ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Πάικο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Πάικο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Λαυρέντης Σιδηρόπουλος ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Σιδηρόπουλος Λ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Πάϊκο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Sidiropoulos L. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Oros Paiko, stena Apsalou kai Moglenitsas». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...30 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρος Πάϊκο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρος Πάϊκο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει την λοφώδη περιοχή των στενών Αψάλου και Μογλενίτσας, τμήμα των υψηλής αξία αγροτικών οικοσυστημάτων του κάμπου της Αριδαίας, και το Όρος Πάικο και τις ανατολικές και νότιες υπώρειές του. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από κοιλάδες ποταμών και τη μεταξύ τους λοφώδη περιοχή, καθώς και από παραποτάμια δάση, μικρές βραχώδεις εξάρσεις, λιβάδια, θαμνώνες και θαμνολίβαδα-δασολίβαδα (κυρίως με Quercus spp). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Πάϊκο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα <1% πληθ ΕΕ 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο <1% πληθ ΕΕ Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Πάϊκο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 29 Ciconia nigra Μαυροπελαργός <1% πληθ Ελλάδας 67 Pernis apivorus Σφηκιάρης <1% πληθ Ελλάδας 68 Milvus migrans Τσίφτης <1% πληθ Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός <1% πληθ Ελλάδας 83 Accipiter brevipes Σαΐνι <1% πληθ Ελλάδας 84 Buteo buteo Γερακίνα 90 Aquila chrysaetos Χρυσαετός <1% πληθ Ελλάδας 87 Aquila pomarina Κραυγαετός 92 Hieraaetus pennatus Γερακαετός <1% πληθ Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης <1% πληθ Ελλάδας 113 Coturnix coturnix Ορτύκι <1% πληθ Ελλάδας 131 Burhinus oedicnemus Πετροτριλίδα ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 224 Bubo bubo Μπούφος <1% πληθ Ελλάδας 240 Merops apiaster Μελισσοφάγος <1% πληθ Ελλάδας 241 Coracias gαrrulus Χαλκοκουρούνα 244 Picus canus Σταχτής Δρυοκολάπτης 246 Lanius minor Σταχτοκεφαλάς 374 Lanius collurio Αετομάχος <1% πληθ Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Κινδυνεύον IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 100 ζεύγη με εξάπλωση σε κάθε μεγάλο ορεινό όγκο της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας και σποραδικότερα στην Πελοπόννησο, ενώ αναπαράγεται και στην Κρήτη (πιθανόν το υποείδος A c homeyeri). Στο όρος Πάικο τουλάχιστον τρεις επικράτειες έχουν εντοπιστεί τα τελευταία 4 χρόνια: μία επικράτεια με εντοπισμένη φωλιά στην περιοχή της Κάρπης, μία στην περιοχή της Κρώμνης και μία στην περιοχή των Μ Λιβαδίων. Ανώριμα άτομα έχουν παρατηρηθεί επανειλλημένα στην ευρύτερη περιοχή Μογλενίτσα και Νοτιοδυτικού Πάικου. Οικολογία. Λόγω των εγγενώς μικρών πληθυσμών του θεωρείται απειλούμενος στην Ευρώπη αν και δεν μειώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της εξάπλωσής του (BirdLife International 2004). Έχει αργούς αναπαραγωγικούς ρυθμούς ωριμάζοντας μετά το 6 ο έτος, γεννά 1-2 αυγά που κλωσά για ημέρες, οι νεοσσοί παραμένουν στη φωλιά για μήνες και ανεξαρτητοποιούνται σε άλλους 3-4 (Watson, 1997). Μπορεί να τραφεί με μεγάλο εύρος λείας από μικρά τρωκτικά έως ενήλικα σαρκοφάγα (αλεπούδες) και νεαρά οπληφόρα, αλλά συνήθως εστιάζει τις προτιμήσεις του τοπικά σε θηράματα kg, ανάλογα με το τι αφθονεί τοπικά (στη Βαλκανική είναι γνωστή η εξάρτησή του κατά την αναπαραγωγική περίοδο από χελώνες τις οποίες ρίχνει σε βράχια για να σπάσει το καύκαλο, Grubac 1987, Handrinos 1986). Η αναπαραγωγική επιτυχία του μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από παράγοντες όπως η παρατεταμένη ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 κακοκαιρία, η ενόχληση και η αλλαγές στα ενδιαιτήματα, ιδιαίτερα σε αλληλεπίδραση με συνεργηστικούς παράγοντες (Steenhoff et al 1997, Whitfield et al 2006, Vekasy et al 1997). Ένα μοντέλο χρήσης χώρου που προβλέπει εντατική χρήση σε ράχες και κορυφογραμμές κοντά στη φωλιά έχει αναπτυχθεί στη Σκοτία (Haworth et al 2002) και έχει δοκιμαστεί και με σχετική επιτυχία στο δάσος Δαδιάς (Sidiropoulos 2009). Το είδος διατηρεί κυρίως αμοιβαία αποκλειστικές επικράτειες φωλεοποίησης και τροφοληψίας και συνεπώς οι ανάγκες σε ενδιαιτήματα φωλεοποίησης και τροφοληψίας πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν για κάθε επικράτεια χωριστά όσον αφορά τα ενδεδειγμένα διαχειριστικά μέτρα, καθώς η βιωσιμότητα των επικρατειών και η αναπαραγωγική επιτυχία έχει βρεθεί να περιορίζεται πιο εύκολα σε ζεύγη με ενδοειδικά περιορισμένες δυνατότητες επέκτασης χωροκράτειας (Marzluff et al 1997). Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Τρωτό IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης έχουν εντοπιστεί 3 επιβεβαιωμένες επικράτειες και μια πιθανή: Στη θέση «Τρύπιος Βράχος», ένα ζεύγος έχει σταθερή παρουσία την περίοδο ενώ ενήλικα άτομα έχουν παρατηρηθεί και την τρέχουσα περίοδο, ένα ζεύγος είναι γνωστό στην περιοχή της Λάκκας και ένα ζεύγος αναπαράγεται στα βράχια του Προδρόμου στα όρια της περιοχής με την ΖΕΠ της Τζένας. Στην περιοχή της Αραβησσού έχουν παρατηρηθεί μεμονωμένα άτομα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 Οικολογία. Το είδος τρέφεται κυρίως με μικροθηλαστικά και ερπετά. Στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας έχει παρατηρηθεί να μεταφέρει σαύρες, φίδια ενώ στην περιοχή μελέτης κυνηγά σε θαμνολίβαδα και καλλιέργειες. Φωλιάζει σχεδόν αποκλειστικά σε βράχια. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Κινδυνεύον IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Εξαιρετικά σπάνιο είδος με σποραδική κατανομή, το χρυσογέρακο εκτιμάται σε ζεύγη στην Ελλάδα. Ένα άτομο παρατηρήθηκε στην περιοχή μεταξύ Μανδάλου Κρανιάς να κυνηγά κατά την τρέχουσα περίοδο. Η νότιες υπώρειες του Πάικου αποτελούν ιδανικό ενδιαίτημα φωλιάσματος για το είδος ενώ οι αγροτικές και λιβαδικές εκτάσεις στην περιοχή Μάνδαλο-Θεοδωράκι-Προφήτης Ηλίας φαίνοντα ικανές να υποστηρίξουν το είδος ως ενδιαίτημα τροφοληψίας. Οικολογία Φωλιάζει σε βράχια και προτιμά χαμηλά φαράγγια μπροστά από ξερικές ανοιχτές εκτάσεις με μεγάλους πληθυσμούς από εδαφόβια στρουθιόμορφα που αποτελούν και την κύρια πηγή τροφής του. Γεννά 2-4 αυγά που επωάζει για ~35 ημέρες, η πτέρωση ολοκληρώνεται σε άλλες 40 και οι νεοσσοί ανεξαρτητοποιούνται μετά από 1 μήνα. Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Κινδυνεύον IUCN Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Κρίνοντας από τις εποχές (ενήλικα άτομα και ζευγάρια σε αναπαραγωγική περίοδο), και τις αποστάσεις των παρατηρήσεων τουλάχιστον τρεις επικράτειες (μία στην περιοχή Φανού-Σκρα, μία στην περιοχή της Κρώμνης και μία στην περιοχή του Μογλενίτσα) υπάρχουν στην περιοχή. Η εξάρτηση του είδους από ποτάμια και ρέματα μόνιμης ροής, πιθανότατα πλούσιων σε ψάρια υποστηρίζεται και από τις παρατηρήσεις σε περιοχές που είτε πληρούν τα παραπάνω κριτήρια είτε έχουν εμπλουτιστεί τεχνητά. Επιβάλλεται για τη διατήρηση του είδους ο εντοπισμός των θέσεων αναπαραγωγής και η προστασία τους από την ενόχληση, καθώς και η ορθολογική διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων της περιοχής ώστε να μπορούν να διατηρούν υγιείς πληθυσμούς ψαριών. Οικολογία. Ο Μαυροπελαργός ζει σε απομακρυσμένες δασώδεις περιοχές, κοντά σε λίμνες, έλη και ποτάμια, φωλιάζει βαθιά μέσα στα δάση κωνοφόρων, συνήθως σε απότομες πλαγιές, πάνω από υγρές, καλά προφυλαγμένες ρεματιές, γκρεμούς και χαράδρες. Η τροφή του αποτελείται από ψάρια, αμφίβια, ερπετά, έντομα και μικρά θηλαστικά. Είναι ευαίσθητος στην ανθρώπινη παρουσία γι αυτό και απειλείται κυρίως από την όχληση κατά την περίοδο της αναπαραγωγής (Απρίλιο - Ιούνιο), αλλά και από την καταστροφή των βιοτόπων τροφοληψίας και φωλεοποίησης. Σφηκιάρης (Pernis apivorus) IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο σφηκιάρης είναι σχετικά κοινό είδος στην Ελλάδα με τον ελάχιστο εθνικό πληθυσμό να υπολογίζεται σε 1000 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκε σε όλη την έκταση με σχεδόν συνεχείς παρατηρήσεις από το Μογλενίτσα ως τα ανατολικά όρια του όρους Πάικου σε κάθε σημείο θέας που χρησιμοποιήθηκε. Μόνο το τμήμα της περιοχής του Μογλενίτσα μπορεί να φιλοξενεί 4-5 ζεύγη ενώ τουλάχιστον δύο ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 επικράτειες έγιναν αντιληπτές από 1 μόνο σημείο θέας στην περιοχή της Γουμένισσας. Οικολογία Ο Σφηκιάρης είναι σχετικά κοινό είδος μεσαίου μεγέθους αρπακτικού, και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη υψηλού δάσους για την αναπαραγωγή και ανοίγματα σε μαλακά εδάφη που ευνοούν το σκάψιμο για αγριομέλισσες και σφήκες (η κύρια τροφή του, Cramp and Simmons 1980, Hardey et al 2006) για τροφοληψία. Μεταναστευτικός, φτάνει μετά το τέλος Μαρτίου και αναχωρεί μετά τα μέσα Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997), γεννά 1-3 αυγά που επωάζονται για ημέρες, ενώ τα νεαρά παραμένουν στην φωλιά για 50 και ανεξαρτητοποιούνται πλήρως μετά τις ημέρες. Συμπληρώνει τη διατροφή του με άλλα έντομα, αμφίβια και ερπετά. Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα. Τσίφτης (Milvus migrans) Κρισίμως Κινδυνεύον IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο Τσίφτης θεωρείται εξαιρετικά σπάνιος στην Ελλάδα με το BirdLife International (2004) να εκτιμά το μέγεθος του πληθυσμού του σε μόλις ζεύγη. 1 τουλάχιστον ζεύγος είναι μόνιμα παρόν τα τελευταία 4 χρόνια στον σκουπιδότοπο της Έδεσσας (Σωτήρα) και μάλλον αναπαράγεται πολύ κοντά του. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σταθερή παρουσία του είδους σχετίζεται με την τακτική απόρριψη υπολειμμάτων σφαγείου, όπως συμβαίνει και σε άλλα παρόμοια σημεία στην ευρύτερη περιοχή Πέλλας Φλώρινας (Σιδηρόπουλος κ.α. 2007). Πάνω από δύο άτομα έχουν παρατηρηθεί τακτικά στο σημείο και η παρατηρήσεις και από άλλα σημεία συνηγορούν και στην πιθανή ύπαρξη δεύτερου ζεύγους. Προστασία των θέσεων φωλεοποίησης και άμεση επιπρόσθετη στήριξη τουλάχιστον όταν πάψει η ακούσια παροχή τροφής είναι επιβεβλημένα για τη διατήρηση του είδους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 Οικολογία: Εξαιρετικά ευρύτατη ποικιλία δίαιτας στην παλαιαρκτική εξάπλωσή του, παρουσιάζει μια εξάρτηση από νεκρά ζώα και απορρίμματα υπολείμματα επεξεργασίας κρέατος, και στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας παρατηρείται πιο συχνά σε σκουπιδότοπους, ενώ έχει παρατηρηθεί να πετά πάνω από δρόμους προς αναζήτηση νεκρών ζώων, θυμάτων αυτοκινήτων. Φωλιάζει σχεδόν αποκλειστικά σε δέντρα. Μεταναστευτικός, φτάνει από τις αρχές Μαρτίου και αναχωρεί από τα μέσα Αυγούστου, ενώ μερικά άτομα ξεχειμωνιάζουν κυρίως γύρω από μεγάλους υγροτόπους (Handrinos and Akriotis, 1997). Αποθέτει 2-3 αυγά που κλωσά για ~40 ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε ~40 ημέρες και ανεξαρτητοποιούνται μετά από άλλες 50 ημέρες (Cramp and Simmons 1980). Φιδαετός (Circaetus gallicus) Σχεδόν Απειλούμενο IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο φιδαετός αριθμεί τουλάχιστον 300 ζεύγη στη χώρα μας και η προτεινόμενη ΖΕΠ σίγουρα ξεπερνά το όριο των 3 ζευγών ενώ μπορεί να φιλοξενεί μέχρι και 10 ζεύγη, κρίνοντας από τη συχνότητα και τη διασπορά των παρατηρήσεων από τα περίχωρα της Σκύδρας ως την οριογραμμή των συνόρων, σχεδόν σε κάθε κατάλληλη περιοχή. Χαρακτηριστικά, μέχρι και τέσσερα ενήλικα άτομα έχουν παρατηρηθεί να κυνηγούν ταυτόχρονα στους λόφους μεταξύ Λιθαριάς-Καλής που αποτελούν μάλλον πλούσιο ενδιαίτημα τροφοληψίας, τρία άτομα με επικρατειακή συμπεριφορά εντοπίστηκαν κατά την τρέχουσα εργασία πεδίου κοντά στα Μ. Λιβάδια, ενώ ενήλικα σε αναζήτηση τροφής έχουν παρατηρηθεί σε όλη την έκταση από την περιοχή της Αξιούπολης ως τα όρια της ΖΕΠ της Τζένας. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 Οικολογία Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα με σχετικά ανοιχτή κόμη (Bakaloudis et al 2003). Καλοκαιρινός επισκέπτης στη χώρα, έρχεται από τα μέσα Μαρτίου και αναχωρεί για το Νότο από αρχές Σεπτεμβρίου. Τρέφεται σε μεγάλο ποσοστό με φίδια και μεγάλες σαύρες. Γεννά 1 αυγό που επωάζεται για ~45 ημέρες. Οι νεοσσοί παραμένουν στη φωλιά για περίπου 70 ημέρες και μεταναστεύουν σε οικογενειακές ομάδες (Cramp and Simmons 1980, Gensbol 2006). Σαΐνι (Accipiter brevipes) IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Το σαΐνι βρέθηκε σε όσα σημεία της κοιλάδας του Μογλενίτσα ερευνήθηκαν καθώς και σε καλλιεργούμενες εκτάσεις στην περιοχή του Εξαπλατάνου, Νέας Ζωής και Ριζαρίου και η διατήρηση των παρόχθιων δασών και των ρεμάτων κρίνεται απαραίτητη για την εξασφάλιση κατάλληλου ενδιαιτήματος φωλεοποίησης. Είναι βέβαιο ότι το είδος ξεπερνά κατά πολύ το όριο των 10 ζευγών στην προτεινόμενη οριοθέτηση της περιοχής (1% του ελάχιστου εθνικού πληθυσμού) αλλά χωρίς πλήρη συστηματική έρευνα η ακριβής καταμέτρηση του πληθυσμού του παραμένει αδύνατη. Οικολογία: Το σαΐνι αποτελεί είδος αρκετά κρυπτικό στην παρουσία του (Gensbol 2006) και ένα από τα λιγότερο μελετημένα αρπακτικά της Ευρώπης στην οποία είναι καλοκαιρινός επισκέπτης χρησιμοποιώντας την Ανατολική οδό στενού μεταναστευτικού μετώπου (Κάυκασος / Βόσπορος Μ. Ανατολή). Στην Ελλάδα έρχεται από τις αρχές Μαΐου (Handrinos and Akriotis 1997). Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα σε παρόχθια και άλλα δάση χαμηλού υψομέτρου. Στην περιοχή μελέτης έχει βρεθεί σε παρόχθια και υδροχαρή δάση με Platanus orientalis Salix spp, λευκοφυτείες, και δάση δρυός. Τρέφεται κυρίως με μικρά ερπετά και έντομα, και παρατηρήθηκε να κυνηγάει πολλές ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 φορές πάνω από αγροτικές εκτάσεις με φυτοφράκτες, χέρσα, αγροτικούς δρόμους και ρέματα, χρησιμοποιώντας στύλους, σύρματα, κλαδιά δέντρων και εν πτήση. Είναι μάλλον συντηρητική εκτίμηση ότι κάθε τμήμα ρέματος <2 km με ανεπτυγμένη παρόχθια βλάστηση μπορεί να φιλοξενεί και από ένα ζεύγος (το αντιστοίχου μεγέθους παρόχθιου δάσος του ποταμού Αλμωπαίου πολύ περισσότερα). Γεννά 3-5 αυγά που επωάζει για ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε ηλικία ημερών και παραμένουν με τους γονείς για 2 περίπου εβδομάδες (Gensbol 2008). Γερακίνα (Buteo buteo) IUCN Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Κοινό είδος, το συνηθέστερα παρατηρούμενο αρπακτικό σε γυρωπέταγμα στην περιοχή. Παρατηρείται κυριολεκτικά από οποιαδήποτε σημείο θέας και καταλαμβάνει όλα σχεδόν τα ενδιαιτήματα, από το δασοόριο και κάτω και χρησιμοποιεί τα υπαλπικά λιβάδια για τροφοληψία. Ο Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε σταθερά τουλάχιστον 3000 ζεύγη και σε περιοχή τέτοιου μεγέθους και με αυτή τη συχνότητα παρατηρήσεων πρέπει να θεωρηθεί ότι ο πληθυσμός ξεπερνά το όριο των 30 ζευγών. Οικολογία Φωλιάζει σε βράχια και δέντρα, και τρέφεται κυρίως με μικροθηλαστικά και ερπετά. Γεννά 2-4 αυγά, που επωάζει για ~35 ημέρες, η πτέρωση ολοκληρώνεται σε ηλικία ~50 ημερών και η ανεξαρτητοποίηση σε τουλάχιστον άλλες 45 ημέρες. Στην περιοχή έρευνας όπως προαναφέρθηκε βρέθηκε σε κάθε τύπο ενδιαιτήματος, ακόμη και σε κλειστά δάση με κάποια σχετικά διάκενα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 Κραυγαετός (Aquila pomarina) Κινδυνεύον IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο ελάχιστος Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 67 ζεύγη και η περιοχή μελέτης φιλοξενεί μέλλον ένα αξιοσέβαστο ποσοστό της ελάχιστης εκτίμησης: 2 ζεύγη με ένα νεοσσό έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή του Μογλενίτσα το Καλοκαίρι του 2005, και ενήλικα άτομα έχουν παρατηρηθεί έκτοτε. 1 ενεργή φωλιά εντοπίστηκε κατά προσέγγιση στην περιοχή των Μ Λιβαδιών όπου κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου το τρέχον έτος παρατηρήθηκαν ενήλικα άτομα με μεταφορά τροφής στο εν λόγω σημείο σε όριο δάσους οξιάς με καλλιέργειες 1 ενήλικο άτομο εντοπίστηκε επίσης κατά την πρόσφατη εργασία πεδίου να πραγματοποιεί επικρατειακές επιδείξεις σε παλιά γνωστή επικράτεια στην περιοχή του Σκρα, ενώ πιθανόν υπάρχει άλλη μια επικράτεια που προκύπτει από πρόσφατες ( ) παρατηρήσεις μεταφοράς τροφής και γενικές κατευθύνσεις πτήσεων στα όρια της προτεινόμενης ΖΕΠ με τα προτεινόμενα όρια της ΖΕΠ Όρη Τζένα και Πίνοβο, ανεβάζοντας το συνολικό αριθμό επικρατειών σε 3-5 Οικολογία Μεταναστευτικό είδος, έρχεται στη χώρα από τα μέσα Απριλίου και αναχωρεί από τα τέλη Αυγούστου. Φωλιάζει κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα σε κράσπεδα δασών πεδινών και ημιορεινών συνήθως περιοχών, με ιδιαίτερη προτίμηση σε περιοχές με υγροτόπους, εκτατικές καλλιέργειες και λιβάδια, όπου κυνηγά τη λεία του, κυρίως ερπετά, αμφίβια και μικροθηλαστικά. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, όπου εναποθέτει 2 αυγά, ενώ στην περίπτωση ακόμη που εκκολαφθούν και τα δύο, πάντα μόνο ο ένας (μεγαλύτερος) νεοσσός επιβιώνει. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 Γερακαετός (Hieraaetus pennatus) Κινδυνεύον IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο γερακαετός θεωρείται σπάνιος στη χώρα μας με τον ελάχιστο πληθυσμό να εκτιμάται σε 80 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης έχει εντοπιστεί σε τρεις περιοχές και μάλλον πρόκειται για 2-3 διαφορετικές επικράτειες. Ένα άτομο παρατηρήθηκε να διασχίζει την περιοχή της Κερασιάς εν πτήσει προς την Έδεσσα, ένα άτομο πλησίον του χιονοδρομικού κέντρου σε δασοόριο, ενώ μια παρατήρηση από τον Αύγουστο του 2005 στις κορυφογραμμές των συνόρων στα βοσκοτόπια Προμάχων-Γαρεφίου μπορεί να προέρχεται από επικράτεια της ΠΓΔΜ, ή να πρόκειται για άτομο σε μετανάστευση. Κατάλληλο ενδιαίτημα, φαινομενικά τουλάχιστον υπάρχει και στην περιοχή της Κέλλης. Οικολογία: Ο γερακαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην Δυτική Παλαιαρκτική και στη χώρα μας βρίσκεται από τα μέσα Απριλίου ως τα τέλη Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997). Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα και καταλαμβάνει επικράτειες σε ημιορεινές κυρίως περιοχές σε άκρες δασών και αγροδασικά μωσαϊκά, αλλά μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλών ειδών ανοιχτά ενδιαιτήματα (δασοόριο, καλλιέργειες, βοσκοδάση, θαμνολίβαδα). Σε μεσογειακά οικοσυστήματα της Ισπανίας βρέθηκε να προτιμά τα αγροδασικά μωσαϊκά (Sanchez-Zapata & Calvo 1999) και να φωλιάζει σε δάσος αλλά να εντάσσει μεγάλο μέρος εκτατικών καλλιεργειών στην επικράτειά του (Martinez et al 2007). Τρέφεται κυρίως με μέσου μεγέθους στρουθιόμορφα και σαύρες. Γεννά 1-2 αυγά, η επώαση διαρκεί ~ 37 ημ., η πτέρωση ολοκληρώνεται σε και η ανεξαρτητοποίηση μετά από άλλες 45. Οι νεοσσοί μεταναστεύουν χωριστά 1-2 εβδομάδες πριν τους γονείς (Gensbol 2008). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 Πετρίτης (Falco peregrinus) IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 300 ζεύγη και στην οροσειρά του Βόρα έχει παρατηρηθεί σε τουλάχιστον 5 θέσεις οι τρεις εκ των οποίων τουλάχιστον ανήκουν σε διαφορετικές επικράτειες: Στο φαράγγι του Λουτρακίου όπου μια οικογένεια με 2 νεοσσούς παρατηρήθηκε να κυνηγά τον Ιούλιο, στην περιοχή Προμάχων Γαρεφίου, και σε βράχια κοντά στον Άγιο Αθανάσιο. Πιθανόν άλλο ένα ζεύγος υπάρχει στην περιοχή του Λουτρακίου και άλλο ένα στα βράχια πλησίον της Κερασιάς Α. Κορυφής, όπου και παρατηρήθηκε ένα ενήλικο τον Ιούλιο. Οι εκτεταμένοι βραχώνες στα φαράγγια του Λουτρακίου (Ράμνο Μπορ), και Δυτικά του Χιονοδρομικού Κέντρου (Στάρκοβ Γκροπ) πιθανόν να φιλοξενούν επιπλέον επικράτειες. Οικολογία Ο πετρίτης φωλιάζει αποκλειστικά σε βράχια (και κτίρια σε μεγάλες πόλεις όπου τρέφεται με περιστέρια) και τρέφεται κυρίως με πουλιά μεσαίου μεγέθους (από μέγεθος τσίχλας και πάνω με ιδιαίτερη προτίμηση στα περιστερόμορφα) τα οποία συλλαμβάνει εν πτήση. Γεννά 2-4 αυγά, η επώαση διαρκεί περίπου 1 μήνα, οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από 40 ημέρες και παραμένουν με τους γονείς για άλλους δυο μήνες. Ορτύκι (Coturnix coturnix) IUCN ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21 Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Το ορτύκι έχει καταγραφεί σε αρκετές θέσεις στην περιοχή μελέτης, με ιδιαίτερες συγκεντρώσεις σε μικτό αγροτικό ενδιαίτημα με καλλιέργειες πατάτας, δημητριακών και αγραναπάυσεις, ακούστηκαν σε μιρό μόνο μέρος του να καλούν ταυτόχρονα τρία άτομα. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 2000 ζεύγη. Η καταλληλότητα και η έκταση των αγροτικών περιοχών στην περιοχή μελέτης (πχ περιοχή Θεοδωρακείου) συνηγορεί στην υπέρβαση του ορίου των 20 ζευγών. Οικολογία Καλοκαιρινός επισκέπτης, φτάνει στη χώρα μας από τα τέλη Μαρτίου και η επιστροφή στους τόπους διαχείμασης ξεκινά από τα τέλη Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997). Γεννά 8-13 αυγά στο έδαφος σε φωλιά μέσα στη βλάστηση, και η επώαση διαρκεί ημέρες. Τα μικρά εγκαταλείπουν τη φωλιά σχεδόν αμέσως και παραμένουν με τους γονείς για ημέρες. Πετροτιρλίδα (Burhinus oedicnemus) Σχεδόν Απειλούμενο IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός της πετροτιρλίδας εκτιμάται σε 700 ζεύγη. Στην περιοχή έρευνας έχει εντοπιστεί σε τρεις τουλάχιστον θέσεις: στα όρια της προτεινόμενης χάραξης στην περιοχή της Σκύδρας (τουλάχιστον 1 επικράτεια), σε μαντριά κοντά στον οικισμό του Προφήτη Ηλία (τουλάχοστον 3 επικράτειες) και μια ιδιαίτερα μεγάλη συγκέντρωση με συνεχή τα τελευταία χρόνια παρουσία στα εγκατελλειμένα επιφανειακά λατομεία (νυν βοσκοτόπια) στην Λάκκα, όπου σε μια ολιγόλεπτη στάση ακούστηκαν τπουλάχιστον τρία ενήλικα άτομα να καλούν από διαφορετικές κατευθύνσεις και αποστάσεις που εκτιμώνται να ξεπερνούν τα 100 m. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

22 Οικολογία Καλοκαιρινός επισκέπτης, έρχεται στην Ελλάδα από τα μέσα Απρίλη και αναχωρούν από τα μέσα Σεπτέμβρη. Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός της χώρας ανήκει στο υποείδος B. o. saharae (Handrinos and Akriotis 1997). Προτιμά ξηρές, άνυδρες περιοχές και τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα και μικρά σπονδυλόζωα (κυρίως σαύρες). Φωλιάζει στο έδαφος, γεννά 1-3 αυγά, η επώαση διαρκεί ~25 ημέρες, και η πτέρωση ~40 μετά από τις οποίες και τα φωλεόφυγα μικρά αρχίζουν να ανεξαρτητοποιούνται. Μπούφος (Bubo bubo) IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο ελάχιστος Ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 200 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης είναι γνωστός από δυο θέσεις που ανήκουν σε τουλάχιστον 2 διαφορετικές επικράτειες, το φαράγγι της Ίδας - Κωνσταντίας, και το μικρό φαράγγι στην περιοχή της Λάκκας. Οι νότιες υπώρειες του Πάικου, όπου και οι προαναφερθείσες περιοχές πιθανότατα φιλοξενούν και άλλες επικράτειες, καθώς αποτελούν τυπικό ενδιαίτημα του είδους με τις άφθονες θέσεις φωλεοποίησης και τις ανοιχτές εκτάσεις κατάλληλες για τροφοληψία.. Οικολογία Ο μπούφος είναι επιδημητικός στην Ελλάδα και εξαπλώνεται σε διαφορετικούς τύπους οικοτόπων, με έμφαση στις βραχώδεις περιοχές και θαμνώνες, λιβάδια και θαμνολίβαδα. Τα σχετικά ανοιχτά ενδιαιτήματα στην ημιορεινή ζώνη αποτελούν μάλλον τυπικό βιότοπο για το είδος του οποίου η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Φωλιάζει σε τρύπες βράχων, κουφάλες δέντρων, ακόμα και σε προστατευμένες θέσεις στο έδαφος όπου εναποθέτει 2-4 αυγά που επωάζει για ~35 ημέρες. Η πτέρωση διαρκεί ημέρες. Εξαιρετικά δυνατό αρπακτικό, τρέφεται ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

23 κυρίως με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά, συχνά και με άλλα σαρκοφάγα και αρπακτικά πουλιά (Mikkola 1983). Μακροπρόθεσμα, η εγκατάλειψη και η υποβάθμιση ανοιχτών ενδιαιτημάτων που προέρχεται από τις αλλαγές χρήσεων γης επηρεάζει αρνητικά τόσο τις πυκνότητες όσο και την αναπαραγωγική επιτυχία του είδους (Peneteriani et al 2002). Το είδος είναι επίσης ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ενόχληση (Snow and Perrins 1998) και απαιτείται εξαιρετική προσοχή στο σχεδιασμό οποιουδήποτε έργου και οικοτουριστικής δραστηριότητας (χωροθέτηση υποδομών αναψυχής, χάραξη μονοπατιών κ. α.) που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τα ενδιαιτήματα φωλεοποίησης, ενώ είναι και επιρρεπές στην ηλεκτροπληξία και τις συγκρούσεις με γραμμές δικτύων μεταφοράς ρεύματος. Μελισσοφάγος (Merops apiaster) IUCN Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 2000 ζεύγη στην περιοχή μελέτης βρέθηκαν μικρές αποικίες 1-3 ζευγών στις κοίτες ρεμάτων, πρανή δρόμων και όπου γίνονται χωματουργικές εργασίες που δημιουργούν πρανή κατάλληλα για σκάψιμο. Ιδιαίτερες συγκεντρώσεις παρατηρήθηκαν στο ρέμα του Λουτρακίου και τον Αλμωπαίο ποταμό (άνω των 6 και 10 ατόμων αντίστοιχα) και μικρότερες στην περιοχή της Παναγίτσας και του Αψάλου. Οικολογία Έρχεται από τα τέλη Απριλίου στη χώρα και φεύγει από τα μέσα Σεπτεμβρίου. Φωλιάζει σε πρανή και χωμάτινες όχθες όπου σκάβει τούνελ συνήθως άνω του μισού μέτρου. Γεννά 6-7 αυγά που επωάζει για 20 ημέρες, και οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από ημέρες. Μάλλον παραμένουν με τους γονείς κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα και συμπληρώνει τη διατροφή του με άλλα ιπτάμενα έντομα. Απειλείται από την εντατικοποίηση της γεωργίας και την ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

24 Χαλκοκουρούνα (Coracias garulus) IUCN Τρωτό Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός Ο ελάχιστος ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 200 ζεύγη. Η χαλκοκουρούνα έχει εντοπιστεί με 2 επικράτειες στην περιοχή του Μογλενίτσα, να αναπαράγεται στην κοίτη του ποταμού στο ύψος του Προφήτη Ηλία και δυτικά της Σκύδρας, ενώ στο παρελθόν έχει εντοπιστεί, στη Νέα Ζωή, τα εγκαταλελειμμένα λατομεία της Λάκκας και στην περιοχή του Σκρα στο Βόρειο Πάικο. Οικολογία Όπως και ο μελισσοφάγος, είναι καλοκαιρινός επισκέπτης και φωλιάζει σε σήραγγες σε πρανή και αμμώδης όχθες, αλλά κάνει χρήση και κουφαλερών ώριμν δέντρων, συνήθως δρυών και πλάτανων. Τρέφεται με ασπόνδυλα και μικρά σπονδυλόζωα σε ανοιχτές ξερικές εκτάσεις, καλλιέργειες και τις άκρες των δρόμων. Απειλείται κυρίως από την εντατικοποίηση της γεωργίας, ιδιαίτερα από τις επιτώσεις της (αγροχημικά, περιορισμός χέρσων) στη διαθεσιμότητα της τροφής της, Χρησιμοποιεί επίσης και τεχνητές φωλιές και η τοποθέτησή τους σε κατάλληλο ενδιαίτημα μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην εγκατάσταση επικρατειών. Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus) Σχεδόν Απειλούμενο IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

25 Αρκετά κοινό είδος σε όλη την Ευρώπη ο πληθυσμός του Σταχτή δρυοκολάπτη υπολογίζεται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ελάχιστα μελετημένος εντοπίζεται στα ορεινά δάση της Μακεδονίας και της Θράκης ενώ πιο νότια αναπαράγεται μόνο στον Όλυμπο και την Οίτη που αποτελεί και το νοτιότερο άκρο της κατανομής του στην δυτική Παλαιαρκτική (Grimmett & Jones 1989, Handrinos & Akriotis 1997). O Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζευγάρια. Τουλάχιστον μία επικράτεια έχει εντοπιστεί στην περιοχή Βόρεια του Αρχαγγέλου σε εναλλαγές δρυοδασών και δεντροκαλλιεργειών όταν κάποια άτομα προσελκύστηκαν από την αναπαραγωγή καλεσμάτων του είδους. Οικολογία. Ο βιότοπος του είναι τα αμιγή φυλλοβόλα δάση ή σε μίξη με κωνοφόρα. Ωστόσο προτιμά τα μικτά δάση πλατύφυλλων επειδή παρουσιάζουν μωσαϊκότητα δασικών οικοσυστημάτων. Φωλιάζει τον Μάιο σε κουφάλες δέντρων όπου γεννά 5-10 αυγά τα οποία επωάζει για ημέρες. Τρέφεται με σκουλήκια, έντομα, λάρβες κολεοπτέρων αλλά και μυρμήγκια και σπόρους (ειδικά το χειμώνα). Αετομάχος (Lanius collurio) IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός Εκτιμάται ότι τουλάχιστον ζεύγη αετομάχων αναπαράγονται στη χώρα μας. Σε σχετικά χαμηλές πυκνότητες εντοπίστηκε σε όλη την περιοχή μελέτης, σε κάθε τύπο ανοιχτών ενδιαιτημάτων (ξέφωτα, θαμνολίβαδα, άκρες δρόμων, καλλιέργειες.) Ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός επικρατειών εντοπίστηκε σε μικρό οροπέδιο στα Μ. Λιβάδια, όπου σε βοσκοτόπια με χαμηλά και αραιά Juniperus spp. περιφερειακά των καλλιεργειών και σε μικρότερο βαθμό μέσα σ' αυτές μετρήθηκαν τουλάχιστον 40 ενηλ. αρσενικά τις περισσότερες φορές με οικογένειες. Η δύση του ηλίου δεν επέτρεψε την έρευνα και στις υπόλοιπες καλλιεργούμενες εκτάσεις τις περιοχής των ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

26 Μ. Λιβαδίων αλλά μαζί με τα ξέφωτα του δάσους οξιάς που βρέθηκε να φιλοξενούν επίσης αρκετά ζευγάρια, η περιοχή του Δ. Δ. Μ. Λιβαδίων μπορεί να καλύπτει από μόνη της το κριτήριο των 100 ζευγών. Οικολογία Ο αετομάχος είναι καλοκαιρινός επισκέπτης, με την πλειονότητα των πουλιών να φτάνει από τα τέλη Απρίλη και να αναχωρούν από τα μέσα Αυγούστου. Προτιμά ανοιχτές εκτάσεις με μικρούς θάμνους που χρησιμοποιεί για να βρίσκει την τροφή του κυρίως μικρά ασπόνδυλα στο έδαφος. Γι αυτό απαιτεί συνήθως χαμηλή βλάστηση που επιτρέπει την πρόσβαση στη λεία ενώ πιάνει και έντομα στον αέρα σαν μυγοχάφτης, και μάλλον υψηλές πυκνότητες τέτοιας λείας του επιτρέπουν να αναπαράγεται σε λιβάδια με υψηλή ποώδη βλάστηση. Φωλιάζει πυκνούς θάμνους, μεμονωμένους ή σε κράσπεδα, όπου γεννά 3-7 αυγά που επωάζει για ~14 ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε 15 ημέρες και παραμένουν με τους γονείς για ~40 ημέρες (Cramp and Simmons 1980). Σταχτοκεφαλάς (Lanius minor) Σχεδόν Απειλούμενο IUCN Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός Ο ελάχιστος ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 2000 ζεύγη, και στην προτεινόμενη ΖΕΠ έχει εντοπιστεί σε μικρές πυκνότητες στις περιοχές του Εξαπλατάνου και του Σκρα ενώ συγκεντρώσεις ως και 8 επικρατειών βρέθηκαν την τρέχουσα περίοδο από την οδική διαδρομή Κρανιάς Θεοδωράκι, όπου το είδος είναι γνωστό από παλαιότερες έρευνες. Οικολογία Καλοκαιρινός επισκέπτης στη χώρα μας, ο σταχτοκεφαλάς Το είδος προτιμά επίπεδες ξηρικές εκτάσεις με βοσκοτόπια, φυσικά λιβάδια και εκτατικές καλλιέργειες σιτηρών και ψυχανθών, ενώ επιπρόσθετο σημαντικό στοιχείο της βλάστησης είναι ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

27 και η παρουσία ώριμων δέντρων και μεγάλων θάμνων απαραίτητων για το φώλιασμα του. Τρέφεται κυρίως με έντομα (κολεόπτερα, ορθόπτερα, λεπιδόπτερα κ.α.) και απειλείται κυρίως από την εντατικοποίηση της γεωργίας που αλλοιώνει την προτιμώμενη δομή της βλάστησης με τις αλλαγές χρήσεων γης, τους αναδασμούς και τις συνέπειες στη διαθεσιμότητα τροφής έντονων αγροχημικών φορτίων, ενώ επιπρόσθετα και η εγκατάλειψη έχει δυσμενή αποτελέσματα στο ενδιαίτημά του με την εισβολή θάμνων και την αύξηση του ύψους της ποώδους βλάστησης. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

28 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

29 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Προτεραιότητα Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Υψηλή Θεσμοθέτηση Καταφυγίου Άγριας Ζωής για την προστασία των Υψηλή ειδών χαρακτηρισμού. Υλοποίηση προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας, Υψηλή με έμφαση στα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Αποκλεισμός της χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων εντός της Υψηλή ΖΕΠ Εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για τη ΖΕΠ Υψηλή Ένταξη της περιοχής σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Υψηλή Προστατευόμενων περιοχών του Νομού Πέλλας (Εθνικό Πάρκο ορεινών όγκων Πέλλας). Αποτελεσματικός έλεγχος για την παράνομη χρήση Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

30 δηλητηριασμένων δολωμάτων Λειτουργία του υφιστάμενου χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ΧΤΑΠ) Απαγόρευση της πρόσβασης, επόπτευση - φύλαξη των θέσεων φωλεοποίησης των μεγάλων αρπακτικών Έλεγχος της πρόσβασης σε άλλες ευαίσθητες θέσεις Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για τη διατήρηση αραιών θαμνολίβαδων και μεμονωμένων δέντρων στην ημιορεινή ζώνη Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την προώθηση αγραναπαύσεων και εκτατικών καλλιεργειών (κυρίως σιτηρών) Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την στήριξη της εκτατικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας Απαγόρευση της χρήσης ψευδακακίας Robinia pseudacaccia για δάσωση εγκαταλειμμένων αγροτικών γαιών Περιορισμός της αγροχημικής ρύπανσης αυστηρή τήρηση του κώδικα ορθής γεωργικής πρακτικής Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης Δημιουργία μικρών υδατοσυλλογών και ταμιευτήρων για τη πολλαπλών σκοπών Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Ενδιάμεση Η διατήρηση αραιών θαμνολίβαδων και η ενεργός διαχείριση όσων έχουν πυκνώσει (βόσκηση, μηχανικά μέσα, ακόμη και ελεγχόμενη καύση) αναμένεται να βοηθήσει τους αετομάχους, και η καλλιέργεια και διατήρηση υψηλών μεμονωμένων δέντρων και δασολίβαδων τους υπόλοιπους κεφαλάδες και τη δεντροσταρήθρα. Ιδιαίτερα περιοχές στα στενά Μογλενίτσα με το παλιούρι ως κυρίαρχο είδος χρειάζονται ιδιαίτερη μέριμνα για να διατηρήσουν την αξία τους ως ενδιαίτημα τροφοληψίας για τα αρπακτικά, καθώς έχουν αρχίσει να αποκτούν ιδιαίτερα κλειστές δομές. Αντίθετα, όσον αφορά τις καλύψεις με αείφυλλα πλατύφυλλα θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο καλλιέργειας και αναγωγής τους σε υψηλά δρυοδάση που θα προσθέσουν στην αξία της περιοχής ως ενδιαίτημα φωλεοποίησης. Οι μεμονωμένες ώριμες δρυς ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28

31 στην περιοχή Νέας Ζωής Σάμαρης θα πρέπει να διατηρηθούν τόσο για την διατήρηση της λιοστριτσίδας, των κεφαλάδων, των αρπακτικών αλλά και για την αισθητική τους αξία. Η εκτατική και ημινομαδική κτηνοτροφία πρέπει να στηριχτεί, τόσο όσον αφορά την διαθεσιμότητα τροφής για τα πτωματοφάγα αρπακτικά (όλα σχεδόν τα αρπακτικά μπορεί να τραφούν με νεκρά ζώα, ιδιαίτερα υπό παρατεταμένη κακοκαιρία), όσο και σαν διαχειριστικό μέτρο για την διατήρηση ανοικτών περιοχών. Η προώθηση αγραναπαύσεων και εκτατικών καλλιεργειών (κυρίως σιτηρών) για το ορτύκι, τους κεφαλάδες αλλά και ως ενδιαίτημα τροφοληψίας για τα αρπακτικά, όπως προβλέπεται από τα υπάρχοντα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα, πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί κατά το μέγιστο δυνατόν. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην περιοχή μεταξύ Κρανιάς Θεοδωρακείου όπου παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη συγκέντρωση σταχτοκεφαλά, όσον αφορά τη διατήρηση των ώριμων δέντρων στα όρια και καταμεσής των καλλιεργειών και των λιβαδιών. Στο όρος Πάικο είναι απαραίτητο να τεθεί σε ευρύτερο σχεδιασμό η ανάπτυξη οικοτουριστικών υποδομών ώστε ιδιαίτερα οι σημαντικές για είδη ιδιαίτερα ευαίσθητα σε όχληση (αρπακτικά μαυροπελαργός μπούφος) περιοχές να μείνουν αδιατάρακτες ή οι οποιεσδήποτε παρεμβάσεις να είναι κατά το μέγιστο δυνατόν ήπιες, ενώ θα πρέπει και ευρύτερα οποιοδήποτε κατασκευαστικό έργο (δρόμοι, φράγματα κλπ) να λαμβάνει υπόψη του τις ανάγκες των ειδών. Η δάσωση εγκαταλειμμένων γαιών πρέπει να σταματήσει στην περιοχή, ή τουλάχιστον να τεθεί ένα μέγιστο όριο έκτασης στα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών ανοιχτών εκτάσεων, ιδίως όσον αφορά τις φυτείες με την ξενική Robinia pseudacaccia που περιορίζεται και δύσκολα.. Αν επιτραπεί, να προτιμούνται εγχώρια είδη όπως οι καρυδιές (Juglans regia). Η δημιουργία μικρών γεωφραγμάτων (όπως στην περιοχή των Μεγάλων Λιβαδιών) φαίνεται να ευνοεί πολλά είδη προτεραιότητας (κραυγαετός, μαυροπελαργός, ερωδιοί) και θα πρέπει να προτιμάται εναλλακτικά της δημιουργίας μεγάλων ταμιευτήρων. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29

32 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adamakopoulos T, Gatzouannis S, Poirazidis C, eds Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Unpublished Study, Athens. Αλιβιζάτος, Χ., Μπουρδάκης, Ε. & Χανδρινός, Γ. (in press): Κραυγαετός (Aquila pomarina). Στο. Καρανδεινός&Λεγάκης, Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Bakaloudis DE, Vlachos CG, Holloway GJ, 1998: Habitat use by short-toed eagles (Circaetus gallicus) and their reptilian prey during the breeding season in Dadia Forest, north-east Greece. J of Applied Ecology, 35: Bakaloudis DE, Vlachos CG, Holloway GJ, 2000: Nest features and nest-tree characteristics of short-toed eagles (Circaetus gallicus) in the Dadia Lefkimmi Soufli Forest Reserve, NE Greece. J of Raptor Research, 34.1: Bibby CJ, Burgess DN, Hill DA, Bird census techniques. BTO, RSPB, Academic press, Harcourt Brace & Company, London. BirdLife International, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12). BirdLife International, Egyptian Vulture - BirdLife Species Factsheet Details.asp&sid=3371&m=0, Ημερομηνία πρόσβασης: 30/7/2009. Bourdakis S, Vareltzidou S, Greece. In Heath MF, Evans MI, eds. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8: Brambilla M, Rubolini D, Guidali F, Factors affecting breeding habitat selection in a cliff-nesting peregrine Falco peregrinus population. J of Ornithology, 147: Cocker M, Mabey R, Bids Brittanica. Chatto & Windus, London. Cramp S, Simmons KEL,eds, The birds of Western Palearctic. Oxford University Press, Vol.II. Δημαλέξης Α, Μπουρδάκης Σ, Χατζηχαραλάμπους Ε, Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30

33 Diehl B, A long-term population study of Lanius collurio in a heterogeneous and changing habitat. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Fuller MR, Mosher JA, Raptor Survey Techniques. In: Giron Pendleton BA, Millsap BA, Cline KA, Bird DM, eds. Raptor Management Techniques Manual. Institute of Wildlife Research, National Wildlife Federation. Scientific and Technical Series No 10, Washington DC, US: pp Gensbol, B. 2008: Collins Birds of Prey. Harper Collins. London, UK. 416 pp. Gorman G, Woodpeckers of Europe. A study of the European picidae. Bruce Coleman, Great Britain. Guerrieri G, Pietrelli L, Biondi M, Status and reproductive selection of the three species of Shrikes Lanius collurio L.senator and L. minor, in a Mediterranean area. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Hallmann B, Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: Handrinos G, The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : Handrinos G. Akriotis T, The Birds of Greece. Helm Publications, London, UK. Martinez, J. E., Pagan, I., Palazon, J.A., Calvo,J.F.,2007.Habitat use of booted eagles (Hieraaetus pennatus) in a Special Protection Area: implications for conservation. Biodiversity Conservation.16, Mc Comb B., C. 2008: Wildlife Habitat Managemen. Concepts and Applications in Forestry. CRC press. Boca Raton. FL, US. 319 pp. Meyburg, B.-U., Harazsthy, L., Strazds, M. & Sheffer, N. (comps.) 2001: European Union Species Action plan for the Lesser Spotted Eagle (Aquila pomarina). Luxemburg. Mikkola H. 1983: Owls of Europe. T & AD Poyser. Berkhamsted, UK. 460 pp. Pain DJ, Pienkowski MW, eds Farming and Birds in Europe. The Common Agricultural Policy and its Implications for Birds Conservation. Academic Press, London. Pedrini P, Sergio F, Golden Eagle Aquila chrysaetos density and productivity in relation to land abandonment and forest expansion in the Alps. Bird Study, 48: Ratcliffe D,1993. The Peregrine Falcon. T. & A.D. Poyser, London. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 31

34 Sidiropoulos, L., Konstantinou, P., Azmanis, P., Tsiakiris, R. & Lisichanets E. 2005: Transboundary Public Awareness, Monitoring and Conservation Actions for the four Vulture Species and their Habitats in the Mountain Range of Almopia (GR) and Kavadartzi (FYROM). Technical Report to BVCF/FZS: Balkan Vulture Action Plan. Temple S, Priorities for Shrike research and conservation. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Tsachalidis ET, Poirazidis K, Nesting habitat selection of the black stork in Dadia National Park, northeastern Greece. In conference proceedings: Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areas, Vol. II, Naxos, Greece: Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα, Σελ.152. Tsiakiris R, Stara K, Pantis J, Sgardelis St, in press. Microhabitat selection by three common bird species of montane farmlands in northern Greece. Journal of Environmental Management, υπό δημοσίευση ( DOI /s ). Tucker GM, Heath MF, Birds in Europe: their conservation status. BirdLife Conservation Series No. 3. Cambridge, UK. Vlachos CG, Bakaloudis DE, Alexandrou OG, Bontzorlos VA, Papakosta MA, Factors affecting the nest site selection of the black stork, Ciconia nigra in the Dadia Lefkimi Soufli National Park, north-eastern Greece. Folia Zoologica, 57.3: Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 32