ΑΓΟΡΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΗΠΑ

Transcript

1 Πρεσβεία της Ελλάδος Ουάσιγκτων, ΗΠΑ Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων ΑΓΟΡΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΗΠΑ Ευτυχία Ξυδιά, Γραμματέας ΟΕΥ Β Συμμετοχή: Γεωργία Μπαλλά, Ακόλουθος Αύγουστος 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...4 Κεφάλαιο Ι: Η Αμερικανική αγορά Μέγεθος αγοράς Πιστοποιημένες εκτάσεις οργανικής παραγωγής Εγχώρια κατανάλωση καταναλωτική συμπεριφορά Εμπόριο: Εισαγωγές - Εξαγωγές Δασμοί Τιμές πώλησης...29 Κεφάλαιο II: Πρόσβαση στην αγορά Πιστοποίηση των οργανικών προϊόντων Άλλες σχετικές νομοθεσίες και κανονισμοί Σήμανση των οργανικών προϊόντων Δίκτυα Διανομής Εισαγωγείς οργανικών τροφίμων Διανομείς και χονδρέμποροι φυσικών προϊόντων Επεξεργαστές τροφίμων και παρασκευαστές Λιανικός τομέας Ο τομέας της μαζικής εστίασης...41 Κεφάλαιο III: Νομοθεσία ΗΠΑ για τα οργανικά προϊόντα Πρωτοβουλίες - Προγράμματα Πρωτοβουλίες σε ομοσπονδιακό επίπεδο Διαδικασία Πιστοποίησης Οργανικών Προϊόντων (Organic Certification)...45 Συμπεράσματα - Προτάσεις...47 Δειγματοληπτική έρευνα τιμών...49 Παράρτημα Εισαγωγείς/ Διανομείς (οργανικά φρέσκα φρούτα και λαχανικά) Εισαγωγείς- Έμποροι-Συσκευαστές (οργανικά προϊόντα και συστατικά) Εισαγωγείς/ Έμποροι (συσκευασμένες τροφές/ ειδικές συσκευασίες) Παρασκευαστές τροφίμων Διανομείς φρέσκων τροφίμων, Χονδρέμποροι κλπ Καταστήματα λιανικής Βιομηχανικές Ενώσεις, Ενώσεις Καταναλωτών κλπ Εμπορικές Εκθέσεις Εμπορικές Εκδόσεις Κυβερνητικές Υπηρεσίες...61 Πηγές

3 ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ERS FAS NASS NOP OFPA OTA USDA Economic Research Service Foreign Agricultural Service National Agricultural Statistics Service National Organic Program Organic Foods Production Act Organic Trade Association United States Department of Agriculture 3

4 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά η ζήτηση για τα οργανικά προϊόντα. Ως οργανικά 1 χαρακτηρίζονται κυρίως τα αγροτικά προϊόντα των οποίων η παραγωγή βασίζεται σε φιλικά προς το περιβάλλον συστήματα καλλιέργειας χωρίς τη χρήση τοξικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Η χρήση της γενετικής εφαρμοσμένης μηχανικής, η κλωνοποίηση και η ακτινοβολία είναι απαγορευμένες στην παραγωγή και επεξεργασία τέτοιων προϊόντων. Όσον αφορά δε στο ζωικό κεφάλαιο απαγορεύεται η χρήση των συνθετικών ορμονών αύξησης, όπως το rbgh, και των αντιβιοτικών. Επιπλέον, όλα τα ζώα πρέπει να ανατρέφονται σε φυσικές συνθήκες διαβίωσης, ανάλογες του είδους τους και η τροφή τους να είναι οργανική. Η επεξεργασία του κρέατος, των πουλερικών και των γαλακτοκομικών προϊόντων πρέπει, επίσης, να ανταποκρίνεται στα οργανικά πρότυπα, που έχουν καθιερωθεί από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. 2 Οι καταναλωτές είναι πρώτιστα αυτοί που καθόρισαν και καθορίζουν την ανάπτυξη της αγοράς των οργανικών προϊόντων. Από το 1997, όταν πρωτοεμφανίστηκαν στην αγορά, έχει σημειωθεί δραματική αύξηση, η οποία μεταξύ άλλων αποδίδεται στα εθνικά πρότυπα του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA), η εφαρμογή των οποίων το 2002 αποσκοπούσε στη διαφάνεια και καθιέρωση εμπιστοσύνης στους καταναλωτές για την γνησιότητα των οργανικών προϊόντων. Επίσης, ο παγκόσμιος προσανατολισμός σε φιλικές προς το περιβάλλον πολιτικές και εφαρμογές, η ενίσχυση της «πράσινης» οικονομίας, η ολοένα και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση από τους καταναλωτές της αναγκαιότητας εξασφάλισης υγιούς διαβίωσης και βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς και η ευαισθητοποίησή τους ενάντια σε τρόφιμα που γίνονται με τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ) και την βασισμένη στη Γενετική Μηχανική καλλιέργεια, συντέλεσαν σημαντικά στην ανάπτυξη της αγοράς των οργανικών προϊόντων. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον των καταναλωτών για τέτοιου είδους προϊόντα, έχει κινητοποιήσει τον λιανικό τομέα, ο 1 Επισημαίνουμε ότι στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ευρέως ο όρος «βιολογικά», αλλά η διεθνής ορολογία διακρίνει τα οργανικά από τα βιολογικά προϊόντα, καθώς τα τελευταία ορίζονται ως προϊόντα που παράγονται με φυσικές διεργασίες που βασίζονται σε εναλλακτικές, προς τις χημικές, μεθόδους ή στη χρήση ελάχιστων χημικών. 2 Τα οργανικά προϊόντα δεν πρέπει να συγχέονται με τα φυσικά (natural). «Φυσικό» είναι το προϊόν που έχει υποβληθεί στην ελάχιστη επεξεργασία, αλλά δεν πιστοποιείται ούτε υποβάλλεται σε έλεγχο/επιθεώρηση. Τα «φυσικά» προϊόντα δεν αφορούν απαραίτητα στην ανάπτυξη μεθόδων παραγωγής ή τη χρήση συντηρητικών. 4

5 οποίος στοχεύει πλέον επιθετικότερα στην ανάπτυξη των γραμμών των οργανικών προϊόντων. Γενικά, η οργανική καλλιέργεια είναι ένας από τους ταχύτατα αναπτυσσόμενους κλάδους του αγροτικού τομέα των ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία. Όταν το Κογκρέσο πέρασε τον Νόμο περί Παραγωγής Οργανικών Τροφίμων του 1990 (Organic Foods Production Act of 1990), υπήρχαν λιγότερο από 1 εκ. στρέμματα πιστοποιημένου, από το κράτος, οργανικά καλλιεργήσιμου εδάφους. Όταν το USDA εφάρμοσε τα εθνικά οργανικά πρότυπα το 2002, οι πιστοποιημένες εκτάσεις είχαν ήδη διπλασιαστεί, και διπλασιάστηκαν πάλι μεταξύ 2002 και Ο κλάδος του οργανικού ζωικού κεφαλαίου αυξήθηκε ακόμα γρηγορότερα. 3 Η υιοθέτηση των συστημάτων οργανικής καλλιέργειας παρουσίασε μεγάλα κέρδη μεταξύ , σημειώνοντας κατά μέσο όρο ετήσια αύξηση επιφάνειας καλλιεργήσιμου εδάφους 15%. Ενώ το ποσοστό παραμένει υψηλό, το γενικό επίπεδο υιοθέτησης είναι ακόμα χαμηλό, αφού μόνο το 0,7% περίπου της συνολικής καλλιεργήσιμης γης και το 0,5 % του συνολικού εδάφους κατάλληλου για βοσκότοπο πιστοποιήθηκε οργανικό το Αναλυτικότερα, το 2008, οι Αμερικανοί παραγωγοί αφιέρωσαν περίπου 4,8 εκ. στρέμματα -2,7 εκ. στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και 2,1 εκ. στρέμματα βοσκότοπων και λιβαδιών- στα συστήματα οργανικής παραγωγής προϊόντων. Η Καλιφόρνια παραμένει με τη μεγαλύτερη έκταση (πάνω από στρέμματα) πιστοποιημένης οργανικής καλλιέργειας, εκ της οποίας πάνω από 40% για παραγωγή φρούτων και λαχανικών. Άλλες πολιτείες με πιστοποιημένες καλλιέργειες είναι: Wisconsin, North Dakota, Minnesota, Montana. Επίσης, το 2008 κατεγράφησαν συνολικά 45 πολιτείες με πιστοποιημένες εκτάσεις οργανικής εκτροφής/παραγωγής ζώων, ενώ 13 πολιτείες είχαν περισσότερα από στρέμματα, που απεικονίζουν την ισχυρή αύξηση του αμερικανικού οργανικού γαλακτοκομικού τομέα μεταξύ 2005 και Προς ανάπτυξη της οργανικής καλλιέργειας και παραγωγής και υποστήριξη του εν λόγω τομέα, το 2008 το Κογκρέσο ενέκρινε νέες διατάξεις 4 στα τρόφιμα, τη συντήρηση, και τον ενεργειακό νόμο (Αγροτικός Νόμος του 2008). Το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) φροντίζει για την εφαρμογή της εθνικής νομοθεσίας, η οποία προβλέπει μεταξύ άλλων- ότι όλοι οι αγρότες οργανικής καλλιέργειας με πωλήσεις πάνω από $5.000 οφείλουν να πιστοποιούνται, βάσει των εθνικών 3 Για σχετικές πληροφορίες, βλ

6 οργανικών προτύπων του USDA, από το κράτος ή έναν ιδιωτικό φορέα αναγνωρισμένο από το USDA. Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί αναγνωρισμένοι φορείς εφαρμόζουν προγράμματα προκειμένου να βοηθήσουν τους παραγωγούς να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που ανακύπτουν. Όπως και στις περισσότερες χώρες, είναι δύσκολο να ληφθούν αξιόπιστες και ενημερωμένες στατιστικές οργανικής παραγωγής. Το USDA δεν διαθέτει επίσημες στατιστικές όσον αφορά στις λιανικές πωλήσεις οργανικών προϊόντων στις ΗΠΑ. Σχετικές μελέτες δημοσιεύονται κατά καιρούς από την Υπηρεσία Οικονομικής Έρευνας (ERS) του USDA, αλλά ουσιαστικά όλες οι πληροφορίες για τα οργανικά προϊόντα διατίθενται από πηγές της βιομηχανίας του συγκεκριμένου κλάδου, έναντι αντιτίμου. Ως εκ τούτου, τα περισσότερα στοιχεία στην παρούσα έρευνα αφορούν στα παρελθόντα έτη, μέχρι και το 2008, αλλά οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν επικαιροποιημένα στοιχεία στους ιστότοπους που παρατίθενται στο τέλος του παρόντος (βλ. Πηγές). Σκοπός μας είναι να παρουσιάσουμε στους Έλληνες επιχειρηματίες του συγκεκριμένου κλάδου, που έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό, τα βασικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής αγοράς οργανικών προϊόντων, το μέγεθος της αγοράς στις ΗΠΑ (εγχώρια παραγωγή και κατανάλωση, εισαγωγές και εξαγωγές), να σκιαγραφήσουμε την ανάπτυξη της εν λόγω αγοράς τα τελευταία χρόνια, τις δυνατότητες πρόσβασης σε αυτήν (διαδικασίες, δίκτυα διανομής), αλλά και την επικρατούσα νομοθεσία, προκειμένου να αποκτήσουν μία γενική εικόνα των δυνατοτήτων του κλάδου. Φιλοδοξώντας να αποτελέσει το παρόν έναν -τρόπον τινά- «οδηγό επιχειρείν» για τους ενδιαφερομένους, παρατίθενται επίσης ενδεικτικοί κατάλογοι Αμερικανών εισαγωγέων και διανομέων, καθώς και δειγματοληπτική έρευνα τιμών από δύο κορυφαίες αλυσίδες υπεραγορών (Whole Foods, Trader Joe`s, Giant). Επισημαίνουμε, τέλος, τις δυνατότητες ανάπτυξης που διανοίγονται στον τομέα, δεδομένου του αυξανόμενου ενδιαφέροντος όχι μόνο της αμερικανικής αλλά και της παγκόσμιας αγοράς. Ειδικότερα στις ΗΠΑ, σημειώνουμε ότι σχεδόν το 1/3 των Αμερικανών έχει αγοράσει πρόσφατα οργανικά τρόφιμα, και οι πωλήσεις αναμένονται να διπλασιαστούν ακόμα περισσότερο τα επόμενα τέσσερα χρόνια, καθιστώντας τα οργανικά προϊόντα τον κλάδο με την μεγαλύτερη ανάπτυξη στη βιομηχανία τροφίμων σήμερα. Τα οργανικά τρόφιμα θεωρούνται υψηλής ποιότητας προϊόντα, καθώς παράγονται χωρίς τη χρήση τυποποιημένων, ενδεχομένως επιβλαβών για την υγεία και το περιβάλλον, χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται συνήθως στα συμβατικά τρόφιμα από τη δεκαετία του '50. 6

7 Κεφάλαιο Ι: Η Αμερικανική αγορά Παρά την οικονομική κρίση, οι πωλήσεις οργανικών προϊόντων στις ΗΠΑ το 2009 έκλεισαν με θετικό πρόσημο, ενώ την τελευταία δεκαετία έχουν υπερτριπλασιαστεί. Η καταναλωτική ζήτηση έχει αυξηθεί σημαντικά λόγω των ενισχυμένων κινήτρων που παρασχέθηκαν στους Αμερικανούς αγρότες. Οι καταναλωτές προτιμούν ολοένα και περισσότερο τα οργανικά τρόφιμα ως πιο υγιεινά και φιλικά προς το περιβάλλον, και είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τις υψηλές τιμές (premiums) που διαμορφώνονται στην αγορά. 1. Μέγεθος αγοράς Σύμφωνα με στοιχεία της Ένωσης Εμπορίου Οργανικών Προϊόντων (Organic Trade Association/OTA), οι πωλήσεις οργανικών προϊόντων στις ΗΠΑ το 2009 ανήλθαν στα $26,6 δις, έναντι $24,6 δις το 2008, σημειώνοντας συνολική αύξηση 5,3% (βλ. Πίνακες 1-2). Τα τρόφιμα είναι ο μεγαλύτερος κλάδος των οργανικών προϊόντων, με συνολικές πωλήσεις $22,9 δις και αποτελεί το 93% των συνολικών πωλήσεων των οργανικών προϊόντων. Το 2008 οι πωλήσεις οργανικών τροφίμων αυξήθηκαν 15,8% (έναντι μιας αύξησης 4,9% στις συνολικές πωλήσεις τροφίμων το 2007), τα μη εδώδιμα προϊόντα 5 39,4% (πωλήσεις ύψους $1,6 δις το 2008), ενώ οι συνολικές πωλήσεις (οργανικών τροφίμων και μη εδώδιμων) 17,1% (βλ. Πίνακα 1). Σύμφωνα με στοιχεία του 2008, τα οργανικά τρόφιμα αποτελούν το 3,47% όλων των τροφίμων που πωλούνται στις ΗΠΑ (βλ. Πίνακα 3). Τύπος οργανικού προϊόντος Πωλήσεις ($ εκ.) Ρυθμός ανάπτυξης* Εδώδιμα 13,831 16,718 19,807 22,929 15,8% Μη Εδώδιμα ,182 1,648 39,4% ΣΥΝΟΛΟ 14,575 17,656 20,989 24,578 17,1% * Αύξηση των πωλήσεων. Πηγή: OTA`s Manufacturer/Organic Industry Surveys, Πίνακας 1 5 Η συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, προϊόντα προσωπικής φροντίδας, συμπληρώματα διατροφής, ίνες, ιματισμό, λουλούδια, και ζωοτροφές. 7

8 Έτη Πωλήσεις Μη Εδώδιμων Οργανικών ($ εκ.) Ρυθμός Ανάπτυξης* ,5% ,1% ,0% ,4% * Αύξηση από το προηγούμενο έτος. Πηγή: OTA`s Manufacturer/Organic Industry Surveys, Πίνακας 2 Έτη Πωλήσεις Οργανικών Τροφίμων (δολλ. ΗΠΑ) Ετήσια μεταβολή % Συνολικές Πωλήσεις Τροφίμων (δολλ. ΗΠΑ) Διείσδυση οργανικών τροφίμων στην αγορά ΗΠΑ* (%) ,594 n/a , ,286 19, , ,039 17, , ,100 21, , ,360 20, , ,635 17, , ,381 20, , ,902 14, , ,831 16, , ,718 20, , ,807 18, , ,929 15, ,47 * Τα οργανικά τρόφιμα σε ποσοστό επί των συνολικών αμερικανικών πωλήσεων τροφίμων. Πηγή: OTA`s Manufacturer/Organic Industry Surveys, Πίνακας 3 Η μεγαλύτερη αύξηση των πωλήσεων οργανικών προϊόντων το 2009 εντοπίζεται στα φρούτα και λαχανικά (+11,4% σε σχέση με το προηγούμενο έτος), που αντιστοιχούσαν στο 38% των συνολικών πωλήσεων. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 1, η κατηγορία των νωπών φρούτων και λαχανικών παρουσιάζει και τις μεγαλύτερες πωλήσεις, με ποσοστό 37% επί των συνολικών πωλήσεων οργανικών τροφίμων το Ακολουθεί η παραγωγή γαλακτοκομικών με 16%, τα ποτά 13%, 8

9 οι συσκευασμένες και έτοιμες τροφές 13%, το ψωμί και τα σιτηρά 10%, τα snacks 5%, το κρέας, τα ψάρια, και τα πουλερικά 3%, και τα καρυκεύματα 3%. Εξ αυτών, η μεγαλύτερη αύξηση το 2008 σημειώθηκε στις κατηγορίες άρτου και σίτου (35% κατά τη διάρκεια του 2007) και ποτών (32%). Γράφημα 1 Οι λιανικές πωλήσεις των οργανικών τροφίμων (κρέας, αυγά, ψωμί, σιτάρι, ποτά) ανήλθαν σε $21,1 δις το 2008 από $3,6 δις το 1997 (βλ. Γράφημα 2). 9

10 Γράφημα 2 Το 2008 τα αναγνωρισμένα από το κράτος οργανικά αγροκτήματα παρουσίασαν $3,16 δις συνολικές πωλήσεις - $1,94 δις σε πωλήσεις συγκομιδών και $1,22 δις σε πωλήσεις του ζωικού κεφαλαίου, των πουλερικών και των προϊόντων τους. Το 2007 οι μέσες ετήσιες πωλήσεις ανήλθαν στα $ , έναντι των συνολικών μέσου όρου πωλήσεων ύψους $ Προϊόντα Πωλήσεις οργανικών προϊόντων (δολλ. ΗΠΑ) % επί των συνολικών οργανικών πωλήσεων Προϊόντα ζωικού κεφαλαίου ,7 Λαχανικά ,9 Καλλιέργειες ,7 Φρούτα και καρποί δέντρων ,1 Ζώντα ζώα ,0 Ανθοκαλλιέργειες ,7 Μούρα ,6 *Αναφέρονται οι κυριότερες κατηγορίες. Πηγή: 2008 Organic Production Survey/ 10

11 Πολιτείες Πωλήσεις οργανικών προϊόντων (δολλ. ΗΠΑ) % επί των συνολικών οργανικών πωλήσεων Καλιφόρνια ,3 Ουάσιγκτων ,9 Πενσυλβάνια ,7 Ορεγκον ,9 Τέξας ,7 Ουισκόνσιν ,2 Νέα Υόρκη ,3 Βερμόντ ,3 Αϊόβα ,3 Αϊντάχο ,3 *Αναφέρονται οι κυριότερες πολιτείες. Πηγή: 2008 Organic Production Survey/ Οι μεγαλύτερες πωλήσεις οργανικών προϊόντων (το 93%) πραγματοποιούνται μέσω των συμβατικών και φυσικών υπεραγορών και των αλυσίδων τροφίμων. Η OTA υπολογίζει ότι το υπόλοιπο 7% των πωλήσεων οργανικών τροφίμων γίνεται μέσω των υπαίθριων αγορών και των δικτύων μάρκετινγκ. Μια από τις πιο εντυπωσιακές διαφορές μεταξύ του μάρκετινγκ συμβατικών και οργανικών τροφίμων είναι η χρήση των υπαίθριων αγορών. Ο αριθμός των αγροτικών αγορών στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί σταθερά, από αγορές το 1994, όταν άρχισε το USDA να τις εντοπίζει, σε πάνω από το 2008, γεγονός που καταδεικνύει την αυξημένη ζήτηση για παραγωγή οργανικών προϊόντων και την ανταπόκριση των αγροτών. 11

12 Το 2009 το USDA κατέγραψε λειτουργικές υπαίθριες αγορές (αγροτών) και ήδη το 1 ο εξάμηνο του 2010 έχει καταγράψει (16% αύξηση από το 2009). Οι πολιτείες με τις περισσότερες αγορές είναι: Καλιφόρνια, Νέα Υόρκη, Ιλλινόις, Μίτσιγκαν, Αϊόβα, Μασαχουσέτη, Οχάιο, Ουισκόνσιν, Πενσυλβανία και Βόρεια Καρολίνα (2010 National Farmers Market Directory/ 12

13 Αριθμός Υπαίθριες αγορές (αγροτών) % Ανάπτυξη αγοράς California 580 Missouri 77 New York 461 Minnesota 61 Illinois 286 Idaho 60 Michigan 271 Michigan 60 Iowa 229 Indiana 47 Massachusetts 227 South Dakota 46 Ohio 213 Arkansas 41 Wisconsin 204 Washington 37 Pennsylvania 203 Ohio 36 North Carolina 182 Oklahoma 31 Υπαίθριες αγορές (αγροτών) εκτός εποχής 886 υπαίθριες αγορές (αγροτών) λειτουργούν σε περιόδους εκτός εποχής (από Νοέμβριο μέχρι Μάρτιο) Εκτός εποχής υπαίθριες αγορές (αγροτών) λειτουργούν σε 47 πολιτείες και στο District of Columbia Πηγή: 2010 USDA National Farmers Market Directory/ 13

14 Το 2007 τα οργανικά τρόφιμα διατίθεντο στο 82% των καταστημάτων τροφίμων λιανικής (Natural Foods Merchandiser, 2008). Επιπλέον, παρατηρείται ότι στην αγορά κυκλοφορούν πλέον οργανικά προϊόντα που φέρουν ανάλογη σχετική ετικέτα ή εμπορικό σήμα (βλ. κεφ. II,2). Το 2008, το μερίδιο των ιδιωτικών πωλήσεων οργανικών προϊόντων στις ΗΠΑ που έφεραν σχετικές ετικέτες ήταν περίπου 17,4% (Nielsen, 2008). Η οργανική παραγωγή γάλακτος είναι, επίσης, από τους ταχύτατα αναπτυσσόμενους κλάδους στις ΗΠΑ. Μεταξύ 2000 και 2005, ο αριθμός πιστοποιημένων οργανικών αγελάδων γάλακτος στις ΗΠΑ αυξήθηκε 25% περίπου σε ετήσια βάση, από σε περισσότερες από (USDA, ERS, 2007). Αν και οι αγελάδες οργανικού γάλακτος αποτέλεσαν το 1% περίπου όλων των αγελάδων γάλακτος το 2005, ο τομέας συνεχίζει να αυξάνεται: από 2% οι πωλήσεις γαλακτοκομικών προϊόντων το 2006 σε 3% το Τα οργανικά συστήματα παραγωγής γάλακτος στηρίζονται σε οικολογικά βασισμένα πρότυπα που απαγορεύουν τη χρήση των αντιβιοτικών και των ορμονών στο κοπάδι αγελάδων και τη χρήση των συνθετικών χημικών ουσιών στη γαλακτοκομική παραγωγή τροφών. Τα εν λόγω συστήματα πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις φυσικής εκτροφής των ζώων, στο περιβάλλον τους, με φυσικές τροφές. Αυτές οι απαιτήσεις προσθέτουν βέβαια στις δαπάνες παραγωγής, με όλα τα άλλα συνεπακόλουθα κόστη. 14

15 Σύγκριση με Ευρώπη Η οργανική καλλιέργεια αυξήθηκε συνολικά 7,4% μεταξύ 2007 και 2008 στην Ε.Ε.- 27 (έναντι 5,9% μεταξύ 2006 και 2007). Το 2007, το οργανικά καλλιεργήσιμο έδαφος αποτελούσε το 4,1% της αγροτικής γης. Από το 2007 έως το 2008, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και το Η.Β. κατέγραψαν αύξηση πάνω από 10%. Αν και η Ιταλία τα τελευταία χρόνια πρωτοπορεί, μεταξύ των Κ-Μ της Ε.Ε., στον τομέα της οργανικής καλλιέργειας, την εξεταζόμενη περίοδο σημείωσε μείωση 12,9%. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, το οργανικά καλλιεργήσιμο έδαφος στην Ισπανία αυξήθηκε κατά 33,3%. Το μέγεθος της οργανικής περιοχής διαφέρει αρκετά από το ένα κράτος μέλος στο άλλο. Συνολικά, το 2008 τέσσερα Κ-Μ συγκέντρωναν το 50% περίπου του οργανικού εδάφους: Η.Β. (9,4%), Γερμανία (11,7%), Ιταλία (12,9%) και Ισπανία (17,0%). Μεταξύ 2007 και 2008, ο αριθμός των παραγωγών της Ε.Ε.-27 που χρησιμοποιούσαν τις μεθόδους οργανικής καλλιέργειας αυξήθηκε κατά 9,5%. Τα βοοειδή και τα πρόβατα είναι τα δημοφιλέστερα είδη που εκτρέφονται με τέτοιες μεθόδους. Οι κύριες βιομηχανικές δραστηριότητες στον οργανικό τομέα είναι η επεξεργασία και η συντήρηση του κρέατος, η παραγωγή των προϊόντων κρέατος, καθώς επίσης και η επεξεργασία και συντήρηση φρούτων και λαχανικών. Το 1,7% της αγροτικής γης στην Ευρώπη και το 4,3% στην Ε.Ε. είναι οργανική. Το 23% του παγκόσμιου οργανικού εδάφους είναι στην Ευρώπη. [στοιχεία 2008] Οι πωλήσεις των οργανικών προϊόντων έφθασαν περίπου τα εκ. Ευρώ το Οι μεγαλύτερες αγορές για τα οργανικά προϊόντα ήταν η Γερμανία, η Γαλλία και το Η.Β. Η Ε.Ε. στηρίζει την οργανική καλλιέργεια με την παροχή επιδοτήσεων, στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης, νομικής προστασίας, καθώς και ευρωπαϊκών και εθνικών σχεδίων δράσης. Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης (European Action Plan) για τα οργανικά τρόφιμα και την καλλιέργεια, το 2008 ξεκίνησε μια εκστρατεία πληροφόρησης, με στόχο την προώθηση της οργανικής καλλιέργειας σε όλη την Ε.Ε. Για περισσότερες πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία, βλ Σημειώνουμε ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί οι έρευνες και τα στατιστικά στοιχεία για το

16 2. Πιστοποιημένες εκτάσεις οργανικής παραγωγής Οι οργανικά καλλιεργήσιμες εκτάσεις έχουν αυξηθεί σταθερά την τελευταία δεκαετία, δεδομένου ότι οι αγρότες προσπαθούν να ικανοποιήσουν την καταναλωτική ζήτηση στις τοπικές και εθνικές αγορές. Ο Πίνακας 4 δείχνει ότι οι πιστοποιημένες ως οργανικές εκτάσεις διπλασιάστηκαν σχεδόν τις περιόδους και Συγκεκριμένα, οι εκτάσεις οργανικής παραγωγής φρούτων και λαχανικών επεκτάθηκαν σταθερά μεταξύ 1997 και 2005, ενώ οι εκτάσεις οργανικής καλλιέργειας σόγιας μειώθηκαν σημαντικά από το ΗΠΑ, πιστοποιημένη οργανική καλλιεργούμενη γεωργική γη, του ζωικού κεφαλαίου και των επιχειρήσεων εκμετάλλευσης αυτού, 1997, 2003 και 2005 Είδος ΗΠΑ, πιστοποιημένες γεωργικές εκτάσεις % μεταβολή Στρέμματα (1 στρέμμα m²) Βοσκοτόπια ,63% Καλλιεργήσιμες εκτάσεις ,70% Σύνολο ,10% ΗΠΑ, πιστοποιημένα ζώα Αριθμός Αγελάδες κρεατοπαραγωγής ,38% Αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ,21% Γουρούνες και γουρουνάκια ,10% Πρόβατα και Αρνιά % Σύνολο κτηνοτροφίας ,20% Ωοτόκες όρνιθες ,04% Κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής ,04% Γαλοπούλες ,47% Σύνολο κτηνοτροφίας ,51% ΗΠΑ, επιχειρήσεις εκμετάλλευσης Αριθμός Σύνολο επιχειρήσεων ,15% Πηγή: Economic Research Service, USDA Πίνακας 4 16

17 Το 2005 πιστοποιήθηκαν οργανικές εκτάσεις, με την πολιτεία της Καλιφόρνια να συγκεντρώνει τις περισσότερες (έχουν καταγραφεί πάνω από διαδικασίες πιστοποίησης). Το Ουισκόνσιν, η Ουάσιγκτων, η Αιόβα, η Μινεσότα, η Νέα Υόρκη, το Βερμόντ, το Όρεγκον, η Πενσυλβανία, και το Μέιν ήταν ανάμεσα στις πρώτες δέκα πολιτείες με οργανικές συγκομιδές. Το 2008 καταγράφηκαν οργανικά αγροκτήματα και λιβάδια στις ΗΠΑ (4,1 εκ. στρέμματα). Εξ αυτών, τα ήταν πιστοποιημένα από το USDA. 7 7 Τα δεν χρειάζονταν πιστοποίηση, καθώς οι συνολικές πωλήσεις δεν ξεπερνούσαν τα $ [2008 Organic Production Survey/ 17

18 Και το 2008, η Καλιφόρνια συγκέντρωνε το 20% σχεδόν των αναγνωρισμένων και οργανικά πιστοποιημένων εδαφών. Organic Farms, 2008 The top 10 states States No of Farms California 2,714 Wisconsin 1,222 Washington 887 New York 827 Oregon 657 Pennsylvania 586 Minnesota 550 Ohio 547 Iowa 518 Vermont 467 Πηγή: 2008 Organic Production Survey/ 18

19 Αν και η υιοθέτηση των συστημάτων οργανικής καλλιέργειας παρουσίασε σημαντικά κέρδη μεταξύ 1992 και 2005, το γενικό επίπεδο υιοθέτησης αυτών παραμένει χαμηλό -περίπου 0,5% όλων των αμερικανικών εκτάσεων. Ως εμπόδια αναφέρονται: οι υψηλές διευθυντικές δαπάνες, ο κίνδυνος υιοθέτησης νέων τρόπων καλλιέργειας, η περιορισμένη ενημέρωση περί των συστημάτων οργανικής καλλιέργειας, η έλλειψη μάρκετινγκ και υποδομών. Από την άλλη, πολλοί παραγωγοί υιοθετούν τη οργανική καλλιέργεια προκειμένου να μειωθούν οι δαπάνες εισαγωγής, να συντηρηθούν οι μη ανανεώσιμοι πόροι, καθώς και για να διεισδύσουν σε μεγάλης αξίας αγορές. Συνολικά, το 2008 οι πιστοποιημένες οργανικές καλλιέργειες και λιβάδια κάλυπταν το 0,6% περίπου του συνολικού εδάφους των ΗΠΑ. Μόνο ένα μικρό ποσοστό των μεγαλύτερων κατηγοριών αυξήθηκε, όσον αφορά στη χρήση πιστοποιημένων συστημάτων οργανικής καλλιέργειας: καρότα 25%, μαρούλι 8%, μήλα 5%, καλαμπόκι 0,2%, σόγια 0,2%, και σίτος 0,7%. ΗΠΑ, πιστοποιημένη οργανική καλλιεργούμενη γεωργική γη, συνολική καλλιεργούμενη γεωργική γη, ζωικό κεφαλαίο και επιλεγμένες καλλιέργειες, 2005 και 2008 Είδος ΗΠΑ, πιστοποιημένων οργανικών 2005 ΗΠΑ, πιστοποιημένων οργανικών 2008 ΗΠΑ, καλλιεργήσιμη γη 2005 ΗΠΑ, πιστοποιημένες γεωργικές εκτάσεις Στρέμματα (1 στρέμμα m²) ΗΠΑ καλλιεργήσιμη γη 2008 % μερίδιο οργανικής σύνολο 2005 σύνολο 2008 Βοσκοτόπια , ,48% 0,46% Καλλιεργήσιμες εκτάσεις ,46% 0,72% Καλαμπόκι Σιτάρι Βρώμη Κριθάρι Ζαχαρόχορτο Ρύζι ,16% 0,21% ,48% 0,69% ,09% 1,53% ,01% 1,17% ,09% 0,21% ,78% 1,80% Κεχρί ,51% 2,10% Είδος σίκαλης, Buckwheat ,92% 34,95% Σίκαλη ,60% 0,86% 19

20 Φασόλια σόγιας Ξερά φασόλια ,17% 0,20% 0,64% 1,08% Φακές και ξερά μπιζέλια ,11% 2,97% Ελαιούχοι σπόροι από Λινάρι ,14% 6,09% Ελαιούχοι σπόροι από Ήλιο ,22% 0,91% Ελαιούχοι σπόροι (όλα α είδη) ,67% 1,29% Μαρούλια Καρότα Όλα τα λαχανικά Ντομάτες Καρποί δέντρων Εσπεριδοειδή Μήλα ,69% 7,70% ,80% 24,67% ,66% 8,66% ,62% 2,13% ,69% 2,36% ,08% 4,62% ,35% 4,62% Σταφύλια ,43% 3,03% Σύνολο γης Ο,51% 0,57% Μούρα Είδος Τροπικά φρούτα ΗΠΑ, πιστοποιημένων οργανικών 2005 ΗΠΑ, πιστοποιημένων οργανικών 2008 ΗΠΑ, καλλιεργήσιμη γη 2005 ΗΠΑ καλλιεργήσιμη γη 2008 % μερίδιο οργανικής σύνολο 2005 σύνολο ,79% ,62% Όλα τα φρούτα και λαχανικά ,49% 3,15% Βότανα (θερμοκηπίου και φυτικά) για μαγειρική και φαρμακευτική χρήση Βαμβάκι Καρύδια ,61% 5,79% ,07% 0,14% ,72% 1,36% Πατάτες ,59% 0,72% Δένδρα για σιρόπι σφενδάμου Αγρανάπαυση και κάλυψη καλλιεργειών ,53% 0,51% 20

21 ΗΠΑ, πιστοποιημένα ζώα Αριθμός Αγελάδες κρεατοπαραγωγής ,11% 0,19% Αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ,96% 2,70% Άλλες αγελάδες ,11% 0,27% Γουρούνες και γουρουνάκια ,02% 0,02% Πρόβατα και Αρνιά ,07% 0,12% Σύνολο κτηνοτροφίας ,12% 0,28% Ωοτόκες όρνιθες ,69% 1,47% Κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής ,12% 0,10% Γαλοπούλες ,06% 0,15% Λοιπά ,51% Σύνολο πτηνοτροφίας ,16% Πηγή: USDA, National Agricultural Statistics Service, 3. Εγχώρια κατανάλωση καταναλωτική συμπεριφορά Σύμφωνα με έρευνες, το 69% των ενηλίκων αγόρασαν οργανικά τρόφιμα, τουλάχιστον περιστασιακά, το 2008 (Hartman Group, 2008). Σχεδόν όλες οι μελέτες δείχνουν ότι οι καταναλωτές με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης είναι προθυμότεροι ή πλέον πιθανοί να αγοράσουν τα οργανικά προϊόντα (Dettmann and Dimitri, 2010; Zepeda and Li, 2007; Krystallis et al., 2006). Ο αντίκτυπος των διαφορετικών επιπέδων εκπαίδευσης ποικίλλει μεταξύ των μελετών: οι οικογένειες με βασική εκπαίδευση είναι λιγότερο πιθανό να αγοράσουν τα οργανικά προϊόντα (Durham, 2007), ενώ οι οικογένειες με μεταπτυχιακή εκπαίδευση είναι πιθανότερο να αγοράσουν τα οργανικά λαχανικά (Dettmann and Dimitri, 2010). Εν τούτοις, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη απάντηση όσον αφορά στον αριθμό των «μορφωμένων» καταναλωτών που αγοράζουν τα οργανικά τρόφιμα, στην ποσότητα και το είδος των τροφίμων, στον «τύπο» του καταναλωτή, ή στο δημογραφικό προφίλ του «χαρακτηριστικού/συνηθισμένου» καταναλωτή οργανικών προϊόντων. Πολλά από τα 21

22 συμπεράσματα αυτών των μελετών είναι ασυμβίβαστα, πιθανώς επειδή εστιάζουν στους καταναλωτές από διαφορετικά μέρη του κόσμου, εξετάζουν διαφορετικά προϊόντα, και περιλαμβάνουν διαφορετικές μεταβλητές. Κάποιες μελέτες συμπεραίνουν ότι οι καταναλωτές Ασιάτες και Ισπανοί είναι οι πλέον πιθανοί να αγοράσουν τα οργανικά προϊόντα και ότι εκείνοι που είναι πιο δεσμευμένοι σε έναν οργανικό τρόπο ζωής είναι οι Ισπανοί και οι μαύροι (Baxter, 2006). Άλλες πηγές λένε ότι οι μαύροι καταναλωτές στις ΗΠΑ είναι λιγότερο πιθανό να αγοράσουν τα οργανικά λαχανικά (Dettmann and Dimitri, 2010). Άλλοι πάλι λένε ότι οι καταναλωτές με οικογενειακό εισόδημα κάτω από $ αγοράζουν συχνά οργανικά τρόφιμα (Howie, 2004). Οι μελέτες επίσης έχουν συναγάγει τα αντιφατικά συμπεράσματα για το πώς η παρουσία παιδιών στην οικογένεια έχει επιπτώσεις στην αγορά των οργανικών τροφίμων. Μερικές πηγές λένε ότι οι οικογένειες με παιδιά άνω των 18 χρόνων είναι πιθανότερο να αγοράσουν οργανικά προϊόντα και ειδικότερα οργανικά μήλα (Loureiro et al., 2001). Άλλοι πάλι λένε ότι η παρουσία παιδιών κάτω των 18 χρόνων μειώνει την πιθανότητα αγοράς οργανικών τροφίμων κατά 10% (Zepeda and Li, 2007). Άλλη έρευνα δείχνει ότι οι οικογένειες με παιδιά ήταν λιγότερο πρόθυμες να πληρώσουν υψηλή τιμή για οργανικές πατάτες (Loureiro and Hine, 2001), αλλά ήταν πιθανότερο από άλλες οικογένειες να αγοράσουν οργανικά μήλα (Loureiro et al., 2001). Οι μικρότερες οικογένειες υψηλού εισοδήματος είναι οι πλέον πιθανοί αγοραστές οργανικών προϊόντων και οργανικών μήλων (Loureiro et al., 2001). Μια μελέτη διαπίστωσε ότι το εισόδημα είναι ανεξάρτητο από την αγορά οργανικών τροφίμων (Durham, 2007). Μια διαφορετική μελέτη διαπίστωσε ότι οι οικογένειες υψηλότερου εισοδήματος είναι πιθανότερο να αγοράσουν τα οργανικά λαχανικά, αλλά αφιερώνουν ένα μικρότερο μερίδιο των δαπανών τους για αυτά (Dettmann and Dimitri, 2010). Και όμως μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι το εισόδημα δεν συνδέεται με τον περιστασιακό καταναλωτή οργανικών προϊόντων και δεν ασκεί καμία επίδραση εάν ένα άτομο είναι συχνός καταναλωτής αυτών (Zepeda and Li, 2007). Τα οργανικά τρόφιμα είναι χαρακτηριστικά ακριβότερα από τα συμβατικά τρόφιμα, και κοστίζουν τουλάχιστον 10% έως 30% περισσότερο (Lohr, 2001). Το 73% των καταναλωτών θεωρούν ότι τα οργανικά τρόφιμα είναι πάρα πολύ ακριβά (Whole Foods Market, 2005), και γενικά οι μελέτες δείχνουν ότι η τιμή είναι εμπόδιο στην αγορά οργανικών τροφίμων. Από την άλλη, οι υψηλότερες τιμές δεν φαίνεται να 22

23 είναι ιδιαίτερο εμπόδιο για μερικά οργανικά προϊόντα, όπως τα φρέσκα προϊόντα ή οι παιδικές τροφές (Barry, 2004). Εντούτοις, ανέκδοτα στοιχεία δείχνουν ότι, από το δεύτερο εξάμηνο του 2008, οι καταναλωτές άρχισαν να προτιμούν τα ονομαστά οργανικά προϊόντα, έναντι των φθηνότερων συμβατικών και ιδιωτικής ετικέτας οργανικών (Martin and Severson, 2008; Naughton, 2008; Progressive Grocer, 2008). 4. Εμπόριο: Εισαγωγές - Εξαγωγές Η ζήτηση για οργανικά προϊόντα έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι εκτιμήσεις του USDA αναφέρουν ότι η αξία των εισαγωγών οργανικών προϊόντων στις ΗΠΑ υπερβαίνει μακράν την αξία των εξαγωγών. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν συνεπή στοιχεία όσον αφορά στο εμπόριο οργανικών προϊόντων στις ΗΠΑ, καθώς οι κώδικες των οργανικών προϊόντων δεν έχουν προστεθεί ακόμα στο αμερικανικό και διεθνές εναρμονισμένο σύστημα κωδικών του εμπορίου (U.S. and international harmonized system of trade codes). 8 Η OTA υπολογίζει τις συνολικές αμερικανικές εξαγωγές οργανικών προϊόντων σε $1,7 δις το 2009 (5% αύξηση από το προηγούμενο έτος). 9 Σύμφωνα με στοιχεία της Foreign Agricultural Service/ FAS, οι σημαντικότερες εισαγωγές περιλαμβάνουν: νωπά φρούτα και λαχανικά, καφέ, τροπικά και άλλα προϊόντα που δεν καλλιεργούνται στις ΗΠΑ, καθώς επίσης και επεξεργασμένα τρόφιμα και συστατικά τους. Οι περισσότερες εισαγωγές πραγματοποιούνται από Καναδά, Λατινική Αμερική, Ασία και Ευρώπη. Οι αμερικάνικες εξαγωγές περιλαμβάνουν: σόγια, συστατικά τροφίμων, χυμούς φρούτων, κατεψυγμένα λαχανικά και ξηρά φρούτα. Οι αγορές εξαγωγών περιλαμβάνουν τον Καναδά, την Ιαπωνία, την Ε.Ε., την Ταϊβάν, τη Νότια Κορέα, τη Νέα Ζηλανδία, και την Αυστραλία. Οι εισαγωγές οργανικών προϊόντων έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο για την επέκταση του κλάδου αυτού στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με στοιχεία της FAS, υπολογίζεται ότι οι εισαγωγές αποτέλεσαν το 12-18% των $8,6 δις των αμερικανικών λιανικών πωλήσεων το Το Nutrition Business Journal, επιχειρησιακό περιοδικό 8 Ο Καναδάς είναι η μόνη χώρα με εμπορικούς κώδικες επιλεγμένων οργανικών προϊόντων από το Σύμφωνα με εκτιμήσεις της FAS του USDA, η αξία των εισαγωγών στις ΗΠΑ το 2001 κυμάνθηκε μεταξύ $1,0 δις και $1,5 δις, ενώ η αξία των εξαγωγών από $125 εκ. έως $250 εκ. 23

24 διατροφής, υπολογίζει τις εγχώριες λιανικές πωλήσεις οργανικών τροφίμων σε $23 δις το Σύμφωνα με την Εθνική Αγροτική Στατιστική Υπηρεσία (NASS), η ακαθάριστη αξία των πωλήσεων των οργανικών συγκομιδών, του ζωικού κεφαλαίου και των πουλερικών, και των προϊόντων τους έφθασε σε πάνω από $3 δις το Οι κύριες κατηγορίες ήταν προϊόντα ζωικού κεφαλαίου $906 εκ., λαχανικά $690 εκ., τομεακές συγκομιδές $527 εκ., φρούτα και καρποί δέντρων $445 εκ., ζωικό κεφάλαιο $316 εκ., ανθοκομία $180 εκ., μούρα $83 εκ. Επιπλέον, οι πιστοποιημένες οργανικές εκτάσεις ήταν 4,1 εκ. στρέμματα και αποτέλεσαν λιγότερο από 1% του συνολικού καλλιεργήσιμου εδάφους το Οι συγκομιδές με την μεγαλύτερη έκταση ήταν: σανός, σίτος, καλαμπόκι, λαχανικά, και σόγια. Οι εισαγωγές από χώρες με φθηνό εργατικό δυναμικό, και άρα φθηνότερα προϊόντα, έχουν αντικαταστήσει σχεδόν την οργανική παραγωγή σε αρκετούς τομείς. Για παράδειγμα, η καλλιεργήσιμη έκταση οργανικού βάμβακος έχει πέσει ουσιαστικά από τα μέσα της δεκαετίας του '90, δεδομένου ότι η αγορά ζήτησης για το οργανικό βαμβάκι έχει αυξηθεί από σημαντικούς παρασκευαστές ιματισμού. Για ενημέρωση σχετικά με στατιστικά στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών μπορείτε να επισκεφθείτε τις ακόλουθες πολύ εύχρηστες βάσεις δεδομένων: α. USITC στη διεύθυνση διαδικτύου Μετά από την εισαγωγή στο κατάλληλο πεδίο του κωδικού HTS ή SITC, της χώρας ή της περιγραφής του προϊόντος, μπορείτε να πληροφορηθείτε τις εισαγωγές και εξαγωγές κατά χώρα. β. Trade Statistics Express του Αμερικανικού Γραφείου Πληροφόρησης σε θέματα Εμπορίου και Βιομηχανίας (Office of Trade and Industry Information) στην ιστοσελίδα πρόσβαση ελεύθερη). Μετά από εισαγωγή στο κατάλληλο πεδίο του κωδικού HS ή SITC, της χώρας, της χρονολογίας κ.τ.λ. μπορείτε να πληροφορηθείτε τις εισαγωγές και εξαγωγές κατά χώρα. γ. Foreign Agricultural Service του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας στην ιστοσελίδα (ελεύθερη πρόσβαση). Μετά από εισαγωγή στο κατάλληλο πεδίο του κωδικού HTS, της χώρας ή της περιγραφής του προϊόντος μπορείτε να πληροφορηθείτε τις εισαγωγές και εξαγωγές κατά χώρα. 24

25 Το USDA έχει υιοθετήσει κανόνες που βελτιώνουν τις διαδικασίες εισαγωγής των οργανικών προϊόντων και πάνω από 40 ξένα προγράμματα είναι αυτήν την περίοδο αναγνωρισμένα βάσει των αμερικανικών προτύπων. Επιπλέον, οι ΗΠΑ έχουν συνάψει έξι «συμφωνίες αναγνώρισης» για εισαγωγές οργανικών προϊόντων (recognition agreements) με Δανία, Ινδία, Ισραήλ, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία, και Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και δύο «ρυθμίσεις εξαγωγής» (export arrangements), με Ιαπωνία και Ταϊβάν. Οι «συμφωνίες αναγνώρισης» δεν είναι αμοιβαίες και επιτρέπουν μόνο στις συμβαλλόμενες χώρες να αναγνωρίσουν τους εγγυητές για την πιστοποίηση των προϊόντων τους ως οργανικών, σύμφωνα με τα αμερικανικά πρότυπα για εξαγωγή στις ΗΠΑ. Οι «ρυθμίσεις εξαγωγής» επιτρέπουν αμερικανικά οργανικά προϊόντα που είναι πιστοποιημένα ως τέτοια από το Εθνικό Πρόγραμμα για τα Οργανικά προϊόντα (NOP) να εξάγονται στην Ιαπωνία και την Ταϊβάν με ένα πιστοποιητικό εξαγωγής. Όσον αφορά στις εξαγωγές, υπάρχουν πολλοί φορείς πιστοποιήσεως, αναγνωρισμένοι από το USDA, αλλά οι εξαγωγές πρέπει να ανταποκριθούν σε πολλά διαφορετικά πρότυπα που ποικίλλουν σημαντικά στις χώρες προορισμού. Στην ιστοσελίδα της OTA μπορείτε να πληροφορηθείτε ποια προϊόντα έχουν πιστοποιηθεί σύμφωνα με τα πρότυπα του USDA, τα συστατικά των οργανικών τροφίμων, τις γεωργικές προμήθειες που χρησιμοποιούνται στην οργανική παραγωγή προϊόντων, καθώς και τους παρασκευαστές και διανομείς του οργανικών προϊόντων ιματισμού, κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και προϊόντων ινών. Στον ίδιο ιστοχώρο, παρέχεται πλήρης κατάλογος Αναγνωρισμένων Αμερικανικών και Ξένων Φορέων Πιστοποίησης (Domestic and Foreign Accredited Certifying Agents). Τα οργανικά προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ μπορούν να πωληθούν στην αμερικανική αγορά, μόνο εάν έχουν πιστοποιηθεί και αναγνωρισθεί ως τέτοια από φορέα που έχει αναγνωρισθεί από το USDA και ο οποίος έχει αξιολογήσει ότι τα προϊόντα πληρούν τις προϋποθέσεις ή αναγνωρίζεται η ισοδυναμία των προϊόντων με τα αντίστοιχα αμερικανικά (USDA ISO Guide 65 Program ARC 1012). 10 Ομοίως, οι αμερικανικές εξαγωγές στην Ε.Ε. πιστοποιούνται από τους φορείς πιστοποίησης που 10 Το Πρόγραμμα USDA ISO Guide 65 αφορά σε αμερικανικούς και διεθνείς φορείς πιστοποίησης που αξιολογούν τη συμμόρφωση στα οργανικά πρότυπα των ακόλουθων προϊόντων: ζωικό κεφάλαιο, κρέας, σπόρος ή άλλα γεωργικά προϊόντα ή υπηρεσίες. Οι γενικές πολιτικές και διαδικασίες για το USDA ISO Guide 65 Program περιγράφονται στην ARC 1000 Procedure. 25

26 αναγνωρίζονται από τον Διεθνή Οργανισμό Πιστοποίησης (ISO Guide 65 requirements). Η ΕΕ και οι ΗΠΑ βρίσκονται σε διμερείς διαπραγματεύσεις προκειμένου να αναγνωρίσουν αμοιβαία την ισοδυναμία των συστημάτων οργανικής παραγωγής προϊόντων που εφαρμόζονται από κάθε συμβαλλόμενο μέρος (equivalency agreement). Σκοπός είναι να διευκολυνθεί το εμπόριο στα προϊόντα που παράγονται με μεθόδους οργανικής παραγωγής, εξασφαλίζοντας την ακεραιότητα της μεθόδου αυτής. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2002 και για δύο χρόνια είχε σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος, αλλά οι διμερείς συζητήσεις σταμάτησαν τον Μάιο του 2004, για να επανεκκινήσουν τον Νοέμβριο του 2009 (βλ. Barrier ID ). 11 Αρμόδια αρχή στις ΗΠΑ για την εμπορία τροφίμων είναι η Food and Drug Administration/ FDA, US Department Of Health & Human Services (εκτός κρεάτων, πουλερικών και αυγών, η αρμοδιότητα για τα οποία ανήκει στο Υπουργείο Γεωργίας ΗΠΑ). Πρώτη και βασική ενέργεια πρέπει να είναι η πρόσληψη τοπικού πράκτορα, ο οποίος θα μεσολαβεί μεταξύ της εταιρείας και της FDA για τυχόν προβλήματα, τα οποία μπορεί να εμφανισθούν κατά την πραγματοποίηση των εξαγωγικών δραστηριοτήτων. Πληθώρα αναλυτικών πληροφοριών για τη διάθεση/εισαγωγή τροφίμων στην εγχώρια αγορά (Information for FDA-Regulated Industry) υπάρχουν στην ως άνω διεύθυνση διαδικτύου της FDA, όπως σχετικά με την παρέμβαση, κατά περίπτωση, της FDA στις τελωνειακές διαδικασίες (δειγματοληψία, έλεγχος καταλληλότητας τροφίμων και τελική έγκριση εισαγωγής) μέσω του συνδέσμου "Imports/Exports", από την προαναφερθείσα κεντρική ιστοσελίδα. Ειδικότερα, στην ιστοσελίδα υπάρχουν γενικές πληροφορίες για τις διαδικασίες της FDA ενώ στην σχετικό αναλυτικό διάγραμμα. Ο σύνδεσμος "Food" οδηγεί σε πληροφορίες της (υπαγόμενης στην 11 Τον Μαΐο του 2009 υπεγράφη η πρώτη συμφωνία ισοδυναμίας, στο πλαίσιο του NOP, μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά. Η συμφωνία επιτρέπει στα οργανικά προϊόντα που έχουν πιστοποιηθεί από το NOP να εισάγονται στον Καναδά, και τα αντίστοιχα που έχουν πιστοποιηθεί βάσει των καναδικών κανονισμών (Canadian Organic Product Regulation) στις ΗΠΑ, εφόσον βέβαια παράγονται σύμφωνα με τις οριζόμενες στη συμφωνία διατάξεις. Άλλες χώρες που έχουν εκφράσει επίσης ενδιαφέρον για συμφωνία ισοδυναμίας με τις ΗΠΑ, είναι: Αυστραλία, Χιλή, Κίνα, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία, Ταϊβάν, και Ταϊλάνδη. 26

27 FDA) Υπηρεσίας Center for Food Safety & Applied Nutrition / CFSAN όπου παρέχονται πληροφορίες για την αγορά τροφίμων ( Τα εισαγόμενα προϊόντα πρέπει απαραιτήτως να φέρουν σήμανση χώρας προέλευσης (country of origin label). Η FDA μπορεί να απαγορεύσει τον εκτελωνισμό τροφίμων σε περίπτωση "misbranding" (εσφαλμένων πληροφοριών στις ετικέτες). Η υπηρεσία FDA έχει θέσει σε ισχύ τέσσερις κανονισμούς εμπορίας τροφίμων στην επικράτεια ΗΠΑ, κατ' εφαρμογή του νόμου Bioterrorism Act για την προστασία της αλυσίδας προμήθειας τροφίμων/κτηνοτροφών από τρομοκρατική επίθεση. Συγκεκριμένα: 1) Registration of Food/Feed Facilities, 2) Prior Notice of Imported Food Shipments, 3) Administrative Detention and Maintenance, και 4) Inspection of Records. Για τους δύο πρώτους, ως εξαγωγέας τροφίμων, απαιτείται η εγγραφή σε ειδικό μητρώο της υπηρεσίας FDA. Οι τελωνειακές αρχές πρέπει να ειδοποιούνται πριν από κάθε αποστολή φορτίου. Ο σχετικός σύνδεσμος "Bioterrorism Act" από την κεντρική ιστοσελίδα της FDA οδηγεί στην ιστοσελίδα όπου παρέχεται πλήρης ενημέρωση. Με βάση τον καινούργιο αντιτρομοκρατικό νόμο, ο εξαγωγέας πρέπει να εγγραφεί και να πάρει έναν αριθμό αδείας εισαγωγής από την FDA, η οποία ανήκει στο Υπουργείο Υγείας. Ο αριθμός αυτός δεν ισοδυναμεί με άδεια εισαγωγής των προϊόντων. Η δήλωση αυτή, γνωστή ως Food Facility Registration Form No 3537, υποβάλλεται μόνον δια μέσου διαδικτύου εις την αγγλική γλώσσα και είναι διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση Η έγκριση της ετικέτας γίνεται επίσης από την FDA. H ετικέτα φέρει στην αγγλική τα εξής στοιχεία υποχρεωτικά: Το όνομα του προϊόντος (Statement of product - Identity), το οποίο πρέπει να αναγράφεται με έντονους χαρακτήρες. Το βάρος του προϊόντος, το οποίο πρέπει να αναφέρεται στο Αμερικανικό Μετρικό Σύστημα. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση SpecificInformation/AcidifiedLow- AcidCannedFoods/EstablishmentRegistrationThermalProcessFiling/Instru ctions/ucm htm υπάρχουν οδηγίες για το πώς γίνεται η μετατροπή 27

28 από το Ευρωπαϊκό Μετρικό Σύστημα. Το μέγεθος των γραμμάτων και αριθμών της ετικέτας δεν μπορεί να είναι λιγότερο από 1/16 ίντσες ή 1,6mm. Στην πιο πάνω ηλεκτρονική διεύθυνση δίδονται πληροφορίες και για αυτήν τη μετατροπή. Τον πλήρη κατάλογο των συστατικών, τα οποία πρέπει να αναγράφονται κατά σειρά σπουδαιότητας εκ των άνω. Warning Statement: για ορισμένα προϊόντα είναι απαραίτητο να αναγράφεται εάν η συσκευασία είναι αεροστεγής, εάν υπάρχουν ιχνοστοιχεία διαιτητικά με βάση πρωτεΐνες, εάν περιέχουν σακχαρίνη ή να γίνεται μνεία, εάν υπάρχουν, υλικών που επηρεάζουν την υγεία. Προαιρετικά στην ετικέτα αναφέρονται τα θρεπτικά στοιχεία του προϊόντος (nutrition facts). H αναφορά των θρεπτικών συστατικών πρέπει να γίνεται με βάση την ποσότητα και την ποσοστιαία συμμετοχή τους στο σύνολο. Η ετικέτα δηλαδή, πρέπει να περιλαμβάνει την ποσότητα κατά μερίδα και τον αριθμό των μερίδων κατά περιεχόμενο. Συστάσεις για την συμπλήρωση του στοιχείου αυτού δίδονται στον ιστότοπο «daily value», Δασμοί Οι δασμοί εισαγωγής ποικίλλουν, ανάλογα με το προϊόν αλλά και τη χώρα προέλευσης. Σημειώνουμε ότι ισχύουν τα ίδια ποσοστά για τα οργανικά και συμβατικά προϊόντα. Για πληροφορίες σχετικά με τους δασμούς εισαγωγής στις ΗΠΑ, μπορείτε να ανατρέξετε στη βάση δεδομένων Interactive Tariff and Trade Data Web της US International Trade Commission, στην ηλεκτρ. δ/νση (απαιτείται η δημιουργία προσωπικού κωδικού). Μετά από εισαγωγή στο κατάλληλο πεδίο του κωδικού HTS (για μεγαλύτερη ακρίβεια) ή της περιγραφής του προϊόντος (περισσότερα αποτελέσματα), μπορείτε να πληροφορηθείτε: α) τον υπό διερεύνηση δασμό (βλ. δασμό MFA), β) την αξία των εισαγωγών για την τελευταία τετραετία κατά προέλευση (χώρα εξαγωγής), γ) τις εισαγωγές κατά κατηγορία δασμολογικού προγράμματος, και δ) τις εισαγωγές κατά τελωνειακό σημείο εισόδου. Διευκρινίζοντας ότι τη διεκπεραίωση των διαδικασιών εισαγωγής αναλαμβάνει ο εκάστοτε εδώ εισαγωγέας, για πληρέστερη ενημέρωσή σας, 28

29 αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες εισαγωγής στις ΗΠΑ μπορείτε να αντλήσετε online στη διεύθυνση της Υπηρεσίας Τελωνείων ΗΠΑ. 4.2 Τιμές πώλησης Στις ιστοσελίδες και μπορείτε να ενημερωθείτε για τις τιμές λιανικής και χονδρικής πώλησης των οργανικών τροφίμων, στα διάφορα επίπεδα των αλυσίδων ανεφοδιασμού (supply chain). Αν και πολλά οργανικά προϊόντα κοστίζουν όντως περισσότερο, οι τιμές είναι όλο και περισσότερο ανταγωνιστικές, καθώς αυξάνεται η προσφορά και η ζήτηση. Οι μεγαλύτεροι λιανοπωλητές, όπως η Whole Foods Market, έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν και να πωλούν οργανικά προϊόντα σε μεγαλύτερες ποσότητες, με συνεπακόλουθα χαμηλότερες τιμές. Οι υψηλές τιμές, σε σχέση με τα συμβατικά προϊόντα, οφείλεται στους επιπλέον κανονισμούς που πρέπει να πληρούν (προστιθέμενο κόστος συμμόρφωσης με τα οργανικά πρότυπα πιστοποίησης), 12 πέρα από τα έξοδα της όλης διαδικασίας από την καλλιέργεια-παραγωγή στην κατανάλωση. Στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνούς Εμπορίου (International trade Centre), δημοσιεύονται επίκαιρες έρευνες και μελέτες όσον αφορά στις τιμές των οργανικών προϊόντων διεθνώς. 12 Το 2008 οι δαπάνες παραγωγής έφθασαν συνολικά τα $2,5 δις - περίπου $ ανά αγρόκτημα. Οι μεγαλύτερες δαπάνες αφορούσαν στην εργασία ($569 εκ.) και τις αγορές τροφών ($480 εκ.). Άλλες σημαντικές δαπάνες που αναφέρονται είναι οι επισκευές, οι προμήθειες και η συντήρηση, τα λιπάσματα και διάφορα εδαφοβελτιωτικά, καθώς και οι δαπάνες μισθώματος και μισθώσεων για τη γη, τα κτήρια και τα μηχανήματα. [2008 Organic Production Survey/ 29

30 Κεφάλαιο II: Πρόσβαση στην αγορά Ο Νόμος περί Παραγωγής Οργανικών Τροφίμων (Organic Foods Production Act/ OFPA), τμήμα του Εθνικού Οργανικού Προγράμματος (National Organic Program/ NOP), τέθηκε σε πλήρη ισχύ το 2002 και είχε σκοπό: i) να καθιερωθούν εθνικά πρότυπα για ορισμένα γεωργικά προϊόντα, όπως τα οργανικά, ii) να βεβαιωθούν οι καταναλωτές ότι τα παραγόμενα οργανικά τρόφιμα ανταποκρίνονται σε συνεπή πρότυπα, iii) να διευκολυνθεί το διακρατικό εμπόριο στα φρέσκα και επεξεργασμένα τρόφιμα που παράγονται οργανικά. 1. Πιστοποίηση των οργανικών προϊόντων 13 Οποιοσδήποτε παραγωγός/εξαγωγέας επιθυμεί να εξάγει στις ΗΠΑ, πρέπει να επιλέξει έναν φορέα πιστοποίησης, ο οποίος να παρέχει πρόσβαση στην αμερικανική αγορά, είτε ο φορέας πιστοποίησης που έχει επιλέξει να αναγνωρίζεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του NOP, ή να ακολουθήσει τη διαδικασία επανα-πιστοποίησης των προϊόντων του από έναν αναγνωρισμένο φορέα πιστοποίησης. Υπάρχουν τρεις δυνατότητες πιστοποίησης: Άμεση πιστοποίηση από το NOP Πιστοποίηση από μια ξένη κυβέρνηση που αναγνωρίζεται από το USDA, η οποία παρέχει πιστοποιήσεις σύμφωνα με τις απαιτήσεις του NOP Πιστοποίηση από μια ξένη κυβέρνηση η οποία έχει συμφωνία ισοδυναμίας με το USDA. Εάν ο φορέας πιστοποίησης δεν είναι αναγνωρισμένος, τα προϊόντα πρέπει να επαν-πιστοποιηθούν από έναν αναγνωρισμένο φορέα πιστοποίησης. Εάν, δηλαδή, ένα ξένο προϊόν εισάγεται από μια αμερικανική επιχείρηση, και είναι πιστοποιημένο ως οργανικό αλλά από έναν μη-αναγνωρισμένο φορέα πιστοποίησης, ο συνεργάτης πιστοποίησης της αμερικανικής επιχείρησης μπορεί να δεχτεί αυτή την πιστοποίηση και να εκδώσει εκ νέου πιστοποιητικό για το εν λόγω προϊόν (επανα-πιστοποίηση). Υπάρχουν διαφορετικές διαδικασίες επανα-πιστοποίησης, για παράδειγμα ανάλογα με τη σχέση μεταξύ των δύο φορέων πιστοποίησης. Γενικά, προτείνεται ο ξένος παραγωγός/εξαγωγέας να συνεργαστεί με έναν πεπειραμένο και αξιόπιστο 13 Βλ. επίσης κεφ. III,2. 30

31 αμερικανικό εισαγωγέα, ο οποίος έχει έναν ή περισσότερους αναγνωρισμένους USDA συνεργάτες πιστοποίησης. Εφόσον ολοκληρωθεί η διαδικασία πιστοποίησης, τα προϊόντα ή τα συστατικά του χαρακτηρίζονται ως οργανικά και μπορεί να χρησιμοποιήσει την οργανική» σφραγίδα του «USDA (βλ. κεφ. II,2), η οποία επιτρέπει στα οργανικά προϊόντα να εμπορεύονται στις ΗΠΑ, είτε παράγονται εγχώρια είτε εισάγονται. Περισσότερες αναλυτικές πληροφορίες για το NOP, καθώς επίσης και οι πλήρεις κανονισμοί και η αίτηση υποψηφιότητας για πιστοποίηση, διατίθενται στον ιστοχώρο του USDA/NOP: Επιπλέον πληροφορίες μπορούν να αναζητηθούν στην ιστοσελίδα της Ένωσης των Ανεξάρτητων Οργανικών Επιθεωρητών (Independent Organic Inspectors Association), Άλλες σχετικές νομοθεσίες και κανονισμοί Η αγορά των εισαγόμενων και εγχώριων προϊόντων (είτε συμβατικά είτε οργανικά) ρυθμίζεται από διάφορες ομοσπονδιακές υπηρεσίες, περιλαμβανομένων των ακόλουθων: The Food and Drug Administration (FDA - The US Department of Agriculture (USDA) - Centers for Disease Control and Prevention (CDC) - Environmental Protection Agency (EPA) - US Customs Service - Federal Trade Commission (FTC) Σήμανση των οργανικών προϊόντων Οι ονομασίες των οργανικών προϊόντων κατοχυρώνονται πλέον ως εμπορικά σήματα, όπως το οργανικό κέτσαπ του Heinz. Σύμφωνα με τις εγγραφές, ο αριθμός νέων οργανικών προϊόντων αυξήθηκε από 290 το 1997 σε το Τα εγγεγραμμένα νέα οργανικά προϊόντα αυξήθηκαν από 35 το 2003 σε 540 το Το 2002 το USDA καθιέρωσε το εμπορικό σήμα για τα οργανικά προϊόντα ("USDAorganic" label), προκειμένου να διευκολύνει τις συναλλαγές και να καθησυχάσει τις ανησυχίες των καταναλωτών για την ταυτότητα των προϊόντων. 31

32 Από την εφαρμογή των εθνικών οργανικών προτύπων το 2002, το οργανικό λογότυπο USDA έχει παράσχει έναν εύκολο τρόπο για τους καταναλωτές να αναγνωρίζουν τα οργανικά προϊόντα και να αισθάνονται βέβαιοι ότι αγοράζουν ένα προϊόν που καλλιεργήθηκε, παρασκευάστηκε και διανεμήθηκε σύμφωνα με τα συνεπή, ομοιόμορφα πρότυπα που εκτέθηκαν από το Εθνικό Πρόγραμμα για τα οργανικά προϊόντα (National Organic Program/ USDA, Agricultural Marketing Service, 2000). Οι ακόλουθες ετικέτες αναγνωρίζονται: 100% οργανικό προϊόν: Το προϊόν περιέχει 100% οργανικά συστατικά, εκτός του προστιθέμενου νερού και άλατος. Η ετικέτα επιτρέπεται να περιλαμβάνει την οργανική σφραγίδα USDA ή/και τη σφραγίδα του φορέα πιστοποίησης. Οργανικό προϊόν: Το προϊόν περιέχει τουλάχιστον 95% οργανικά συστατικά, εκτός του προστιθέμενου νερού και άλατος. Δεν περιέχει προστιθέμενα θειώδη άλατα και μπορεί να περιέχει μέχρι 5% μη-οργανικά συστατικά. Η ετικέτα μπορεί να αναγράφει «Οργανικό», «Χ% οργανικό» ή «Χ% οργανικά συστατικά» και να επιδεικνύει την οργανική σφραγίδα του USDA ή/και τη σφραγίδα του φορέα πιστοποίησης. Παρασκευασμένο από οργανικά συστατικά: Το προϊόν περιλαμβάνει τουλάχιστον 70% οργανικά συστατικά, εκτός προστιθέμενου νερού και άλατος, δεν περιέχει θειώδη άλατα (εκτός από το κρασί που μπορεί να περιέχει το προστιθέμενο διοξείδιο του θείου) και μπορεί να περιέχει μέχρι 30% μη-οργανικά συστατικά, περιλαμβανομένης της ζύμης. Η ετικέτα μπορεί να αναγράφει «Παρασκευασμένο από οργανικά (διευκρινίζονται τα συστατικά ή οι ομάδες τροφίμων)», «Χ% οργανικό» ή «Χ% οργανικά συστατικά» και να επιδεικνύει τη σφραγίδα του φορέα πιστοποίησης, αλλά δεν μπορεί να παρουσιάσει την σφραγίδα του USDA για τα οργανικά προϊόντα. 32