. Η ελληνική γεωργία βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση ως προς το στοίχηµα αυτό για αρκετά από τα προϊόντα της, αν όχι µέσω τεχνολογίας, λόγω ακριβώς του πολυτεµαχισµού και του µικρού κλήρου. Είναι δυνατόν κάθε χρόνο να εντοπίζονται οι παραγωγοί αγροτεµάχια µε την άριστη περιβαλλοντική συµπεριφορά και -αν στοιχειοθετείται η καλή τους επίδοση- να επιβραβεύεται µε οικο-σήµανση το προϊόν που µπορεί να ιχνηλατηθεί ότι προέρχεται από αυτά. Οι προσπάθειες βελτίωσης των επιδόσεων των προϊόντων ως προς το κλίµα έχουν ξεκινήσει από χρόνια διεθνώς. Για παράδειγµα, έχοντας βρεί από την ανάλυση οι οινοποιοί ότι το γυαλί επιβαρύνει πολύ το τελικό αποτύπωµα, αναζητούν τρόπους να µειώσουν το πάχος του γυαλιού στο µπουκάλι. Στα άλλα µέτωπα, το υλικό του πώµατος, τα λοιπά υλικά συσκευασίας και ο τρόπος µεταφοράς επανεξετάζονται από τη διεθνή οινοποϊία. Το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η ενδελεχής (λόγω της Ανάλυσης του Κύκλου Ζωής) εξέταση της όλης διαδικασίας βγάζει συνήθως πολλές παράπλευρες τεχνολογικές βελτιώσεις καθώς και µείωση του κόστους. Αξίζει να σηµειωθεί ότι έχει καταχωρηθεί Περιβαλλοντική ήλωση Προϊόντος EPD και οικοσήµανση για φελλό του µπουκαλιού, ενώ δεν είναι αντικείµενο επιλογής από τον καταναλωτή. Το διακύβευµα είναι η επιβίωση των φελλο-καλλιεργητών, από την ραγδαία είσοδο των πλαστικών και βιδωτών πωµάτων τα οποία είναι ανακυκλώσιµα. Νέες αξίες, νέα διλήµµατα! Η αξιοποίηση της υπεροχής για διαφοροποίηση προϊόντων, προϋποθέτει ότι θα έχει ξεδιαλύνει το τοπίο ώστε να ξέρει κανείς ότι η διαφορά µεταξύ δύο προϊόντων π.χ. στο αποτύπωµα άνθρακα δεν οφείλεται στην διαφορά της µεθόδου ή τις επιλογές των αναλυτών του κύκλου ζωής. Μόνο αν καθαρίσει αυτό το τοπίο θα ξέρει ο καταναλωτής ότι αγοράζει πραγµατικές διαφορές που οφείλονται στην προσπάθεια του παραγωγού να διαφοροποιηθεί. 15

16 Εκτός από την αναµενόµενη έκδοση του ISO για την τυποποίηση του αποτυπώµατος άνθρακα, µια σειρά από παγκόσµιους παίκτες όπως η ΕΕ (που µπήκε προσφατα πολύ ενεργά στο παιχνίδι της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής) ο FAO, το GEN (Global Ecolabelling Network, µέλος του οποίου είναι και η ΕΕ) το WRI (World Resources Institute) και η ISEAL (The International Social and Environmental Accreditation and Labelling Alliance) έχουν σε προτεραιότητα την εναρµόνιση των προσεγγίσεων σε σχέση µε τις µεθόδους που οδηγούν σε οικο-σήµανση. Η δύσκολη ώρα της επιλογής ενός από τα οικο-σήµατα Στον παρακάτω πίνακα συνοψίζονται τα περισσότερα από τα γνωστά σχήµατα οικο-σηµάτων. (To ερωτηµατικό σηµαίνει µη επαληθευµένη πληροφορία). Carbon Footprint LessCO2 Bilan Carbone MyClimate Climatop EPD Ecolabel IWCC Αυτοδήλωση ٧ ISO ήλωση Ι ٧ - ISO ήλωση ΙΙΙ - - ٧ ٧ ٧-٧? ISO Πιστοποίηση ٧ ٧? ٧ ٧ ٧ ٧ ٧? 3 ου µέρους Κριτήρια ٧-٧ - Pass/Fail LCA ٧-٧ ٧ ٧ ٧ ٧ ISO ISO ٧ Ποιό από τα παραπάνω «οικο-σήµατα» είναι το πιο δύσκολο ή/και ακριβό και ποιό το εύκολο ή/και φτηνό; Ποιό είναι το πιό καλό άλογο που θα κυριαρχήσει, που θα πάει το προϊόν µας µακρύτερα, πιο κοντά στους καταναλωτές; 4. ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟ-ΣΗΜΑΝΣΗ Ο ρόλος της αγοράς Η απάντηση είναι µόνο µία: Το καλύτερο οικο-σήµα είναι αυτό που αποδεδειγµένα θέλει ήδη η αγορά στην οποία τοποθετείτε ή θέλετε να τοποθετήσετε τα προϊόντα σας. Μέγιστη προσοχή χρειάζεται στην εξής πληροφορία: Για αρκετά από τα παραπάνω οικο-σήµατα η εµβέλεια αναγνώρισης από το κοινό είναι ελάχιστη, περιοριζόµενη µόνο στον τόπο που παρήχθηασν. Είναι εντυπωσιακό ότι -όπως διαπιστώσαµε- δεν υπάρχει επικοινωνία και αλληλοαναγνώριση µεταξύ σχηµάτων, ακόµα και όταν είναι πολύ παραπλήσια σε περιεχόµενο και απαιτήσεις. Πιθανότατα η διαδικασία της εναρµόνισης που έχει αναληφθεί διεθνώς θα λύσει και αυτό το ζήτηµα των στεγανών µεταξύ των σχηµάτων. Από µιά άλλη σκοπιά η απάντηση στο παραπάνω ερώτηµα απαιτεί από τον παραγωγό να πάρει θέση στη διελκυστίνδα µεταξύ καταναλωτών και των οργανώσεών τους αφενός (µαξιµαλιστικές απαιτήσεις) και της αγοράς (αλυσίδες εφοδιασµού - µινιµαλιστικές απαιτήσεις). Φυσικά, το σωστό θα ήταν να προσπαθήσει να πείσει και τις δύο πλευρές αλλά αυτό προϋποθέτει τεράστιες επενδύσεις για προβολή, µε ρίσκο για το αποτέλεσµα. Οργανώσεις καταναλωτών, ΜΚΟ: o Μέγιστη προστασία για το περιβάλλον. o Εξέταση όσο το δυνατόν περισσότερων επιπτώσεων στο περιβάλλον (και όχι µόνο) o Απλά νοήµατα για το κοινό, o Κριτήρια Pass/Fail o Ανεξαρτησία από το συµφέρον Αγορά: o Κεφαλαιοποίηση της προσπάθειας για το περιβάλλον / κλίµα o Κόστος οικο-σηµάτων (µετακύλιση στον παραγωγό. o Ανταγωνισµός για χαµηλές τιµές o υσκολία κάλυψης µε προϊόντα που φέρουν οικο-σήµατα o Πίεση από τις ΜΚΟ 16

17 Η κλιµατική αλλαγή είναι µια εξαιρετική ευκαιρία για αξιοποίηση στον ανταγωνισµό µεταξύ των αλυσίδων εφοδιασµού της αγοράς µε το τρόφιµα. Ακόµα και επιχειρήσεις που δεν παράγουν παρά ελάχιστες εκποµπές σπεύδουν να ανεβούν στο τραίνο της δηµοσιότητας που σέρνει η κλιµατική αλλαγή. Εδώ και µία δεκαετία σχεδόν έχουν ξεκινήσει οι απόπειρες προβολής προϊόντων µέσω διαφήµισης και σηµάτων που δηλώνουν την φροντίδα των παρασκευαστών τους για το κλίµα. Οπως διαβάζει κανείς στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση της µεγάλης αµερικανικής αλυσίδας Walmart ή ίδια για να βελτιώσει το οικολογικό της αποτύπωµα έχει δεσµευτεί να περιορίσει µέχρι το 2015 τις εκποµπές της κατά 20 εκατοµµύρια µονάδες δικαιωµάτων άνθρακα (δηλαδή µετρικούς τόνους CO2-eq) το 90% από το οποίο αποδίδει στους προµηθευτές της. Από αυτούς λοιπόν ζήτησε συνεργασία -υπό την καθοδήγησή της- η Walmart. Είναι ευνόητο ότι οι προµηθευτές της θα σπεύσουν να συµµορφωθούν στις απαιτήσεις αυτές, για να διατηρήσουν τον πελάτη τους. Το γαλλικό υπερ-κατάστηµα E.Leclerc de Templeuve et Wattrellos ξεκίνησε την καµπάνια του από το 2008, όπως φαίνεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση αλλά και στις ταµειακές αποδείξεις που δίνει, όπου αναγράφεται το συνολικό αποτύπωµα άνθρακα για το καλάθι που έχει ψωνίσει η νοικοκυρά (δες σελ. 8). Ανάλογες πρωτοβουλίες έχουν πάρει και άλλες αλυσίδες στις περιοχές του πλανήτη που έχουν ευαισθητοποιηµένους καταναλωτές. Αξίζει τον κόπο λοιπόν -όταν έχουµε τα καλά αποτελέσµατα για το αποτύπωµα άνθρακα του προϊόντος µας (ή ό,τι άλλο πετύχουµε)- να ενηµερώσουµε την αγορά για την επίδοσή µας, διαφοροποιούµενοι από τη µάζα των παραγωγών που περιµένει να την υποχρεώσουν να το κάνει. εν χρειάζεται δηλαδή να περιορίζουµε την προσπάθειά µας µόνο και µόνο για τα µάτια των καταναλωτών. Η ίδια ακριβώς προσπάθεια που κάνουµε για αυτούς είναι δυνατόν να αποδώσει (ίσως και καλύτερα) αν την εφαρµόσουµε και σε επίπεδο Β2Β (Business to Business) δηλαδή προµηθευτής προς αγοραστή, όπως για το φελλό στην οινοποιϊα, που είδαµε πιο πριν. Ο αισώπειος µύθος για το θησαυρό Εκτός από το όφελος που µπορεί να προκύψει από την αναγνώριση των προσπαθειών µας από τους αγοραστές των προϊόντων µας (µέχρι να τα µάθουν και οι καταναλωτές) ένα ακόµα µεγαλύτερο όφελος είναι η ίδια η διαδικασία µελέτης του κύκλου ζωής του προϊόντος µε διπλή εστίαση αφενός µεν στο κλίµα, αλλά -αφού η λεπτοµερής ανάλυση, θα γίνει που θα γίνει- και στα οικονοµικά στοιχεία των οποίων αναπόφευκτο γίνονται ορατές οι λεπτοµέρεις. Μια και τα οικο-σήµατα µοιάζουν συχνά µε νοµίσµατα, είναι πιθανό κάποιοι παραγωγοί να θεωρήσουν ότι αποτελούν τη µαγική λύση για να πουλήσουν ακριβότερα το προϊόν τους. Οπως ακριβώς και τα παιδιά του µύθου που έσκαβαν αναζητώντας το θησαυρό του πατέρα τους βρήκαν ότι ο θησαυρός τελικά ήταν η διαδικασία του σκαψίµατος για το αµπέλι, το ίδιο και στη γεωργική παραγωγή: ο θησαυρός είναι η γνώση που ανασύρεται από τα στοιχεία κατά την προσπάθεια να εντοπιστεί το αποτύπωµα του άνθρακα, το υδατικό αποτύπωµα κλπ. Από την εξέταση των στοιχείων αυτών -σύµφωνα µε την εµπειρία µας- είναι κατά κανόνα δυνατή η βαθµιαία αριστοποίηση (optimization) της παραγωγής, αφού µε βάση τα πολυετή στοιχεία που έχουµε αναλύσει µέχρι τώρα (κατά αγροτεµάχιο) σε διάφορες καλλιέργειες, βρίσκουµε σταθερά ότι - για την Ελλάδα τουλάχιστον: Μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων = Μείωση κόστους παραγωγής Το ίδιο οµολογούν και πολλοί χρήστες της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής στη διεθνή βιοµηχανία. Βρήκαν ότι το µεγαλύτερο κέρδος τους ήταν το ταξίδι και όχι ο προορισµός. 17

18 5. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΕΠΙΛΟΓΟΣ LCA Ποσότητα και Ποιότητα Στοιχείων Η ποιότητα της Ανάλυσης του Κύκλου Ζωής εξαρτάται από την ποιότητα και την λεπτοµέρεια των στοιχείων που αφορούν στο προϊόν, όχι µόνο κατά την παραγωγή του αλλά και ως προς τα µέσα παραγωγής, την προέλευσή τους, τις αποστάσεις µεταφοράς τους, όπως και τις αποστάσεις που θα ταξιδέψει το ίδιο το προϊόν µέχρι την αγορά-προορισµό του. Είναι δυνατή φυσικά και η χρησιµοποίηση αντιπροσωπευτικών µέσων όρων από ανάλογες εφαρµογές. Αλλά µε τα δανεικά στοιχεία δεν µπορεί κανείς ούτε το δικό του προϊόν να διαφοροποιήσει, ούτε και τα σηµεία που πρέπει να βελτιώσει θα δεί ποτέ. Αλλωστε, τα σηµαντικότερα σχήµατα για την οικο-σήµανση χρειάζονται πρωτογενή στοιχεία για τις κύριες διεργασίες παραγωγής. Στην Ελλάδα το πρόβληµα της συγκέντρωσης πρωτογενών στοιχείων παραγωγής (από τον ίδιο τον παραγωγό) ξεπερνιέται τελικά µε επαρκή κατάρτιση. Αξίζει τον κόπο όµως. Βρήκαµε κεφαλαιώδεις αποκλίσεις από τους ευρωπαϊκούς µέσους όρους στην ελαιοκαλλιέργεια (όπου έχουµε ολοκληρώσει ήδη την Ανάλυση Κύκλου Ζωής για τρείς περιοχές, το 2009). Βρήκαµε επίσης σηµαντικές επιπτώσεις από πρακτικές που πριν δεν τους δίναµε σηµασία, όπως το κάψιµο των κλαδιών του κλαδέµατος. Ο µηχανισµός συγκέντρωσης -µέσω των τοπικών επιβλεπόντων γεωπόνων- και επεξεργασίας των στοιχείων µπορεί επίσης να µας δώσει άπειρη ευελιξία για την ικανοποίηση διαφορετικών ευαισθησιών σε διαφορετικές αγορές, επιλέγοντας τους εκάστοτε κατάλληλους δείκτες. Μπορούµε να τα αξιοποιήσουµε µέσω της δήλωσης EPD αξιοποιώντας την ευελιξία της. Το κυριώτερο όφελος όµως ήταν στον εντοπισµό περιβαλλοντικών δεικτών αγροτεµαχίου, για τις τοπικές επιπτώσεις της παραγωγικής διαδικασίας. Με τον τρόπο αυτό ξεπερνάµε τη γνωστή αδυναµία της Ανάλυσης του Κύκλου Ζωής, δηλαδή την ανάλυση των επιπτώσεων σε τοπικό επίπεδο π.χ. για την βιοποικιλότητα, την διάβρωση κλπ που όπως προναφέρθηκε έχει επισύρει την κριτική των οργανώσεων των καταναλωτών. Ενσωµατώνοντας λοιπόν στο άµεσο µέλλον στο LCA τοπικούς και ποικίλους περιβαλλοντικούς δείκτες έχουµε σοβαρές ελπίδες να υποστηρίξουµε τα προϊόντα µας ακόµα και στους πιο απαιτητικούς καταναλωτές, όπου αγοράς (δες δείγµα από ΕΛΕΠ= ελτίο Επίδοσης Ελαιώνα). Στην δήλωση EMAS (2008) του ΝΗΛΕΑ περιλήφθηκαν ανιχνευτικά τέτοιοι δείκτες στο πλαίσιο της παρουσίασης των ΤΥΠΠ (Τρόφιµα Υψηλής Περιβαλλοντικής Ποιότητας) που αποτελεί ένα νέο είδος ποιότητας κατάλληλο για επικοινωνία µε την αγορά (απλά µηνύµατα). Με ανάλογο τρόπο θα εµπλουτιστούν και οι σχετικές περιβαλλοντικές δηλώσεις ελαιολάδου EPD. Η ποιότητα χωρίς υπολείµµατα ΦΠΠ του ΝΗΛΕΑ (κόκκινο τριτηµόριο, δεξιά) από ότι φαίνεται από το οικο-σήµα στα δεξιά, φαίνεται να έχει απσχολήσει και άλλους παραγωγούς και αγορές. 18

19 Ανάγκες για έρευνα, καὶ ἄνευ τούτης οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων Ως προς τα πρωτογενή στοιχεία αγρού είναι δυνατόν να προκύψουν πολύτιµες πληροφορίες για την περιβαλλοντική ποιότητα των προϊόντων µας, µε πολύ κόπο των παραγωγών και των επιβλεπόντων στην αρχή, και αφού προηγηθεί εντατική κατάρτιση. Αυτό λοιπόν, διευθετείται. Το κενό παραµένει στην επιστηµονική έρευνα που απαιτείται για την ακριβή αποτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις ακολουθούµενες γεωργικές πρακτικές, αλλά και για τις προτεινόµενες εναλλακτικά ορθές πρακτικές που θα οδηγήσουν σε µείωση των επιπτώσεων, και αύξηση των αποδόσεων χωρίς αύξηση των εισροών. Επίσης για τις πρακτικές, και πέραν της γεωργίας (κοµποστοποίηση αστικών οργανικών αποβλήτων, αξιοποίηση για φερτάρδευση του νερού αποχέτευσης, κλπ όπως κάνουν πιλοτικά στην Ιταλία δες παρουσίαση του Καθ. Χ. Ξυλογιάννη) που θα µπορούσαν να καταστήσουν το πρόσηµο του αποτυπώµατος του άνθρακα αρνητικό για κάποια προϊόντα µας, και να αναδείξουν το χαµηλό (λόγω των πολλών ξηρικών καλλιεργειών) υδατικό αποτύπωµα. Να αποδείξουν το ιδανικό οικολογικό αποτύπωµα π.χ. του ελαιολάδου µας σε σχέση προς τα ανταγωνιστικά του στην διεθνή αγορά σπορέλαια. Η διεθνής πολιτική εστιάζει κατά προτεραιότητα στα δάση ως αποθήκες διοξειδίου, προσωρινά µια και το διοξείδιο που δεσµεύεται (1-4 τόννοι / στρέµµα / έτος) θα επαναποδοθεί στην ατµόσφαιρα µε την φυσιολογική αποσάθρωση της οργανικής ουσίας µέσα σε ορίζοντα εκατοενταετίας (δηλαδή της τρέχουσας περιόδου). Η µη-εκχέρσωση δασών (αλλαγή χρήσης γής) η τήρηση των ορθών δασοκοµικών πρακτικών στα υφιστάµενα δάση και η αναδάσωση είναι τρείς προσεγγίσεις που έχουν αναγνωριστεί διεθνώς (πρωτοβουλία REDD 8 ) για την αναχαίτιση του φαινοµένου του θερµοκηπίου. Πρόσφατα (Μάϊος 2010) η Νορβηγία αποφάσισε να πληρώσει 1 δις δολλάρια την Ινδονησία για την αποτροπή της εκχέρσωσης των δασών της. Η γεωργία -µε βασικό ρόλο να ταϊζει τον ολοένα και αυξανόµενο πληθυσµό του πλανήτη- έχει και δυνατότητα αποθήκευσης διοξειδίου, έστω και λιγώτερο ανά στρέµµα από ότι τα δάση. Οσο πιο αποτελεσµατική είναι δε η γεωργία (σε αυτό χρειάζεται η έρευνα) τόσο περισσότερο κόσµο τρέφει και τόσο πιο πολύ διοξείδιο δεσµεύει. Ειδικά στην Ελλάδα η -λόγω καταστρεπτικών πρακτικών- χαµηλή περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία σηµαίνει ότι διαθέτουµε άδειους αποθηκευτικούς χώρους για τεράστιες ποσότητες διοξειδίου. Αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους (µέχρι βάθος 30 cm) κατά 1% ισοδυναµεί µε αποθήκευση 7,5 τόννων περίπου διοξειδίου σε κάθε στρέµµα (ίσο µε 7,5 µονάδες δικαιωµάτων, που πουλιούνται στο διεθνές εµπόριο µε / µονάδα). Το περιθώριο αύξησης της οργανικής ουσίας στα εδάφη του ελαιοδάσους της Μεσογείου π.χ. από 1%-2% σε 5%-6% (πράγµα εφικτό µε την ακαλλιέργεια και µε άλλα µέτρα, όπως έχουµε ήδη δεί) υπόσχεται µια υπολογίσιµη αποταµίευση διοξειδίου, µεσοπρόθεσµα. Η ενσωµάτωση των κλαδιών και η χλωρή λίπανση είναι καλές πρακτικές προς αυτήν την κατεύθυνση. Από ένα ελαιώνα µε δυναµικό 85 κιλών λάδι/στρέµµα το χρόνο, το κλάδεµα παράγει ξύλο που ισοδυναµεί συνολικά µε περίπου 1,2 τόννους διοξειδίου/στρέµµα το χρόνο. Τα παράπλευρα πολλά οφέλη που θα προκύψουν, δηλαδή: µείωση της διάβρωσης, ανακοπή της ερηµοποίησης (που ήδη συµβαίνει και λόγω της εγκατάλειψης) αύξηση της υδατοϊκανότητας του εδάφους, αύξηση της γονιµότητάς του, αύξηση της βιοποικιλότητας, µείωση της ανάγκης για λίπανση, προστίθενται ως τοπικά οφέλη στη δηµιουργία αποθήκης αποθήκης διοξειδίου που αποτελεί το οικουµενικό όφελος. Χρειάζεται όµως να τεκµηριωθεί επιστηµονικά, µε στοιχεία, αυτή η εµπειρική άποψη και να δοθούν οδηγίες για την υλοποίησή της. Η ΡοδαξΑγρο έχει καταθέσει από τον Απρίλιο του 2010 σχετική πρόταση για την σύνδεση των επιδοτήσεων ή και των ενισχύσεων στην µετά το 2013 ΚΑΠ µε την αύξηση της εύκολα, ανά πάσα στιγµή, και οικονοµικά µετρήσιµης- οργανικής ουσίας του εδάφους. (δες Παράρτηµα). Η επιστήµη θα µπορούσε να ενισχύσει τα πολιτικά επιχειρήµατα για την ένταξη της γεωργίας µας (στο πλαίσιο της ΕΕ, φυσικά) στο εµπόριο άνθρακα, προσπορίζοντας άµεσα οικονοµικά οφέλη στους παραγωγούς που θα ήθελαν να βελτιώσουν την γονιµότητα των χωραφιών τους και να συνεχίσουν να παράγουν αποτελεσµατικά. 8 REDD = Reduced Emissions from Deforestation and Degradation 19

20 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΥΝ ΕΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙ ΟΤΗΣΕΩΝ / ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ Ε ΑΦΟΥΣ

ΠεριβαλλοντικέςΣηµάνσεις

ΠεριβαλλοντικέςΣηµάνσεις ΠεριβαλλοντικέςΣηµάνσεις ΓεωργικώνΠροϊόντων -Τροφίµων Γ. Μιχαλόπουλος ΡοδαξΑγροΕΠΕ Ηµερίδα 22.07.2010 -Αγροτύπος Ερώτηµα: Μπορεί η µεγάλη διεθνής δηµοσιότητα γιατο περιβάλλον / κλίµα να αξιοποιηθεί για

Διαβάστε περισσότερα

thepowerofgreen Πράσινο marketing Η νέα προϊοντική τάση Στέλιος Δρυς Δ/νων Σύµβουλος foodstandard

thepowerofgreen Πράσινο marketing Η νέα προϊοντική τάση Στέλιος Δρυς Δ/νων Σύµβουλος foodstandard Πράσινο marketing Η νέα προϊοντική τάση Στέλιος Δρυς Δ/νων Σύµβουλος foodstandard κλιµατική αλλαγή αέρια θερµοκηπίου αύξηση θερµοκρασίας CO2 CH4 N2O PFCS HFCS SF6 = CO2 meq Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα για την

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Καραμπάτσος. Μηχανικός Περιβάλλοντος, MSc - DS Consulting

Γιάννης Καραμπάτσος. Μηχανικός Περιβάλλοντος, MSc - DS Consulting Γιάννης Καραμπάτσος Μηχανικός Περιβάλλοντος, MSc - DS Consulting Κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου Η ηλιακή ορατή ακτινοβολία, η οποία έχει μικρό μήκος κύματος, φτάνει στην επιφάνεια της

Διαβάστε περισσότερα

Action A1: Preliminary activities for the development of the innovative carbon footprint software tool

Action A1: Preliminary activities for the development of the innovative carbon footprint software tool An initiative of the Food Sector for the protection of the environment LIFE+ FOODPRINT LIFE13 ENV/GR/000958 Action A1: Preliminary activities for the development of the innovative carbon footprint software

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Α.1 Το φαινόµενο του θερµοκηπίου. του (Agriculture and climate, Eurostat).

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Α.1 Το φαινόµενο του θερµοκηπίου. του (Agriculture and climate, Eurostat). Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α.1 Το φαινόµενο του θερµοκηπίου Ένα από τα µεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει η ανθρωπότητα και για το οποίο γίνεται προσπάθεια επίλυσης είναι το φαινόµενο του θερµοκηπίου.

Διαβάστε περισσότερα

MARKETING..συνέχεια.

MARKETING..συνέχεια. .συνέχεια. Σημαντική τάση στην κοινωνία : αύξηση ευαισθητοποίησης (awareness) στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα. Αειφόρος ανάπτυξη / Αειφορία Πράσινη Ανάπτυξη Δίκαιο Εμπόριο Βιωσιμότητα Κοινωνική

Διαβάστε περισσότερα

To 1 ο Κλιματικά Ουδέτερο Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο στον κόσμο και η Οικολογική Σήμανση

To 1 ο Κλιματικά Ουδέτερο Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο στον κόσμο και η Οικολογική Σήμανση To 1 ο Κλιματικά Ουδέτερο Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο στον κόσμο και η Οικολογική Σήμανση ποια είναι η GAEA Η GAEA είναι μια Ελληνική εταιρεία που ιδρύθηκε το 1995 προκειμένου να καλύψει το κενό που υπήρχε

Διαβάστε περισσότερα

CASE STUDY: ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

CASE STUDY: ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ CASE STUDY: ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Απρίλιος 2013 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Close the Loop πρόσφατα ολοκλήρωσε μελέτη υπολογισμού του Ανθρακικού Αποτυπώματος ελαιόλαδου, το οποίο διατίθεται από την εταιρεία Σελλάς

Διαβάστε περισσότερα

Χρήση σύγχρονων εργαλείων περιβαλλοντικής και ενεργειακής αξιολόγησης: H περίπτωση της καλλιέργειας της φιστικιάς στην Αίγινα

Χρήση σύγχρονων εργαλείων περιβαλλοντικής και ενεργειακής αξιολόγησης: H περίπτωση της καλλιέργειας της φιστικιάς στην Αίγινα AGROSTRAT Ημερίδα, 20 Σεπτεμβρίου 2014, Αίγινα Χρήση σύγχρονων εργαλείων περιβαλλοντικής και ενεργειακής αξιολόγησης: H περίπτωση της καλλιέργειας της φιστικιάς στην Αίγινα Καθ. Κ. Κομνίτσας Δρ. Γ. Μπάρτζας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ.. Όλα όσα πρέπει να μάθετε για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, πως δημιουργείται το πρόβλημα και τα συμπεράσματα που βγαίνουν από όλο αυτό. Διαβάστε Και Μάθετε!!! ~ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Αθήνα, Ιούνιος 2011 Εισαγωγή Η Green Evolution προτείνει μια υπηρεσία για όλες τις επιχειρήσεις και βιομηχανίες τροφίμων που θέλουν να καινοτομίσουν και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Π.Ε.Λ. AGROTICA, 2010 Γεωργία και Κλιματική Αλλαγή: O Ρόλος των Λιπασμάτων. Δρ. ΔΗΜ. ΑΝΑΛΟΓΙΔΗΣ

ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Π.Ε.Λ. AGROTICA, 2010 Γεωργία και Κλιματική Αλλαγή: O Ρόλος των Λιπασμάτων. Δρ. ΔΗΜ. ΑΝΑΛΟΓΙΔΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Π.Ε.Λ. AGROTICA, 2010 Γεωργία και Κλιματική Αλλαγή: O Ρόλος των Λιπασμάτων Δρ. ΔΗΜ. ΑΝΑΛΟΓΙΔΗΣ 1 ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ OΜΩΣ, Η ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (όπως όλες

Διαβάστε περισσότερα

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Το Φαινόμενο του θερμοκηπίου Η τρύπα του όζοντος Η μόλυνση της ατμόσφαιρας Η μόλυνση του νερού Η μόλυνση του εδάφους Όξινη βροχή Ρύπανση του περιβάλλοντος Ραδιενεργός ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομο Ενημερωτικό Υλικό Μικρών Εμπορικών Επιχειρήσεων για το Ανθρακικό Αποτύπωμα ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012 -1-

Σύντομο Ενημερωτικό Υλικό Μικρών Εμπορικών Επιχειρήσεων για το Ανθρακικό Αποτύπωμα ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012 -1- ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Σύντομο Ενημερωτικό Υλικό Μικρών Εμπορικών Επιχειρήσεων για το Ανθρακικό Αποτύπωμα Πως οι μικρές εμπορικές επιχειρήσεις επηρεάζουν το περιβάλλον και πως μπορούν

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιο συνέδριο νέων αγροτών Ρόδος Σεπτεμβρίου Subtitle. Συντάκης Μιλτιάδης ΜΙΝΕΡΒΑ ΑΕ

Πανελλήνιο συνέδριο νέων αγροτών Ρόδος Σεπτεμβρίου Subtitle. Συντάκης Μιλτιάδης ΜΙΝΕΡΒΑ ΑΕ Πανελλήνιο συνέδριο νέων αγροτών Ρόδος 23 25 Σεπτεμβρίου 2016 Subtitle Συντάκης Μιλτιάδης ΜΙΝΕΡΒΑ ΑΕ Γεωργικές πρακτικές και αειφορία Ορθές γεωργικές πρακτικές Η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η κλιματική αλλαγή? Ποιά είναι τα αέρια του θερμοκηπίου?

Τι είναι η κλιματική αλλαγή? Ποιά είναι τα αέρια του θερμοκηπίου? Ενημερωτικό Υλικό Μικρομεσαίων Εμπορικών Επιχειρήσεων για το Ανθρακικό Αποτύπωμα Πως επηρεάζουν το Περιβάλλον και πως μπορούν να μετρούν το Ανθρακικό τους Αποτύπωμα? Τ ι είναι? Τι είναι η κλιματική αλλαγή?

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΤΝΕΙΔΗΗ ΣΗ ΚΑΜΑΡΙΔΗ GLOBAL WIRE ΑΒΕΕ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΤΝΕΙΔΗΗ ΣΗ ΚΑΜΑΡΙΔΗ GLOBAL WIRE ΑΒΕΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΤΝΕΙΔΗΗ ΣΗ ΚΑΜΑΡΙΔΗ GLOBAL WIRE ΑΒΕΕ Νοιαζόμαστε για το περιβάλλον. Φροντίζουμε την περιοχή μας. Παίρνουμε συνεχώς πρωτοβουλίες που αλλάζουν τον τρόπο που δουλεύουμε και αναβαθμίζουν τη

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα «Οικολογία για μηχανικούς» Θέμα: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου»

Εργασία στο μάθημα «Οικολογία για μηχανικούς» Θέμα: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου» Εργασία στο μάθημα «Οικολογία για μηχανικούς» Θέμα: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου» Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κ.τρισεύγενη Γιαννακοπούλου Ονοματεπώνυμο: Πάσχος Απόστολος Α.Μ.: 7515 Εξάμηνο: 1 ο Το φαινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

acert Ευρωπαϊκός Οργανισµός Πιστοποίησης Α.Ε ιεύθυνση Μάρκετινγκ & Πωλήσεων Πιστοποίηση των Αγροτικών Προϊόντων και Επιχειρηµατικότητα στα Βαλκάνια

acert Ευρωπαϊκός Οργανισµός Πιστοποίησης Α.Ε ιεύθυνση Μάρκετινγκ & Πωλήσεων Πιστοποίηση των Αγροτικών Προϊόντων και Επιχειρηµατικότητα στα Βαλκάνια acert Ευρωπαϊκός Οργανισµός Πιστοποίησης Α.Ε ιεύθυνση Μάρκετινγκ & Πωλήσεων Πιστοποίηση των Αγροτικών Προϊόντων και στα Βαλκάνια Ποιότητα Ως ποιότητα µπορούµε να ονοµάσουµε την ικανοποίηση ενός συνόλου

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΝΑ ΜΑΣ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΕΙ... ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΟΥΜΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΝΕΡΟ ΜΗ ΧΑΝΕΙΣ ΑΛΛΟ ΧΡΟΝΟ!

ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΝΑ ΜΑΣ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΕΙ... ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΟΥΜΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΝΕΡΟ ΜΗ ΧΑΝΕΙΣ ΑΛΛΟ ΧΡΟΝΟ! ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΝΑ ΜΑΣ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΕΙ... ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΟΥΜΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΝΕΡΟ ΜΗ ΧΑΝΕΙΣ ΑΛΛΟ ΧΡΟΝΟ! ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ: Η ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΟΥ ΜΟΙΡΑΖΕΤΑΙ - Μια εταιρία δεν μπορεί να θεωρείται «πράσινη» αν δεν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. 9.1 Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. 9.1 Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 9.1 Εισαγωγή Η βιώσιµη ανάπτυξη είναι µία πολυδιάστατη έννοια, η οποία αποτελεί µία εναλλακτική αντίληψη της ανάπτυξης, µε κύριο γνώµονα το καθαρότερο περιβάλλον και επιδρά στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η στην έκθεσή της με θέμα περιγράφει πώς με την πρόοδο της ανάπτυξης, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για: Κοινωνικο κεντρικούς λόγους (ικανοποίηση ανθρώπινων προσδοκιών και φιλοδοξιών).

Διαβάστε περισσότερα

Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (LCA ή ΑΚΖ)

Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (LCA ή ΑΚΖ) ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (LCA ή ΑΚΖ) είναι ένα εργαλείο εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται με ένα συγκεκριμένο προϊόν, μια διεργασία ή μια δραστηριότητα.

Διαβάστε περισσότερα

Το υπό έκδοση διεθνές πρότυπο πιστοποίησης ISO 22000 «Συστήµατα διαχείρισης

Το υπό έκδοση διεθνές πρότυπο πιστοποίησης ISO 22000 «Συστήµατα διαχείρισης «Νέο διεθνές πρότυπο πιστοποίησης για τα συστήµατα διαχείρισης της ασφάλειας τροφίµων και ανταπόκριση στις σύγχρονες ανάγκες των επιχειρήσεων στην παγκόσµια αλυσίδα τροφίµων» Ιωάννης Χ. Σαριδάκης Συντονιστής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Σημασία στην ανάλυση ολόκληρου του κύκλου ζωής ενός προϊόντος

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική μηχανική

Περιβαλλοντική μηχανική Περιβαλλοντική μηχανική 2 Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική μηχανική Enve-Lab Enve-Lab, 2015 1 Environmental Μεγάλης κλίμακας περιβαλλοντικά προβλήματα Παγκόσμια κλιματική αλλαγή Όξινη βροχή Μείωση στρατοσφαιρικού

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η Σ Τ Η Ν Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Α : Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Κ Ε Σ Κ Α Λ Λ Ι Ε Ρ Γ Ε Ι Ε Σ & Κ Α Τ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Ε Δ Α Φ Ο Υ Σ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η Σ Τ Η Ν Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Α : Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Κ Ε Σ Κ Α Λ Λ Ι Ε Ρ Γ Ε Ι Ε Σ & Κ Α Τ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Ε Δ Α Φ Ο Υ Σ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η Σ Τ Η Ν Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Α : Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Κ Ε Σ Κ Α Λ Λ Ι Ε Ρ Γ Ε Ι Ε Σ & Κ Α Τ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Ε Δ Α Φ Ο Υ Σ Γεωργία Νέα ΚΑΠ: -εφαρμογή υποχρεωτικών μέτρων «Πολλαπλή Συμμόρφωση»

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικά Προβλήματα Παγκόσμιας κλίμακας Περιφερειακής κλίμακας Τοπικής κλίμακας Αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος ( Θ κατά 2 ⁰C έως 2050) Εξάντληση όζοντος (αλλαγές συγκέντρωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Ο.Ε.Φ. ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ «Η Ε Ν Ω Σ Η» ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Ο.Ε.Φ. ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ «Η Ε Ν Ω Σ Η» ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ Ο.Ε.Φ. ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ «Η Ε Ν Ω Σ Η» ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Θεματική Ενότητα: Εφαρμογή τεχνικών καλλιέργειας οι οποίες συμβάλλουν στην μείωση του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΑΡΧΗ ΗΝ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ. Παναγιώτης Α. Σίσκος Καθηγητής Χηµείας Περιβάλλοντος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών

ΕΝΑΡΧΗ ΗΝ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ. Παναγιώτης Α. Σίσκος Καθηγητής Χηµείας Περιβάλλοντος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών ΕΝΑΡΧΗ ΗΝ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ Παναγιώτης Α. Σίσκος Καθηγητής Χηµείας Περιβάλλοντος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σώµα Οµότιµων Καθηγητών, Αθήνα, 14.03.2011 1 Περιεχόµενα 1 Εισαγωγικά 3 Ενέργεια 4

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια Με τον όρο κλιματική αλλαγή αναφερόμαστε στις μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών σε παγκόσμια κλίμακα που οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η κλιματική αλλαγή

Διαβάστε περισσότερα

KΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. Eιδικό Ευρωβαρόμετρο Άνοιξη 2008 Πρώτα ανεπεξέργαστα αποτελέσματα: Ευρωπαϊκός μέσος όρος και κύριες εθνικές τάσεις

KΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. Eιδικό Ευρωβαρόμετρο Άνοιξη 2008 Πρώτα ανεπεξέργαστα αποτελέσματα: Ευρωπαϊκός μέσος όρος και κύριες εθνικές τάσεις Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας ΜΟΝΑΔΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ Βρυξέλλες, 30 Ιουνίου 2008 KΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Eιδικό Ευρωβαρόμετρο 300 - Άνοιξη 2008 Πρώτα ανεπεξέργαστα αποτελέσματα: Ευρωπαϊκός μέσος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΝΘΡΑΚΑ Τι είναι ανθρακικό αποτύπωμα Ατομικό ανθρακικό αποτύπωμα

ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΝΘΡΑΚΑ Τι είναι ανθρακικό αποτύπωμα Ατομικό ανθρακικό αποτύπωμα Τι είναι ανθρακικό αποτύπωμα Το ανθρακικό αποτύπωμα είναι το μέτρο της συνολικής ποσότητας των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα που παράγονται άμεσα ή έμμεσα από μία δραστηριότητα είτε συσσωρεύεται

Διαβάστε περισσότερα

(Σανταµούρης Μ., 2006).

(Σανταµούρης Μ., 2006). Β. ΠΗΓΕΣ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ (CO 2 ) Οι πιο σηµαντικές πηγές διοξειδίου προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίµων και την δαπάνη ενέργειας γενικότερα. Οι δύο προεκτάσεις της ανθρώπινης ζωής που είναι

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Η Επιχειρηματική Ευκαιρία Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Υπάρχουν έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι στους περισσότερους επιχειρηματίες που ξεκινούν για πρώτη φορά μια επιχείρηση, τελειώνουν τα χρήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ (Ι) ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Μάθημα: Εισαγωγή στη Γεωργία Λαχανοκομία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Φαινόμενο του Θερμοκηπίου Φαινόμενο του Θερμοκηπίου Εργασία των μαθητών :Παράσογλου Χρύσανθος, Παρασχάκη Αλεξάνδρα, Τσαλίκογλου Αντιγόνη, Χίντρι Έγκι 3 ο Γυμνάσιο Καβάλας Σχολικό έτος 2017-2018 Καθηγητής : Χατζηαντωνίου Αλέξανδρος

Διαβάστε περισσότερα

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα»

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» «Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» του Δημήτρη Κοσμά, icsd07055@icsd.aegean.gr d και της Γεωργίας Πολυζώη, icsd07105@icsd.aegean.gr 1 Δείκτης: Επιφανειακή Θερμοκρασία Ως μέση επιφανειακή θερμοκρασία,

Διαβάστε περισσότερα

Αγγελική Καλλία Δρ. Νομικής, Δικηγόρος Εμπειρογνώμων Ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος

Αγγελική Καλλία Δρ. Νομικής, Δικηγόρος Εμπειρογνώμων Ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής: Διεθνής- Ενωσιακή και Εθνική Νομοθεσία Αγγελική Καλλία Δρ. Νομικής, Δικηγόρος Εμπειρογνώμων Ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος Δικηγορικοί Σύλλογοι Ρεθύμν ου και Χαν ίων,

Διαβάστε περισσότερα

Θερμική νησίδα», το πρόβλημα στις αστικές περιοχές. Παρουσίαση από την Έψιλον-Έψιλον Α.Ε.

Θερμική νησίδα», το πρόβλημα στις αστικές περιοχές. Παρουσίαση από την Έψιλον-Έψιλον Α.Ε. Θερμική νησίδα», το πρόβλημα στις αστικές περιοχές. Παρουσίαση από την Έψιλον-Έψιλον Α.Ε. Η ένταση της Θερμικής νησίδας στον κόσμο είναι πολύ υψηλή Ένταση της θερμικής νησίδας κυμαίνεται μεταξύ 1-10 o

Διαβάστε περισσότερα

Ανταγωνιστικότητα, Δίκτυα Διανομής και Εμπορία Βιολογικής Αιγοπροβατοτροφίας Δρ. Ηλίας Βλάχος Λέκτορας Διοίκηση Επιχειρήσεων

Ανταγωνιστικότητα, Δίκτυα Διανομής και Εμπορία Βιολογικής Αιγοπροβατοτροφίας Δρ. Ηλίας Βλάχος Λέκτορας Διοίκηση Επιχειρήσεων Ανταγωνιστικότητα, Δίκτυα Διανομής και Εμπορία Βιολογικής Αιγοπροβατοτροφίας Δρ. Ηλίας Βλάχος Λέκτορας Διοίκηση Επιχειρήσεων Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αγρίνιο, 17-18 Ιανουαρίου 2004 1 Ερευνητικές Ερωτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ. Εργασία των μαθητριών: Μπουδαλάκη Κλεοπάτρα, Λιολιοσίδου Χριστίνα, Υψηλοπούλου Δέσποινα.

ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ. Εργασία των μαθητριών: Μπουδαλάκη Κλεοπάτρα, Λιολιοσίδου Χριστίνα, Υψηλοπούλου Δέσποινα. ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ Εργασία των μαθητριών: Μπουδαλάκη Κλεοπάτρα, Λιολιοσίδου Χριστίνα, Υψηλοπούλου Δέσποινα. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ Το φυσικό αέριο είναι: Το φυσικό αέριο είναι ένα φυσικό προϊόν που βρίσκεται

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσµια εικόνα του περιβάλλοντος Θεοδότα Νάντσου WWF Ελλάς

Παγκόσµια εικόνα του περιβάλλοντος Θεοδότα Νάντσου WWF Ελλάς Παγκόσµια εικόνα του περιβάλλοντος Θεοδότα Νάντσου WWF Ελλάς Παγκόσµια προβλήµατα Αιτίες της περιβαλλοντικής καταστροφής Λύσεις Τι γίνεται στην Ελλάδα; Ορισµοί Πρόβληµα: Απώλεια βιοποικιλότητας Περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Όσα υγρά απόβλητα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, πρέπει να υποστούν

Όσα υγρά απόβλητα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, πρέπει να υποστούν 7. Επαναχρησιμοποίηση νερού στο δήμο μας! Όσα υγρά απόβλητα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, πρέπει να υποστούν επεξεργασία πριν την επανάχρησή τους. Ο βαθμός επεξεργασίας εξαρτάται από την χρήση για την

Διαβάστε περισσότερα

Δείκτες Ενεργειακής Έντασης

Δείκτες Ενεργειακής Έντασης ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΑΠΕ) Σειρά Πληροφοριακού και Εκπαιδευτικού Υλικού Δείκτες Ενεργειακής Έντασης ΠΑΤΡΑ, 2016 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΗΛΙΟΣ ΗΛΙΟΣ - Τοπικό σχέδιο για την απασχόληση ανέργων στην κατασκευή

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτριος Παπαδημούλης, Stefan Eck, Luke Ming Flanagan, Στέλιος Κούλογλου, Κώστας Χρυσόγονος εξ ονόματος της Ομάδας GUE/NGL

Δημήτριος Παπαδημούλης, Stefan Eck, Luke Ming Flanagan, Στέλιος Κούλογλου, Κώστας Χρυσόγονος εξ ονόματος της Ομάδας GUE/NGL 20.3.2019 A8-0175/96 Τροπολογία 96 Δημήτριος Παπαδημούλης, Stefan Eck, Luke Ming Flanagan, Στέλιος Κούλογλου, Κώστας Χρυσόγονος εξ ονόματος της Ομάδας GUE/NGL Έκθεση Bas Eickhout, Sirpa Pietikäinen Θέσπιση

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική ευθύνη. Μονόδρομος ανάπτυξης

Περιβαλλοντική ευθύνη. Μονόδρομος ανάπτυξης Περιβαλλοντική ευθύνη Μονόδρομος ανάπτυξης 1 Οι βασικοί λόγοι -1 Αιτία ανησυχίας Οικολογικό αποτύπωμα Κλιματική αλλαγή 2 Αιτία ανησυχίας Κάθε εβδομάδα νέα στοιχεία έρχονται στο φως, που συνδέουν χημικά

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωµένη στην πολυµορφία EL A7-0430/1. Τροπολογία. Bas Eickhout εξ ονόµατος της Οµάδας Verts/ALE

EL Eνωµένη στην πολυµορφία EL A7-0430/1. Τροπολογία. Bas Eickhout εξ ονόµατος της Οµάδας Verts/ALE 8.1.2014 A7-0430/1 1 Παράγραφος -1 (νέα) -1. θεωρεί ότι δεν θα πρέπει να δοθεί δηµόσια στήριξη για την ανάπτυξη της CCS στον κλάδο της παραγωγής ενέργειας 8.1.2014 A7-0430/2 2 Παράγραφος 1 1. αναγνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

ΓΣΕΕ-GREENPEACE-ATTAC Ελλάς

ΓΣΕΕ-GREENPEACE-ATTAC Ελλάς ΓΣΕΕ-GREENPEACE-ATTAC Ελλάς Το Πρωτόκολλο του Κιότο Μια πρόκληση για την ανάπτυξη και την απασχόληση «Από το Ρίο στο Γιοχάνεσµπουργκ και πέρα από το Κιότο. Ποιο µέλλον για τον Πλανήτη;» ρ Μιχαήλ Μοδινός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Γ : Αντιμετώπιση

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Γ : Αντιμετώπιση ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Γ : Αντιμετώπιση Οι σημαντικότερες συμφωνίες Τι κάνει η διεθνής κοινότητα για όλα τα προηγούμενα; Οι σημαντικότεροι σταθμοί 1979: Η πρώτη παγκόσμια Διάσκεψη για το κλίμα 1988: Ίδρυση

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, εκπονήθηκε στο πλαίσιο εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής σε σχέση με την

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Σωτηρόπουλος Τεχνολόγος Γεωπονίας DS Consulting

Δημήτρης Σωτηρόπουλος Τεχνολόγος Γεωπονίας DS Consulting Δημήτρης Σωτηρόπουλος Τεχνολόγος Γεωπονίας Κανονισμοί Ευρωπαϊκής Ένωσης Λειτουργία Συστήματος Ελέγχου Πιστοποίηση Προϊόντων Κανονισμός (ΕΚ) 834/2007 Κανονισμός (ΕΚ) 889/2008 Κανονισμός (ΕΚ) 710/2009 Κανονισμός

Διαβάστε περισσότερα

Οι ευρωπαϊκοί λαµπτήρες γίνονται ενεργητικά αποδοτικότεροι

Οι ευρωπαϊκοί λαµπτήρες γίνονται ενεργητικά αποδοτικότεροι Οι ευρωπαϊκοί λαµπτήρες γίνονται ενεργητικά αποδοτικότεροι Η ΕΕ όρισε νέες απαιτήσεις για τη ενεργειακή απόδοση τις οποίες θα πρέπει να ικανοποιούν οι λαµπτήρες που παράγονται για την αγορά της ΕΕ από

Διαβάστε περισσότερα

Είναι μια καταγραφή/υπολογισμός των ποσοτήτων

Είναι μια καταγραφή/υπολογισμός των ποσοτήτων Απογραφές Εκπομπών: α) Γενικά, β) Ειδικά για τις ανάγκες απογραφής CO 2 σε αστική περιοχή Θεόδωρος Ζαχαριάδης Τμήμα Επιστήμης & Τεχνολογίας Περιβάλλοντος Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου τηλ. 25 002304,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 10: Αναλυτική Γεωχημεία και Οικολογία Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΙΡΑΙΩΣ 226, ΤΑΥΡΟΣ , ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ , ΦΑΞ ,

ΠΕΙΡΑΙΩΣ 226, ΤΑΥΡΟΣ , ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ , ΦΑΞ , ΠΕΙΡΑΙΩΣ 226, ΤΑΥΡΟΣ 177 78, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210-3469606, ΦΑΞ 210-3469906, Β. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 1. Ασφάλεια Τροφίµων Σύστηµα ιαχείρισης Ασφάλειας των τροφίµων ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000/ HACCP Το Σύστηµα ιαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

7672/19 ΣΠΚ/σα/ΜΙΠ 1 LIFE.1.B

7672/19 ΣΠΚ/σα/ΜΙΠ 1 LIFE.1.B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 19 Μαρτίου 2019 (OR. en) 7672/19 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Προεδρία Αριθ. εγγρ. Επιτρ.: 15011/18 Θέμα: Ειδική Επιτροπή Γεωργίας / Συμβούλιο AGRI 159 ENV

Διαβάστε περισσότερα

ZA4983 Flash Eurobarometer 256 (Europeans attitudes towards the issue of sustainable consumption and production)

ZA4983 Flash Eurobarometer 256 (Europeans attitudes towards the issue of sustainable consumption and production) ZA4983 Flash Eurobarometer 256 (Europeans attitudes towards the issue of sustainable consumption and production) Country Specific Questionnaire Greece FLASH 256 SUSTAINABLE CONSUMPTION & PRODUCTION Q1.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΣΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΑΕΡΙΟ ΧΩΡΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΣΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΑΕΡΙΟ ΧΩΡΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΣΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΙΟΞΕΙ ΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΑΕΡΙΟ ΧΩΡΟ Παγώνη Ιωάννα, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Ψαράκη Βούλα, Επίκουρος Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

Ο χώρος του πανεπιστηµίου περικλείεται από εκτάσεις βλάστησης σε όλη την περίµετρο του λόφου µε συνολική έκταση 18 στρεµµάτων. Για την καταγραφή των

Ο χώρος του πανεπιστηµίου περικλείεται από εκτάσεις βλάστησης σε όλη την περίµετρο του λόφου µε συνολική έκταση 18 στρεµµάτων. Για την καταγραφή των . ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ CO 2.1 Γενικά Η υπερθέρµανση του πλανήτη και οι κλιµατικές αλλαγές ως αποτέλεσµα της αύξησης των εκλυόµενων αερίων του θερµοκηπίου, λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων,

Διαβάστε περισσότερα

«Συµβολή της Εξοικονόµησης Ενέργειας στους διάφορους τοµείς της Οικονοµίας. Εµπειρίες του ΚΑΠΕ»

«Συµβολή της Εξοικονόµησης Ενέργειας στους διάφορους τοµείς της Οικονοµίας. Εµπειρίες του ΚΑΠΕ» «Συµβολή της Εξοικονόµησης Ενέργειας στους διάφορους τοµείς της Οικονοµίας. Εµπειρίες του ΚΑΠΕ» ρ Γιώργος Αγερίδης Μηχανολόγος Μηχανικός ιευθυντής Ενεργειακής Αποδοτικότητας Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών και

Διαβάστε περισσότερα

«Το Μάρκετινγκ σε Περίοδο Ύφεσης»

«Το Μάρκετινγκ σε Περίοδο Ύφεσης» «Το Μάρκετινγκ σε Περίοδο Ύφεσης» ( Marketing in a Recession ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Athens University of Economics & Business DEPARTMENT OF ΤΜΗΜΑ MARKETING ΜΑΡΚΕΤΙΝΚ & COMMUNICATION & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ενότητα: Φυσική Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος Μέρος 5 ο Η ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΕΝΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Δημήτρης Μελάς Καθηγητής Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένα φυσικό

Διαβάστε περισσότερα

Η συµπεριφορά του υπεύθυνου καταναλωτή. Κωνσταντίνος Πούλος. Πανεπιστήµιο Πατρών

Η συµπεριφορά του υπεύθυνου καταναλωτή. Κωνσταντίνος Πούλος. Πανεπιστήµιο Πατρών Η συµπεριφορά του υπεύθυνου καταναλωτή Κωνσταντίνος Πούλος Τµήµα Χηµείας Πανεπιστήµιο Πατρών 18 ος αιώνας 19 ος αιώνας Νέα προϊόντα Κοινωνικές Οικονοµικές ηµογραφικές αλλαγές Ανάπτυξη της Επιστήµης & της

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνές εµπόριο-1 P 1 P 2

Διεθνές εµπόριο-1 P 1 P 2 Διεθνές εµπόριο-1 Το διεθνές εµπόριο συµβάλλει στην καλύτερη αξιοποίηση των παραγωγικών πόρων της ανθρωπότητας γιατί ελαχιστοποιεί το κόστος παραγωγής της συνολικής προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών που διακινείται

Διαβάστε περισσότερα

Κριτήρια της ΕΕ για τις ΠΔΣ στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας

Κριτήρια της ΕΕ για τις ΠΔΣ στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας Κριτήρια της ΕΕ για τις ΠΔΣ στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις (GPP/ΠΔΣ) αποτελούν προαιρετικό μέσο. Το παρόν έγγραφο παρέχει τα κριτήρια της ΕΕ για τις ΠΔΣ, τα οποία έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΕΝΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. ηµήτρης Μελάς Αριστοτέλειο Πανε ιστήµιο Θεσσαλονίκης Τµήµα Φυσικής - Εργαστήριο Φυσικής της Ατµόσφαιρας

Η ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΕΝΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. ηµήτρης Μελάς Αριστοτέλειο Πανε ιστήµιο Θεσσαλονίκης Τµήµα Φυσικής - Εργαστήριο Φυσικής της Ατµόσφαιρας Η ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΕΝΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ηµήτρης Μελάς Αριστοτέλειο Πανε ιστήµιο Θεσσαλονίκης Τµήµα Φυσικής - Εργαστήριο Φυσικής της Ατµόσφαιρας Το φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι ένα φυσικό φαινόµενο µε ευεργετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ Όταν εξετάζουµε µία συγκεκριµένη αγορά, πχ. την αστική αγορά εργασίας, η ανάλυση αυτή ονοµάζεται µερικής ισορροπίας. Όταν η ανάλυση µας περιλαµβάνει

Διαβάστε περισσότερα

Τα πρότυπα στην υπηρεσία της βιώσιμης ανάπτυξης. Νέες απαιτήσεις για τις επιχειρήσεις και ευκαιρίες που αναδεικνύονται.

Τα πρότυπα στην υπηρεσία της βιώσιμης ανάπτυξης. Νέες απαιτήσεις για τις επιχειρήσεις και ευκαιρίες που αναδεικνύονται. Τα πρότυπα στην υπηρεσία της βιώσιμης ανάπτυξης. Νέες απαιτήσεις για τις επιχειρήσεις και ευκαιρίες που αναδεικνύονται. Μαρία Νομικού, Υπεύθυνη Συστημάτων Διαχείρισης Μία παρουσίαση για τον ANTIPOLLUTION

Διαβάστε περισσότερα

Οι περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από τον οικιακό χώρο

Οι περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από τον οικιακό χώρο Οι περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από τον οικιακό χώρο Κ. Αμπελιώτης, Λέκτορας Τμ. Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Οι επιβαρύνσεις συνοπτικά Κατανάλωση φυσικών πόρων Ρύπανση Στην

Διαβάστε περισσότερα

Προοπτικές ανάπτυξης ενεργειακών καλλιεργειών στην Ελλάδα και ΕΕ. Επιπτώσεις στο περιβάλλον Φάνης Γέμτος, Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας,

Προοπτικές ανάπτυξης ενεργειακών καλλιεργειών στην Ελλάδα και ΕΕ. Επιπτώσεις στο περιβάλλον Φάνης Γέμτος, Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας, Προοπτικές ανάπτυξης ενεργειακών καλλιεργειών στην Ελλάδα και ΕΕ. Επιπτώσεις στο περιβάλλον Φάνης Γέμτος, Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Εισαγωγή Η ΕΕ και η χώρα μας δεν διαθέτουν

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Marketing βιολογικών προϊόντων

Ενότητα 1: Marketing βιολογικών προϊόντων Ενότητα 1: Marketing βιολογικών προϊόντων Διάλεξη 1.3: Στρατηγικές Marketing για τα βιολογικά προϊόντα Εργαστήριο Πληροφορικής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών http://infolab.aua.gr Δομή παρουσίασης Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Green Banking: Στηρίζοντας την Πράσινη Ανάπτυξη. Γιώργος Αντωνιάδης. ιεύθυνση Ανάπτυξης Εργασιών Green Banking ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πτολεµαϊδα 09-07-2012

Green Banking: Στηρίζοντας την Πράσινη Ανάπτυξη. Γιώργος Αντωνιάδης. ιεύθυνση Ανάπτυξης Εργασιών Green Banking ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πτολεµαϊδα 09-07-2012 Green Banking: Στηρίζοντας την Πράσινη Ανάπτυξη Γιώργος Αντωνιάδης ιεύθυνση Ανάπτυξης Εργασιών Green Banking ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πτολεµαϊδα 09-07-2012 Οικονοµία και Περιβάλλον Η ανάπτυξη της οικονοµίας, µέσα

Διαβάστε περισσότερα

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Εισαγωγή

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Εισαγωγή Το φαινόμενο του θερμοκηπίου Εισαγωγή Το φαινόμενο του θερμοκηπίου ΟΜΑΔΑ 3 Αγγελίδης Γιώργος Δούκας Θεοδόσης Ναστίμι Μαριγκλέν Εισαγωγή Το φαινόμενο του θερμοκηπίου Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι μια

Διαβάστε περισσότερα

Φαινόµενο του Θερµοκηπίου

Φαινόµενο του Θερµοκηπίου Φαινόµενο του Θερµοκηπίου Αλεξάνδρου Αλέξανδρος, Κυριάκου Λίντα, Παυλίδης Ονήσιλος, Χαραλάµπους Εύη, Χρίστου ρόσος Φαινόµενο του θερµοκηπίου Ανακαλύφθηκε το 1824 από τον Γάλλο µαθηµατικό Fourier J. (1768)

Διαβάστε περισσότερα

διαχείρισης από Αγροτικό Συνεταιρισµό Πρόεδρος Συνεταιρισµού Κουτσουρά, «ΦΟΙΝΙΚΑΣ»

διαχείρισης από Αγροτικό Συνεταιρισµό Πρόεδρος Συνεταιρισµού Κουτσουρά, «ΦΟΙΝΙΚΑΣ» Πρώιµα κηπευτικά και ελαιόλαδο ολοκληρωµένης διαχείρισης από Αγροτικό Συνεταιρισµό Μάνος ασενάκης Πρόεδρος Συνεταιρισµού Κουτσουρά, «ΦΟΙΝΙΚΑΣ» Ο Αγροτικός Συνεταιρισµός Κουτσουρά Ο Αγροτικός Συνεταιρισµός

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Κουκλέλης Πρόεδρος Δ.Σ.

Κωνσταντίνος Κουκλέλης Πρόεδρος Δ.Σ. «Εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή & Ελληνική Αγορά Ενέργειας από τη σκοπιά της Βιομηχανίας» Κωνσταντίνος Κουκλέλης Πρόεδρος Δ.Σ. 11 Νοεμβρίου 2014 Μανιφέστο της Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας Τάσεις στην πολιτική ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

«Βιοκαύσιμα και περιβάλλον σε όλο τον κύκλο ζωής»

«Βιοκαύσιμα και περιβάλλον σε όλο τον κύκλο ζωής» «Βιοκαύσιμα και περιβάλλον σε όλο τον κύκλο ζωής» Δρ Γιώργος Αγερίδης Μηχανολόγος Μηχανικός Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ecocity Υπεύθυνος της Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών & Διαχείρισης του

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Νέες τεχνολογίες, νέες προκλήσεις. Ηλιοθερµικά συστήµατα για θέρµανση νερού: µια δυναµική αγορά

Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Νέες τεχνολογίες, νέες προκλήσεις. Ηλιοθερµικά συστήµατα για θέρµανση νερού: µια δυναµική αγορά Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Νέες τεχνολογίες, νέες προκλήσεις Εδώ και µια εικοσαετία, οι Έλληνες καταναλωτές έχουν εξοικειωθεί µε τους ηλιακούς θερµοσίφωνες για την παραγωγή ζεστού νερού. Απόρροια

Διαβάστε περισσότερα

Εισηγήτρια: Κατερίνα Γρυμπογιάννη, Επικεφαλής Επιθεωρήτρια της TUV Rheinland Α.Ε. 1 13/7/2012 ΗΜΕΡΙΔΑ: ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ

Εισηγήτρια: Κατερίνα Γρυμπογιάννη, Επικεφαλής Επιθεωρήτρια της TUV Rheinland Α.Ε. 1 13/7/2012 ΗΜΕΡΙΔΑ: ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ Εφαρμογή Συστημάτων Διαχείρισης Ποιότητας στις υπηρεσίες Υγείας: Προϋπόθεση για την ανάπτυξη και την βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών. (ISO 9001 ISO 22000 ISO 14001 ISO 27001 ISO 50001 OHSAS 18001) Σχετικές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. που συνοδεύει την

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. που συνοδεύει την EL EL EL ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 28.10.2009 SEC(2009) 1433 τελικό ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ που συνοδεύει την ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Πρωτόκολλο του Kyoto

Πρωτόκολλο του Kyoto Πρωτόκολλο του Kyoto Ιστορική αναδρομή Εργαλεία αποτίμησης Οφέλη για αναπτυσσόμενες χώρες Τι συμβαίνει σήμερα Τυλλιανάκης Εμμανουήλ υπ. Διδάκτωρ Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Τι είναι το πρωτόκολλο του

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικό δελτίο για το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης για την Ελλάδα

Ενημερωτικό δελτίο για το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης για την Ελλάδα Ενημερωτικό δελτίο για το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης 2014-2020 για την Ελλάδα Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) για την Ελλάδα εγκρίθηκε επίσημα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 11 Δεκεμβρίου 2015,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί τον μεγαλύτερο βιομηχανικό κλάδο που επηρεάζει τις κοινωνίες από περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL B8-0184/16. Τροπολογία

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL B8-0184/16. Τροπολογία 12.3.2019 B8-0184/16 16 Παράγραφος 5 ε (νέα) 5ε. σημειώνει ότι οι μέθοδοι αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση ορισμένων τεχνολογιών εξάλειψης του άνθρακα, μεταξύ άλλων μέσω της δέσμευσης και αποθήκευσης ή της

Διαβάστε περισσότερα

Επιχειρηµατικότητα στα βιολογικά προϊόντα

Επιχειρηµατικότητα στα βιολογικά προϊόντα Βιολογικά προϊόντα και Επιχειρηµατικότητα: Ευκαιρίες και απειλές Μουρτζιόπουλος Χρήστος ιευθυντής ιασφάλισης Ποιότητας Vivartia ABEE Detrop 9 Μαρτίου 2007 Επιχειρηµατικότητα στα βιολογικά προϊόντα Ευκαιρίες

Διαβάστε περισσότερα

Έκδοση στην Ελληνική γλώσσα του ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000 Αθήνα, 2006-02-20

Έκδοση στην Ελληνική γλώσσα του ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000 Αθήνα, 2006-02-20 Έκδοση στην Ελληνική γλώσσα του ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000 Αθήνα, 2006-02-20 1. Νέο διεθνές πρότυπο για τα συστήματα διαχείρισης της ασφάλειας τροφίμων Το νέο πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000 «Συστήματα διαχείρισης της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ, ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ, ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ, ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η περίπτωση του Leicester Το 1990, το δημοτικό συμβούλιο του Leicester

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι δύο μίγματα υδρογονανθράκων που χρησιμοποιούνται σε διάφορους τομείς από τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση Συνάντηση Εργασίας ρ Χριστίνα Θεοχάρη Περιβαλλοντολόγος Μηχανικός Γραµµατέας Οικολογίας και Περιβάλλοντος ΓΣΕΕ 7 Ιουνίου 2006 1 1. Η Κοινωνική εταιρική ευθύνη

Διαβάστε περισσότερα

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Μη νομοθετικές πράξεις) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Μη νομοθετικές πράξεις) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ 1.8.2014 L 230/1 II (Μη νομοθετικές πράξεις) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 834/2014 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 22ας Ιουλίου 2014 για τη θέσπιση κανόνων σχετικά με την εφαρμογή του κοινού πλαισίου

Διαβάστε περισσότερα

Κλιματική Αλλαγή και Επιπτώσεις στην Περιοχή μας

Κλιματική Αλλαγή και Επιπτώσεις στην Περιοχή μας Ε.ΠΕ.ΧΗ.ΔΙ. University of Crete Κλιματική Αλλαγή και Επιπτώσεις στην Περιοχή μας Καθ. Μαρία Κανακίδου Εργαστήριο Περιβαλλοντικών Χημικών Διεργασιών Τμήμα Χημείας, Πανεπιστήμιο Κρήτης mariak@uoc.gr Ημερίδα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΣ, ΤΗΛΕΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΦΥΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΣ, ΤΗΛΕΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΦΥΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΣ, ΤΗΛΕΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΦΥΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Νίκος Μορόπουλος Intell Business Consulting Ανδρέα Μεταξά 13-15 Αθήνα 106 81 nmoropou@otenet.gr

Διαβάστε περισσότερα

Υδρομετρητές υψηλής ακρίβειας ως μέσο για τη μείωση του μη χρήσιμου νερού που οφείλεται στις διαρροές των οικιακών δικτύων

Υδρομετρητές υψηλής ακρίβειας ως μέσο για τη μείωση του μη χρήσιμου νερού που οφείλεται στις διαρροές των οικιακών δικτύων Υδρομετρητές υψηλής ακρίβειας ως μέσο για τη μείωση του μη χρήσιμου νερού που οφείλεται στις διαρροές των οικιακών δικτύων Ε.ΥΔ.Α.Π. ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΥΔΡΕΥΣΗΣ & ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ Η Ε.ΥΔ.Α.Π. Α.Ε. είναι η

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 1 Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑ 9 &10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 Τσαντήλας Χρίστος, Ευαγγέλου Ελευθέριος Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός ΔΗΜΗΤΡΑ, Γενική Διεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η παραγωγή τροφής Καλύπτει τη βασικότερη ανθρώπινη ανάγκη Ιστορικά, η πρώτη αιτία ανθρώπινης παρέµβασης στο φυσικό περιβάλλον Σχετίζεται άµεσα µε τον υπερπληθυσµό

Διαβάστε περισσότερα

ενεργειακό περιβάλλον

ενεργειακό περιβάλλον Προστατεύει το ενεργειακό περιβάλλον Αλλάζει τη ζωή μας www.epperaa.gr www.ypeka.gr Ε.Π. «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 Το ΕΠΠΕΡΑΑ δημιουργεί ένα βιώσιμο Ενεργειακό Περιβάλλον βελτιώνει την

Διαβάστε περισσότερα

Προοπτικέ Ανάπτυξη του Γεωργικού Τομέα: Μύθοι και Πραγματικότητα. Προκόπη Θεοδωρίδη Επίκουρο Καθηγητή Μάρκετινγκ

Προοπτικέ Ανάπτυξη του Γεωργικού Τομέα: Μύθοι και Πραγματικότητα. Προκόπη Θεοδωρίδη Επίκουρο Καθηγητή Μάρκετινγκ Προοπτικέ Ανάπτυξη του Γεωργικού Τομέα: Μύθοι και Πραγματικότητα. Προκόπη Θεοδωρίδη Επίκουρο Καθηγητή Μάρκετινγκ Τμήμα Διοίκηση Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων και Τροφίμων Πανεπιστήμιο Πατρών Μύθοι!!!!

Διαβάστε περισσότερα