ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΝΑΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» ΡΟΗ ΙΙΙ : ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ιαχείριση Αστικού Θαλάσσιου Μετώπου στα πλαίσια της Αειφόρου Αστικοποίησης Η περίπτωση του θαλάσσιου µετώπου του µείζωνος Πειραιά ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΡΙΟΣ ΚΑΦΟΥΡΟΣ Επιβλέπων: Χρήστος Αναγνώστου ιευθυντής Ερευνών στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Αθήνα, εκέµβριος 2007

2 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ Π.Μ.Σ. ΝΑΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΡΟΗ ΙΙΙ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΤΟΥ ΜΕΙΖΩΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ Εργασία που υποβλήθηκε από τον Μάριο Καφούρο ως µερική εκπλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ Εισηγητική Επιτροπή: Χρήστος Αναγνώστου, ιευθυντής Ερευνών στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., Επιβλέπων Βασίλης Λυκούσης, Ερευνητής Β, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας στο ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., Μέλος Σπύρος Μαυράκος, Καθηγητής στη Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π., Μέλος εκτή: Σ.Α.Μαυράκος, ιευθυντής του ιαπανεπιστηµιακού Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών Αθήνα, εκέµβριος 2007

3 Copyright Μάριος Καφούρος, 2007 Με επιφύλαξη παντός δικαιώµατος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανοµή της παρούσας εργασίας εξ ολοκλήρου ή τµήµατος αυτής, για εµπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανοµή για σκοπό µη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης. Ερωτήµατα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τον συγγραφέα. Οι απόψεις και τα συµπεράσµατα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν τον συγγραφέα και δεν πρέπει να ερµηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσηµες θέσεις του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

4 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΤΟΥ ΜΕΙΖΩΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ Μάριος Καφούρος Μεταπτυχιακή Εργασία ιαπανεπιστηµιακό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Στη Ναυτική και Θαλάσσια Τεχνολογία και Επιστήµη Ροή ΙΙΙ Θαλάσσια Επιστήµη Περίληψη Μελετάται η κατάσταση του θαλάσσιου µετώπου του ευρύτερου Πειραιά (δήµοι Περάµατος, Κερατσινίου, ραπετσώνας, Πειραιά) και εξετάζεται η συµβατότητα της µε τις αρχές της αειφόρου αστικοποίησης, όπως αυτές εκφράζονται από τον Οργανισµό Ηνωµένων Εθνών και την Ευρωπαική Ένωση. Πραγµατοποιείται επί τόπου παρατήρηση και καταγραφή της περιοχής µελέτης. Επιχειρείται αξιολογική κατάταξη της οικολογικής ποιότητας του θαλάσσιου µετώπου. Πραγµατοποιείται ανάλυση πλεονεκτηµάτων, αδυναµιών, ευκαιριών και απειλών (SWOT analysis) για την περιοχή µελέτης, θεωρώντας ως επιχειρησιακό στόχο της ανάλυσης µια κατάσταση του θαλάσσιου µετώπου η οποία να είανι συµβατή µε τις αρχές της αειφόρου αστικοποίησης. Στη συνέχεια εντοπίζονται τα καίρια διαχειριστικά ζητήµατα της περιοχής µελέτης, παρουσιάζεται και σχολιάζεται η υφιστάµενη κατάσταση. Τέλος επιχειρείται µια προσέγγιση στη διαχρονική πορεία του θαλάσσιου µετώπου του δήµου Πειραιά. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ: θαλάσσιο µέτωπο, αειφόρος αστικοποίηση, Πέραµα, Κερατσίνι, ραπετσώνα, Πειραιάς Επιβλέπων Καθηγητής: Χρήστος Αναγνώστου

5 URBA WATERFRO T MA AGEME T I THE FRAMES OF SUSTAI ABLE URBA IZATIO THE CASE OF PIRAEUS WATERFRO T Marios Kafouros Master s Thesis MSc in Marine Science and Technology, National Technical University of Athens Abstract The present survey seeks to describe and study the state of Piraeus waterfront (municipalities of Perama, Keratsini, Drapetsona, Piraeus), examining its compatibility with principles originating from the field of Sustainable Urbanization, as declared in the United Nations and the European Union. The following methods are being used: In vivo observation and recording of the study area, classification of its ecological quality, SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) analysis. Furthermore, the main issues concerning the waterfront management are being traced, presented and analysed. Finally, the diachronic course of the waterfront s state is being approached and commented. KEY WORDS: waterfront, sustainable urbanization, Perama, Keratsini, Drapetsona, Piraeus Supervisor: Dr. Christos Anagnostou

6 Αφιερώνω Την ιπλωµατική Εργασία Στην οικογένεια µου, στους φίλους µου, Και στην αγαπηµένη µου σύντροφο, συνοδοιπόρο και σύντοµα σύζυγό µου Χριστίνα.

7 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων ιαχείριση Αστικού θαλάσσιου µετώπου Αειφόρος Ανάπτυξη Αειφόρος Αστικοποίηση Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιας Ζώνης ιαχείριση Αστικού Θαλάσσιου Μετώπου Περιοχή µελέτης Σύντοµη παρουσίαση δήµων περιοχής µελέτης Πέραµα Κερατσίνι ραπετσώνα Πειραιάς Μεθοδολογία Επί τόπου έρευνα και καταγραφή Περιοχής Μελέτης Αξιωµατική Κατάταξη της Οικολογικής Ποιότητας των Παράκτιων Περιοχών Ανάλυση Πλεονεκτηµάτων Αδυναµιών Ευκαιριών Και Απειλών (SWOT) Καίρια διαχειριστικά ζητήµατα ιαχρονική προσέγγιση των χρήσεων γης στο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Πειραιά Αποτελέσµατα 4.1 Καταγραφή στο πεδίο Πέραµα... 19

8 Περιεχόμενα Κερατσίνι ραπετσώνα Πειραιάς Αξιωµατική Κατάταξη της Οικολογικής Ποιότητας των Παράκτιων Περιοχών Ανάλυση Πλεονεκτηµάτων Αδυναµιών Ευκαιριών Και Απειλών (SWOT) Συγκεντρωτική παρουσίαση Πέραµα Κερατσίνι ραπετσώνα Πειραιάς Καίρια ιαχειριστικά Ζητήµατα ΝΕΖ Επιχωµατώσεις Εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών και χηµικών Ατµοηλεκτρικός Σταθµός Αγίου Γεωργίου Περιοχή ανάπλασης λιµενοβιοµηχανικής ζώνης Κερατσινίου ραπετσώνας (πρώην εργοστασίου λιπασµάτων) Κυκλοφοριακή συµφόρηση λιµένος Πειραιά ιαχρονική προσέγγιση των χρήσεων γης στο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Πειραιά Λιµάνι Πειραιά Πασαλιµάνι Παραλία Παρασκευά Μικρολίµανο Φάληρο... 85

9 Περιεχόμενα 5. Συµπεράσµατα - Συζήτηση 5.1 ικαίωµα στο περιβάλλον και καταπάτηση του Αστική αναγέννηση Ανακατάληψη µετώπου Βιβλιογραφία... 91

10 Εισαγωγή 1. Εισαγωγή Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της υφιστάµενης κατάστασης του Αστικού Θαλάσσιου Μετώπου της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά ( ήµοι Περάµατος Κερατσινίου ραπετσώνας Πειραιά). Καταγράφονται η κατάσταση και τα σηµαντικότερα προβλήµατα του µετώπου, εντοπίζονται τα θέµατα διαχείρισης, ερευνάται η συµβατότητα της υφιστάµενης κατάστασης µε τις αξίες της Αειφόρου Ανάπτυξης, της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Παράκτιας Ζώνης και της Βιώσιµης Αστικοποίησης, ενώ συζητούνται οι προοπτικές για το µέλλον. Κύριο χαρακτηριστικό του εν λόγω θαλάσσιου µετώπου είναι η έντονη λιµενοβιοµηχανική δραστηριότητα. Η εντατική αστικοποίηση, η οποία έκανε την εµφάνισή της στις χώρες της δυτικής Ευρώπης, ως άµεση συνέπεια της βιοµηχανικής επανάστασης, είχε ως κυρίαρχο (αν όχι µοναδικό) κίνητρο την οικονοµική ανάπτυξη. Αυτή η πρακτική, διαφοροποιούµενη µεν από τόπο σε τόπο ως προς τους ρυθµούς αλλά σπάνια ως προς τη λογική, συνεχίζεται ως σήµερα, σε παγκόσµιο πλέον επίπεδο. Ακόµη και σήµερα, οι χωροταξικές πολιτικές αντικατοπτρίζουν συχνά τη λογική της αγοράς (EEA, 2006). Τη δεκαετία του 80 διατυπώνεται η έννοια της Αειφόρου Ανάπτυξης, µια έννοια πρωταγωνίστρια και γεννήτρια συγγενών εννοιών, η οποία αντιλαµβανόµενη πως τα όρια της οικονοµικής ανάπτυξης καθορίζονται από τα όρια αντοχής του φυσικού περιβάλλοντος, πρεσβεύει την ισορροπία ανάµεσα σε παραγωγική διαδικασία (και όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες του ανθρώπου) και φυσικό περιβάλλον. Μια σηµαντική παράγωγη έννοια της αειφόρου ανάπτυξης είναι η Ολοκληρωµένη ιαχείρηση Παράκτιας Ζώνης (Ο ΠΖ), η οποία πρεσβεύει την εφαρµογή των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στην παράκτια ζώνη, επισηµαίνοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ζώνης και την αναγκαιότητα για την διατήρηση της βιωσιµότητας της. Αντίστοιχες έννοιες, παράγωγες της αειφόρου ανάπτυξης, είναι η Αειφόρος Αστικοποίηση και η Αστική Αναγέννηση, που στοχεύουν στην δηµιουργία πόλεων που θα ανταποκρίνονται στα πρότυπα της αειφόρου ανάπτυξης. Η διαχείρηση του Αστικού Θαλάσσιου Μετώπου πρέπει να αντιπροσωπεύει µια δυναµική σύνθεση των παραπάνω εννοιών της αειφορίας. Το θαλάσσιο µέτωπο της περιοχής µελέτης, έχοντας αναπτυχθεί σε εποχές όπου η οικονοµική ανάπτυξη αποτελούσε κορυφαία αξία στη χώρα µας και η προστασία του περιβάλλοντος µάλλον «άγνωστη λέξη», απέχει πολύ από το να θεωρηθεί πως προσεγγίζει τις αξίες της αειφορίας. 1

11 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων 2. Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων ιαχείριση αστικού θαλάσσιου µετώπου 2.1 Αειφόρος Ανάπτυξη (ή Βιώσιµη Ανάπτυξη, Sustainable Development) Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης αρχικά αναπτύχθηκε ως µια οικονοµική προσέγγιση σε µια διαφαινόµενη πιθανή κρίση της βιοµηχανικής παραγωγής. Όταν έγινε αντιληπτό πως η έλλειψη σχεδιασµού και προοικονοµίας κατά την παραγωγική διαδικασία και η κατάχρηση των φυσικών πόρων µπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση της παραγωγής, αναζητήθηκε ως λύση ένα µοντέλο ανάπτυξης το οποίο να επιτρέπει την οικονοµική ανάπτυξη και την ταυτόχρονη διατήρηση των φυσικών οικοσυστηµάτων καθώς και των φυσικών πόρων. Στην έκθεση του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών Our Common Future (1987), η αειφόρος ανάπτυξη ορίζεται ως : «η ανάπτυξη εκείνη η οποία καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα κάλυψης των αναγκών που θα προκύψουν στο µέλλον» (UN,1987). Στην παραπάνω διατύπωση είναι φανερή η κυριαρχία του οικονοµικού προσανατολισµού στον όλο προβληµατισµό. Η Συνδιάσκεψη του Ρίο ντε Τζανέιρο (1992), αποτελεί τον σηµαντικότερο σταθµό στην ανάπτυξη της αειφορικής προσέγγισης στις πολιτικές του Ο.Η.Ε. Με την υιοθέτηση της Ατζέντα 21 και την έκδοση της ιακύρηξης του Ρίο (Rio Declaration) η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης απαγκιστρώνεται από την ολοκληρωτικά οικονοµική διάσταση και καθορίζονται οι βάσεις για την επίτευξη µιας κοινωνικής και ανθρωποκεντρικής πλέον αειφορίας, µε µεγάλο οφελειµένο και το φυσικό περιβάλλον, καθώς πέραν της ανάγκης διατήρησης του για τους σκοπούς της οικονοµικής ανάπτυξης, αναγνωρίζεται και ως κοινωνικό αγαθό για τον άνθρωπο. «Τα ανθρώπινα όντα βρίσκονται στο κέντρο των θεωρήσεων για βιώσιµη ανάπτυξη. Έχουν δικαίωµα σε µία υγιή και παραγωγική ζωή σε αρµονία µε τη φύση.» Αυτή η πρώτη παράγραφος από την ιακύρηξη του Ρίο εκφράζει πολύ καλά την ευρεία και ανθρωποκεντρική προσέγγιση για µια βιώσιµη ανάπτυξη. Η εξέλιξη και διεύρυνση της ιδέας της αειφόρου ανάπτυξης γίνεται πλήρως αντιληπτή στην «έσµευση της Ε.Ε. για αειφόρο ανάπτυξη» στο σηµείωµα της Γενικής Γραµµατείας του Συµβουλίου της Ευρωπαικής Ένωσης προς τις Αντιπροσωπείες µε θέµα : «Επανεξέταση της στρατηγικής της ΕΕ για την αειφόρο ανάπτυξη- Ανανεωµένη στρατηγική» (2006), όπου στην πρώτη παράγραφο σηµειώνεται : «Αειφόρος ανάπτυξη σηµαίνει ότι οι ανάγκες της παρούσας γενιάς καλύπτονται χωρίς να υποθηκεύεται η ικανότητα των επόµενων γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Πρόκειται για πρωταρχικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος περιλαµβάνεται στη Συνθήκη και διέπει όλες τις πολιτικές και τις δραστηριότητες της Ένωσης. Αποσκοπεί στη διασφάλιση της ικανότητας της γης να ευνοεί όλες της µορφές ζωής και βασίζεται στις αρχές της δηµοκρατίας, της ισότητας των φύλων, της αλληλεγγύης, του κράτους δικαίου και του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, µεταξύ άλλων της ελευθερίας και της ισότητας ευκαιριών για όλους. Αποβλέπει στη 2

12 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής και των συνθηκών διαβίωσης στη Γη προς όφελος τόσο της παρούσας όσο και των µελλοντικών γενεών. Προς τούτο, προωθεί µια δυναµική οικονοµία µε πλήρη απασχόληση, υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, προστασία της υγείας, κοινωνική και εδαφική συνοχή και προστασία του περιβάλλοντος σε έναν ειρηνικό και ασφαλή πλανήτη, ο οποίος σέβεται την πολιτιστική ποικιλοµορφία.» ύο επισηµάνσεις που µπορούν να γίνουν σε αυτό το σηµείο είναι οι εξής: α) βασικός στόχος της αειφόρου ανάπτυξης, ανεξάρτητα από το πώς επιτυγχάνεται, είναι η ισόρροπη οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη, β) το ενδιαφέρον της επιστηµονικής κοινότητας τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί στην επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο. Η επίτευξη της αειφορίας ανάγεται από το παγκόσµιο επίπεδο στο τοπικό, καθώς ο πιο συγκεκριµένος διοικητικός έλεγχος µιας σαφώς ορισµένης περιοχής (δήµος, νοµός, κράτος), η διαθεσιµότητα στατιστικών δεδοµένων και ο σχετικός βαθµός οµοιογένειας αποτελούν πλεονεκτήµατα για την προσπάθεια εφαρµογής µιας ολοκληρωµένης βιώσιµης διαχείρησης. Αντιπροσωπευτικό είναι το γνωστό σύνθηµα της UNEP «Σκέψου παγκόσµια, δράσε τοπικά» («Think globally, act locally») (UΝ,1972) 2.2 Αειφόρος Αστικοποίηση ( ή Βιώσιµη Αστικοποίηση, Sustainable Urbanization) Με τον όρο αστικοποίηση εννοούµε σε συµφωνία µε τους ορισµούς των Ηνωµένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης την συγκέντρωση του πληθυσµού σε αστικά κέντρα και την χωρική επέκταση του αστικού ιστού εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος. Η αστικοποίηση δεν πρέπει να αντιµετώπιζεται ως µια εξ ορισµού αρνητική διαδικασία. Οι αρνητικές επιπτώσεις που µπορεί να έχει, τόσο στον άνθρωπο όσο και στο φυσικό περιβάλλον, δεν αποτελούν εγγενή χαρακτηριστικά της διαδικασίας αλλά επίκτητα. Οφείλονται κατά κύριο λόγο σε ελλειπή σχεδιασµό και άστοχες πολιτικές αποφάσεις, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι συγκυρίες αναδεικνύουν την αξία της οικονοµικής ανάπτυξης ως πλεονάζουσας βαρύτητας σε σχέση µε άλλες αξίες όπως η ποιότητα ζωής, η υγεία, η αξία του περιβάλλοντος. Όπως διατυπώνει ο γενικός γραµµατέας του HABITAT II Conference «Το φαινόµενο της αστικοποίησης επιφέρει έναν από τους πιο σηµαντικούς µετασχηµατισµούς της µορφής της ανθρώπινης διαβίωσης στην ιστορία. Μέχρι το έτος 2000, η µισή ανθρωπότητα θα διαµένει σε αστικές περιοχές. Μέχρι το 2030, ο παγκόσµιος αστικός πληθυσµός θα είναι διπλάσιος από τον αντίστοιχο αγροτικό. Ποιές θα είναι οι επιπτώσεις του προδιαγραφόµενου νέου αστικού κόσµου στις πολιτικές του ανθρώπου; Είναι ξεκάθαρο πως οι προσπάθειες για βελτίωση όλων των παραµέτρων που αφορούν το περιβάλλον διαβίωσης πρέπει να επικεντρωθούν στις αστικές περιοχές. Εκεί θα ζει και θα εργάζεται ο περισσότερος πληθυσµός της γης, εκεί θα λαµβάνει χώρα η περισσότερη οικονοµική δραστηριότητα, εκεί θα παράγεται η µόλυνση και εκεί θα 3

13 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων καταναλώνονται οι περισσότεροι φυσικοί πόροι. Έτσι, το αστικό ζήτηµα θα είναι το πλέον πιεστικό θέµα που αντιµετωπίζει η ανθρωπότητα τον 21 ο αιώνα.» (Wally Dow,1996) Ενώ συγχρόνως τονίζεται πως το ζητούµενο δεν είναι η παύση της παραγωγικής διαδικασίας και της οικονοµικής ανάπτυξης. «εν θα υπάρξει δρόµος επιστροφής σε έναν προ-βιοµηχανικό κόσµο, όπου η πλειονότητα του πληθυσµού ζούσε στην εξοχή σε αρµονία µε τη φύση. Πρέπει να εκλάβουµε την αστική ανάπτυξη ως ευκαιρία για βιώσιµη ανάπτυξη.» (Toepfer,1996) Με πιο λογοτεχνική διάθεση, ο Jorge Wilheim, τοποθετείται: «Ο Shakespeare στο έργο του Coriolanus αναρωτιέται: Τί είναι οι πόλεις αν όχι οι πολίτες της ;. Υπάρχουν στιγµές όπου το να θέτει κάποιος τις σωστές ερωτήσεις είναι πιο σηµαντικό από το να βρίσκει λύσεις. Ο βασικός σκοπός είναι να κάνει τον κόσµο και τους κυβερνώντες να αντιληφθούν το πραγµατικό µέγεθος του προβλήµατος». (Wilheim,1996) Στην ίδια λογική, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, µε την ανακοίνωση της «Προς µια θεµατική στρατηγική για το αστικό περιβάλλον» (COM(2004)60) τονίζει πως, «ανάµεσα στις κύριες αιτίες στις οποίες οφείλεται η σηµερινή κατάσταση είναι ότι κατά τη λήψη αποφάσεων δεν δίνεται αρκετή προσοχή στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους και δεν υπάρχει συστηµατικός σχεδιασµός για ένα αστικό περιβάλλον υψηλής ποιότητας, τα δε αποτελέσµατα είναι εµφανή τόσο στο περιβάλλον όσο και στην οικονοµία των πόλεων και στους κατοίκους τους. Ο σχεδιασµός µε σκοπό την υψηλότερη περιβαλλοντική προστασία είναι ένα από τα καίρια στοιχεία για να επιτευχθεί αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων και για να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής οι κάτοικοι των ευρωπαικών πόλεων». Απώτερος στόχος αυτής της στρατηγικής είναι η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων, της ποιότητας των αστικών περιοχών και η εξασφάλιση υγιούς περιβάλλοντος διαβίωσης για τους κατοίκους των ευρωπαϊκών πόλεων, µε ενίσχυση της συµβολής του περιβάλλοντος στην αειφόρο αστική ανάπτυξη, λαµβάνοντας παράλληλα υπόψη τα σχετικά οικονοµικά και κοινωνικά δεδοµένα. H νέα ανακοίνωση της επιτροπής (COM(2005)718) πάνω στην στρατηγική, ξανατονίζει πως στόχος είναι η «συµβολή σε µια καλύτερη ποιότητα ζωής µέσω µιας ολοκληρωµένης προσέγγισης µε επίκεντρο τις αστικές περιοχές και η διαµόρφωση υψηλού επιπέδου ποιότητας ζωής και κοινωνικής ευηµερίας για τους πολίτες, παρέχοντας ένα περιβάλλον στο οποίο το επίπεδο ρύπανσης δεν θα επιφέρει επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον και ενθαρρύνοντας την αειφόρο αστική ανάπτυξη.» 4

14 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων 2.3 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιας Ζώνης (Ο ΠΖ, Integrated Coastal Zone Management ICZM ) Οι παράκτιες περιοχές αποτελούν µια κατηγορία περιοχών για τις οποίες έχει επισηµανθεί η αναγκαιότητα επίτευξης αειφόρου ανάπτυξης. Χαρακτηριστικά στην Ατζέντα 21 µεταξύ άλλων αναφέρεται: «Κάθε παράκτιο κράτος πρέπει να ενεργήσει για τη δηµιουργία ή όπου είναι απαραίτητο την ενδυνάµωση των κατάλληλων συντονιστικών µηχανισµών (όπως για παράδειγµα ενός υψηλού επιπέδου όργανο υπεύθυνο για τον πολιτικό σχεδιασµό) για την ολοκληρωµένη διαχείριση και αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων και θαλάσσιων περιοχών και των πηγών τους τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.»(ατζέντα 21, παρ.17.6) Η Συνδιάσκεψη του Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992 αναγνώρισε στην Ατζέντα 21 την ανάγκη για περιβαλλοντική δράση για τους ωκεανούς και τις παράκτιες ζώνες (κεφάλαιο 17) και δέσµευσε τα παράκτια κράτη για αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών και εφαρµογή ολοκληρωµένης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης. Σύµφωνα µε τις βασικές αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, οι τρεις διαστάσεις της ανάπτυξης οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική- χρήζουν προσοχής και πρέπει να αντιµετωπίζονται από κοινού µε έναν ολιστικό τρόπο. Η ολοκληρωµένη διαχείριση παράκτιας ζώνης (Ο ΠΖ) προωθεί µια ολοκληρωµένη προσέγγιση που εµπλέκει όλους τους ενδιαφερόµενους και εξετάζει την παράκτια ζώνη µέσω µιας µακροπρόθεσµης οπτικής. Στοχεύει στην ισορροπία µεταξύ των αναγκών για ανάπτυξη και την προστασία των πηγών που διατηρούν τις παράκτιες οικονοµίες. Επίσης λαµβάνει υπόψη τις ανησυχίες των πολιτών για την υποβάθµιση του περιβάλλοντος, την κοινωνικο-οικονοµική και την πολιτιστική κατάσταση της παράκτιας περιοχής.(eea, 2006). Τελικά, η Ολοκληρωµένη ιαχείριση της Παράκτιας Ζώνης (Ο ΠΖ) αποβλέπει στη διαπλοκή των διάφορων πολιτικών προσεγγίσεων (οικονοµικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών) που έχουν επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές και τη λήψη αποφάσεων οι οποίες θα προκύψουν από µια µεθοδολογία συµµετοχικού σχεδιασµού. Η προσέγγιση αυτή αφορά ταυτοχρόνως τον προγραµµατισµό και τη διαχείριση των παράκτιων πόρων και του παράκτιου χώρου. εν πρόκειται για µια ιδεώδη λύση µε άµεσα και απτά αποτελέσµατα, αλλά για µια δυναµική διαδικασία που εξελίσσεται συν τω χρόνω. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα συµµετοχικό εργαλείο σχεδιασµού και πολιτικής, στα χέρια της διοίκησης και των πολιτών, για τη βιώσιµη ανάπτυξη στη παράκτια ζώνη. Αφορά την επίλυση συγκρούσεων και την αναζήτηση συνεργιών ανάµεσα στις ανθρώπινες δραστηριότητες στις παράκτιες περιοχές και στις επιπτώσεις τους στους φυσικούς πόρους και τα οικοσυστήµατα. Ο µακροπρόθεσµος σχεδιασµός είναι απαραίτητος στη διαχείριση των παράκτιων περιοχών όχι µόνο για την πρόβλεψη µελλοντικών αναγκών και πιθανών προβληµάτων, αλλά και για την αποτελεσµατική, 5

15 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων συλλογική δράση, ενθαρρύνοντας θετικές εξελίξεις και αντιµετωπίζοντας έγκαιρα πιθανές συγκρούσεις. Σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο (2002), η Ο ΠΖ βασίζεται στις κάτωθι αρχές: Ευρεία ολιστική οπτική (θεµατική και γεωγραφική), η οποία θα αναγνωρίζει και θα συνυπολογίζει την αναµφισβήτητη αλληλεξάρτηση φυσικών συστηµάτων και ανθρώπινων δραστηριοτήτων καθώς και τις επιπτώσεις τους στις παράκτιες περιοχές, Μακροπρόθεσµη οπτική, η οποία λαµβάνει υπόψη την αρχή της προφύλαξης (precautionary principle) και τις ανάγκες της παρούσας γενεάς αλλά και των µελλοντικών, Προσαρµοζόµενα διαχειριστικά µέτρα - κατά τη διάρκεια µιας σταδιακής, οµαλά εξελισσόµενης διεργασίας, καθώς η γνώση διαρκώς εξελίσσεται τα οποία υποβοηθούν / διευκολύνουν την υιοθέτηση ρυθµιστικών προτάσεων και παρεµβάσεων, Ολοκληρωτικός / ολιστικός σχεδιασµός, λαµβάνοντας υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες και την µεγάλη ποικιλότητα των παράκτιων ζωνών, ώστε οι λύσεις που θα προταθούν να είναι στην πράξη συµβατές µε τις τοπικές ανάγκες, Σχεδιασµός, λαµβάνοντας υπόψη τις φυσικές διεργασίες, έχοντας ακριβή αντίληψη της φέρουσας ικανότητας του οικοσυστήµατος, Ευαισθητοποίηση και συµµετοχή όλων των ενδιαφερόµενων κοινωνικών οµάδων, Στήριξη και ενθάρρυνση της συµµετοχής τοπικών φορέων, διοικητικών σωµάτων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, Συνδυαστική Χρήση Οργάνων, σχεδιασµένων να εξασφαλίσουν τη συνεκτικότητα ποικίλων στόχων της τοµεακής πολιτικής και τον επιτυχή συνδυασµό µεταξύ σχεδιαστικών και διαχειριστικών µέτρων. Οι στόχοι εποµένως της ολοκληρωµένης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: την ολοκληρωµένη και βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη, µε διεύρυνση των δυνατοτήτων απασχόλησης και διαφοροποίηση- ποικιλότητα της οικονοµικής βάσης των παράκτιων περιοχών, καθώς και την στήριξη εναλλακτικών ήπιων µορφών ανάπτυξης την προστασία φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς µε βιώσιµη διαχείριση των φυσικών πόρων, σεβασµό της ποικιλότητας του τοπίου και ανάδειξη των ιστορικών- πολιτιστικών µνηµείων. 6

16 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως γεννήτρια διαχειριστικών προσεγγίσεων 2.4 ιαχείριση Αστικού Θαλάσσιου Μετώπου (Urban Waterfront Management) Το αστικό παράκτιο και θαλάσσιο περιβάλλον παρουσιάζει µια σειρά από ιδιαιτερότητες, οι οποίες το αναδεικνύουν σε ένα εξαιρετικά σύνθετο και ευαίσθητο σύστηµα. Όσον αφορά τον πληθυσµό της αστικής παράκτιας ζώνης, καταγράφεται µια παγκόσµια τάση συγκέντρωσης πληθυσµού. Ο µισός πληθυσµός της γης ζει σε ζώνες γης 100 km από τη θάλασσα, και τα τρία τέταρτα όλων των µεγάλων πόλεων είναι παράκτιες (UNEP, 2005). Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως ο αριθµός των Παράκτιων Μεγαπόλεων (Coastal Megacities, παράκτιες πόλεις µε πληθυσµό πάνω από 8 εκατοµµύρια κατοίκους) από 7 που ήταν το 1970 αναµένεται να φτάσουν τις 20 το 2010 (Κουτσούµπα, 2003). Η αστική παράκτια ζώνη µπορεί να φιλοξενεί κατοικίες, βιοµηχανίες, πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, µονάδες παραγωγής ενέργειας, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, λιµάνια και συναφείς λιµενικές εγκαταστάσεις, ναυπηγικές εγκαταστάσεις, µαρίνες σκαφών αναψυχής, σταθµούς αλιείας, αθλητικές εγκαταστάσεις, πάρκα για το κοινό, προστατευόµενες περιοχές, τουριστικές εγκαταστάσεις (συµπεριλαµβανοµένων των εστιατορίων και καφέ αναψυχής), ακόµη και κέντρα διασκέδασης. Από τον µεγάλο αριθµό δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην παράκτια ζώνη, γίνεται φανερός ο έντονος ανταγωνισµός για την εκµετάλλευση του παράκτιου χώρου και συγκρούσεις οικονοµικών συµφερόντων. Ταυτόχρονα, συντελείται υποβάθµιση του παράκτιου περιβάλλοντος, λόγω της εξάπλωσης του αστικού ιστού και καταστροφή των οικοσυστηµάτων, λόγω της κατασκευής ασύµβατων υποδοµών και της µετέπειτα λειτουργίας τους. Η ύπαρξη µεγάλων λιµανιών και η ανάπτυξη συναφών λιµενικών δραστηριοτήτων και ενίοτε βιοµηχανικής ζώνης να τα πλαισιώνει, καθώς και η παραχώρηση παράκτιων περιοχών από το κράτος προς εµπορική εκµετάλλευσή τους, δυσχεραίνουν ή καθιστούν αδύνατη την ελεύθερη πρόσβαση του πολίτη στην παράκτια ζώνη. Τέλος, η έλλειψη προτάσεων, πρωτοβουλιών και δραστικών µέτρων, όπως και ο συνήθης ελλειπής διαχειριστικός σχεδιασµός από πλευράς της τοπικής και κεντρικής διοίκησης, µπορεί να µεγενθύνει και να επανατροφοδοτήσει τα υπάρχοντα προβλήµατα, εις βάρος του πολίτη και του φυσικού περιβάλλοντος. Περίπου το 60% του ελληνικού πληθυσµού διαµένει σε παράκτιες περιοχές. Το 70% της κατασκευαστικής βιοµηχανίας της χώρας βρίσκεται κατά µήκος των ακτογραµµών (UN, 2002). Η διαχείριση του αστικού θαλάσσιου µετώπου θα πρέπει να αποτελεί µια δυναµική σύνθεση των εννοιών της αειφόρου ανάπτυξης, της ολοκληρωµένης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης και της αειφόρου αστικοποίησης. 7

17 Περιοχή μελέτης 2.5 Περιοχή Μελέτης Σύντοµη Παρουσίαση των ήµων της Περιοχής Μελέτης Εικόνα 1: Όρια ήµων Νοµαρχίας Πειραιά (νοµαρχία Πειραιά.) Η περιοχή µελέτης παρουσιάζεται στις Εικόνες 1(όρια δήµων) και 2 (θαλάσσιο µέτωπο). Αποτελείται από το νότιο θαλάσσιο µέτωπο του ήµου Περάµατος και τα θαλάσσια µέτωπα των ήµων Κερατσινίου, ραπετσώνας και Πειραιά. 8

18 Περιοχή μελέτης Εικόνα 2: Περιοχή Μελέτης (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Η προβολή του συνολικού µετώπου φθάνει τα 10 km. Το µήκος της ακτογραµµής υπολογίζεται περίπου στα 50 km. Ο υπολογισµός έγινε µε χρήση της εφαρµογής Ruler - Path του προγράµµατος Google Earth. Το πραγµατικό µήκος ακτογραµµής είναι ενδεχοµένως µεγαλύτερο από το υπολογιζόµενο, καθώς µόνο στο µέτωπο του ήµου Περάµατος, εντός του λιµένα Πειραιώς και στο Πασαλιµάνι µπορούµε να θεωρήσουµε ακριβή την προσέγγιση, λόγω της τεχνητής φύσης της ακτής. Στο υπόλοιπο µέτωπο, είτε λόγω των πολυάριθµων εγκολπώσεων (Κερατσίνι, ραπετσώνα, Μικρολίµανο, Ν.Φάληρο) είτε λόγω της βραχώδους φύσης (που επίσης εµπεριέχει συνεχείς εγκολπώσεις και εξάρσεις) της ακτογραµµής (Πειραϊκή) η γραµµική µέτρηση που προσφέρει η συγκεκριµένη εφαρµογή παράγει ένα µάλλον υποεκτιµηµένο αποτέλεσµα. 9

19 Περιοχή μελέτης ήµος Περάµατος Εικόνα 3: Νότιο θαλάσσιο µέτωπο δήµου Περάµατος (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Ο δήµος Περάµατος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της πρωτεύουσας. Αποτελεί το δυτικότερο άκρο του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος της Αθήνας και έχει έκταση περίπου 14 km 2. Στη βόρεια πλευρά του ήµου εκτείνεται το όρος Αιγάλεω, ενώ ο δήµος διαθέτει σχετικά µεγάλη ακτογραµµή εάν ληφθεί υπόψη ότι πρόκειται για έναν ηπειρωτικό δήµο µε σχετικά µικρή έκταση. Ιστορικά, ο ήµος Περάµατος αναπτύσσεται µετά το 1924 µε την µεταφορά της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης (ΝΕΖ) από την περιοχή Αγ. ιονυσίου του Πειραιά στην παραλία Περάµατος. Το 1928 δηµιουργούνται οι δύο προσφυγικοί συνοικισµοί στο υτικό Άκρο και στο Νέο Ικόνιο. Αρχικά το Πέραµα αποτελούσε τόπο αναψυχής των κατοίκων του Πειραιά. Μετά το 1950 το Πέραµα προσελκύει πληθυσµό από άλλα µέρη της Ελλάδας ο οποίος απασχολείται στα ναυπηγεία της παραλίας, όπου συγκεντρώνεται µεγάλο µέρος της ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας της Ελλάδος, και σταδιακά αλλάζει χαρακτήρα. Ο πληθυσµός του ήµου είναι κάτοικοι, αριθµός που αντιστοιχεί σε πυκνότητα πληθυσµού κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. Εδώ όµως η πυκνότητα πληθυσµού είναι έντονα πλασµατική, καθώς από τα 14 τετραγωνικά χιλιόµετρα που ανήκουν στα διοικητικά όρια του δήµου Περάµατος, περίπου το ένα τέταρτο από αυτά αντιπροσωπεύουν την πραγµατική έκταση του (την έκταση όπου µένουν και εργάζονται οι κάτοικοι) (Εικ.4). 10

20 Περιοχή μελέτης Εικόνα 4: Τα όρια του δήµου Περάµατος (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) 11

21 Περιοχή μελέτης ήµος Κερατσινίου Εικόνα 5: Θαλάσσιο µέτωπο δήµου Κερατσινίου (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Ο ήµος Κερατσινίου έχει έκταση περίπου 7,6 km 2 και συνορεύει µε τους ήµους Χαϊδαρίου, Νίκαιας, Πειραιά, ραπετσώνας και Περάµατος. Ο αρχαίος οικιστικός πυρήνας του σηµερινού ήµου Κερατσινίου βρισκόταν στην πλαγιά του λόφου του Αγ. Γεωργίου. Οι θεµελιώσεις που καταστράφηκαν µε την ανέγερση του ναού του Αγ. Γεωργίου και τα ευρήµατα δεξιά και αριστερά της Λεωφόρου ηµοκρατίας στα 1933 και 1935 πείθουν για την χρονολόγηση του οικισµού στην 3η χιλιετία π.χ. Το όνοµα του ήµου ήταν πιθανότατα Θυµαιτάδαι και οι κάτοικοί του διατηρουσαν καλές σχέσεις µε τους γειτονικούς συνοικισµούς της ευρύτερης πειραϊκής έκτασης µε τους οποίους αποτελούσαν το Τετράκωµον του Ηρακλέους. Οι Θυµαιτάδαι σιγά - σιγά ενσωµατώθηκαν µε τους λοιπούς Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά του χρυσού αιώνα, αλλά ο οικισµός στην περιοχή, αν και ξέπεσε, ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε, τουλάχιστον µέχρι την ρωµαϊκή κατάκτηση ( π.χ.). Ο πληθυσµός του ήµου είναι κάτοικοι, αριθµός που αντιστοιχεί σε πυκνότητα πληθυσµού κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. 12

22 Περιοχή μελέτης ήµος ραπετσώνας Εικόνα 6: Θαλάσσιο µέτωπο δήµου ραπετσώνας (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Η ραπετσώνα συνορεύει µε τους ήµους Κερατσινίου και Πειραιά. Έχει έκταση περίπου 1,7 km 2 και είναι ο µικρότερος σε έκταση ήµος της Νοµαρχίας Πειραιά. Η ραπετσώνα χτισµένη στον όρµο της ραπετσώνας, που στην αρχαιότητα κατείχε στρατηγική σηµασία, προέρχεται από τον αρχαίο ήµο Θυµαιτάδαι. Υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη αρχαίου ναού στην περιοχή, καθώς και κάποιου οικισµού του οποίου οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως µε την αλιεία. Ο πληθυσµός του ήµου είναι , αριθµός που αντιστοιχεί σε πυκνότητα πληθυσµού κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. 13

23 Περιοχή μελέτης ήµος Πειραιά Εικόνα 7: Θαλάσσιο µέτωπο δήµου Πειραιά (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Ο Πειραιάς αναπτύσσεται στη χερσόνησο που περικλείεται ανάµεσα στο Φαληρικό όρµο ανατολικά και το ήµο ραπετσώνας δυτικά Η ιστορία του Πειραιά χαρακτηρίζεται από πολλές και ποικίλες µεταπτώσεις, µε περιόδους ακµής και παρακµής. Στην καταγραφή της ιστορικής πορείας του Πειραιά, υπήρξε καθοριστική η επίδραση του φυσικού χώρου και της γεωγραφικής του θέσης. Ο Πειραιάς, πριν αξιοποιηθεί, στις αρχές του 5ου αιώνα π.χ. και αναδειχθεί σε επίνειο της Αθήνας, ήταν και παρέµεινε για αρκετούς αιώνες δευτερεύουσας σηµασίας περιοχή. Εξελίχθηκε όµως στο πρώτο λιµάνι της χώρας, επειδή διαµορφώθηκε σε υποδειγµατική διαχρονικά εγκατάσταση και απέκτησε αρκετά εύκολα όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα ενός µεγάλου ναυτιλιακού και εµποροβιοµηχανικού κέντρου. Η πορεία της πόλης και του λιµένα εµφανίζεται, στα πλαίσια του πειραϊκού χώρου, κοινή. Ο πληθυσµός του ήµου είναι κάτοικοι, αριθµός που αντιστοιχεί σε πυκνότητα πληθυσµού κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. (απογραφή 2001, απο ΕΣΥΕ). 14

24 Μεθοδολογία 3. Μεθοδολογία 3.1 Επί τόπoυ έρευνα και καταγραφή της Περιοχής Μελέτης Η περιγραφή της Περιοχής Μελέτης αποτελεί προϊόν επιτόπιας αυτοψίας και έρευνας του συγγραφέα η οποία διεξήχθη την άνοιξη του 2007 (Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος 2007). Η παρουσίαση γίνεται κατά τον άξονα ύση - Ανατολή και η Περιοχή Μελέτης υποδιαιρείται σε τέσσερις ενότητες: Πέραµα Κερατσίνι ραπετσώνα - Πειραιάς (Εικ. 1). 3.2 Αξιωµατική Κατάταξη της Οικολογικής Ποιότητας των Παράκτιων Περιοχών Ως οικολογική ποιότητα του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος ορίζεται µια αυτόνοµη αξία που δεν προκύπτει από την συνεκτίµηση οικονοµικής, αισθητικής ή άλλης αξίας, ούτε εξαρτάται από την χρήση του θαλάσσιου και παράκτιου χώρου (Οδηγία 94/C222/06, J.O ). Η έννοια της οικολογικής ποιότητας εµπεριέχει και συνδυάζει τις έννοιες: 1) της δυναµικής ισορροπίας, δοµής και λειτουργίας του οικοσυστήµατος και 2) της «φυσικότητας», δηλαδή της εξάρτησης της ισορροπίας από φυσικούς και µη ανθρωπογενείς παράγοντες. Μια αξιωµατική κατάταξη στηρίζεται εξ ορισµού σε αξιώµατα τα οποία είναι µεν εµπειρικά αλλά όχι αυθαίρετα. εδοµένου ότι πρόκειται για κατάταξη απαιτείται κατ αρχήν ένα σύστηµα βαθµονόµησης και στην συνέχεια η εισαγωγή κλίµακας χώρου και χρόνου Πρώτο (1ο) Αξίωµα: Σύστηµα Βαθµονόµησης Η οικολογική ποιότητα χαρακτηρίζεται α) καλή, β) µέτρια και γ) κακή σύµφωνα µε ένα σύστηµα βαθµονόµησης που στηρίζεται στην αξιολόγηση των αβιοτικών και βιοτικών παραµέτρων του οικοσυστήµατος. Σε ένα δωδεκαβάθµιο σύστηµα η ποιότητα χαρακτηρίζεται κακή όταν συγκεντρώνει 1-4 βαθµούς, µέτρια όταν συγκεντρώνει 5-8 βαθµούς και καλή όταν συγκεντρώνει 9-12 βαθµούς. 15

25 Μεθοδολογία Η αξιολόγηση γίνεται όπως φαίνεται στον Πίνακα που ακολουθεί: ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Βαθµοί 1 η παράµετρος : η ακτογραµµή φυσική,αδιατάρακτη ακτογραµµή τεχνητή µε άµµο τεχνητή αδιαµόρφωτη κρηπίδωµα 1 η παράµετρος : η γεωµορφολογία φυσική και αδιατάρακτη τεχνητή διαµορφωµένη τεχνητή αδιαµόρφωτη τσιµέντο 4 βαθµοί 2 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 2 η παράµετρος : η βιοποικιλότητα κλίµαξ βιοκοινωνία αµέσως προηγούµενο στάδιο άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία µακροσκοπικής ζωής 3 η παράµετρος:αβιοτικό περιβάλλον παρουσία ιριδισµού,αφρών ή ορατών αιωρούµενων ή επιπλέοντων σωµατιδίων απουσία των ανωτέρω παρουσία µαύρου ιζήµατος απουσία µαύρου ιζήµατος οσµή υδρόθειου απουσία οσµής παρουσία χρώµατος θάλασσας (εκτός αυτών της κλίµακας Fauvel) απουσία χρώµατος 2 η παράµετρος : η βιοποικιλότητα κλίµαξ βιοκοινωνία αµέσως προηγούµενο στάδιο άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία µακροσκοπικής ζωής 3 η παράµετρος: αβιοτικό περιβάλλον παρουσία στερεών απορριµάτων απουσία στερεών απορριµάτων παρουσία πίσσας απουσία πίσσας παρουσία οσµών(καυσαέρια κλπ) απουσία οσµής ηχορύπανση φυσικά επίπεδα θορύβου Πίνακας 1 : Κριτήρια αξιολόγησης οικολογικής ποιότητας (ΟΡΣΑ-ΕΜΠ,1994) 4 βαθµοί 2 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 0 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 1 βαθµός Οι βαθµοί για το θαλάσσιο και το παράκτιο περιβάλλον αθροίζονται και στη συνέχεια διαιρούνται δια του δύο εύτερο (2ο) Αξίωµα: Κλίµακα Παρατήρησης στον Χώρο Η βαθµονόµηση του παράκτιου χώρου (σύµφωνα µε το 1 ο αξίωµα) αφορά τη ζώνη 500 µέτρων ένθεν και ένθεν της γραµµής του αιγιαλού. Ότι βρίσκεται έξω από τη ζώνη αυτή δεν λαµβάνεται υπόψη, όχι γιατί είναι ανάξιο λόγου, αλλά γιατί η αλλαγή κλίµακας θα µπορούσε να ανατρέψει τα ληφθέντα αποτελέσµατα. 16

26 Μεθοδολογία Τρίτο (3ο) Αξίωµα: Κλίµακα Αναφοράς στον Χρόνο Μια συγκεκριµένη παρέµβαση σε δεδοµένο παράκτιο χώρο θεωρείται επιτυχηµένη από περιβαλλοντική άποψη όταν, µετά από µια δεκαετία, (κάποια ή πολλά) τµήµατα του παράκτιου χώρου που είχαν καταταχθεί στις κατηγορίες κακή και µέτρια οικολογική ποιότητα λόγω παλαιότερης παρέµβασης, αλλάζουν κατηγορία αναβαθµιζόµενα, ενώ δεν υποβαθµίζονται τα τµήµατα που είχαν καταταχθεί στις κατηγορίες καλή και µέτρια οικολογική ποιότητα.(ορσα-εμπ,1994). 3.3 Ανάλυση Πλεονεκτηµάτων Αδυναµιών Ευκαιριών Και Απειλών (SWOT) Η ονοµασία SWOT προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων: Strengths (Πλεονεκτήµατα) Weaknesses (Αδυναµίες) Opportunities (Ευκαιρίες) Threats (Απειλές) Η ανάλυση SWOT είναι ένα θεωρητικό διαχειριστικό εργαλείο το οποίο αποσκοπεί στην καταγραφή των πλεονεκτηµάτων, των αδυναµιών, των ευκαιριών και των απειλών που εντοπίζονται στο υπό µελέτη σύστηµα, όπως ορίζονται παρακάτω (από Κουτσούµπα, 2003): Πλεονέκτηµα: Μια πηγή ή ικανότητα του συστήµατος η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί για εξυπηρέτηση των επιµέρους στόχων, Αδυναµία: Ένας περιορισµός ή µια έλλειψη του συστήµατος το οποίο δυσχεραίνει την επίτευξη των επί µέρους στόχων, Ευκαιρία: Οποιαδήποτε κατάσταση η οποία θα µπορούσε να λειτουργήσει ευνοϊκά για την εξέλιξη του συστήµατος, Απειλή: Οποιαδήποτε κατάσταση η οποία θα µπορούσε να λειτουργήσει εις βάρος του συστήµατος. Επισηµαίνεται πως οι επιµέρους στόχοι, βάσει των οποίων πραγµατοποιείται η ανάλυση SWOT στην περιοχή µελέτης, είναι η σύγκλιση της κατάστασης του θαλασσίου µετώπου προς τις αρχές της αειφόρου αστικοποίησης και οποιαδήποτε χαρακτηριστικά του µετώπου ορίζουν αυτήν την κατάσταση. Η δε εξέλιξη του συστηµάτος ισοδυναµεί µε την πορεία σύγκλισης προς αυτές τις αρχές. 17

27 Μεθοδολογία 3.4 Εντοπισµός κύριων διαχειριστικών ζητηµάτων Με βάση τα αποτελέσµατα των προηγουµένων µεθόδων εντοπίζονται τα κύρια διαχειριστικά ζητήµατα που ανακύπτουν στο θαλάσσιο µέτωπο της περιοχής µελέτης. Στη συνέχεια της εργασίας επιχειρείται µια συνοπτική παρουσίαση και ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης των επιλεγµένων ζητηµάτων. 3.5 ιαχρονική προσέγγιση των χρήσεων γης στο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Πειραιά Επιχειρείται µια προσέγγιση στις χρήσεις του θαλάσσιου µετώπου του δήµου Πειραιά από τις αρχές του 20 ου αιώνα έως σήµερα. Παρουσιάζονται και σχολιάζονται φωτογραφίες του τότε και του σήµερα που σκιαγραφούν την κατάσταση του µετώπου και την κοινωνική και πολιτιστική αξία που εµφανίζει / εµφάνιζε για τον κάτοικο της περιοχής. 18

28 4. Αποτελέσµατα 4.1 Καταγραφή στο πεδίο Πέραµα Εικόνα 8: Το νότιο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Περάµατος χωρισµένο σε δύο ενότητες (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Το νότιο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Περάµατος χρησιµοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για ναυπηγοεπισκευαστικές δραστηριότητες, αποθήκευση και διακίνηση πετρελαϊκών και χηµικών προϊόντων και διακίνηση / φορτοεκφόρτωση εµπορευµάτων. Για λόγους παρουσίασης, το µέτωπο χωρίζεται σε δύο ενότητες (Πέραµα 1, Πέραµα 2, βλ. Εικ.8). 19

29 Πέραµα 1 Εικόνα 9: Πρώτη ενότητα νότιου θαλάσσιου µετώπου δήµου Περάµατος (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Στο δυτικό άκρο του µετώπου, στη θέση 1, πίσω από το µικρό λιµάνι που εξυπηρετεί τη γραµµή ferry boat Πέραµα-Παλούκια Σαλαµίνας, υπάρχει µικρός κολπίσκος (µε την εύλογη προειδοποίηση απαγόρευσης κολύµβησης λουόµενων λόγω µολυσµένων υδάτων) (Εικ.10) ο οποίος πλαισιώνεται από µικρό λόφο πάνω στον οποίο στεγάζεται το δηµοτικό κολυµβητήριο. Στην άκρη του κολπίσκου υπάρχει µεγάλη προβλήτα, η οποία εξυπηρετεί 4 σκοπούς: αναψυχή, στάθµευση αυτοκινητών, µαρίνα µικρών σκαφών, επισκευές µικρών σκαφών. Το κύριο µέρος της προβλήτας (θέση 2) είναι όµορφα διαµορφωµένο για περίπατο στην εξωτερική πλευρά του (Εικ.11 ), ενώ στην έσω πλευρά του φιλοξενεί µικρά σκάφη αναψυχής και διαθέτει χώρο για στάθµευση αυτοκινήτων (Εικ.12). Στην προέκταση της προβλήτας (θέση 3) ο χώρος µοιάζει εγκαταλελειµένος (Εικ.13) και χρησιµοποιείται ως χώρος στάθµευσης και απόθεσης µπάζων και απορριµµάτων. Στο εσωτερικό της προέκτασης φιλοξενούνται εγκαταστάσεις επισκευής µικρών σκαφών καθώς και µικρά σκάφη. Σε όλη την παραπάνω περιοχή η πρόσβαση είναι ελεύθερη για τον πολίτη. Πέρα από τα όρια αυτά, σε όλη την υπόλοιπη περιοχή (θέσεις 4-8) ο πολίτης είναι πλήρως αποκλεισµένος από την ακτογραµµή, όχι µόνον ως προς τη δυνατότητα προσέγγισης της θάλασσας, αλλά ακόµη κι ως προς την οπτική επαφή µε αυτήν. Κατά µήκος ολόκληρης της κύριας οδού διέλευσης οχηµάτων και προς το παράκτιο µέτωπο καταγράφονται στη σειρά ναυπηγοεπισκευαστικές επιχειρήσεις. Η είσοδος βεβαίως απαγορεύεται στους µη έχοντες εργασία, ενώ και η οπτική επαφή µε το υδάτινο στοιχείο είναι δυνατή µόνο µέσω των µεγάλων συρόµενων θυρών των επιχειρήσεων (Εικ.14, Εικ.15), οι οποίες διατηρούνται ερµητικά κλειστές. Είναι χαρακτηριστικό δε το γεγονός πως ακόµη και σε µια εγκαταλελειµένη πλέον έκταση (την µοναδική που εντοπίστηκε), η είσοδος απαγορευόταν αυστηρά (παρά την 20

30 παντελή απουσία αντίστοιχης πινακίδας, που να το δηλώνει) και διασφαλιζόταν µε την παρουσία φύλακας, ο οποίος κατ εξαίρεση επέτρεψε την είσοδο (θέση 7, Εικ.16α και Εικ.16β). Στη θέση 8, απαντώνται οι πρώτες δεξαµενές αποθήκευσης πετρελαιοειδών (Εικ.17). Εικόνα 10: Θέση 1 (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 11: Θέση 2α (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 12: Θέση 2β (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 13: Θέση 3 (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) 21

31 Εικόνα 14: Θέση 4 (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 15: Θέση 5 (βλ.εικ.9 ) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 16: Θέση 6 (βλ.εικ.9 ) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 17: Θέση 7α (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) 22

32 Εικόνα 18: Θέση 7β (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 19: Θέση 8 (βλ.εικ.9) (Καφούρος, 2007) 23

33 Πέραµα 2 Εικόνα 20: εύτερη ενότητα νότιου θαλάσσιου µετώπου δήµου Περάµατος (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Όπως στην περιοχή που ονοµατίστηκε ως Πέραµα 1, έτσι και στο Πέραµα 2 η πρόσβαση του πολίτη στην ακτή είναι αδύνατη, ενώ ακόµη και η οπτική επαφή µε το θαλάσσιο µέτωπο παραµένει εξαιρετικά περιορισµένη. Κατά µήκος της ακτογραµµής προς τα ανατολικά, απαντώνται δεξαµενές, αυτή τη φορά αριστερά του δρόµου (θέση 9, Εικ.22). Επιβάλλεται να σηµειωθεί πως από αυτό το σηµείο και µέχρι το τέλος του δήµου Περάµατος υπάρχουν εγκατεστηµένες δεξαµενές εκατέρωθεν της κύριας οδού κυκλοφορίας των οχηµάτων (Εικ.21). Στις θέσεις 11 και 12 οι δεξαµενές όχι απλώς κυριαρχούν στο χώρο, αλλά προφανώς λειτουργούν χωρίς να τηρούν στοιχειώδεις κανόνες ασφαλείας, εγκατεστηµένες σε «απόσταση αναπνοής» από παρακείµενες οικίες (Εικ.23 και Εικ.24). Στη θέση 10 απαντώνται οι πρώτες µεγάλες εγκαταστάσεις φορτοεκφόρτωσης εµπορευµάτων (Σταθµός Εξυπηρέτησης Πλοίων Εµπορευµατοκιβωτίων Ν. Ικονίου) (Εικ.25). 24

34 Εικόνα 21: Οι δεξαµενές του Περάµατος (εντός κόκκινου κύκλου), εκατέρωθεν του βασικού οδικού άξονα (Λ. ηµοκρατίας) (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth) Εικόνα 22: Θέση 9 (βλ.εικ.20) (Καφούρος, 2007). Εικόνα 23: Θέση 10 (βλ.εικ.20) (Καφούρος, 2007). 25

35 Εικόνα 24: Θέση 11 (βλ.εικ.20) (Καφούρος, 2007). Εικόνα 25: Θέση 12 : απόσταση αναπνοής δεξαµενών κατοικιών (βλ.εικ.20) (Καφούρος, 2007). Στη θέση 13 απαντάται µια εικόνα η οποία αποτελεί ένα ακόµη χαρακτηριστικό παράδειγµα του τρόπου αντιµετώπισης του παράκτιου µετώπου. εξιά του δρόµου 26

36 (προς τη πλευρά της θάλασσας) υπάρχει ψηλός φράχτης που κρύβει εγκαταστάσεις πετρελαϊκής εταιρίας, ο οποίος παρεµποδίζει την οπτική ή οποιαδήποτε άλλη επαφή µε την παράκτια ζώνη «καταργώντας» επί της ουσίας το θεµελιώδες δικαίωµα πρόσβασης και αναψυχής των κατοίκων (Εικ.26). Στη θέση 14 παρουσιάζεται ακόµη µια άποψη του φορτο-εκφορτωτικού σταθµού του Ν.Ικονίου, όπου εύκολα διακρίνονται και δεξαµενές πλησίον του δρόµου (Εικ.27). Λίγο πιο κάτω (θέση 15) καταγράφονται οι εγκαταστάσεις πετρελαϊκής εταιρίας (Εικ.28). Αξίζει, τέλος, να σηµειωθεί πως καθόλη τη διαδροµή από το δυτικό έως το ανατολικό άκρο του παράκτιου µετώπου του δήµου Περάµατος είναι εξαιρετικά δύσκολο και επικίνδυνο να σταµατήσει κάποιος στην άκρη του δρόµου για οποιονδήποτε λόγο, ακόµη και µε δίκυκλο. Ο δρόµος είναι κακοφτιαγµένος (ανισόπεδος, παρουσία κακοτεχνιών, σε πολλά σηµεία στενός), η κίνηση των οχηµάτων πυκνή, ενώ ανά τακτά διαστήµατα υπάρχουν είσοδοι - έξοδοι βυτιοφόρων και άλλων βαρέων οχηµάτων από και προς το δρόµο. Επιπλέον σε πολλά σηµεία το πεζοδρόµιο είναι εξαιρετικά στενό, αποκλείοντας µε έναν ακόµη τρόπο τον πολίτη από την παράκτια ζώνη. Εικόνα 26: Θέση 13 (βλ.εικ.20) (Καφούρος, 2007). 27

37 Εικόνα 27: Θέση 14 (βλ.εικ.20 για εντοπισµό της θέσης) (Καφούρος, 2007). Εικόνα 28: Θέση 15 (βλ.εικ.20 για εντοπισµό της θέσης) (Καφούρος, 2007). 28

38 4.1.3 Κερατσίνι Εικόνα 29: Θαλάσσιο µέτωπο δήµου Κερατσινίου (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth). Το θαλάσσιο µέτωπο του ήµου Κερατσινίου ακολουθεί σε λογική αξιοποίησης το αντίστοιχο µέτωπο του ήµου Περάµατος, µε διαφοροποιηµένες χρήσεις και δραστηριότητες. Περνώντας από την περιοχή του Περάµατος στην περιοχή του Κερατσινίου απαντώνται οι µεγάλης έκτασης εγκαταστάσεις του σταθµού /τελωνείου αυτοκινήτων (Εικ. 30, Εικ.31, θέσεις 16 και 17). Στη συνέχεια της ακτογραµµής, η πρόσβαση είναι επίσης αδύνατη, όπως και η οπτική επαφή (Εικ.32 θέση 18). Στη θέση 19 (Εικ. 33) βρίσκεται η Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου, σε µικρή απόσταση από το εργοστάσιο «Μύλοι Αγίου Γεωργίου» (Εικ.34 θέση 20). Πολύ κοντά στην Ιχθυόσκαλα και στο εργοστάσιο βρίσκεται και ο Ατµοηλεκτρικός Σταθµός Αγίου Γεωργίου της ΕΗ (Εικ. 35 θέση 21), δηµιουργώντας ένα ιδιόµορφο σύµπλεγµα ετερόκλητων κτισµάτων στην περιοχή. Συνεχίζοντας, η κατάσταση ως προς την προσβασιµότητα στην ακτή - δεν φαίνεται να βελτιώνεται, καθώς σηµειώνονται εγκαταστάσεις του σταθµού - τελωνείου αυτοκινήτων το οποίο καταλαµβάνει/ καταχράζεται ιδιαίτερα µεγάλη έκταση (Εικ. 36 θέση 23), ενώ αξίζει να σηµειωθεί και η παρουσία (προς το εσωτερικό) των εγκαταλελειµένων αποθηκών. (Εικ.37 θέση 22). 29

39 Από το πέρας του σταθµού / τελωνείου και µέχρι τη θέση 24 (Εικ.38) υπάρχουν τέσσερις µεγάλες εγκαταστάσεις υπό τη δικαιοδοσία του ΥΠΕΧΩ Ε και της ΕΥ ΑΠ, όπου φυσικά η πρόσβαση στην ακτή είναι αδύνατη. Εκεί βρίσκονται / κατασκευάζονται: η «Μονάδα Ξήρανσης Ιλύος Κέντρου Επεξεργασίας Λυµάτων Ψυττάλειας», η «Μονάδα Β Φάσης Βιολογικού Καθαρισµού Λυµάτων Ψυττάλειας», ο «Σταθµός Συµπαραγωγής Ηλεκτρικής και Θερµικής Ενέργειας από Καύση του Εκλυόµενου Βιοαερίου στο Κ.Ε.Λ.Ψ». και οι Λιµένες Ακροκέραµου και Ψυττάλειας. Σηµειώνεται επίσης η σταθερά εγκατεστηµένες µονάδες δεξαµενών αποθήκευσης καυσίµων και χηµικών κατά µήκος του δρόµου (και προς το εσωτερικό). Οι δεξαµενές αυτές είναι µικρότερες από τις αντίστοιχες του Περάµατος, αλλά πάντα σηµαντικού µεγέθους (θέση 24). Στη θέση 25 (Εικ.39) και φτάνοντας στο τέλος των ορίων της περιοχής µελέτης του ήµου Κερατσινίου, υπάρχει Καντίνα Αναψυκτήριο µε θέα την περιοχή των Λιπασµάτων, όπου η πρόσβαση είναι εφικτή. Εικόνα 30: Θέση 16 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 31: Θέση 17 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007) 30

40 Εικόνα 32: Θέση 18 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 33: Θέση 19 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 34: Θέση 20 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007). 31

41 Εικόνα 35: Θέση 21 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 36: Θέση 22 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007). 32

42 Εικόνα 37: Θέση 23 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007) Eικόνα 38: Θέση 24 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007). 33

43 Εικόνα 39: Θέση 25 (βλ.εικ. 29) (Καφούρος, 2007). 34

44 4.1.4 ραπετσώνα Εικόνα 40: Θαλάσσιο µέτωπο δήµου ραπετσώνας (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth). Το θαλάσσιο µέτωπο του ήµου ραπετσώνας (µε εξαίρεση µόνον την δυτική άκρη του Λιµένος Πειραιώς όπου βρίσκεται το νέο κτίριο του ΥΕΝ) ανήκει στη ζώνη του εργοστασίου Λιπασµάτων, µια περιοχή η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς έχει ήδη ανακυρηχθεί σε Ζώνη Ανάπλασης. Στη θέση 26 βρίσκονται οι παροπλισµένες εγκαταστάσεις του εργοστασίου Λιπασµάτων. Ο δρόµος κατά µήκος της ακτογραµµής, υπό την παρουσία των παλαιών εργοστασίων και αποθηκών της τσιµεντοβιοµηχαίας «ΑΓΕΤ», παρουσιάζει µια µοναδική εργοστασιακή βιοµηχανική εικόνα, κάτι που αποτυπώνεται πλήρως στις φωτογραφίες (θέσεις 27, 28, 29). Στις θέσεις 30 και 31, η κατάσταση παραµένει ανάλογη, µε την προσθήκη µεγάλων εγκαταστάσεων αποθήκευσης καυσίµων. Συνεχίζοντας προς τον Πειραιά, η οπτική επαφή µε την ακτή είναι αδύνατη (θέση 32), µέχρι την άφιξη στον Λιµένα Πειραιώς, όπου και βρίσκεται εγκατεστηµένο το νέο κτίριο του Υπουργείου Εµπορικής Ναυτιλίας (θέση 33). 35

45 Εικόνα 41: Θέση 26 (βλ.εικ. 40) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 42: Θέση 27 (βλ.εικ. 40) (Καφούρος, 2007) 36

46 Εικόνα 43: Θέση 28 (βλ.εικ.40) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 44: Θέση 29 (βλ.εικ.40) (Καφούρος, 2007) 37

47 Εικόνα 45: Θέση 30 (βλ.εικ. 40) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 46: Θέση 31 (βλ.εικ. 40) (Καφούρος, 2007) 38

48 Εικόνα 47: Θέση 32 (βλ.εικ.40) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 48: Θέση 33 (βλ.εικ.40) (Καφούρος, 2007) 39

49 4.1.5 Πειραιάς Εικόνα 49: Θαλάσσιο µέτωπο δήµου Πειραιά (Καφούρος, 2007; Eικόνα από το πρόγραµµα Google Earth). Το θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Πειραιά παρουσιάζει πολυµορφία τόσο ως προς τη παράκτια γεωµορφολογία που το χαρακτηρίζει, όσο και ως προς τις χρήσεις γης. Κυρίαρχη θέση κατέχει ο Λιµένας του Πειραιά (θέσεις 34, 35, 36, 37, 38), σήµα κατατεθέν της πόλης. Στη θέση 34 (Εικ.50) απαντώνται προβλήτες εξυπηρέτησης επιβατηγών/ οχηµαταγωγών πλοίων. Στη θέση 35 (Εικ.51) πίσω από τον προβλήτα ο Σταθµός ΗΣΑΠ µε τη νεόκτιστη υπέργεια γέφυρα σύνδεσης λιµένα σταθµού ΗΣΑΠ. Στις θέσεις 36, 37 (Εικ.52 και Εικ.53) απαντώνται οι εγκαταστάσεις του Οργανισµού Λιµένος Πειραιά (ΟΛΠ) συµπεριλαµβανοµένων του εκθεσιακού κέντρου ΟΛΠ, σταθµών φορτοεκφόρτωσης και τέρµιναλ διεθνών κρουαζιερόπλοιων. Στη συνέχεια της ακτογραµµής υπάρχει το άγαλµα του Λέοντα του Λιµανιού (Porto Leone, αναπαράσταση του αυθεντικού βενετικού αγάλµατος), όπου και υπάρχει µικρό καφέ αναψυχής (Εικ.54 θέση 38). Μέχρι αυτό το σηµείο η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Στη συνέχεια η ακτογραµµή δεν είναι πλέον προσβάσιµη, καθώς φιλοξενεί τη Σχολή Ναυτικών οκίµων και τη Ναυτική ιοίκηση Αιγαίου, Υπηρεσίες του Πολεµικού Ναυτικού (Εικ.55 θέση 39). Από εκεί ξεκινά η παράκτια ζώνη της Πειραϊκής, προσβάσιµη στον πολίτη, µε εστιατόρια και καφετέριες στην άνω πλευρά του παράκτιου δρόµου και τα διάσηµα βράχια της Πειραϊκής, µε ελεύθερη πρόσβαση στον καθένα, στην κάτω πλευρά του δρόµου (Εικ.56 και Εικ.57 θέσεις 40, 41). Στη 40

50 συνέχεια της ακτογραµµής (Εικ.58 θέση 42) απαντάται η παραλία της Φρεατύδας, χώρος καλοκαιρινής αναψυχής και διοργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων. Στη θέση 43 (Εικ.59) βρίσκεται η Μαρίνα Ζέας, µαρίνα ελλιµενισµού σκαφών αναψυχής (γιωτ) διαµορφωµένη για περίπατο και αναψυχή, µε ελεύθερη πρόσβαση στον πολίτη. Στη συνέχεια ο κόλπος του Πασαλιµανίου (ή Λιµήν Ζέας), τόπος ελλιµενισµού διαφόρων τύπων σκαφών (αναψυχής, αλιευτικά) (θέσεις 44, 45 Εικ.60 και Εικ.61). Με διαµορφωµένο πεζοδρόµιο καθ όλο το µήκος του, ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα σηµεία του και παρουσία µαγαζιών αναψυχής (καφετέριες, καφενεία, ταχυφαγεία, εστιατόρια, ταβέρνες) αποτελεί, διαχρονικά, τον δηµοφιλέστερο τόπο συνάντησης και αναψυχής στον Πειραιά. Στη συνέχεια της ακτογραµµής βρίσκεται η Πλατεία Αλεξάνδρας, επιµελώς διαµορφωµένη, µε ελεύθερη πρόσβαση για περιπατητές και επισκέπτες και καφετέριες µε θέα στον κόλπο του Πασαλιµανίου (Εικ.62 θέση 46). Ακολουθεί η δηµοτική παραλία (πλαζ) «Βοτσαλάκια» (ή Παραλία του Παρασκευά), χώρος καλοκαιρινής ψυχαγωγίας, αθλητισµού και πολιτιστικών εκδηλώσεων (θέση 47 Εικ.63). Η περιοχή του Μικρολίµανου (ή Τουρκολίµανο) αποτελεί παραδοσιακά έναν τόπο ψυχαγωγίας, εξοπλισµένο µε καφετέριες, ψαροταβέρνες (για υψηλά εισοδήµατα), κέντρα διασκέδασης, µαρίνα ελλιµενισµού αλιευτικών σκαφών και σκαφών αναψυχής, σε ένα υψηλής αισθητικής τοπίο (θέσεις 48, 49 Εικ.64 και Εικ.65). Στη συνέχεια του κόλπου, και προς την πλευρά του Νέου Φαλήρου, το σκηνικό παραµένει ίδιο, µε καφετέριες, κέντρα διασκέδασης, αλιευτικά σκάφη στην εισχωρή της θάλασσας στην ξηρά (περίπου 500 µέτρα), ξύλινες γέφυρες σύνδεσης µε τον περιβάλλοντα χώρο του «Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας» (θέση 50 Εικ.66). Στα ανατολικά όρια του δήµου Πειραιά βρίσκεται η παραλία του Νέου Φαλήρου, η οποία αποτελούσε παλαιότερα τον πλέον διάσηµο τόπο καλοκαιρινής αναψυχής για τους Πειραιώτες. Σήµερα, µεγάλο µέρος της ακτής καταλαµβάνεται από τσιµεντένιους κυµατοθραύστες. Στον περιβάλλοντα χώρο του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας βρίσκονται αθλητικές εγκαταστάσεις και χώροι πρασίνου προσβάσιµοι για τον πολίτη, καθώς και καφετέριες και κέντρα διασκέδασης (Εικ.67 θέση 51). Στη θέση 52 (Εικ.68) φαίνεται το σύµπλεγµα αθλητικών εγκαταστάσεων Γηπέδου Καραισκάκη- Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας. 41

51 Εικόνα 50: Θέση 34 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 51: Θέση 35 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio, 2007) 42

52 Εικόνα 52: Θέση 36 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 53: Θέση 37 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) 43

53 Εικόνα 54: Θέση 38 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 55: Θέση 39 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) 44

54 Εικόνα 56: Θέση 40 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 57: Θέση 41 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) 45

55 Εικόνα 58: Θέση 42 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος, 2007) Εικόνα 59: Θέση 43 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) 46

56 Εικόνα 60: Θέση 44 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) Εικόνα 61 : Θέση 45 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) 47

57 Εικόνα 62: Θέση 46 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) Εικόνα 63: Θέση 47 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος,2007) 48

58 Εικόνα 64: Θέση 48 (βλ.εικ. 49) (Καφούρος,2007) Εικόνα 65: Θέση 49 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) 49

59 Εικόνα 66: Θέση 50 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) Εικόνα 67: Θέση 51 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) 50

60 Εικόνα 68: Θέση 52 (βλ.εικ. 49) (Google Earth / Panoramio) 51

61 4.2 Αξιωµατική Κατάταξη της Οικολογικής Ποιότητας των Παράκτιων Περιοχών Τα κριτήρια αξιολόγησης παρατίθενται στον Πίνακα 1. Η αξιολόγηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος (πρώτη στήλη) αφορά το πεδίο από την ακτογραµµή και προς το εσωτερικό της θάλασσας, ενώ η αξιολόγηση του παράκτιου περιβάλλοντος (δεύτερη στήλη) αφορά το πεδίο από την ακτή και προς το εσωτερικό της ξηράς. ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Βαθµοί 1 η παράµετρος : η ακτογραµµή φυσική,αδιατάρακτη ακτογραµµή τεχνητή µε άµµο τεχνητή αδιαµόρφωτη κρηπίδωµα 1 η παράµετρος : η γεωµορφολογία φυσική και αδιατάρακτη τεχνητή διαµορφωµένη τεχνητή αδιαµόρφωτη τσιµέντο 4 βαθµοί 2 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 2 η παράµετρος : η βιοποικιλότητα κλίµαξ βιοκοινωνία αµέσως προηγούµενο στάδιο άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία µακροσκοπικής ζωής 3 η παράµετρος:αβιοτικό περιβάλλον παρουσία ιριδισµού,αφρών ή ορατών αιωρούµενων ή επιπλέοντων σωµατιδίων απουσία των ανωτέρω παρουσία µαύρου ιζήµατος απουσία µαύρου ιζήµατος οσµή υδρόθειου απουσία οσµής παρουσία χρώµατος θάλασσας (εκτός αυτών της κλίµακας Fauvel) απουσία χρώµατος 2 η παράµετρος : η βιοποικιλότητα κλίµαξ βιοκοινωνία αµέσως προηγούµενο στάδιο άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία µακροσκοπικής ζωής 3 η παράµετρος: αβιοτικό περιβάλλον παρουσία στερεών απορριµάτων απουσία στερεών απορριµάτων παρουσία πίσσας απουσία πίσσας παρουσία οσµών(καυσαέρια κλπ) απουσία οσµής ηχορύπανση φυσικά επίπεδα θορύβου Πίνακας 1 : Κριτήρια αξιολόγησης οικολογικής ποιότητας (ΟΡΣΑ-ΕΜΠ, 1996) 4 βαθµοί 2 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 0 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 1 βαθµός 0 βαθµοί 1 βαθµός 52

62 Πέραµα Θαλάσσιο Περιβάλλον Βαθµοί Παράκτιο Περιβάλλον Βαθµοί Ακτογραµµή: 0-1 Γεωµορφολογία: 0-1 Τεχνητή αδιαµόρφωτη -κρηπιδώµατα Τεχνητή αδιαµόρφωτη - τσιµέντο Βιοτικό Περιβάλλον: Άλλο στάδιο υποβάθµισης 1 Βιοτικό Περιβάλλον: Άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία 0-1 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία επιπλέοντων σωµατιδίων οσµές - χρώµα µακροσκοπικής ζωής 0-1 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία στερεών - παρουσία οσµών - ηχορύπανση - πίσσα Σύνολο: 1-3 Σύνολο: 0-2 Μέγιστο σύνολο: (3+2)/2 = 2.5 βαθµοί Κακή οικολογική ποιότητα 0 Πίνακας 2 : Αξιολόγηση οικολογικής ποιότητας µετώπου Περάµατος Κερατσίνι Θαλάσσιο Περιβάλλον Βαθµοί Παράκτιο Περιβάλλον Βαθµοί Ακτογραµµή: 0 Γεωµορφολογία: 0 Κρηπίδωµα Τσιµέντο Βιοτικό Περιβάλλον: Άλλο στάδιο υποβάθµισης 1 Βιοτικό Περιβάλλον: Άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία 0-1 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία επιπλέοντων σωµατιδίων οσµές - χρώµα µακροσκοπικής ζωής 0-1 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία στερεών - παρουσία οσµών - ηχορύπανση Σύνολο: 1-2 Σύνολο: 1-2 Μέγιστο σύνολο: (2+2)/2 = 2 βαθµοί Κακή οικολογική ποιότητα 1 Πίνακας 3 : Αξιολόγηση οικολογικής ποιότητας µετώπου Κερατσινίου 53

63 ραπετσώνα Θαλάσσιο Περιβάλλον Βαθµοί Παράκτιο Περιβάλλον Βαθµοί Ακτογραµµή: Τεχνητή αδιαµόρφωτη - κρηπιδώµατα 0-1 Γεωµορφολογία: Τεχνητή αδιαµόρφωτη - τσιµέντο 0-1 Βιοτικό Περιβάλλον: Άλλο στάδιο υποβάθµισης Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία επιπλέοντων σωµατιδίων οσµές - χρώµα 1 Βιοτικό Περιβάλλον: Άλλο στάδιο υποβάθµισης απουσία µακροσκοπικής ζωής 0-1 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία στερεών - παρουσία οσµών - ηχορύπανση - πίσσα Σύνολο: 1-3 Σύνολο: 0-2 Μέγιστο σύνολο: (3+2)/2 = 2.5 βαθµοί Κακή οικολογική ποιότητα Πίνακας 4 : Αξιολόγηση οικολογικής ποιότητας µετώπου ραπετσώνας Πειραιάς Λιµάνι Θαλάσσιο Περιβάλλον Βαθµοί Παράκτιο Περιβάλλον Βαθµοί Ακτογραµµή: 0 Γεωµορφολογία: 0 Κρηπίδωµα Τσιµέντο Βιοτικό Περιβάλλον: Αµέσως προηγούµενο στάδιο από βιοκοινωνία 2 Βιοτικό Περιβάλλον: Απουσία µακροσκοπικής ζωής 0 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία χρώµατος 1-2 Αβιοτικό Περιβάλλον: Παρουσία στερεών - παρουσία οσµών - ηχορύπανση Σύνολο: 3-4 Σύνολο: 1 Μέγιστο σύνολο: (4+1)/2 = 2.5 βαθµοί Κακή οικολογική ποιότητα 1 Πίνακας 5 : Αξιολόγηση οικολογικής ποιότητας µετώπου Πειραιά στο Λιµάνι 54

64 Πειραιάς Θαλάσσιο Περιβάλλον Βαθµοί Παράκτιο Περιβάλλον Βαθµοί Ακτογραµµή: Φυσική αδιατάρακτη έως κρηπιδώµατα 0-4 Γεωµορφολογία: Φυσική αδιατάρακτη - τεχνητή αδιαµόρφωτη - τσιµέντο 0-4 Βιοτικό Περιβάλλον: Κλίµαξ βιοκοινωνία-αµέσως προηγούµενο στάδιο Αβιοτικό Περιβάλλον: Απουσία όλων έως παρουσία χρώµατος και οσµών 3-4 Βιοτικό Περιβάλλον: Κλίµαξ βιοκοινωνία-αµέσως προηγούµενο στάδιο 2-4 Αβιοτικό Περιβάλλον: Απουσία όλων έως παρουσία οσµών, στερεών, ηχορύπανση, Σύνολο: Ελάχιστο σύνολο: (5+4)/2 = 4.5 βαθµοί Κακή οικολογική ποιότητα Μέγιστο σύνολο: (12+12)/2 = 12 βαθµοί Καλή οικολογική ποιότητα Πίνακας 6 : Αξιολόγηση οικολογικής ποιότητας µετώπου Πειραιά 55

65 4.3 Ανάλυση Πλεονεκτηµάτων Αδυναµιών Ευκαιριών Και Απειλών (SWOT) Συγκεντρωτική παρουσίαση πλεονεκτηµάτων αδυναµιών ευκαιριών και απειλών στην περιοχή µελέτης ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT: ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΑΜΑ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑ (ΛΙΜΑΝΙ) ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Παράκτια ύδατα + Ύπαρξη φυσικών συστηµάτων + Καλή οικολογική ποιότητα + ΚΟΙΝΩΝΙΑ Έντονη εµπορική δραστηριότητα Θέσεις εργασίας ΥΠΟ ΟΜΕΣ Ναυπηγικές + + Φορτο-Εκφορτωτικές Εµπορικο Λιµάνι Επιβατικό Λιµάνι Ελλιµενισµός σκαφών αναψυχής + + ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Καθορισµένο Ιδιοκτησιακό καθεστώς Πίνακας 7 : Πλεονεκτήµατα περιοχής µελέτης

66 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT: Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΠΕΡΑΜΑ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑ (ΛΙΜΑΝΙ) ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Παράκτια ύδατα Έντονη ανθρ. ραστηριότητα υποβάθµιση ακτών Κακή οικολογική ποιότητα ΚΟΙΝΩΝΙΑ Αποκοπή από µέτωπο Υποβάθµιση ποιότητας ζωής Άµεσος κίνδυνος για τους πολίτες + + (Υγεία-Ατύχηµα) Ελλειπής ενηµέρωση πολιτών ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ Έλλειπής οδικός σχεδιασµός Έλλειψη µέτρων + ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ασφαλείας(εργασία) Έλλειψη µέτρων ασφαλείας(κάτοικοι) Πεζοδρόµηση Εργοστάσιο ΕΗ + Εγκαταστάσεις Αποθήκευσης Πετρελαιοειδών Υποδοµές για ΑΜΕΑ Παλαιά Εργοστάσια και + + Αποθήκες Καθορισµός πολιτικών βάσει οικονοµικών συµφερόντων Ελλειπής συµµετοχή πολιτών στη λήψη αποφάσεων Πίνακας 8 : Αδυναµίες περιοχής µελέτης

67 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT: ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΠΕΡΑΜΑ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ζώνη Ανάπλασης + Μείωση βιοµηχ. δραστηριοτήτων ΚΟΙΝΩΝΙΑ Βελτίωση πρόσβασης στο µέτωπο (ΛΙΜΑΝΙ) ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Μείωση κυκλοφοριακού φόρτου- Βελτίωση Οδικού δικτίου ηµιουργία πεζοδροµίων Εφαρµογή κανονισµών + + ασφαλείας (εργασία και κάτοικοι) Αποµάκρυνση Εργοστασίου ΕΗ + Αξιοποίηση Παλαιών Αποθηκών + + ΜΜΜ + + Υποδοµές για ΑΜΕΑ Ενηµέρωση και συµµετοχή πολιτών Πίνακας 9 : Ευκαιρίες στην περιοχή µελέτης 58

68 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT: ΑΠΕΙΛΕΣ ΠΕΡΑΜΑ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κακή αξιοποίηση ανάπλασης + Εντατικοποίηση βιοµηχανικής δραστηριότητας ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ατύχηµα µεγάλης κλίµακας + Υγεία κατοίκων + (ΛΙΜΑΝΙ) ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ Οικονοµική µόνο εκµετάλλευση παλαιών εγκαταστάσεων + + ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Έλλειψη συνεργασίας εµπλεκοµένων φορέων Αποκοπή κατοίκων από λήψη αποφάσεων Πίνακας 10 : Απειλές στην περιοχή µελέτης Πέραµα Πλεονεκτήµατα Η έντονη εµπορική δραστηριότητα και οι θέσεις εργασίας προσφέρουν (ή θα έπρεπε να προσφέρουν) εισόδηµα και εργασιακή ηρεµία στους κατοίκους. Τα προβλήµατα στη ΝΕΖ Περάµατος τείνουν να εξαφανίσουν αυτό το κοινωνικό πλεονέκτηµα, παραµένει όµως ένα ισχυρό δυνητικό πλεονέκτηµα. Οι ναυπηγοεπισκευαστικές µονάδες, ο σταθµός εξυπηρέτησης πλοίων εµπορευµατοκιβωτίων, το εµπορικό λιµάνι, το επιβατικό λιµάνι αποτελούν ισχυρές υποδοµές που µπορούν να θεωρηθούν ως το µεγάλο πλεονέκτηµα του µετώπου του Περάµατος. Και εδώ όµως, η κακή διαχείριση, η πλήρως µονόπλευρη κατεύθυνση ανάπτυξης µε την κατάληψη όλου του θαλασσίου µετώπου από τις εν λόγω εγκαταστάσεις, αποδυναµώνουν σε πολύ µεγάλο βαθµό αυτό το πλεονέκτηµα. Καθορισµένο ιδιοκτησιακό καθεστώς, καθώς το θαλάσσιο µέτωπο ανήκει στον ΟΛΠ. Και σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για ένα εν δυνάµει πλεονέκτηµα, θεωρώντας την ευελιξία που µπορεί να υπάρξει εάν υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεων είναι ένας µόνο φορέας. Στην προκειµένη περίπτωση όµως, όπως και στα πλεονεκτήµατα των υποδοµών, η αυθαιρεσία και η οικονοµική στόχευση της διαχείρισης κυριαρχεί. 59

69 Αδυναµίες Η έντονη ανθρωπογενής δραστηριότητα κατά µήκος του µετώπου έχει ως αποτέλεσµα την άµεση υποβάθµιση των ακτών και των παράκτιων υδάτων µε την απόρριψη καταλοίπων από ναυπηγικές εργασίες, από τον σταθµό φορτοεκφόρτωσης και πετρελαικά και χηµικά προιόντα από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης. Επιπλέον και οι επιχωµατώσεις για την εξυπηρέτηση και επέκταση των ναυπηγοεπισκευαστικών µονάδων δρουν καταλυτικά προς την υποβάθµιση της οικολογικής ποιότητας του θαλάσσιου µετώπου. Η αποκλειστική χρήση της παράκτιας ζώνης από τις ναυπηγοεπισκευαστικές µονάδες, τον σταθµό εξυπηρέτησης πλοίων εµπορευµατοκιβωτίων και τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαικών και χηµικών προιόντων, συνεπάγεται πλήρη αποκλεισµό του πολίτη από το θαλάσσιο µέτωπο. Είναι χαρακτηριστικό πως σε πολλά σηµεία του µετώπου ο πολίτης δεν έχει ούτε οπτική επαφή µε τη θάλασσα. Το µοναδικό σηµείο όπου έχει ελεύθερη πρόσβαση είναι το δυτικό άκρο του µετώπου (χάρτης...). Η έντονη όχληση από τις ως άνω ανθρωπογενείς δραστηριότητες και η ρύπανση που αυτές αποφέρουν, οδηγούν στην άµεση υποβάθµιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και θέτουν σοβαρές ανυσηχίες για την µακροπρόθεσµη επίπτωση στην υγεία τους. Επιπλέον, τα ελλειπή µέτρα ασφαλείας στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης σε συνδυασµό µε τον κακό οδικό σχεδιασµό θέτουν το πολύ σηµαντικό ζήτηµα του τρόπου αντίδρασης σε ένα πιθανό «βιοµηχανικού τύπου» ατύχηµα, καταδεικνύοντας την παντελή έλλειψη σχεδιασµού πρόληψης για την ασφάλεια των πολιτών, σε µια τόσο επιβαρυµένη περιοχή. Τέλος, κοινωνική αδυναµία αποτελεί και η κρίση στη ΝΕΖ Περάµατος, όπου το εργασιακό δικαίωµα απειλείται και οι συνθήκες εργασίας χαρακτηρίζονται ως απαράδεκτες. Όπως εντοπίζονται παραπάνω, οι αιτίες που οδηγούν στις κοινωνικές αδυναµίες της περιοχής µελέτης είναι οι αδυναµίες στις υποδοµές. Ο ελλειπής οδικός σχεδιασµός, η έλλειψη µέτρων ασφαλείας εργασίας και αποστάσεων τόσο εντός όσο και µε τα παρακείµενα σπίτια στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών αποτελούν ισχυρές αδυναµίες. Περαιτέρω συζήτηση για αυτές τις υποδοµές του Περάµατος πραγµατοποιείται στο κεφάλαιο 4.4. Επιπλέον αδυναµίες στις υποδοµές αποτελούν η έλλειψη υποδοµών για Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ) και ο κακός σχεδιασµός έως και έλλειψη των πεζοδροµίων κατά µήκος του µετώπου. Όπως φαίνεται και από τα παραπάνω, η πολιτική διαχείρισης του θαλασσίου µετώπου καθορίζεται καθαρά από οικονοµικά συµφέροντα. Από τη µία τα συµφέροντα των πετρελαικών εταιριών και από την άλλη η οικονοµική πολιτική του ΟΛΠ, ο οποίος έχει αποκτήσει από το τον χαρακτήρα ιδιωτικής επιχείρησης προβάλλουν ως µοναδικό στόχο την αύξηση των εσόδων τους. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει και την ελλειπή έως µηδενική συµµετοχή των πολιτών στην συζήτηση για το µέλλον του θαλασσίου µετώπου, πόσο µάλλον στην λήψη αποφάσεων. 60

70 Ευκαιρίες Μείωση βιοµηχανικού τύπου δραστηριοτήτων. Είναι κατανοητό πως οι ναυπηγοεπισκευαστικές µονάδες του Περάµατος αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της ιστορίας της πόλης, όµως αυτό δεν µπορεί να σηµαινεί την επ αόριστον αποκλειστική εκµετάλλευση της παράκτιας ζώνης. Κυριώτερα,δε, οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαικών και χηµικών προιόντων στο θαλάσσιο µέτωπο και ανάµεσα σε οικίες δεν συνάδουν σε καµία περίπτωση µε το πρότυπο του θαλάσσιου µετώπου στα πλαίσια της αειφόρου αστικοποίησης. Ο δε σταθµός εξυπηρέτησης πλοίων εµπορευµατοκιβωτίων προσθέτει µεγάλο βιοµηχανικό βάρος στο µέτωπο της περιοχής. Μια σταδιακή ελάφρυνση του µετώπου από τις έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες και η απόδοση παράκτιου χώρου για µη βιοµηχανικές δραστηριότητες θα αποτελούσε ένα πολύ σηµαντικό βήµα για το εξαιρετικά περιβαλλοντικώς επιβαρυµένο µέτωπο του Περάµατος. Βελτίωση πρόσβασης στο µέτωπο. Το θαλάσσιο µέτωπο της Πόλης αποτελεί κοινωνικό αγαθό για τους πολίτες. Η σταδιακή απόδοση χώρου για ελεύθερη χρήση και πρόσβαση θα ήταν ένα βήµα προς τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Όπως σηµειώθηκε στις αδυναµίες των υποδοµών, αποτελεί ζωτική ανάγκη η µείωση κυκλοφοριακού φόρτου και η βελτίωση του οδικού δικτύου κατά µήκος του µετώπου, η δηµιουργία πεζοδροµίων και υποδοµών για ΑΜΕΑ, και η εφαρµογή κανονισµών ασφαλείας στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαικών και χηµικών προιόντων τόσο εντός των εγκαταστάσεων όσο και µεταξύ των εγκαταστάσεων και των παρακείµενων οικιών. Ενηµέρωση και συµµετοχή πολιτών στη λήψη αποφάσεων. Απειλές Εντατικοποίηση βιοµηχανικής δραστηριότητας. Ήδη σχεδιάζεται επέκταση των ναυπηγοεπισκευαστικών µονάδων προς τη θάλασσα, µε πρόσθετες επιχωµατώσεις. Επίσης µελετάται η επέκταση των προβλήτων του σταθµού εξυπηρέτησης πλοίων εµπορευµατοκιβωτίων και αύξηση της αποθηκευτικής και φορτωτικής ικανότητας τους. Αυτά τα επιχειρησιακά σχέδια δείχνουν προς µια συγκεκριµένη κατεύθυνση, η οποία χαρακτηρίζεται ως επιβαρυντική για το περιβάλλον. Η µεγαλύτερη απειλή για τους κατοίκους της πόλης είναι ένα πιθανό βιοµηχανικό ατύχηµα µεγάλης κλίµακας. Η παραµονή των εγκαταστάσεων αποθήκευσης πετρελαιοειδών και µάλιστα µε τις υπάρχουσες ελλειπέστατες συνθήκες ασφαλείας συνεπάγονται µεγάλο κίνδυνο αποκλεισµού της πόλης, δεδοµένου πως οι εγκαταστάσεις βρίσκονται εκατέρωθεν του µοναδικού δρόµου εξόδου από την πολή. Επιπλέον, η ύπαρξη των εγκαταστάσεων αποτελεί διαρκή πηγή επιβαρυντικών στοιχείων για την υγεία των κατοίκων. Η συνέχιση της µονοµερούς πολιτικής οικονοµικής ανάπτυξης από πλευράς διαχειριστή του µετώπου (ΟΛΠ) η οποία φτάνει σε σηµεία αυθεραισίας από τη στιγµή που δεν λαµβάνεται υπ οψη η τοποθέτηση όχι µόνον των πολιτών αλλά και του ήµου Περάµατος. Η πλήρης αποκοπή των πολιτών από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων που τους αφορούν άµεσα και έχουν επιπτώσεις τόσο στην ποιότητα ζωής όσο και ευθέως στην υγεία τους θα είναι όχι µόνον αντίθετη µε τις αρχές της αειφόρου αστικοποίησης αλλά αντίθετη µε τις αρχές της δηµοκρατίας και της λογικής. 61

71 4.3.2 Κερατσίνι Πλεονεκτήµατα Έντονη εµπορική δραστηριότητα και θέσεις εργασίας. Κατά µήκος του µετώπου απαντώνται τρεις τελωνειακές εγκαταστάσεις διακίνησης αυτοκινήτων, ο σταθµός διακίνησης συµβατικού φορτίου, η Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου, το εργοστάσιο Μύλοι Αγίου Γεωργίου, ο Ατµο-ηλεκτρικός σταθµός Αγίου Γεωργίου, εγκαταστάσεις και δραστηριότητες που προσφέρουν θέσεις εργασίας στους κατοίκους της περιοχής. Σηµαντικές υποδοµές φόρτωσης εκφόρτωσης συµβατικού φορτίου και αυτοκινήτων. Αδυναµίες Η έντονη ανθρωπογενής δραστηριότητα κατά µήκος της παράκτιας ζώνης επιφέρει υποβάθµιση των ακτών και του παράκτιου περιβάλλοντος, κάτι που αποτυπώνεται και στην κακή οικολογική ποιότητα που εµφανίζει η περιοχή. Σε κοινωνικό επίπεδο, εµφανίζεται και εδώ η πλήρης αποκοπή του πολίτη από το θαλάσσιο µέτωπο, αποκοπή που ενδυναµώνεται και από το περίπλοκο ιδιοκτησιακό καθεστώς κατά µήκος του θαλάσσιου µετώπου καθώς η παραλιακή ζώνη ανήκει κατά τµήµατα σε : ΟΛΠ, ΕΥ ΑΠ, εταιρία πετρελαιοειδών «BP», εταιρία τσιµέντου «ΑΓΕΤ», ΕΗ, εταιρία «Μύλοι Αγίου Γεωργίου». Επιπλέον είναι έντονη η υποβάθµιση της ποιότητας ζωής στην περιοχή από τις πολλές δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα στο θαλάσσιο µέτωπο και κυρίως από την λειτουργία του ατµοηλεκτρικού σταθµού της ΕΗ µέσα στην πόλη. Τέλος, είναι προφανές πως η ιδιωτικοποίηση του θαλάσσιου µετώπου προς όφελος των εταιριών και οργανισµών που αναφέρονται ανωτέρω αποκόπτουν πλήρως τους πολίτες από τη συµµετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το οδικό δίκτυο αποτελεί προέκταση του εξαιρετικά βεβαρυµένου δικτύου του Περάµατος, και καταλήγει στον παράκτιο οδικό άξονα του λιµένα Πειραιώς. Τα πεζοδρόµια κατά µήκος του δρόµου είναι κακοφτιαγµένα έως ανύπαρκτα. Επίσης δεν υπάρχουν υποδοµές για ΑΜΕΑ. Η λειτουργία του Ατµοηλεκτρικού Σταθµού Αγίου Γεωργίου στο θαλάσσιο µέτωπο και µέσα στον οικιστικό ιστό. Εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών. Μη εκµετάλλευση των παλαιών αποθηκών και εγκαταστάσεων κατά µήκος του παραλιακού δρόµου. Υποβαθµίζουν αισθητικά την περιοχή, ενώ η απόδοση τους σε κοινή χρήση θα µπορούσε να αποτελέσει ευεργετική κίνηση για την επιβαρύµενη περιοχή. Οι πολιτικές διαχείρισης του µετώπου χαράσσονται βάσει οικονοµικών και µόνο κριτηρίων. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός πως όλη η παράκτια ζώνη ανήκει σε ιδιωτικές εταιρίες και οργανισµούς µε ιδιωτικού τύπου στρατηγικές. 62

72 Ευκαιρίες Βελτίωση πρόσβασης στο θαλάσσιο µέτωπο. Βελτίωση οδικού δικτύου και κατασκευή / ανακατασκευή πεζοδροµίων και υποδοµών για ΑΜΕΑ. Αποµάκρυνση εργοστασίου ΕΗ. Αξιοποίηση παλαιών αποθηκών. Ενηµέρωση και συµµετοχή πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Απειλές Εντατικοποίηση βιοµηχανικής δραστηριότητας. Οικονοµική µόνο εκµετάλλευση παλαιών εγκαταστάσεων. Η προοπτική που δίνεται από την νοµαρχία είναι η κατασκευή χώρων για αύξηση της χωρητικότητας των car terminals. Σε µια παράκτια περιοχή µε τόσο έντονη βιοµηχανική δραστηριότητα η προοπτική αυτή ενισχύει ακόµη περισσότερο την αποκοπή των κατοίκων από το µέτωπο. Υγεία των κατοίκων. Η λειτουργία του ΑΗΣ Αγίου Γεωργίου και του εργοστασίου «Μύλοι Αγίου Γεωργίου» καθώς και οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών µέσα στον αστικό ιστό αποτελούν ευθεία απειλή για την υγεία των κατοίκων. Έλλειψη συνεργασίας των πολλών εµπλεκοµένων φορέων ιδιοκτησίας και διαχείρισης στο θαλάσσιο µέτωπο και πλήρης αποκοπή κατοίκων από λήψη αποφάσεων ραπετσώνα Πλεονεκτήµατα Το µεγάλο πλεονέκτηµα της περιοχής είναι η προοπτική της ανάπλασης της µεγάλης έκτασης (640 στρέµµατα) της λιµενοβιοµηχανικής ζώνης. Αυτή η προοπτική γεννά ευκαιρίες και απειλές, όπως σχολιάζεται παρακάτω. Αδυναµίες Η περιοχή του θαλάσσιου µετώπου της ραπετσώνας έχει υπάρξει για εκατό περίπου χρόνια πεδίο υπερεντατικής βιοµηχανικής δραστηριότητας. Τα αποτελέσµατα σήµερα είναι ορατά. Κακή οικολογική ποιότητα, παντελής έλλειψη πρόσβασης στην ακτή, πετρελαικές εγκαταστάσεις και πλήρης υποβάθµιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Το καθεστώς ιδιοκτησίας των εκτάσεων του θαλασσίου µετώπου (ΕΤΕ, ΒΡ, ΟΛΠ, ΑΓΕΤ) επιφέρει την αποκοπή των κατοίκων από κάθε διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ευκαιρίες Το άνοιγµα του θαλασσίου µετώπου για τους κατοίκους και η συµµετοχή τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Πέραν της µορφής της ανάπλασης αυτής καθ εαυτής, η διαδικασία σχεδιασµού των παρεµβάσεων µπορεί να φανερώσει µια νέα νοοτροπία, και δεδοµένου πως πρόκειται για την πρώτη µεγάλης κλίµακας ανάπλαση θαλασσίου µετώπου στον αστικό ιστό να 63

73 σηµατοδοτήσει µια εποχή ανακατάληψης του θαλασσίου µετώπου από τους πολίτες έναντι των ιδιωτικών και ηµι-ιδιωτικών (ΟΛΠ, ΕΗ) φορέων. Απειλές Ο σχεδιασµός ανάπλασης της περιοχής αποκλειστικά µε όρους της αγοράς (επενδυτές, κεφάλαια, κέρδη) αποτελεί ορατή απειλή. Η προοπτική που δίνεται προς το παρόν από τα αρµόδια υπουργεία (ΥΠΕΧΩ Ε, ΥΕΝ) ακολουθεί αυτούς τους όρους Πειραιάς Πλεονεκτήµατα Το θαλάσσιο µέτωπο του Πειραιά εµφανίζεται πολυπρόσωπο και εν πολλοίς ισορροπηµένο ως προς τις χρήσεις γης κατά µήκος του. Πλην της περιοχής του κεντρικού Λιµένα, η οικολογική ποιότητα χαρακτηρίζεται καλή. Σε όλο το µέτωπο έντονη εµπορική δραστηριότητα. Οι υποδοµές του Λιµένα Πειραιώς χαρακτηρίζονται υψηλού επιπέδου και το λιµάνι τα τελευταία χρόνια (λόγω και των Ολυµπιακών Αγώνων 2004) υπέστην πολλές βελτιωτικές παρεµβάσεις. Πλην του Λιµένα, το θαλάσσιο µέτωπο υπόκειται στον έλεγχο του ήµου (πλην λίγων εξαιρέσεων). Αυτό φυσικά δεν αποτελεί «πανάκεια» για τα διαχειριστικά προβλήµατα της πόλης, όµως εδώ οι πολίτες έχουν κάποιον υπεύθυνο για να αποτανθούν και να ζητήσουν να εισακουσθεί η γνώµη τους. Μπορούν δε να προωθούν τις θέσεις τους µέσω της ψήφου τους. Ισχύουν δηλαδή τα δηµοκρατικώς αυτονόητα, εν αντιθέσει µε την κατάσταση που επικρατεί στο υπόλοιπο υπό εξέταση µέτωπο. Αδυναµίες Η τεχνητή φύση και η µεγάλη κίνηση του Λιµένα Πειραιώς έχουν ως φυσικό επακόλουθο την κακή οικολογική ποιότητα και την επιβάρυνση της ποιότητας των παράκτιων υδάτων. Ο µεγάλος αριθµός διερχοµένων αυτοκινήτων µέσω του Λιµένα δηµιουργεί µεγάλο κυκλοφοριακό πρόβληµα, το οποίο συχνά µεταφέρεται και στο εσωτερικό της πόλης. Ευκαιρίες Μείωση κυκλοφοριακού φόρτου - Βελτίωση οδικού δικτύου Μέσα Μαζικής Μεταφοράς Απειλές 64

74 Επιδείνωση κυκλοφοριακού προβλήµατος. Σύµφωνα µε έρευνα του δήµου Πειραιά το κυκλοφοριακό αποτελεί το υπ αριθµόν ένα πρόβληµα για τους δηµότες. Τυχόν αστοχία στις σχεδιαζόµενες επεκτάσεις µέσων µαζικής µεταφοράς µπορεί να αποβεί εξαιρετικά επιβαρυντική για το ήδη οξύ πρόβληµα. 65

75 4.4 Καίρια ιαχειριστικά Ζητήµατα ΝΕΖ Επιχωµατώσεις Εικόνα 69 : Εντός ναυπηγοεπισκευαστικής µονάδας (Καφούρος,2007) Ο ΟΛΠ παραχωρεί έναντι ανταλλάγµατος τη χρήση χώρων και εγκαταστάσεων που έχει υπό τη δικαιοδοσία του σε τρίτους για τη λειτουργία ναυπηγοεπισκευαστικών µονάδων. Στο Πέραµα λειτουργούν πολλές ναυπηγοεπισκευαστικές µονάδες µικρού και µεσαίου µεγέθους που απασχολούν µεγάλο αριθµό εργαζοµένων και αποφέρουν σηµαντικά οφέλη στην εθνική οικονοµία, σύµφωνα µε την τοποθέτηση του ΟΛΠ. Σε εξέλιξη βρίσκεται το σχέδιο «Επέκτασης - βελτίωσης υποδοµής ΝΕΖ Περάµατος». Το έργο εκτελείται µε αυτοχρηµατοδότηση (κατά τµήµατα) από τις ενδιαφερόµενες ναυπηγοεπισκευαστικές επιχειρήσεις της ΝΕΖ Περάµατος. Έχουν οριστικοποιηθεί ο τελικός σχεδιασµός για επέκταση προς το θαλάσσιο µέτωπο των επιχειρήσεων και έχουν ληφθεί οι εκ του νόµου προβλεπόµενες άδειες από το Υπουργείο Οικονοµικών. Τα έργα βρίσκονται σε εξέλιξη. Η ΝΕΖ Περάµατος έχει διαδραµατίσει σηµαντικότατο ρόλο στην ιστορία της πόλης. Στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν την γερµανική κατοχή (1945+) αποτέλεσε διέξοδο για τον κόσµο που συγκεντρώθηκε στην πόλη (από περιοχές της υπαίθρου κυρίως), και οικονοµικό στήριγµα για την ανάπτυξη της πόλης. Ενώ η ΝΕΖ είναι άµεσα συνδεδεµένη µε την ανάπτυξη του Περάµατος, η σηµερινή κατάσταση της γεννά προβληµατισµό: Από τη µία ο τρόπος λειτουργίας των ναυπηγοεπισκευαστικών µονάδων εντός της Ζώνης (ελλειπή µέτρα ασφαλείας, παράνοµες εργασίες, ατµοσφαιρική ρύπανση, απόρριψη παραπροιόντων, οικονοµική 66

76 κρίση), και από την άλλη ο µεγάλος όγκος επιχωµατώσεων εις βάρος του παράκτιου περιβάλλοντος που έχει πραγµατοποιηθεί και θα συνεχίσει να πραγµατοποιείται για την εξυπηρέτηση των µονάδων, Από την πλευρά του ο ΟΛΠ υποστηρίζει πως δεν έχει καµία δικαιοδοσία στον έλεγχο των εργασιών που πραγµατοποιούνται εντός των µονάδων, από τη στιγµή που ενοικιάζει τους χώρους και τις υποδοµές σε ιδιωτικές εταιρίες.(shipnews,19/08/07), συνεπώς η τήρηση (ή όχι) των κανονισµών ασφαλείας, τόσο για τους εργαζοµένους όσο και για το περιβάλλον, επαφύεται στην καλή βούληση των ιδιωτικών εταιριών Αυτό φυσικά αποτελεί µια επιφανειακή προσέγγιση του προβλήµατος, καθώς η διοίκηση του ΟΛΠ δεν συνυπολογίζει στο συλλογισµό της πως η περιοχή που ενοικιάζει σε ιδιώτες βρίσκεται εντός του αστικού ιστού και τυχόν παρατυπίες σε θέµατα ασφαλείας επηρεάζουν άµεσα τους πολίτες, και επιπλέον αποτελεί κοινωνικό αγαθό όχι µόνον για τους κατοίκους της πόλης του Περάµατος αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Συνεπώς από τη στιγµή που ενοικιάζει την περιοχή,µε µόνο στόχο το οικονοµικό κέρδος προφανώς, πρέπει να είναι σε θέση να διασφαλίζει τουλάχιστον το ελάχιστο επίπεδο ασφαλείας για τον ούτως ή άλλως θιγόµενο κόσµο της πόλης. Εδώ το ζήτηµα γίνεται πιο πολύπλοκο, µε τον εταιρικό χαρακτήρα που έχει πλέον ο ΟΛΠ. Το νοµικό καθεστώς που στηρίζει την λειτουργία του ΟΛΠ (ΟΛΠ Α.Ε.πλέον) δεν είναι το ίδιο µε το αντίστοιχο που ίσχυε την εποχή που ο «κρατικός» ΟΛΠ οικιοποιήθηκε τα 4.5 χιλιόµετρα της παραλίας (το 1965 το 1985 ξεκίνησαν οι επιχωµατώσεις). Η «διακύρηξη» του ΟΛΠ Α.Ε. στην αρχική σελίδα του ιστοχώρου του εγείρει ερωτηµατικά σχετικά µε τη µελλοντική λογική διαχείρισης : «Εταιρικό όραµα του ΟΛΠ ΑΕ είναι η µετεξέλιξη του σε µία σύγχρονη και δυναµική κερδοφόρα εταιρία, που µε συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης της θα επιτελεί κοινωνικό ρόλο, αλλά ταυτόχρονα θα δικαιώνει τους επενδυτές, οι οποίοι θα εµπιστευθούν τις προοπτικές των στρατηγικών επιλογών και επιχειρησιακών σχεδίων της, θα θα διασφαλίζει το αντικείµενο εργασίας και θα οχυρώνει τη θέση της στον διεθνή ανταγωνισµό προς όφελος των επενδυτών, των πελατών, των εργαζοµένων, των εµπλεκοµένων φορέων, των τοπικών κοινωνιών και της εθνικής οικονοµίας εν γένει.» Το ζήτηµα πλέον είναι πως η περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις δραστηριότητες της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης πρέπει να είναι συµβατή µε το γεγονός πως οι µονάδες βρίσκονται εντός του αστικού ιστού µιας ευρωπαικής πόλης. Ο εκσυγχρονισµός των µονάδων, η συµµόρφωση µε τους σύγχρονους κανονισµούς ασφαλείας και η αύξηση της παρεχόµενης ποιότητας εργασιών στην ζώνη έναντι της ποσότητας µε την ταυτόχρονη απόδοση µέρους του θαλάσσιου µετώπου στην πόλη µπορούν να οδηγήσουν σε µια πορεία εξοµάλυνσης της άσχηµης κατάστασης που παρουσιάζει το θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Περάµατος. 67

77 4.4.2 Εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών και χηµικών Εικόνα 70 : Τα «καζάνια του θανάτου» σε απόσταση αναπνοής από οικίες (Καφούρος,2007) Οι εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών στο Πέραµα καλύπτουν σήµερα έκταση 300 περίπου στρεµµάτων και βρίσκονται ανάµεσα σε κατοικηµένες περιοχές. ιαθέτουν αποθηκευτική ικανότητα κυβικών µέτρων, αποτελώντας το 15% του συνόλου των αποθηκευτικών χώρων πετρελαιοειδών της Ελλάδας. Στις εγκαταστάσεις αυτές διακινούνται καθηµερινά βυτιοφόρα, συνολικής χωρητικότητας τουλάχιστον κυβικών µέτρων. Υπάρχουν 5 εταιρείες πετρελαιοειδών: SHELL HELLAS A.E.,BP GREECE LIMITED, TOTAL HELLAS A.E., EL PETROL A.E. και ΕΤΕΚΑ A.E. Στις εγκαταστάσεις αποθηκεύεται πλήθος υλικών. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής: βενζίνη, καύσιµα αεροπορίας, φωτιστικό πετρέλαιο, ντίζελ, µαζούτ, άσφαλτος, αργό πετρέλαιο, ορυκτέλαια, εξάνιο, ακετόνη, τολουόλη, ξυλένιο, µονοαιθυλενογλυκόλη, µεθυλαιθυλοκετόνη, τριχλωροαιθυλένιο, µεθανόλη. Ασφάλεια : Οι εγκαταστάσεις γειτνιάζουν άµεσα µε κατοικίες και χώρους εργασίας και δεν τηρούνται οι αποστάσεις ασφαλείας που προβλέπονται από την Νοµοθεσία, τόσο των δεξαµενών µεταξύ τους, όσο και των δεξαµενών από τα εξωτερικά όρια των εγκαταστάσεων, αλλά και από τα παρακείµενα σπίτια. Η υπάρχουσα έκταση τους δεν αρκεί για να εξυπηρετήσει τις διαρκώς αυξανόµενες ανάγκες σε καύσιµα. Οι εγκαταστάσεις και τα µέτρα ασφαλείας είχαν σχεδιασθεί για να καλύπτουν τις ανάγκες της δεκαετίας του '60. Από τότε µέχρι σήµερα οι ανάγκες έχουν αυξηθεί. Ιδιαίτερα η κατανάλωση βενζίνης έχει διπλασιασθεί στην Αττική από το 1975 µέχρι σήµερα. Σύµφωνα µε τον δήµο Περάµατος οι δεξαµενές αλλάζουν 68

78 χρήση (περιεχόµενες ουσίες) χωρίς ανάλογες µετατροπές ασφαλείας. Επιπλέον, οι εγκαταστάσεις γειτονεύουν άµεσα µε το σταθµό εξυπηρέτησης πλοίων εµπορευµατοκιβωτίων, όπου και παραµένουν εκατοντάδες Containers, µε περιεχόµενο που συχνά µπορεί να είναι εύφλεκτο, εκρηκτικό ή τοξικό. Εικόνα 71 : Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών εκατέρωθεν του µοναδικού οδικού άξονα εξόδου (Google Earth, Καφούρος,2007) Μέσω του µοναδικού οδικού άξονα εξόδου από την πόλη, ο οποίος διέρχεται ανάµεσα από τις εγκαταστάσεις (εικ.71) διέρχονται -εκτός από τα εκατοντάδες βυτιοφόρα που εξυπηρετούν τις εγκαταστάσεις καθηµερινά- φορτηγά του Πολεµικού Ναυτικού που µεταφέρουν πυροµαχικά, ενώ µεταφέρονται και εύφλεκτα υλικά και προϊόντα για την Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη (φιάλες οξυγόνου, προπάνιο κλπ). Σύµφωνα, δε, µε τον ήµο Περάµατος, κάτω από την άσφαλτο και τα γειτονικά σπίτια υπάρχει δίκτυο που µεταφέρει τα καύσιµα από την προβλήτα προς τις δεξαµενές και από τις δεξαµενές στα γεµιστήρια. Είναι προφανές πως σε περίπτωση ατυχήµατος µεγάλης κλίµακας υπάρχει µέγαλος κίνδυνος πλήρους αποκλεισµού της πόλης. Ρύπανση : Η ύπαρξη τους εντός του αστικού ιστού και πάνω στο θαλάσσιο µέτωπο επιβαρύνουν σε πολύ µεγάλο βαθµό το περιβάλλον της περιοχής. Τα πτητικά συστατικά των πετρελαικών και χηµικών προιόντων δηµιουργούν τοξικές / καρκινογόνες αναθυµιάσεις, οι οποίες έχουν ευθείες επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων. Επιπλέον, δηµιουργούν έντονη δυσοσµία και καθιστούν την ατµόσφαιρα αποπνικτική. 69

79 Οι εταιρείες προκαλούν σηµαντική ρύπανση στη θάλασσα καθώς συµβαίνουν συχνά ατυχήµατα κατά την παράδοση πετρελαιοειδών από δεξαµενόπλοια. Επίσης, σύµφωνα µε τον ήµο Περάµατος, οι εταιρείες πετούν στη θάλασσα τα πετρελαϊκά κατάλοιπα των δεξαµενών για να αποφύγουν το κόστος επεξεργασίας και αποµάκρυνσής τους. Η αποµάκρυνση των εγκαταστάσεων αποτελεί απαραίτητη προυπόθεση προκειµένου η κατάσταση του θαλάσσιου µετώπου να συγκλίνει προς τις αρχές της αειφόρου αστικοποίησης. Υποβαθµίζουν άµεσα την ποιότητα ζωής των κατοίκων, αποτελούν πηγή ρύπανσης και υποβάθµισης του περιβάλλοντος, απειλούν την υγεία των κατοίκων, ενώ ταυτόχρονα ένα πιθανό ατύχηµα µεγάλης κλίµακας στις µε ελλειπή µέτρα ασφαλείας δεξαµενές µπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσµατα όχι µόνο για το Πέραµα αλλά για όλη την Αττική. 70

80 4.4.3 Ατµοηλεκτρικός Σταθµός (ΑΗΣ) Αγίου Γεωργίου Εικόνα 72 : ΑΗΣ Αγίου Γεωργίου (Καφούρος,2007) Στο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Κερατσινίου λειτουργεί ο Ατµοηλεκτρικός Σταθµός (ΑΗΣ) Αγίου Γεωργίου. Ο σταθµός επαναλειτούργησε, έπειτα από πολύχρονη διακοπή, το Η επαναλειτουργία του σταθµού εγκρίθηκε µε την υπογραφή Πρωτοκόλλου συνεργασίας µεταξύ των Υπουργείων Ανάπτυξης και Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε και του ήµου Κερατσινίου. Βάσει του Πρωτοκόλλου, οι βασικές δεσµεύσεις των συνεργαζόµενων φορέων συνοψίζονταν στα ακόλουθα: 1. Το εργοστάσιο θα λειτουργήσει αποκλειστικά µε φυσικό αέριο για 6 χρόνια µετά την ολοκλήρωση των αναγκαίων µετατροπών. 2. Η ΕΗ θα επιβαρυνθεί µε το ποσό του 1,5 δις δραχµές για την αγορά και αξιοποίηση χώρων που γειτνιάζουν µε το εργοστάσιο. 3. Το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε θα χρηµατοδοτήσει µε το ποσό του 1,5 δις δραχµές έργα και παρεµβάσεις για την ανάπλαση της περιοχής. 4. Η ΕΗ θα αποδώσει στον δήµο σταδιακά εκτάσεις συνολικής έκτασης τ.µ.. 5. Μετά τη λήξη της εξαετίας η λειτουργία του εργοστασίου θα διακοπεί οριστικά. Στο ίδιο διάστηµα θα υπάρξει δεσµευτικό χρονοδιάγραµµα επενδύσεων της ΕΗ για την ίδρυση και λειτουργία νέων µονάδων που θα αναπληρούν τον ΑΗΣ Αγ. Γεωργίου. (Γραφείο Τύπου ήµου Κερατσινίου, ) Επιπλέον η συµφωνία προέβλεπε διακεκοµένη λειτουργία του ΑΗΣ 33 µήνες µέσα στα 6 χρόνια. Σήµερα, ο ΑΗΣ Αγίου Γεωργίου λειτουργεί µε τη χρήση φυσικού αερίου ως καύσιµο. Η ΕΗ υποστηρίζει πως,µε τη χρήση του φυσικού αερίου, το εργοστάσιο ουδεµία όχληση δηµιουργεί στην περιοχή. Σίγουρα η χρήση φυσικού αερίου στην παραγωγή ρεύµατος εµφανίζεται ως ηπιότερη και «φιλικότερη προς το περιβάλλον», όµως δεν πρέπει να παραλείπεται το γεγονός πως βασικός ρυπαντής του φυσικού αερίου είναι 71

81 το διοξείδιο του αζώτου, το οποίο εµφανίζει πολύ υψηλές συγκεντρώσεις στην ατµόσφαιρα του Κερατσινίου και της γύρω περιοχής. Επιπλέον η ΕΗ δηλώνει πως η λειτουργία του ΑΗΣ Αγ. Γεωργίου είναι αναγκαία για την ευστάθεια και την επάρκεια του Νοτίου Συστήµατος Ηλεκτρικής Ενέργειας. Προφανώς η αρχική συµφωνία που προβλεπόταν στο Πρωτόκολλο συνεργασίας για λειτουργία 6 ετών και εν συνεχεία κατάργηση δεν τηρήθηκε. Αντίθετα, κυριαρχεί η άποψη πως η αποµάκρυνση του ΑΗΣ συνειφασµένη µε την αποβιοµηχάνιση της περιοχής θα τροφοδοτήσει την αύξηση της ανεργίας και την υποβάθµιση της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Αυτή η άποψη δείχνει µια οπτική ανάπτυξης που πρεσβεύει «ή ανάπτυξη βιοµηχανικών δραστηριοτήτων στο θαλάσσιο µέτωπο ή καθόλου ανάπτυξη». Είναι σαφές πως η λειτουργία ενός εργοστασίου της ΕΗ εντός του αστικού ιστού και µάλιστα στο αστικό θαλάσσιο µέτωπο δεν συµβαδίζει µε τα πρότυπα της αειφόρου ανάπτυξης και της αειφόρου αστικοποίησης. 72

82 4.4.4 Περιοχή ανάπλασης λιµενοβιοµηχανικής ζώνης Κερατσινίου ραπετσώνας (πρώην εργοστασίου λιπασµάτων) Υπόµνηµα Α: Πρότυπος Κτηµατική Τουριστική ΑΕ (ΕΤΕ) Β: ΒΡ Γ: ΑΓΕΤ : ΟΛΠ 2: Κοινόχρηστοι χώροι, ηµοτικοί Εικόνα 73 : Απεικόνιση Ιδιοκτησιών Περιοχής Ανάπλασης (ΥΠΕΧΩ Ε) Πρόκειται για την περιοχή που παρουσιάζει το µεγαλύτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τη µελλοντική αξιοποίησή της. Το οριστικό κλείσιµο του Εργοστασίου Φωσφορικών Λιπασµάτων (1999) πυροδότησε την έναρξη των συζητήσεων σχετικά µε την αξιοποίηση της περιοχής, συνολικής έκτασης 640 στρεµµάτων. Από τα 640 στρέµµατα τα 250 είναι της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας (µέσω της θυγατρικής της Πρότυπος Κτηµατική Τουριστική ΑΕ), 94 στρέµµατα του Οργανισµού Λιµένα Πειραιά (παραλιακή ζώνη), 123 στρέµµατα της τσιµεντοβιοµηχανίας ΑΓΕΤ, 36 στρέµµατα της MOBIL, 47 στρέµµατα της BP, 46 στρέµµατα δηµόσια έκταση (έχουν παραχωρηθεί στους δήµους ραπετσώνας και Κερατσινίου) και οδικό δίκτυο και 52 στρέµµατα της ΕΥ ΑΠ. Η έκταση που ανήκει στην ΕΥ ΑΠ εξαιρείται από τον σχεδιασµό ανάπλασης. Η βασική ιδέα που διέπει τα επίσηµα σχέδια ανάπλασης είναι η δηµιουργία ενός µητροπολιτικού πάρκου µε κυρίαρχο χαρακτηριστικό την ανάδειξη της ναυτιλιακής δύναµης και παράδοσης του Πειραιά. Χώροι σύγχρονων ναυτιλιακών γραφείων και συνεδριακών κέντρων, τουριστικές εγκαταστάσεις, µαρίνες ελλιµενισµού σκαφών αναψυχής, κατοικίες υψηλού επιπέδου, εµπορικά κέντρα και κέντρα εµπορευµατοποιηµένης ψυχαγωγίας. Ακόµη κέντρα µουσειακού χαρακτήρα για τη ναυτιλία στην Ελλάδα και τον Πειραιά, πολλοί χώροι στάθµευσης και τέλος χώρος ελεύθερης πρόσβασης για τον πολίτη (περίπου 300 από τα 640 στρέµµατα υπαίθριοι κοινόχρηστοι χώροι - 46,5% της συνολικής έκτασης). Το κύρια επιχειρήµατα που προβάλλονται υπέρ του σχεδίου είναι: η αισθητική αναβάθµιση της περιοχής, η ενίσχυση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας στο χώρο της ναυτιλίας, η οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής και η δηµιουργία θέσεων 73

83 εργασίας, η βελτίωση της ποιότητας ζωής και του βιωτικού επιπέδου των κατοίκων και το άνοιγµα του θαλασσίου µετώπου στον πολίτη. Όµως πολλές αντιρρήσεις µπορούν να διατυπωθούν πάνω σε αυτά τα επιχειρήµατα. Τα υπουργεία ΠΕΧΩ Ε και Εµπορικής Ναυτιλίας δηλώνουν πως οι επενδύσεις για την ανάπλαση της περιοχής θα γίνουν µε ιδιωτικά κεφάλαια και πως σκοπός των επενδυτών είναι η προσέλκυση υψηλών εισοδηµάτων τόσο στις κατοικίες όσο και στις τουριστικές εγκαταστάσεις και στα κέντρα αναψυχής και διασκέδασης. Αυτό δείχνει πως η βελτίωση της ποιότητας ζωής που εµφανίζεται ως προοπτική από το σχέδιο ανάπλασης δεν µπορεί να αφορά τους κατοίκους της περιοχής, αλλά τους µελλοντικούς κατοίκους µιας νεόκτιστης «πόλης µέσα στην πόλη». Αντίθετα, αντί για αναβάθµιση της ποιότητας ζωής, είναι ορατός ο κίνδυνος περιθωριοποίησης των χαµηλού εισοδήµατος κατοίκων της περιοχής µπροστά στην πολυτελή νέα περιοχή. Επίσης η δηµιουργία κατοικιών, γραφείων, επιχειρηµατικών κέντρων, εµπορικών κέντρων σε µια περιοχή ήδη κορεσµένη σε κτίρια και κυκλοφοριακά προβλήµατα µάλλον απαιτεί έναν σχεδιασµό ανάπλασης του οδικού δικτύου ολόκληρης της δυτικής Αττικής. Χαρακτηριστικά οι πρώτες προβλέψεις για τη δυναµικότα της νέας περιοχής είναι περίπου νέοι κάτοικοι και περίπου νέες θέσεις εργασίας άνθρωποι (νέοι κάτοικοι και εργαζόµενοι) και κάποιες χιλιάδες άλλοι ακόµα (επισκέπτες, πελάτες εµπορικών κέντρων, συνεργάτες ναυτιλιακών γραφείων κλπ.) σε µια περιοχή ακριβώς ανάµεσα στο εµπορικό λιµάνι Περάµατος Κερατσινίου και το επιβατικό λιµάνι Πειραιά όπου η κυκλοφοριακή συµφόρηση αποτελεί καθηµερινό φαινόµενο. Η πρόταση των Υπουργείων κάνει λόγο για 300 στρέµµατα υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων. Η κατάσταση όπως παρουσιάζεται δεν είναι ξεκάθαρη. Κοινόχρηστοι χώροι µπορούν να θεωρηθούν και οι υπαίθριοι χώροι στάθµευσης, τα προαύλια των συνεδριακών κέντρων, ο περιβάλλον χώρος των κατοικιών κλπ. Αµιγώς ελεύθερος χώρος προβλέπεται µόνο για τη ζώνη της παραλίας (88 στρέµµατα). Περίπου το 14% δηλαδή της συνολικής έκτασης. Στον υπόλοιπο χώρο που λογίζεται ως υπαίθριος κοινόχρηστος είναι αµφίβολο το κατά πόσο θα είναι ελεύθερη η πρόσβαση στον καθένα. Επιπλέον υπάρχει η ένσταση πως το πράσινο στον περιβάλλοντα χώρο των πολυτελών κατοικιών θα υπάρχει για να ανεβάζει την υπεραξία τους, ενώ προφανώς δεν θα είναι προσβάσιµος χώρος για τον πολίτη. Αίτηµα πολλών κατοίκων της περιοχής και εναλλακτική πρόταση για την ανάπλαση της περιοχής αποτελεί η δηµιουργία άλσους (µέσω της απαλλοτρίωσης της περιοχής για λόγους δηµοσίου συµφέροντος και κοινωνικού οφέλους) σε όλη την έκταση της λιµενοβιοµηχανικής ζώνης. Τυχόν εµπορικές δραστηριότητες, κέντρα ψυχαγωγίας και αναψυχής θα µπορούσαν να εστιαστούν στις παρυφές του άλσους, αφήνοντας τον πυρήνα του και το παραλιακό µέτωπο ελεύθερο από έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες και πλήρως προσβάσιµο για τον πολίτη. Ένα βασικό επιχείρηµα που στηρίζει την πρόταση είναι η ευεργετική επίδραση που µπορεί να έχει ένα άλσος τέτοιου µεγέθους όχι µόνον στο µικροκλίµα της περιοχής και του ευρύτερου Πειραιά αλλά και για όλο το λεκανοπέδιο. Επίσης µπορεί να δηµιουργήσει µια καινούρια φυσική βιοκοινωνία σε µια περιοχή όπου τα φυσικά οικοσυστήµατα έχουν εκλείψει. 74

84 Πρόκειται για την πρώτη φορά που επιχειρείται µια τόσο µεγάλης έκτασης παρέµβαση µε στόχο τη βελτίωση του θαλασσίου µετώπου. Σε µεγάλο βαθµό η έκβαση της ανάπλασης θα κρίνει και τον σχεδιασµό για µελλοντικές αντίστοιχου τύπου παρεµβάσεις. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί πως η ανάπλαση της περιοχής θα πραγµατοποιηθεί άπαξ. Όποια οδός και αν ακολουθηθεί (ναυτιλιακό κέντρο ή φυσική ανάπλαση) θα πρόκειται για µεγαλεπήβολο και ιδιαίτερα κοστοβόρο έργο. Είναι επιτακτική η ανάγκη µιας διαδικασίας διαλόγου όπου θα εισακούεται και η άποψη των κατοίκων της περιοχής, και η αποφυγή κάποιας βιαστικής απόφασης, η οποία θα στηρίζεται στο γεγονός πως βρέθηκαν επενδυτές και κεφάλαια για την ανάπλαση της περιοχής Κυκλοφοριακή συµφόρηση Λιµένος Πειραιά Ενώ το λιµάνι του Πειραιά αποτελεί το προπύργιο της οικονοµίας της πόλης και διαχρονικό σύµβολο της, η κυκλοφοριακή συµφόρηση που δηµιουργείται στους δρόµους του λιµανιού και κατά συνέπεια στο µεγαλύτερο µέρος του θαλάσσιου µετώπου δηµιουργεί προβληµατισµό. Ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς µήνες η κατάσταση µπορεί να χαρακτηρισθεί ασφυκτική. Σύµφωνα µε τον ΟΛΠ, κάθε χρόνο διακινούνται µέσω του επιβατικού λιµένα Πειραιά άνθρωποι, Ι.Χ.αυτοκίνητα και φορτηγά. Είναι προφανές πως αυτή η κίνηση του Λιµένα, εκτός της οικονοµικής ευφορίας που συνεπάγεται για τις εµπλεκόµενες εταιρίες, επιφέρει και σηµαντικά προβλήµατα για τη λειτουργία της πόλης. Μια αναγωγή σε καθηµερινή βάση δίνει ανθρώπους, Ι.Χ.αυτοκίνητα και φορτηγά που διέρχονται από το λιµάνι, αριθµοί που προστίθενται στους χιλιάδες ανθρώπους που εργάζονται στην περιοχή, ή κατεβαίνουν στο λιµάνι για παραλαβές προσώπων και προιόντων ή περνούν απλώς από την περιοχή. Ο κύριος οδικός άξονας που εξυπηρετεί το λιµάνι, αποτελεί προέκταση του παραλιακού δρόµου που ξεκινά από το επιβατικό λιµάνι Περάµατος και περνά από το Κερατσίνι και τη ραπετσώνα ανάµεσα ή παραπλέυρως από : τις ναυπηγοεπισκευαστικές εγκαταστάσεις, τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών, τον σταθµό Εξυπηρέτησης Πλοίων Εµπορευµατοκιβωτίων, την ιχθυόσκαλα Κερατσινίου, τον ατµοηλεκτρικό σταθµό Αγίου Γεωργίου της ΕΗ, τα τελωνεία Κερατσινίου, τις εγκαταστάσεις της ΕΥ ΑΠ, τα εργοστάσια της τσιµεντοβιοµηχανίας «ΑΓΕΤ» στη ραπετσώνα, τις εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών στην πρώην ζώνη λιπασµάτων. Ο σωστός σχεδιασµός των προβλεποµένων επεκτάσεων των µέσων µαζικής µεταφοράς µέσα στην πόλη και έως το λιµάνι αποτελεί ανάγκη για την ανακούφιση του σηµαντικότερου σύµφωνα µε έρευνα του δήµου προβλήµατος των κατοίκων. 75

85 4.5 ιαχρονική προσέγγιση των χρήσεων γης στο θαλάσσιο µέτωπο του δήµου Πειραιά Το µέτωπο του Περάµατος αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα αλλαγών χρήσεων συν τω χρόνω. Η παραλία του Περάµατος µέχρι το 1965 αποτελούσε δηµοφιλή τόπο αναψυχής των κατοίκων του ευρύτερου Πειραιά. Εκείνη την εποχή ο ΟΛΠ περιέφραξε τα 4,5 χιλιόµετρα της παραλίας και εµφανίστηκαν οι πρώτες εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών. Περί το 1985 άρχισαν οι µεγάλου µεγέθους επιχωµατώσεις και οι επεκτάσεις των ναυπηγοεπισκευαστικών µονάδων. Σήµερα η παραλία του Περάµατος δεν είναι προσβάσιµη σε κανένα της σηµείο για τον πολίτη. Άλλη ανάλογη περίπτωση αποτελεί το µέτωπο Κερατσινίου ραπετσώνας. Στις αρχές του 20 ου αιώνα εγκαταστάθηκε στην έρηµη τότε περιοχή της ραπετσώνας το εργοστάσιο Λιπασµάτων που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1910, σε µια έκταση λίγων τετραγωνικών µέτρων και έφτασε µέσα σε λίγες δεκαετίες να καταλαµβάνει το ένα τέταρτο του δήµου ραπετσώνας, δηλαδή m 2. Η περιοχή όπου βρίσκεται σήµερα το εργοστάσιο της ΕΗ αποτελούσε µέχρι το 1940 περίπου διάσηµο «περιθωριακό» προορισµό λόγω ακριβώς της αποµόνωσης της. Κάτω δε στην ακτογραµµή υπήρχε η «σπηλιά του δράκου», επίσης µέρος πλήρους αποµόνωσης. Σήµερα η περιοχή είναι πεδίο εντατικής λιµενικής και βιοµηχανικής εκµετάλλευσης. Παρακάτω παρατίθενται συγκριτικές φωτογραφίες περιοχών του θαλάσσιου µετώπου του Πειραιά και σχολιάζεται η µεταβολή της κατάστασης τους στον χρόνο και κάποιες πτυχές της πολιτιστικής / κοινωνικής τους αξίας. 76

86 4.5.1 Λιµάνι Πειραιά Εικόνα 74 : Λιµάνι Πειραιά, καρναβάλι, 1903 (αρχείο ΕΛΙΑ) 1903: Eορτασµός αποκριών στο λιµάνι Πειραιά (Εικ.74). Σε έναν αναπτυσςόµενο Πειραιά, το λιµάνι σηµαντικότερο οικονοµικό κοµµάτι της πόλης - είχε και τον ρόλο του πεδίου κοινωνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, δείχνοντας έναν δεσµό του κατοίκου µε το λιµάνι. Στις αεροφωτογραφίες που ακολουθούν (Εικ.75, Εικ.76) φαίνεται ξεκάθαρα η οικιστική έκρηξη που πραγµατοποιήθηκε ακολουθώντας την ανάπτυξη του λιµανιού. Είναι φανερή τόσο η οικιστική γιγάντωση της πόλης από το λιµάνι και προς το εσωτερικό της πόλης, όσο και η ενοποίηση της µε την κυρίως πόλη των Αθηνών. 77

87 Εικόνα 75 : Λιµάνι Πειραιά, 1915 (αρχείο ΕΛΙΑ) Εικόνα 76 : Λιµάνι Πειραιά 2005 ( 78

88 4.5.2 Πασαλιµάνι Εικόνα 77 : Πασαλιµάνι 1915 (αρχείο ΕΛΙΑ) Εικόνα 78 : Πασαλιµάνι 2005 ( 79

89 Το Πασαλιµάνι (ή Ζέα) βρίσκεται στην ανατολική ακτή της πειραϊκής χερσονήσου και υπήρξε στο παρελθόν ο κύριος πολεµικός ναύσταθµος της Αθήνας. Τµήµατα των τειχών που τον προστάτευαν βρίσκονται πλέον κάτω από σύγχρονα κτίρια και λιµενικά έργα. Στις εικόνες 77 και 78 είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς, ότι η µοναδικότητα του τοπίου της περιοχής συνετέλεσε στην οικοδοµική αξιοποίησή της, σε έντονη οικιστική ανάπτυξη µε πολυόροφα οικοδοµήµατα, τα οποία παρεµποδίζουν τους υπόλοιπους λιγότερο προνοµιούχους ιδιοκτήτες ακινήτων της «πίσω σειράς», να έχουν πρόσβαση στην ειδυλλιακή αυτή θέα. Η άλλοτε θαµνώδεις εκτάσεις και τα µικρά, γραφικά χαµόσπιτα παρέδωσαν τα σκήπτρα στις εγκαταστάσεις πολυτελών µαρίνων και εστιατορίων. Τόσο στη Ζέα όσο και στο Μικρολίµανο επικράτησε το σκεπτικό της άκρατης εµπορικής αξιοποίησης του παραλιακού µετώπου. Μικρολίµανο και Πασαλιµάνι παραδόθηκαν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις κι έπαψαν να είναι παραλίες προσιτές στον περιπατητή. 80

90 4.5.3 Παραλία Παρασκευά (Βοτσαλάκια) Εικόνα 79 : Παραλία Παρασκευά (Βοτσαλάκια), 1901 (αρχείο ΕΛΙΑ) Εικόνα 80 : Παραλία Παρασκευά, 2007 (Καφούρος,2007) 81

91 Η παραλία Πρασκευά ή αλλιώς Βοτσαλάκια βρίσκεται απέναντι από το νησάκι του Κουµουνδούρου. Οι εικόνες 79 και 80 καταµαρτυρούν φαινόµενα πρόσχωσης της ακτής, αφού στην πρώτη εξ αυτών καταγράφεται παντελής απουσία παραλίας. Μια βραχώδης ακτή, µε λιγοστές οικίες στους γύρω λόφους απαρτίζουν την εικόνα της παραλίας Παρασκευά το έτος Στην εικόνα 81 αντιθέτως, παρουσιάζεται µια εκτενής αµµώδης ακτή, στην οποία αναπτύσσεται πληθώρα δραστηριοτήτων, όπως αναψυκτήρια και ενδευκτήρια, γήπεδα τέννις και µπάσκετ, χώρος στάθµευσης οχηµάτων κ.α. Τα Βοτσαλάκια, όπως και οι περισσότερες περιοχές της πόλης του Πειραιά, αναπτύχθηκαν και αξιοποιήθηκαν λόγω του οφθαλµοφανούς κάλλους της περιοχής. Οι παρεµβάσεις πολλές φορές υπήρξαν έντονες, δηµιουργώντας θέσεις / οικόπεδα προνοµιούχων και λιγότερο προνοµιούχων, ωστόσο δεν οδήγησαν σε αισθητική υποβάθµιση. Η περιοχή έχει διατηρήσει τον «κοινωνικό» της χαρακτήρα καθώς είναι πλήρως προσβάσιµη, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πεδίο πολιτιστικών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων. Τελεί υπό τη δικαιοδοσία του δήµου Πειραιά. Ένα αξιοσηµείωτο ζήτηµα είναι το «φόρτωµα» της ακτής µε πολλές αθλητικές εγκαταστάσεις που καταλαµβάνουν µεγάλο µέρος της (Εικ. 81). Αξίζει επίσης να σηµειωθεί πως πρόκειται για δηµοτική πλαζ ελεύθερης εισόδου, µε γαλάζια σηµαία για την ποιότητα των υδάτων. Εικόνα 81 : Αθλητικές εγκαταστάσεις στην παραλία Παρασκευά (Google Earth, Καφούρος, 2007) 82

92 4.5.4 Μικρολίµανο Εικόνα 82 : Μικρολίµανο, 1903 (αρχείο ΕΛΙΑ) Εικόνα 83 : Μικρολίµανο, 1931 (αρχείο ΕΛΙΑ) 83

93 Εικόνα 84 : Μικρολίµανο, 2005 (Chicago.agrino.org/travel agents.htm) Το Μικρολίµανο, (ή Τουρκολίµανο ή Λιµένας Μουνιχίας) βρίσκεται ανατολικά της πειραϊκής χερσονήσου και είναι ο µικρότερος από τους τρεις (3) φυσικούς όρµους της. Πρόκειται για εσωτερικό φυσικό λιµένα, ο οποίος κλείνει στα νοτιοανατολικά µε δύο ακρωτήρια. Το Μικρολίµανο το έτος 1903, δεν διέθετε την παραµικρή εγκατάσταση παρά µονάχα λίγες φτωχικές κατοικίες. Σήµα κατατεθέν της περιοχής εκείνη την εποχή αποτελεί η «Έπαυλις Κουµουνδούρου» (Εικ. 82, 83), η οποία δίνει τη θέση της στον «Ναυτικό Όµιλο Ελλάδος» µετά τη δεκαετία του 30. Η φυσική οµορφιά του κόλπου προσελκύει τους κατοίκους της περιοχής για ξεκούραση και αναψυχή. Μέχρι τη δεκαετία του 70 αποτελούσε τόπο κατοικίας φτωχών κοινωνικών στρωµάτων, κυρίως ψαράδων. Σήµερα το Μικρολίµανο πλαισιώνεται από ψαροταβέρνες και πολυτελή εστιατόρια δίπλα στο κύµα και κότερα στη θάλασσα, έχοντας µεταµορφωθεί σε µια από τις πλέον ακριβές περιοχές της Αττικής. 84

94 4.5.5 Φάληρο Εικόνα 85 : Παραλία Φαλήρου,1900 (αρχείο ΕΛΙΑ) Εικόνα 86: Παραλία Φαλήρου,1900 (αρχείο ΕΛΙΑ) 85

95 Εικόνα 87: Μέτωπο Φαλήρου,2006 (Google Earth / Panoramio) Η παραλία του Φαλήρου ονοµάστηκε κάποτε Αθηναϊκή Ριβιέρα. Σήµερα ο τιµητικός αυτός τίτλος δεν της ανήκει εφόσον έχει οδηγηθεί σε εκποίηση του παραλιακού µετώπου της σε ιδιώτες και κρατικούς φορείς. Ο Φαληρικός όρµος αποτελούσε ένα σπάνιο πόλο αναψυχής και περιπάτου (βόλτα στην Ταραντέλα) έως και τα µέσα του 60. Η προπολεµικά πανέµορφη παραλία συµπεριλάµβανε ψυχαγωγικές εγκαταστάσεις κοινωνικού και ήπιου χαρακτήρα, όπως ένα υπαίθριο θέατρο και µια ξύλινη εξέδρα περιπάτου πάνω στη θάλασσα (βλ. Εικ. 86). Η αντίστροφη µέτρηση αρχίζει µε την εντατική επιχωµάτωση της φαληρικής παραλίας και µε µια σειρά παρεµβάσεων, όπως η κατασκευή της παραλιακής λεωφόρου, το στάδιο Καραϊσκάκη, το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, το γήπεδο Μπιτς Βόλεϋ, το Τάε Κβο Ντο κ.α. Εκτεταµµένους χώρους δεσµεύουν οι υπαίθριες εγκαταστάσεις του αθλητικού συµπλέγµατος του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας, οι οποίες πάντως είναι ελεύθερα προσβάσιµες στον πολίτη και πλαισιώνονται από χώρους πρασίνου. Στη δε τσιµεντένια πλέον παραλία κυρίαρχη θέση κατέχουν τα κέντρα διασκέδασης και τα αυτοκίνητα που «βολεύονται» εκεί από τους υπευθύνους των κέντρων. Επιπλέον, γιγάντιοι υπερυψωµένοι οδικοί κόµβοι σχηµατίζουν σήµερα µια «τσιµεντένια περίφραξη» από και προς το εσωτερικό της πόλης, και η άλλοτε πανέµορφη περιοχή απώλεσε τη φυσιογνωµία του παραλιακού τόπου ήπιας αναψυχής, διασκέδασης και συνάντησης. 86

96 Συμπεράσματα - Συζήτηση 5. Συζήτηση 5.1 ικαίωµα στο περιβάλλον και καταπάτηση του. Τα αποτελέσµατα της παρούσας εργασίας δείχνουν µια κατάσταση του θαλασσίου µετώπου των ήµων Περάµατος, Κερατσινίου και ραπετσώνας που θα µπορούσε να χαρακτηρησθεί ως κατάληψη του από διάφορους φορείς και καταπάτηση του θεµελιώδους, συνταγµατικού δικαιώµατος του πολίτη στο περιβάλλον. Το θαλάσσιο µέτωπο των ήµων Περάµατος, Κερατσινίου και ραπετσώνας είναι περιβαλλοντικά βεβαρυµένο. Πρόκειται για χαρακτηριστική περίπτωση υποβαθµισµένου θαλασσίου µετώπου. Η ποιότητα του περιβάλλοντος και η βιώσιµη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών απειλούνται από τη ρύπανση, από κινδύνους που προέρχονται από τις δραστηριότητες των βιοµηχανιών, πετρελαϊκών εγκαταστάσεων και της Ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης, καθώς επίσης και από την άναρχη αστικοποίηση η οποία καλείται να συµβιώσει οµαλά µε δεξαµενές χηµικών και πετρελαίου σε η οποία συρρικνώνει τους ελεύθερους δηµόσιους χώρους και περιορίζει έως και αποκλείει την αβίαστη πρόσβαση των πολιτών στο θαλάσσιο µέτωπο. Το θαλάσσιο µέτωπο του Πειραιά µέχρι το Πέραµα είναι κατ ουσίαν «κλειστό», µε κάποιες µικρές χαραµάδες προσπέλασης των κατοίκων προς τη θάλασσα. Η περιοχή αναπτύχθηκε χωρίς οργάνωση, υποδοµές, χωρίς καµία µέριµνα για ήπια αναψυχή. Πρόκειται δηλαδή ουσιαστικά για ένα άναρχο µοντέλο ανάπτυξης (urban sprawl). Η παράλογη συµβίωση αστικού ιστού και βιοµηχανικής ζώνης, έχει καταδικάσει την περιοχή να είναι περιθωριακή, υποβαθµισµένη λαϊκή περιοχή. Η οικιστική περιοχή αναπτύχθηκε σε απόσταση από την ακτή και η Λιµενοβιοµηχανική ζώνη πάνω σε αυτήν. Κάτω από την έλλειψη ενός συνεπούς εφαρµοσµένου γενικού σχεδιασµού και προγράµµατος ανάπτυξης, οι αναγκαστικές αυτές συµβιώσεις εξυπηρέτησαν και εξυπηρετούν βραχυπρόθεσµες προοπτικές, µε αποτέλεσµα να σωρεύσουν σηµαντικά προβλήµατα και δυσλειτουργίες στην παραλιακή ζώνη, απειλώντας την ίδια την ύπαρξη της ευαίσθητης αυτής έκτασης. Τα προβλήµατα σήµερα είναι εξαιρετικά οξυµένα και αφορούν σε όλα τα επίπεδα που συνθέτουν το πολύπλοκο περιβάλλον της παραλίας: ασυµβίβαστες χρήσεις και έντονες δραστηριότητες, προβληµατική πρόσβαση και κυκλοφορία, καταστροφή του φυσικού και αισθητικού τοπίου, σηµαντικές πιέσεις οικονοµικών συµφερόντων σε διάφορες κλίµακες, απουσία αποτελεσµατικής διαχείρισης, καταστρατήγηση του βασικού δηµόσιου, ανοιχτού χαρακτήρα της ζώνης. Στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου αναγνωρίζεται διακαίωµα στο περιβάλλον που θεµελιώνεται στο άρθρο 57ΑΚ. Το ικαίωµα αυτό συνίσταται στη χρήση όλων των φυσικών και τεχνητών αγαθών που συνθέτουν το λεγόµενο ζωτικό χώρο του ανθρώπου, δηλαδή των αγαθών εκείνων, χάρη στα οποία δηµιουργείται και αναπτύσσεται η προσωπικότητα του ατόµου και τα οποία είναι απαραίτητα για την επιβίωση, την υγιεινή διαβίωση και την εξασφάλιση ποιότητας ζωής. Το ιδιωτικό δικαίωµα στο περιβάλλον αποτελεί την ιδιωτικού δικαίου έκφανση του συνταγµατικά κατοχυρωµένου δικαιώµατος στο περιβάλλον (άρθρο 24Σ.). 87

97 Συμπεράσματα - Συζήτηση Οι φωτογραφίες που προηγήθηκαν συνιστούν αποδεικτικά στοιχεία προσβολής του δικαιώµατος χρήσης περιβαλλοντικού στοιχείου (θαλάσσιο µέτωπο), εφόσον το αλλοιώνουν και εποµένως καταργούν την κοινή ωφέλεια από τη χρήση του. Οι ρυπογόνες, ακαλαίσθητες, οχλούσες δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο 70% περίπου του θαλάσσιου µετώπου, της υπό µελέτη περιοχής, προσβάλλουν την κοινή χρήση και την κοινή ωφέλεια του ζωτικού χώρου των εν λόγω δηµοτών και στοιχειοθετούν παραβίαση και κατάργηση κοινής ωφέλειας. Θα πρέπει πια να γίνει αντιληπτό πως το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής είναι ταυτόσηµες έννοιες και συνιστούν επείγουσα προτεραιότητα. Η πλέον περιβαλλοντικά βεβαρυµένη περιοχή του Πειραιά είναι δίχως αµφιβολία το Πέραµα. Μία από τις πλέον οχλούσες δραστηριότητες αποτελεί η αποθήκευση, σε άµεση γειτνίαση µε τον οικισµό του Περάµατος, χηµικών και καυσίµων. Πρόκειται για τα γνωστά στον απλό πολίτη «καζάνια του θανάτου». Ο κίνδυνος αποκλεισµού της περιοχής σε περίπτωση ατυχήµατος είναι ορατός, διότι οι δεξαµενές καυσίµων βρίσκονται αµφίπλευρα της κεντρικής αρτηρίας που συνδέει την πόλη µε τον Πειραιά. Η πόλη του Περάµατος αποκοµµένη από τον υπόλοιπο Πειραιά, εµφανίζει στοιχεία αποµόνωσης και περιθωριοποίησης του πληθυσµού, ενώ στερείται ζωτικού χώρου αναψυχής. Οι εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων πετρελαιοειδών συµβάλλουν στη δηµιουργία τείχους αποκλεισµού των κατοίκων από το θαλάσσιο µέτωπο. Στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά θα έπρεπε να απαγορευτεί η δόµηση όλων των µεγάλων αδόµητων χώρων. Σύµφωνα άλλωστε µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, το όριο ασφαλείας για µια ανεκτική ποιότητα ζωής στην πόλη, είναι µια αναλογία 5-8 m 2 πράσινου ανά κάτοικο. Στον Πειραιά η αναλογία αυτή πέφτει στο 1,5 m 2 πράσινο ανά κάτοικο. Στις περιοχές των υψηλών εισοδηµάτων των Βορείων Προαστίων αντιστοιχούν m 2 πράσινο ανά κάτοικο, αποδεικνύοντας έτσι την ταξικότητα της πόλης. Ειδικότερα σήµερα, µετά τον εµπρησµό και την καταστροφή του ρυµού της Πάρνηθας, που αποτελούσε έναν από τους συµπαγείς πνεύµονες του λεκανοπεδίου, η ανάγκη για πράσινο στην πόλη, γίνεται ακόµη πιο επιτακτική. Ο Πειραιάς, εκτός όσων ήδη προαναφέρθηκαν δέχεται επιπλέον ατµοσφαιρική και σωµατιδιακή ρύπανση, λόγω των πλοίων αλλά και των διερχόµενων οχηµάτων από και προς την νησιωτική χώρα. ηλαδή, διακινούνται από και προς το λιµάνι, περίπου 1,5 εκατοµµύρια Ι.Χ. και 500 χιλιάδες φορτηγά το χρόνο, µε τάσεις διπλασιασµού στα επόµενα 5 χρόνια, τα ρυπογόνα κατάλοιπα των οποίων προστίθενται στην ρύπανση που προκαλούν οι λιµενικές και βιοµηχανικές / πετρελαικές εγκαταστάσεις και τα χιλιάδες αυτοκίνητα και φορτηγά που σχετίζονται µε αυτές. 88

98 Συμπεράσματα - Συζήτηση 5.2 Αστική Αναγέννηση Ανακατάληψη µετώπου Εικόνα 87 : Συνήθης πορεία κατάστασης αστικού θαλάσσιου µετώπου (Καφούρος,2007) Το θαλάσσιο µέτωπο µιας πόλης αποτελεί την «Πύλη» µεταξύ τεχνητού και φυσικού περιβάλλοντος. Η έκρηξη της βιοµηχανικής επανάστασης επέφερε τον «θεσµό» της εργασίας πολλών ανθρώπων σε µεγάλα εργοστάσια, την αύξηση του τεχνητού εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και την γιγάντωση των πόλεων γύρω από τις βιοµηχανικές της δραστηριότητες. Υπό αυτές τις συνθήκες το θαλάσσιο µέτωπο διαδραµάτισε διπλό ρόλο : πεδίο βιοµηχανικής ανάπτυξης και πεδίο αναψυχής, συνάντησης και επαφής του ανθρώπου µε το - όλο και πιο µακρινό για αυτόν - περιβάλλον. Συνήθως η πορεία του αστικού θαλάσσιου µετώπου έχει ως εξής : Παρθένο µέτωπο χώρος ήπιας αναψυχής χώρος εµπορευµατοποιηµένης διασκέδασης / τουριστικής εκµετάλλευσης ή εµπορικής / λιµενικής / βιοµηχανικής εκµετάλλευσης (Εικ. 87). 89