ADR -HANDB ÓK Flutningur á hættulegum farmi Stykkjavara

Transcript

1 ADR -HANDB ÓK Flutningur á hættulegum farmi Flutningur á hættulegum farmi Stykkjavara I S B N Stykkjavara Handbók þessi er fyrst og fremst ætluð fyrir námskeið handa þeim sem vilja afla sér réttinda til að flytja hættulegan farm á vegum. Einnig er gert ráð fyrir að nota megi bókina sem uppflettirit við flutning á hættulegum farmi og að hún geti nýst öryggisráðgjöfum við flutning á hættulegum farmi, sendendum hættulegs farms og þeim sem hafa eftirlit með flutningi hættulegs farms á vegum. Í sumum tilvikum getur verið nauðsynlegt fyrir flytjendur að kynna sér nánar ákvæði ADR-reglnanna þar sem hér er einungis um handbók að ræða en ekki tæmandi upplýsingar um öll ákvæði. ADR-HANDBÓK 2009

2 ADR-HANDBÓK Flutningur á hættulegum farmi stykkjavara

3 Eftirtaldir aðilar hafa styrkt útgáfu handbókarinnar: ADR-Handbók Flutningur á hættulegum farmi Stykkjavara Vinnueftirlitið 2009 Texti: Víðir Kristjánsson Myndir: Ingimar Waage Ljósmyndir: Víðir Kristjánsson Myndir á forsíðu og baksíðu: Víðir Kristjánsson Prófarkalestur á megintexta: Hanna Kristín Stefánsdóttir og Ragnar Hauksson Hönnun og umbrot: Oddi Prentun: Oddi ISBN

4 ADR-HANDBÓK Flutningur á hættulegum farmi stykkjavara

5

6 ADR-HANDBÓK Flutningur á hættulegum farmi Stykkjavara VINNUEFTIRLIT RÍKISINS

7 Inngangur Námskeið réttindi Ökumaður Öryggisráðgjafi Hvað er hættulegur varningur? Reglur Alþjóðlegar stofnanir og reglur Íslensk lög og reglugerðir Eftirlit með flutningi á hætulegum farmi ADR-reglur Almennt við flutning á lofttegundum við flutning á fljótandi eldsneyti Takmarkað magn Undanþegið magn Skilgreiningar Almennar skilgreiningar Einingar Ábyrgð einstakra aðila við flutninga Sérstakar öryggisráðstafanir Hættuflokkar Sameinuðu þjóðanna UN-númer Sameinuðuþjóðanna ADR-flokkar Flokkur 1: Sprengifim efni og hlutir Flokkur 2: Lofttegundir Flokkur 3: Eldfimir vökvar Flokkur 4.1: Eldfim föst efni, sjálfhvarfandi efni og sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm Flokkur 4.2: Efni með hættu á sjálftendrun Flokkur 4.3: Efni sem mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn Flokkur 5.1: Eldnærandi efni (oxandi efni) Flokkur 5.2: Lífræn peroxíð Flokkur 6.1: Eiturefni Flokkur 6.2: Smitefni Flokkur 7: Geislavirk efni Flokkur 8: Ætandi efni Flokkur 9: Önnur hættuleg efni Umbúðir Almenn ákvæði um pökkun á hættulegum varningi í umbúðir. 99 Flokkun og merkingar umbúðaframleiðenda Merking umbúða við flutning Sampökkun Flutningsskjöl Almennt Farmbréf Farmlýsing Flutningsslysablöð ADR-skírteini Vottorð um starfsþjálfun ADR-skráningarvottorð ökutækja Land- og sjóflutningar Almenn ákvæði Almennt Lestun Frágangur á farmi Afferming Samlestun Sérstakar reglur um flokk Mat- og fóðurvara Fylgibúnaður Slökkvibúnaður Annar búnaður Merking ökutækja Hættuskilti Varúðarmerki á ökutækjum og gámum Sótthreinsun

8 Sérstök ákvæði Lagning ökutækis Vöktun ökutækis Stutt stopp Stopp í slæmu skyggni er ljósin virka ekki Viðauki I: Undanþegið magn Viðauki II: Varúðarmerki Viðauki III: og merking þeirra Viðauki IV: Tafla A. Skrá yfir efni/hluti (eftir UN-númeri) Viðauki V: Tafla B. Skrá yfir efni/hluti (í stafrófsröð) Viðauki VI: Sérstök ákvæði fyrir viss efni/hluti (tafla A, dálkur 6) Viðauki VII: Sérstök ákvæði, stykkjavara (tafla A, dálkur 16, V-ákvæði) Viðauki VIII: Sérstök ákvæði. Ópakkað efni (tafla A, dálkur 17, VV-ákvæði) Viðauki IX: Sérstök ákvæði. og meðhöndlun (tafla A, dálkur 18, CV- ákvæði) Viðauki X: Sérstök ákvæði. (vöktun) (tafla A, dálkur 19, S-ákvæði) Viðauki XI: Flutningur á hættulegum farmi um jarðgöng Viðauki XII: Flutningsslysablöð VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 7

9 8

10 Inngangur Handbók þessi er fyrst og fremst ætluð fyrir námskeið handa þeim sem vilja afla sér réttinda til að flytja hættulegan farm á vegum. Einnig er gert ráð fyrir að nota megi bókina sem uppflettirit við flutning á hættulegum farmi og að hún geti nýst öryggisráðgjöfum við flutning á hættulegum farmi, sendendum hættulegs farms og þeim sem hafa eftirlit með flutningi hættulegs farms á vegum. Handbókin er sett þannig upp að fyrst er fjallað almennt um hvaða reglur gilda um flutninga á hættulegum farmi og síðan sérstaklega um svokallaðar ADR-reglur, þ.e. evrópskar reglur um flutning á hættulegum farmi á vegum, en þær gilda nú einnig á Íslandi. Fjallað er um hvað er hættulegur farmur, undanþágur, skilgreiningar og flokkun farms í hættuflokka. Fjallað er um hvern einstakan hættuflokk fyrir sig, hvaða hættur eru tengdar flutningi og hvaða sérákvæði gilda um viðkomandi flokk. Síðan er fjallað um pökkunarákvæði, fylgiskjöl, fylgibúnað, merkingu ökutækja og almenn ákvæði. Í viðaukum eru ýmsar upplýsingar um m.a. undanþágur (undanþegið magn), varúðarmerki, hættunúmer, skrá yfir efni með upplýsingum um m.a. UN-númer (Sameinuðuþjóðanúmer) og kóða fyrir ýmis sérákvæði og síðan koma viðaukar með upplýsingum um hvað þessir kóðar þýða. Næst síðasti viðaukinn fjallar um flutning á farmi í gegnum jarðgöng. Í síðasta viðaukanum eru slysablöðin með stærra letri en inni í sjálfri handbókinni. Í sumum tilvikum getur verið nauðsynlegt fyrir VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 9

11 10 flytjendur að kynna sér nánar ákvæði ADR-reglnanna þar sem hér er einungis um handbók að ræða en ekki tæmandi upplýsingar um öll ákvæði.

12 NámsKeIð - RéttINDI ÖKumAðuR Námskeið, sem ökumaður þarf að sitja til að fá vottorð um starfsþjálfun (ADR-skírteini), skal vera bóklegt og að hluta til verklegt. Meginmarkmið námsins er að gera stjórnendum ökutækja grein fyrir hættunni, sem fylgir flutningi á hættulegum farmi, og kenna nauðsynleg grundvallaratriði til að draga úr slysahættu eins og unnt er, einnig að kenna hvernig bregðast skuli rétt við, beri slys að höndum, til að verja sjálfan sig og umhverfið og draga úr áhrifum slyssins. Náminu skal ljúka með prófi. h. banni við að blanda tilteknum efnum í farmi í sama ökutæki eða gám, i. varúðarráðstöfunum sem huga ber að við fermingu og affermingu á hættulegum farmi. Námskeiðin eru byggð upp sem grunnnámskeið, sem allir verða að sitja, og síðan þrjú framhaldsnámskeið, samkvæmt því sem fram kemur í töflu 1, eftir því hvaða réttinda viðkomandi vill afla sér til viðbótar. Réttindin, sem ökumenn afla sér, gilda í 5 ár. Heimilt er að framlengja þau til 5 ára í senn hafi viðkomandi setið endurmenntunarnámskeið og staðist próf í lok þess. Réttindin gilda á öllu Evrópska efnahagssvæðinu og víðar. Tafla 1: ADR-réttindanámskeið Próftaki skal a.m.k. kunna skil á eftirtöldum námsþáttum: a. almennum fyrirmælum um flutning á hættulegum farmi, b. helstu áhættuþáttum, c. forvörnum og öryggisráðstöfunum sem eiga við mismunandi áhættu, d. hvað gera skal þegar slys eða óhapp ber að höndum (hjálp í viðlögum, umferðaröryggi, grundvallarþekking á notkun varnarbúnaðar o.s.frv.), e. hættumerkingum og varúðarmerkjum, f. hvað stjórnanda ökutækis ber eða ber ekki að gera þegar hættulegur farmur er fluttur, g. tilgangi og stjórnun tæknibúnaðar ökutækis sem notaður er til að flytja hættulegan farm, Námskeið Grunnnámskeið, 3 dagar Viðbótarnámskeið við grunnámskeið, 1 dagur Viðbótarnámskeið við grunnnámskeið, 1 dagur Viðbótarnámskeið við grunnnámskeið, 2 dagar Réttindi Flutningur á stykkjavöru, þó ekki flutningur á sprengifimum og geislavirkum farmi Flutningur á sprengifimum farmi Flutningur á geislavirkum farmi Flutningur á efnum í tanki VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 11

13 Öryggisráðgjafi Öll fyrirtæki sem annast flutning á hættulegum farmi eða sem tengjast slíkum flutningi eins og lestun, losun, áfyllingu eða pökkun skulu hafa í sinni þjónustu einn eða fleiri öryggisráðgjafa. Til að starfa sem öryggisráðgjafi við flutning á hættulegum farmi skal viðkomandi vera handhafi gilds vottorðs um starfsmenntun sem gefið skal út af Vinnueftirliti ríkisins. Öryggisráðgjafi skal einkum sinna eftirfarandi verkefnum: að fylgjast með því að farið sé að reglum um flutning á hættulegum farmi, að veita fyrirtæki sínu ráðgjöf um flutning á hættulegum farmi, að taka saman ársskýrslu fyrir stjórnendur fyrirtækisins um þá starfsemi fyrirtækisins er varðar flutning á hættulegum farmi. Til að fá vottorð um starfsmenntun sem öryggisráðgjafi er krafist í það minnsta þekkingar á þeim atriðum sem talin eru upp hér á eftir: A. Almennum forvarna- og öryggisráðstöfunum: þekkingu á afleiðingum slyss þar sem við sögu kemur hættulegur farmur, þekkingu á helstu orsökum slysa. B. Ákvæðum reglna um flutning á hættulegum farmi á vegum, einkum með hliðsjón af eftirtöldum atriðum: Flokkun hættulegs farms. Almennum kröfum um pökkun í umbúðir, þ.á m. í tanka og gámatanka. Varúðarmerkjum og hættuskiltum. Farmbréfi. Sendingaraðferð og takmörkunum á afgreiðslu. Flutningi farþega. Banni og varúðarráðstöfunum við samlestun. Aðskilnaði efna. Takmörkunum á magni og magni sem er undanþegið reglunum. Meðhöndlun og hleðslu. Hreinsun og/eða tæmingu á gastegundum fyrir fermingu og eftir affermingu á tönkum. Áhöfn. Skjölum sem fylgja skulu flutningnum. Öryggisleiðbeiningum. Eftirlitsskyldum. Reglum og takmörkunum varðandi akstur og fylgd. Losun mengunarefna í kjölfar aðgerðar eða fyrir slysni. Kröfum um búnað. 12

14 Hvað er hættulegur varningur? og sem við ranga eða ógætilega meðhöndlun við flutning geta valdið skaða á dýrum, fólki og umhverfi. Hættulegur varningur er efni og hlutir sem vegna efnafræðilegra eða eðlisfræðilegra eiginleika eru: sprengifimir eldfimir með hættu á sjálftendrun eitraðir geislavirkir ætandi VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 13

15 14

16 Reglur Alþjóðlegar stofnanir og reglur Ein stofnun Sameinuðu þjóðanna ber heitið Efnahags- og félagsmálaráð Sameinuðu þjóðanna (ECOSOC). Undir hana fellur Efnahagsnefnd Sameinuðu þjóðanna fyrir Evrópu (UNECE) en hún hefur m.a. á að skipa nefnd sérfræðinga, WP 15, oft kölluð UN-sérfræðinganefndin, sem vinnur að því að koma á samræmdum reglum um allan heim óháð landamærum og leiðum. Vinna nefndarinnar er tekin saman í Ráðgefandi skýrslu Sameinuðu þjóðanna um flutning á hættulegum farmi (Recommendations on the Transport of Dangerous Goods). Ætlast er til að aðildarþjóðir Sameinuðu þjóðanna byggi nýjar reglur og breytingar á eldri reglum á þessum skýrslum. Mismunandi alþjóðareglur gilda eftir því hvort um er að ræða flutninga á vegum, með loftförum, á sjó o.s.frv. en unnið er að samræmingu þeirra og hefur mikið áunnist í þeim efnum á síðustu árum. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna, svo sem Alþjóðaflugmálastofnunin (IACO), Alþjóðasiglingamálastofnunin (IMO), Alþjóðakjarnorkumálastofnunin (IAEA) og Efnahagsnefnd Evrópu (ECE), hafa gefið út reglur um margvíslegustu flutninga og aðferðir. Flutningar á sjó (imdg) Reglur Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar (IMO) um flutninga á hættulegum varningi, IMDG-kóði (International Maritime Dangerous Goods Code), voru undirritaðar árið 1965 og öðluðust gildi Reglurnar byggjast á alþjóðasamþykkt um öryggi mannslífa við flutninga á hafinu (International Convention for Safety of Life at Sea) sem gildir fyrir skip yfir 500 tonnum. Einnig er í alþjóðasamþykkt um varnir gegn mengun sjávar frá skipum (International Convention for the Prevention of Pollution from Ships) frá 1973 og 1974 ákvæði sem bannar flutning á hættulegum varningi með skipum nema þau uppfylli ákvæði IMDG-kóðans. Samþykktin tók gildi Íslendingar hafa sett reglur sem taka upp IMDG-kóðann og gildir hann bæði um millilandaflutninga og strandflutninga hér á landi. Flutningar í lofti (iaco-ti/dgr) Reglur Alþjóðaflugmálastofnunarinnar, IACO, um flutning á hættulegum varningi með loftförum svo og tæknilegar leiðbeiningar um öruggan flutning hættulegs varnings flugleiðis, IACO-TI (Technical Instruction for the Safe Transport of Dangerous Goods by Air), öðluðust gildi Alþjóðasamtök flugfélaga (IATA) gefa út reglur um flutninga með loftförum (DGR, Dangerous Goods Regulation) sem byggjast á IACO-TI. Þær reglur eru gefnar út reglulega og eru því mest notaðar við flutninga í lofti. Íslendingar eru aðilar að reglum Alþjóðaflugmálastofnunarinnar, IACAO-TI, og gilda þær einnig um flutninga í lofti innanlands. Flutningar með járnbrautum (rid) Um flutninga á hættulegum varningi milli landa með járnbrautarlestum gilda sérstakar reglur, RID (Réglement Concernant le Transport International Ferroviare des Marchandises Dangereuses), sem eru viðauki við alþjóðlegt samkomulag um flutninga almennt með járnbrautarlestum. Reglurnar eru að mestu samhljóða reglum um flutning á vegum á milli landa. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 15

17 Þrátt fyrir aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu hafa RID-reglurnar um innanlandsflutninga með járnbrautarlestum skiljanlega ekki verið staðfestar hér á landi. Flutningar á vatnaleiðum (adn) Reglur um flutninga á hættulegum varningi á vatnaleiðum, fljótum, stöðuvötnum o.s.frv. (ADN, European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Inland Waterways) voru undirritaðar innan Evrópusambandsins 26. maí Þær eru að mestu samhljóða reglum um flutninga á hættulegum farmi á vegum. Íslendingar hafa ekki staðfest ADN-reglurnar um flutninga á vatnaleiðum hér á landi. Flutningar á vegum (adr) Árið 1957 var undirritaður samningur á milli aðildarlanda Efnahagsnefndar Evrópu, ECE (Economic Commission for Europe), um flutninga á hættulegum varningi milli landa, eða svokallaðar ADR-reglur (European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road). Öll ríki Vestur-Evrópu að undanskildu Íslandi og Írlandi eru aðilar að samningnum og einnig flest ríki Austur-Evrópu. Þá hafa Eystrasaltsríkin gerst aðilar að samningnum. Í flestum löndum, að minnsta kosti í vestanverðri Evrópu, hafa svipaðar reglur og ADR-reglurnar gilt um flutninga innanlands. Frá og með áramótum 1996/97 gildir Evróputilskipun nr. 95/50, sem í raun eru ADR-reglurnar fyrir flutninga á hættulegum farmi, á öllu Evrópska efnahagssvæðinu, bæði milli landa og innanlands í hverju landi, þar með gilda þær fyrir innanlandsflutninga á Íslandi. Flutningar á hættulegum úrgangsefnum (spilliefnum) Íslendingar hafa staðfest svokallaðan Basel-samning um eftirlit með flutningum á hættulegum úrgangsefnum milli landa og förgun þeirra. Samningurinn var gerður af Umhverfismálastofnun Sameinuðu þjóðanna og undirritaður Í samningnum er m.a. krafa um að aðildarríkin banni útflutning á spilliefnum til ríkja sem hafa ekki leyft innflutning á umræddum spilliefnum eða hafa ekki aðstöðu til að farga spilliefnum á viðunandi hátt. Íslensk lög og reglugerðir Fjallað er um flutninga á hættulegum varningi í ýmsum lagagreinum og reglugerðum settum samkvæmt þeim. Um flutninga á sjó fer samkvæmt reglugerð nr. 801/1982 um flutninga á hættulegum varningi, settri af samgönguráðuneytinu með stoð í lögum nr. 52/1970 um eftirlit með skipum. Reglurnar staðfesta að reglur Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar (IMDG-kóði) gilda hér á landi. Um flutninga á hættulegum varningi í lofti gildir reglugerð nr. 322/1990 um öruggan flutning hættulegs varnings flugleiðis, sett af samgönguráðuneytinu með stoð í lögum nr. 34/1964. Reglugerðin tekur upp reglur Alþjóðaflugmálastofnunarinnar (ICAO-TI/DGR) hér á landi og milli landa. Um flutning á hættulegum varningi á vegum fer samkvæmt reglugerð nr. 984/2000 með síðari breytingum um flutninga á hættulegum farmi sem sett er með stoð í umferðarlögum nr. 50/1987. Reglugerðin staðfestir Evrópureglugerð um að ADRreglurnar gildi hér á landi um innanlandsflutninga. Reglugerðin gildir hér á landi um flutninga á hættulegum farmi á vegum 16

18 og utan vega. Nokkur aðlögunarákvæði gilda hér á landi fram til loka ársins Samkvæmt reglugerð nr. 607/2001 um öryggisráðgjafa við flutninga á hættulegum farmi eiga öll fyrirtæki, er annast flutning, fermingu eða affermingu á hættulegum farmi á vegum og utan vega, eftir því sem við á, að hafa í sinni þjónustu öryggisráðgjafa. Sama gildir samkvæmt ADR-reglunum um þá sem senda hættulegan farm, þá sem pakka hættulegum varningi í umbúðir og þá sem útbúa skjöl fyrir hættulegan farm. Eftirlit með flutningi á hættulegum farmi Lögreglan annast eftirlit með flutningi á vegum landsins. Hún hefur vald til að stöðva ökutæki og athuga hvort ökumaður hefur tilskilin réttindi. Hún getur skoðað hvort búið er um farm samkvæmt settum reglum, hvort öll nauðsynleg fylgiskjöl og fylgibúnaður eru með, hvort ökutækið er í lögmætu ástandi og hún getur stöðvað flutninga ef þurfa þykir. Geislavarnir ríkisins hafa yfirumsjón með framkvæmd reglugerðarinnar m.a hvað varðar flokkun geislavirkra efna og viðurkenningu umbúða um þau. Umferðarstofa skráir ökutæki sem krafist er viðurkenningar á samkvæmt ADR-reglunum. Skoðunarstöðvar framkvæma árlega ADR-skoðun á þeim ökutækjum, sem skoðunar er krafist á, og skoðun á ökutækjum fyrir skráningu hjá Umferðarstofu ef ekki liggja fyrir nægileg gögn um ökutækið. Siglingastofnun Íslands hefur eftirlit með flutningi hættulegs varnings á sjó. Flugmálastjórn hefur eftirlit með flutningi hættulegs varnings með flugvélum. Vinnueftirlit ríkisins hefur yfirumsjón með framkvæmd reglugerðarinnar um flutning á hættulegum farmi hvað varðar flokkun efna, viðurkenningu umbúða, prófanir og viðurkenningar sem krafist er í ADR-reglunum. Umhverfisstofnun hefur yfirumsjón með eftirliti um mengunarvarnir gagnvart ytra umhverfi og að hluta til flutningi spilliefna. Heilbrigðisnefndir sveitarfélaganna hafa að hluta til eftirlit með flutningi spilliefna og gefa út starfsleyfi fyrir slíkan flutning. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 17

19 18 a

20 adr-reglur Eins og áður greinir var ADR-samningurinn um flutninga á hættulegum varningi á vegum milli landa undirritaður af aðildarþjóðum ECE (Economic Commission for Europe). Síðan hafa flestar þjóðir Evrópu gerst aðilar að samningnum en ekki Íslendingar þar sem reglurnar gilda um flutninga á vegum milli landa. Lögregluyfirvöld geta sett sérstakar reglur um leiðir m.a. í gegnum þéttbýli, takmarkanir, um flutning í gegnum jarðgöng og fylgd lögreglu og slökkviliðs. Aðlögunarákvæði Ýmis aðlögunarákvæði gilda í mislangan tíma og einnig geta verið mismunandi aðlögunarákvæði eftir löndum. Mikilvægt er að afla sér upplýsinga um þau í hverju tilviki fyrir sig telji menn sig þurfa að notfæra sér þau. Fyrir liggur tilskipun frá Evrópusambandinu um að samsvarandi reglur og ADR-reglurnar, sem gilda um flutning á hættulegum farmi á milli landa, gildi einnig um flutninga á hættulegum farmi á vegum innanlands í öllum aðildarríkjunum (frá og með 1. janúar 1997). Íslendingar hafa staðfest þá tilskipun og nú gildir reglugerð nr. 984/2000 með síðari breytingum um flutning á hættulegum farmi eins og áður sagði. Þegar vitnað er í tilteknar greinar, t.d. gr , er átt við þá grein í ADR-reglunum. Hægt er að nálgast ADR-reglurnar, m.a. á ensku, frönsku og rússnesku, á heimasíðu UNECE á slóðinni trans/danger/publi/adr/adr_e.html, á dönsku á heimasíðu Beredskabsstyrelsen, á norsku á heimasíðu Direktoratet for samfunnssikkerhet og beredskap, og á sænsku á heimasíðu Myndigheten för samhällsskydd och beredskap, VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 19

21 20

22 Almennt Ákvæði um hættulegan farm gilda um flutning á hættulegum farmi á vegum og utan vega hér á landi. Þau gilda ekki um flutning innan afmarkaðs athafnasvæðis fyrirtækis eða stofnunar eða byggingarsvæðis þar sem almenningur hefur takmarkaðan aðgang. Ákvæði reglugerðarinnar gilda ekki um: flutning einstaklinga á hættulegum efnum sem ætluð eru til eigin nota, eða fyrir heimilisnot eða fyrir tómstunda eða íþróttaiðkun að því tilskildu að gerðar séu ráðstafanir til að hindra að efnin leki út við vanjulegar aðstæður. Efnin skulu vera í umbúðum sem ætlaðar eru fyrir smásölu. Þegar þessi varningur er eldfimur vökvi og fluttur er í margnota umbúðum, fylltur af eða fyrir einkaaðila má magnið í einstökum umbúðum ekki fara yfir 60 l og heildarmagnið ekki yfir 240 l. flutning á vélum eða búnaði sem ekki er sérstaklega tilgreindur í ADR-reglunum og inniheldur hættuleg efni í vélinni sjálfri eða búnaðinum eða hlutum þeirra. flutning sem fyrirtæki annast í sambandi við verk sem er hluti af aðalstarfsemi þess, svo sem flutningur á byggingar- eða framkvæmdarstað eða í sambandi við skoðun, viðgerðir eða viðhald. Magn í einingu má ekki fara fram úr 450 lítrum og hámarksmagn má ekki fara fram úr því sem greinir í viðauka II. Flutningur sem fyrirtæki annast í eigin birgðargeymslu eða við almenna dreifingu fellur þó ekki undir undanþáguna. flutning sem framkvæmdur er af eða undir eftirliti björgunaraðila, einkum í sambandi við björgun ökutækis vegna umferðaróhapps eða bilun sem flytur hættulegan farm. neyðarflutningar sem ætlað er að bjarga mannslífi eða vernda umhverfið enda séu allar ráðstafanir gerðar til að tryggja fyllsta öryggi við flutninginn. við flutning á lofttegundum: lofttegundir í hylkjum/kútum sem eru hluti af ökutækinu sem er til að knýja það við akstur eða til að knýja sérstakan búnað þess (t.d. kælikerfi), lofttegundir í eldsneytishylkjum/-kútum sem eru hluti af ökutæki sem flutt er með öðru ökutæki; lokunarbúnaður milli eldneytishylkja/-kúta og vélar skal vera lokaður og raftenging þess rofin, lofttegundir í flokki A og O samkvæmt grein.2.1 í ADRreglunum þegar þrýstingur í hylkinu/kútnum eða tankinum er að hámarki 200 kpa (2 bör) við 15 C og lofttegundin er algjörlega í loftkenndu ástandi við flutninginn. Þetta gildir um hvers konar hylki/kúta eða tanka, þ.m.t. véla- og tækjahluta, lofttegundir í búnaði vegna reksturs ökutækisins (t.d. slökkvitæki, uppblásna hjólbarða, m.a. varahjólbarða eða hjólbarða í flutningi), lofttegundir í sérstökum búnaði í ökutæki sem eru nauðsynlegar vegna reksturs slíks búnaðar við flutninginn (t.d. kælibúnað, fiskílát, upphitunarbúnað o.fl.) ásamt varahylki/-kútum í slíkan búnað og tómum óhreinsuðum skiptihylkjum/-kútum sem flutt eru með sama ökutæki eða æki, tóm óhreinsuð geymsluþrýstihylki/-kúta/tanka að því tilskildu að allir ventlar, kranar o.s.frv. að undanskildum öryggisþrýstiventlum (ef þeir eru til staðar) séu lokaðir svo að ekkert loft leki út, lofttegundir í matvælum eða drykkjum. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 21

23 við flutning á fljótandi eldsneyti Ákvæði reglugerðarinnar gilda ekki um: eldsneyti í íláti í ökutæki við flutning til að knýja það við akstur eða til að knýja búnað þess. Eldsneytið má flytja í föstum eldsneytistönkum, sem eru beintengdir vél ökutækisins eða hjálparbúnaði sem uppfyllir viðeigandi reglur, eða lausum eldneytisílátum sem menn geta borið á milli sín (t.d. brúsum). Heildarrúmmál föstu tankanna má ekki fara yfir lítra á æki og rúmmálið í tanki á eftirvagni má ekki fara yfir 500 lítra. Ef notuð eru laus eldsneytisílát mega þau í mesta lagi rúma 60 lítra samtals. Þessar takmarkanir gilda þó ekki um ökutæki sem notuð eru af (opinberum) björgunaraðilum, né eldsneyti í tönkum á ökutækjum eða öðrum tækjum (t.d. bátum) sem flutt eru sem farmur þegar það eldsneyti er notað til að knýja þau tæki. Lokunarkranar milli vélar eða búnaðar og eldsneytistanks skulu vera lokaðir við flutning að því undanskildu að þeir þurfi að vera opnir til að búnaðurinn starfi rétt. Þegar við á skal tækið, sem flutt er, vera lestað í uppréttri stöðu og tryggilega fest til að hindra að það geti oltið. Takmarkað magn Pakkningar, sem notaðar eru samkvæmt 3. mgr. hér að neðan, þurfa aðeins að uppfylla almennu ákvæðin í gr í ADRreglunum, m.a. varðandi styrkleika. Þegar kóðinn LQ0 er gefinn fyrir ákveðið efni eða hlut í töflu A, dálki 7, í ADR-reglunum, er það efni eða hlutur ekki undanþeginn neinum ákvæðum reglnanna þótt þeim sé pakkað í takmörkuðu magni, nema annað sé uppgefið. Þegar kóðarnir LQ1 eða LQ2 eru gefnir fyrir ákveðið efni eða hlut í töflu A, dálki 7, í Viðauka IV, og ef ekki er annað tekið fram í þessum hluta, gilda ekki ákvæði í ADR að öðru leyti um flutning efnisins eða hlutarins svo framarlega sem: I. a. ákvæðin í lið III (a)-(c) eru uppfyllt; í því sambandi teljast innri umbúðir vera hlutir, b. innri umbúðirnar uppfylla ákvæðin í gr í ADRreglunum ef kóðinn LQ1 er gefinn upp og ákvæðin í gr , og ef kóðinn LQ2 er gefinn upp. Þegar einn af kóðunum LQ3, LQ20, LQ21 eða LQ29 er gefinn upp fyrir ákveðið efni í töflu A, dálki 7, og ef ekki er annað tekið fram í þessum hluta gilda ekki ákvæði ADR um flutning á viðkomandi efni að öðru leyti svo framarlega sem : II. a. efnið er flutt í ytri og innri umbúðum þar sem eftirfarandi ytri umbúðir eru leyfðar: tunna/fat úr stáli eða áli með lausu loki, brúsar úr stáli eða áli með lausu loki, tunna/fat úr krossviði eða pappa, tunna/fat eða brúsar úr plasti með lausu loki, kassar úr tré, krossviði, trjátrefjaefni, pappa, plasti, stáli eða áli, b. ekki er farið yfir hámarksmagn í innri umbúðum og einingu sem er gefið upp í dálki 2 og 3 í töflu 2, c. sérhver eining er greinilega og varanlega merkt: (i) með UN-númeri innihaldsins samkvæmt töflu A, dálki 1, með bókstöfunum UN á undan, (ii) þegar fleiri en ein gerð innihalds með mismunandi UN-númer eru í einni og sömu einingu: UN-númer fyrir allar gerðir innihaldsins með 22

24 bókstöfunum UN á undan, eða með bókstöfunum LQ (bókstafirnir LQ standa fyrir Limited Quantities (takmarkað magn)). Merkinguna skal innramma með samhliða ferningi upp á rönd (líkt og tígull) og skal lágmarkshliðarlengd vera 100 mm. Ef pakkningin er mjög smá má minnka merkið svo framarlega sem það sé vel sýnilegt. Þegar kóðarnir LQ4-LQ19 og LQ22-LQ28 er gefnir upp fyrir viss efni í töflu A í viðauka IV, dálki 7, og ef ekki er annað tekið fram í þessum hluta, gilda ekki ákvæði ADR um flutning á viðkomandi efni að öðru leyti svo framarlega sem eftirfarandi skilyrði eru uppfyllt: III. a. efnið sé flutt - í innri og ytri umbúðum í samræmi við ákvæði í lið III eða - í innri umbúðum úr málmi eða plasti sem ekki eru brot hættar eða geta auðveldlega sprungið og sem eru settar á bretti með festifilmu, Takmarkað magn b. að ekki sé farið yfir það hámarksnettómagn í innri umbúðum sem gefið er upp í töflu 2 hér á eftir í dálki 2 eða 4 og ekki yfir magnið í dálki 3 eða 5 í hverri farmeiningu, c. sérhver eining sé greinilega og varanlega merkt með þeim upplýsingum sem gefnar eru upp í lið II (c). Í töflu 2 hér á eftir er gefið upp m.a. hámarksmagn í umbúðum eftir LQ-kóðunum. Undanþegið magn Við flutning á stykkjavöru, sem fellur undir undanþáguákvæði í samræmi við töflu í Viðauka I um Undanþegið magn, er einungis krafist eftirfarandi gagna og búnaðar: farmbréfs (þar skal einnig koma fram að farmurinn sé fluttur samkvæmt undanþágum í ADR-reglunum), viðurkenndra umbúða, merktra umbúða, eins slökkvitækis (lágmark 2 kg duftslökkvitæki eða sambærilegt) og fara skal eftir samlestunarákvæðum. Í þessum tilvikum þarf því ekki: ADR-réttindi (skírteini) slysakort, fullkominn fylgibúnað, að merkja ökutækið. Í viðaukanum er útskýrt hvernig nota á töfluna til að komast að því hvort hægt sé að notfæra sér undanþáguákvæðin sé þess þörf. Þar eru einnig tekin dæmi um útreikninga samkvæmt þessum ákvæðum. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 23

25 Tafla 2: Takmarkað magn undanþágur Innri og ytri umbúðir a. Hámarks nettómagn Innri umbúðir á bretti með festifilmu a. Hámarks nettómagn Kóði Innri umbúðir Farmeining Innri umbúðir Farmeining LQ0 Engar undanþágur LQ1 120 ml 120 ml LQ2 1 l 1 l LQ3 500 ml 1 l ekki leyfilegt ekki leyfilegt LQ4 3 l 1 l LQ5 5 l Ótakmarkað 1 l LQ6 5 l 1 l LQ7 5 l 5 l LQ8 3 kg 500 g LQ9 6 kg 3 kg LQ ml 500 ml LQ g 500 g LQ12 1 kg 1 kg LQ13 1 l 1 l LQ14 25 ml 25 ml LQ g 100 g LQ ml 125 ml LQ ml 2 l 100 ml 2 l LQ18 1 kg 4 kg 500 g 4 kg LQ19 3 l 12 l 1 l LQ20 Frátekið/ekki ákveðið LQ21 Frátekið/ekki ákveðið LQ22 1 l 500 ml LQ23 3 kg 1 kg LQ24 6 kg 2 kg LQ25 1 kg 1 kg LQ ml 2 l 500 ml 2 l LQ27 6 kg 6 kg LQ28 3 l 3 l a Hámarksheildarþyngd innri og ytri umbúða skal ekki fara yfir 30 kg og heildarþyngd innri umbúða á bretti skal ekki fara yfir 20 kg. 24

26 Skilgreiningar Almennar skilgreiningar (Sjá einnig: skilgreiningar á geislavirkum efnum í kaflanum um flokk 7, geislavirk efni). ADN: Evrópusamkomulag um flutninga á hættulegum farmi á vatnaleiðum (Accord Européen Relatif au Transport International des Marchandises Dangereuses par Voies de Navigation Intérieures; European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Inland Waterways). ADR: Evrópusamkomulag um alþjóðlega flutninga á hættulegum farmi á vegum (Accord Européen Relatif au Transport International des Marchandises Dangereuses par Route; European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road). Afgangsefni: Efni, lausnir, blöndur eða hlutir sem ekki eru lengur nýtileg en eru flutt í endurvinnslu eða til förgunar. Blossamark: Lægsta hitastig sem þarf til að svo mikið gufi upp af vökva að hægt sé að kveikja (með neista) í loftblöndunni. Búlk:. DGR: Reglugerð um hættulegan farm (með loftförum) (Dangerous Goods Regulation); ECE: Efnahagsnefnd Evrópu (Economic Commission for Europe); Fastur tankur: Tankur sem er varanlega festur á ökutæki og rúmar yfir 1000 lítra. Gámatankur: Flutningsbúnaður, sem uppfyllir skilgreininguna á gámi, sem er hannaður fyrir fljótandi, loftkennd, duftkennd eða kornótt efni og rúmar yfir 450 lítra við flutning á efni í flokki 2. Gámur: Flutningsbúnaður sem er af varanlegri gerð og nægilega traustur fyrir síendurtekna notkun; sem er sérstaklega hannaður til að auðvelda vöruflutninga með einu eða fleiri tækjum án umlestunar á innihaldi hans; sem hefur útbúnað sem auðveldar meðhöndlun hans, sérstaklega af einu tæki yfir á annað; sem er þannig hannaður að auðvelt er að lesta og aflesta hann. (Ath. gámur táknar hvorki venjulegar umbúðir, stórar umbúðir, IBC-umbúðir, gámatanka eða ökutæki). Gámur, lokaður: Gámur með varanlegt gólf, hliðar og þak þannig að aðeins er hægt að lesta hann og aflesta um opnanlega gafla. Gámur, með tjaldi: Gámur sem er án þaks en farmurinn er varinn með tjaldi. Gámur, opinn: Gámur án þaks. Geymasamstæða: Einingar sem tengdar eru saman með röri og eru varanlega festar á ökutæki. Einingarnar geta verið gashylki, þrýstikútar og tankar fyrir lofttegundir í flokki 2 sem rúma yfir 450 lítra. Heildarfarmur: Farmur sem kemur frá einum og sama sendanda þar sem ökutækið eða stór gámur er einungis notaður til VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 25

27 á þeim farmi og lestun og losun fer samkvæmt fyrirmælum sendanda eða móttakanda. IACO: Alþjóðaflugmálastofnunin (International Civil Avigation Organisation). IACAO-TI: Tæknireglur um öruggan flutning á hættulegum farmi, þ.e. reglur Alþjóðaflugmálastofnunarinnar (Technical Instructions for the Safety Tranport of Dangerous Goods). IAEA: Alþjóðakjarnorkumálastofnunin (International Atomic Energy Association). IATA: Alþjóðasamtök flugfélaga (International Air Transport Association). IBC-umbúðir: (Intermediate Bulk Container) Brettatankar (pallettutankar). Stífar eða sveiganlegar umbúðir sem flokkast sem stykkjavara en ekki sem tankar en teljast ekki venjulegar stykkjavöruumbúðir og uppfylla eftirfarandi skilyrði: a. hafa rúmmál: (i) að hámarki 3 m 3 (3000 lítra) fyrir föst efni og vökva í pökkunarflokki II og III, (ii) að hámarki 1,5 m 3 fyrir föst efni í pökkunarflokki I ef þau eru pökkuð í sveigjanlegar IBC-umbúðir, IBC-umbúðir úr plasti, samsettar IBC-umbúðir eða IBC-umbúðir úr pappa eða tré, (iii) að hámarki 3 m 3 fyrir föst efni í pökkunarflokki I ef þau eru pökkuð í IBC-umbúðir úr málmi, (iv) að hámarki 3 m3 fyrir geislavirk efni í flokki 7, b. eru gerð fyrir mekaníska meðhöndlun (meðhöndlun með vélum), c. uppfylla skilyrðin sem sett eru við prófun þeirra og eru merkt í samræmi við það. IMO: Alþjóðasiglingamálastofnunin (International Maritime Organisation). IMDG-Code: Reglur Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar, IMO, um flutning á hættulegum farmi (International Maritime Dangerous Goods Code). MEG-gámur: Flutningsbúnaður með einingum sem tengdar eru með söfnunarröri og eru festar í gámagrind. Einingar teljast í þessu sambandi gashylki, þrýstikútar, gashylkjapakkar og tankar fyrir lofttegundir með yfir 450 lítra rúmmál. NOS: Ekki nánar skilgreint (Not Otherwise Specified). Í mörgum tilfellum eru bókstafirnir NOS gefnir upp fyrir einstaka undirflokka. Það á við um efni með ákveðna eiginleika án þess að gefið sé upp ákveðið nafn. Aðalástæða þess er að í ADRreglunum er í síauknum mæli notað UN-númer til að einkenna vörur eða vöruhópa. Í mörgum tilfellum getur verið um að ræða mörg efni með ólík nöfn sem hafa svo svipaða eiginleika að það er hagstætt að nota sama UN-númerið fyrir þau. Laus tankur: Tankur sem rúmar yfir 0,45 m 3, er ekki fastur tankur eða gámatankur, er yfirleitt ekki hægt að setja á ökutæki eða taka af ökutæki nema þegar hann er tómur. Litlir gámar: Gámar sem eru 1 m 3 3 m 3 að rúmmáli. RID: Reglur um alþjóðlega flutninga á hættulegum farmi með járnbrautum (Reglement Concernant le Transport International Ferroviaire des Marchandises Dangereuses). 26

28 Stórir gámar: Gámar yfir 3 m 3 að rúmmáli. Tankur: Þegar orðið er notað stakt táknar það gámatank, fastan tank eða lausan tank. UNECE: Efnahagsnefnd Sameinuðu þjóðanna fyrir Evrópu (United Nations Economic Commission for Europe); Úðabrúsar: Ílát úr málmi, gleri eða plasti (Aerosol) sem er ekki hægt að endurfylla en inniheldur gas eða gasblöndu undir þrýstingi með eða án vökva, froðukennt eða duftkennt efni með losunarventli sem gerir kleift að losa innihaldið með þrýstingi í formi úða af föstum eða fljótandi ögnum, í formi froðu eða dufts í fljótandi eða loftkenndu formi. Vagnlest (æki): Ökutæki með eftirvagn. Ökutæki:Vélknúið ökutæki eða ökutæki án vélar, þ.e. eftirvagn. Eftirvagn skiptist í tengivagn, festivagn og hengivagn. Ökutæki með tjaldi: Ökutæki með opið farmrými þar sem farmrýmið er lokað af með tjaldi og þar með farmurinn varinn. einingar Tugmargfeldi af einingu má sýna með forskeyti eða tákni eins og sýnt er í töflu 3. Í töflu 4 eru ýmsar mælieiningar sem notaðar eru í ADR. Tafla 3: Tugmargfeldi af einingu Stærð (tugmargfeldi) Heiti Forskeyti Tákn = trilljón exa E = peta P = billjón tera T = 10 9 milljarður gíga G = 10 6 milljón mega M = 10 3 þúsund kíló k 100 = 10 2 hundrað hektó h 10 = 10 1 tíu deka da 0,1 = 10-1 einn tíundi hluti desí d 0,01 = 10-2 einn hundraðasti hluti sentí c 0,001 = 10-3 einn þúsundasti hluti millí m 0, = 10-6 einn milljónasti hluti míkró µ 0, = 10-9 einn milljarðasti hluti nanó n 0, = einn billjónasti hluti píkó p 0, = femtó f 0, = einn trilljónasti hluti attó A VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 27

29 Tafla : Mælieiningar Stærð/Svið SI - mælieining a Önnur viðurkennd mælieining Samband milli mælieininga Lengd m (metri) Flatarmál m 2 (fermetri) Rúmmál m 3 (rúmmetri) l (lítri) b 1 l = 10-3 m 3 Tími s (sekúnda) mín. (mínúta) 1 mín = 60 sek. h (klst., klukkustund) 1 h = 3600 s d (sólarhringur) 1 d = s Massi kg (kílógramm) g (gramm) 1 g = 10-3 kg t (tonn) 1 t = 10 3 kg Eðlismassi kg/m 3 kg/l 1 kg/l = 10 3 kg/m 3 Hiti (hitastig) K (kelvín) C (gráður á Celsíus) 0 C = 273,15 K Hitastigsmunur K (kelvín) C (gráður á Celsíus) 1 C = 1 K Kraftur N (njúton/newton) 1 N = 1 kg m/sek. 2 Þrýstingur Pa (paskal/pascal) bar 1 bar = 10 5 Pa Spenna Pa (paskal/pascal) N/m 2 (N/mm 2 ) 1 N/mm 2 = 1 MPa Vinna J (sjúl/joule) kwh (kílóvattklukkustund) 1 kwh = 3,6 MJ Orka J (sjúl/joule) 1 J = 1 N m = 1 W s Varmamagn J (sjúl/joule) ev (elektónuvolt) 1 ev = 0, J Afl W (vatt/watt) 1 W = 1 J/s = 1 N m/sek. Eðlisseigja m 2 /sek. mm 2 /sek. 1 mm 2 /s = 10-6 m 2 /sek. Skriðseigja Pa sek. mpa sek. 1 mpa s = 10-3 Pa sek. Virkni Bq (bekerel/becquerel) Geislaálag Sv (sívert/sievert) a SI - kerfið: Alþjóðlega einingarkerfið (Systėme International d Unités); b Nota má stórt L í staðinn fyrir lítið l fyrir lítra. 28

30 Ábyrgð einstakra aðila við flutninga Þar sem margir aðilar geta tekið þátt í flutningi sama farmsins geta margir borið ábyrgð á að flutningurinn fari rétt fram. Ákvæði reglnanna taka þó sérstaklega til eftirfarandi aðila: Sendandi skal: * Sjá til að efnið sé rétt flokkað og leyfilegt sé að flytja það. * Senda aðila allar nauðsynlegar upplýsingar vegna ins m.t.t. ADR. * Nota einungis viðurkenndar umbúðir og tankaefni. * Fara eftir öllum ákvæðum varðandi þá aðferð sem nota á. * Sjá til að tómar, óhreinsaðar umbúðir og tankar séu merktir á fullnægjandi hátt, lokaðir og eins þéttir og þeir væru fullir. Sendandi skal einungis afhenda varning til sem uppfyllir skilyrðin í ADR. Bílstjórinn/aðilinn skal: * Ganga úr skugga um að leyfilegt sé að flytja farminn. * Ganga úr skugga um að nauðsynleg skjöl varðandi flutninginn séu í ökutækinu. * Ganga úr skugga um (sjónskoðun) að ökutæki (þ.m.t. eftirvagn) sé í lagi, t.d. að ekki leki, engar sprungur séu til staðar og allur búnaður sé í lagi. * Ganga úr skugga um að vottorð fyrir tank sé í gildi. * Ganga úr skugga um að ökutækið sé ekki með yfirþunga. * Ganga úr skugga um að hættuskilti og varúðarmerki séu í lagi og ökutækið rétt merkt. * Ganga úr skugga um að sá fylgibúnaður, sem nefndur er á slysablaði, sé til staðar í ökutækinu. Flutningsaðilinn skal taka mið af upplýsingum frá sendanda. Móttakandi ber ábyrgð á: * Að láta fara fram hreinsun og sótthreinsun eins og fyrir hann er lagt samkvæmt ADR. * Að fjarlægja merkingar þegar búnaðurinn (ökutæki, gámur o.s.frv.) hefur verið tæmdur og hreinsaður. Sá sem fermir skal: * Aðeins ferma varning sem leyfilegt er að flytja. * Ganga úr skugga um að umbúðir um hættulegan varning séu ekki skemmdar. * Fara eftir ákvæðum um fermingu. * Sjá til að gámar séu rétt merktir eftir fermingu. * Fara eftir ákvæðum um bann við samlestun og sjá til að farið sé eftir ákvæðum um fjarlægðir gagnvart mat- og fóðurvörum. Sá sem setur hættulegan varning í umbúðir skal: * Sjá til að farið sé eftir ákvæðum um umbúðir og banni við sampökkun. * Fara eftir ákvæðum um merkingar umbúða. Sérstakar öryggisráðstafinir Við flutning á efnum, sem geta valdið alvarlegum slysum við misnotkun, eru gerðar sérstakar kröfur um öryggisráðstafanir. Þessar kröfur koma fram í kafla 1.10 í ADR-reglunum. Þetta á við þegar flutt eru efnin sem talin eru upp í töflu 5 í magni sem er yfir þeim mörkum sem þar eru gefin upp. Sjá ennfremur kaflann ADR-flokkar. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 29

31 Tafla : Efni sem geta skapað mikla hættu við misnotkun Flokkur Hættuflokkur Efni eða hlutur Magn Tankur (lítrar) Ópakkað efni (kg) Stykkjavara (kg) Sprengifim efni og hlutir a) a) Sprengifim efni og hlutir a) a) Sprengifim efni og hlutir í aðskilnaðarflokki C a) a) Sprengifim efni og hlutir með UN-númer NOS 0104, 0237, 0255, 0267, a) a) , 0361, 0365, 0366, 0440, 0441, 0455, 0456 og Sprengifim efni og hlutir a) a) 0 2 Eldfimar lofttegundir (einungis með undirflokkunarkóðann F) 3000 a) b) Eitraðar lofttegundir (með flokkunarkóðann T, TF, TC, TO, TFC eða TOC) þó ekki úðabrúsar 0 a) 0 3 Eldfimir vökvar í pökkunarflokki I og II 3000 a) b) Sprengifim efni í fljótandi formi sem gerð hafa verið hlutlaus 0 a) Sprengifim efni sem gerð hafa verið hlutlaus a) a) Efni í pökkunarflokki I 3000 a) b) 4.3 Efni í pökkunarflokki I 3000 a) b) 5.1 Eldnærandi (oxandi) efni í pökkunarflokki I 3000 a) b) 5.2 Perklórat, ammóníumnítrat og ammóníumnítratinnihaldandi áburður b) 6.1 Eitruð efni í pökkunarflokki I Smitefni í undirflokki A (UN 2814 og 2900) a) Geislavirk efni 3000A1 ( sérstakt form) eða 3000A2 í farmeiningu af gerðinni B(U), B(M) eða C 8 Ætandi efni í pökkunarflokki I 3000 a) b) a Á ekki við b Ákvæðin í 1.10,3 í ADR-reglunum gilda ekki óháð magni 30

32 HættufloKKAR sameinuðu þjóðanna Samkvæmt ADR-reglunum er hættulegum varningi skipt í 13 hættuflokka. Flokkunin byggist á tilmælum Sameinuðu þjóðanna um flutning á hættulegum farmi (Recommendations on the Transport of Dangerous Goods). Í töflu 6 eru númer og heiti 13 flokka hættulegra efna samkvæmt flokkun Sameinuðu þjóðanna: Tafla : Hættuflokkar Sameinuðu þjóðanna Flokkur Efni/hlutir 1 Sprengifim efni eða hlutir 2 Lofttegundir 3 Eldfimir vökvar 4.1 Eldfim föst efni, efni með hættu á sjálfvöktu efnahvarfi og sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm 4.2 Efni með hættu á sjálftendrun 4.3 Efni sem mynda eldfimar lofttegundir með vatni 5.1 Eldnærandi efni/oxandi efni /ildandi 5.2 Lífræn peroxíð 6.1 Eiturefni 6.2 Smitefni 7 Geislavirk efni 8 Ætandi efni 9 Ýmis hættuleg efni eða hlutir Efni eða hlutir geta þó haft fleiri en einn hættulegan eiginleika en þau flokkast þó aðeins í einn hættuflokk. T.d. geta eitruð efni einnig verið eldfim o.s.frv. Það sem er talið valda mestri hættu við flutningana ræður í hvaða flokki efnin lenda. Efnunum í hverjum flokki er síðan skipt niður eftir áhættustigi. Fyrir utan efni í flokki 1, 2, 5.2, 6.2 og 7 og efni með hættu á sjálfvöktu efnahvarfi í flokki 4.1 er efnum (í flokki 3., 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 6.1, 8 og 9) skipt í pökkunarflokka en áhættustigið er gefið með rómversku tölunum I, II eða III samkvæmt eftirfarandi upptalningu og þarf þá að velja umbúðir um efnin í samræmi við það (sjá nánar kaflann um umbúðir): Pökkunarflokkur I Mjög hættuleg efni. Pökkunarflokkur II Hættuleg efni. Pökkunarflokkur III Minna (lítið) hættuleg efni. Í flokki 1 (sprengifim efni) skiptast efnin í hættuflokka frá 1.1 til 1.6 (sjá nánar kaflann um flokk 1). Í flokki 2 (lofttegundir) fá efnin stóra bókstafi eftir eiginleika hættunnar (byrjunarbókstafurinn á enska heitinu). T.d. fá eldfimar lofttegundir bókstafinn F (flammable, sjá nánar kaflann um flokk 2). Flokkur.2 (lífræn peroxíð) fær undirflokkun eftir því hvort þörf er á eftirliti með hitastigi eða ekki (sjá nánar kaflann um flokk 5.2) Flokkur.2 (smitefni) skiptist upp í undirflokka m.a. eftir því hvort hætta er á smiti gagnvart manninum eða ekki (sjá nánar kaflann um flokk 6.2). Flokkur 7 (geislavirk efni) hefur alveg sérstaka undirflokkun eftir áhættu (sjá nánar kaflann um flokk 7). VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 31

33 32

34 un-númer sameinuðu þjóðanna Öllum hættulegum varningi er samkvæmt ADR-reglunum gefið sérstakt númer, svonefnt UN-númer (SÞ-númer, Sameinuðuþjóðanúmer). Það er notað til að auðkenna hættulegan varning í flutningi. D. Almenn NOS-heiti fyrir hóp efna eða hluti sem hafa einn eða fleiri hættulega eiginleika en hafa ekki önnur heiti, t.d.: UN 1325 ELDFIMT FAST EFNI, LÍFRÆNT, NOS (FLAMMABLE SOLID, ORGANIC, NOS), UN 1993 ELDFIMUR VÖKVI, NOS (FLAMMABLE LIQUID, NOS). Eftirfarandi númerakerfi er notað: A. Sérstakt númer fyrir vel skilgreint efni eða hluti, t.d.: UN 1090 ASETÓN (ACETONE), UN 1104 AMÝLASETAT (AMYL ACETATE), UN 1194 ETÝLNÍTRÍTLAUSN (ETHYLNITRITE SOLUTION). B. Sama UN-númer fyrir vel skilgreindan hóp efna sem ekki hafa svokallað NOS-heiti (not otherwise specified/ekki nánar skilgreind) t.d.: UN 1135 LÍM (ADHESIVES), UN 1266 ILMEFNI (PERFUMERY PRODUCTS), UN 3101 LÍFRÆN PEROXÍÐLAUSN (ORGANIC PEROXIDE SOLUTION). C. Sérstök NOS-heiti (not otherwise specified/ekki nánar skilgreind) fyrir hóp efna eða hluti sem hafa sérstaka efnafræðilega eða tæknilega eiginleika og ekki hafa önnur heiti, t.d.: UN 1477 NÍTRATSAMBÖND, ÓLÍFRÆN, NOS (NITRATES, INORGANIC, NOS), UN 1987 ALKÓHÓLSAMBÖND, ELDFIM, NOS (ALCOHOLS, FLAMMABLE, NOS), VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 33

35 ADR-floKKARNIR Flokkur 1: Flokkur 2 Flokkur 3 Flokkur.1 Flokkur.2 Flokkur.3 Flokkur.1 Flokkur.2 Flokkur.1 Flokkur.2 Flokkur 7 Flokkur 8 Flokkur 9 Sprengifim efni og hlutir Lofttegundir Eldfimir vökvar Eldfim föst efni, sjálfhvarfandi efni og sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm Efni með hættu á sjálftendrun Efni sem mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn Eldnærandi efni (oxandi efni) Lífræn peroxíð Eiturefni Smitefni Geislavirk efni Ætandi efni Önnur hættuleg efni 3

36 Flokkur 1: Sprengifim efni og hlutir Skilgreiningar/forsendur Til flokks 1 teljast: a. Sprengiefni: Föst, fljótandi eða hlaupkennd efni eða efnablöndur sem við efnahvörf geta myndað lofttegundir svo hratt að það getur valdið skaða á fólki og umhverfi. Skoteldar: Efni sem gefa frá sér varma, ljós, hvell, lofttegundir eða reyk eða blöndu af þessu út af efnahvarfi (ekki sprengingu) sem viðheldur sér sjálft. Athugasemd 1: Ekki má taka við til sprengifimum hlutum sem eru ofurviðkvæmir (e. unduly sensitive) eða sem fela í sér möguleika á sjálfvöktu efnahvarfi. Athugasemd 2: Efni, sem eru ekki sprengifim sjálf en geta myndað sprengifimar blöndur af gasi, gufu eða ryki, falla ekki undir flokk 1 (t.d. eldfim efni). b. Sprengifimir hlutir: Hlutir sem innihalda eitt eða fleiri sprengifim efni eða skotelda. c. Efni og hlutir sem eru ekki nefndir undir lið a eða b en eru framleiddir til þess að framkalla áþreifanleg áhrif með hjálp sprengifimra efna eða skotelda. Áhættuflokkar sprengiefna Efni eða hlutir í flokki 1 skiptast í 6 áhættuflokka: 1.1 Efni og hlutir sem hafa í för með sér hættu á heildarsprengingu (heildarsundrun) Með heildarsprengingu er átt við sprengingu sem verkar á svo að segja allt magn (farminn) nær samtímis. Til þessa hættuflokks teljast hættulegustu efnin og hlutirnir, t.a.m. sprengiefni til mannvirkjagerðar (dýnamít, ANFO o.s.frv.), sprengihvellhettur og -þræðir, svartpúður, nítróglýserín, trotýl ásamt hlutum sem innihalda sprengihleðslur, eins og sprengjur (þ.m.t. jarðsprengjur), rakettur og tundurskeyti. 1.2 Efni og hlutir sem hafa í för með sér hættu á að brot kastist út frá sprengistað, en ekki heildarsundrun, t.d. handsprengjur. Stórir skoteldar ( tívolíbombur ) geta lent í þessum hættuflokki. Efni og hlutir sem hafa í för með sér hættu, sem þarf að verjast (hlutasprenging) en án hættu á heildarsundrun, og hafa að hluta til svipað notkunarsvið og efni í flokki 1.1, t.d. sprengihleðslur. 1.3 Efni og hlutir sem hafa í för með sér eldhættu en litla hættu á tjóni vegna þrýstings eða flugs brota og ekki hættu á heildarsundrun, a. en valda bruna með verulegri hitaútgeislun, b. eða brenna hvert á fætur öðru og valda nokkurri þrýstibylgju eða flugi brota eða hvoru tveggja. Í þessum flokki eru m.a. neyðarblys, ýmsar gerðir af skoteldum og nítrósellulósi. 1.4 Sprengiefni og hlutir sem hafa litla sprengihættu í för með sér ef kveikt er í þeim eða þeim komið af stað á einhvern hátt með íkveikju í flutningi. Áhrifin eru aðallega bundin við umbúðirnar og brot, sem kastast út, eru ekki stór né kastast langt. Ytri eldur veldur ekki samstundis heildarsundrun á nánast öllu innihaldinu. Dæmi um þetta eru merkihvellhettur, reykblys og skotfæri. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 35

37 1.5 Mjög treg sprengiefni sem fela í sér hættu á heildarsundrun en eru svo óviðkvæm að lítil líkindi eru á að kvikni í þeim í flutningum. Lágmarksöryggiskrafa er að þau springi ekki við prófun með ytri eldi. 1.6 Sérstaklega óviðkvæmir hlutir sem fela ekki í sér hættu á heildarsundrun. Þessir hlutir fela í sér hverfandi hættu á að sprenging byrji eða magnist upp. Aðskilnaðarflokkar sprengiefna Sprengiefni eru flokkuð í aðskilnaðarflokka sem segja til um hvaða efni megi geyma eða flytja saman án þess að hætta sé á að slysum eða óhöppum fjölgi. Skilgreining á aðskilnaðarflokkum: A Hreint frumsprengiefni (e. primary explosive substance). B Hlutur sem inniheldur frumsprengiefni og eina eða enga kveikingarhindrun. Vissir hlutir, eins og sprengiþræðir og hvellhettur, eru í þessum flokki þótt þau innihaldi ekki kveikiefni. Sprengiþræðir og hvellhettur, sem notuð eru við mannvirkjagerð, eru í þessum flokki. C Púður (fyrir utan svartpúður) eða annað hraðbrennandi sprengiefni eða hlutur sem inniheldur slíkt sprengiefni. D Sprengiefni, svartpúður eða hlutir, sem innihalda sprengiefni án kveikju eða drifefnis, eða hlutir sem innihalda eitt kveikiefni og eru með a.m.k. tvær kveikihindranir. Til þessa flokks heyra m.a. sprengiefni sem notuð eru við mannvirkjagerð, t.d. ANFO og dýnamít. E Hlutur sem hefur að geyma tregt sprengiefni án kveikju en með drifefni. F Hlutur sem hefur að geyma tregt sprengiefni með kveikju og með eða án drifefnis. G Eldnæm efni (t.d. í skoteldum), eldnæmir hlutir sem einnig geta innihaldið sprengiefni. H Hlutur sem inniheldur bæði sprengiefni og hvítan fosfór. J Hlutur sem inniheldur bæði sprengifimt efni og eldfiman vökva eða hlaup. K Hlutur sem inniheldur bæði sprengiefni og eiturefni. L Sprengifimt efni eða hlutur sem inniheldur sprengifim efni sem fela í sér sérstaka hættu (t.d. hættu á að vatn virki þau) sem krefst aðskilnaðar hverrar tegundar. N Hlutur sem inniheldur sérlega óviðkvæm sprengifim efni. S Efni eða hlutur sem er pakkað eða þannig gerður að ef kveikt er í honum af slysni takmarkist áhrifin við umbúðirnar að því tilskildu að þær hafi ekki skemmst í eldi. Í slíkum tilvikum eru öll áhrif af þrýstibylgjum eða sprengibrotum svo takmörkuð að þau hafa lítil áhrif á slökkvistarf eða aðrar aðgerðir nálægt hlutnum. Varúðarmerki Varúðarmerkin fyrir sprengifim efni eða hluti eru sýnd í viðauka I og nánar er fjallað um þau hér að neðan. Aðskilnaðarflokkurinn (A, B, C, D o.s.frv.) skal koma fram á merkinu á umbúðum og í flestum tilvikum á ökutækinu. Sama á við um hættuflokkinn, þ.e. 1.1, 1.2, og 1.3, á varúðarmerkinu nr. 1. Merkingar og varúðarmerki á umbúðum a. Umbúðir skulu merktar UN-númeri og nafninu á efninu eða hlutnum samkvæmt heiti í ADR-reglunum. Upplýsingarnar á umbúðunum skulu vera á opinberu tungumáli sendandalandsins og ef það er ekki enska, franska eða þýska þá einnig á einu því tungumáli. Við flutning á sprengiefni, sem flokkast undir Sprengiefni gerð A, B, C, D eða E, skal söluheitið einnig koma fram. 36

38 b. Umbúðir um efni eða hluti í hættuflokki 1.1, 1.2 og 1.3 skulu merktar með varúðarmerki nr. 1. c. Umbúðir um efni eða hluti í hættuflokki 1.4 skulu merktar með varúðarmerki nr d. Umbúðir um efni eða hluti í hættuflokki 1.5 skulu merktar með varúðarmerki nr e. Umbúðir um efni eða hluti í hættuflokki 1.6 skulu merktar með varúðarmerki nr f. Umbúðir um efni eða hluti með eftirfarandi UN-númer: UN 0224, UN 0076 og 0143, UN 0018, UN 0077, UN 0019 og UN 0301 skulu einnig merktar með varúðarmerki nr g. Umbúðir um efni eða hluti með eftirfarandi UN-númer: UN 0015 og 0018, UN 0016 og 0019 og UN 0301 og 0301 skulu einnig merktar með varúðarmerki nr. 8. Viðurkenningarvottorð ökutækis Ökutæki, sem flytja efni eða hluti í flokki 1, skulu vera viðurkennd af Umferðarstofu sem ökutæki af annaðhvort EX/IIgerð eða EX/III-gerð og skal viðurkenningarvottorðið fylgja með í frumriti við flutninginn. Ökutækið skal gangast undir skoðun árlega og er gildistími vottorðsins því aðeins eitt ár. Sérstakar upplýsingar í farmbréfi Í farmlýsingu (farmbréfi) skulu auk upplýsinga um sendanda og móttakanda eftirfarandi upplýsingar koma fram: UN-númer, heiti samkvæmt ADR-reglunum, hættuflokkur og aðskilnaðarflokkur, fjöldi eininga og lýsing á umbúðum og heildarmagn. Við flutning á sprengiefni, sem flokkast sem Sprengiefni gerð A, B, C, D eða E, má verslunar- eða tækniheitið einnig koma fram. Ávallt skal koma fram nettóþungi (kg) sprengifima farmsins eins og hann er skilgreindur í ADR-reglunum. Merking umbúða fyrir sprengifim efni VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 37

39 Gerð ökutækja Ökutækjum, sem mega flytja efni eða hluti í flokki 1, er skipt í tvo flokka, EX/II og EX/III. Mismikið magn má flytja með þeim eftir flokki og hættuflokki efnanna/hlutanna (sjá töflu 9). Hér að neðan eru talin nokkur skilyrði sem ökutækin verða að uppfylla en að öðru leyti er vísað á skoðunarstofur ökutækja eða Umferðarstofu. Ökutæki af gerð EX/II Ökutæki skal vera hannað, framleitt og útbúið þannig að sprengifimi farmurinn sé varinn gegn ytri hættum og veðri. Það skal annaðhvort vera lokað (kassi) eða með hlífðartjaldi. Hlífðartjaldið má ekki geta rifnað auðveldlega, það skal vera vatnsþétt og ekki auðvelt að kveikja í því (lítt eldfimt efni). Strekkja skal á því þannig að það nái yfir allar hliðar farmrýmisins. Öll op skulu vera með þéttri hurð eða strekktri/stífri hlíf sem hægt er að læsa. Ökumannsrýmið skal vera aðskilið frá farmrýminu með heilum vegg. Ökutæki af gerð EX/III Ökutæki skal vera hannað, framleitt og útbúið þannig að sprengifimi farmurinn sé varinn gegn ytri hættum og veðri. Ökutækið skal vera lokað. Ökumannsrýmið skal vera aðskilið frá farmrýminu með heilum vegg. Hleðsluflöturinn skal vera samfelldur/óbrotinn. Heimilt er að koma fyrir festingum fyrir farminn. Öll samskeyti skulu vera þétt. Hægt skal vera að læsa öllum opum. Þau skulu vera gerð og staðsett þannig að öll liðamót séu hulin. Yfirbyggingin skal vera úr hita- og eldþolnu efni sem er a.m.k. 10 mm þykkt. Efni, sem falla í flokk B-S3-d2 samkvæmt staðlinum EN :2002, teljast uppfylla þessi ákvæði. Ef yfirbyggingin er úr málmi skulu allar innhliðar hennar vera klæddar með efni sem uppfyllir sömu kröfur. Sérkröfur varðandi ökutæki Auk almennra krafna um gerð og búnað ökutækja eru gerðar ýmsar sérkröfur varðandi ökutæki af gerð EX/II og EX/III, sbr. tafla 7 og útskýringar strax á eftir henni. Athuga skal að hér er ekki um tæmandi upplýsingar að ræða og í sumum tilvikum geta verið í gildi undanþáguákvæði eða aðlögunartími hér á landi. Til að kynna sér það sérstaklega er bent á skoðunarstöðvar ökutækja eða Umferðarstofu. Rafbúnaður A. Rafleiðslur Þvermál leiðara skal vera nægilegt til að koma í veg fyrir yfirhitun. Leiðarar skulu vera einangraðir á fullnægjandi hátt. Rásir skulu varðar með vörum eða sjálfvirkum straumrofum með eftirfarandi undantekningum: - frá rafgeymi að kaldræsi- og stöðvunarkerfi hreyfils - frá rafgeymi að rafli - frá rafli að varrofa eða straumrofakassa - frá rafgeymi að ræsihreyfli - frá rafgeymi að stýrikassa hamlarakerfis (sjá kafla um hamlarakerfi) ef um er að ræða rafmagns- eða rafsegulkerfi - frá rafgeymi að lyftikerfi fyrir lyftiás Óvörðu rásirnar, sem um getur hér að framan, skulu vera svo stuttar sem framast er unnt. Leiðslur skal festa tryggilega og staðsetja þannig að þær séu nægilega varðar gegn vélrænu álagi og hitaálagi. 38

40 Tafla 7: Tæknikröfur til ökutækja fyrir flutning á sprengifimum farmi Rafbúnaður Ökutæki Tæknileg atriði EX/II EX/III B. Höfuðrofi Rofi til að rjúfa allar rafrásir skal vera svo nálægt rafgeymi sem framast er unnt. Ef notaður er einspólrofi skal hann staðsettur í plús-straumrásinni (+) en ekki rásinni sem tengd er við jörð. A Rafleiðslur X B Höfuðrofi X C Rafgeymir X X D Rafkerfi utan rofa X E Rafkerfi aftan við ökumannshús X Hemlabúnaður F Hemlalæsivörn X X G Hamlarakerfi X X H Neyðarhemlabúnaður fyrir eftirvagn X X Fyrirbyggjandi brunavarnir I Eldneytisgeymir X X J Hreyfill X X K Útblásturskerfi X X L Hamlarakerfi X M Brennsluhitari X X Hraðatakmörkun N Hraðatakmarkari X X Stjórntæki (rofi) til að stjórna rofanum til að rjúfa eða tengja straumrásina skal vera inni í ökumannshúsi. Stjórntækið skal vera aðgengilegt ökumanni og greinilega merkt. Stjórntækið skal vera innan seilingar ökumanns úr sæti hans. Það skal varið fyrir notkun í ógáti annaðhvort með hlíf eða með stýringu, sem krefst tveggja hreyfinga, eða öðrum ámóta aðferðum. Heimilt er að koma fyrir aukastjórntækjum ef þau eru greinilega merkt og varin fyrir notkun í ógáti. Straumrofinn skal vera í hylki með verndunarstig IP 65 í samræmi við staðalinn IEC 529. Tengingar við höfuðrofa rafgeymis skulu vera einangraðar og hafa verndunarstig IP 54. Þetta gildir þó ekki ef tengingarnar eru í kassa sem má vera rafgeymiskassinn. Ef svo er nægir að einangra tengingarnar, t.d. með gúmmíhettu, til að koma í veg fyrir skammhlaup. c. RAfgeymIR Skaut rafgeyma skulu vera rafeinangruð eða hulin undir einangrandi loki rafgeymiskassans. Ef rafgeymar eru annars staðar en undir vélarhlíf skal koma þeim fyrir í loftræstum kassa. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 39

41 D. Straumrásir með stöðugri spennu Þeir hlutar rafbúnaðarins, þar með taldar rafleiðslur, sem skulu vera með spennu þegar höfurofi er aftengdur, skulu henta til notkunar á svæðum með sprengifimu andrúmslofti. Slíkur búnaður skal uppfylla almennu kröfurnar í staðlinum IEC 60079, hluta 0 og 14, og viðeigandi viðbótarkröfur í staðlinum IEC 60079, hluta 1, 2, 5, 6, 7, 11, 15 eða 18. E. Rafkerfi aftan við ökumannshús Búnaðurinn í heild skal vera hannaður, smíðaður og varinn með þeim hætti að hann geti ekki valdið íkveikju eða skammhlaupi við venjulega notkun ökutækja og að draga megi úr þessum hættum ef ökutækið verður fyrir höggi eða aflagast. Nánar tiltekið: Rafleiðslur: Leiðslur aftan við rými ökumanns skulu varðar fyrir höggum, sliti og núningi við venjulega notkun ökutækis. Þó þarf ekki viðbótarvörn fyrir skynjaraleiðslur læsivarnarbúnaðar. Lýsing: Óheimilt er að nota ljósaperur með skrúfgangi. Raftengibúnaður: Rafbúnaður milli dráttarbíls og eftirvagns skal vera með varnir sem svara til IP 54 í samræmi við staðalinn IEC 529 og vera hannaður til að koma í veg fyrir aftengingu í ógáti. Dæmi um heppileg tengi eru gefin í stöðlunum ISO 12098:1994 og ISO 7638:1985. Hemlabúnaður F og G. Almenn ákvæði Vélknúin ökutæki og eftirvagnar fyrir flutning á hættulegum farmi skulu uppfylla allar viðeigandi tæknikröfur í ECE-reglum nr. 13 eða tilskipun nr. 71/320/EB með síðari breytingum. EX/III-ökutæki skulu uppfylla kröfurnar í ECE-reglum nr. 13, viðauka 5. H. Neyðarhemlabúnaður fyrir eftirvagna Eftirvagn af gerðinni EX/III-ökutæki, skal vera útbúinn með öflugu hemlakerfi sem verkar á öll hjól, stjórnast af hemlakerfi dráttarbílsins og stöðvar eftirvagninn sjálfkrafa ef tengibúnaðurinn rofnar. Fyrirbyggjandi brunavarnir I. Eldsneytisgeymir Eldsneytisgeymir fyrir hreyfil ökutækisins skal uppfylla eftirfarandi ákvæði: Ef eldsneytiskerfið fer að leka skal eldsneytið geta lekið á jörðina án þess að það komist í snertingu við heita hluta ökutækisins eða farminn. J. Hreyfill Hreyfill ökutækis skal vera þannig gerður og staðsettur að hætta á að hann hiti upp farminn eða kveiki í honum sé ekki til staðar. Hreyfillinn skal vera af dísilgerð. K. Útblásturskerfi Útblásturskerfið skal vera þannig gert, eða því þannig skýlt, að farmur sé ekki í hættu af völdum upphitunar eða elds. Hlutar af útblásturskerfinu, sem eru beint undir eldsneytisgeyminum, skulu vera a.m.k. 100 mm frá því eða vera skýlt með hitahlíf. L. Hamlarakerfi Ökutæki, sem búið er hamlarakerfi sem gefur frá sér mikinn hita og er aftan við aftasta vegg ökumannshúss, skal vera búið hitaskildi sem festur er á öruggan hátt og er milli kerfisins og 40

42 farmgeymisins eða farmsins, þannig að upphitun, hvort sem hún er staðbundin, á yfirborði farmgeymisins eða farmsins, valdi ekki upphitun farmsins. Að auki skal hitaskjöldurinn skýla hamlarakerfinu fyrir úrgangi eða leka vegna óhappa úr farminum. Vörn, sem sett er saman af tvöföldum vegg, telst t.d. fullnægjandi. M. Brennsluhitari Brennsluhitari skal uppfylla viðeigandi kröfur í tilskipun 2001/56/EB. Brennsluhitari og útblásturskerfi frá honum skal hannað, útbúið, staðsett, varið eða hulið þannig að komið sé í veg fyrir óviðunandi hitamyndun eða bruna á farminum. Ákvæðunum telst fullnægt ef eldsneytisgeymir og útblásturskerfi hitunartækisins uppfyllir hliðstæð ákvæði og eldsneytisgeymir og útblásturskerfi hreyfils. Kveikt skal handvirkt á brennsluhitara. Sjálfvirk tenging eftir forritun er ekki heimil. Hitari, sem notar eldsneyti í loftkenndu formi, má ekki vera í ökutæki sem flytur hættulegan farm í flokki 1. N. Hraðatakmarkari Vélknúin ökutæki (vörubílar og dráttarbílar fyrir eftirvagn) með leyfða heildarþyngd yfir 12 tonnum skulu vera útbúin með hraðatakmarkara í samræmi við tækniákvæðin í ECE-reglum nr. 89 með síðari breytingum. Hraðatakmarkari skal að teknu tilliti til tæknilegs styrkleika kerfisins vera stilltur á að takmarka hraða við 90 km/klst. Flutningur í gámum Ef efni eða hlutir í flokki 1 eru flutt í gámi til eða frá höfn, járnbrautarstöð eða flugvelli í framhaldi af eða í upphafi að frekari flutningi með sama gámi í ökutæki, þegar reglurnar krefjast venjulega EX/III-ökutækis, er leyfilegt að ökutækið sé af gerðinni EX/II að því tilskildu að gámurinn uppfylli skilyrðin fyrir flutningi á efnum eða hlutum í flokki 1 í reglum IMDG, RID eða ICAO. Samlestun Bannað er að lesta saman í sama ökutæki varning með varúðarmerki 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5 og 1.6 fyrir sprengifiman varning og varning með varúðarmerkjum 2, 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 5.2, 6.1, 6.2, 7, 8 og 9. Þetta gildir þó ekki um sprengifiman varning með varúðarmerkinu 1.4S. Bannið gildir einnig um samlestum í gámum á sama ökutæki óháð því hvort um tvo eða fleiri gáma með heilum veggjum er að ræða. Aðskilnaðarflokkar sprengiefna segja til um hvaða efni megi geyma eða flytja saman, sbr. töflu 8 hér á eftir. Magn á ökutæki/vagnlest Mismikið magn má flytja í einu af efnum eða hlutum í flokki 1 eftir gerð ökutækja eins og fram kemur í töflu 9 hér á eftir. Ef efni eða hlutir úr mismunandi hættuflokkum eru lestaðir á sama ökutæki eða vagnlest skal farmurinn flokkaður í efsta hættuflokk í þessari röð: 1.1 (hættulegast) > 1.5 > 1.2 > 1.3 > 1.6 > 1.4 (hættuminnst). Ef efni með UN-númerin UN 0031, 0332 eða 0482 er flutt með efni eða hlutum í hættuflokki 1.2 skal allur farmurinn settur í hættuflokk 1.1 við flutninginn. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 41

43 Tafla 8: Aðskilnaðarflokkar sprengiefna segja til um hvaða efni má geyma eða flytja saman A B C D E F G H J L N S A X B - X - 1) X C - - X X X - X ),3) X D - 1) X X X -- X ),3) X E - - X X X - X ),3) X F X X G - - X X X - X X H X X J X - - X L ) - - N - - 2),3) 2),3) 2),3) X S - X X X X X X X X - X X Má flytja og geyma saman. 1. Pakka með hlutum úr aðskilnaðarflokki B og efni eða hluti úr aðskilnaðarflokki D má flytja í sama farartæki ef þeir eru í aðskildum hólfum eða hlutum farartækisins og farartækið hefur verið viðurkennt af lögbærum yfirvöldum eða aðilum sem þau viðurkenna þannig að ekki sé hætta á að sprenging í hlutum í aðskilnaðarflokki B geti flust yfir í efni eða hluti í aðskilnaðarflokki D. 2. Mismunandi hluti í áhættuflokki 1.6, aðskilnaðarflokki N, má einungis flytja saman sem hluti í áhættuflokki 1.6, aðskilnaðarflokki N, ef fyrir liggur með prófun þess efnis að ekki sé aukin sprengihætta vegna hættu á að sprenging í einum hluta orsaki sprengingu í öðrum. Annars skulu hlutirnir meðhöndlaðir sem hlutir í áhættuflokki Ef flytja á efni í aðskilnaðarflokki N með efnum í aðskilnaðarflokkum C, D eða E skal fara með það samkvæmt eiginleikum efna í aðskilnaðarflokki D. 4. Efni í aðskilnaðarflokki L má eingöngu flytja með efnum í sama aðskilnaðarflokki og af sömu tegund. merking ÖKutæKjA HættusKIltI Flutningseining skal vera merkt með ónúmeruðum hættuskiltum fremst og aftast. varúðarmerki Ökutæki með efni eða hluti í hættuflokki 1, 1.4, 1.5 og 1.6 skulu vera með samsvarandi varúðarmerki á báðum hliðum og að aftan. Ef flutt eru saman á sama ökutæki efni eða hlutir úr mismunandi aðskilnaðarflokkum skal aðskilnaðarflokksbókstafur ekki vera á varúðarmerkjunum á ökutækjunum. Ökutæki, sem flytur efni eða hluti í mismunandi hættuflokkum, skal merkt með varúðarmerkjum fyrir hættulegasta flokkinn í þessari röð: 1.1 (hættulegast) > 1.5 > 1.2 > 1.3 > 1.6 > 1.4 (hættuminnst). Þegar efni með varúðarmerki 1.5D eru flutt með efni eða hlutum í hættuflokki 1.2 skal merkja ökutækið eins og um hættuflokk 1.1 sé að ræða. Ökutæki, sem flytja efni með eftirfarandi UN-númeri: UN 0224, UN 0076 eða 0143, UN 0018, UN 0077, UN 0019 eða UN 0301 skulu einnig merkt með varúðarmerki 6.1 á báðum hliðum og að aftan. 2

44 Tafla 9: Hámarksmagn (nettóþyngd í kg) sem flytja má af sprengifimu efni (í flokki 1) á einu ökutæki eða vagnlest Ökutæki Flokkur og 1. Tómar Hættuflokkun 1.1A Ekki 1.1A Ekki 1.S 1.S óhreinsaðar umbúðir EX/II 6, Ótakmarkað 5000 Ótakmarkað EX/III 18, Ótakmarkað Ótakmarkað Ökutæki, sem flytja efni með eftirfarandi UN-númeri: UN 0015 eða 0018, UN 0016 eða 0019, UN 0301 eða 0303, skulu einnig merkt með varúðarmerki nr. 8 á báðum hliðum og að aftan. Gámar skulu á sama hátt og ökutæki vera merkt með viðeigandi varúðarmerkjum á báðum hliðum og báðum göflum. lestun og losun á AlmeNNu svæði 1. Bannað er að lesta eða losa efni eða hluti í flokki 1 á almennu svæði í þéttbýli nema með leyfi lögregluyfirvalda. 2. Bannað er að lesta eða losa efni eða hluti í flokki 1 á almennu svæði utan þéttbýlis án þess að tilkynna það lögregluyfirvöldum fyrirfram. Aðeins í neyðartilvikum má lesta eða losa án þess að tilkynna það fyrirfram. AKstuR í lest Við akstur fleiri en eins ækis í lest með sprengifim efni skal bil milli ækja vera a.m.k. 50 m. vöktun Ökutæki, sem flytur efni eða hluti í flokki 1, skal vera undir stöðugri vöktun: þegar nettóþungi sprengifima efnisins er yfir 50 kg á ökutæki, svo hindra megi skemmdarverk og láta megi ökumann og lögreglu vita við rán eða bruna. Tómar umbúðir undan efnum í flokki 1 eru undanþegnar þessum ákvæðum. Ef meðhöndla þarf á einhvern hátt efni eða hluti í flokki 1 á almennu svæði skal skilja þau að í samræmi við bann við samlestun m.t.t. aðskilnaðarflokka. Við lestun eða losun á efnum eða hlutum í flokki 1 á almennu svæði skulu vera a.m.k. 50 m á milli ökutækja. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 3

45 44 Merking ökutækis við flutning á sprengifimum farmi

46 flokkur 2 lofttegundir skilgreiningar/forsendur Lofttegundir eru efni sem: hafa gufuþrýsting sem er 300 kpa (3 bör) eða þar yfir við 50 C eða eru í fullkomnu loftkenndu ástandi við 20 C og þrýstinginn 101,3 kpa (1,013 bör). Ath. UN 1052 FLÚORVETNI er þó í flokki 8. Efni og hlutir í flokki 2 skiptast í eftirfarandi undirflokka: 1. Þjappaðar lofttegundir: Lofttegundir undir þrýstingi í umbúðum fyrir flutning sem eru í fullkomnu loftkenndu ástandi við 50 C. 2. Þéttar lofttegundir: Lofttegundir undir þrýstingi í umbúðum fyrir flutning sem eru að hluta til í loftkenndu ástandi við hitastig yfir 50 C. 3. Kældar, þéttar lofttegundir: Lofttegundir undir þrýstingi í umbúðum fyrir flutning sem eru að hluta til á fljótandi formi vegna lágs hitastigs þeirra. 4. Uppleystar lofttegundir: Lofttegundir undir þrýstingi í umbúðum fyrir flutning sem eru uppleystar í vökvaformi í leysiefni. 5. Úðabrúsar og einnota hylki fyrir lofttegund. 6. Aðrir umbúðir/hlutir sem innihalda lofttegund undir þrýstingi. 7. Lofttegundir sem eru ekki undir þrýstingi en falla undir sérákvæði (loftsýni). Lofttegundum er skipt í frekari undirflokka eftir eiginleikunum sem gera þær hættulegar. Notaðir eru eftirfarandi bókstafir fyrir undirflokkana: Tafla 10: Undirflokkar lofttegunda eftir hættulegum eiginleikum efnisins Bókstafur Hættulegir eiginleikar efnisins Enskt heiti A Kæfandi Asphyxian F Eldfimt Flammable O Eldnærandi Oxidizing T Eitrað Toxic TF Eitrað og eldfimt Toxic and flammable TC Eitrað og ætandi Toxic and corrosive TFC Eitrað, eldfimt og ætandi Toxic, flammable and corrosive TOC Eitrað, eldnærandi og ætandi Toxic, oxidizing and corrosive Ath.: Úðabrúsa skal setja í undirflokka A til TOC eftir hættunni sem innihaldið hefur í för með sér. Innihaldið telst eldfimt ef meira en 45% af þunga innihaldsins eða meira en 250 g af innihaldinu eru eldfim. Eldfimt innihald eru lofttegundir, sem eru eldfimar í andrúmslofti við venjulegan þrýsting, eða efni eða blöndur í fljótandi formi með blossamark að hámarki 100 C. Ath.: Ætandi lofttegundir teljast eitraðar og flokkast því í undirflokk TC, TFC eða TOC. Ath.: Blöndur með meira en 21% súrefni af rúmmáli blöndunnar flokkast sem oxandi (eldnærandi). VINNUEFTIRLIT RÍKISINS

47 Hættulegir eiginleikar Varúðarmerki 2.1: Eldfim lofttegund Þetta varúðarmerki er notað á hylki og tanka með eldfimum lofttegundum. Fyrir utan að vera eldfimar geta sumar lofttegundir verið deyfandi, jafnvel í litlu magni. Leki út eldfim lofttegund getur skapast sprengihætta í ökutækinu og ef lofttegundin er þyngri en andrúmsloftið einnig í kjöllurum eða niðurfalli í nágrenninu. Varúðarmerki : Óeldfim, óeitruð lofttegund Þetta varúðarmerki er notað um lofttegundir sem eru fyrst og fremst kæfandi. Þetta á sérstaklega við djúpkældu lofttegundirnar. Kæfandi lofttegundir, sem leka út og eru þyngri en andrúmsloftið, skapa hættu á köfnun í ökutækinu en einnig hugsanlega í kjöllurum eða gryfjum, skurðum o.s.frv. í nágrenninu. Varúðarmerki 2.3: Eitruð lofttegund Leki eitraðar lofttegundir út er mikil hætta á alvarlegum eiturverkunum í lokuðum ökutækjum, lokuðu rými og kjöllurum. Jafnvel í litlu magni eru þessar lofttegundir deyfandi og oft mjög eitraðar. Efni sem óheimilt er að flytja á vegum Eftirfarandi lofttegundir eru ekki leyfðar í flutningi á vegum samkvæmt ADR: UN 2186 VETNISKLÓRÍÐ, KÆLT, FLJÓTANDI, UN 2421 DÍKÖFNUNAREFNISTRÍOXÍÐ, UN 2455 METÝLNÍTRÍT og kældar, þéttar lofttegundir sem ekki er hægt að flokka undir 3A, 3O eða 3F, uppleystar lofttegundir undir þrýstingi sem ekki geta flokkast undir UN 1001, 2073 eða Flutningur á lofttegundum Lofttegundir eru almennt fluttar á þrennan hátt, þ.e. undir þrýstingi (þjappaðar), í vökvaformi (þéttar eða kældar) eða uppleystar í vökva undir þrýstingi. Lofttegundir undir þrýstingi (þjappaðar) Köfnunarefni, vetni, helíum og súrefni eru dæmi um lofttegundir sem fluttar eru og notaðar undir þrýstingi. Lofttegundirnar eru þjappaðar og undir þrýstingi en ekki þéttar, þ.e. ekki í vökvaformi. Þessar lofttegundir eru fluttar í þrýstihylkjum af ýmsum stærðum. Þrýstingur í hylkjunum getur verið mjög breytilegur eftir því hver lofttegundin er. Hylkin má geyma við venjulegt umhverfishitastig en þarf að skýla fyrir sól og sterkum hitagjöfum, ella getur þrýstingurinn orðið of hár og sprenging hlotist af. Lofttegundir í vökvaformi (þéttar) Vel þekktar, þéttar lofttegundir eru eldunar- og hitunargas (þ.e.a.s. própan eða bútan eða blanda af þessum efnum), própen, vínýlklóríð, freonefni, klórgas, ammóníak o.fl. Þessar lofttegundir þéttast og verða fljótandi við tiltölulega lágan þrýsting. Í hylkinu er þá vökvi en þegar loki er opnaður streymir út gas ef hylkið stendur upprétt. Sé hylkið liggjandi rennur lofttegundin út í vökvaformi en gufar yfirleitt hratt upp. 46

48 Ákveðnar lofttegundir eru geymdar og fluttar kældar í þar til gerðum þrýstihylkjum, t.d. fljótandi súrefni og köfnunarefni. Hylkin eru vel einangruð og það kemur í veg fyrir óeðlilega þrýstingshækkun. Við leka þenst lofttegundin út og kólnar það mikið að hætta er á kali við snertingu við hylkið. Uppleystar lofttegundir í vökva undir þrýstingi Algengasta dæmið um lofttegund, sem er uppleyst í vökva undir þrýstingi, er asetýlen. Asetýlenhylki innihalda gegndræpan, óbrennanlegan massa sem er bleyttur í asetóni. Asetýlenið leysist upp (blandast) í asetóninu. Úðabrúsar Úðabrúsar geta innihaldið allt frá málningu til skordýraeiturs. Í grundvallaratriðum er úðabrúsi þrýstihylki með þrýstilofti og efninu sem úða á. Úðabrúsar mega ekki standa í miklum hita (mest 50 C) ella geta þeir sprungið. Úðabrúsar (UN 1950) flokkast í eftirfarandi undirflokka (bókstafur) eftir hættulegum eiginleikum innihaldsins: A O F T C CO FC TF TC TO TFC TOC kæfandi eldfimt eldnærandi (oxandi) eitrað ætandi ætandi, eldnærandi eldfimt, ætandi eitrað, eldfimt eitrað, ætandi eitrað, eldnærandi eitrað, eldfimt, ætandi eitrað, eldnærandi, ætandi Merkingar og varúðarmeki á gashylkjum/kútum Á margnota gashylkjum skal vera með greinilegu og óafmáanlegu letri: UN-númer og nafn lofttegundarinnar eða gasblöndunnar. Þegar um er að ræða lofttegund með svokallað NOS-nafn er nægilegt að merkja með UN-númeri og tækninafni lofttegundarinnar. Þegar um er að ræða blöndur er nægilegt að merkja þær tvær tegundir sem skapa mesta hættuna. Varðandi umbúðir um þjappaðar lofttegundir, sem fylltar eru á eftir þyngd, og varðandi umbúðir um þéttar lofttegundir skal koma fram annaðhvort mesta leyfilega áfyllingarþyngd og þyngdin á tómu hylki (nettóþyngd/taraþyngd) með þeim búnaði sem var áfastur við áfyllingu, eða heildarþyngd/brúttóþyngd. Tími (ár) fyrir næstu skoðun/eftirlit. Á einnota gashylkjum skal enn fremur vera áletrunin Má ekki endurfylla. Umbúðir, sem innihalda úðabrúsa með efnisnúmeri 5, skulu greinilega merktar með áletruninni UN 1950 ÚÐABRÚSAR (UN 1950 AEROSOL). Umbúðir, sem innihalda efni eða hluti í flokki 2, þ.m.t. gashylki, skulu merktar í samræmi við töflu 11: VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 47

49 Tafla 11: Varúðarmerki á umbúðum fyrir lofttegundir Bókstafur Hættulegir eiginleikar efnisins Varúðarmerki nr. A Kæfandi F Eldfimt 2.1 O Eldnærandi 5.1 sampökkun Efnum og hlutum í flokki 2 má pakka saman ef efnin geta ekki hvarfast á hættulegan hátt hvert við annað. Efnum og hlutum í flokki 2 má pakka með öðrum varningi, sem ekki flokkast sem hættulegur farmur, ef efnin geta ekki hvarfast á hættulegan hátt hvert við annað. Efnum og hlutum í flokki 2 má pakka með efnum og hlutum í öðrum hættuflokkum ef sampökkun er einnig leyfileg fyrir þau/þá og ekki er hætta á hættulegu efnahvarfi. T Eitrað 2.3 TF Eitrað og eldfimt TC Eitrað og ætandi TFC Eitrað, eldfimt og ætandi TOC Eitrað, eldnærandi og ætandi * Sjá einnig, Viðauka II Lestun á gashylkjum í gámi 8

50 farmbréf Á eftir UN-númeri, heiti og flokki skal viðeigandi númer á varúðarmerki/merkjum koma í farmbréfi, t.d. UN 1005, AMM- ÓNÍAK, 2,3 (8). (Yfirleitt er ekki gerð athugasemd þótt í stað númera á varúðarmerkjum séu gefnir upp bókstafirnir og undirflokkur, t.d. UN 1005, AMMÓNÍAK, 2 2TC. Sjá töflu 11 eða Viðauka IV). lestun Gashylki undir 150 lítrum að rúmmáli skulu leggjast samsíða eða hornrétt á lengdarás ökutækisins. Gashylki, sem liggja nálægt framgaflinum, skulu ávallt vera hornrétt á lengdarás ökutækisins. Lág hylki með þvermál um 30 cm eða meira má lesta langsum eftir farmrýminu þannig að ventillinn snúi inn að miðju ökutækisins. Gashylki í grindum Hylki, sem eru nægilega stöðug, og hylki í heppilegum búnaði (grindum), sem hindrar að þau velti, má flytja í uppréttri stöðu. Liggjandi hylki skal festa þannig að þau geti ekki færst úr stað. Gashylki skal ávallt lesta í þeirri stöðu (liggjandi eða uppréttri stöðu) sem hylkin eru gerð fyrir og verja skal þau gegn skaða frá öðrum farmi. fylgibúnaður Við flutning á efnum í undirflokkum T, TF, TO, TC, TFC eða TOC skal fylgja gasgríma fyrir alla áhöfn ökutækisins. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 9

51 50

52 flokkur 3 eldfimir vökvar skilgreiningar/forsendur Í flokk 3 falla efni og hlutir sem innihalda efni sem: hafa bræðslumark eða upphafsbræðslumark við 20 C eða lægra hitastig við 101,3 kpa þrýsting, hafa gufuþrýsting sem er ekki hærri en 300 kpa við 50 C og eru ekki í fullkomnu loftkenndu ástandi við 20 C og 101,3 kpa þrýsting, hafa ekki hærra blossamark en 60 C. Í flokk 3 falla einnig vökvar og föst efni í bráðnuðu formi með blossamark yfir 60 C sem flutt eru eða afhent til meðan þau eru upphituð í eða yfir blossamark þess. Þessi efni fá númerið UN Í flokk 3 falla einnig fljótandi sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm. Þetta eru efni með Sameinuðuþjóðanúmer UN 1204, 2059, 3064, 3343 og Ath.: Óeitruð og óætandi efni með blossamark yfir 35 C, sem við prófun samkvæmt III. hluta prófunarhandbókar Sameinuðu þjóðanna brenna ekki áfram af sjálfu sér, falla ekki í flokk 3. Ef þau aftur á móti eru afhent og flutt meðan þau eru upphituð í hitastig, sem er jafnt eða yfir blossamarki þess, falla þau í flokk 3. Ath.: Dísilolía, eldunarolía með blossamark yfir 60 C en að hámarki 100 C fellur í flokk 3 sem UN Ath.: Vökvar, sem við innöndun eru mjög eitraðir og með blossamark undir 2 C og eitruð efni með blossamark við 23 C eða hærra hitastig, falla í flokk 6.1. Ath.: Vökvar og blöndur, sem notaðar eru til að eyða skordýrum, illgresi o.þ.h. og eru mjög eitraðir, eitraðir eða lítið eitraðir og hafa blossamark við 23 C eða hærra hitastig, falla í flokk 6.1. Ath.: Ætandi vökvar með blossamark 23 C eða hærra hitastig, falla í flokk 8. Ath. UN 2734 AMÍN, FLJÓTANDI, ÆTANDI, ELDFIM, NOS eða UN 2734, FJÖLAMÍN, FLJÓTANDI, ÆTANDI, ELD- FIM, NOS og UN 2920 ÆTANDI VÖKVI, ELDFIMUR, NOS falla í flokk 8. Ath. Vörur eins og snyrtivörur, lyf o.fl., sem framleiddar eru til einstaklingsnota og eru pökkuð í smásöluumbúðir, falla ekki undir ákvæði ADR-reglnanna. Efnum og hlutum í flokki 3 er skipt á eftirfarandi hátt: F Eldfimir vökvar án viðbótarhættueiginleika F1 Eldfimir vökvar með blossamark að hámarki 60 C F2 Eldfimir vökvar með blossamark yfir 60 C sem afhentir eru til eða fluttir upphitaðir að eða yfir blossamarki þeirra (upphituð efni) FT Eldfimir vökvar, eitraðir FT1 Eldfimir vökvar, eitraðir FT2 Plágueyðar (skordýraeitur, illgresiseyðir o.þ.h.) FC Eldfimir vökvar, ætandi FTC Eldfimir vökvar, eitraðir, ætandi D Fljótandi sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 1

53 Pökkunarflokkur Eldfima vökva skal flokka eftir eiginleikum þeirra í pökkunarflokka samkvæmt eftirfarandi skiptingu: Fljótandi sprengifim efni, sem gerð hafa verið óviðkvæm og eru ekki í kafla 3.2, töflu A í ADR-reglunum (viðauka VI), er óheimilt að flytja sem efni í flokki 3. Pökkunarflokkur I: Pökkunarflokkur II: Mjög hættuleg efni: Eldfimur vökvi með suðumark 35 C eða lægra og eldfimur vökvi með blossamark undir 23 C sem er mjög eitraður eða mjög ætandi. Hættuleg efni: Eldfimur vökvi með blossamark undir 23 C og suðumark yfir 35 C og fellur ekki undir pökkunarflokk I. Pökkunarflokkur III: Hættuminni efni: Eldfimur vökvi með blossamark á bilinu 23 C til 60 C og suðumark yfir 35 C. Hættulegir eiginleikar Varúðarmerki 3: Eldfimir vökvar Umbúðir, þ.m.t. tankar með eldfimum vökva eða lausnum af föstum efnum með blossamark undir 60 C, skal merkja með varúðarmerki nr. 3. Við leka úr slíkum umbúðum skapast eldhætta og því lægra sem blossamarkið er því eldfimari er vökvinn. Efni sem óheimilt er að flytja á vegum Vökva í flokki 3, sem auðveldlega mynda peroxíð (eins og eter og sum heteróhringlaga súrefnisrík efni), má ekki flytja ef peroxíðinnihaldið reiknað sem vetnisperoxíð (H 2 O 2 ) er yfir 0,3%. Efnafræðilega óstöðug efni í flokki 3 má einungis flytja ef nauðsynlegar ráðstafanir hafa verið gerðar til að koma í veg fyrir að þau sundrist eða fjölliðist því það getur valdið hættu við flutninginn. Þess vegna skal ganga úr skugga um að ílát innihaldi ekki efni sem komið geti af stað slíku efnahvarfi. 52

54 flokkur 4.1 eldfim föst efni, sjálfhvarfandi efni og sprengifim efni sem gerð HAfA verið ÓvIðKvæm skilgreiningar/forsendur Í flokki 4.1 eru eldfim efni og hlutir og sprengifim efni, sem gerð hafa verið óviðkvæm, með bræðslumark eða upphafsbræðslumark yfir 20 C við 101,3 kpa þrýstingi, og sjálfhvarfandi föst og fljótandi efni. Eftirfarandi efni falla í flokk.1: eldfim föst efni og hlutir sjálfhvarfandi föst efni eða vökvar föst sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm efni skyld sjálfhvarfandi efnum Efnum og hlutum í flokki.1 er skipt á eftirfarandi hátt: F Eldfim föst efni sem eru án frekari hættu F1 Lífræn efni F2 Ólífræn efni í bráðnuðu formi F3 Ólífræn efni FO Eldfim, eldnærandi föst efni FT Eldfim föst efni, eitruð FT1 Lífræn efni, eitruð FT2 Ólífræn efni, eitruð FC Eldfim föst efni, ætandi FC1 Lífræn efni, ætandi FC2 Ólífræn efni, ætandi D Föst sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm og eru án frekari hættu DT Föst sprengifim efni sem gerð hafa verið óviðkvæm, eitruð SR Sjálfhvarfandi efni SR1 Efni sem krefjast ekki eftirlits með hitastigi SR2 Efni sem krefjast eftirlits með hitastigi. eldfim föst efni Hættulegir eiginleikar Eldfim föst efni eru auðtendranleg efni í föstu formi og efni í föstu formi sem tendra má með núningi. Auðtendranleg föst efni eru í duftformi, kornótt eða í hlaupkenndu formi og hættuleg því í þeim kviknar við skammvinna snertingu við kveikivald, t.d. logandi eldspýtu og loginn dreifist hratt í efninu. Hættan er ekki einungis bundin við eldinn sjálfan heldur einnig myndun eitraðra efna sem verða til við brunann. Málmduft er sérstaklega hættulegt vegna þess hversu erfitt er að slökkva eld í því þar sem notkun á algengum slökkviefnum, eins og koldíoxíði eða vatni, getur aukið hættuna. Föst efni, sem kviknað getur í vegna núnings, skulu út frá heiti þeirra (t.d. eldspýtur) eða í samræmi við sérákvæði falla í flokk 4.1. pökkunarflokkur Eldfim föst efni skal flokka í pökkunarflokk eftir prófun samkvæmt prófunarhandbókinni í samræmi við eftirfarandi skiptingu: a. Auðtendranleg föst efni, sem við prófun hafa styttri brunatíma en 45 sekúndur yfir 100 mm vegalengd skal setja í: (i) pökkunarflokk II ef loginn fer yfir vætt efnið (svæðið), (ii) pökkunarflokk III, ef vætt efnið (svæðið) stöðvar logann í a.m.k. 4 mínútur. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 3

55 b. Málmduft eða duft af málmblendi skal setja í: (i) pökkunarflokk II ef hvarfið við prófunina nær að dreifast yfir allt efnið á 5 mínútum eða skemmri tíma, (ii) pökkunarflokk III ef hvarfið við prófunina dreifist yfir allt efnið á lengri tíma en 5 mínútum. Föst efni, sem kviknað getur í vegna núnings, skal setja í pökkunarflokk með hliðsjón af þekktum efnum eða samkvæmt viðeigandi sérákvæðum. Sjálfhvarfandi efni Nánari skilgreining Í ADR-reglunum eru sjálfhvarfandi efni þau efni sem eru óstöðug gagnvart hita og geta sundrast með mjög mikilli hitamyndun, jafnvel án þess að súrefni komi til. Efnin flokkast ekki sem sjálfhvarfandi efni í flokki 4.1 ef: a. þau eru sprengifim samkvæmt flokkunarskilyrðum fyrir flokk 1, b. þau eru eldnærandi samkvæmt flokkunarskilyrðum fyrir flokk 5.1, c. þau eru lífræn peroxíð samkvæmt flokkunarskilyrðum fyrir flokk 5.2, d. sundrunarvarminn er lægri en 300 J/g, e. sjálfhröðunar-sundrunarhitastigið er meira en 75 C á 50 kg farmeiningu (sjálfhröðunar-sundrunarhitastig er lægsta hitastig sem efni í umbúðum, tilbúnum til, getur sundrast við með mikilli hitamyndun). Hættulegir eiginleikar Sundrun á sjálfhvarfandi efnum getur orsakast af hita, snertingu við hvata (t.d. sýrur, þungmálmasambönd, basa) núning eða högg. Sundrunarhraðinn eykst með hækkandi hitastigi en er mismunandi eftir efnum. Við sundrunina geta myndast eitraðar lofttegundir; sérstaklega er hætta á því við bruna. Við meðhöndlun á sumum sjálfhvarfandi efnum skal fylgjast með hitastigi þeirra. Sum sjálfhvarfandi efni geta sundrast með sprengihraða, sérstaklega á það við ef þau eru í lokuðum ílátum. Hægt er að draga úr þeirri hættu með því að nota þynningarefni eða sérstakar umbúðir. Sum sjálfhvarfandi efni brenna kröftuglega. Sjálfhvarfandi efni eru t.d. sambönd af eftirfarandi gerð: alifatísk asósambönd (-C-N=N-C-), lífræn asíð (-C-N3), díasónímsölt (-CN2+Z-), N-nítrósósambönd (-N-N=O), arómatísk súlfóhýdrasíð (-SO2-NH-NH2). Þessi upptalning er ekki tæmandi. Efni með aðra hvarfgjarna efnahópa og sumar efnablöndur geta haft álíka eiginleika. Undirflokkun Sjálfhvarfandi efni skiptast í sjö undirflokka eftir því hversu hættuleg þau eru. Undirflokkarnir eru frá A, sem er ekki leyfilegt að flytja í þeim umbúðum sem pökkunarflokkur þess kveður á um, til G sem fellur ekki undir ákvæðin um sjálfhvarfandi efni í flokki 4.1. Flokkunin á sjálfhvarfandi efnum í undirflokkum B-F er í beinu sambandi við mesta leyfilega magn í umbúðum. Eftirlit með hitastigi Sum sjálfhvarfandi efni má einungis flytja ef eftirlit er haft með hitastigi. Eftirlitshitastig er hæsta hitastig sem hægt er að flytja sjálfhvarfandi efni við á öruggan hátt. Það gerir kröfu um að hitastigið í næsta nágrenni við farmeininguna fari ekki yfir 55 C við flutning nema í tiltölulega stuttan tíma á 24 klst. tímabili. Ef hitastigið fer yfir eftirlitshitastigið getur þurft að grípa til neyðarráðstafana. Neyðarhitastig er það hitastig þegar grípa skal til neyðarráðstafana. 54

56 sprengifim efni á föstu formi sem gerð HAfA verið ÓvIðKvæm Sprengifim efni á föstu formi, sem gerð hafa verið óviðkvæm, eru efni sem vætt hafa verið með vatni eða alkóhóli eða þynnt með öðrum efnum til að draga úr ( hindra ) sprengifimum eiginleikum þeirra. Í töflu A í viðauka VI hafa þessi efni að uppfylltum ákveðnum skilyrðum UN-númerin UN 1310, 1320, 1321, 1322, 1336, 1337, 1344, 1347, 1348, 1349, 1354, 1355, 1356, 1517, 1571, 2555, 2556, 2557, 2852, 2907, 3317 og 3319 ásamt UN 0154, 0155, 0209, 0214, 0215 og 0234 ásamt UN efni sem ÓHeImIlt er Að flytja á vegum Efnafræðilega óstöðug efni í flokki 4.1 má einungis flytja ef nauðsynlegar ráðstafanir hafa verið gerðar til að hindra að þau sundrist eða fjölliðist á hættulegan hátt við flutninginn. Þess vegna skal ganga úr skugga um að ílát og tankar innihaldi ekki efni sem geta komið af stað slíkum efnahvörfum. Eldfim föst efni, eldnærandi, sem fengið hafa UN-númer UN 3097, má ekki flytja nema þau uppfylli flokkunarkröfur fyrir flokk 1. Eftirfarandi efni er ekki leyfilegt að flytja: sjálfhvarfandi efni í undirflokki A, fosfórsúlfíð sem eru ekki hrein af gulum og hvítum fosfór, önnur föst sprengifim efni, sem gerð hafa verið óviðkvæm, en þau sem koma fyrir í töflu A í kafla 3.2 í ADR-reglunum (og viðauka VI í þessari handbók), ólífræn eldfim efni á bráðnuðu formi, fyrir utan UN 2448 BRENNISTEINN, BRÁÐINN, sérstök pökkunarákvæði Efni með UN-númer 3242, 2956, 3241 og 3251 skal við flutninginn verja gegn sólarljósi og hita. flutningur á ÓseKKjuðu efni Hægt er að flytja efni ósekkjað í ökutæki, sem er lokað eða lokað með tjaldi, og viðkomandi efni er merkt með kóðanum VV í töflu A í ADR-reglunum. gámaflutningar Ef notaðir eru litlir gámar við flutning á ósekkjuðu efni í flokki 4.1 skulu þeir uppfylla sömu kröfur og ökutækið eftir því sem við á. KRÖfuR um ÖKutæKI Einangruð, kæld ökutæki eða ökutæki með kælikerfi, sem notuð eru við flutning á efnum í flokki 4.1 sem hvarfast geta af sjálfu sér, skulu uppfylla eftirfarandi kröfur: Ökutækið skal vera þannig einangrað og með slíkan kælibúnað að hitinn fari ekki yfir leyfilegan hámarkshita óháð umhverfishita. Ökutækið skal vera þannig búið að gufur frá hinu hættulega efni geti ekki borist inn í ökumannshúsið. Hægt skal vera að fylgjast með hitastiginu í farmrýminu úr ökumannshúsinu. Farmrýmið skal vera útbúið með frásogsbúnaði ef hætta er á að yfirþrýstingur myndist. Kælimiðill má ekki vera eldfimur. Vélrænt kælikerfi skal virka óháð vél ökutækisins. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS

57 sérstök ákvæði við lestun, losun og meðhöndlun Með hverju æki má flytja að hámarki það magn af sjálfhvarfandi efnum í flokki 4.1 sem fram kemur í eftirfarandi töflu: Tafla 12: Hámarksmagn sjálfhvarfandi efna við flutning Sjálfhvarfandi efni Mesta magn sem flytja má með einu tæki Efni af gerð B án eftirlits með hitastigi kg a) Efni af gerð C án eftirlits með hitastigi kg Efni af gerð D, E eða F án eftirlits með kg hitastigi Efni af gerð B með eftirliti með hitastigi kg b) Efni af gerð C með eftirliti með hitastigi kg c) Efni af gerð D, E eða F með eftirliti með kg hitastigi a) Ef útloftun er í þaki farmrýmis og ökutækið er einangrað með hitaþolnu efni má þó flytja kg. b) Ef ökutækið er einangrað með hitaþolnu efni má þó flytja kg. c) Ef ökutækið er einangrað með hitaþolnu efni má þó flytja kg. Efni með merkingunni UN 3241, 3242, 3251 eða 2956 má aðeins geyma í köldu og vel loftræstu rými sem er varið fyrir hitagjöfum. Lesta skal varninginn á slíkan hátt að loft geti leikið um hann svo að sama eða svipað hitastig sé í farminum eins og lofthitinn er. Ef ökutæki eða stór gámur inniheldur meira en 5000 kg af föstu eldfimu efni skal skipta farminum í hluta svo að í mesta lagi séu 5000 kg í hverjum hluta og hlutarnir aðskildir með loftrými sem er minnst 5 cm. stutt stopp Við flutning á efnunum UN 3221, 3222, 3231 eða 3232 skal forðast að stöðva ökutæki í nálægð við byggð eða svæði sem almenningur á leið um. Slíkt stopp má ekki standa lengi nema með leyfi viðkomandi lögregluyfirvalda. Sama gildir um flutning á efnunum UN 3223, 3224, 3233 eða 3234 þegar þau eru flutt í meira magni en kg. Ath.: Þegar efni í þessum flokki eru lestuð saman á æki má magnið ekki fara yfir ofannefnd mörk og heildarmagnið ekki yfir kg frágangur við lestun Varning, sem inniheldur efnin UN 3231, 3232, 3233, 3234, 3235, 3236, 3237, 3238, 3239 eða 3240, má ekki lesta ofan á annan farm og lesta skal hann þannig að hann sé aðgengilegur. Lestun og losun á þessum varningi við flutning skal vera án milligeymslu og ef til kemur að umlesta þarf þennan varning skal flytja hann beint úr einu ökutæki í annað. Hitastigið má ekki fara yfir uppgefið hámarkshitastig.

58 Flokkur 4.2 Efni með hættu á sjálftendrun Skilgreiningar/forsendur Í flokki 4.2 eru: Sjálftendrandi efni, þ.m.t. efnablöndur og lausnir (fastar eða fljótandi) sem jafnvel í litlu magni getur kviknað í eftir 5 mínútur við snertingu við andrúmsloftið. Þessi efni eru auðtendranlegustu efnin í flokki 4.2. Efni og hlutir, þ.m.t. efnablöndur og lausnir sem við snertingu við andrúmsloftið hitna án utanaðkomandi orkugjafa. Einungis kviknar í þessum efnum ef þau eru í miklu magni (mörg kg) og eftir langan tíma (klukkustundir eða daga). Efni og hlutir í flokki 4.2 skiptast á eftirfarandi hátt: S SW SO ST Sjálftendrandi efni, án viðbótarhættu Lífrænir vökvar S2 Lífræn föst efni S3 Ólífrænir vökvar S4 Ólífræn föst efni S5 Málmlífræn efni Sjálftendrandi efni sem mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn Sjálftendrandi, eldnærandi (oxandi) efni Sjálftendrandi, eitruð efni ST1 Lífrænir, eitraðir vökvar ST2 Lífræn, eitruð föst efni SC ST3 Ólífrænir, eitraðir vökvar ST4 Ólífræn, eitruð föst efni Sjálftendrandi ætandi efni SC1 Lífrænir, ætandi vökvar SC2 Lífræn, ætandi föst efni SC3 Ólífrænir, ætandi vökvar SC4 Ólífræn, ætandi föst efni Hættulegir eiginleikar Sjálfhitnun, sem leiðir til sjálftendrunar, orsakast af hvarfi efnisins við súrefni andrúmsloftsins og við það að hitinn, sem myndast, er ekki leiddur brott nægilega hratt. Sjálfhitnun gerist þegar varmamagnið, sem myndast, er meira en það sem leiðist brott og þá getur sjálftendrunarhitastig náðst. Pökkunarflokkar Efni og hlutir í flokki 4.2 skulu í samræmi við niðurstöður úr prófunum samkvæmt prófunarhandbókinni flokkast í pökkunarflokk I, II eða II samkvæmt eftirfarandi forsendum: a. Sjálftendrandi efni skulu falla í pökkunarflokk I. b. Sjálfupphitnandi efni og hlutir, sem í teningslaga sýni með 2,5 cm löngum hliðum kviknar í við prófunarhitastig 140 C innan sólarhrings eða hitastigið hækkar í meira en 200 C, skulu falla í pökkunarflokk II. Efni með sjálftendrunarhitastig yfir 50 C fyrir 450 lítra skulu ekki falla í pökkunarflokk II. c. Efni, sem hitna að litlu leyti af sjálfu sér og það gerist ekki sem lýst er í b-lið með teningslaga sýni með 2,5 cm löngum hliðum en hins vegar kviknar í teningslaga sýni með 10 cm löngum hliðar við prófunarhitastig 140 C innan sólarhrings eða hitastigið hækkar í meira en 200 C, skulu falla í pökkunarflokk III. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 57

59 efni sem ÓHeImIlt er Að flytja á vegum Eftirfarandi efni er ekki leyfilegt að flytja á vegum samkvæmt ADR-reglunum: - UN 3255 tert-bútýlhýpóklórít - sjálfupphitandi eldnærandi efni með UN-númer 3127 nema þau uppfylli forsendur fyrir að falla í flokk 1. sérstök pökkunarákvæði Ef farmeining (kollí) er úr tré eða pappa má hún ekki vega meira en 100 kg. Fosfór með UN-númer 2447 má einungis flytja í föstum eða losanlegum tönkum og gámatönkum. flutningur á ÓseKKjuðu efni Efni með UN-númerin 1362, 1362, 1363, 1364, 1365, 1373, 1376, 1379, 1386, 2217 eða 2793 má aðeins flytja ósekkjuð þegar ökutækið er með lokað farmrými úr málmi eða úr málmi með lokuðu tjaldi. gerð ÖKutæKjA Varning með efni, sem kviknað getur í af sjálfu sér í flokki 4.2, skal flytja í lokuðu ökutæki eða ökutæki með tjaldi. 8

60 Flokkur 4.3 efni sem mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn WC Ætandi efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir WC1 Vökvar WC2 Föst efni Skilgreiningar/forsendur Í flokki 4.3 eru efni sem hvarfast við vatn og mynda eldfimar lofttegundir, sem geta myndað sprengifima blöndu með andrúmsloftinu, og hlutir sem innihalda slík efni. Efni og hlutir í flokki 4.3 skiptast á eftirfarandi hátt: W Efni sem hvarfast við vatn og mynda eldfimar lofttegundir, án viðbótarhættu, og hlutir sem innihalda slík efni W1 Vökvar W2 Föst efni W3 Hlutir WF1 Eldfimir vökvar sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir WF2 Eldfim föst efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir WS WO WT Sjálftendrandi föst efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir Eldnærandi (oxandi) föst efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir Eitruð efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir WT1 Vökvar WT2 Föst efni WFC Eldfim, ætandi efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir Hættulegir eiginleikar Sum efni mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn sem geta myndað sprengifimar blöndur með andrúmsloftinu. Auðveldlega kviknar í slíkum blöndum út frá eldi, t.d. út frá opnum eldi eða loga, neista frá verkfærum eða óvörðum loga í lampa. Þrýstibylgjur og eldur, sem þá myndast, geta skapað hættur fyrir fólk og umhverfi. Prófunaraðferðir, sem notaðar eru til að athuga hvort efni mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn, má ekki nota á sjálftendrandi efni. Pökkunarflokkur Efni og hluti í flokki 4.3 skal setja í pökkunarflokk I, II eða III samkvæmt eftirfarandi forsendum: a. Í pökkunaflokk I skal setja öll efni, sem við herbergishita hvarfast kröftuglega við vatn og mynda lofttegundir sem að öllu jöfnu kviknar í af sjálfu sér, eða efni sem við herbergishita hvarfast auðveldlega við vatn og mynda að lágmarki 10 lítra af eldfimri lofttegund á mínútu miðað við hvert kg af efninu. b. Í pökkunaflokk II skal setja öll efni sem við herbergishita hvarfast auðveldlega við vatn og mynda að lágmarki 20 lítra af eldfimri lofttegund á klukkustund miðað við hvert VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 59

61 kg af efninu að því tilskildu að efnin falli ekki undir forsendur fyrir pökkunarflokk I. c. Í pökkunarflokk III skal setja öll efni sem við herbergishita hvarfast hægt við vatn og mynda að lágmarki 1 lítra af eldfimri lofttegund á klukkustund miðað við hvert kg af efninu að því tilskildu að efnin falli ekki undir forsendur fyrir pökkunarflokk I eða II. Gerð ökutækja Varning með efni, sem kviknað getur í af sjálfu sér í flokki 4.3, skal flytja í lokuðu ökutæki eða ökutæki með tjaldi. Efni sem óheimilt er að flytja á vegum Eldfim föst efni, sem hvarfast við vatn sem hafa UN-númer 3132, eldnærandi föst efni, sem hvarfast við vatn sem hafa UNnúmer 3133, og sjálfhitnandi föst efni, sem hvarfast við vatn sem hafa UN-númer 3135, má ekki flytja með flutningatækjum nema þau uppfylli forsendurnar fyrir að falla í flokk 1. Flutningur á ósekkjuðu efni Föst efni og blöndur (hráefni og afgangsefni) með UN 1394, 1398, 1402, 1405, 1408, 1435, 1436, 2813,2844,2950, 2968, 3170, 3208 eða 3209 má flytja ósekkjuð í þar til gerðum ökutækjum ef opin við lestun og losun eru hitaþétt/einangruð. Afgangsefni við álframleiðslu með UN-númerin 1396, 3078, 3170 eða 3208 má flytja í vel loftræstu ökutæki með tjaldi. Afgangsefni við álframleiðslu með UN-númerin 1398, 1405, 1408, 1435, 3170 eða 3208 má auk þess flytja ósekkjuð í ökutæki með tjaldi eða lokuðu ökutæki. Litlir gámar, sem notaðir eru við flutning á ofannefndum efnum, ósekkjuðum, skulu uppfylla sömu ákvæði og ofannefnd ökutæki. 60

62 Flokkur 5.1 eldnærandi efni (oxandi efni) Skilgreiningar/forsendur Í flokki 5.1 eru efni, sem eru ekki alltaf brennanleg en geta gefið frá sér súrefni og valdið, viðhaldið eða magnað bruna, og hlutir sem innihalda slík efni. Efni í flokki 5.1 skiptast í eftirfarandi undirflokka: Ef efni í flokki 5.1 fá aðra hættueiginleika en fram koma í kafla 3.2, töflu A í ADR (viðauka V í þessari handbók) vegna aukaefna skulu þau efni flokkast með tilliti til raunverulegra hættueiginleika þeirra. Pökkunarflokkur Eldnærandi föst efni og vökvar skulu í samræmi við prófanir samkvæmt prófunarhandbókinni fara í pökkunarflokk I, II eða III. Efni sem óheimilt er að flytja á vegum O OF OS OW OT OC Eldnærandi efni án viðbótarhættu og hlutir sem innihalda slík efni O1 Vökvar O2 Föst efni O3 Hlutir Eldnærandi föst efni, eldfim Eldnærandi föst efni, sjálfhitnandi Eldnærandi föst efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir Eldnærandi, eitruð efni OT1 Vökvar OT2 Föst efni Eldnærandi, ætandi efni OC1 Vökvar OC2 Föst efni Efnafræðilega óstöðug efni er ekki leyfilegt að flytja á vegum nema gripið hafi verið til ráðstafana til að hindra að þau sundrist eða fjölliðist á þann hátt að það skapi hættu við flutninginn. Þess vegna skal það sérstaklega athugað að ílát innihaldi ekki efni sem geta komið af stað slíkum hvörfum. Eftirfarandi efni og blöndur má ekki flyta með flutningatækjum á vegum: eldnærandi föst efni, sjálfhitnandi sem fengið hafa númerið UN 3100, eldnærandi föst efni sem hvarfast við vatn og fengið hafa UN 3121 ásamt eldnærandi föstum efnum, eldfimum, sem fengið hafa UN 3137, svo fremi að þau uppfylli ekki skilyrðin fyrir flokk 1, vetnisperoxíð, sem ekki hefur verið gert stöðugt, eða vatnslausn vetnisperoxíðs með meira en 60% vetnisperoxíð sem ekki hefur verið gert stöðugt, OTC Eldnærandi, eitruð ætandi efni. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 61

63 tetranítrómetan sem inniheldur brennanleg óhreinindi, perklórsýrulausnir með meira en 72% (af þunga) sýru eða blöndur perklórsýru með öðrum vökva en vatni, klórsýrulausnir með meira en 10% klórsýru eða blöndur klórsýru með öðrum vökva en vatni, önnur halógeneruð flúorsambönd en UN 1745 BRÓMPENTAFLÚORÍÐ, 1746 BRÓMTRÍFLÚORÍÐ og 2495 JOÐPENTAFLÚORÍÐ í flokki 5.1 eða UN 1749 KLÓR- TRÍFLÚORÍÐ og 2548 KLÓRPENTAFLÚORÍÐ í flokki 2, ammóníumklórat og vatnslausnir þess ásamt blöndum klórats og ammóníumsalts, ammóníumklórít og vatnslausnir þess ásamt blöndum klóríts og ammóníumsalts, UN 2070 uppfylli þau ekki skilyrðin fyrir flokk 1, áburður sem inniheldur ammóníumnítrat og fengið hefur samheitið UN 2072 ÁBURÐUR SEM INNIHELDUR AMM- ÓNÍUMNÍTRAT, NOS, ammóníumnítrít og vatnslausnir þess ásamt blöndum ólífræns nítríts og ammóníumsalts, blöndur kalíumnítrats eða natríumnítríts og ammóníumsalts. lestun, losun og flutningur Skorðun farms: Bannað er að nota hálm eða annað brennanlegt efni við skorðun á farmi. blöndur hýpóklóríts og ammóníumsalts, ammóníumbrómat og vatnslausnir þess ásamt blöndum brómats og ammóníumsalts, ammóníumpermanganat og vatnslausnir þess ásamt blöndum permanganats og ammóníumsalts, ammóníumnítrat með meira en 0,2% af brennanlegum efnum (þ.m.t. öll lífræn efni reiknuð út frá kolefnisinnihaldi) nema þau sem eru hluti af efni eða hlut í flokki 1, áburður sem inniheldur ammóníumnítrat eða brennanleg efni sem eru yfir því sem er tilgreint undir ÁBURÐUR SEM INNIHELDUR AMMÓNÍUMNÍTRAT, UN 2067 til og með 2

64 Flokkur 5.2 lífræn peroxíð Skilgreiningar/forsendur Í flokki 5.2 eru lífræn peroxíð og efnavörur sem innihalda lífræn peroxíð. Lífræn peroxíð eru lífræn efnasambönd (kolefnissambönd) sem innihalda eina eða fleiri keðjur tveggja súrefnisatóma ( - O - O - ) sem líta má á sem afleiðu vetnisperoxíðs (H - O - O - H) þar sem kolefnissambönd hafa komið í stað vetnisins. Efni í flokki 5.2 skiptast í eftirfarandi undirflokka: P1 Lífræn peroxíð sem þurfa ekki eftirlit með hitastigi. P2 Lífræn peroxíð sem þurfa eftirlit með hitastigi. Eiginleikar Lífræn peroxíð eru óstöðug gagnvart hita og geta sundrast með vaxandi hraða og mikilli hitamyndun við venjulegt eða hækkað hitastig. Sundrunin getur hafist vegna varma, snertingar við önnur efni (t.d. sýrur, þungmálmasambönd, amín), núnings eða höggs. Sundrunarhraðinn eykst með vaxandi hitastigi en er mismunandi eftir efnum. Við sundrunina geta myndast heilsuspillandi efni eða eldfimar lofttegundir. Sum lífræn peroxíð geta sundrast með sprengihraða, sérstaklega ef þau eru í þéttum umbúðum. Hægt er að draga úr hættunni með því að nota þynningarefni eða viðeigandi umbúðir. Mörg lífræn peroxíð brenna mjög kröftuglega. Sum lífræn peroxíð valda alvarlegum ætiskemmdum á hornhimnu augna og húð, jafnvel við minnstu snertingu. Flokkun Lífræn peroxíð skiptast í 7 undirtegundir, A til G, eftir því hversu hættuleg þau eru. Þeir eru frá gerð A, sem ekki er leyfilegt að flytja í þeim umbúðum, sem efni af þeirri gerð eru prófuð í, til gerðar G sem ekki fellur undir ákvæðin í flokki 5.2. Flokkunin í gerð B til F er í beinu samhengi við leyfilegt magn í umbúðunum. Efni sem óheimilt er að flytja á vegum Lífræn peroxíð í undirflokki A er ekki leyfilegt að flytja samkvæmt skilyrðum fyrir flutningi á efnum í flokki 5.2. Sérstakar upplýsingar í farmbréfi Ef krafist er við flutninginn að hitastig sé innan ákveðinna marka skulu koma fram í farmbréfi viðeigandi upplýsingar um hitastig, t.d.: * Eftirlitshitastig... C. * Neyðarhitastig... C. Sérstök ákvæði fyrir efni sem eru viðkvæm fyrir hita 1. Lífræn peroxíð, sem klofna auðveldlega við venjulegt hitastig, má aðeins flytja við tilteknar kæliaðstæður. Hámarkshitastig við flutning á þessum efnum má því ekki fara yfir svonefnt eftirlitshitastig sem gefið er upp í farmbréfinu. 2. Þar sem mjög mikilvægt er að hitastigið sé innan marka við flutninginn skal: fara fram eftirlit/skoðun á einingunni fyrir lestun, VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 63

65 gefa ökumanni upplýsingar um kælikerfið, m.a. skrá yfir seljendur á kælimiðli á leiðinni, gefa fyrirmæli um ráðstafanir sem grípa skal til ef ekki tekst að halda hitastigi innan marka, framkvæma reglubundið eftirlit með hitastiginu með aflestri og skráningu fjórðu eða sjötta hverja klukkustund, sjá til að með fylgi varakælikerfi eða varahlutir í kælikerfið. 3. Stjórnbúnaður og hitastigsmælir kælikerfisins skal vera aðgengilegur. Lofthitann í farmrýminu skal mæla með tveimur mælum, óháðum hvor öðrum, og niðurstöðurnar skulu birtast/skráðar þannig að auðveldlega verði vart við hitastigsbreytingar. Við flutning á efnum með eftirlitshitastig undir +25 C skal ökutækið vera útbúið með ljós- og hljóðvara sem er óháður rekstri kælikerfisins og fer í gang við eða undir eftirlitshitastiginu. 4. Fari hitastigið yfir eftirlitshitastigið skulu vera til staðar fyrirmæli þar sem fram koma, þegar það á við, leiðbeiningar um viðgerðir á kælikerfinu eða hvernig auka megi kælinguna, t.d. með því að nota fljótandi kæliefni eða kæliefni í föstu formi. Fylgjast skal reglulega með hitastiginu og bílstjóri skal viðbúinn að grípa geti þurft til neyðarráðstafana. Ef hitastigið nær neyðarhitastigi skal grípa til neyðarráðstafana. 5. Hvaða efni er notað til að stjórna hitastiginu er háð mörgum atriðum, m.a.: eftirlitshitastigi efnisins eða efnanna sem flutt eru, mismuninum á eftirlitshitastiginu og umhverfishitanum sem vænta má við flutninginn, virkni hitaeinangrunarinnar, leyfilegum öryggisfrávikum til að bregðast við hugsanlegum seinkunum við flutninginn. 6. Til að koma í veg fyrir að hitastigið fari yfir eftirlitshitastigið má benda á eftirfarandi aðferðir sem taldar eru upp í vaxandi áhrifaröð: a. Hitaeinangrun, að því tilskildu að upphafshitastig lífræna peroxíðsins sé nægilega langt undir eftirlitshitastiginu. b. Hitaeinangrun og kæling að því tilskildu að: nægilegt magn af óeldfimu kæliefni (t.d. fljótandi köfnunarefni eða þurrís (koldíoxíð í föstu formi)), sem veitir nægileg öryggismörk fyrir hugsanlegum seinkunum við flutning, eða örugg áfylling sé fyrir hendi, ekki sé notað fljótandi súrefni eða loft sem kæliefni, kæliáhrifin séu óbreytt, einnig þegar mestum hluta kæliefnisins er eytt og varnaðarmerki eða varnaðarorð eru á hurðum sem greinilega veita upplýsingar um að eininguna skuli loftræsta áður en farið sé inn í hana. c. Hitaeinangrun og einföld vélræn loftræsting að því tilskildu að: ef efnið er með blossamark lægra en summuna af neyðarhitastiginu og 5 C sé notaður sprengiheldur búnaður inni í kælirýminu til að koma í veg fyrir að kvikni í eldfimum gufum frá efninu. d. Hitaeinangrun og vélræn loftræsting ásamt kæliefni að því tilskildu að: kerfin (kæliaðferðirnar) séu óháð hvert öðru og að kröfurnar í b- og c-liðum hér á undan séu uppfylltar. 64

66 e. Hitaeinangrun og tvöfalt vélrænt kælikerfi að því tilskildu að: kerfin séu óháð hvert öðru að öðru leyti en að hafa sameiginlegan drifbúnað, kerfin hvert fyrir sig geti ein sér haldið hitastigi innan tilskilinna marka og ef efnið er með blossamark lægra en summuna af neyðarhitastiginu og 5 C sé notaður sprengiheldur búnaður inni í kælirýminu til að koma í veg fyrir að kvikni í eldfimum gufum frá efninu. 7. Eina af neðannefndum aðferðum skal nota við flutning á efnum af gerð B en aðferðunum sjálfum er lýst í tölulið 6 hér á undan: aðferð c þegar ekki er búist við að umhverfishitastigið á leiðinni fari hærra yfir eftirlitshitastigið en 10 C, annars skal nota aðferð d eða e. Eina af neðannefndum aðferðum skal nota við flutning á efnum af gerð C, D, E og F: aðferð a þegar búast má við að umhverfishitastigið verði við flutninginn a.m.k 10 C undir eftirlitshitastiginu, aðferð b þegar búast má við að hámarksumhverfishitastig við flutninginn fari ekki meira yfir eftirlitshitastigið en 30 C, annars aðferð c, d eða e. Gámaflutningar Ekki er leyfilegt að flytja UN 3101 og 3102 í litlum gámum (undir 3 m 3 ). Gerð ökutækja Efni með UN-merkinguna 3101, 3102, 3103, 3104, 3105, 3106, 3107,3108, 3109 eða 3110 skal lesta í lokað ökutæki eða ökutæki með tjaldi. Efni með UN-merkinguna 3111, 3112, 3113, 3114, 3115, 3116, 3117, 3118, 3119 eða 3120 í hlífðarumbúðum fylltum með kæliefni skal lesta í lokað ökutæki eða ökutæki með tjaldi. Þegar lokað ökutæki er notað skal það vera útbúið með nægilegri loftræstingu. Ökutæki með tjaldi skulu vera lokuð á hliðum og að aftan. Tjaldið skal vera vatnsþétt og erfitt skal vera að kveikja í því. Einangruð ökutæki og kæliökutæki Einangruð ökutæki, sem notuð eru við flutning á lífrænum peroxíðum, sem falla undir sérstök ákvæði hér að ofan, skulu uppfylla eftirfarandi kröfur: 1. Ökutækið skal vera útbúið slíkri einangrun og kælibúnaði að hitastigið fari ekki yfir uppgefið hámarkshitastig óháð umhverfishita. 2. Ökutækið skal vera þannig útbúið að ekki sé hætta á að gufur frá hættulega efninu berist inn í ökumannshúsið. 3. Hitastig í kælda rýminu skal vera hægt að lesa í ökumannshúsinu. 4. Farmrýmið skal vera útbúið með loftræstiristum eða -ventlum ef hætta er á yfirþrýstingi í farmrýminu. 5. Kælimiðill verður að vera óbrennanlegur. 6. Frysti-/kælikerfi í kæliökutæki skal virka óháð vél ökutækis. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 65

67 Tafla 13: Hámarksmagn sem flytja má af lífrænum peroxíðum Lífræn peroxíð Mesta magn sem flytja má með einu tæki Efni af gerð B án eftirlits með hitastigi kg a) Efni af gerð C án eftirlits með hitastigi kg Efni af gerð D, E eða F án eftirlits með kg hitastigi Efni af gerð B með eftirliti með hitastigi kg b) Efni af gerð C með eftirliti með hitastigi kg c) Efni af gerð D, E eða F með eftirliti með kg hitastigi Varningur með efni, sem eru viðkvæm fyrir hita, skal lestaður þannig að auðvelt sé að komast að honum. Lestun og losun á efnum með UN-númerin 3111, 3112, 3113, 3114, 3115, 3116, 3117, 3118, 3119 eða 3120 skal eiga sér stað án undangenginnar geymslu. Ef nauðsynlegt reynist að umlesta þennan varning skal flytja hann beint úr einu ökutæki í annað. Hitastigið má ekki fara yfir uppgefið hámarkshitastig. Lesta skal efni í flokki 5.2 þannig að loft geti leikið um hann svo sama eða svipað hitastig verði í farminum eins og í andrúmsloftinu. Ef ökutæki eða stór gámur inniheldur meira en kg af föstu eldfimu efni skal skipta farminum upp í hluta. a) Ef útloftun er í þaki farmrýmis og ökutækið er einangrað með hitaþolnu efni má þó flytja kg. b) Ef ökutækið er einangrað með hitaþolnu efni má þó flytja kg. c) Ef ökutækið er einangrað með hitaþolnu efni má þó flytja kg. Ath.: Þegar efni í þessum flokki eru lestuð saman á æki má magnið ekki fara yfir ofannefnd mörk og heildarmagnið ekki yfir kg. Ath.: Þegar efni í þessum flokki eru lestuð saman á æki má magnið ekki fara yfir ofannefnd mörk og heildarmagnið ekki yfir kg. stutt stopp Við flutning á efnum með UN-númerin 3101, 3102, 3111 eða 3112 skal forðast að stöðva ökutæki í nálægð við byggð eða svæði sem almenningur á leið um. Slíkt stopp má ekki standa lengi nema með leyfi viðkomandi lögregluyfirvalda. Sama gildir um flutning á efnum með UN-merkinguna 3103, 3104, 3117 eða 3114 þegar þau eru flutt í meira magni en kg. sérstök ákvæði um lestun, losun og meðhöndlun Með hverju æki má flytja að hámarki það magn af lífrænum peroxíðum í flokki 5.2 sem fram kemur í töflu 13. frágangur við lestun Bannað er að nota efni, sem auðvelt er að kveikja í, til að skorða efni í flokki 5.2 í ökutæki.

68 Flokkur 6.1 Eiturefni Skilgreiningar/forsendur Til flokks 6.1 teljast efni sem reynslan eða dýratilraunir segja jafnvel þótt aðeins eitt slíkt tilvik sé þekkt að geti valdið heilsutjóni eða jafnvel dauða við innöndun, neyslu eða snertingu við húð. Efni í flokki 6.1 skiptast í eftirtalda undirflokka: T Eitruð efni án viðbótarhættu T1 Lífrænir vökvar T2 Lífræn föst efni T3 Lífræn málmefni T4 Ólífrænir vökvar T5 Ólífræn föst efni T6 Plágueyðar, fljótandi T7 Plágueyðar, í föstu formi T8 Sýni T9 Önnur eitruð efni TF Eitruð, eldfim efni TF1 Vökvar TF2 Vökvar sem notaðir eru sem plágueyðar TF3 Föst efni TS Eitruð efni í föstu formi sem hitna af sjálfu sér TW Eitruð efni sem mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn TW1 Vökvar TW2 Föst efni TO Eitruð, eldnærandi efni TO1 Vökvar TO2 Föst efni TC Eitruð, ætandi efni TC1 Lífrænir vökvar TC2 Lífræn föst efni TC3 Ólífrænir vökvar TC4 Ólífræn efni í föstu formi TFC Eitruð, eldfim, ætandi efni. Flokkun og pökkunarflokkur Efnum í flokki 6.1 skal raða í eftirfarandi pökkunarflokka eftir því hversu hættuleg þau eru í flutningi: Pökkunarflokkur I: Pökkunarflokkur II: Pökkunarflokkur III: mjög eitruð efni eitruð efni lítið eitruð efni Við mat á eituráhrifum skal reynsla af eitrunartilfellum hjá einstaklingum liggja til grundvallar. Einnig skal taka tillit til sérstakra eiginleika efnisins, svo sem ef það er fljótandi, rokgjarnt, ef efnið berst auðveldlega í gegnum húðina og ef það getur haft sérstök líffræðileg áhrif. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 67

69 Liggi ekki fyrir reynsla um eituráhrif gagnvart fólki skal meta eitrunareiginleikana út frá niðurstöðum úr dýratilraunum samkvæmt eftirfarandi töflu: Tafla 1: Forsendur fyrir röðun í pökkunarflokk Pökkunarflokkur Eitrun við neyslu LD0 (mg/kg) Eitrun við húðsnertingu LD 0 (mg/kg) Eitrun við innöndun LC 0 (mg/l) mjög eitrað I < 5 < 40 < 0,5 eitrað II > 5 50 > > 0,5 2 lítið eitrað III a) fyrir föst efni > , fyrir fljótandi efni > > > 2 10 a) Táragas skal setja í pökkunarflokk II þó svo að upplýsingar um eituráhrif þess samsvari pökkunarflokki III. Ef efni er miseitrað eftir því hvernig það er prófað skal það flokkað eftir mestu eitrunareiginleikunum. Efni, sem uppfyllir forsendurnar fyrir flokki 8 en er það eitrað við innöndun(lc 50 ) að það samsvari pökkunarflokki I, skal einungis setja í flokk 6.1 ef eituráhrif þess við neyslu eða húðsnertingu samsvara pökkunarflokki I eða II. Annars skal setja það í flokk 8. efni sem ÓHeImIlt er Að flytja á vegum Efnafræðilega óstöðug efni í flokki 6.1 má ekki flytja á vegum samkvæmt ADR-reglunum nema nauðsynlegar ráðstafanir hafi verið gerðar til að koma í veg fyrir að þau sundrist eða fjölliðist á þann hátt að það gæti skapað hættu við flutninginn. Þess vegna skal jafnvel kanna að ílát og tankar innihaldi ekki efni sem komið geta af stað slíkum hvörfum. Eftirfarandi efni og blöndur er ekki leyfilegt að flytja á vegum: sýanvetni, vatnsfrítt, og sýanvetnislausnir (blásýrulausnir) sem ekki uppfylla forsendur fyrir flokkun sem UN 1051, 1613, 1614 og 3294, önnur málmkarbónýl en UN 1259 NIKKELTETRAKARBÓ- NÝL og UN 1994 JÁRNPENTAKARBÓNÝL með blossamark undir 23 C, 2,3,7,8-TETRAKLÓRDÍBENSÓ-1,4-DÍOXÍN (TCDD) í styrk sem reiknast mjög eitraður samkvæmt forsendum hér að undan, sbr. og ADR-reglurnar, UN 2249 DÍKLÓRDÍMETÝLETER, SAMHVERFUR tómar umbúðir Ef tómar óhreinsaðar umbúðir eru sekkir eða úr sveigjanlegu plasti skal flytja þær í kössum eða vatnsþéttum sekkjum til að koma í veg fyrir að innihald, sem kann að vera eftir, geti lekið út. ÓseKKjAð efni Efni með UN-númerið 3243, 1564 eða 1884 má flytja ósekkjuð sem heildarfarm, þ.e. ein sér frá einum sendanda. Efni með UN-númerið 1564, 1884, 3243, 3287 eða 3288 má flytja í opnum ökutækjum með tjaldi. Afgangsefni í föstu formi, sem innihalda efni með UN-númerið 1564 eða 1884, má flytja á sama hátt og ofannefnd efni. 8

70 Gámaflutningar Gámar fyrir flutning á ósekkjuðum afgangsefnum í pökkunarflokki III og UN 3243 skulu vera með heilum veggjum og lokaðir með tjaldi eða loki. Vörn gegn sólarljósi Þegar ökutæki, sem flytur sýanvetni UN 1051 eða 1614, er lagt skal verja það vel fyrir sólarljósi á tímabilinu apríl til september fari yfirvöld í viðkomandi landi fram á það. Farminn má verja t.d. með tjaldi sem sett er 20 cm fyrir ofan hann. Samlestun - matvara Umbúðir og þ.m.t. IBC-umbúðir, sem hafa varúðarmerki 6.1, má ekki lesta ofan á eða nálægt (í sama ökutæki) mat- eða fóðurvöru. Hreinsun eftir losun Ef ökutæki hefur óhreinkast af efni með UN-númerinu 1649 má ekki nota það aftur fyrr en það hefur verið hreinsað af aðila með kunnáttu til þess. Allir tréhlutir, sem hafa komist í snertingu við efni með UNnúmerinu 1649, skulu fjarlægðir og þeir brenndir. Allur annar varningur, sem fluttur hefur verið með sama ökutæki, skal skoðaður til að ganga úr skugga um að hann sé hreinn. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 69

71 70

72 Flokkur 6.2 Smitefni Skilgreiningar Í flokki 6.2 eru smitefni. Smitefni eru efni sem vitað er eða ætla má að innihaldi sjúkdómsvalda. Sjúkdómsvaldar eru ýmsar náttúrulegar örverur (þ.m.t. bakteríur, veirur og sveppir) og erfðabreyttar örverur sem vitað er eða ætla má að valdi sjúkdómum í dýrum eða mönnum. Í þessu sambandi teljast örverur og hlutir, sem eru mengaðir af örverum, efni í þessum flokki. Ofannefnd efni falla þó ekki undir ákvæðin um þennan flokk ef ólíklegt er að þau valdi sjúkdómum í mönnum eða dýrum. Smitefni falla ekki undir ákvæðin um þennan flokk nema þau geti valdið sjúkdómi í mönnum eða dýrum við snertingu (t.d. neyslu, innöndun o.s.frv.) á einhvern hátt. Erfðabreyttar örverur og aðrar erfðabreyttar lífverur, líffræðileg framleiðsla, sýni og sýkt lifandi dýr skulu falla í þennan flokk uppfylli þau forsendur til þess. Eiturefni (toxín) frá gróðri, dýrum eða bakteríum, sem ekki innihalda smitefni eða lífverur, eru efni í flokki 6.1, UN Efnum í flokki 6.2 er skipt samkvæmt eftirfarandi viðmiðun: I1 Smitefni, hættuleg mönnum. I2 Smitefni, aðeins hættuleg dýrum I3 Smitandi úrgangur. I4 Sýni til greiningar. Flokkun Smitefni skulu sett í flokk 6.2 og fá UN-númer UN 2814, 2900 eða 3373 eftir eiginleikum (áhættu) þeirra. Smitefni flokkast í eftirfarandi undirflokka: Undirflokkur A: Smitefni sem flutt er á því formi að ef það kemst í snertingu við menn eða dýr geti það valdið varanlegu heilsutjóni eða lífshættulegum sjúkdómi eða dauða manna eða dýra. Dæmi um slík smitefni eru gefin í töflu í kafla í ADR-reglunum. Ath.: Með snertingu er átt við að smitefnið berist úr umbúðunum og á hörund, í öndunarfærin, meltingarfærin eða á eða í önnur líffæri/eða aðra hluta manna eða dýra. a. Smitefni sem uppfyllir ofangreindar flokkunarforsendur og getur valdið sjúkdómi í mönnum eða mönnum og dýrum fær UN-númerið UN Smitefni sem einungis getur valdið sjúkdómi í dýrum fær UN-númerið UN b. Flokkunin í UN 2814 eða UN 2900 skal byggð á þekktri sjúkdómssögu og einkennum hjá viðkomandi sýktum einstaklingi eða dýri eða mati sérfræðings á ástandi viðkomandi sýkts einstaklings eða dýrs. Ath.: Hið opinbera nafn fyrir UN 2814 er SMITEFNI, HEFUR ÁHRIF Á MENN. Hið opinbera nafn fyrir UN 2900 er SMITEFNI, HEFUR EINUNGIS ÁHRIF Á DÝR. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 71

73 Aths.: Upptalningin á smitefnum í töflunni í kafla í ADR-reglunum er ekki tæmandi. Smitefni og þar með taldir nýir eða nýuppgötvaðir sjúkdómsvaldar, sem ekki eru í töflunni en uppfylla flokkunarskilyrðin fyrir undirflokk A, skulu flokkast í þann flokk. Ef ekki er ljóst hvort efni uppfylli flokkunarskilyrðin eða ekki skulu þau flokkast í undirflokk A. Undirflokkur B: Smitefni sem ekki uppfylla flokkunarskilyrðin fyrir undirflokk A. Smitefni í undirflokki B fá UN-númerið UN Aths. Hið opinbera nafn fyrir UN 3373 er SÝNI TIL GREININGAR eða LÆKNISFRÆÐILEGT SÝNI. Efni sem innihalda ekki smitefni eða efni, sem litlar líkur eru á að valdi sjúkdómi hjá mönnum eða dýrum, falla ekki undir ákvæði ADR-reglnanna svo fremi að þau falli ekki undir flokkunarskilyrði fyrir annan flokk en 6.2. Blóð sem safnað er fyrir blóðgjöf og vefir eða líffæri, sem nota á við líffæragjöf, falla ekki undir ákvæði ADR-reglnanna. Efni sem litlar líkur eru á að innihaldi smitefni eða þegar smitefnið er í sambærilegum styrk og gerist í náttúrulegu umhverfi, falla ekki undir ákvæði ADR-reglnanna. Dæmi um slíkt eru matvæli, vatnssýni og lifandi fólk sem hefur verið meðhöndlað þannig að sjúkdómsvaldurinn er ekki lengur virkur. Lifandi dýr, sem sýkt hafa verið af ásettu ráði og vitað er eða grunur leikur á að innihaldi smitefni, má einungis flytja með leyfi yfirvalda og samkvæmt gildandi reglum um dýraflutninga. Erfðabreyttar örverur og aðrar lífverur Erfðabreyttar örverur og lífverur eru örverur og lífverur þar sem erfðaefninu hefur verið breytt af ásettu ráði með tæknilegum aðferðum eða á annan hátt sem ekki kemur fyrir af náttúrulegum orsökum. Erfðabreyttar örverur, sem ekki falla undir skilgreininguna fyrir smitefni, skulu flokkaðar samkvæmt skilgreiningu fyrir viðeigandi undirflokk í flokki 9. Með úrgangi er átt við varning sem fellur til við læknismeðferð á dýrum eða mönnum eða við líffræðilegar rannsóknir og tiltölulega lítil hætta er á að í finnist smitefni. Sá úrgangur skal fá UN-númerið Úrgangur, sem inniheldur smitefni sem hægt er að skilgreina, skal fá UN-númerið 2814 eða 2900 eftir því hversu hættulegur hann er. Hreinsaður úrgangur, sem inniheldur ekki smitefni, flokkast ekki sem hættulegur að því tilskildu að hann uppfylli ekki skilyrðin fyrir flokkun í einhvern annan flokk. SMITANDI ÚRGANGUR í UN 3291 skal fara í pökkunarflokk II. Við flutning á efnum í þessum flokki, þ.e. flokki 6.2, getur verið nauðsynlegt að hitastigi sé haldið innan vissra marka. Efni sem óheimilt er að flytja á vegum Lifandi hryggdýr eða hryggleysingja má ekki nota sem smitefnisbera nema ekki sé hægt að flytja efnin á annan hátt. Um slík dýr skal búið, þau merkt og síðan flutt í samræmi við reglur um flutning á lifandi dýrum. 72

74 sérstakar upplýsingar í farmbréfi Við flutning á erfðabreyttum örverum skulu standa í farmbréfi ERFÐABREYTTAR ÖRVERUR. Við flutning á líffræðilegri vöru eða sýni til greiningar skulu standa í farmbréfi upplýsingar á borð við LÍFFRÆÐILEGT SÝNI eða SÝNI TIL GREININGAR, INNIHELDUR... og nafnið á smitefninu sem veldur því að sýnið er í flokki 6.2. Við flutning á viðkvæmum efnum skulu vera upplýsingar í farmbréfi um hitastig við flutning, t.d. HALDIST KÆLT VIÐ +5 C eða FLYTJIST FROSIÐ eða MÁ EKKI FRJÓSA. ÖKutæKI Ílát, sem innihalda efni í flokki 6.2, skal flytja í lokuðum ökutækjum eða ökutækjum lokuðum með tjaldi. fylgibúnaður Ekki er krafist annars slökkvibúnaðar en eins 2 kg duftslökkvitækis eða sambærilegs við flutning á efnum í flokki 6.2. samlestun matvara Umbúðir og þ.m.t. IBC-stórumbúðir, sem hafa varúðarmerki 6.2, má ekki lesta ofan á eða nálægt (í sama ökutæki) mat- eða fóðurvöru. meðferð og frágangur við lestun a. Farmeiningar skal lesta þannig að auðvelt sé að komast að þeim og aflesta ef óhapp verður. b. Efni með UN-númerinu 3291 skulu flutt í tönkum eða í sérstaklega útbúnum ökutækjum eða pökkuð í sekki eða ílát með loftþéttum lokunarbúnaði til að draga sem mest úr hættu fyrir menn, dýr og umhverfi. c. Við flutning á farmeiningu með efnum, sem flytja skal kæld eða við hitastig að hámarki 15 C, skal halda sama hitastigi við lestun, losun og geymslu. d. Farmeiningar, sem innihalda efni í flokki 6.2, má einungis geyma á svölum eða köldum stöðum, einangruðum frá hita. flutningsslysakort Auk venjulegra upplýsinga skulu eftirfarandi upplýsingar vera í slysakorti: a. að tilkynna skuli Umhverfisstofnun ríkisins eða heilbrigðiseftirliti viðkomandi sveitarfélags ef umbúðir hafa skemmst, sérstaklega ef innihaldið hefur borist út á veg eða í umhverfið, b. hvernig hreinsa megi efni upp og koma því fyrir og hvernig draga megi úr hættu á staðnum, t.d. upplýsingar um heppilegt sótthreinsiefni. HReINsuN eftir losun Ef efni í flokki 6.2 hefur lekið út í ökutæki má ekki nota ökutækið fyrr en það hefur verið þrifið og, ef nauðsyn krefur, sótthreinsað. Allur annar farmur, sem fluttur hefur verið með ökutækinu, skal skoðaður til að ganga úr skugga um að hann sé hreinn. Alla hluti úr timbri sem komist hafa í snertingu við efni með UN-númerið 2814 eða 2900, skal fjarlægja og þeir brenndir. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 73

75 74

76 Flokkur 7 Geislavirk efni Inngangur Ákvæðin um flutning á geislavirkum efnum byggjast á tilmælum Alþjóðakjarnorkumálastofnunarinnar (IAEA). Mikill munur er á efnum í flokki 7 og efnum í öðrum flokkum því að efni í flokki 7 senda frá sér geislun sem getur haft áhrif í mismunandi fjarlægð eftir efnum og umbúðum. Skilgreiningar/forsendur Geislavirkt efni er efni sem inniheldur geislavirka(r) kjarntegund(ir) sem sendir(a) frá sér jónandi geislun þar sem bæði magnstyrkur og heildarstyrkur í sendingunni fer yfir tiltekin mörk (sem skilgreind eru í kafla í ADRreglunum). Eftirtalin geislavirk efni falla ekki undir ákvæðin um flokk 7 í ADR-reglunum: a. geislavirk efni sem eru nauðsynlegur hluti af aðferðinni, b. geislavirk efni sem flutt eru innan athafnasvæðis þar sem í gildi eru fullnægjandi öryggisreglur og flutningurinn á sér ekki stað á almennum vegi, c. geislavirk efni sem komið er fyrir í eða á einstaklingi eða dýri í sambandi við sjúkdómsgreiningu eða meðhöndlun, d. geislavirk efni í smásöluvarningi sem hafa fengið viðurkenningu yfirvalda og eru seld hinum raunverulega notanda, e. efni í náttúrunni og málmar sem innihalda náttúrulegar geislavirkar kjarntegundir sem eru í sínu náttúrulega ástandi eða eru aðeins unnar í öðrum tilgangi en að vinna kjarntegundina, þar sem frekari vinnsla til að nýta kjarntegundina er ekki fyrirhuguð, þó að því tilskildu að virknin fari ekki yfir tíföld þau viðmið sem gefin eru upp í ADR-reglunum um efni sem eru skilgreind geislavirk efni í flokki 7, f. hlutir í föstu formi sem eru ekki geislavirkir þar sem geislavirk efni, sem finnast á úthlið þeirra, eru undir tilteknum mörkum (gefin upp í kafla.7.2 í ADR-reglunum). Geislavarnaáætlun Öll fyrirtæki, sem annast flutning á geislavirkum efnum eða senda slík efni, skulu hafa kerfisbundna geislavarnaáætlun til að fullnægjandi öryggisráðstafanir séu gerðar til að verjast geislun. Geislavarnaáætlunin getur verið mismunandi umfangsmikil eftir umfangi starfseminnar. Áætlunin skal vera til skráð og getur verið hluti af gæðakerfi fyrirtækisins. Ef ætla má að geislaálag, í starfi sem stafar af flutningastarfsemi, a. fari að öllum líkindum ekki yfir 1 msv/ár er ekki gerð krafa um sérstakar vinnureglur eða nákvæmt eftirlit með geislaskammti, matskerfi á geislun eða einstaklingsskráningu (á geislaálagi), b. liggi að öllum líkindum milli 1 og 6 msv/ár skal framfylgja matskerfi á geislun með eftirliti á geislun á vinnustaðnum eða eftirliti á geislun sem einstakir starfsmenn verða fyrir, VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 75

77 c. geti að öllum líkindum farið yfir 6 msv/ár skal haft eftirlit með því geislaálagi sem einstakir starfsmenn verða fyrir, sbr. og lög um geislavarnir nr. 44/2002 og reglugerð 627/2004 um hámörk geislunar á starfsmenn og almenning vegna starfsemi þar sem notuð er jónandi geislun nr. Halda skal skrá með mæliniðurstöðum yfir geislaálag starfsmanna. ADR-réttindi undanþágur Til að flytja geislavirk efni skal ökumaður hafa þar til bær réttindi, þ.e. ADR-grunnréttindi auk ADR-réttinda til að flytja efni í flokki 7. Ef fjöldi farmeininga með UN-númer 2915 fer ekki yfir 10 stk. og samanlagður stuðull (sjá síðar) þeirra fer ekki yfir 3 þarf ekki að fara eftir sérákvæðum 1 (sjá viðauka X), þ.e. hafa ADR-réttindi til á geislavirkum farmi. Ökumaður skal í slíkum tilvikum fá kennslu og þjálfun með hliðsjón af verksviði sínu þannig að hann geri sér grein fyrir geislunarhættunni við flutning á geislavirkum efnum. Slíka kennslu og þjálfun skal staðfesta með vottorði frá atvinnurekandanum. Við flutning á farmeiningum með UN-númer (sbr. viðauka II) þarf ekki ADR-réttindi. UN-númer Einungis 25 UN-númer eru fyrir efni/búnað í flokki 7. Í töflu 15 hér á eftir eru UN-númerin talin upp ásamt ADR-heitinu. Til að fá frekari upplýsingar um þessi efni/búnað vísast í töflu í viðauka VII eða töflu A í kafla 3 í ADR-reglunum. Ólíkar gerðir umbúða Um flokk 7 er hugtakið viðurkenndar umbúðir ekki notað eins og um efni eða búnað í öðrum flokkum. Umbúðir í farmeiningu (kollí) í flokki 7 (umbúðir með geislavirka innihaldinu) eru prófaðar samkvæmt sérstökum kröfum. Gerðar eru mjög strangar kröfur um sumar farmeiningar. Umbúðir (farmeining) fyrir flokk 7 eru settar saman af einingum sem eru nauðsynlegar til að umlykja geislavirka innihaldið. Umbúðirnar geta verið settar saman af einu eða fleiri ílátum, ísogsefni, efni til að halda fjarlægð, búnað fyrir skermun gegn geislum, búnaði fyrir áfyllingu, tæmingu, loftræstingu eða afþrýstibúnaði, búnaði fyrir kælingu, dempun gagnvart höggum, búnaði til að halda á umbúðunum (t.d. handföngum), festingarbúnaði og hitavörn og innbyggðum rekstrarbúnaði. Umbúðirnar geta verið kassi eða tunna eða svipuð ílát en geta einnig verið gámur, tankur eða brettatankur (IBC-gámur). Með farmeiningu er átt við í flokki 7 umbúðir með geislavirka innihaldinu eins og þær eru afhentar til. Eftirfarandi gerðir farmeininga eru notaðar: undanþegin farmeining, iðnaðarfarmeining af gerð 1 (gerð IP-1), iðnaðarfarmeining af gerð 2 (gerð IP-2), iðnaðarfarmeining af gerð 3 (gerð IP-3), farmeining af gerð A, farmeining af gerð B(U), farmeining af gerð B(M), farmeining af gerð C. Um farmeiningar, sem innihalda kjarnkleyf efni eða úranhexaflúoríð, gilda auk þess sérstök ákvæði. Flutningsstuðull Ákvörðun á stuðli Flutningsstuðul (á ensku Transportindex (TI)) fyrir farmeiningu, yfirpakkningu eða gám, fyrir ópakkað LSA-I eða fyrir 76

78 ópakkað SCO-I (sjá skýringu í lok þessa kafla) skal ákvarða á eftirfarandi hátt: a. Ákvarða skal mestu geislun í 1 metra fjarlægð frá farmeiningunni, yfirpakkningu, gámnum eða ópökkuðu LSA-I eða ópökkuðu SCO-I. Geislunin er mæld í millísívertum á klukkustund (msv/klst.) og er það gildi margfaldað með 100 og útkoman er stuðullinn. Flutningsstuðullinn er einingalaus. Tafla 1: UN-númer geislavirkra efna UN-nr. ADR-heiti 2908 GEISLAVIRKT EFNI, UNDANÞEGIN FARMEINING - TÓMAR UM- BÚÐIR 2909 GEISLAVIRKT EFNI, UNDANÞEGIN FARMEINING - BÚNAÐUR GERÐUR ÚR NÁTT ÚRULEGU ÚRANI eða ÚR SKERTU ÚRANI eða ÚR NÁTTÚRULEGU ÞÓRÍUM 2910 GEISLAVIRKT EFNI, UNDANÞEGIN FARMEINING - TAKMARKAÐ EFNISMAGN 2911 GEISLAVIRKT EFNI, UNDANÞEGIN FARMEINING - (MÆLI)TÆKI eða MÆLIBÚNAÐUR 2912 GEISLAVIRKT EFNI, LÍTIL EÐLISVIRKNI (LSA-I), ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 2913 GEISLAVIRKT EFNI, YFIRBORÐSMENGAÐUR BÚNAÐUR (SCO-I eða SCO-II), ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 2915 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ A, ekki sérvarin geislalind, ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 2916 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ B(U), ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 2917 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ B(M), ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 2919 GEISLAVIRKT EFNI, FLUTT SAMKVÆMT SÉRSTÖKUM SAMNING- UM, ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 2977 GEISLAVIRKT EFNI, ÚRANHEXAFLÚORÍÐ, KJARNKLEYFT 2978 GEISLAVIRKT EFNI, ÚRANHEXAFLÚORÍÐ, ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft b. Fyrir tanka, gáma, ópakkað LSA-I og ópakkað SCO-I skal gildið, sem fæst samkvæmt a-lið, margfaldað með margföldunarstuðlunum í töflu 16. c. Gildin, sem ákvörðuð eru samkvæmt a- og b-lið, skal gefa með einungis einum aukastaf og skal hækka aukastafinn upp sé annar aukastafurinn 5 eða hærri við ákvörðunina samkvæmt a- og b-lið, (t.d. skal hækka 1,15 í 1,2) með þeirri undantekningu þó, að gildið 0,05 eða lægra má setja jafnt og 0. UN-nr. ADR-heiti 3321 GEISLAVIRKT EFNI, LÍTIL EÐLISVIRKNI (LSA-II), ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 3322 GEISLAVIRKT EFNI, LÍTIL EÐLISVIRKNI (LSA-III), ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 3323 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ C, ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 3324 GEISLAVIRKT EFNI, LÍTIL EÐLISVIRKNI (LSA-II), KJARNKLEYFT 3325 GEISLAVIRKT EFNI, LÍTIL EÐLISVIRKNI (LSA-III), KJARNKLEYFT 3326 GEISLAVIRKT EFNI, YFIRBORÐSMENGAÐUR BÚNAÐUR (SCO-I eða SCO-II), KJARNKLEYFT 3327 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ A, KJARNKLEYFT, ekki sérvarin geislalind 3328 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ B(U), KJARNKLEYFT 3329 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ B(M), KJARNKLEYFT 3330 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ C, KJARNKLEYFT 3331 GEISLAVIRKT EFNI, FLUTT SAMKVÆMT SÉRSTÖKUM SAMNING- UM, KJARNKLEYFT 3332 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ A, SÉRVARIN GEISLA- LIND, ekki kjarnkleyft eða undanþegið flokkun í kjarnkleyft 3333 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING, GERÐ A, SÉRVARIN GEISLA- LIND, KJARNKLEYFT VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 77

79 Tafla 1: Margföldunarstuðull við útreikninga á stuðli Stærð farmsins* Stærð allt að og jafnt og 1 m 2 Stærra en 1 m2 til og með með 5 m 2 Stærra en 5 m2 til og með 20 m 2 Stærra en 20 m 2 *Stærsti yfirborðsflötur farmsins Margföldunarstuðull Flutningsstuðulinn fyrir sérhvert ytra ílát, gám eða ökutæki skal annaðhvort ákvarða með því að leggja saman stuðlana fyrir sérhverja farmeiningu eða með beinni mælingu á geisluninni að undanteknum mjúkum ytri umbúðum þar sem stuðullinn er summan af stuðli allra eininganna. mörk fyrir flutningsstuðul og geislun fyrir farmeiningu og yfirpakkningu Fyrir utan farm, sem fluttur er sem heildarfarmur, má stuðullinn fyrir einstaka farmeiningu eða yfirpakkningu ekki fara yfir 10. Fyrir utan farm, sem fluttur er sem heildarfarmur, má samkvæmt sérákvæðum 3, (Viðauki VII), mesta geislun í sérhverjum punkti á yfirborði farmeiningar eða aukayfirpakkningu ekki fara yfir 2 msv/klst. Mesta geislun í sérhverjum punkti á yfirborði farmeiningar eða yfirpakkningu, sem flutt er sem heildarfarmur, má ekki fara yfir 10 msv/klst. Farmeiningu og yfirpakkningu skal flokka í einhvern eftirtalinna flokka, I-HVÍTUR, II-GULUR eða III-GULUR, í samræmi við forsendurnar í töflu 17 og eftirfarandi ákvæði: - Við ákvörðun á flokki fyrir farmeiningu eða yfirpakkningu skal taka mið af stuðli og geisluninni við yfirborðið. Þegar stuðullinn er í samræmi við flokkinn en geislunin við yfirborðið er í samræmi við annan flokk skal setja farmeininguna eða yfirpakkninguna í hærri flokkinn. I-HVÍTUR telst lægsti flokkur og III-GULUR hæsti flokkur. - Ákvarða skal stuðulinn eins og kveðið er á um hér á undan undir fyrirsögninni Flutningsstuðull. - Ef geislun við yfirborðið er meiri en 2 msv/klst. skal farmeiningin eða yfirpakkningin flutt sem heildarfarmur og í samræmi við sérákvæðin í 3 (3.5) (a), (viðauka VII). - Farmeiningu, sem flutt er samkvæmt sérstöku samkomulagi, skal setja í flokkinn III-GULUR. - Yfirpakkningu, sem flutt er samkvæmt sérstöku samkomulagi, skal setja í flokkinn III-GULUR. Tafla 17: Flokkun farmeininga eftir stuðli Forsendur Flutningsstuðull (TI) Mesta geislun við yfirborð Flokkur 0 a) Hámark 0,005 msv/klst. I-HVÍTUR Hærri en 0 en lægri en 1 a) Yfir 0,005 msv/klst. en að hámarki 0,5 II-GULUR msv/klst. Hærri en 1 en ekki hærri en 10 Yfir 0,5 msv/klst. en að hámarki 2 msv/klst. III-GULUR Hærri en 10 Yfir 2 msv/klst. en að hámarki 10 msv/klst. III-GULUR b) a) Ef stuðullinn, fenginn með mælingu, er að hámarki 0, 05 má setja gildið jafnt og 0. b) Skal flutt sem heildarfarmur. 78

80 Ákvæði og varúðar-/eftirlitsráðstafanir við flutning á undanþegnum farmeiningum Undanþegnar farmeiningar (UN 2908, 2909, 2910 og 2911), sem innihalda geislavirk efni í takmörkuðu magni, tæki, búnað og tómar umbúðir, má flytja að uppfylltum eftirfarandi skilyrðum: Geislun við yfirborð farmeiningarinnar má hvergi fara yfir 5 μsv/klst. Fara skal eftir sérákvæði 290 (Viðauka V) ef við á. Viðloðandi mengun á úthliðum farmeiningarinnar skal vera eins lítil og kostur er og má við venjulegar aðstæður ekki fara yfir eftirfarandi mörk: a) 4 Bq/cm 2 fyrir beta- og gammageislagjafa eða alfa geisla gjafa sem hafa lítil eituráhrif, b) 0,4 Bq/cm 2 fyrir alla aðra alfageislagjafa. Þessi mörk má nota sem meðaltal yfir hvert 300 cm 2 svæði yfirborðsins. Sérhver farmeining skal á úthlið vera greinilega og á varanlegan hátt merkt með upplýsingum um sendanda og/ eða móttakanda og UN-númeri með bókstöfunum UN á undan. Sérhver farmeining með brúttóþyngd yfir 50 kg skal vera greinilega og varanlega merkt með brúttóþyngdinni. Í farmbréfi skal gefa upp UN-númer með bókstöfunum UN á undan. Fara skal eftir sérákvæði 3 (Viðauka VII). Ef við á gilda ákvæði greina í ADR-reglunum. Umbúðir skulu uppfylla almennu kröfurnar í ADR-reglunum (grein 6.4.2) fyrir umbúðir. eru hluti af slíku og virknin fer ekki yfir þau mörk sem gefin eru upp í töflu , dálki 2 og 3 í ADR reglunum, má flytja sem undanþegnar farmeiningar að uppfylltum eftirfarandi skilyrðum: geislunin í 10 cm fjarlægð í hvaða punkti sem er á yfirborði ópakkaðs tækis eða búnaðar má ekki fara yfir 0,1 msv/ klst., sérhvert tæki eða framleiðslueining skal merkt með orðinu GEISLAVIRKT að undanskildum a) úrum/klukkum og tækjum með geislaljómun, b) smásöluvarningi sem fengið hefur nauðsynlega viðurkenningu af þar til bærum yfirvöldum eða þar sem hver eining/stykki fyrir sig fer ekki yfir mörk um virkni vegna undanþeginnar farmeiningar í töflu (dálkur 5) í ADR reglunum, þó að því tilskildu að varan sé flutt í umbúðum sem merkt er að innanverðu með GEISLAVIRKT til að vara á sýnilegan hátt við geislavirku efni þegar umbúðirnar eru opnaðar, virka efnið er fullkomlega innilokað með óvirkum hluta (útbúnaður, sem eingöngu er ætlað að innihalda geislavirkt efni, telst ekki tæki eða búnaður). Geislavirk efni á öðru formi en lýst er í greininni hér á undan, með virkni, sem ekki fer yfir mörkin í töflu , dálki 4 í ADR-reglunum, má flytja í undanþeginni farmeiningu að því tilskildu að: innihaldið haldist í umbúðunum/farmeiningunni við venjulegar aðstæður, farmeiningin sé merkt með GEISLAVIRKT að innanverðu þannig að greinilega sjáist að geislavirkt efni er til staðar þegar umbúðir eru opnaðar. Geislavirk efni, sem eru innilokuð í tæki eða öðrum búnaði eða VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 79

81 Tómar umbúðir, sem hafa innihaldið geislavirkt efni, má flytja sem undanþegna farmeiningu að því tilskildu að: umbúðirnar séu í góðu ástandi og lokaðar á öruggan hátt, viðloðandi mengun á innra yfirborði umbúðanna fari ekki yfir 100-föld eftirfarandi gildi: a) 4 Bq/cm 2 fyrir beta- og gammageislagjafa eða alfageislagjafa sem hafa litla skaðavirkni, b) 0,4 Bq/cm 2 fyrir alla aðra alfageislagjafa; þessi mörk má nota sem meðaltal yfir hvert 300 cm 2 svæði yfirborðsins; tilskilin varúðarmerki, sem áður hafa verið sett á farmeininguna, séu ekki lengur sýnileg. Merkingar Sérhver farmeining skal að utan vera greinilega og varanlega merkt með: UN-númeri með bókstöfunum UN á undan. ADR-nafninu (samkvæmt töflu 15) eða töflu A, Viðauka IV. Ekki er krafist nafns á undanþegnum farmeiningum heldur aðeins UN-númers með bókstöfunum UN á undan. Upplýsingar um sendanda og/eða móttakanda. Sérhver farmeining með brúttóþyngd yfir 50 kg skal vera greinilega og varanlega merkt með brúttóþyngdinni. Ennfremur gildir eftirfarandi: Iðnaðarfarmeining af gerð 1, iðnaðarfarmeining af gerð 2 eða iðnaðarfarmeining af gerð 3 skal að utan vera greinilega og varanlega merkt með merkingunni Gerð IP-1, Gerð IP-2 eða Gerð IP-3 eftir því sem við á. Farmeining af gerðinni A skal að utan vera greinilega og varanlega merkt með merkingunni Gerð A. Iðnaðarfarmeining af gerðinni 2 eða iðnaðarfarmeining af gerðinni 3 eða farmeining af gerðinni A skal að utan vera greinilega og varanlegt merkt með þjóðarbókstaf upprunalandsins og nafni framleiðandans eða annarri merkingu sem ákveðin hefur verið af viðkomandi yfirvaldi. Sérhver farmeining, sem er í samræmi við framleiðslugerðina sem viðurkennd er af viðkomandi yfirvaldi, skal vera að utan greinilega og varanlega merkt með: viðurkenningarmerki(-merkjum) viðkomandi yfirvalds fyrir framleiðslugerðinni, raðnúmeri fyrir sérhverjar umbúðir í samræmi við framleiðslugerðina, Gerð B(U) eða Gerð B(M) fyrir farmeiningu af gerðinni B(U) eða gerðinni B(M), Gerð C fyrir farmeiningu af gerðinni C. Sérhver farmeining, sem er í samræmi við framleiðslu af gerð B(U), gerð B(M) eða gerð C, skal á ysta íláti (eða gámi), sem er brunaþolið og vatnshelt, vera merkt með merkinu fyrir jónandi geislun eins og sýnt er á mynd 18, með stönsun, með því að greipa það á eða á annan hátt þannig að merkið sé eld- og vatnsþolið. Ef LSA-I efni eða SCO-I er sett í ílát eða pakkað inn og flutt sem heildarfarmur skal á úthlið ílátsins eða umbúðaefnisins setja textann Geislavirkt LSA-I eða Geislavirkt SCO-I eftir því sem við á. Varúðarmerki á umbúðum Fyrir utan stóra gáma (stærri en 3 m 3 ) og tanka skulu farmeiningar, yfirpakkningar og litlir gámar vera merktir með því varúðarmerki eða þeim varúðarmerkjum sem tilgreind eru í dálki 5 í töflu A (7A, 7B eða 7C) í Viðauka IV. Varúðarmerki skal - setja í nálægð við ADR-heitið, - festa á tvær gagnstæðar hliðar farmeiningar eða yfirpakkningu, - festa á allar fjórar hliðar gáms (báðar hliðar og báða gafla). 80

82 Varúðarmerki á farmeiningu skal staðsetja þannig að engir hlutar umbúðanna eða annað, sem fest kann að vera á umbúðirnar, eða merki eða merking hylji eða skyggi á varúðarmerkin. Varúðarmerki, sem koma innihaldinu ekki við, skulu fjarlægð eða hulin. Farmeining, yfirpakkning og gámur, sem innihalda kjarnkleyf efni, skulu auk ofannefnds vera með varúðamerki nr. 7E. Skal það sett við hliðina á varúðarmerkinu/merkjunum) fyrir geislavirka efnið þegar það á við. Á varúðarmerki 7A, 7B og 7C skal bæta eftirfarandi upplýsingum: a. Innihald Nafn kjarnategundar ef um LSA-I efni er að ræða. Flokkanafn fyrir LSA eða SCO skal gefa upp út frá nafninu á geislavirku kjarntegundinni. Merkingarnar LSA-II, LSA-III, SCO-I og SCO-III skal nota í þessum tilvikum. Fyrir LSA-I er nægilegt að fram komi LSA-I; nafnið á geislagjafanum þarf ekki að koma fram. b. Virkni Hámarksvirkni geislavirka innihaldsins á meðan á flutningi stendur skal gefin upp í bekerel (becquerel, Bq) með viðeigandi SI-einingarstuðli (Bq, kbq, MBq, GBq, TBq). Á viðbótar ytri umbúðum og gámum skal merkingin innihald og virkni á varúðarmerkinu samsvara upplýsingum sem krafist er samkvæmt a- lið hér að ofan þannig að samanlagt heildarinnihaldið komi fram á viðbótar ytri umbúðunum. Þetta á ekki við um varúðarmerki á viðbótar ytri umbúðum eða gámum sem innihalda fleiri en eina farmeiningu með mismunandi geislagjafa. Þá má merkingin vera Sjá farmbréf. c. Flutningsstuðull Á varúðarmerki 7B og 7C er dálkur þar sem skrifa skal stuðul. Flutningsstuðull er gildi sem sendandi ákveður í samræmi við mælingu á geisluninni í eins metra fjarlægð frá farmeiningunni. Flutningsstuðull ákvarðar hversu margar farmeiningar má flytja í einu ökutæki og lágmarksfjarlægð til ökumanns (fólks) og til óframkallaðra filmna (ekki þarf að gefa upp stuðul fyrir flokk I-HVÍTUR). Sérstakar upplýsingar í farmbréfi Sendandi skal um hverja sendingu á geislavirkum efnum veita eftirfarandi upplýsingar í þessari röð í farmbréfi: a. UN-númer efnisins með bókstöfunum UN á undan. b. ADR-heitið. c. Flokkinn 7. d. Nafnið eða táknið fyrir sérhvern geislagjafa. e. Lýsingu á eðlisfræðilegu og efnafræðilegu ástandi efnisins eða upplýsingar um að þarna sé sérvarinn geislagjafi eða sérvarin geislavirk efni sem lítil hætta er á að geti dreifst. Um hið efnafræðilega ástand er almenn lýsing nægileg. f. Hámarksvirkni geislavirkra efna í innihaldi, gefið upp í bekerel (bequerel, Bq) með heppilegum SI-stuðli. g. Farmeiningarflokk (I-HVÍTUR, II-GULUR eða III-GULUR). h. Flutningsstuðul (aðeins fyrir flokka II-GULUR og III-GUL- UR). i. Einkennismerkingu fyrir sérhverja viðurkenningu viðkomandi yfirvalda (geislavirkt efni, varinn geislagjafi, geislavirk VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 81

83 efni sem lítil hætta er á að geti dreifst, sérstakt samkomulag, umbúðahönnun) ef það á við um sendinguna. j. Nákvæmar upplýsingar um innihaldið í sérhverri farmeiningu í viðbótar ytri umbúðum eða gámi og, ef við á, upplýsingar um innihaldið í sérhverjum viðbótar ytri umbúðum eða sérhverjum gámi. Ef taka á innihaldið úr viðbótar ytri umbúðunum eða gáminum á umlestunarstað á leiðinni skal viðkomandi farmbréf vera aðgengilegt. k. Ef sendingin er flutt sem heildarfarmur skal skrifa HEILD- ARFARMUR. l. Fyrir LSA-II eða LSA-III efni og fyrir SCO-I eða SCO-II efni, heildarvirkni sendingarinnar sem margfeldi af A2-gildinu (sjá kafla.7.2 í ADR-reglunum). Sendandi skal skrifa í farmbréfið þær ráðstafanir sem flytjandi skal gera eftir því sem við á. Þessar upplýsingar skulu vera skrifaðar á þeim tungumálum, sem aðilinn eða viðkomandi yfirvöld telja nauðsynleg, og þar skulu a.m.k. eftirfarandi upplýsingar koma fram: viðbótarkröfur varðandi lestun, frágang á farmi í farmrými (festingar o.s.frv.), flutning, meðhöndlun og losun á farmeiningunni, viðbótar ytri umbúðir eða gám, þ.m.t. sérstök ákvæði um frágang farms vegna hita (sjá sérákvæði 3 í Viðauka VII) eða yfirlýsing um að slíkar ráðstafanir séu óþarfar, takmarkanir á aðferðum eða ökutæki og upplýsingar um leiðir ef þess er þörf, nauðsynlegar neyðarráðstafanir vegna sendingarinnar.. Tilskilin viðurkenningarvottorð frá viðkomandi yfirvöldum þurfa ekki endilega að fylgja sendingunni. Sendandi skal sjá til þess að þau séu aðgengileg aðilanum fyrir lestun og losun. Dæmi um upplýsingar í farmbréfi: UN 2915 GEISLAVIRKT EFNI, FARMEINING AF GERÐ A, 7, Kr-85, lokaður geislagjafi í loftkenndu ástandi, 37 GBq, II-GUL- UR, 0,4 ásamt einkennismerki í samræmi við i-lið hér að framan. Merking ökutækja, lestun, losun og flutningur Hættuskilti Við flutning á hættulegum farmi samkvæmt ADR-reglunum skal ökutækið vera merkt með tveimur ferhyrndum appelsínugulum endurskinsskiltum með svörtum ramma. Annað skal festa á fremri hluta og hitt á aftari hluta ökutækisins (ökutækjanna). Hættuskilti, sem sýnir almenna hættu, t.d. vegna á stykkjavöru, þ.m.t. geislavirkum efnum, hafa enga áletrun, hvorki hættunúmer né UN-númer. Hættuskilti skulu vera ferhyrnd, appelsínugul skilti sem endurvarpa ljósi. Þau skulu vera 40 cm á breidd og 30 cm á hæð. Varúðarmerki á ökutækjum og gámum Ökutæki, sem flytur farmeiningu með geislavirkt innihald fyrir utan farmeiningar með UN-númer , skal vera merkt með varúðarmerki 7D (25 x 25 cm) á báðum hliðum og að aftan. Nota má minni varúðarmerki (10 x 10 cm) ef ekki er pláss fyrir þau stærri. Stórir gámar (stærri en 3 m 3 ) skulu vera merktir með sama varúðarmerki(-merkjum) og eru á umbúðunum á báðum langhliðum og báðum göflum (öllum hliðum). Auk þess skal merkja á sama hátt með varúðarmerki 7D í stærðinni 25 x 25 cm. Varúðarmerki 7A, 7B og 7C skulu vera í venjulegri stærð, 10 x 10 cm. 82

84 Í staðinn fyrir að nota tvö varúðarmerki (t.d. 7C og 7D) má nota varúðarmerki 7A, 7B eða 7C eftir því sem við á af stærri gerð, 25 x 25 cm. Heildarfarmur Með heildarfarmi í flokki 7 er átt við eitt ökutæki eða stóran gám sem eingöngu er notaður við viðkomandi flutning af einum notanda þannig að við allar lestunar- og losunaraðgerðir fyrir, við og eftir sjálfan flutninginn sé farið eftir fyrirmælum sendanda eða móttakanda. Kröfur: Ákvæði 3 í Viðauka VII) skal vera uppfyllt. Við flutning á heildarfarmi má geislunin þétt við ökutækið (farmrýmið) ekki fara yfir 2 msv/klst. og í tveggja metra fjarlægð frá ökutækinu (farmrýminu) má geislunin ekki fara yfir 100 μsv/klst. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 83

85 AðsKIlNAðuR við flutning Í allri starfsemi með geislavirk efni er reynt að draga eins og unnt er úr þeirri geislun sem starfsmennirnir verða fyrir. Því skal reyna að staðsetja farmeiningar, sem merktar eru með varúðarmerkjum fyrir flokk II-GULUR eða III-GULUR, eins langt frá ökumanni og kostur er. Samkvæmt sérákvæðum 3 gildir eftirfarandi um aðskilnað umbúða: Farmeiningar, viðbótar ytri ílát, gámar og tankar skulu við flutning vera aðskilin a. frá rými þar sem aðrir en þeir, sem nefndir eru í lið c, dveljast venjulega - samkvæmt töflu 18 eða - með fjarlægð sem samkvæmt útreikningi tryggir að viðkomandi hópur, sem dvelst í rýminu, verði fyrir minni geislun en samsvarar 1 msv á ári, og b. frá óframkölluðum filmum og póstsekkjum samkvæmt töflu 7.4, og c. frá starfsmönnum/öðrum sem nota vinnurýmið reglulega - samkvæmt töflu 18, eða - með fjarlægð sem samkvæmt útreikningi tryggir að starfsmenn sem dveljast í viðkomandi rými verði fyrir minni geislun en samsvarar 5 msv á ári, d. frá öðrum hættulegum farmi í samræmi við töflu 19. Í töflu 18 eru lágmarksfjarlægðir frá geislavirkum farmi að fólki. Tafla 18: Lágmarksfjarlægðir frá farmeiningum í flokki II- GULUR eða III-GULUR að starfsmönnum/öðru fólki Samanlagður stuðull Tíminn sem viðkomandi verður fyrir geislun á ári (klst.) Svæði sem almenningur hefur reglulega aðgang að Vinnusvæði sem reglulega er notað 0 klst. 20 klst. 0 klst. 20 klst. Lágmarksfjarlægð í metrum ef hlíf er til staðar , ,5 4 0,5 1,5 8 2,5 6 1,0 2, ,5 1, ,5 1, ,5 13,5 2,5 5,5 50 6,5 15,5 3 6,5 Ath.: - Farmeiningar eða viðbótar ytra ílát í flokki II-GULUR eða III-GULUR má ekki flytja í rými þar sem farþegi dvelst en þó er undantekning vegna fólks sem hefur leyfi til að fylgja slíkum farmi. - Engin annar en ökumaðurinn og aðrir starfsmenn ökutækisins mega hafa aðgang að ökutæki sem flytur farmeiningu, viðbótar ytra ílát eða gáma með varúðarmerki vegna flokks II-GULUR eða III-GULUR. - Geislavirk efni skal skilja frá óframkölluðum filmum. Viðmið fyrir ákvörðun á aðskilnaðarfjarlægð í þessu sambandi 8

86 er að geislunin, sem óframkölluð filma verður fyrir frá flutningi á geislavirku efni, skal takmarkast við 0,1 msv á hverja sendingu af slíkri filmu. Í töflu 19 er lágmarksfjarlægðin í metrum að filmum eða póstsekkjum með hliðsjón af samanlögðum stuðli og tímalengdinni á flutningi. Mörk geislavirkni Heildargeislavirkni í ökutæki við flutning á LSA-efni/hlut eða SCO-efni/hlut í iðnaðarfarmeiningu af gerð 1 (IP-1), gerð 2 (IP- 2), gerð 3 (IP-3) eða efnið ópakkað skal ekki fara yfir gildin í töflu 20. Engin mörk eru á samanlögðum stuðli fyrir sendingar á LSA-I. - Engin mörk eru á samanlögðum stuðli fyrir ökutækið við flutning á heildarfarmi. - Geislastyrkurinn við venjulegar aðstæður má ekki fara yfir 2 msv/klst. neins staðar við úthlið ökutækis og 0,1 msv/klst. neins staðar í tveggja metra fjarlægð þaðan í frá. Frágangur á farmi (festingar) við flutning og tímabundna geymslu Að því tilskildu að varmaflæðið frá yfirborði fari ekki yfir 15 W/m 2 og að farmurinn í næsta nágrenni sé ekki pakkaður í sekki má farmeining eða viðbótar ytra ílát vera með eða geyma með annarri pakkaðri vöru án sérstaks frágangs (festinga) nema viðkomandi yfirvöld krefjist annars svo ekki fari á milli mála í viðeigandi viðurkenningarvottorði. Eftirlit með lestun í gáma og samsöfnun á farmeiningum, viðbótar ytri ílátum og gámum skal framkvæmt samkvæmt eftirfarandi fyrirmælum: - Takmarka skal heildarfjölda farmeininga, viðbótar ytri íláta og gáma á ökutæki þannig að heildarstuðullinn fyrir ökutækið fari ekki yfir mörkin í töflu 21, undantekning er flutningur á heildarfarmi. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 85

87 Tafla 19: Lágmarksfjarlægð milli farmeininga í flokki II-GULUR eða III-GULUR og póstsekkja eða farmeininga með áletruninni FILMUR. Hámarksfjöldi farmeininga Flutnings- eða geymslutími í klst. III-GULUR II-GULUR Samanlagður stuðull Lágmarksfjarlægð í metrum 0,2 0,5 0,5 0,5 0, ,5 0,5 0,5 0, ,5 0, , , , , , Tafla 20: Mörkin fyrir geislavirkni í ökutæki fyrir LSA-efni/hlut og SCO-efni/hlut í iðnaðarfarmeiningu eða efnið ópakkað Gerð efnis eða búnaðar Mörkin fyrir geislavirkni fyrir ökutæki LSA-I Ótakmörkuð LSA-II og LSA-III, óbrennanleg efni í föstu formi Ótakmörkuð LSA-II og LSA-III, brennanleg efni í föstu formi 100 A 2 og allir vökvar og lofttegundir SCO 100 A 2 Tafla 21: Mörkin fyrir stuðul fyrir gám eða ökutæki sem ekki eru notuð fyrir heildarfarm Gerð gáms eða ökutækis Mörkin fyrir samanlagðan stuðul fyrir gám eða ökutæki Lítill gámur 50 Stór gámur 50 Ökutæki 50 Sérhverja farmeiningu eða viðbótar ytra ílát með stuðul yfir 10 má einungis flytja sem heildarfarm. Geislastyrkurinn má ekki fara yfir eftirfarandi gildi fyrir sendingar sem fluttar eru sem heildarfarmur: 8

88 a. 10 msv/klst. neins staðar við úthlið farmeiningar eða viðbótar ytra íláts og má einungis fara yfir 2 msv/klst. að því tilskildu að: ökutækið sé útbúið með afmörkuðu rými sem við venjulegar aðstæður kemur í veg fyrir að óviðkomandi komist að því sem er innan þess, gerðar hafi verið ráðstafanir til að tryggja að farmeiningin eða viðbótar ytra ílátið haldist kyrrt á sama stað í ökutækinu við venjulegar aðstæður og engin lestun eða losun eigi sér stað á meðan á flutningi stendur. b. 2 msv/klst. á neinum stað við úthlið ökutækisins, þ.m.t. við þak og undirvagn eða, ef um er að ræða opið ökutæki, við ytri brúnir þess lóðrétt upp jafnt hæð farmsins, við efri brún farmsins og neðri brún/flöt ökutækisins og 0,1 msv/klst. í neinum punkti í tveggja metra fjarlægð frá lóðréttu plani sem myndast af úthliðum ökutækisins eða, ef farmurinn er fluttur í opnu ökutæki, í tveggja metra fjarlægð frá lóðréttu plani ytri brúna ökutækisins. Skemmdar farmeiningar, farmeiningar sem leka, mengaðar umbúðir 1. Ef farmeining er greinilega skemmd eða lek eða ef grunur leikur á að farmeining hafi lekið eða skemmst, skal takmarka aðgang að farmeiningunni og Geislavarnir ríkisins fengnar til að skoða og meta lekann og þar með geislunina frá farmeiningunni. Skoðunin skal ná til farmeiningarinnar, ökutækisins, nærliggjandi lestunar- og losunarsvæðis og, ef nauðsyn krefur, alls annars farms sem fluttur er með ökutækinu. Ef nauðsyn krefur skal grípa til víðtækari ráðstafana í samræmi við kröfur Geislavarna ríkisins til að draga úr eða koma í veg fyrir áhrif af leka eða skemmdum. 2. Farmeiningar, sem eru skemmdar eða geislavirkt efni lekur úr þannig að geislunin fari yfir leyfileg mörk miðað við eðlilegar aðstæður, má flytja undir eftirliti í bráðabirgðaaðstöðu en þær má ekki flytja áfram fyrr en eftir viðgerð og hreinsun. 3. Reglulegt eftirlit skal haft með ökutæki og búnaði, sem notaður er reglulega við flutning á geislavirku efni, til að ákvarða geislasmit. Tíðni eftirlits skal taka mið af líkunum á smiti ásamt umfangi flutninganna á geislavirku efnunum. 4. Ef ekki er getið um annað í lið 5 skal ökutæki og búnaður eða hluti hans, sem við flutning á geislavirku efni hafa óhreinkast/smitast þannig að geislunin fari yfir leyfileg mörk eða ef geislunin mælist yfir 5 μsv/klst. við yfirborðið, hreinsuð strax af kunnáttuaðila og má ekki nota aftur fyrr en áföst óhreinindi/smit hætta að fara yfir leyfileg mörk og geislunin við yfirborðið er undir 5 μsv/klst. 5. Viðbótar ytra ílát, gámur, tankur eða brettatankur (IBC-gámur) eða ökutæki, sem notað er eingöngu til á geislavirkum efnum sem heildarfarmi, skulu vera undanþegin ákvæðunum í lið 4 hvað varðar innhliðar en eingöngu á meðan flutningurinn flokkast sem heildarfarmur. Önnur ákvæði Ef ekki er hægt að afhenda (móttakanda) sendinguna skal geyma hana á öruggum stað, Geislavarnir ríkisins látin vita og farið fram á leiðbeiningar um framhaldsaðgerðir. Samkvæmt sérákvæðum S21 um vöktun gilda eftirfarandi ákvæði um flokk 7: VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 87

89 Ákvæðin um vöktun ökutækis gilda um allan farm óháð þyngd. Auk þess skal farmur í flokki 7 ætíð vera undir eftirliti til að koma í veg fyrir skemmdarverk og til að láta megi ökumann eða viðkomandi yfirvöld vita við stuld eða bruna. Aftur á móti er ekki gerð krafa um vöktun ef - farmrýmið er læst og farmeiningarnar í flutningi eru varðar á annan hátt fyrir því að óviðkomandi losi þær, og - geislunin fer ekki yfir 5 μsv/klst. neins staðar við ytra borð ökutækisins. Skilgreiningar á hugtökum Farmeiningar Í flokki 7 er yfirleitt talað um farmeiningar en ekki umbúðir/ ílát. Til farmeininga teljast umbúðir, hlífar og geislavirka efnið. A-farmeining Farmeining sem notuð er við flutning á UN 2915, 3332, 3327 og B-farmeining B-farmeiningar eru notaðar þegar virknin er það mikil að ekki má nota A-farmeiningu. Til eru tvær B-farmeiningar: B(U) fyrir UN 2916 og 3328, B(M) fyrir UN 2917 og Farmeining fyrir kjarnkleyf efni Allar farmeiningar verða að vera viðurkenndar. Þær fá þá bókstafinn F (fissile) fyrir kjarnkleyf efni til viðbótar við farmeiningarmerkinguna, t.d. IF, AF, B(U)F og B(M)F. Iðnaðarfarmeiningar IP 1, IP 2 og IP3 Mismunandi gerðir af iðnaðarfarmeiningum eru einungis notaðar fyrir LSA-efni og SCO-efni með UN-númerin 2912, 3321, 3322,3324, 3325, 2913, 3326 og Menguð farmeining Geislavirkt efni á yfirborði í meira magni en 0,4 Bq/cm 2 ef það er beta- og gammageislun eða alfageislar sem lítil eituráhrif hafa eða í meira magni en 0,04 Bq/cm 2 ef það eru einhverjir aðrir alfageislar. Undanþegin farmeining Einfaldasta gerð af farmeiningu (Excepted package). Notuð við flutning á UN 2908, 2909, 2910 og Flutningsstuðull Flutningsstuðull er tala sem farmeining, ytri umbúðir eða gámur eða LSA-1 eða SCO-1 í ópökkuðu formi fær, sem notaður er við eftirlit, aðallega við lestun bæði á áhættu og geislaálagi. Geislaálag Geislaskammturinn sem starfsmaður/ökumaður eða annar verður fyrir. Geislaálagið er bæði háð geisluninni og tímanum sem hún stendur. Geislaálagið hefur eininguna Sv (sívert/sievert). Heildarfarmur Farmur sem kemur frá einum og sama sendanda þar sem ökutækið eða stór gámur er einungis notaður til á þeim farmi og lestun og losun fer samkvæmt fyrirmælum sendanda og móttakanda. Kjarnkleyf efni Úran-233, úran-235, plútóníum-239, plútóníum-241 eða sambönd þessara efna. 88

90 SCO Yfirborðsmengaður búnaður (Surface Contaminated Object) Virkni Fjöldi kjarnabreyta á tímaeiningu. Virknin er gefin upp í einingunni Bq (bekerel/becquerel) á tímaeiningu. Yfirborðsmengaður búnaður Búnaður sem er ekki geislavirkur sjálfur en geislavirkt efni er á yfirborði hans. (Sama og SCO, Surface Contaminated Object.) Yfirpakkning Sending frá einum og sama sendanda sem inniheldur fleiri en einn pakka/farmeiningu, þannig frágengin að hún myndar eina einingu sem auðveldar meðhöndlun og skorðun við flutning. Dæmi um yfirpakkningu er: - bretti sem fleiri en einni farmeiningu er raðað eða staflað á og farmeiningin (-einingarnar) fest(ar) með bandi, strekkjara eða plastfilmu eða á annan hentugan hátt, - ytri hlífðarumbúðir, t.d. kassi eða karfa. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 89

91 90

92 Flokkur 8 Ætandi efni Skilgreiningar/forsendur Í flokki 8 eru efni og hlutir með efnum með efnafræðilega eiginleika sem hafa skaðleg áhrif á húð sem þau komast í snertingu við eða geta skemmt eða eyðilagt annan varning eða tækið og skapað aðrar hættur ef þau leka út. Skilgreiningin á þessum flokki nær einnig yfir efni sem mynda ætandi vökva þegar þau komast í snertingu við vatn eða mynda með raka andrúmsloftsins ætandi gufur eða úða/ský. Efnum og hlutum í flokki 8 er skipt samkvæmt eftirfarandi yfirliti: C1-C10 Ætandi efni án viðbótarhættu C1-C4 Súr efni C1 Ólífrænir vökvar C2 Ólífræn föst efni C3 Lífrænir vökvar C4 Lífræn föst efni C5-C8 Basísk (lútkennd) efni C5 Ólífrænir vökvar C6 Ólífræn föst efni C7 Lífrænir vökvar C8 Lífræn föst efni C9-C10 Önnur ætandi efni C9 Vökvar C10 Föst efni C11 CF CS CW CO CT CFT COT Hlutir Ætandi, eldfim efni CF1 Vökvar CF2 Föst efni Ætandi, sjálfhitnandi efni C Vökvar CS2 Föst efni Ætandi efni sem við snertingu við vatn mynda eldfimar lofttegundir CW1 Vökvar CW2 Föst efni Ætandi, eldnærandi efni CO1 Vökvar CO2 Föst efni Ætandi, eitruð efni CT1 Vökvar CT2 Föst efni Hættulegir eiginleikar Ætandi, eldfim, eitruð efni Ætandi, eldnærandi efni Efni í flokki 8 æta í sundur flest efni, t.d. vefnað, pappír og marga málma. Þannig sundrast efni í hluta og oft myndast um leið lofttegundir og varmi. Í vissum tilvikum myndast vetni sem skapar sprengihættu eða íkviknunarhættu. Séu notaðar rangar umbúðir geta bæði umbúðir, efni og farartæki æst í sundur. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 91

93 Sé ólíkum efnum blandað saman geta orðið öflug efnahvörf, t.d. við myndun varasamra lofttegunda. Fái maður skvettu í augun skal skola þau strax með miklu magni af vatni og leita síðan strax til læknis. Flokkun í pökkunarflokka Efnum í flokki 8 skal skipa í eftirfarandi pökkunarflokka eftir áhættunni sem fylgir þeim við flutning: Pökkunarflokkur I: Pökkunarflokkur II: Pökkunarflokkur III: sterkt ætandi efni ætandi efni lítið ætandi efni. Ef hættan af efnum í flokki 8 breytist vegna íblöndunarefna skal flokka blönduna samkvæmt raunverulegri hættu sem hún veldur. Út frá forsendum um flokkun er einnig hægt að ákvarða hvort tiltekin lausn eða tiltekin blanda, sem inniheldur tiltekið efni, hafi slíkan eiginleika að lausnin eða blandan skuli ekki falla undir ákvæðin í þessum flokki. Efni, lausnir eða blöndur sem: teljast ekki ætandi samkvæmt forsendum í tilskipun 67/548/EB eða 88/379/EB og verka ekki ætandi á stál eða ál má ætla að falli ekki undir ákvæðin um flokk 8. Ath.: UN 1910 KALSÍUMOXÍÐ og UN 2812 NATRÍUM- ALLUMÍNAT falla ekki undir ákvæði í ADR-reglunum. Efni ekki leyfð í flutningi á vegum Efnafræðilega óstöðug efni í flokki 8 má einungis flytja ef nauðsynlegar ráðstafanir hafa verið gerðar til að hindra að þau sundrist eða fjölliðist á þann hátt að það skapi hættu við flutninginn. Þess vegna skal þess sérstaklega gætt að ílát og tankar innihaldi ekki efni sem geta komið af stað slíku efnahvarfi. Eftirfarandi efni er ekki leyfilegt að flytja: UN 1798 BLÖNDUR AF SALTPÉTURSSÝRU OG SALT- SÝRU, efnafræðilega óstöðugar blöndur af úrgangsbrennisteinssýru, efnafræðilega óstöðugar blöndur af nítersýru eða ónítreraðar, blandaðar úrgangssýrur, perklórsýra, vatnslausn með meira en 72% (af þunga) af hreinni sýru eða blöndur af perklórsýru og öðrum vökvum en vatni. UN 1794, 2506, 2509, 3244 í föstu formi, sem innihalda vökva og efni í föstu formi í umbúðarflokki III, má flytja ósekkjað sem heilan farm. Ökutækið skal vera klætt innan með þar til gerðri klæðningu sem þolir efnið. Við flutning í ökutæki með tjaldi skal tjaldið þannig staðsett að það komist ekki í snertingu við farminn. Afgangsefni í föstu formi, sem innihalda efni með UN-númerin 2506 eða 2509, má flytja að uppfylltum sömu skilyrðum og gilda um þau efni. Önnur afgangsefni í föstu formi, sem tilheyra umbúðaflokki III, má aðeins flytja að uppfylltum þeim skilyrðum sem sett eru fyrir flutningi í gámi. 92

94 Gámaflutningar Gámar, sem ætlaðir eru til á ósekkjuðum efnum með UN-númerið 1794, 2506, 2509 eða 3244 í föstu formi sem innihalda vökva og efni í föstu formi í umbúðarflokki III, skulu vera útbúnir með heilum veggjum og þar til gerðri klæðningu og lokaðir með tjaldi eða heilu loki. Sérstakar kröfur við lestun, losun og meðferð Hreinsun Ökutæki, sem nota á til að flytja varning sem inniheldur efni með UN-númer 1796, 1802, 1826, 2031, 2032, 3084 eða 3093, skulu hreinsuð vandlega og sérstaklega skal séð til að allt rusl (hálmur, hey, pappír) sé fjarlægt. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 93

95 94

96 flokkur 9 ÖNNuR Hættuleg efni skilgreiningar/forsendur Flokkur 9 inniheldur efni og hluti sem skapa hættu við flutninga sem ekki falla undir forsendur annarra flokka. Efni og hlutir í flokki 9 skiptast í eftirfarandi undirflokka: M1 Efni sem geta verið skaðleg heilsu ef þau berast í líkamann við innöndun á fínu ryki M2 Efni og hlutir sem við bruna geta myndað díoxín M3 Efni sem gefa frá sér eldfimar gufur M4 Litíumrafhlöður M3 Björgunarbúnaður M6-M8 Efni skaðleg umhverfinu M6 Vökvar sem menga vatn M7 Föst efni sem menga vatn M8 Erfðafræðilega breyttar örverur og aðrar lífverur M9-M10 Upphituð efni M9 Vökvar M10 Föst efni M11 Önnur efni sem skapa hættu við flutninga en falla ekki undir forsendur annarra flokka efni sem geta verið skaðleg HeIlsuNNI ef þau BeRAst í líkamann við INNÖNDuN á fínu RyKI Efni, sem geta verið skaðleg heilsunni þegar þau berast í líkamann við innöndun á fínu ryki, eru asbest og efni og vörur sem innihalda asbest. efni og HlutIR sem við BRuNA geta myndað DíoXíN Efni og hlutir, sem við bruna geta myndað díoxín, eru fjölklóreruð tvífenýl (PCB, polychlorinatet biphenyl), fjölklóreruð terfenýl (PCT, polychlorinated terphenyl), fjölhalógeneruð tvífenýl og terfenýl og blöndur, sem innihalda þessi efni, og búnaður eins og þéttar, spennar og annar búnaður sem inniheldur slík efni eða blöndur með slíkum efnum. Ath.: Blöndur, sem innihalda að hámarki 50 mg/kg PCB eða PCT, falla ekki undir ákvæði ADR-reglnanna. efni sem gefa frá sér eldfimar gufur Efni, sem gefa frá sér eldfimar gufur, og fjölliður sem innihalda eldfima vökva með blossamark upp í 55 C. litíumrafhlöður Litíumrafhlöður skulu flokkaðar samkvæmt kafla 38.3 í prófunarhandbókinni. BjÖRguNARBúNAðuR Björgunarbúnaður, sem fellur undir ákvæði um flokk 9, er t.d. líknarbelgir í bíla og neyðarrennur í flugvélar þegar slíkur búnaður er fluttur laus. efni skaðleg umhverfinu Efni, sem skaða umhverfið, eru vatnsmengandi efni, ýmist í fljótandi eða föstu formi en einnig lausnir og blöndur af slíkum efnum (eins og afgangsefni) sem ekki uppfylla forsendur fyrir að fara í aðra flokka eða undir önnur heiti í flokki 9. Undir efni skaðleg umhverfinu falla einnig erfðabreyttar örverur og aðrar erfðabreyttar lífverur. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 9

97 Efni sem menga vatn Efni, sem menga vatn, flokkast í UN 3082 VÖKVI SKAÐLEG- UR UMHVERFINU, NOS og UN 3077 FAST EFNI SKAÐLEGT UMHVERFINU, NOS Flokkunina skal gera samkvæmt viðkomandi prófunaraðferð ADR-reglnanna. Erfðabreyttar örverur eða aðrar erfðabreyttar lífverur Erfðabreyttar örverur eru örverur sem efðaefninu hefur verið breytt í af ásettu ráði með tæknilegum aðferðum eða á annan hátt sem ekki kemur fyrir í náttúrunni. Erfðafræðilegar breyttar örverur í flokki 9 eru þær sem ekki eru hættulegar mönnum eða dýrum en geta breytt dýrum, plöntum, örverugróðri og vistkerfinu á þann hátt sem ekki kemur fyrir í náttúrunni. Aths. 1 Erfðafræðilega breyttar örverur, sem eru smitandi, falla undir flokk 6.2, UN 2814 og Aths. 2 Erfðafræðilegar breyttar örverur, sem leyfi hefur fengist fyrir til að losa út í umhverfið, falla ekki undir ákvæði um flokk 9. Aths. 3 Lifandi hryggdýr eða hryggleysinga má ekki nota sem burðardýr á erfðafræðilega breyttum örverum í flokki 9, þó með þeirri undantekningu að ekki sé hægt að flytja örverurnar á annan hátt. Erfðafræðilega breyttar lífverur, sem vitað er eða grunur leikur á að séu skaðlegar umhverfinu, skal flytja samkvæmt þeim kröfum sem gerðar eru í upprunalandinu. Upphituð efni Upphituð efni eru efni sem eru flutt eða afhent til í fljótandi ástandi við hitastig um eða yfir 100 C, þó undir blossamarki þeirra hafi þau tiltekið blossamark. Þetta á einnig við um föst efni sem flutt eru eða afhent til við hitastig um eða yfir 240 C. Ath.: Upphituð efni má aðeins setja í flokk 9 ef þau uppfylla ekki skilyrði fyrir flokkun í einhvern annan flokk. Önnur efni sem skapa hættu við flutning en falla ekki undir neinn annan flokk Eftirfarandi efni, sem ekki falla undir neinn annan flokk, eru sett í flokk 9: - föst ammóníaksambönd með blossamark undir 60 C - lítið hættuleg dítíónít - mjög rokgjarnir vökvar - efni sem gefa frá sér hættulegar gufur - efni sem innihalda ofnæmisvaldandi efni - efnagreiningarpakkar og skyndihjálparkassar Eftirfarandi efni og hlutir, sem eru gefin upp í grunnreglum Sameinuðu þjóðannna, falla ekki undir ákvæði ADR-reglnanna: UN 1845 KOLDÍOXÍÐ, FAST (ÞURRÍS), UN 2071 AMMÓNÍUMNÍTRAT-ÁBURÐUR, UN 2216 FISKIMJÖL (FISKÚRGANGUR), (GERT STÖÐ- UGT/EKKI HÆTTA Á SJÁLFTENDRUN), UN 2807 SEGULEFNI, UN 3166 BRUNAHREYFLAR, einnig innbyggðir í búnað eða ökutæki, UN 3171 RAF(GEYMA)DRIFIN ÖKUTÆKI eða UN 3171 RAF(GEYMA)DRIFINN BÚNAÐUR (blautir rafgeymar), UN 3334 vökvi sem fellur undir ákvæði loftferðaeftirlits, UN3335 fast efni sem fellur undir ákvæði loftferðaeftirlits. 96

98 Flokkun í pökkunarflokka Eftir hættustigi skal flokka efni og hluti í flokki 9 í eftirfarandi pökkunarflokka: Pökkunarflokk II: hættuleg efni Pökkunarflokk III: lítið (minna) hættuleg efni Efni og hlutir sem er óheimilt að flytja á vegum Eftirfarandi efni og hluti má ekki flytja á vegum: - litíumrafhlöður sem uppfylla ekki ákvæðin í kafla 3.3, sérákvæði 188, 230, 287 eða 636 í ADR-reglunum, - tóm, óhreinsuð uppsöfnunarílát fyrir t.d. þétta, spenna og vökvakerfi sem innihalda efni með UN-númerið 2315, 3151 eða Sérstakar kröfur við lestun, losun og meðferð Hreinsun eftir losun Ef efni og hlutir í flokki 9 með UN-númerið 2212, 2590, 2315, 3082, 3077, 3151, 3152 eða 3245 hafa lekið út í ökutækið má ekki nota það aftur fyrr en það hefur verið hreinsað vandlega og ef þörf krefur einnig sótthreinsað. Allur annar varningur, sem fluttur hefur verið með sama ökutæki, skal skoðaður til að ganga úr skugga um að hann sé hreinn. Allir tréhlutar ökutækisins, sem efnin hafa komist í snertingu við, skulu fjarlægðir og brenndir. UN 2211, þenjanlegar fjölliðukúlur og föst efni og blöndur (t.d. afgangsefni) með UN-númerið 3077 má flytja ósekkjuð í opnum ökutækjum sem þó skulu vera með tjaldi og nægilegri loftræstingu. Gámaflutningar UN 2211, þenjanlegar pólýmerkúlur og föst efni og blöndur (t.d. afgangsefni) með UN-númerið 3077 má flytja án umbúða í litlum gámum sem skulu þó vera lokaðir og með heilum veggjum. Samlestun Bann við samlestun á sama ökutæki á efnum í flokki 9 og efnum í flokki 1 gildir ekki fyrir efni í flokki 9 með UN-númerið 2990 eða VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 97

99 98

100 Umbúðir Hættulegum efnum í öllum flokkum fyrir utan flokk 1, 2, 5.2, 6.2 og 7 ásamt sjálfhvarfandi efnum í flokki 4.1 er skipt í þrjá pökkunarflokka eftir hættustigi þeirra eins og áður sagði: Pökkunarflokkur I: Mjög hættuleg efni Pökkunarflokkur II: Hættuleg efni Pökkunarflokkur III: Lítið (minna) hættuleg efni. Pökkunarflokkur efna er gefinn upp í töflu A í kafla 3.2 í ADRreglunum. Almenn ákvæði um pökkun á hættulegum varningi í umbúðir, þ.m.t. ibc-umbúðir og stórumbúðir fyrir utan flokka 2, 6.2 og 7 Ath.: Viss almenn ákvæði geta þó átt við um pökkun á varningi í flokki 2, 6.2 og 7. Hættulegu efni eða varningi skal pakka í viðurkenndar umbúðir. Þær, þ.m.t. IBC-umbúðir og stórumbúðir, skulu þola það álag sem þær geta orðið fyrir við venjulega meðhöndlun og venjulegar aðstæður, þ.á.m. vegna umlestunar milli ökutækja og/eða til og frá vörugeymslu ásamt tilfærslu af bretti eða úr ytri umbúðum og til áframhaldandi meðhöndlunar með vélum eða handvirkt. Þær skulu þannig gerðar að ekki sé hætta á leka úr þeim við venjulegar aðstæður, sérstaklega skulu þær þola titring, breytingar er verða kunna á hitastigi, raka eða þrýstingi (t.d. vegna hæðarmunar). Þeir hlutar umbúða, þ.m.t. IBC-umbúða og stórumbúða, sem komast í beina snertingu við hinn hættulega varning: a. skulu þola varninginn/innihaldið þannig að þær verði ekki veikari/viðkvæmari og b. mega ekki hafa hættuleg áhrif, t.d. virka sem hvati á efnahvarf eða hvarfast við hættulega varninginn/innihaldið. Sprengifim efni og hlutir, sjálfhvarfandi efni og lífræn peroxíð: Sé ekki annað tekið fram í ADR-reglunum skulu umbúðir og þ.m.t. IBC-umbúðir og stórumbúðir, sem notaðar eru undir varning í flokki 1, sjálfhvarfandi efni í flokki 4.1 eða lífræn peroxíð í flokki 5.2, uppfylla ákvæðin fyrir umbúðir um hættuleg efni í pökkunarflokki II. Þær skulu, ef nauðsyn krefur, hafa innri klæðningu eða vera meðhöndlaðar að innanverðu. Ef annað er ekki tekið fram í ADR-reglunum skulu umbúðirnar, þ.m.t. IBC-umbúðir og stórumbúðir en þó ekki innri umbúðir, samsvara umbúðagerð sem prófuð hefur verið með fullnægjandi niðurstöðum. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 99

101 Þegar umbúðir, þ.m.t. IBC-umbúðir og stórumbúðir, eru fylltar með vökva skal skilja eftir rými til öryggis þannig að vökvinn geti þanist út vegna hækkunar á hitastigi, sem gæti orðið við flutninginn, svo ekki valdi leka eða varanlegri aflögun/ skemmdum á umbúðunum. Ef engin sérákvæði gilda mega umbúðir ekki vera algjörlega fylltar af vökva við hitastigið 55 C. Í IBC-umbúðum skal þó vera það mikið ófyllt rými að öruggt sé að vatnsrúmmál þess fari ekki yfir 98% að hámarki við meðalhitastigið 50 C. Ef ekki er kveðið á um annað skal hámarksáfylling við 15 C vera þessi: Tafla 22: Hámarksáfylling vökva Suðumark efnisins C (byrjunarsuðumark) Hámarksáfylling umbúðanna (% af rúmmáli) 60 >60 < < < Innri umbúðum skal pakka í ytri umbúðir þannig að þær geti ekki farið í sundur við venjulegar aðstæður eða innihald þeirra lekið út í ytri umbúðirnar. Brothættar innri umbúðir eða þær, sem auðveldlega getur komið á gat, eins og ílát úr gleri, postulíni eða leir, sum plastílát o.fl., skal pakka í ytri umbúðirnar með viðeigandi höggdeyfandi efnum. Leki innihaldið út má það ekki skemma höggdeyfandi eiginleika efnisins eða skemma ytri umbúðirnar svo nokkru nemi. Tómar umbúðir, þ.m.t. tómar IBC-umbúðir og tómar stórumbúðir sem hafa innihaldið hættulegan varning, falla undir sömu ákvæði og áfylltar umbúðir svo fremi að ekki hafi verið gripið til ráðstafana til að útiloka hættu. Umbúðir og þ.m.t. IBC-umbúðir undir föst efni, sem geta orðið fljótandi við það hitastig sem sennilega getur orðið við flutninginn, skulu geta haldið efninu í fljótandi ástandi. Umbúðir og þ.m.t. IBC-umbúðir fyrir duft- eða kornótt efni skulu vera rykþétt eða klædd að innan. Ef ekki er annað ákveðið af lögbærum yfirvöldum má einungis nota tunnur og brúsa úr plasti, IBC-umbúðir úr plasti og sambundnar IBC-umbúðir með innra byrði úr plasti við flutning á hættulegum farmi í fimm ár frá framleiðsludegi, nema gerð sé krafa um skemmri notkunartíma vegna eiginleika efnisins sem flutt er. NotKuN á BjÖRguNARumBúðum Skemmdar, bilaðar eða lekar umbúðir með hættulegum farmi eða hættulegum farmi, sem lekið hefur niður, má flytja í björgunarumbúðum. Leyfilegt er að nota umbúðir með stærra rúmmál en nauðsyn krefur með nægilegum styrkleika ef komið er í veg fyrir miklar hreyfingar við flutninginn á hinum skemmdu umbúðum í björgunarumbúðunum. Ef björgunarumbúðirnar innihalda skemmdar umbúðir með vökva skal nægilegt magn af uppsogsefnum sett með til að koma í veg fyrir að fljótandi efni geti runnið til í þeim. stórar umbúðir, þ.m.t. IBc-umBúðIR Stórar umbúðir eru viðurkenndar undir efni með nettóþunga yfir 400 kg eða að rúmmáli frá 450 lítrum upp í 3000 lítra. IBC-umbúðir (Intermediate Bulk Container) og smágeymar eru viðurkenndir undir efni með nettóþunga upp í 3000 kg fyrir föst efni eða upp í 3000 l fyrir fljótandi efni í umbúðaflokki II og III og í nokkrum tilvikum fyrir efni í umbúðaflokki I. IBC-geymar úr málmi eða stífu plasti og samsettir IBC-geymar fyrir flutning á vökvum eða föstum efnum, sem eru fylltir eða tæmdir með þrýstingi, á að þrýstiprófa fyrir fyrstu notkun og síðan á tveggja og hálfs árs fresti. 100

102 innan í málm-, tré-, pappa- eða plastumbúðum, eða þá plastílát í málmíláti, t.d. stáltunna með plastklæðningu að innan. Samsettar umbúðir: Umbúðir með einum eða fleiri innri umbúðum. Ytri umbúðir: Ytri umbúðirnar í samsettum umbúðum eða umbúðir um innri umbúðir þegar þess er þörf. Björgunarumbúðir: Sérstakar umbúðir sem nota má undir skemmdar eða óþéttar umbúðir með hættulegum efnum eða efni, sem lekið hefur út, til að flytja til eyðingar eða öruggrar meðhöndlunar. Framleiðandi umbúða fyrir hættuleg efni skal láta viðurkenndan aðila prófa umbúðirnar og fá framleiðsluna þannig viðurkennda. Hann skal merkja umbúðirnar, að þær séu viðurkenndar, með eftirfarandi kóðakerfi (ekki er fjallað hér um umbúðir um lofttegundir eða geislavirk efni, sjá kaflana um flokk 2 og flokk 7): Flokkun og merkingar umbúðaframleiðanda Umbúðir flokkast á eftirfarandi hátt samkvæmt tilmælum Sameinuðu þjóðanna: Innri umbúðir: Þetta eru oft umbúðir sem notaðar eru í smásölu en krefjast ytri umbúða við flutning. Marglaga umbúðir: Það er þegar innri og ytri umbúðir (innra og ytra lag) mynda eina heild við bæði áfyllingu og tæmingu. T.d. getur verið um að ræða innra ílát úr gleri, postulíni eða leir a. Tölustafur sem segir til um umbúðagerðina, t.d. tunna, brúsi, kassi o.s.frv. Eftirfarandi tölukóðar eru notaðir fyrir umbúðagerðina: 1 Tunna/fat 2 (Ekki notað) 3 Brúsi 4 Kassi 5 Sekkur 6 Samsettar umbúðir 0 Þunnar málmumbúðir (blikkumbúðir). b. Einn eða fleiri bókstafir sem segja til um efnisgerðina, t.d. stál, plast, tré o.s.frv. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 101

103 Eftirfarandi bókstafakóðar eru notaðir fyrir efnisgerðina: A Stál B Ál C Tré D Krossviður F Spónn G Pappír H Plast L Álnavara/efni M Pappír, marglaga N Málmur, annar en stál eða ál P Gler, postulín, leir Fyrir samsettar umbúðir skal nota tvo bókstafi þar sem sá fyrri segir til um efnið í innri umbúðunum og sá seinni um efnið í ytri umbúðunum. Björgunarumbúðir skulu fá bókstafinn T á eftir kóðamerkingunni. c. Tölustafur sem segir nánar til um útfærslu á umbúðagerðinni. Tölustafurinn getur haft mismunandi merkingu. Á næstu síðum eru nokkur dæmi um kóðamerkingu og m.a. hvað sá tölustafur merkir: T.d. þýðir þá 1A1 tunna úr stáli með föstu loki og 3H2 plastbrúsi með lausu loki. Kóðamerkingin segir til um að umbúðirnar séu í samræmi við prófaðar og viðurkenndar umbúðir og uppfylli skilyrði fyrir framleiðslu umbúðanna en ekki notkun þeirra. Þannig þýðir merkingin ekki að nota megi umbúðirnar undir hvaða hættulega efni sem er. Viðurkenningarmerking á umbúðum skal sett saman úr eftirfarandi táknum: a. Umbúðartákni Sameinuðu þjóðanna u/n b. Kóðamerkingunni sem áður er getið (t.d. 3H1 fyrir plastbrúsa með föstu loki). c. Tvískiptum kóða: (i) bókstaf sem segir til um fyrir hvaða pökkunarflokk umbúðirnar hafa verið prófaðar: X fyrir pökkunarflokk I, II og III, Y fyrir pökkunarflokk II og III, Z fyrir pökkunarflokk III (einungis) (ii) fyrir umbúðir án innri umbúða, sem prófaðar hafa verið fyrir vökva, skulu koma upplýsingar um eðlisþyngd vökvanna sem þær hafa verið prófaðar fyrir (þarf ekki ef eðlisþyngdin er að hámarki 1,2 kg/m 3. Fyrir umbúðir undir efni í föstu formi eða innri umbúðir skulu vera upplýsingar um leyfilega brúttóþyngd í kg. d. Annaðhvort bókstafinn S ef umbúðirnar eru gerðar fyrir efni á föstu formi eða innri umbúðir eða upplýsingar um prófunarþrýstinginn í kpa sem umbúðirnar eru viðurkenndar fyrir ef þær eru gerðar fyrir vökva. e. Tveimur síðustu tölustöfunum í framleiðsluárinu. Fyrir umbúðir af gerðinni 1H og 3H skal auk þess tilgreina framleiðslumánuðinn en þá merkingu má setja annars staðar á umbúðirnar og er þá heppilegt að það sé gert á eftirfarandi hátt: f. Þjóðarbókstafnum fyrir landið sem gaf út viðurkenningu á umbúðunum (viðurkenningin gildir þá í öllum löndum þar sem ADR-reglurnar gilda). Frh. á bls

104 Tafla 23: Flokkun umbúða kóði Umbúðagerð Efnisgerð umbúða Útfærsla umbúða Kóði 1. Tunna/fat A. Stál fast lok 1A1 laust lok 1A2 B. Ál fast lok 1B1 laust lok 1B2 H. Plast fast lok 1H1 laust lok 1H2 3. Brúsi H. Plast fast lok 3H1 laust lok 3H2 4. Kassi A. Stál 4A C. Tré venjulegur 4C1 rykþéttur 4C2 D. Krossviður 4D G. Pappi 4G H. Plast mjúkt plast 4H1 stíft plast 4H2 5. Sekkur H. Plast (ofnir) án fóðrunar 5H1 eða innra lags rykþéttur 5H vatnsþolinn 5H3 H. Plast (filma) 5H4 L. Álnavara/ án fóðrunar 5L1 efni eða innra lags rykþéttur 5L2 vatnsþolinn 5L3 M. Pappír marglaga 5L1 marglaga, 5M2 vatnsþolinn Umbúðagerð 6. Samsettar umbúðir 0. Þunnar málmumbúðir (blikkumbúðir) Efnisgerð umbúða H. Plastumbúðir/ílát P. Umbúðir/ílát úr postulíni, gleri, leir Útfærsla umbúða í tunnu/fati úr stáli í trékassa í krossviðartunnu í krossviðarkassa í tunnu/fati úr stáli Kóði 6HA1 6HC 6HD1 6HD2 6PA1 í grind eða 6PA2 kassa úr stáli í trékassa 6Pc í krossviðartunnu/fati 6PD1 í körfu (fléttaðri) 6PD2 í pappatunnu/fati 6PG1 í pappakassa 6PG2 A. Stál fast lok 0A1 laust lok 0A2 VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 103

105 g. Nafnið á umbúðaframleiðandanum eða önnur viðurkennd merking þannig að hægt sé að greina hvaða umbúðir er um að ræða (t.d. til að afla frekari upplýsinga). Umbúðir eru framleiddar í mismunandi stærðum. Fyrir hættuleg efni eru þó hámarksstærðir eða hámark á magni innihalds. Í mörgum tilvikum eru síðan sérákvæði um hvernig umbúðir skulu vera utan um tiltekin efni og þá hvað þær megi rúma mikið magn. Í töflunni hér á eftir eru dæmi um hámarksmagn efna sem umbúðir mega vera framleiddar fyrir eftir umbúðagerð. Tafla 2: Hámarksmagn í umbúðum Umbúðagerð 1A1, 1A2, 1B1, 1B2, 1H1, 1H2, 1N1, 1N2: tunna/fat úr stáli, áli, plasti eða öðrum málmi en stáli eða áli með föstu eða lausu loki 1D: tunna/fat úr krossviði; 2C1, 2C2: tunna/fat úr tré 3A1, 3A2, 3B1, 3B2, 3H1, 3H2: brúsi úr stáli, áli eða plasti með föstu eða lausu loki 4C1, 4C2: trékassi, venjulegur eða rykþéttur; 4D: krossviðarkassi; 4G: pappakassi 5L1, 5L2, 5L3: sekkur úr álnavöru (ofinn), án fóðrunar eða rykþéttur eða vatnsþolinn; 5H1, 5H2, 5H3: sekkur úr plasti (ofinn), án fóðrunar eða rykþéttur eða vatnsþolinn; 5M1, 5M2: sekkur úr pappa, marglaga eða marglaga og vatnsþolinn Hámarksrúmmál í lítrum Hámarksmagn (nettó) í kg Dæmi um viðurkenningarmerkingar umbúða og merkingu þeirra: u n 4G/Z25/S/02/S/SP/ Kassi G Pappi Z Viðurkennt fyrir efni í pökkunarflokki III (einungis) 25 Hámarksmagn innihalds í kg S Solid. Kassinn er gerður fyrir efni í föstu formi eða vökva í innri umbúðum 02 Tveir síðustu tölustafirnir í framleiðsluárinu S Umbúðirnar eru viðurkenndar í Svíþjóð SP Umbúðirnar eru prófaðar af Statens provningsanstalt 2014 Dæmi um viðurkenningarnúmer prófunarstöðvarinnar u n 1A1/Y/250/01/DK/ETI/876/Umbúðir hf./íslandi 1 Tunna/fat A Stál 1 Fast lok Y Viðurkennt fyrir efni í pökkunarflokki II og III 250 Prófað fyrir 250 kpa þrýsting 01 Tveir síðustu tölustafirnir í framleiðsluárinu DK Viðurkennt í Danmörku ETI Umbúðirnar eru prófaðar af Emballage- og Transportinstituttet í Danmörku 876 Dæmi um viðurkenningarnúmer prófunarstöðvarinnar. Umbúðir hf Dæmi um umbúðarframleiðanda sem hefur leyfi /Íslandi. til að framleiða umbúðirnar 10

106 IBc-umBúðIR (BRettAtANKAR) IBC-umbúðir (brettatankar, hámark 3 m 3 ) skulu vera viðurkenndar og merktar með kóða á svipaðan hátt og aðrar umbúðir. Tölukóðarnir eru settir saman af tveimur tölum samkvæmt eftirfarandi töflu: Tafla 2: Kóðar fyrir IBC-umbúðir (brettatanka) IBC-gerð Fyrir föst efni sem fyllt er á með Vökvar þyngdarkraftinum þrýstingi yfir 10 kpa Stíf Sveigjanleg Dæmi um viðurkenningarmerkingar IBC-umbúða og merkingu þeirra: u n 31HA1/Y/0902/NL/Mulder 008/8000/1500 u/n Viðurkenningarmerki Sameinuðu þjóðanna 31HA1 Samsettar IBC-umbúðir, stíf plastklæðning fyrir vökva (31H) með ytri stálklæðningu (A1) Y Viðurkennt fyrir efni í pökkunarflokki II og III 0902 Tveir fyrri tölustafirnir standa fyrir framleiðslumánuðinn og tveir þeir seinni fyrir framleiðsluárið NL Dæmi um prófunarland umbúðanna, Holland (Netherlands) Mulder 008 Dæmi um nafn á framleiðanda og raðnúmer sem yfirvöld hafa gefið umbúðunum/framleiðslunni 8000 Álag (kg), prófaður fyrir stöflun ( 0 ef umbúðirnar eru ekki gerðar fyrir stöflun) 1500 Leyfileg hámarksbrúttóþyngd. stórar umbúðir Stórar umbúðir (fyrir meira magn en 400 kg eða meira rúmmál en 450 lítra en þó að hámarki 3000 lítrar) hafa sama merkingarkerfi og IBC-umbúðir. Tölustafakóðarnir eru þó aðrir eða þeir sem hér eru sýndir: 50: stífar stórumbúðir, 51: sveigjanlegar stórumbúðir. Dæmi um viðurkenningarmerkingu á stórumbúðum: u n 50H/Y/0701/D/DAB 789 0/800 u/n Viðurkenningarmerki Sameinuðu þjóðanna 50H Stífar plaststórumbúðir Y Viðurkennt fyrir efni í pökkunarflokki II og III 0701 Tveir fyrri tölustafirnir standa fyrir framleiðslumánuðinn og tveir þeir síðari fyrir framleiðsluárið D Dæmi um prófunarland umbúðanna, Þýskaland (Deutschland) DAB789 Dæmi um nafn á framleiðanda og raðnúmer sem yfirvöld hafa gefið umbúðunum/framleiðslunni 0/800 Umbúðirnar eru ekki gerðar fyrir stöflun og leyfileg hámarksbrúttóþyngd er 800 kg BANN við NotKuN tiltekinna umbúða Eftirfarandi umbúðir má ekki nota undir þau efni sem geta orðið fljótandi við flutning: Tunnur Kassar Sekkir 1D og 1G 4A, 4B, 4C1, 4C2, 4D, 4F, 4G, 4H1 og 4H2 5L1, 5L2, 5L3, 5H1, 5H2, 5H3, 5H4, 5M1 og 5H2 VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 10

107 Merking umbúða við flutning Sá sem senda ætlar hættuleg efni verður að velja umbúðir sem eru gerðar fyrir viðkomandi efni. Umbúðirnar verða því að vera með viðurkenningarmerkingu frá framleiðanda umbúðanna, sbr. kaflann hér að undan. Merkja skal umbúðir með UN-númeri efnisins og viðeigandi varúðarmerki/merkjum. Hafi efnið aðrar hættur (viðbótarhættur) í för með sér skal einnig merkja með þeim varúðarmerkjum. Sjá enn fremur umfjöllun um merkingar umbúða um efni í flokki 1, 2 og 7 í köflunum um viðkomandi flokk hér á eftir. Í Viðauka I eru þau varúðarmerki sem notuð eru við flutninga á hættulegum efnum á vegum. Samsettar umbúðir 6HC, 6HD1, 6HD2, 6HG1, 6HG2, 6PC, 6PD1, 6PD2, 6PG1, 6PG2 og 6PH1 IBC-umbúðir (brettatankar): Undir efni í pökkunarflokki I: IBC-umbúðir ekki leyfilegar. Undir efni í pökkunarflokki II og III: IBC-umbúðir úr tré: 11C, 11D og 11F IBC-umbúðir úr pappa: 11G Sveigjanlegar IBC-umbúðir: 13H1, 13H2, 13H3, 13H4, 13H5, 13L1, 13L2, 13L3, 13L4, 13M1 og 13M2 Samsettar IBC-umbúðir: 11HZ2, 21HZ2 og 31HZ2. Í þessu sambandi teljast efni og blöndur, sem hafa bræðslumark að hámarki 45 C, föst efni og sömuleiðis efni sem geta orðið fljótandi við flutning. 106

108 Gám skal merkja með þeim varúðarmerkjum, sem eru á umbúðum í gámnum, á báðar hliðar hans og báða gafla. Einungis skal merkja einu sinni með sama varúðarmerki þótt það komi fyrir á umbúðum mismunandi varnings í gámnum. Sjá enn fremur kaflann um merkingu ökutækja. Sérstök ákvæði um merkingar Merkja skal umbúðir, þegar það á við, með merki nr. 11 í Viðauka II samkvæmt eftirfarandi: Farmeiningar, sem innihalda vökva þannig að lokunarbúnaður er ekki sýnilegur utan frá, umbúðir með öndunarbúnaði eða umbúðir með öndunarbúnaði án ytri umbúða, skulu á tveimur gagnstæðum hliðum vera merktar með varúðarmerki nr. 11. Umbúðir um úðabrúsa skulu merktar með UN 1950 ÚÐA- BRÚSAR (UN 1950 AEROSOL) og viðkomandi varúðarmerki/ merkjum. Björgunarumbúðir skulu auk UN-númers vera merkt með orðinu BJÖRGUN (SALVAGE). IBC-umbúðir með meira rúmmál en 450 lítra skulu merktar með varúðarmerkjum á gagnstæðum hliðum. Varning, sem er fluttur samkvæmt undanþáguákvæðum um mjög lítið magn í tilheyrandi umbúðum (LQ), skal merkja með: a. UN-númeri varningsins og skulu bókstafirnir UN koma á undan númerinu, b. öllum UN-númerum efnanna með bókstöfunum UN á undan númerunum eða með bókstöfunum LQ þegar fleiri en eitt efni eru í ytri umbúðunum. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 107

109 Sampökkun Hættuleg efni má í mörgum tilvikum sampakka (í ytri umbúðir) að uppfylltum ákveðnum skilyrðum og að því tilskildu að þau geti ekki hvarfast á hættulegan hátt hvort við annað. Hættulegt efnahvarf telst vera það sem: - veldur bruna eða miklum varma, - myndar eitraðar eða eldfimar lofttegundir, - myndar ætandi vökva, - myndar óstöðug efni. Merkja skal ytri umbúðir við sampökkun með sömu merkingum og eru á innri umbúðunum. Ef fleiri en einar innri umbúðir hafa sömu merkingar (t.d. varúðarmerki) er nægilegt að merkja ytri umbúðirnar með einni slíkri merkingu. 108

110 Flutningsskjöl Almennt Flutningsskjöl, sem krafist er við flutning á hættulegum farmi, skulu geymd í ökumannshúsi á þann hátt að ekki sé hætta á að þau ruglist saman við gögn sem ekki snerta flutninginn. Bílstjórinn skal ganga úr skugga um að skjöl, sem þurfa að fylgja farminum, séu meðferðis. Eftirfarandi skjala/vottorða/skilríkja er krafist: - farmlýsingar (farmbréfs) með upplýsingum um hvað er flutt og m.a. í hvaða hættuflokkum, - slysablaða (skriflegra leiðbeininga) með upplýsingum um hvaða hættur stafa af efninu og hvernig bregðast skuli við óhöppum, - vottorðs um starfsþjálfun (ADR-skírteinis) stjórnenda ökutækja sem flytja hættulegan farm - skilríkis með mynd fyrir sérhvern áhafnarmeðlim. - Auk þess skal vera meðferðis viðurkenningarvottorð ökutækis í eftirtöldum tilvikum: a. þegar flutt eru sprengifim efni, b. þegar efni eru flutt í föstum eða lausum farmgeymum (tönkum) eða gámageymum (gámatönkum) yfir 3000 lítra að rúmmáli. Flutningur samkvæmt undanþágum: Ef efni eða hlutir, sem að jafnaði er bannað að flytja, eru fluttir samkvæmt undanþágu frá viðkomandi yfirvöldum skal sú undanþáguheimild fylgja með flutningnum. Ef notaðar eru undanþágur, sem tvær eða fleiri þjóðir hafa gert með sér samkomulag um við alþjóðlega flutninga, skal fylgja með afrit af því samkomulagi. Í farmbréfi skal koma fram að varningurinn sé fluttur samkvæmt því samkomulagi/undanþágu. Land- og sjóflutningar Þegar um bæði ADR-landflutninga og IMDG-sjóflutninga er að ræða skal enn fremur fylgja: Hleðsluvottorð, þ.e. CPC (Container/Trailer Certificate, Vehicle Certificate). VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 109

111 farmbréf farmlýsing Við allan flutning á hættulegum varningi skal vera fyrir hendi farmlýsing, t.d. farmbréf. Sendandi skal láta aðilanum skriflega í té þær upplýsingar sem geta þarf í farmlýsingunni. Lýsingin skal fylgja hættulegum farmi sem fluttur er. Útbúa skal farmlýsingu fyrir sérhvert hættulegt efni sem flutt er í einingunni. Ef um sama sendanda og móttakanda er að ræða fyrir mismunandi farm má setja upplýsingarnar, sem krafist er í farmlýsingunni, saman á eitt farmbréf þótt farmurinn sé ekki á sama ökutæki (þ.e. þótt hann sé á bíl og eftirvagni). Ávallt skal útbúa aðgreindar farmlýsingar fyrir þá farma eða farmeiningar sem ekki er heimilt að flytja saman. eftirfarandi upplýsingar skulu KomA fram í farmlýsingu fyrir HveRt efni: a. UN-númer með bókstafina UN á undan b. Heiti efnis samkvæmt ADR-reglum c. Númer varúðarmerkis; ef merkja á efnið með viðbótarvarúðarmerki/merkjum skal númer þess/þeirra koma í sviga þar á eftir d. Pökkunarflokkur þegar það á við e. Fjöldi eininga f. Tegund umbúða (almenn lýsing) g. Brúttóþyngd, nettóþyngd eða rúmmál h. Nafn og heimilisfang sendanda i. Nafn og heimilisfang móttakanda j. Upplýsingar um sérstaka samninga (milliríkjasamninga) eða undanþágur þegar það á við. Sendandi (nafn, heimilisfang, land)* Sigurður Sveinsson ehf. Foldagötu Siglufirði Móttakandi (nafn, heimilisfang, land)* Efnavörur hf. Hástræti Hafnarfirði Afhendingarstaður farms FARMBRÉF Flutningsaðili (nafn, heimilisfang, land) Áframhaldandi aðilar (Nafn, heimilisfang, land) Staður og dagsetning við móttöku farms Fylgiskjöl Athugasemdir aðila UN-númer; ADR-nafn; nr. varúðarmerkis/ja; pökkunarflokkur; fjöldi eininga; lýsing á umbúðum, heildarmagn UN 2032 Saltpéturssýra, rjúkandi 8 ( ), I, 50 stk. 210 l stáltunnur, lítrar Fyrirmæli sendanda (varðandi toll Greiðist af: o.fl.) Staðgreiðist við afhendingu Sérstakt samkomulag/samningar Undirskrift og stimpill sendanda *Upplýsingar sem skylt er að gefa upp í farmbréfinu. Samkvæmt ADR-reglunum skulu upplýsingar undir liðum a, b, c og d hér á undan koma í þeirri röð en einnig er heimilt að þær komi í röðinni b, c, a og d, t.d.: UN 1098, ALLÝLALKÓHÓL, 6.1, I eða ALLÝLALKÓHÓL, 6.1, UN 1098, I. Upplýsingar í farmlýsingu skulu ritaðar á: a. opinberu tungumáli landsins sem sent er frá og b. ef það tungumál er hvorki enska, þýska eða franska, þá einnig á einu þeirra mála. 110

112 Við innanlandsflutninga skulu upplýsingarnar vera ritaðar á tungumáli viðkomandi lands. sérstök ákvæði varðandi BjÖRguNARumBúðIR Ef hættulegur farmur er fluttur í björgunarumbúðum skal í farmlýsingu rita á eftir lýsingu á farminum orðið Björgunarumbúðir. FLUTNINGSSLYSABLÖÐ sérstök ákvæði varðandi lítið magn í tilheyrandi umbúðum Þegar varningur er fluttur samkvæmt undanþáguákvæðum (LQ) og umbúðir eru merktar samkvæmt þeim þarf ekki að veita neinar upplýsingar um hættulegan farm í farmlýsingu. sérstök ákvæði um tómar, ÓHReINsAðAR umbúðir Fyrir tómar óhreinsaðar umbúðir, ílát o.s.frv. skal skrifa farmlýsingu, þar sem eftirfarandi upplýsingar skulu koma fram eftir því sem við á, ásamt flokknum á því efni sem var í umbúðunum: Tómar umbúðir, Tóm ílát, Tóm gashylki, Tómar IBCumbúðir, Tómar umbúðir, 3. Við flutning á tómum óhreinsuðum umbúðum skal fjöldi eininga koma fram, en hvorki þarf rúmmál, brúttóþyngd né nettóþyngd að koma fram. Ekki er gerð krafa um sérstakt staðlað farmbréf en í kafla í ADR-reglunum er dæmi um farmbréf fyrir alþjóðlega flutninga. flutningsslysablöð Flutningsaðili skal láta áhafnarmeðlimi í té slysablöð (skriflegar leiðbeiningar) á því máli sem þeir skilja, sjá einnig Viðauka XII. Flutningsslysakortið skal vera að formi til og innihaldi sem hér segir: VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 111

113 112

114 ADR-sKíRteINI vottorð um starfsþjálfun Ökumaður skal hafa gilt ADR-skírteini (vottorð um starfsþjálfun) við innanlands- og millilandaflutninga með hættulegan farm: a. við flutning á stykkjavöru með ökutækjum ef flutt er meira magn hættulegs farms en fram kemur í viðauka II, b. við flutning á sprengifimu efni eða hlut eða geislavirku efni eða hlut; í þeim tilvikum skal ökumaður hafa viðbótarréttindi, annars vegar fyrir flokk 1 og hins vegar fyrir flokk 7 eftir því sem við á, c. við flutninga með ökutækjum með föstum eða lausum tanki að rúmmáli yfir 1000 lítrum, geymasamstæðum að rúmmáli yfir 1000 lítrum, UN-tönkum eða MEG-gámum eða gámatanki með eigin rúmmál yfir 3500 lítrum. Í þeim tilvikum ska lökumaður hafa viðbótarréttindi til að flytja hættulegan farm í tönkum. Gildistími ADR-skírteinið skal ökumaður hafa meðferðis við flutning á hættulegum farmi. Réttindin gilda í 5 ár. Heimilt er að framlengja þau til 5 ára í senn hafi viðkomandi setið endurmenntunarnámskeið og staðist próf í lok þess. ADR-sKRáNINgARvottoRð ÖKutæKjA EX/II og EX/III Ökutæki, sem flytja sprengifiman farm (flokkur 1), skal vera skráð sem EX/II eða EX/III ökutæki. Sjá nánar í kaflanum um flokk 1. Tankbílar og ökutæki sem flytja gámatanka skulu hafa vottorð sem segir til um að þau séu viðurkennd fyrir flutning á tilteknum efnum. Eftirfarandi ökutæki (bíll, dráttarbíll og eftirvagn) skulu hafa ADR-skráningarvottorð sem sýnir að ökutækið er viðurkennt og hvaða efni er leyfilegt að flytja með því: * ökutæki með tank (fastan eða lausan), * ökutæki með gámatank sem rúmar meira en 3000 lítra, Við innanlandsflutninga skal vottorðið vera á íslensku. Við alþjóðlega flutninga skal vottorðið vera á máli landsins, sem veitir vottunina, og ef það er ekki enska, franska eða þýska þá einnig á einhverju því máli. Skráningarvottorðin gilda til eins árs í senn. land- og sjóflutningar Ef flutningur á sjó fylgir landflutningnum skal enn fremur fylgja: Hleðsluvottorð CPC (Container/Trailer Certificate, Vehicle Certificate) hleðslufarmrýmið er hreint, þurrt og heppilegt fyrir vöruna við lestun, engin önnur efni eru í farmrýminu, allar umbúðir hafa verið skoðaðar að utan og einungis viðurkenndar umbúðir eru notaðar, gengið hefur verið tryggilega frá öllum einingum í farmrýminu, farmrýmið og umbúðir eru rétt merktar (hættuskilti og/eða varúðarmerki), farmbréf (DGD) samkvæmt IMDG-kóðanum er með fyrir allan hættulegan varning sem er í farmrýminu, undirskrift. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 113

115 114

116 Almenn ákvæði Ökumanni eða aðstoðarmanni hans er ekki leyfilegt að opna umbúðir sem í er hættulegur varningur. Almennt Við flutning á hættulegum varningi er bannað að taka með farþega, að reykja við meðhöndlun á varningnum, í nálægð við varning sem á að fara að flytja eða meðhöndla, í nálægð við kyrrstæða bifreið og inni í rýminu, að nota opinn eld, að láta vélina ganga í lausagangi við lestun eða losun ef ekki er þörf á því til að knýja dælur eða annan búnað. Lestun Þegar varningur er lestaður hjá sendanda skal sjá til þess að gömul slysablöð eða farmlýsingar séu ekki áfram í bílnum, að ekki sé neitt eftir af efnum sem farið hafa til spillis við fyrri flutninga, að farmlýsingar (farmbréf) séu í samræmi við ADR-reglurnar, að til staðar sé slysablað á þeim tungumálum sem krafist er, að umbúðir séu heilar og hreinar, að fjöldi stykkjavara sé í samræmi við skjöl, að stykkjavara sé með varúðarmerkjum og í sumum tilvikum öðrum merkingum, að hættulegur varningur sé aðskilinn frá matvælum, að hættuskilti séu sett á bifreiðina, að þannig sé gengið frá hættulegum varningi að hann haldist kyrr og ekki sé hætta á að hann skemmist við flutninga. Frágangur á farmi Samkvæmt ADR-reglunum skal ganga tryggilega frá farmi við lestun og gildir það einnig við lestun í gáma. Gengið skal þannig frá hættulegum farmi að ekki sé hætta á að hann hreyfist umtalsvert með tilliti til annars varnings og þá sérstaklega til annars hættulegs varnings eða veggja farmrýmisins. Þetta má t.d. gera með böndum, strekkjurum, brettum, loftpúðum og viðnámsefnum. Það telst öruggur frágangur á farmi ef farmrýmið er algjörlega fyllt með varningi. Afferming Áður en afferming hefst skal athuga hvort sérstakar öryggiskröfur um meðhöndlun á hættulegum varningi eru í gildi hjá móttakanda. Ökumanni er skylt að fara eftir reglum móttakandans. Ganga ber úr skugga um: að farmurinn hafi ekki færst úr stað þannig að hættulegur varningur geti ekki fallið út eða sé skemmdur, að ábyrgur aðili taki á móti og votti fyrir móttöku á hættulegum varningi, að ekki sé neitt eftir í ökutæki af hættulegum varningi hafi eitthvað farið til spillis við flutninginn. Hreinsa skal það sem farið hefur til spillis í síðasta lagi fyrir næstu lestun. Muna verður eftir að fjarlægja eða hylja hættuskilti eftir affermingu á hættulegum farmi. Sama á við um varúðarmerki, t.d. á gámum. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 115

117 Samlestun Almennt má segja að ef sampökkun er leyfileg er samlestun leyfileg. Við samlestun skal fara eftir varúðarmerkjunum á umbúðum. Bannað er að lesta saman á sama ökutæki varning með varúðarmerki 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5 og 1.6 fyrir sprengifiman varning og varning með varúðarmerkjum 2, 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 5.2, 6.1, 6.2, 7, 8 og 9. Þetta gildir þó ekki um sprengifiman varning með varúðarmerkinu 1.4S. Bannið gildir einnig um samlestum í gámum á sama ökutæki óháð því hvort um tvo eða fleiri gáma með heilum veggjum er að ræða. Bannið gildir einnig um samlestun í gámum. Bannið gildir ekki ef lestað er í aðskilda gáma ef heilir veggir eru á milli þó að þeir séu á sama ökutæki. Þessi undantekning gildir þó ekki um varning í flokki 1. Sérstakar reglur um flokk 1 Í kaflanum um ADR-flokkana hér á undan, flokk 1, sprengifim efni og hluti, er fjallað um aðskilnaðarflokka sprengiefna sem segja til um hvaða sprengifim efni eða hluti má geyma eða flytja saman. Varning í aðskilnaðarflokki K má aldrei nokkru sinni flytja á vegum. Farmeiningar, sem merktar eru með varúðarmerkjum nr. 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5 eða 1.6 og tilheyra mismunandi aðskilnaðarflokkum, má aðeins flytja saman í samræmi við töflu 8 í kaflanum um flokk 1, sprengifim efni og hluti, á bls. 42. (ATH) Mat- og fóðurvara Farmur festur med strekkjara Umbúðir og þ.m.t. IBC-stórumbúðir, sem hafa varúðarmerki 6.1, 6.2 og 9, má ekki lesta ofan á eða nálægt (í sama ökutæki) mat- eða fóðurvöru. Fyrir umbúðir með varúðarmerki nr. 9 gildir þetta aðeins um þær vörur sem hafa UN-númer 2212, 2315, 2590, 3151, 3152 eða Sé nauðsynlegt að lesta slíkan varning með mat- eða fóðurvöru skal aðskilja hann frá henni á eftirfarandi hátt: - með fullkomnum aðskilnaði sem er jafnhár varningnum, með viðkomandi varúðarmerki eða ef það er ekki mögulegt - með varningi sem er ekki með varúðarmerki eða sem er ekki með viðkomandi varúðarmerki og staflað er a.m.k. jafnhátt eða ef það er ekki mögulegt - með a.m.k. 0,8 m bili. 116

118 Tafla 2: Samlestunarákvæði Nr. varúðarmerkis A, B, C Sjá töflu um d b 1.4 flokk 1, a a a a a a a a a a a a a b c 1.5 bls. 42 b 1.6 b 2.1,., 2.3 a x x x x x x x x x x x x 3 a x x x x x x x x x x x x 4.1 a x x x x x x x x x x x x x 4.2 a x x x x x x x x x x x x 4.3 a x x x x x x x x x x x x 5.1 d a x x x x x x x x x x x x 5.2 a x x x x x x x x x x x x x 6.1 a x x x x x x x x x x x x 6.2 a x x x x x x x x x x x x 7A,B,C a x x x x x x x x x x x x 8 a x x x x x x x x x x x x 9 b abc b b x x x x x x x x x x x x x Samlestun leyfileg. a) Samlestun með efnum eða hlutum í hættuflokki 1.4S er leyfileg. b) Samlestun með farmi í flokki 1 og björgunarbúnaði í flokki 9 (UN 2990, 3072 og 3268) er leyfileg. c) Samlestun á gasbúnaði í öryggispúðum og beltastrekkjurum í flokki 1.4, aðskilnaðarflokki G (UN 0503) með öryggispúðum eða beltastrekkjurum í flokki 9 (UN 3268) er leyfileg. d) Samlestun á sprengiefni (fyrir utan UN 0083, sprengiefni, gerð C með ammóníumnítrati og ólífrænu nítrati í flokki 5.1 (UN 1942 og 2067) er leyfileg að því tilskildu að farmurinn flokkist sem sprengiefni í flokki 1 og merkingar með varúðarmerkjum á ökutæki/gám, aðskilnaður, hleðsla og hámarksmagn á ökutæki/vagnlest sé í samræmi við það. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 117

119 118

120 Fylgibúnaður Slökkvibúnaður Ökutæki (æki) skal vera útbúið með a.m.k. einu 2 kg dufttæki (eða með sambærilegan slökkvimátt og slökkvieiginleika) til að slökkva eld í efnum í brunaflokki A, B og C sem er hentugt til að slökkva eld í vél eða stjórnhúsi bifreiðarinnar. Auk þess er eftirfarandi slökkvibúnaðar krafist: (i) Fyrir æki með leyfða hámarksþyngd yfir 7,5 tonn skal vera eitt eða fleiri handslökkvitæki með að lágmarki 12 kg heildarmagn af dufti (eða með sambærilegan slökkvimátt og slökkvieiginleika) til að slökkva eld í efnum í brunaflokki A, B og C þar sem a.m.k. eitt þeirra er að lágmarki 6 kg dufttæki. (ii) Fyrir einingu með leyfða hámarksþyngd yfir 3,5 tonnum en að hámarki 7,5 tonn skal vera eitt eða fleiri handslökkvitæki með að lágmarki 8 kg af dufti samtals (eða með sambærilegan slökkvimátt og slökkvieiginleika) til að slökkva eld í efnum í brunaflokki A, B og C og skal a.m.k. eitt þeirra vera að lágmarki 6 kg dufttæki. (iii) Fyrir einingu með leyfða hámarksþyngd 3,5 tonn skal vera eitt eða fleiri handslökkvitæki með að lágmarki 4 kg af dufti samtals (eða með sambærilegan slökkvimátt og slökkvieiginleika) til að slökkva eld í efnum í brunaflokki A, B og C). Annar búnaður Eftirfarandi búnaður skal vera í ökutæki sama hvaða varúðarmerki eru á umbúðum: 1. A.m.k. einn stoppklossi fyrir hvert ökutæki. Stærð stoppklossa skal miða við þunga ökutækis og stærð (þvermál) hjólbarða. 2. Tvö frístandandi viðvörunarmerki. 3. Augnskolvökvi (þarf ekki fyrir varning með varúðarmerki nr. 1, 1.4, 1.5, 1.6, 2.1, og 2.3). Fyrir sérhvern áhafnameðlim: 1. Heppilegt endurskinsvesti eða endurskinsklæðnaður (t.d. eins og lýst er í Evrópu- staðli EN 471). 2. Vasaljós. 3. Hlífðarhanskar. 4. Augnhlífðarbúnaður. Þar að auki skal vera til staðar eftirfarandi búnaður fyrir vissa hættuflokka: 1) Öndunargríma (t.d. öndunargríma með samsettri gas-/ ryksíu af gerðinni A1B1E1K1-P1 eða A2B2E2K2-P2, sem eru svipaðar og lýst er í Evrópustaðli EN 141), fyrir ökumann og eftir atvikum aðstoðarmann hans þegar fluttur er varningur með varúðarmerki 2.3 eða ) Skófla (aðeins krafist þegar fluttur er varningur með varúðarmerki 3, 4.1, 4.3, 8 og 9). VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 119

121 120 3) Þéttibúnaður fyrir niðurföll (aðeins krafist þegar fluttur er varningur með varúðarmerki 3, 4.1, 4.3, 8 og 9). 4) Uppsöfnunarílát úr plasti (aðeins krafist þegar fluttur er varningur með varúðarmerki 3, 4.1, 4.3, 8 og 9).

122 Merking ökutækis Hættuskilti Við flutning á hættulegum farmi samkvæmt ADR-reglunum skal ökutækið vera merkt með tveimur ferhyrndum appelsínugulum endurskinsskiltum með svörtum ramma. Annað skal festa á fremri hluta og hitt á aftari hluta ökutækisins (ökutækjanna). Skiltin skulu vera vel sýnileg. Ef hættulegur farmur hefur verið losaður skulu skiltin ekki lengur vera sýnileg. Ökumaður skal sjá um merkingu ökutækja. Ökumaður ber einnig ábyrgð á að skilti (varúðarmerki ef þau hafa verið notuð) séu hulin eða fjarlægð hafi hættulegi varningurinn verið losaður. Ef um tankaflutninga er að ræða skal einungis fjarlægja skiltin þegar tankarnir hafa verið þrifnir. Við flutning á ósekkjuðu efni skulu ökutækin vera merkt með hættuskiltum. Hættuskilti skal merkja með hættunúmeri (að ofan) og UN-númeri (að neðan). er sett saman af 2 til 3 tölum sem sýna hættuna miðað við töfluna hér á eftir. Hættuskilti, sem sýna almenna hættu, t.d. vegna á stykkjavöru, hafa enga áletrun, hvorki hættunúmer né UNnúmer. Hættuskilti skulu vera ferhyrnd, appelsínugul skilti sem endurvarpa ljósi. Þau skulu vera 40 cm á breidd og 30 cm á hæð. Milli hættunúmers og UN-númers skal vera 15 mm breið, lárétt, svört lína sem skiptir skiltinu í tvo jafnstóra hluta. Þegar ekki er krafa um hættunúmer og UN-númer á hættuskilti (stykkjavöru- VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 121

123 flutningar) skal skiltið vera án svartrar línu í miðjunni. og UN-númer skulu vera óafmáanleg og haldast læsileg þótt þau hafi orðið að þola eld í allt að 15 mínútur. Tölustafirnir skulu vera svartir, 100 mm háir, og breidd þeirra 15 mm. Fyrsta talan í hættunúmerinu gefur til kynna meginhættuna. Önnur og þriðja talan gefa til kynna aðrar hættur: 2 Gas getur myndast 3 Eldhætta 4 Eldfimt fast efni 5 Hætta á oxun 6 Hætta á eitrun 7 Hætta á geislavirkni 8 Hætta á ætingu 9 Hætta á skyndilegu öflugu efnahvarfi Ef tala er tvítekin þýðir það áherslu á þá hættu sem sú tala táknar. Ef ein tala nægir til að tákna hættuna kemur 0 á eftir henni. Ef bókstafurinn X kemur fyrir framan hættunúmerið þýðir það að efni hvarfast á hættulegan hátt við vatn. Talan 66 gefur til kynna mjög eitrað efni; 88 gefur til kynna mjög ætandi efni. Séu fyrstu tvær tölurnar 22 er um að ræða djúpkælda lofttegund; ef tvær fyrstu tölurnar eru 44 er um að ræða eldfimt fast efni sem er bráðið og mjög heitt. X423 merkir eldfimt fast efni sem hvarfast við vatn og myndar eldfima lofttegund. Þegar 122

124 hættukennitalan er X333 er átt við sjálftendrandi vökva sem hvarfast kröftuglega við vatn. Sjá enn fremur Viðauka III með skrá yfir hættunúmer og þýðingu þeirra. Hættuskilti á ökutækjum Stykkjavara: Ónúmeruð skilti að framan og aftan. Sprengifim efni Ónúmeruð skilti að framan og aftan. Geislavirk efni: Ónúmeruð skilti að framan og aftan. Gámaflutningar: Ónúmeruð skilti að framan og aftan. : Númeruð skilti á hliðum og ónúmeruð að framan og aftan. Sé einungis flutt eitt efni er nægilegt að merkja með númeruðum skiltum að framan og aftan. Tankbílar: Númeruð skilti á hliðum, ónúmeruð skilti að framan og aftan. Ef flutt er aðeins eitt efni er nægilegt að merkja með númeruðum skiltum að framan og aftan. Eldsneyti (bensín, gasolía og flugvélaeldsneyti): Nægilegt að merkja vegna efnisins með lægsta blossamark þótt um fleiri tegundir sé að ræða. Gámatankar: Við flutning á minni tönkum en 1 m 3 (heildarrúmmál) má merkja eins og við flutning á stykkjavöru (ef það er gert gilda einnig reglurnar um varúðarmerki eins og fyrir stykkjavöru). Við flutning á stærri tönkum en 1 m 3 (heildarrúmmál) skal merkja eins og um tankbíl sé að ræða. Varúðarmerki á tönkum og gámatönkum skulu vera 250x250 mm. Setja má tölustafi eða bókstafi á neðri hluta merkisins til þess að sýna eðli hættunnar. Um nánara útlit merkjanna vísast til Viðauka I. Varúðarmerki á ökutækjum og gámum Stykkjavara: Engin varúðarmerki. Sprengifim efni: Varúðarmerki á báðum hliðum og að aftan. Geislavirk efni: Varúðarmerki á báðum hliðum og að aftan. Gámaflutningar: Sömu varúðarmerki á allar hliðar gámsins (báðar hliðar og báða gafla) og eru á varningum í gámnum. : Varúðarmerki á báðum hliðum og að aftan. Tankbílar: Varúðarmerki á hliðum og að aftan. Gámatankar: Varúðarmerki á öllum hliðum (báðum hliðum og að framan og aftan. Ef gámatankarnir eru settir í lokað ökutæki (kassa/tjald) skulu varúðarmerki sett á hliðar ökutækisins (kassans/tjaldsins) og að aftan. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 123

125 sótthreinsun Við meðhöndlun á ökutæki eða gámi með gasi (sótthreinsun/ útrýming) skal skrifa farmbréf með upplýsingum um dagsetningu, er meðhöndlunin átti sér stað, og um gerð og magn af gasi sem notað var. Upplýsingarnar skulu vera á opinberu tungumáli lands sendanda og ef það er hvorki enska, franska né þýska þá einnig á einu því máli. Á öll ökutæki og gáma, sem meðhöndluð hafa verið með gasi, skal setja merki (sbr. gr í ADR-reglunum) sem er áberandi fyrir þann sem hyggst fara inn í ökutækið (farmrýmið) eða gáminn. Upplýsingarnar á merkinu skulu vera á því máli sem sendandinn telur við hæfi. 12

126 sérstök flutningsákvæði lagning ÖKutæKIs Ekki er heimilt að leggja ökutæki sem flytur hættulegan farm nema handhemill sé notaður. Ökumaður skal án tafar tilkynna eða láta tilkynna viðkomandi lögregluyfirvöldum þegar öðrum vegfarendum, dýrum eða öðrum ökutækjum getur stafað hætta af hættulegum varningi á ökutækinu sem lagt er (t.d. ef efnið hefur lekið á veginn eða leki komist að). vöktun ÖKutæKIs Ákvæði um vöktun ökutækja gilda um flutning tiltekinna efna þegar magn þeirra er komið yfir ákveðin mörk sem eru mismunandi eftir því hvaða hætta stafar af þeim. Þó má leggja ökutæki án vöktunar í vörugeymslu eða á verksmiðjulóð þar sem fyllsta öryggis er gætt. Séu slíkir staðir ekki fyrir hendi skal fylgja eftirfarandi fyrirmælum í þeirri röð sem talið er: a. Vaktað stæði þar sem vörðurinn þekkir til farmsins og veit hvar hægt er að ná í ökumanninn. b. Stæði þar sem ekki er hætta á að ökutækið skaðist af öðrum ökutækjum. c. Heppilegt opið svæði þar sem engin umferð er yfirleitt eða almenningur á ekki erindi á. Ef kóðinn 4 S24 kemur fyrir í dálki 12 í töflu A í Viðauka IV skal vakta ökutækið ef magn efnisins er yfir þeim mörkum sem kóðinn stendur fyrir, sbr. Viðauka X. stutt stopp Eftir því sem við verður komið skal ekki vinna við ökutæki nálægt íbúðarhúsnæði eða á svæði sem almenningur á erindi um þegar flutt eru tiltekin varasöm efni. Viðdvöl á slíkum stöðum má ekki standa lengi nema lögregluyfirvöld hafi gefið samþykki sitt fyrir því. Efnin, sem þetta á við um, eru merkt með S8 í töflu A í Viðauka IV. stopp í slæmu skyggni þegar ljósin virka ekki Ef stöðva þarf í slæmu skyggni og ljós ökutækisins virka ekki skal setja tvö frístandandi viðvörunarskilti (t.d. endurskinskeilur eða endurskinsþríhyrninga eða ljósker óháð rafkerfi bifreiðarinnar sem lýsa annaðhvort stöðugt eða þá blikkandi appelsínugulu ljósi) 10 m fyrir framan og aftan ökutækið. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 12

127 126 Viðauki I undanþegið magn

128 undanþegið magn Undanþegið magn af hættulegum varningi í pökkuðum einingum sem flytja má á einu ökutæki eða vagnlest án þess að fylgja tilteknum ákvæðum ADR-reglnanna. Flutningsflokkur Efni eða hlutir Pökkunarflokkur eða flokkunarkóði/undirflokkur eða UN-númer 0 Flokkur 1: 1.1A, 1.1L, 1.2L, 1.3L og UN 0190 Flokkur 3: UN 3343 Flokkur 4.2: Efni í pökkunarflokki I Flokkur 4.3: UN 1183,1242, 1295, 1340, 1390, 1403, 1928, 2813, 2965, 2968, 2988, 3129, 3130, 3131, 3134, 3148, 3396, 3398 og 3399 Flokkur 5.1: UN 2426 Flokkur 6.1: UN 1051, 1600, 1613, 1614, 2312, 3250 og 3294 Flokkur 6.2: UN 2814 og 2900 Flokkur 7: UN , 2977, 2978 og Flokkur 8: UN 2215 (MALEISÝRU ANHÝDRÍÐ, BRÁÐIÐ) Flokkur 9: UN 2315, 3151, 3152 og 3432 ásamt útbúnaði sem inniheldur slík efni eða blöndur Tómar óhreinsaðar umbúðir nema þær sem flokkaðar eru undir UN 2908 sem hafa innihaldið efni í þessum flutningaflokki. 1 Efni og hlutir í pökkunarflokki I sem ekki eru í flokki 0 ásamt efnum í eftirfarandi flokkum: Flokkur 1: 1.1B-1.1J a), 1.2B-1.2J, 1.3C, 1.3G, 1.3H, 1.3J, 1.5Da) Flokkur 2: undirflokkar T, TC a), TO, TF, TOC og TFC Úðabrúsar: undirflokkar C, CO, FC, T, TF, TC, TO, TFC og TOC Flokkur 4.1: UN NOS og Flokkur 5.2: UN NOS og Efni og hlutir í pökkunarflokki II sem ekki eru í flokki 0, 1 eða 4 ásamt efnum í eftirfarandi flokkum: Flokkur 1: 1.4B 1.4G og 1.6N Flokkur 2: undirflokkur F Úðabrúsar: undirflokkar F Flokkur 4.1: UN Flokkur 5.2: UN Flokkur 6.1: efni og hlutir í pökkunarflokki III Flokkur 9: UN Efni og hlutir í pökkunarflokki III sem ekki eru í flokki 0, 2 eða 4 ásamt efnum í eftirfarandi flokkum: Flokkur 2: undirflokkar A og O Úðabrúsar: undirflokkar A OG O Flokkur 3: UN 3473 Flokkur 4.3: UN 3476 Flokkur 8: UN 2794, 2795, 2800, 3028 og 3477 Flokkur 9: UN 2990 og Flokkur 1: 1.4S Flokkur 4.1: UN 1331, 1345, 1944, 1945, 2254 og 2623 Flokkur 4.2: UN 1361 og 1362 í pökkunarflokki II Flokkur 7: UN Flokkur 9: UN 3268 ásamt tómum óhreinsuðum umbúðum sem hafa innihaldið hættuleg efni önnur en þau í flokki 0. a) fyrir UN 0081, 0082, 0084, 0241, 0331, 0332, og 1017 er hámarksmagn á ökutæki eða vagnlest 50 kg. Hámarksmagn á ökutæki eða vagnlest 0 20 (magnið x 50) (efni í neðanmálsgrein a), magnið x 20) 333 (magnið x 3) 1000 (magnið x 1) ótakmarkað VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 127

129 skýringar Flutningsflokkur, sjá dálk 8, Viðauka IV. Hámarksmagn á einingu merkir: - fyrir hluti: brúttóþunginn í kg (fyrir hluti í flokki 1: nettóþunginn í kg af sprengifima efninu), - fyrir föst efni, lofttegundir í vökvaformi, þéttar eða kældar, og lofttegundir uppleystar undir þrýstingi: nettóþungi í kg, - fyrir vökva og þjappaðar lofttegundir undir þrýstingi: rúmmál efnisins í lítrum. Ef flutt eru saman efni og hlutir í mismunandi flokkum í sömu einingu má útkoman úr - magni efna og hluta í flokki 1 margfölduðu með tölunni 50, - að viðbættu magni efna sem tilgreind eru með UN-númeri í athugasemd a) við töfluna margfölduð með 20, - að viðbættu magni efna í flokki 2 margfölduðu með tölunni 3, - að viðbættu magni efna og hluta í flokki 3 ekki fara yfir Við flutning á hættulegum farmi undir hámarksmagni samkvæmt ofannefndum ákvæðum þarf: - farmbréf (þar skal koma fram að varningurinn falli undir takmarkað magn með tilvitnun í viðeigandi ákvæði í reglugerð um flutning á hættulegum farmi, - eitt slökkvitæki, a.m.k. 2 kg duftslökkvitæki eða sambærilegt, - viðurkenndar umbúðir, - merktar umbúðir, - að fara eftir samlestunarákvæðum. Við flutning á hættulegum farmi undir hámarksmagni samkvæmt ofannefndum ákvæðum þarf ekki: - ADR-skírteini (vottorð um starfsþjálfun), - slysakort, - fullkominn fylgibúnað, - að merkja ökutækin. Dæmi 1: Flytja á 120 kg nettó af PRÓPAN og 200 lítra af ÍSÓPRÓPANÓLI. PRÓPAN (UN 1978) er í flokki 2, undirflokki F, og lendir því samkvæmt töflunni í flokk 2. ÍSÓPRÓPANÓL (UN 1219) er í flokki 3 og pökkunarflokki II og lendir því einnig samkvæmt töflunni í flokk 2. Samanlagt er því um að ræða = 320 sem er undir 333 og því má flytja þetta saman sem undanþegið magn. Dæmi 2: Flytja á saman 200 kg af UN 3224, SJÁLFHVARFANDI FAST EFNI, NOS, flokkur 4.1, 100 lítra af UN 1203, BENSÍN, flokkur 3, II, og 250 kg af UN 2794, RAFGEYMAR, BLAUTIR, FYLLTIR MEÐ SÝRU, flokkur 8. UN 3224, flokkur 4.1 er í flokki 2, UN 1203, flokkur 3 er í pökkunarflokki II og því í flokki 2, UN 2794, flokkur 8 er í flokki 3, því verður útkoman eftirfarandi: 200 x 3 = x 3 = x 1 = 250 Samtals: 1150, 128

130 þ.e. yfir 1000 og því ekki hægt að flytja þetta saman sem Undanþegið magn heldur verður að uppfylla öll tilheyrandi ákvæði ADR-reglnanna. Dæmi 3: Hvað má bílstjóri, sem er ekki með ADR réttindi, flytja mikið af UN 1016, KOLMÓNOXÍÐ, ÞJAPPAÐ, 2, 1TF með 200 kg nettó af UN 1001, ACETÝLEN, UPPLEYST, 2, 4F? UN 1001, ACETÝLEN, UPPLEYST, flokkur 2, 4F er í flokki kg gefa því: 200 x 3 = 600 stig. Til að hægt sé að flytja sem undanþegið magn má heildarútkoman ekki fara yfir Fyrir KOLMÓNOXÍÐ ÞJAPPAÐ eru því 400 stig upp á að hlaupa. UN 1016, KOLMÓNOXÍÐ, ÞJAPPAÐ, flokkur 2,TF er í flokki 1 þar sem margföldunarstuðullinn er 50. Því má flytja 400/50 = 8 lítra af KOLMÓNOXÍÐ ÞJAPPAÐ með án þess að gerð sé krafa um ADR-réttindi, eða: x 3 = x 50 = 400 Samtals: 1000 Ath. að þó ekki þurfi ADR-réttindi þarf farmbréf, viðurkenndar umbúðir og merktar umbúðir og samlestunarákvæðin gilda. VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 129

131 Varúðarmerki Flokkur 1 Sprengifim efni og hlutir Nr. 1 Hættuflokkur 1.1, 1.2 og 1.3 Nr. 1.4 Hættuflokkur 1.4 Nr. 1.5 Hættuflokkur 1.5 Nr. 1.6 Hættuflokkur 1.6 Flokkur 2 Lofttegundir Nr. 2.1 Eldfimar lofttegundir Nr. Óeldfimar, óeitraðar lofttegundir Nr. 2.3 Eitraðar lofttegundir Flokkur 3 Eldfimir vökvar Nr. 3 Vi ð a u k i II varúðarmerki Flokkur 4.1 Eldfim föst efni, sjálfhvarfandi efni og sprengifim efni sem gerð hafa verið hlutlaus Flokkur 4.2 Sjálftendrandi efni Flokkur 4.3 Efni sem mynda eldfimar lofttegundir við snertingu við vatn Nr. 4.1 Nr. 4.2 Nr. 4.3 Flokkur 5.1 Eldnærandi efni Flokkur 5.2 Lífræn peroxíð (ATH. breyting) Nr. 5.1 Nr. 5.2 Flokkur 6.1 Eitruð efni Flokkur 6.2 Smitefni Nr. 6.1 Nr

132 varúðarmerki flokkur 1 sprengifim efni og HlutIR Nr. 1 Nr. 1.4 Nr. 1.5 Nr. 1.6 Hættuflokkur 1.1, 1.2 og 1.3 Hættuflokkur 1.4 Hættuflokkur 1.5 Hættuflokkur 1.6 flokkur 2 lofttegundir Nr. 2.1 Nr. Nr. 2.3 Eldfimar lofttegundir Óeldfimar, ekki eitraðar lofttegundir Eitraðar lofttegundir VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 131

133 flokkur 3 flokkur 4.1 flokkur 4.2 flokkur 4.3 eldfimir vökvar eldfim föst efni, sjálfhvarfandi efni og sprengifim efni sem gerð HAfA verið HlutlAus sjálftendrandi efni efni sem mynda eldfimar loftteg- Nr. 4.1 Nr. 4.2 Nr undir við snertingu við vatn Nr. 4.3 flokkur 5.1 flokkur 5.2 flokkur 6.1 flokkur 6.2 eldnærandi efni lífræn peroxíð eitruð efni smitefni Nr. 5.1 Nr. 5.2 Nr. 6.1 Nr. 6.2

134 flokkur 7 geislavirk efni Nr. 7A Nr. 7B Nr. 7C Nr. 7E Nr. 7 D Flokkur I HVÍTT Flokkur II - GULUR Flokkur III GULUR Kjarnakleyf efni flokkur 8 flokkur 9 ætandi efni ÖNNuR Hættuleg efni og HlutIR Nr. 8 Nr. 9 Nr. 11 Þessi hlið upp; örvarnar vísi upp Upphitað efni Hættulegt umhverfinu VINNUEFTIRLIT RÍKISINS 133