Έγγραφο περιγραφής του καταγεγραμμένου υλικού

Transcript

1 Cyprus Univercity of Technology CYPrint ltd Cyprus Tourism Organization Signal GeneriX Ltd ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ/ΑΝΘΡΩ/0308(BIE)/04: Η ιστορία της Κουμανδαρίας: Ψηφιακές Διαδρομές στο χρόνο Χρηματοδοτούμενο από το: Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας Παραδοτέο Π2: Έγγραφο περιγραφής του καταγεγραμμένου υλικού Συγγραφείς: Όλγα Γεωργίου, Κυριάκος Παπαδόπουλος Νικόλας Τσαπατσούλης, Ph.D Συντονιστής Έργου, Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου, Τεχνολογικού Πανεπιστήμιο Κύπρου Ιανουάριος, 2010 Παραδοτέο Π2 1/25

2 Κωδικός έργου: ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ/ΑΝΘΡΩ/0308(BIE)/04 Ακρωνύμιο: Τίτλος: Έγγραφο περιγραφής του καταγεγραμμένου υλικού Επίπεδο Ασφαλείας: Προβλεπόμενη Ημερομηνία Ολοκλήρωσης: Πραγματική Ημερομηνία Ολοκλήρωσης: Κωδικός Παραδοτέου Τίτλος Παραδοτέου: Τύπος Παραδοτέου: Έκδοση: Πρόσβαση μέσω του Ιστοτόπου του έργου Με την ολοκλήρωση του 9 ου μήνα του έργου (3/1/2010) 5/01/2010 (Μήνας 9) Π2 Έγγραφο περιγραφής του καταγεγραμμένου υλικού Έγγραφο (έγγραφη αναφορά) 2.0 (Τελική) Αριθμός Σελίδων: 25 Σχετιζόμενη Δέσμη Εργασίας: Υπεύθυνος Δέσμης Εργασίας: Συγγραφείς: ΔΕ3 Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Όλγα Γεωργίου, Κυριάκος Παπαδόπουλος, Νικόλας Τσαπατσούλης Έλεγχος Ποιότητας: Υπεύθυνη λειτουργός για το ΙΠΕ: Κωδικές Λέξεις: Περίληψη: Ελεάνα Γαβριήλ Βιβλιογραφία, Επιστημονική αξιολόγηση υλικού, «Κουμανδαροχώρια» Το παρόν έγγραφο αποτελεί μια συνοπτική καταγραφή του υλικού που μαζεύτηκε. Παρουσιάζει λεπτομερής αναφορά του τύπου και του ηλεκτρονικού μεγέθους για κάθε ενότητα δεδομένων. Μεγάλο σύνολό του καταγεγραμμένου υλικού αποτελούν αποσπάσματα από ιστορικές αναφορές, άρθρα ακόμα και ολόκληρα βιβλία που καταγράφουν την μοναδικότητα της Κουμανδαρίας. Μέρος των πληροφοριών αποτελούν φωτογραφίες ντοκουμέντα από το παρελθών και το παρών, όπως επίσης σημαντικές ψηφιοποιημένες συνεντεύξεις ηλικιωμένων έμπειρων οινοπαραγωγών της Κύπρου. Παραδοτέο Π2 2/25

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ... 3 I. ΕΙΣΑΓΩΓΉ... 4 A. Τεχνική Καταγραφή των Δεδομένων... 4 B. Κατηγοριοποίηση των Δεδομένων... 4 C. Σχήμα Ταξινόμησης τεκμηρίων σχετικών με την Κουμανδαρία... 5 II. ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ... 7 A. Κυπριακά Κρασοχώρια... 7 B. Παρουσία στη διεθνή αγορά... 8 C. Οι ποικιλίες σταφυλιού για την παρασκευή της Κουμανδαρίας... 9 D. Ο Ληνός E. Στάδια παραγωγής της Κουμανδαρίας Αποξήρανση Άλεσμα πρεσάρισμα χυμοποίηση Οινοποίηση Χημική Ανάλυση Φιάλες, Ετικέτες και Ποτήρια F. Νομοθεσίες ΣΑΠ G. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΚΡΑΣΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ H. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ I. ΚΟΥΜΑΝΔΑΡΙΑ ΕΚΑΤΟΝ ΧΡΟΝΩΝ J. ΔΙΑΦΟΡΑ Παραδοτέο Π2 3/25

4 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ A. Τεχνική Καταγραφή των Δεδομένων Το παρόν έγγραφο συνοψίζει τη λεπτομερή καταγραφή του υλικού που συγκεντρώθηκε στα πλαίσια της Δέσμης Εργασίας ΔΕ3 του έργου ΚΟΥΜΑΝΔΑΡΙΑ. Μετά από τη μεγάλη προσπάθεια που καταβλήθηκε τους τελευταίους 9 μήνες, και η οποία θα συνεχιστεί μέχρι το τέλος του έργου, για τον εντοπισμό και την συλλογή πληροφοριών, τεκμηρίων, κειμηλίων και κάθε είδους εγγράφων (ψηφιακών και μη) θεωρήθηκε απαραίτητη η λεπτομερής καταγραφή και αξιολόγηση τους. Το συνολικό μέγεθος των δεδομένων που έχουν συλλεχτεί μέχρι σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη το ψηφιακό μετρητή είναι 31.6 GB. Έχουν καταχωρηθεί στο σύνολο 7230 αρχεία σε ψηφιακή μορφή από τα οποία: 1200 είναι σε μορφή επεξεργάσιμου κειμένου (MS Word Documents, αρχεία txt, κ.ο.κ). 540 είναι σε μορφή λογιστικών φύλλων (Excel sheets). 930 είναι σε μορφή PDF (κυρίως σκανναρισμένα έγγραφα). 350 είναι σε μορφή ιστοσελίδων HTML 35 είναι αρχεία Power Point 15 είναι αρχεία με ηχητικό περιεχόμενο συμπιεσμένο σύμφωνα με το πρότυπο MPEG (mp3). 360 είναι φωτογραφίες σκανναρισμένες 170 είναι ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα αρχεία οπτικοακουστικού υλικού (video clips) σε μορφή wmv, mpg, vlc είναι σε μορφή ψηφιακών ή ψηφιοποιημένων φωτογραφίών (.jpg). Υπάρχουν επίσης και φωτογραφίες οι οποίες είναι ομαδοποιημένες με το πρόγραμμα MS picture management και έ χουν την μορφή μιας εικόνας. (.psd) 5 αρχεία σε μορφή σχεδιοκίνησης (animation) (αρχεία flash.swf) 3 αρχεία σε μορφή τρισδιάστατης σχεδιοκίνησης (3D animation) Έχουν επίσης συλλεχτεί διάφορα αντικείμενα, εργαλεία και κειμήλια που σχετίζονται με την παραγωγή της Κουμανδαρίας. Κάποια από αυτά θα σκανναριστούν με 3D scanners για τη δημιουργία τρισδιάστατων μοντέλων ενώ τα υπόλοιπα είτε θα μοντελοποιηθούν μέσω σχεδιοκίνησης είτε θα φωτογραφηθούν. B. Κατηγοριοποίηση των Δεδομένων Περά από την αναλυτική περιγραφή των τεχνικών πληροφοριών, σημαντικό κομμάτι της ανάλυσης των ευρημάτων αποτελεί και η θεματική καταγραφή και τεκμηρίωση τους. Για το σκοπό αυτό και μετά από εκτεταμένη μελέτη και δοκιμές περιπτώσεων η ερευνητική ομάδα του έργου συνέταξε την «ταξινόμηση της Κουμανδαρίας» η οποία υλοποιήθηκε και σε μορφή XML και λήφθηκε επίσης υπόψη στο σχεδιασμό του σχήματος της βάσης δεδομένων στην οποία θα καταχωρηθούν όλα τα έγγραφα ώστε να είναι εφικτή αναζήτηση τους μέσω κωδικών λέξεων αλλά και άλλων μεθόδων. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι για σκοπούς διευκόλυνσης της τελικής εφαρμογής τους έργου, η οποία θα πρέπει να επιτρέπει χωροχρονική αναπαράσταση, ανάκληση και πλοήγηση στου χρήστη, κρίθηκε αναγκαίο το σχήμα ταξινόμηση της Κουμανδαρίας να περιλαμβάνει τόσο χρονικούς όσο και χωρικούς προσδιορισμούς για τα ευρήματα. Παραδοτέο Π2 4/25

5 Παρακάτω παρουσιάζεται η λίστα με τις κατηγορίες. Στο Σχήμα 1 απεικονίζεται οπτικά το σχήμα ταξινόμησης των τεκμηρίων που σχετίζονται με την Κουμανδαρία. C. Σχήμα Ταξινόμησης τεκμηρίων σχετικών με την Κουμανδαρία 1. Πρόσωπα a. Παραγωγοί b. Οίνο Κριτές c. Ιστορικά Πρόσωπα d. Καταναλωτές e. Συγγραφείς f. Μεταπωλητές 2. Δημοσιεύσεις a. Νομοθεσία b. Βιβλία c. Έρευνες d. Άρθρα/Αναφορές 3. Κύκλος Παραγωγής της Κουμανδαρίας a. Καλλιέργεια των σταφυλιών b. Συγκομιδή των σταφυλιών c. Παραγωγή κρασιού d. Κατανάλωση 4. Διάδοση a. Εκδηλώσεις b. Καμπάνιες c. Δημόσιες Διαφημίσεις d. Ιδιωτικές Διαφημίσεις e. Τοποθεσίες f. Ιστορίες/Θρύλοι 5. Χρονικοί Περίοδοι a. Προϊστορικές εποχές b. Ιστορικές εποχές c. Σύγχρονες εποχές 6. Περιοχές a. Κύπρος i. Περιοχές της Κουμανδαρίας ii. Άλλες περιοχές b. Άλλες χώρες Παραδοτέο Π2 5/25

6 Σχήμα 1: Σχήμα ταξινόμησης τεκμηρίων Κουμανδαρίας Παραδοτέο Π2 6/25

7 II. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ A. Κυπριακά Κρασοχώρια Αναφορές στα διάφορα κρασοχώρια της Κύπρου, με φωτογραφικό υλικό από τα αμπέλια και τους χώρους όπου γινόταν η παραγωγή κρασιού, μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Με φωτογραφίες που παρουσιάζουν την γεωγραφική θέση των χωριών της Κύπρου. Αναφορά στις τρεις «κομμανταρίες», που ήταν οι κύριες περιοχές την Κύπρου όπου γινόταν η καλλιέργεια και η παραγωγή της Κουμανδαρίας. a) Η πρώτη και μεγαλύτερη κομμανταρία ήταν εκείνη που είχε έδρα της το χωριό Κολόσσι στην επαρχία Λεμεσού, η λεγόμενη Μεγάλη Κουμανδαρία γιατί ήταν πράγματι η μεγαλύτερη και ισχυρότερη (40 χωριά). Η b) Η Μικρή Κουμανδαρία που ήταν γνωστή και ως Κουμανδαρία του Φοίνικος (la Fenique) επειδή είχε έδρα το ομώνυμο χωριό της επαρχίας Πάφου c) Η λεγόμενη Κομμανταρία του Τέμπλους (del Templi) επειδή είχε έδρα της το χωριό Τέμπλος κοντά στην Κερύνεια. Η αμπελουργική περιοχή της Κύπρου βρίσκεται κυρίως στην διοικητική περιφέρεια της Λεμεσού και της Πάφου. Τα οινοποιήσιμα σταφύλια καλλιεργούνται σε ορεινές ή ημιορεινές περιοχές στις νότιες και δυτικές πλαγιές της οροσειράς του Τροόδους, σ ένα υψόμετρο 250 έως 1300 μέτρων πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, με εξαίρεση την περιοχή της Μαδαρής που φθάνει και τα 1600 μέτρα. Εδώ, χάρη στις βροχοπτώσεις εκμεταλλεύονται εδάφη στα οποία κανένα άλλο είδος καλλιέργειας δεν θα μπορούσε να δώσει αποδεκτά οικονομικά αποτελέσματα. Η αμπελουργική περιοχή διαιρείται στις πιο κάτω έξι κεντρικές ζώνες με τις υποδιαιρέσεις τους: Καθορισμένες περιοχές των οποίων η γεωγραφική τους ονομασία μπορεί να χρησιμοποιείται αναφορικά με οίνο ως ελεγχόμενη ονομασία προέλευσης, Αύγουστο 2004 (α) Περιοχή Λαόνα Ακάμα: Δρούσια, Ίνια, Κάθηκας, Κρήτου Τέρρα, Πάνω και Κάτω Αρόδες. (β) Βουνί Παναγιάς Αμπελίτης, Αμπελίτης, Γαλαταριά, Κοιλίνια, Παναγιά. Φτερικούδι, Χανδριά. (γ) Περιοχή Πιτσιλιάς: Αγία Ειρήνη, Άγιος Ιωάννης, Άγιος Θεόδωρος, Αγρίδια, Αγρός, Αληθινού, Άλωνα, Απλίκι, Ασκάς, Γούρι, Δύμες, Καννάβια, Κάτω Μύλος, Κούρδαλι, Κυπερούντα, Λαγουδερά, Λαζανιά, Λειβάδια, Οδού, Παλαιχώρι, Πελένδρι, Πλατανιστάσα, Ποταμίτισσα, Πολύστυπος, Σαράντι, Συκόπετρα, Φαρμακάς, Φικάρδου, (δ) Κρασοχώρια Λεμεσού: Τα τεμάχια των πιο κάτω κοινοτήτων με υψόμετρο 600 μέτρα και άνω, δηλαδή που εντάσσονται στη ζώνη Γ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άγιος Αμβρόσιος, Άγιος Θεράπων, Άρσος, Βάσα, Βουνί, Γεροβάσα, Δορά, Κισσούσα. Κοιλάνι, Κουκά, Λόφου, Μαλλιά, Μανδριά, Όμοδος, Πάνω Κυβίδες, Πάχνα, Πέρα Πεδί, Ποταμιού, Συλίκου, Τριμίκλινη, Τρόζενα. Παραδοτέο Π2 7/25

8 (ε) Υποπεριοχή Αφάμης: Τα τεμάχια των κοινοτήτων Βουνί, Κοιλάνι, Μανδριά και Όμοδος (ανατολικά του ποταμού Χα Ποτάμι) με υψόμετρο 750 μέτρα και άνω. (ζ) Υποπεριοχή Λαόνα: Τα τεμάχια των κοινοτήτων Άρσος, Βάσα και Όμοδος (δυτικά του ποταμού Χα Ποτάμι) με υψόμετρο 750 μέτρα και άνω B. Παρουσία στη διεθνή αγορά Η Κουμανδαρία, ως ο μοναδικός οίνος ελεγχόμενης ονομασίας προέλευσης που διαθέτει σήμερα η Κύπρος και με μια παράδοση 800 χρόνων, έχει, σύμφωνα με το ΣΑΠ (Συμβούλιο Αμπελουργικών Προϊόντων), προοπτικές δυναμικής παρουσίας στη διεθνή αγορά, γι' αυτό και αποτέλεσε προτεραιότητα του ΣΑΠ η ανάπτυξη του κρασιού αυτού. Μέρος των τεκμηρίων που συλλέχθηκαν είναι πρακτικά από συνεδρία αμπελοπαραγωγών, νομοθεσίες που αφορούν την παραγωγή κρασιού, στατιστικά εξαγωγής κρασιού και διευθετήσεις που έγιναν για την προώθηση και στήριξη του Κυπριακού κρασιού και ιδιαίτερα της Κουμανδαρίας. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΣΑΠ Ανδρέα Ιωάννου, «η Κύπρος, μια χώρα που παράγει οίνο από την αρχαιότητα, σήμερα δεν κατέχει μια εξέχουσα θέση στη διεθνή αγορά». Γι' αυτό, πρόσθεσε ο κ. Ιωάννου, ο ΣΑΠ αποσκοπεί πρωτίστως στην αξιοποίηση του πλούτου της κυπριακής οινοπαραγωγής και επιπλέον στην προαγωγή και εξάπλωση της αξίας και της φήμης των οίνων της Κύπρου, όπως και στα παλαιά χρόνια». Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις εξαγωγές Κουμανδαρίας που έγιναν τα έτη 2001 με Έτος Ποσότητα σε λίτρα Παραδοτέο Π2 8/25

9 Στην Κύπρο του 18ου αιώνα, όταν η ζύμωση του πολύ πυκνού μούστου μέσα στα πιθάρια σταματούσε, το νέο κρασί είτε μεταφερόταν με ασκούς στις αποθήκες των εμπόρων, είτε έμενε στα πιθάρια στην περιοχή παραγωγής του και η μεταφορά γινόταν έπειτα από ένα χρόνο. Οι έμποροι αποθήκευαν τα κρασιά, εφόσον είχαν παραχθεί την τρέχουσα χρονιά, αρχικά σε πιθάρια όμοια με εκείνα της ζύμωσης και έπειτα από έναν χρόνο τα πέρναγαν σε βαρέλια. Στην περίπτωση όμως που είχαν παραμείνει ένα χρόνο στα πιθάρια του παραγωγού, τα έβαζαν κατευθείαν σε βαρέλια. Οι αποθήκες των εμπόρων ήταν συγκεντρωμένες στη Λάρνακα, ένα από τα δύο επίνεια της Λευκωσίας, που ήταν η πιο άγονη περιοχή του νησιού, αλλά καθώς είχε την παραλία των αλυκών, που δεν ήταν εκτεθειμένη σε ανέμους, ελλιμενίζονταν σε αυτήν τα πλοία που έρχονταν από την Ευρώπη. Έτσι, η Λάρνακα, χωρίς να είναι η ίδια κέντρο αμπελουργικής περιοχής, έγινε μεγάλο κέντρο οινεμπορίου η πόλη του κρασιού, στην οποία συγκεντρώνονταν για αποθήκευση και πώληση τα κρασιά της ενδοχώρας. κρασιά από όλο τον κόσμο. Οι τέσσερις μεγάλες οινοβιομηχανίες της Κύπρου, ΕΤ ΚΟ, ΚΕΟ, ΛΟΕΛ και ΣΟΔΑΠ για χρόνια τώρα είναι οι κύριοι αγοραστές του κρασιού από την περιοχή της Κουμανδαρίας, το οποίο μετά παλαιώνουν σε δρύινα βαρέλια, τυποποιούν και εμφιαλώνουν σε τυπικές φιάλες. Οι συγκεκριμένες συσκευασίες Κουμανδαρίας έχουν κερδίσει και κερδίζουν συνεχώς μετάλλια και βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς, όπου ανταγωνίζονται με C. Οι ποικιλίες σταφυλιού για την παρασκευή της Κουμανδαρίας Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες από διαφορές περιοχές και στάδια παραγωγής που λήφθηκαν από τους τόπους καλλιέργειας των αμπελιών όπως επίσης υπάρχουν και φωτογραφίες που σκανναρίστηκαν από βιβλία που περιείχαν φωτογραφικό υλικό σχετικό με τις διάφορε ποικιλίες σταφυλιού. Οι βασικές και μοναδικές ποικιλίες σταφυλιών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της Κουμανδαρίας είναι το Μαύρο και το Ξυνιστέρι. Η Κουμανδαρία, επομένως, δεν θα μπορούσε να υπάρχει αν δεν υπήρχαν οι δυο αυτές ποικιλίες. Ακόμη όμως και αν παράγονταν δεν θα είχε την ποιότητα που την έκανε διάσημη ανά την Υφήλιο. Παραδοτέο Π2 9/25

10 Παρά το γεγονός ότι οι δυο πιο πάνω ποικιλίες αποδίδουν άριστης ποιότητας Κουμανδαρία, τα επιτραπέζια κρασιά που παράγονται από αυτές δεν είναι αξιόλογα. Δεν έχουν ιδιαίτερα ευχάριστο αρωματικό χαρακτήρα και δεν αντέχουν στο χρόνο, γιατί οξειδώνονται εύκολα και γρήγορα. Ιδιαίτερα τα κόκκινα επιτραπέζια κρασιά δεν έχουν πλούσιο σώμα ούτε πολύπλοκο ποικιλτικό μπουκέ, φτάνουν, δε, πολύ γρήγορα στο απόγειό τους και πολύ γρήγορα γερνούν. Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι το Μαύρο και το Ξυνιστέρι δημιουργήθηκαν ειδικά για να κατασκευάζεται απ αυτά η Κουμανδαρία. Έτσι δέθηκαν σφιχτά με την κυπριακή παράδοση από τα πανάρχαια χρόνια, κυριάρχησαν στην κυπριακή άγονη γη κι έγιναν για χιλιάδες χρόνια μια ανεξάντλητη πηγή ζωής. Πράγματι, αυτά τα αμπέλια αποτέλεσαν για τον κυπριακό πληθυσμό τη βάση για μια σειρά από προϊόντα, τα οποία συνέβαλαν τα μέγιστα στην διατροφή και στην επιβίωσή του. Πολλά από αυτά τα προϊόντα δεν παράγονται πια, αφού η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η αστυφιλία και η α διαφορία τα διέγραψαν από το διαιτολόγιο του κύπριου πολίτη. Όμως είναι αυτά που αποτελούσαν για χρόνια τη βασική διατροφή του αγροτικού πληθυσμού και μερικώς του αστικού. Γι αυτό θα τα αναφέρω πιο κάτω αποτείνοντας μ αυτό τον τρόπο φόρο τιμής στην κυπριακή άμπελο και σ αυτά τα προϊόντα, το μάννα του κύπριου αγρότη. α) Παλουζές (μουσταλευριά) β) Κιοφτέρια γ) Πολτός δ) Μάτσιες ε) Σιουσιούκος στ) Αφέψημα Μαύρο σταφύλι: Είναι η πιο βασική και πιο διαδεδομένη κυπριακή ποικιλία, η οποία καλλιεργείται σε όλη σχεδόν την Κύπρο, συνολικά σε μια έκταση που ξεπερνά τα εκτάρια. Πιο κάτω παρατίθεται πίνακας που δείχνει την έκταση των εν λόγω ποικιλιών ανά χωριό στην περιοχή Κουμανδαρίας συγκριτικά με την Παγκύπρια έκταση. Στην περιοχή της Κουμανδαρίας υπάρχουν αμπέλια που φτάνουν τα εκατό χρόνια, γι αυτό προωθήθηκε σχέδιο αναμπέλωσης για ανανέωση των αμπελώνων της περιοχής. Η απόδοση σε σταφύλια ανά εκτάριο ποικίλει ανάλογα με την περιοχή, την ηλικία του αμπελώνα και την δυνατότητα άρδευσης. Τα φύλλα του Μαύρου αμπελόδενδρου αποτελούνται από πέντε οδοντωτούς λοβούς, οι οποίοι χωρίζονται μεταξύ τους με αβαθείς σχισμές που συχνά δεν ξεχωρίζουν μεταξύ τους. Το χρώμα τους είναι βαθύ πράσινο με κίτρινο πορτοκαλιές νευρώσεις. Παραδοτέο Π2 10/25

11 Το Ξυνιστέρι είναι η δεύτερη σε έκταση στην Κύπρο. Σήμερα υπάρχουν αμπέλια που δίδουν κατά μέσο όρο δέκα εκατομμύρια κιλά σταφύλια ετησίως. Είναι ποικιλία που αντέχει πολύ στο χρόνο και στην ξηρασία. Σε περίπτωση όμως που αντί καλλιέργειας του εδάφους χρησιμοποιούνται ζιζανιοκτόνα, αναπτύσσονται περισσότερο επιφανειακά ριζώματα, τα οποία καθιστούν το αμπέλι λιγότερο ανθεκτικό στην ξηρασία. Τα φύλλα του αμπελόδενδρου ποικιλίας Ξυνιστεριού ομοιάζει με αυτό του Μαύρου αλλά παρά το γεγονός ότι αποτελείται από πέντε οδοντωτούς λοβούς, οι μεταξύ τους βαθιές σχισμές που τα κάνει να φαίνεται ότι έχει εφτά ή οχτώ λοβούς. Το χρώμα των φύλλων είναι ανοικτό πράσινο με λεπτές πρασινοπορτοκαλιές νευρώσεις ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΥΜΑΝΔΑΡΙΑΣ ΕΚΤΑΣΗ ΑΜΠΕΛΙΩΝ ΚΑΤΆ ΧΩΡΙΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΥΡΟ ΞΥΝΙΣΤΕΡΙ ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΥΡΟ ΞΥΝΙΣΤΕΡΙ ΣΥΝΟΛΟ [σκάλες] [σκάλες] [σκάλες] [σκάλες] [σκάλες] [σκάλες] Άγιος Γεώργιος 681,98 8,5 829,4 213,74 8,5 318,89 Άγιος Κων/ντίνος 69,75 889,08 971,76 25,87 889,08 915,26 Άγιος Μάμας 1603,22 261, ,17 935,29 261, ,32 Άγιος Παύλος 124,88 493,06 531,62 44,26 493,06 540,33 Αψιού 352,67 194,92 683,23 137,13 194,92 332,05 Γεράσα 424,63 251,74 650,69 263,18 251,74 515,8 Δωρός 547,48 23,67 764,43 259,52 23,67 353,12 Ζωοπηγή , ,84 392,56 539,69 961,09 ΚαλόΧωριό 304, , ,89 69, ,44 267,58 Καπηλειό 843,36 104,03 870,23 327,78 104,03 431,99 Λάνια 1369,88 61, ,55 441,86 61,25 761,19 Λουβαράς 102, , ,22 22, , ,3 Μονάγρι 835,96 30,44 971,02 458,54 30,44 566,77 Συλίκου 2377,39 51, ,26 675,94 51,65 904,99 ΣΥΝΟΛΟ 10964, , , ,46 ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ , , , ,32 Παραδοτέο Π2 11/25

12 D. Ο Ληνός Ο Ληνός, το παμπάλαιο οινοποιείο, κυρίως για την παραγωγή της Κουμανδαρίας, είναι το μοναδικό που διασώθηκε στην κοινότητα της Λάνιας σε σύνολο 17 πανομοιότυπων, που υπήρχαν στα παλιά χρόνια. Μέρος των πληροφοριών που συλλέξαμε ήταν και κάποιες ιστορικής σημασίας για την Κυπριακή παράδοση. Από το χωριό Λάνια πέρα από την παραδοσιακή ομορφιά του χωριού όπου υπάρχουν πολλές φωτογραφίες και κείμενα που καταγράφουν τα παραδοσιακά σημεία του χωριού, δημιουργήθηκε από επαγγελματία γραφίστα ένα συνθετικό τρισδιάστατο βίντεο που αναπαριστά την λειτουργία του παραδοσιακού οινοποιείου Ληνός. Ο Ληνός της Λάνιας, κτίστηκε από τον Χριστοφή Μεράμου, το 1822 και ιδιοκτήτης του ήταν ο Γιώργος Παπαγεωργίου. Απαλλοτριώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και σήμερα ανήκει στην κοινότητα. Στη Λάνια σώζεται ο μοναδικός παραδοσιακός Ληνός στην Κύπρο. Υπάρχουν βέβαια και αλλού, αλλά είναι ανακαινισμένοι. Ο Ληνός της Λάνιας, σώζεται όπως ακριβώς ήταν τον καιρό που χρησιμοποιήθηκε από τους προγόνους μας. Ο Ληνός, που βρίσκεται πολύ κοντά στην εκκλησία, συντηρήθηκε και είναι πάντοτε ανοικτός για τους επισκέπτες. Περπατώντας κανείς στο χωριό θα γοητευθεί από τα παραδοσιακά πλακόστρωτα δρομάκια του, στις άκρες των οποίων οι κάτοικοι διατηρούν λογιών λογιών λουλούδια, που γεμίζουν την α τμόσφαιρα με μεθυστικές μυρωδιές. Μερικά από τα δρομάκια αυτά, διατηρούν παρόλη τη φθορά του χρόνου, την αρχική παραδοσιακή τους μορφή, το παραδοσιακό "θεμέλιο". Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές συνθετικές εικόνες που σχεδιάστηκαν για την δημιουργία του βίντεο, το οποίο είναι πιστή αντιγραφή του ιστορικού οινοποιείου που σώζεται μέχρι και σήμερα. Παραδοτέο Π2 12/25

13 E. Στάδια παραγωγής της Κουμανδαρίας Έχουν συλλεχθεί πάρα πολλές πληροφορίες που αφορούν τα στάδια παραγωγής της Κουμανδαρίας: Από έγγραφα με λεπτομερείς οδηγίες παρασκευή και κατανάλωσης μέχρι οπτικογραφημένες συνεντεύξεις παραγωγών καθώς και άφθονο φωτογραφικό υλικό. Ποιο κάτω συνοψίζονται τα σημαντικότερα στάδια παραγωγής της Κουμανδαρίας. Ιανουάριος: Αρχίζει το κλάδεμα και ταυτόχρονα η απομάκρυνση των κλημάτων. Γίνεται υγρός ψεκασμός με ζιζανιοκτόνα επαφής και ακολουθεί καλλιέργεια. Γίνεται αυστηρό κλάδεμα των Μαύρων αμπελιών στους δυο οφθαλμούς και μεσοκλάδεμα για το Ξυνιστέρι στους 3 4 οφθαλμούς. Φεβρουάριος: Συνεχίζεται το κλάδεμα. Γίνεται λίπανση με κόπρανα ζώων (κυρίως αιγοπροβάτων) και με αποξηραμένα τσίπουρα σταφυλιών από την προηγούμενη εσοδεία. Μάρτιος Απρίλιος: Γίνεται καλλιέργεια και ψεκασμός εδάφους με ζιζανιοκτόνα. Επίσης γίνεται θειάφισμα των αμπελιών για πρόληψη της στάχτης. Δέσιμο των νεαρών βλαστών και συμπλήρωση των αποτυχιών, όπου χρειάζεται. Μάιος: Ψεκασμός με σκόνη για καταπολέμηση μυκήτων, ακαρίων και εντόμων Ιούνιος: Αφαίρεση των πετρών από το αμπέλι για να καλλιεργείται πιο εύκολα και καθάρισμα των συνόρων του αμπελώνα από τα αγριόχορτα. Ιούλιος Αύγουστος: Γίνεται ψεκασμός με εντομοκτόνο μικρής υπολειμματικότητας. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται ώστε ο ψεκασμός να γίνεται κατά τις πρωινές ώρες, όταν οι θερμοκρασίες είναι χαμηλές. Σεπτέμβριος Οκτώβριος: Είναι οι μήνες του τρυγητού. Ανάλογα με την περιοχή, αυτή η περίοδος αρχίζει από τα μέσα του Σεπτέμβρη και τελειώνει μέσα του Οκτώβρη ή και αργότερα. Για την ποικιλία Μαύρο ο τρυγητός αρχίζει όταν η περιεκτικότητα σε σάκχαρο μέσα στα σταφύλια φτάσει το 14 μπομέ και για το Ξυνιστέρι το 12 μπομέ. Νοέμβριος Δεκέμβριος: Γενικές εργασίες, καθάρισμα των χόρτων, αφαίρεση πετρών από το αμπέλι, κατασκευή ξερολιθιών, επιδιόρθωση υποστυλωμάτων. Παραδοτέο Π2 13/25

14 Η Κουμανδαρία στην επαρχία Λεμεσού παράγεται σε καθορισμένα χωριά που βρίσκονται σε ημιορεινές ή ορεινές περιοχές, στην Πιτσιλιά, στις νότιες προσβάσεις του Τροόδους σε μέσο υψόμετρο 1000 περίπου μέτρων πάνω από την θάλασσα. Οι περιοχές αυτές έχουν ασβεστούχα εδάφη, περιορισμένη βροχόπτωση και συνθήκες μάλλον ξηρές, αφού τα αμπέλια αυτά δεν αρδεύονται, αλλά αρκούνται μόνο στο νερό της βροχής. Οι συνθήκες αυτές, η ψηλή θερμοκρασία, η μεγάλη η λιοφάνεια, η μειωμένη υγρασία κατά τους θερινούς μήνες, το υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας, το έδαφος και ο ειδικός τρόπος επεξεργασίας των σταφυλιών, προσδίδουν στην Κουμανδαρία χαρακτήρα με ειδική γεύση και ξεχωριστό άρωμα. Αποξήρανση όπως αναφέρθηκε νωρίτερα για την παραγωγή εκλεκτής Κουμανδαρίας χρησιμοποιούνται και σήμερα τα σταφύλια των δυο κυριοτέρων οινοποιήσιμων ποικιλιών του νησιού, του Μαύρου ντόπιου και του Άσπρου ή Ξυνιστεριού, σε αναλογία 50 προς 50, αλλά συνήθως η κάθε εταιρεία έχει το δικό της σύστημα ανάμιξης και παλαίωσης. Μετά τον τρυγητό τα σταφύλια τοποθετούνται πάνω σε λινάτσες στην ύπαιθρο, τις λεγόμενες «απλώστρες», που βρίσκονται σε σημεία, όπου υπάρχει μεγάλη ηλιοφάνεια. Τα σταφύλια παραμένουν στις απλώστρες 4 10 μέρες ή και περισσότερες αναλόγως της πορείας των καιρικών συνθηκών, για να υποστούν αφυδάτωση από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Άλεσμα πρεσάρισμα χυμοποίηση Αφού οι βαθμοί μπομέ ανέλθουν για το μαύρο σταφύλι σε και για το Ξυνιστέρι σε 19, τα σταφύλια είναι έτοιμα για έκθλιψη. Αυτή γίνεται στα μικρά οινοποιεία των κουμανταροχωριών. Τα σταφύλια μαζεύονται προσεκτικά από τις απλώστρες και την ίδια στιγμή οδηγούνται προς επεξεργασία. Οι ρώγες συνθλίβονται πρώτα στο αλεστήρι και έπειτα μεταφέρονται στο πιεστήριο. Για το άλεσμα χρησιμοποιούνται συνηθισμένες αλεστικές μηχανές για σταφύλια. Οινοποίηση Η νομοθεσία δεν καθορίζει κατά πόσο επιτρέπεται η εφαρμογή της καθαρής ζύμωσης η οποία βασίζεται στην προσθήκη επιλεγμένης καλλιέργειας ζυμομυκήτων σε αντίθεση με τη φυσική ζύμωση που χρησιμοποιεί μόνο τους ζυμομύκητες που υπάρχουν στις φλούδες των σταφυλιών. Υπάρχει η άποψή από αρκετούς οινολόγους ότι θα πρέπει να απαγορευτεί επισήμως η χρήση της καθαρής ζύμωσης γιατί αυτή προσθέτει ξένο χαρακτήρα και δεν συνάδει με την παραδοσιακή παραγωγή της Κουμανδαρίας. Παραδοτέο Π2 14/25

15 C 6 H 12 O 6 C 2 H 5 OH + CO 2 + θερμότητα Χημική Ανάλυση A/A ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΤΙΜΗ 1 Οινόπνευμα 15% vol 2 Σάκχαρα 8 Bme 3 Σάκχαρα 185 g/l 4 Ολική οξύτητα 4.8 g/l 5 Πτητική οξύτητα 1.2 g/l 6 Θειώδες ελεύθερο 10 mg/l 7 Θειώδες ολικό 170 mg/l 8 Ολικό στερεό υπόλειμμα 203 g/l 9 Στερεό υπόλειμμα χωρίς ζάχαρη 18 g/l 10 Ειδικό βάρος ph 3.4 Φιάλες, Ετικέτες και Ποτήρια Η Κουμανδαρία εμφιαλώνεται συνήθως σε τυπικές φιάλες, με σχήμα μικρού βαρελιού, που κλείνουν με φελλό ή με βιδωτό πώμα, ενώ οι ετικέτες τους πολύ συχνά έχουν σαν τακτικό θέμα τους Σταυροφόρους και το κάστρο του Κολοσσιού. Ο τύπος της φιάλης και οι πληροφορίες στην ετικέτα, το μέγεθος των γραμμάτων κλπ, προσδιορίζονται από το σχετικό νόμο. Η λέξη «ΚΟΥΜΑΝΔΑΡΙΑ» είναι απαραίτητη και Παραδοτέο Π2 15/25

16 κοινή για όλους τους παραγωγούς, ενώ επιτρέπεται με μικρότερα γράμματα να αναγράφεται και η ε μπορική ονομασία. Στην εμπρόσθια ετικέτα πρέπει απαραίτητα να αναφέρονται τα ακόλουθα στοιχεία: a) Κυπριακό Προϊόν b) Προϊόν Ελεγχόμενης Περιοχής Προέλευσης c) Περιεκτικότητα σε οινόπνευμα (% κατά όγκο) d) Περιεχόμενο (σε λίτρα ή σε υποδιαίρεσή του λίτρου) e) Εμφιαλωτής. F. Νομοθεσίες ΣΑΠ Μεγάλο μέρος των σκανναρισμένων εγγράφων αφορά νομοθεσίες του Συμβουλίου Αμπελουργικών Προϊόντων. Παρακάτω παρατίθενται κάποια ενδεικτικά: 1. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων Νόμοι του 2004 και 2007: (Ν. 61(Ι) / 2004, Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι) Αρ. 3828, ) (Ν. 226(Ι) / 2004, Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι) Αρ. 3888, ) (Ν. 53(Ι) / 2007, Ε.Ε.Παρ. Ι(Ι) Αρ. 4124, ). 2. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Επιτραπέζιοι οίνοι με γεωγραφική ένδειξη και διαδικασία αναγνώρισης Περιοχών Παραγωγής «επιτραπέζιου οίνου με γεωγραφική ένδειξη») Διάταγμα του 2004, (ΚΔΠ 704/2004, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3895, ). 3. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Εθνικό Αποθεματικό Δικαιωμάτων Φύτευσης) Διάταγμα του 2004, (ΚΔΠ 705/2004, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3895, ). 4. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Καθορισμός Περιοχών και Κριτήρια Παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης) Διάταγμα του 2004, (ΚΔΠ 706/2004, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3895, ) (ΚΔΠ 403/2005,Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι), Αρ. 4025, ) (ΚΔΠ 461/2005, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι), Αρ. 4037, ). 5. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Έλεγχος και Έγκριση Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης) Διάταγμα του 2005, (ΚΔΠ 212/2005, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3986, ). 6. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Γενικές Διατάξεις Ταξινόμησης Ποικιλιών Αμπελιού) Διάταγμα του 2005, (ΚΔΠ 213/2005, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3986, ). Παραδοτέο Π2 16/25

17 7. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Κουμανδαρία) Διάταγμα του 2005, (ΚΔΠ 214/2005, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3986, ). 8. Περί Ρυθμίσεως και Ελέγχου της Βιομηχανίας Αμπελουργικών Προϊόντων (Έλεγχος Ζιβανίας ) Κανονισμοί του 1999 έως 2002, (ΚΔΠ 263/1998, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3279, ) (ΚΔΠ 83/2000, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3395, ) (ΚΔΠ 125/2002, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3585, ). 9. Διάταγμα που καθορίζει το ετήσιο τέλος για τη χρήση του Πιστοποιούντος Εμπορικού σήματος ΚΟΥ ΜΑΝΔΑΡΙΑ με αριθμό και ΖΙΒΑΝΙΑ με αριθμό (ΚΔΠ 181/2007, Ε.Ε.Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ.4191, ). 10. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Τήρηση συνοδευτικών εγγράφων και βιβλίων) Διάταγμα του 2005, (ΚΔΠ 15/2006, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 4069, ). 11. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Φύτευση Αμπελώνων και Εγγραφή στο Αμπελουργικό Μητρώο) Διάταγμα του 2006, (ΚΔΠ 119/2006, Ε.Ε. Παρ. III(I) Αρ. 4089, ) (ΚΔΠ 114/2007, Ε.Ε. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ.4180, ). 12. Περί Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων (Περιγραφή, Ονομασία, Παρουσίαση και Προστασία ) Διάταγμα του 2006, (ΚΔΠ 120/2006, Ε.Ε. Παρ. III(I) Αρ. 4089, ). G. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΚΡΑΣΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Μέσα από τις πολλές αναφορές βιβλίων, άρθρων, περιοδικών και άλλων ιστορικών κειμένων, παρουσιάζεται παρακάτω ένα μικρό δείγμα, των όσων έχουν συλλεχτεί: Ο Wilbrand, κόμης του Oldenburg, γιος του Henry II. κόμη του Oldenburg και της Beatrix, κόμισσας του Hallermund, ήταν το 1211 ιερέας του Hildesheim, το 1212 του Paderborn, το 1228 επίσκοπος του Utrecht, πέθανε στις 27 Ιουλίου Έφτασε στην Άκρα στις 25 Αυγούστου 1211 και ταξιδεύοντας με πλοίο βόρεια και δυτικά έφτασε στην Κορυκό (Corycus) της Τραχείας Κιλικίας. Αναφορές του για την Κύπρο και το Κυπριακό κρασί βρέθηκαν στο περιοδικό Wilbrandi de Oldenborg Peregrinatio που άρχισε να εκδίδεται το Ο Felix Faber, ένας Δομινικανός μοναχός από την Ulm, έκανε και κατέγραψε δυο οδοιπορικά προς τους Αγίους Τόπους. Ξεκίνησε το πρώτο στις 14 Απρίλη 1480 και προσέγγισε την Κύπρο δυο φορές. Στη δεύτερη περίπτωση αναχώρησε από το Ulm τον Απρίλη 14, 1483, και έφτασε στην Κύπρο τον Ιούνη 25, και Παραδοτέο Π2 17/25

18 ξανά κατά την επιστροφή του στις 7 του Νιόβρη του ιδίου χρόνου. Μεταξύ άλλων έγραψε για την Κύπρο και τα ακόλουθα: «Στις πλαγιές αυτών των βουνών παράγονται έξοχα κρασιά, και τα αμπέλια λέγεται ότι είναι τόσο μεγάλα που ένας άντρας δεν μπορεί να αγκαλιάσει τον κορμό τους.» O Nicole Huen, ένας καρμηλίτης από το Pont Audemer έχει γράψει ένα οδοιπορικό για το οποίο υπάρχουν διαφωνίες κατά πόσο είναι δικό του ή είναι μια μετάφραση από το οδοιπορικό του Bernhard von Breitenbach. Γράφει μεταξύ πολλών άλλων: «Σάββατο, 1η Σεπτεμβρίου, Τα κρασιά της Κύπρου είναι καλά και δυνατά, αλλά έχουν μια μπόχα από πίσσα. Χωρίς την προσθήκη της δεν μπορούν να φυλαχτούν, ε πειδή η θερμοκρασία είναι τόσο ψηλή και ο αέρας τόσο πολύ επικίνδυνος, που κανένας δεν τολμά να πάει στα χωράφια κατά τη διάρκεια της μέρας εκτός από το πρωί και το βράδυ.» Ο Jacques le Saige ήταν ένας έμπορος μεταξιού από το Douai, ο οποίος πέθανε εκεί στις 11 Φεβρουαρίου, Ξεκίνησε για την Ιερουσαλήμ στις 19 Μαρτίου 1518 κι επέστρεψε την ημέρα των Χριστουγέννων του ιδίου χρόνου: Στο αυτοβιογραφικό του γράφει για την Κύπρο μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα: «Μας πούλησαν πολύ φτηνό κρασί, είχε όμως γεύση πίσσας επειδή φυλάγουν τα κρασιά τους σε μεγάλα πισσωμένα πιθάρια, από όπου μετά γεμίζουν μικρότερα δοχεία.» Ο John Locke επισκέφτηκε την Κύπρο το 1553 Στην πόλη της Λεμεσού όλα τα Βενετσιάνικα πλοία φορτώνουν κρασί για τις ανάγκες τους και για να πουλήσουν αλλού, όπως επίσης και ξύδι. Ο Alexander Drummond, Esquire, πρέσβης στο Χαλέπι, δημοσίευσε το 1754 με τον τίτλο Travels through different cities of Germany, Italy, Greece Παραδοτέο Π2 18/25

19 and several parts of Asia, μια σειρά από επιστολές που απευθύνονται στον αδερφό του και σε φίλους του. Ξεκίνησε στις 11 του Μάη 1744 από το Λονδίνο και έφτασε στη Λάρνακα στις 6 του Μάρτη Εγκατέλειψε το νησί στις 15 του Μάη για την Αλεξανδρέττα και το Χαλέπι αλλά επανήλθε στην Κύπρο τον Απρίλη του 1750 για μια μικρή δεύτερη περιήγηση. H. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ. Εκτός του ότι υπάρχουν γραπτά τεκμήρια, που με σαφές τρόπο περιγράφουν την παρασκευή του Κυπριακού κρασιού, πρέπει να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την τεχνολογία της οινοποίησης των χρόνων εκείνων και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι παραγωγοί την εποχή εκείνη. Εκείνο που πρωτίστως πρέπει να αναλυθεί και να γίνει κατανοητό, είναι οι κοινωνικές συνθήκες, οι συνήθειες, τα μέσα και οι ανάγκες των ανθρώπων της εποχής εκείνης. Όλα αυτά διαμορφώνονται ανάλογα με το περιβάλλον, τις πηγές και τις γνώσεις. Οι αρχαίοι οινοπότες δεν αρέσκονταν στα ξηρά κρασιά, παρόλο που αργότερα οι Έλληνες συνήθιζαν να παράγουν τέτοια κρασιά, τα ο ποία ονόμαζαν αυστηρούς οίνους. Έτσι οι γευστικές προτιμήσεις των ανθρώπων της εποχής εκείνης ήταν τα γλυκά εδέσματα και ποτά. Επειδή μάλιστα δεν γνώριζαν την παραγωγή της ζάχαρης, αναγκάζονταν να αξιοποιούν με κάθε τρόπο τα γλυκά φρούτα, ιδιαίτερα όσα είχαν την ικανότητα να γίνονται πιο γλυκά με την αποξήρανση, όπως ήταν το σύκο και το σταφύλι. Το μόνο μέσο που είχαν για να γλυκαίνουν τα εδέσματά τους ήταν, εκτός από τα πιο πάνω, το μέλι. Έτσι λοιπόν, η αποξήρανση του σταφυλιού για τη συγκέντρωση του σακχάρου ήταν κάτι που ήταν αναγκαίο και χρήσιμο. Το γλυκό κρασί λοιπόν κυριαρχούσε την εποχή εκείνη, έτσι μπορούμε να υποθέσουμε με αρκετά μεγάλη ασφάλεια ότι ακόμη και τα πρώτα κρασιά που παράγονταν στην Κύπρο ήταν γλυκά, περίπου όπως είναι η Κουμανδαρία. Στη βάση αυτή, θα ρωτούσε κάποιος: πότε έγινε το πρώτο κρασί στην Κύπρο; Δυστυχώς δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία, ούτε γραπτές ή άλλες μαρτυρίες για την πρώτη παραγωγή του κρασιού. Εξάλλου κι οι ίδιοι οι αρχαίοι μας πρόγονοι θα πρέπει να είχαν την ίδια απορία. Ο Πλάτωνας στο Συμπόσιό του αναφέρει ότι υπήρχε εποχή που ούτε οι Θεοί δεν έφτιαχναν κρασί, έπιναν μόνο νέκταρ. Την τέχνη του κρασιού, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, την έμαθε πρώτος ο Θεός Διόνυσος, ο οποίος μέσω του βασιλιά Ικάριου μετέδωσε σε όλους τους ανθρώπους. Πάντως η Κύπρος είναι μια από τις λίγες χώρες της Μέσης Ανατολής, στην οποία υπήρχε η άγρια άμπελος. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, όπου πιστεύεται ότι αναπτύχθηκε η οινοπαραγωγή πριν από τη Κύπρο, δεν ευδοκίμησε ποτέ η άγρια άμπελος, η οποία θεωρείται η πρόγονος της εξευγενισμένης. Κουκούτσια από σταφύλια της αγράμπελης Vitis vinifera ssp. Silvestris βρέθηκαν στην Κύπρο σε διάφορες περιόδους και στις κάτωθι περιοχές: α) Στον συνοικισμό της νεολιθικής περιόδου κοντά στο χωριό Άγιος Επίκτητος της Κερύνειας. β) Σε συνοικισμό της χαλκολιθικής περιόδου της Λέμπας (Λάκκοι) στην επαρχία της Πάφου, ο οποίος χρονολογείται στα τέλη της τέταρτης χιλιετηρίδας π.χ. Παραδοτέο Π2 19/25

20 γ) Κατά την εποχή του χαλκού υπάρχουν έμμεσες αποδείξεις για την ύπαρξη αγράμπελης με την μορφή αποτυπωμάτων των κουκουτσιών σε αγγεία. Τέτοια αποτυπώματα κουκουτσιών από αγριοστάφυλα βρέθηκαν στην Καλοψίδα της επαρχίας Αμμοχώστου. Πιο κάτω αναφέρονται κάποια από τα τεκμήρια (σχετίζονται με την Κουμανδαρία είτε άμεσα είτε έμμεσα) που βρέθηκαν και είτε συλλέχθηκαν είτε φωτογραφήθηκαν. Αναφέρονται ανά χρονολογική περίοδο: ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Σημαντικά τεκμήρια: Δοχείο απο ανδεσίτη από το νεολιθικό συνοικισμό Χοιροκοιτίας, 600 π.χ. Ζωόμορφοι ασκοί Ιερό Αφροδίτης Μάα Παλαιόκαστρο Ο νεολιθικός συνοικισμός της Χοιροκοιτίας που χρονολογείται στην 6η χιλιετηρίδα. ΧΑΛΚΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Σημαντικά τεκμήρια: Ασβεστολίθινο αγαλμάτιο γυναίκας από τη Λέμπα (3η χιλιετία π.χ.) (Χαλκολιθική) Σταυρόσχημο ειδώλιο από στεατίτη, 3500 π.χ., Κυπριακό Μουσείο Παραδοτέο Π2 20/25

21 ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Σημαντικά τεκμήρια: Άγαλμα Κούρου απο ασβεστόλιθο, 500 περίπου π.χ., Κυπριακό Μουσείου Αναθηματικά ειδώλια απο πηλό, 7ος αιώνας π.χ., απο το Ιερό της Αγίας Ειρήνης. Ειδώλιο αλόγου με αναβάτη απο πηλό, 7ος αιώνας π.χ. Το Παλάτι του Βουνίου κτίσθηκε το 480 π.χ. του 5ου αιώνα π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Σημαντικά τεκμήρια: Εμπόριο κρασιού (Wine trade) Ανάγλυφη κεφαλή Βάκχου σε ασβεστόλιθο, (3ος αιώνας π.χ.) Κεφαλή γυναικείου αγάλματος από ασβεστόλιθο, 3ος αιώνας π.χ. (από το ιερό της Αφροδίτης στο χωριό Άρσος) Μαρμάρινο άγαλμα της Αφροδίτης από τους Σόλους (1ος αιώνας π.χ.) ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Οι Ρωμαίοι συνέχισαν και ενδυνάμωσαν την παραγωγή του κρασιού. Οι Βυζαντινοί με την επίδραση των Λατινικών χωρών της Ευρώπης επέβαλαν ένα σκληρό φεουδαρχικό σύστημα με αποτέλεσμα η παραγωγή του κρασιού να μειωθεί σημαντικά. Ριχάρδος Λεοντόκαρδος, Ναΐτες και Λουζινιανοί Ο Ριχάρδος στην πραγματικότητα ήταν άπληστος, φιλοχρήματος, κακός χαρακτήρας και ομοφυλόφιλος Κατέλαβε την Κύπρο με δόλο, λεηλάτησε και κατάστρεψε ότι μπορούσε. Νυμφεύθηκε στην εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου στη Λεμεσό την Βερεγγάρια της Ναβάρρας, με την οποία ουδέποτε είχε ολοκληρωμένη σεξουαλική σχέση. Λέγεται ότι στο γάμο αυτό καταναλώθηκε άφθονο κρασί, το οποίο ακόμη δεν έφερε το όνομα «Κουμανδαρία». Τα πιο πάνω αναφέρονται σε αποσπάσματα κειμένων που έχουν ευρεθεί με αναζήτηση στη ξένη βιβλιογραφία αλλά και από Κυπρίους συγγραφείς και πηγές. Παραδοτέο Π2 21/25

22 ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ( ) Λουζινιανοί: Η Κύπρος ήταν βασίλειο με Φράγκους βασιλιάδες της οικογένειας των Λουζινιανών. Τελευταία βασίλισσα της δυναστείας ήταν η Κατερίνη Κορνάρο. Εφαρμόστηκε αυστηρό φεουδαρχικό σύστημα. Η εκκλησία της Κύπρου αποδυναμώθηκε. Υπήρχε μόνο Λατίνος αρχιεπίσκοπος. Οι Κύπριοι επίσκοποι δεν είχαν ούτε εξουσίες ούτε περιουσίες, οι οποίες περιήλθαν στα χέρια των Φράγκων. Οι Φράγκοι δημιούργησαν τρία βασικά φέουδα σ όλη την Κύπρο, τις λεγόμενες Κομμανταρίες. Τα πιο πάνω αναφέρονται σε αποσπάσματα κειμένων που έχουν ευρεθεί με αναζήτηση στη ξένη βιβλιογραφία αλλά και από Κυπρίους συγγραφείς και πηγές. ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ( ) Η Κύπρος έπαψε να είναι βασίλειο. Υπήρχε ανώτατη διοίκηση (Ρεγιμέντο) που υπαγόταν στη Βενετία. Κάτω από τους Βενετούς δεν έγινε καμιά ιδιαίτερη ανάπτυξη της παραγωγής. Οι Βενετοί απομυζούσαν την Κύπρο και εμπορεύονταν τα προϊόντα της, όπως και την Κουμανδαρία, χωρίς να γνοιάζονται για την βελτίωση των συνθηκών της χώρας και του πληθυσμού της. Έπαιρναν χωρίς να δίνουν. Η Μεγάλη Κουμανδαρία εξακολουθούσε να υπάρχει. Ανήκε σε ένα άρχοντα της οικογένειας Κορνάρο, ο οποίος δεν επισκέφτηκε ποτέ την Κύπρο. Απλά εισέπραττε τα έσοδα. Τα πιο πάνω αναφέρονται σε αποσπάσματα κειμένων που έχουν ευρεθεί με αναζήτηση στη ξένη βιβλιογραφία. ΣΕΛΙΜ Β ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ( ) Σημαντικά τεκμήρια: Μέθυσος Χωρίς ικανότητες Η Κύπρος έχει ένα θησαυρό που μόνο ο βασιλεύς των βασιλέων δικαιούται να κατέχει Κατάληψη της Κύπρου το έτος1571 ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ ( ) Κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας δεν έγινε μεγάλη ανάπτυξη της παραγωγής της Κουμανδαρίας. Α ναπτύχθηκε όμως η παραγωγή sherry. Έγιναν όμως οι πρώτες προσπάθειες για τον καθορισμό της περιοχής και των χωριών που θα παρήγαγαν Κουμανδαρία. Αποσπάσματα από τη σχετική νομοθεσία υπάρχουν στα τεκμήρια που έχουν συλλεχτεί. ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ο τελευταίος Βρετανός Κυβερνήτης της Κύπρου Sir Hugh Foot, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος από την Ελληνοκυπριακή πλευρά και ο Δρ. Fazil Kutchuk από την Τουρκοκυπριακή Παραδοτέο Π2 22/25

23 πλευρά υπογράφουν την Συνθήκη Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας (16/Αυγούστου/1960) Παραλαβή σταφυλιών στην οινοβιομηχανία KEO Παραλαβή σταφυλιών στην οινοβιομηχανία ΛΟΕΛ το 1961 Η οινοβιομηχανία ΛΟΕΛ το Διακρίνονται βαρέλια για την παραγωγή Cyprus sherry Η οινοβιομηχανία ΛΟΕΛ το 1974 Αμπελώνες ΛΟΕΛ στο χωριό Μαλιά Λεμεσού με Chardonnay Τρυγητός σε δύσβατους αμπελώνες με τη βοήθεια ζώων. Αμπέλια με Σουλτανίνα στο Κολόσσι, στον κάμπο γύρω από το κάστρο. Το χωριό Κοιλάνι, ένα από τα παραδοσιακά αμπελοχώρια στην περιοχή κρασοχωριών Λεμεσού. Οινοποιείον Νέλιον στο Πρετόρι Λεμεσού, ιδρύθηκε το 1996 Οινοποιείον Λαμπούρης στις Κάτω Πλάτρες, έτος ίδρυσής του το ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Οινοποιείον Καμαντέρενα ΣΟΔΑΠ στην Πάφο, έτος ίδρυσης 2004 Αμπελώνες ΛΟΕΛ με Chardonnay στο χωριό Μαλιά, Λεμεσός. Η οινοβιομηχανία ΛΟΕΛ το 2007 Αμπελώνες με Ξυνιστέρι στο χωριό Κάθηκας, Πάφος Αμπελώνες LOEL με Cabernet στον Άγιο Γεώργιο Βουνί, Λεμεσός Αμπελώνες στο χωριό Λαγουδερά Αμπελώνες με Σουλτανίνα στο χωριό Καντού, Λεμεσός Χάρτης της Κύπρου με όλα τα οινοποιεία 2007 Αμπελώνες ΣΟΔΑΠ στη Πάχνα Λεμεσού Αμπελώνες με Μαραθεύτικο στην Παναγιά Πάφου I. ΚΟΥΜΑΝΔΑΡΙΑ ΕΚΑΤΟΝ ΧΡΟΝΩΝ. Ένα σημαντικό τεκμήριο αποτελεί η συνέντευξη με κάτοικο του χωριού Κόρνος ο οποίος βρήκε στο οικογενειακό σπίτι του παππού του ουσία σε σχεδόν στερεά μορφή η οποία πιθανότατα αποτελεί Κουμανδαρία σε συμπυκνωμένη μορφή. Η εξέταση δείγματος της ουσίας έδειξε ότι είναι Κουμανδαρία με πολύχρονη παλαίωση. Η ουσία, η οποία όπως αναφέρει ο εν λόγω κάτοικος χρονολογείται περισσότερο από εκατό χρόνια, συμπυκνώθηκε ένεκα της φυσικής εξάτμισης του οινοπνεύματος και του νερού που περιείχε. Η Κουμανδαρία αυτή υπήρχε για πολλά χρόνια σε ξύλινο βαρέλι μέχρι το 1976, οπόταν το μεγαλύτερο μέρος είχε πουληθεί κι ένα μικρό μέρος μεταφέρθηκε σε γυάλινες φιάλες, το οποίο διατηρήθηκε μέχρι σήμερα. Ουσιαστικά έχουμε στο χέρι μια συμπυκνωμένη Κουμανδαρία, αποτέλεσμα της εξάτμισης του νερού και του οινοπνεύματος κατά τη διάρκεια μιας πολύχρονης παραμονής στο βαρέλι. Δεν είναι γνωστός Παραδοτέο Π2 23/25

24 ούτε ο συνολικός χρόνος παραμονής στο βαρέλι ούτε η αρχική σύσταση της Κουμανδαρίας ούτε και η υγρασία του κελαριού, στο οποίο βρισκόταν αποθηκευμένη. Η μεγάλη περιεκτικότητα σε σάκχαρα και το χαμηλό οινόπνευμα αποδεικνύουν μια έντονη εξάτμιση, κατά τη διάρκεια της οποίας η απώλεια του νερού έγινε σε μεγαλύτερα ποσοστά. Η πολύχρονη αυτή όμως διαδικασία οδήγησε και στην αισθητή μείωση του οινοπνεύματος. Οι πιο κάτω φωτογραφίες έχουν παρθεί από την περιοχή και κατά τη διάρκεια της συνέντευξης με τον κάτοικο του χωριού Κόρνος. J. ΔΙΑΦΟΡΑ Οι πληροφορίες και τα τεκμήρια που συλλέχθηκα περιέχουν γενικές πληροφορίες στα θέματα που περιγράφονται παρακάτω. 1. Συνεντεύξεις από έμπειρους παραγωγούς Κουμανδαρίας 2. Φωτογραφίες και επεξήγηση για την ονομασία του κάθε τύπου σταφυλιού που παράγετε στην Κύπρο. 3. Φωτογραφίες, συνεντεύξεις και γραπτά κείμενα για την παραγωγή Κουμανδαρίας, από το μάζεμα σταφυλιών μέχρι και την τελική συσκευασία στις κατάλληλες φιάλες. 4. Χάρτες για το κάθε κρασοχώρια στην Κύπρο σε ειδικό σχεδιάγραμμα για τις περιοχές κάθε χωριού όπου υπάρχουν γόνιμα αμπέλια. 5. Γραπτές συνταγές για την κατάλληλη δωροληψία που χρειάζεται για την παραγωγή της Κουμανδαρίας. 6. Στατιστικά δεδομένα ανάλυσης της πορείας των πολώσεων της Κουμανδαρίας και της εξαγωγής. 7. Κατάλογος ανταγωνιστών της Κυπριακής Κουμανδαρίας. 8. Ιστορικά ντοκουμέντα που δηλώνουν τις αρχαίες ρίζες, της Κουμανδαρίας 9. Σημαντικά πρόσωπα από το παρελθών τα οποία εκτίμησαν την ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου κρασιού. 10. Ιστορικά δεδομένα που καταγράφουν την ιστορία της αρχαίας Κύπρου στην παραγωγή κρασιού. Παραδοτέο Π2 24/25

25 11. Την ιστορία της Κύπρου όσο αφορά τους διάφορους κατακτητές του νησιού και πώς αυτό επηρέασε την πορεία παραγωγής κρασιού. Ιστορικά δεδομένα για την Οθωμανική περίοδο, την αγγλική περίοδο, την παλαιότερη περίοδο των Φράγκων κτλ. 12. Την πορεία της παραγωγής Κουμανδαρίας και της αλλαγές που επέφερε η εισαγωγή της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 13. Σημαντικά ιστορικά γεγονότα που συνέβηκαν στο νησί και συνθήκες που υπογράφηκαν. 14. Ποιήματα και διηγήματα από διάφορους διάσημους Έλληνες και ξένους ποιητές. 15. Αναφορές σε αποσπάσματα βιβλίων που αναφέρονται για την Κουμανδαρία, την ιστορική της σημασία και το βιογραφικό της χαρακτήρα. 16. Έγγραφα με της νομοθεσίες που αφορούν την Κουμανδαρία. 17. Αποσπάσματα από αναφορές εφημερίδων και περιοδικών για συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές για το κρασί. 18. Στατιστικά δεδομένων των χημικών αναλύσεων της Κουμανδαρίας για κάθε οινοπαραγωγό. 19. Φωτογραφικό υλικό και ιστορική καταγραφή της συνεντεύξεις, ηλικιωμένου πρώην παραγωγού Κουμανδαρίας για ένα χρονολογημένο πιθάρι το οποίο χρησιμοποιούσε για την παραγωγή κρασιού. 20. Τραγούδια που συνοδεύουν το κρασί και γράφτηκαν για να εξυμνούν το κρασί και την ευεξία που παρέχει στον άνθρωπο όταν το πίνει. 21. Φωτογραφίες από τις ετικέτες και τις επωνυμίας που δίνει η κάθε εταιρεία παραγωγός στις συσκευασίες της Κουμανδαρίας που παράγει. 22. Φωτογραφικό υλικό και ανάλυση των διαφορετικών φύλλων από τα κλήματα που δημιουργούν τα σταφύλια. 23. Η γιορτή κρασιού της Κύπρου 24. Φωτογραφικό υλικό και αναφορά στην σημασία που έχει η φιάλη που χρησιμοποιείται για την φύλαξη της Κουμανδαρία. 25. Αποσπάσματα από αναφορές ξένων εντύπων για την Κύπρο και το κρασί της και ιδιαίτερα για την Κουμανδαρία. 26. Αναφορές σε γραπτά κείμενα, συνεντεύξεις και φωτογραφικό υλικό για τα παλαιά και σύγχρονα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κρασιού. 27. Εκδηλώσεις που γίνονται για την προώθηση του κρασιού και της Κουμανδαρίας. 28. Τρόποι σερβιρίσματός της Κουμανδαρίας. Αναφορά και στην θρησκευτική σημασία να χρησιμοποιούμε την Κουμανδαρία στην Θεια Κοινωνία. 29. Συνεντεύξεις με οπτικοακουστικό υλικό από ηλικιωμένα άτομα τα οποία σταμάτησαν να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην παραγωγή κρασιού, έχουν όμως σημαντικές ιστορίες και εμπειρίες από προσωπικά τους βιώματα σε σχέση με την παραγωγή κρασιού να διηγηθούν. 30. Αναφορές και φωτογραφίες σε κυπριακά ιστορικά μνημεία και κάστρα. Παραδοτέο Π2 25/25