PRAGMATIQUE ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ. Αγγελική Αλεξοπούλου

Transcript

1 PRAGMATIQUE ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Αγγελική Αλεξοπούλου

2 ΑΝΑΦΟΡΑ

3 Η αναφορά Όταν χρησιμοποιούμε τη γλώσσα αναφερόμαστε σε πράγματα για τα οποία θέλουμε να πούμε κάτι Σχέση του γλωσσικού σημείου με τον εξωτερικό κόσμο

4 Το γλωσσικό σημείο (le signe linguistique)

5 Η αναφορά η αναφορά αφορά τη σχέση ενός γλωσσικού σημείου με ό,τι αυτό εκπροσωπεί όταν χρησιμοποιείται από τον ομιλητή σε κάποια εκφώνηση Δεν υπάρχει αναφορά αν δεν υπάρχει εκφώνημα Ο γιός μου είναι γιατρός Ονο ατική φράση ου χρησι ο οιείται ως αναφορική έκφραση για να ορέσει ο συνο ιλητής ου να εντο ίσει το αντικεί ενο αναφοράς για το ο οίο ιλάω

6 Η αναφορά Ωστόσο, μπορούμε να μιλήσουμε και για προτάσεις εκτός από εκφωνήματα- που περιέχουν αναφορικές εκφράσεις, δηλαδή εκφράσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να γίνει αναφορά σε κάποιο αντικείμενο του εξωτερικού κόσμου. Ο σκύλος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου

7 Η αναφορά οι λέξεις και οι φράσεις που χρησιμοποιούμε για να εντοπίσουμε τα πράγματα για τα οποία γίνεται ο λόγος ονομάζονται αναφορικές εκφράσεις (expressions référentielles)

8 Η αναφορά κάθε απλή πρόταση αναλύεται σε δύο μέρη α) την αναφορική έκφραση: αφορά ή καθορίζει το στοιχείο του κόσμου, πραγματικού ή ιδεατού για το οποίο γίνεται λόγος β) το κατηγόρημα: αποδίδει κάποια ιδιότητα στο στοιχείο αναφοράς ή εκφράζει κάποια σχέση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα στοιχεία

9 Η αναφορά Η αναφορά συνδέεται με τους στόχους του ομιλητή και τις πεποιθήσεις του. Η επιλογή ενός είδους αναφορικής έκφρασης φαίνεται να στηρίζεται σε αυτό που ο ομιλητής υποθέτει ότι είναι ήδη γνωστό στον ακροατή. Πάρε αυτό Κοίταξέ τον

10 Η αναφορά Η αναφορά σε κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο του περιβάλλοντος μπορεί να γίνει με διάφορα μέσα (αυτά τα μέσα μπορούν και να ποικίλλουν από γλώσσα σε γλώσσα) οι αναφορικές εκφράσεις μπορεί να είναι: κύρια ονόματα, ονοματικές φράσεις (οριστικές ή αόριστες) αντωνυμίες.

11 οριστική αναφορά Η αναφορά σε μία ή. περισσότερες συγκεκριμένες οντότητες Την περασμένη εβδομάδα είδα τον Γιάννη στο δρόμο. Ο αδελφός μου δεν είναι εδώ. Κάποιος πήρε το στυλό. αόριστη αναφορά Η αναφορά που γίνεται σε κάποια οντότητα χωρίς η ταυτότητα του αντικειμένου αναφοράς να είναι γνωστή ή σχετική με το μήνυμα Είναι ένας άντρας έξω. Πέρνα από το σπίτι κάποια στιγμή

12

13 Η αναφορά (οριστική ονοματική φράση) Le chat noir est sorti par la fenêtre Le chat noir est sorti par la fenêtre référent

14 οριστικές ονοματικές φράσεις Αναφορά σε συγκεκριμένη οντότητα. Le candidat aux présidentielles a fait une déclaration

15 οριστικές ονοματικές φράσεις Ο σκύλος δαγκώνει Συγκεκριμένη αναφορά Γενική αναφορά

16 οριστικές ονοματικές φράσεις Αναφορική χρήση Ο αρχιτέκτονας που σχεδίασε αυτό το σπίτι είναι άχρηστος Δεν υπήρχε κανένα ίχνος του δολοφόνου Α. Ο συγκεκριμένος αρχιτέκτονας ο οποίος ανέλαβε το σχεδιασμό του σπιτιού (ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΑΝΑΦΟΡΑ) Β. κάποιο συγκεκριμένο άτομο αναγνωρίστηκε, κυνηγήθηκε, αλλά διέφυγε (ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΑΝΑΦΟΡΑ)

17 οριστικές ονοματικές φράσεις Προσδιοριστική χρήση Ο αρχιτέκτονας που σχεδίασε αυτό το σπίτι είναι άχρηστος Δεν υπήρχε κανένα ίχνος του δολοφόνου Α. Ο αρχιτέκτονας δεν είναι γνωστός: οποιοσδήποτε σχεδίασε τέτοια βλακεία (ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ) Β. Ο δολοφόνος δεν έχει ταυτοποιηθεί : οποιοσδήποτε διέπραξε το φόνο / αναφέρεται σε μια ολόκληρη κατηγορία (ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ)

18 οριστική αναφορά Μια πετυχημένη οριστική αναφορική έκφραση είναι αυτή που περιέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται ο αποδέκτης ώστε να αποκλείσει όλα τα πιθανά αντικείμενα αναφοράς εκτός από το σωστό. Σε ορισμένα περικείμενα χρειάζεται πολύ λίγη βοήθεια, ενώ σε άλλες περιστάσεις πολύ περισσότερη: Πού είναι το βιβλίο μου; Δεν το έχω εγώ. θέλω να μου φέρεις το βιβλίο με το μαύρο εξώφυλλο που είναι στο προτελευταίο ράφι της βιβλιοθήκης

19 αόριστες ονοματικές φράσεις Χρησιμοποιούνται για να γίνει αναφορά σε κάποια οντότητα χωρίς η ταυτότητα του αντικειμένου αναφοράς να είναι γνωστή ή σχετική με το μήνυμα Un candidat fera une déclaration dans la journée

20 αόριστες ονοματικές φράσεις α. αναφορική χρήση βασίζεται στη γνώση του ομιλητή ότι το πρόσωπο αναφοράς υπάρχει β. προσδιοριστική χρήση σημαίνει οποιοσδήποτε ή οτιδήποτε ταιριάζει σε αυτή την περιγραφή

21 αόριστες ονοματικές φράσεις Αναφορική vs Προσδιοριστική χρήση θέλει να παντρευτεί μια γυναίκα με πολλά λεφτά α. άγνωστη οντότητα (ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ) β. συγκεκριμένο άτομο, αλλά θέλω να δώσω έμφαση στο ότι έχει πολλά λεφτά (ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ)

22 Οι αντωνυμίες

23 Η αναφορά (κύριο όνομα / αντωνυμία) Pierre a perdu son chapeau. Il est très distrait. Nom propre Pronom de 3ème personne: Référence anaphorique

24 Η αναφορά (Référence anaphorique) Jean croit qu il a raté son examen. Jean croit qu Il a raté son examen. Référent (antécédent) Référence anaphorique

25 Η αναφορά (Référence démonstrative) A désignant C: Il a de la fièvre, Docteur! A désignant C: Il a de la fièvre, Docteur! Référence démonstrative

26 Η αναφορά (Référence déictique) A désignant C: Cet enfant a de la fièvre, Docteur! A désignant C: Cet enfant a de la fièvre, Docteur! Référence déictique (démonstrative)

27 Η αναφορά (Référence déictique) J ai mal au dents J ai mal au dents Référence déictique (non démonstrative)

28 Η αναφορά (Référence déictique) Je t invite à dîner ce soir Je t invite à dîner ce soir Référence déictique

29 Η αναφορά Σε πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας η επιτυχία της αναφοράς δεν εξαρτάται υποχρεωτικά από το κατά πόσο είναι σωστό το περιγραφικό περιεχόμενο της έκφρασης που χρησιμοποιεί ως αναφορική, αλλά από το εάν είναι κατάλληλο, δηλαδή προσαρμοσμένο στις συγκεκριμένες συνθήκες του επικοινωνιακού γεγονότος.

30 Αναφορά και συναγωγή Δεδομένου ότι δεν υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στις οντότητες και τις λέξεις, προκειμένου να επιτευχθεί μια επιτυχής αναφορά θα πρέπει να αναγνωριστεί ο ρόλος της συναγωγής (inférence)

31 Αναφορά και συναγωγή συναγωγή : όλα όσα εννοούνται χωρίς να εκφράζονται, επειδή οι συνομιλητές μοιράζονται συμβατικά ένα σύνολο παραδοχών για τον κόσμο, γεγονός που τους επιτρέπει να επικοινωνούν αποτελεσματικά χωρίς να είναι αναγκασμένοι να επεξηγούν τα πάντα.

32 Αναφορά και συναγωγή Μου δίνεις τον Μπαλζάκ σου; Το σάντουιτς με τυρί παρήγγειλε καφέ

33 Αναφορά και συναγωγή Από το περιστασιακό πλαίσιο συνάγεται ότι: το αντικείμενο αναφοράς δεν μπορεί να είναι ένα πρόσωπο, αλλά ένα βιβλίο (του οποίου συγγραφέας είναι ο Μπαλζάκ) το αντικείμενο αναφοράς δεν μπορεί να είναι πράγμα, αλλά πρόσωπο (ο πελάτης)

34 Αναφορά και συναγωγή Τίτλοι εφημερίδων Η Βραζιλία κέρδισε το Παγκόσμιο Κύπελλο (η οδοσφαιρική ο άδα) Η Ιαπωνία κέρδισε τον πρώτο γύρο των διαπραγματεύσεων για το εμπόριο (η κυβέρνηση) Το γλωσσικό πλαίσιο περιορίζει το εύρος των ερμηνειών.

35 Αναφορά και συναγωγή Η αναφορική έκφραση παρέχει ένα πεδίο αναφοράς, δηλαδή ένα πλήθος πιθανών αντικειμένων αναφοράς Το σάντουιτς με τυρί είναι χωρίς βούτυρο Το σάντουιτς με τυρί έφυγε χωρίς να πληρώσει Η αναφορική έκφραση παραμένει ίδια, ωστόσο το συμφραστικό πλαίσιο οδηγεί κάθε φορά σε διαφορετική ερμηνεία: Το σάντουιτς με τυρί : τροφή Το σάντουιτς με τυρί : πελάτης

36 Αναφορά και συναγωγή Η ερμηνεία επηρεάζεται σημαντικά και από το εξωγλωσσικό πλαίσιο. Το σάντουιτς με τυρί έφυγε χωρίς να πληρώσει Σε ένα εστιατόριο α ό έναν εργαζό ενο σε αυτό Μερικά δωμάτια έκαναν παράπονα για τη θέρμανση Σε ένα ξενοδοχείο α ό τον ρεσεψιονίστ Των δέκα και μισή μόλις το ακύρωσε Σε ένα οδοντιατρείο α ό τη γρα ατέα Το έμφραγμα δεν πρέπει να μετακινηθεί Σε ένα νοσοκο είο α ό τη νοσοκό α

37 Αναφορά και συναγωγή Η αναφορά δεν είναι απλώς μια σχέση ανάμεσα στη σημασία μιας λέξης ή μιας φράσης και σε ένα πράγμα ή πρόσωπο στον κόσμο. Είναι μια κοινωνική πράξη κατά την οποία ο ομιλητής υποθέτει ότι η λέξη ή η φράση που επέλεξε για να ταυτοποιήσει ένα πράγμα ή ένα πρόσωπο θα ερμηνευθεί σύμφωνα με την πρόθεσή του.

38 Αναφορά και συναγωγή Η ανάλυση της αναφοράς στηρίζεται στις συμβάσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη μιας κοινότητας που μοιράζονται την ίδια γλώσσα και τον ίδιο πολιτισμό Η αναφορά μπορεί να εξαρτάται καθοριστικά από την εξοικείωση με τις τοπικές κοινωνικοπολιτισμικές συμβάσεις ως βάση της συναγωγής.

39 Η αναφορά Το κλειδί για την κατανόηση της αναφοράς είναι η πραγματολογική διαδικασία κατά την οποία οι ομιλητές επιλέγουν γλωσσικές εκφράσεις με την πρόθεση να ταυτοποιήσουν ορισμένες οντότητες και με την υπόθεση ότι το ακροατήριο θα συνεργαστεί και θα ερμηνεύσει αυτές τις εκφράσεις σύμφωνα με την πρόθεση των ομιλητών. Επιτυχής αναφορά σημαίνει ότι αναγνωρίστηκε μια πρόθεση μέσω της συναγωγής, φανερώνοντας έτσι ένα είδος κοινής γνώσης και άρα μια κοινωνική σχέση.

40 La référence La référence désigne une propriété du signe linguistique ou d une expression de renvoyer à une réalité (Chareaudeau et Maingueneau, 2002)

41 L anaphore L anaphore désigne une opération de reprise effectuée par un terme qui reçoit l appellation d anaphorique ou de cataphorique lorsque l antécédent est postposé au terme en attente de référent (Garric et Calas, 2007)

42 . Παραπεμπτική αναφορά anaphore référence anaphorique Καταφορά cataphore référence cataphorique

43 L anaphore Une expression dont l interprétation référentielle dépend d une autre expression (ou d autres expressions) mentionnée dans le texte et généralement appelée son antécédent (Kleiber, 1993) Le pronom suit l antécédent

44 Παραπεμπτική αναφορά Παραπεμπτική αναφορά (référence anaphorique): όταν μετά την αρχική εισαγωγή κάποιας οντότητας (πρωταρχική αναφορά: référent) ο ομιλητής χρησιμοποιεί διάφορες εκφράσεις για να διατηρήσει την αναφορά Στην ταινία ένας άντρας και μια γυναίκα προσπαθούσαν να πλύνουν μια γάτα. Ο άντρας κρατούσε τη γάτα και η γυναίκα της έριχνε νερό. Αυτός της είπε κάτι και εκείνη έβαλε τα γέλια

45 Kαταφορά Καταφορά (référence cataphorique) : αντιστροφή του σχήματος: πρωταρχική αναφορά παραπεμπτική αναφορά L expression dont l interprétation est dépendante se situe avant celle qui la régit. Le pronom précède l antécédent

46 Kαταφορά Έστριψα και παραλίγο να το πατήσω. Ένα τεράστιο φίδι διέσχιζε το μονοπάτι Il est arrivé, Paul? Ils sont fous ces Romains Référence par cataphore

47 Exemple Elles n aiment pas beaucoup cette visite-là, ces bonnes dames. Un médecin, ça ne croit à rien. Victor Hugo, Les Misérables. Elles n aiment pas beaucoup cette visite-là, ces bonnes dames. Référence par cataphore Un médecin, ça ne croit à rien. Référence par anaphore