Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημόσια Υγεία» Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Έρευνα γνώσεων υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους στην Υγειονομική περίθαλψη του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών. Τσεκούρα Ευσταθία Α.Μ Πάτρα, Οκτώβριος

2 Τριμελής Συμβουλευτική & Εξεταστική Επιτροπή Επιβλέπουσα: Ελένη Γελαστοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών. Μέλη Συμβουλευτικής Επιτροπής: Χαράλαμπος Γώγος, Καθηγητής Παθολογίας Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών. Μάρκος Μαραγκός, Καθηγητής Παθολογίας Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών. 2

3 Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του ΠΜΣ «Δημόσια Υγεία». Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσοι ήταν αρωγοί στην προσπάθειά μου. Κατ αρχάς την Επιβλέπουσα Καθηγήτρια κα Ελένη Γελαστοπούλου για την ανάθεση αυτής της εργασίας, για τα όσα με έμαθε και με συμβούλεψε και τις απελπιστικά λεπτομερείς διορθώσεις της! Τα μέλη της τριμελούς Επιτροπής, Καθηγητή κ. Χαράλαμπο Γώγο και Καθηγητή κ. Μάρκο Μαραγκό, για την εμπιστοσύνη τους σε εμένα και τις παρατηρήσεις τους επί της εργασίας. Η εργασία αυτή αφιερώνεται εξαιρετικά στους αφανείς ήρωές μου, Μυρσίνη, Άννα, Βίκτωρα, Δημήτρη και Παναγιώτη. Έφη Τσεκούρα. 3

4 Περίληψη Εισαγωγή: Η υγιεινή των χεριών αποτελεί το κυριότερο μέτρο για την πρόληψη της μετάδοσης των μικροβίων στο περιβάλλον της υγειονομικής περίθαλψης και την εξάπλωση ενίσχυση της μικροβιακής αντοχής. Είναι επιτακτική η ανάγκη να διερευνηθεί η γνώση για την υγιεινή των χεριών μεταξύ των εργαζομένων στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών. Σκοπός: Είναι η καταγραφή των γνώσεων της υγιεινής των χεριών στους εργαζόμενους στην Υγειονομική περίθαλψη του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών και η ψυχομετρική στάθμιση του ερωτηματολόγιο «Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των Χεριών για Εργαζόμενους σε χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας» που προέκυψε κατόπιν μετάφρασης, γλωσσικής και πολιτισμικής επικύρωσης του Hand hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers 1 του WHO (Πρακτική Άσκηση της Ερευνήτριας στο πλαίσιο του ΠΜΣ «Δημόσια Υγεία»). Απώτερος σκοπός της εργασίας είναι να συνδράμει στη βελτίωση της επικρατούσας κατάστασης στο ΠΓΝΠ, αναφορικά με τη μείωση της μετάδοσης των νοσοκομειακών παθογόνων. Υλικό και Μέθοδος: Διεξήχθη συγχρονική μη παρεμβατική μελέτη μεταξύ 439 εργαζομένων (122 ιατροί, 253 νοσηλευτές 49 διοικητικοί υπάλληλοι και 15 από μεικτές υπηρεσίες) του Νοσοκομείου, από τους οποίους 317 ήταν γυναίκες (72,21%). Η γνώση των εργαζομένων αξιολογήθηκε μέσω του αξιόπιστου και έγκυρου ερωτηματολογίου για την υγιεινή των χεριών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά. Αποτελέσματα: Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων είχε ποσοστό γνώσης 54,35% σχετικά με την υγιεινή των χεριών χωρίς να παρατηρείται σημαντική απόκλιση μεταξύ των εργαζομένων. Παρότι η πλειοψηφία χρησιμοποιεί ως ρουτίνα το αλκοολούχο διάλυμα (74,03%), το επίπεδο των γνώσεων όσον αφορά την πιο συχνή πηγή των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων ήταν ανεπαρκές (15,26%). Συμπεράσματα: Οι γνώσεις των επαγγελματιών υγείας αναφορικά με την υγιεινή των χεριών κρίνονται ως ανεπαρκείς. Είναι σημαντικό να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην προπτυχιακή εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας καθώς και στη συνεχιζόμενη κατάρτιση των εργαζομένων σε χώρους παροχής φροντίδας υγείας. Λέξεις κλειδιά: Γνώση υγιεινής των χεριών, Εργαζόμενοι υγειονομικής περίθαλψης, Λοιμώξεις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη, Συγχρονική μελέτη, Ψυχομετρική Στάθμιση

5 Abstract Introduction: Hand hygiene is the most important measure to prevent infections of germs in the healthcare environment and the growth of antimicrobial resistance. It is important to understand the knowledge about hand hygiene among health care workers. Aim: We aim to record the hand hygiene knowledge of Healthcare workers of the University Hospital of Patras according to guidelines of WHO and to perform psychometric weighting of the questionnaire " Hand hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers " that resulted from translation, linguistic and cultural validation of the "Hand hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers" of WHO (Practice of Researcher under Postgraduate Programme in "Public Health"). The ultimate aim of the project is to assist in the improvement of the current situation to assist in the reduction of nosocomial pathogens transmission. Material and Methods: A cross-sectional survey among 439 workers (122 doctors, 253 nurses 49 administrators and 15 of mixed services) was conducted, of whom 317 were women (72.21%). The Knowledge of the workers was evaluated using a reliable and valid questionnaire of the World Health Organization, which had been translated into Greek. Results: The level of awareness that the majority of participants had on hand hygiene was up to 54.35% without significant deviation between employees. Although the majority of workers uses alcohol based solution (74.03%) on routine basis, the level of knowledge about the most common source of hospital infections is insufficient (15.26%). Conclusions: The knowledge of health professionals regarding hand hygiene is considered as insufficient. It is important to put in place particular emphasis on undergraduate education of health professionals and the continuous training of workers in health care facilities. Keywords: Hand Hygiene Knowledge, Health Care Workers, Health-Care Associated Infections, Cross Sectional Study, Psychometric Evaluation. 5

6 Πίνακας περιεχομένων Ευχαριστίες... 3 Περίληψη... 4 Abstract... 5 Ευρετήριο Εικόνων... 7 Ευρετήριο Διαγραμμάτων... 8 Ευρετήριο Πινάκων... 8 Συντομογραφίες... 9 Α. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Λοιμώξεις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη Συχνότητα λοιμώξεων HAIs Επιπρόσθετες επιβαρύνσεις από τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη Υγιεινή των χεριών Ιστορική αναδρομή υγιεινής των χεριών Τρόποι μετάδοσης του λοιμογόνου παράγοντα μέσω των χεριών Κατευθυντήριες οδηγίες υγιεινής των χεριών Μέθοδοι εφαρμογής υγιεινής των χεριών Συμπεράσματα Β. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Ερευνητικά ερωτήματα / Στόχοι μελέτης Καινοτομία Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Χρονοδιάγραμμα διεξαγωγής ερευνητικού έργου Μεθοδολογία Έρευνας Επιδημιολογικός σχεδιασμός μελέτης Δεοντολογικά ζητήματα Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των χεριών για Εργαζόμενους σε Χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Υπό μελέτη Πληθυσμός Συλλογή δεδομένων Ανάλυση δεδομένων Αξιοπιστία Εγκυρότητα Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γνώσης Υγιεινής των Χεριών ΠΓΝΠ Περιγραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος Αποτίμηση γνώσεων υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους του ΠΓΝΠ Συνολική αποτίμηση γνώσεων υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους του ΠΓΝΠ

7 Αποτελέσματα ανά κατηγορία εργαζομένου Ψυχομετρική στάθμιση του ερωτηματολογίου γνώσης υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους παροχής υπηρεσιών υγείας εφαρμογή στο ΠΓΝΠ Αποτελέσματα Αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου Συντελεστής αξιοπιστίας Cronbach s α Όριο αξιοπιστίας Guttmans Lamda Αποτελέσματα Εγκυρότητας του ερωτηματολογίου Εγκυρότητα Περιεχομένου Δομική εγκυρότητα Συγκλίνουσα Εγκυρότητα Συμπεράσματα - Προτάσεις Γ. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Δ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Άδεια του ΠΟΥ για τη μετάφραση στα Ελληνικά και γλωσσική επικύρωση του ερωτηματολογίου Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers Ερωτηματολόγια Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers του WHO και το αντίστοιχο ελληνικό Σωστές απαντήσεις ερωτηματολογίου Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1. Ποσοστά εμφάνισης των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων στις ανεπτυγμένες χώρες, για το διάστημα Εικόνα 2. Συγκριτικά στοιχεία κατανάλωσης αντισηπτικών / Ευρωπαϊκή χώρα Εικόνα 3. Ταξινόμηση των διαδικασιών υγιεινής των χεριών Εικόνα 4. Χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο, που συμμετείχαν στο δίκτυο CleanHeadsNet του WHO, Εικόνα 5. Παγκόσμια κατανομή χωρών με υγειονομικές εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στο πρόγραμμα SAVE LIVES: Clean your Hands Εικόνα 6. Παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στον ασθενή και το περιβάλλον του Εικόνα 7. Μετάδοση των μικροοργανισμών στα χέρια των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης Εικόνα 8. Επιβίωση και ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών στα χέρια των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης Εικόνα 9. Διασταυρούμενη μετάδοση Εικόνα 10. "5 στιγμές" που απαιτούν υγιεινή των χεριών των εργαζομένων Εικόνα 11. Μέθοδοι υγιεινής των χεριών Εικόνα 12. Βήματα Διερεύνησης βιβλιογραφίας Εικόνα 13. Διάγραμμα ροής αποκλεισμού μελετών Εικόνα 14. Σχηματική αναπαράσταση αποτελεσμάτων ψυχομετρικής στάθμισης Εικόνα 15. Συσχέτιση εγκυρότητας και αξιοπιστίας ερωτηματολογίου με το Σφάλμα Μέτρησης

8 Ευρετήριο Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1. Ποσοστό των λοιμώξεων σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη / Ευρωπαϊκή χώρα (βάσει του δείγματος που συμμετείχε στην έρευνα), Διάγραμμα 2. Επιλόχειος πυρετός. Ποσοστά μητρικής θνησιμότητας μεταξύ 1ης και 2ης Μαιευτικής κλινικής στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης, Διάγραμμα 3. Σύγκριση μητρικής θνησιμότητας στην 1η και 2η μαιευτική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου της Βιέννης σε σχέση με την υγιεινή των χεριών πριν και μετά την παρέμβαση με χλωριωμένο διάλυμα Διάγραμμα 4. Αποτελεσματικότητα μείωσης μικροβίων ως προς τον χρόνο, με την εφαρμογή υγιεινής των χεριών Διάγραμμα 5. Κατανομή του πληθυσμού ανά ηλικιακή ομάδα Διάγραμμα 6. Κατάρτιση υγιεινής των χεριών και χρήση αλκοολούχων σκευασμάτων Διάγραμμα 7. Απεικόνιση αποτελεσμάτων των ερωτήσεων (συνολικά 26 στοιχεία) Διάγραμμα 8. Ποσοστό σωστών απαντήσεων σε κάθε στοιχείο, επί του συνολικού πληθυσμού Διάγραμμα 9. Η κατανομή των σωστών απαντήσεων ως προς τον πληθυσμό. Με τη μωβ γραμμή σχεδιάστηκε η κανονική κατανομή Διάγραμμα 10. Μέσος Όρος θετικού αποτελέσματος ανά ηλικιακή ομάδα Διάγραμμα 11. Μ.Ο. θετικού αποτελέσματος ερωτηματολογίου σχετικά με την κατηγορία Τμήμα / Μονάδα, σε αύξουσα ταξινόμηση Διάγραμμα 12. Q-Q γράφημα της ερώτησης q4: Υπηρεσία Διάγραμμα 13. Q-Q γράφημα της ερώτησης q5: Τμήμα-Μονάδα Διάγραμμα 14. Q-Q γράφημα της ερώτησης q9: Ηλικία Διάγραμμα 15. Q-Q γράφημα της ερώτησης q16c: Αν θα πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία του ασθενή από την μετάδοση των μικροβίων, μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς Διάγραμμα 16. Q-Q γράφημα της ερώτησης q19: Ελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για την εφαρμογή αντισηπτικού αλκοολούχο διαλύματος για να σκοτωθούν τα περισσότερα μικρόβια στα χέρια των εργαζομένων Διάγραμμα 17. Q-Q γράφημα για το συνολικό θετικό αποτέλεσμα (TotalTrue). Βάσει των ανωτέρω υπάρχουν σαφέστατες αποδείξεις μη ύπαρξης κανονικότητας του δείγματος και του πληθυσμού Διάγραμμα 18. Συσχετίσεις μεταξύ των 34 μεταβλητών Διάγραμμα 19. Γράφημα Scree plot απαιτούμενων παραγόντων, και ιδιοτιμές σχετιζόμενες με την ανάλυση κυρίων συνιστωσών, βάσει των δεδομένων των 34 στοιχείων του ερωτηματολογίου Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1. Σύνολο Γενικού πληθυσμού προσωπικού ΠΓΝΠ Πίνακας 2. Ιδανικός Πληθυσμός Νοσηλευτών Πίνακας 3. Ιδανικός Πληθυσμός Ιατρικού προσωπικού Πίνακας 4. Ιδανικός Πληθυσμός Μικτού τομέα προσωπικού Πίνακας 5. Ιδανικός Πληθυσμός Διοικητικού προσωπικού Πίνακας 6. Ποσοστά συμμετεχόντων ανά ηλικιακή ομάδα Πίνακας 7. Κατανομή επαγγελμάτων δείγματος Πίνακας 8. Ποσοστό συμμετεχόντων ανά Υπηρεσία Πίνακας 9. Συνολικές απαντήσεις των 439 συμμετεχόντων στην έρευνα γνώσεων υγιεινής των χεριών στο ΠΓΝΠ Πίνακας 10. Κατανομή τελικού θετικού αποτελέσματος ως προς τον πληθυσμό Πίνακας 11. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q4: Υπηρεσία

9 Πίνακας 12. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q8: Φύλο Πίνακας 13. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q12: Κατάρτιση / Εκπαίδευση Πίνακας 14. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q13: χρήση αντισηπτικού διαλύματος Πίνακας 15. Μέσος όρος θετικού αποτελέσματος ανά ηλικιακή ομάδα Πίνακας 16: Μέσος όρος θετικού αποτελέσματος ανά Τμήμα Μονάδα (Ward) Πίνακας 17. Αξιοπιστία κατά Cronbach, με την αφαίρεση ενός στοιχείου Πίνακας 18. Αποτελέσματα ελέγχου Κανονικότητας Shapiro-Wilk test για τα στοιχεία του ερωτηματολογίου, βάσει των απαντήσεων των 439 συμμετεχόντων Πίνακας 19. Μοντέλο 16 παραγόντων αποτελέσματα Πίνακας 20. Συνεισφορές μεταβλητών στους 16 παράγοντες (δομές του ερωτηματολογίου) Πίνακας 21. Τιμές συντελεστή συσχέτισης Pearson r p Πίνακας 22. Τιμές συντελεστή συσχέτισης Spearman r s Συντομογραφίες ECDC European Center for Disease Control and Prevention. CDC Centers for Disease Control and Prevention. CFA Confirmatory Factor Analysis EFA Exploratory Factor Analysis HAIs Health-Care Associated Infections HCWs Health Care Workers HH Hand Hygiene WHO World Health Organization ΕΠΑ Επαληθευτική Παραγοντική Ανάλυση ΔΠΑ Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση ΠΟΥ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 9

10 Α. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Λοιμώξεις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη Οι σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις (Health-Care Associated Infections HAIs) είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα υψίστης σημασίας στην υγειονομική περίθαλψη. Αφορούν κυρίως στην ασφάλεια των ασθενών και αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση της σύγχρονης ιατρικής. Σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) 2, προσβάλλουν εκατοντάδες εκατομμύρια ασθενείς κάθε χρόνο οδηγώντας στην αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας, στην παράταση νοσηλείας και στην ενίσχυση και εξάπλωση της μικροβιακής αντοχής. Λοίμωξη σχετιζόμενη με την υγειονομική περίθαλψη είναι η λοίμωξη που εμφανίζεται στον ασθενή μετά την 3 η μέρα νοσηλείας, σε κάποια εγκατάσταση υγειονομικής περίθαλψης ή εντός 1 έτους σε περίπτωση τοποθέτησης προσθετικής συσκευής (ενδαγγειακός καθετήρας) καθώς και οι επαγγελματικές λοιμώξεις μεταξύ των εργαζομένων. Σύμφωνα με το ECDC οι σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις ομαδοποιούνται σε 13 κατηγορίες. Την πιο συχνή εμφάνιση κάνουν οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, οι χειρουργικές, του ουροποιητικού συστήματος, οι αιματογενείς και οι γαστρεντερικές με το Clostridium difficile να ευθύνεται για το 50% περίπου των γαστρεντερικών λοιμώξεων και για το 3,6% των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων στο σύνολό τους Συχνότητα λοιμώξεων HAIs Παγκόσμια. Σύμφωνα με την έρευνα του 2006 (Pittet & Donaldson, 2006), παγκοσμίως, πάνω από 1,4 εκατομμύρια ασθενείς σε μια συγκεκριμένη στιγμή νοσηλείας θα εμφανίσουν κάποια επιπλοκή άμεσα σχετιζόμενη με την υγειονομική περίθαλψη, με τα ποσοστά εμφάνισης στις αναπτυσσόμενες χώρες να είναι έως και 20 φορές υψηλότερα από τις αναπτυγμένες. Αντίστοιχη βιβλιογραφική έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO, 2010), σε έρευνες που έχουν δημοσιευθεί κατά το διάστημα , η συνολική εμφάνιση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων στις ανεπτυγμένες χώρες, κυμαίνεται μεταξύ 5,1% - 11,6%. Στην επόμενη Εικόνα 1, φαίνονται τα ποσοστά εμφάνισης των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων στις ανεπτυγμένες χώρες, για το διάστημα Τα δεδομένα για την Κορέα και τις ΗΠΑ αφορούν σε επίπτωση

11 Εικόνα 1. Ποσοστά εμφάνισης των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων στις ανεπτυγμένες χώρες, για το διάστημα Πηγή: WHO, The Burden of Health Care-Associated Infection Worldwide, Η.Π.Α. Σύμφωνα με στατιστική έρευνα του Institute for Healthcare Improvement (IHI) 3, περίπου νοσηλευόμενοι ασθενείας στις Η.Π.Α., προσβάλλονται ετησίως από παθογόνους μικροοργανισμούς που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη. Οι σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις, οδηγούν σε σοβαρότερες ασθένειες, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν μακροχρόνια προβλήματα ακόμη και αναπηρίες. Σε πολλές περιπτώσεις οι λοιμώξεις αυτές συμβάλλουν στο θάνατο περίπου ασθενών (Fox, Wavra, & al, 2015) με το οικονομικό κόστος να φθάνει σε 4,5 δις δολάρια και με την κύρια ευθύνη να την αποδίδουν στις ελλιπείς τεχνικές από τους εργαζομένους της υγειονομικής περίθαλψης. Αφρική. Από τα στοιχεία του ΠΟΥ, (Nejad, Allegranzi, Syed, Ellis, & Pittet, 2011) κατόπιν συστηματικής έρευνας για τα ποσοστά επιπολασμού των ασθενών με σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις στην Αφρική, για το διάστημα , φαίνεται ότι η εμφάνισή τους κυμαινόταν μεταξύ 2,5% και 14,8% στην Αλγερία, την Μπουρκίνα Φάσο, τη Σενεγάλη και την Ηνωμένη Δημοκρατίας της Τανζανίας. Συνολικά οι HAIs στις χειρουργικές πτέρυγες κυμαίνονταν από 5,7% έως 45,8% στις μελέτες που διεξήχθησαν σε Αιθιοπία και τη Νιγηρία. Νοτιοανατολική Ασία. Οι περισσότερες μελέτες κι έρευνες σχετικά με το θέμα των HAIs, σε αναπτυσσόμενες περιοχές, αφορούσαν κυρίως στην Αφρική. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο υπάρχουν αρκετές έρευνες που εξετάζουν το φαινόμενο στην περιοχής της Ασίας, όπου κατοικεί το 59,69% του πληθυσμού της

12 γης ( άτομα). Χαρακτηριστική είναι η μελέτη επισκόπησης των (Ling, Apisarnthanarak, & Madriaga, 2015), στην οποία αναλύθηκαν 41 άρθρα. Το ποσοστό των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων ήταν 9%, με πυκνότητα επίπτωσης 20 περιπτώσεις / 1000 ημέρες νοσηλείας σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Ευρώπη. Σύμφωνα με τις οδηγίες του Π.Ο.Υ. WHO guidelines on hand hygiene in health care (WHO, 2009), στην Ευρώπη η συχνότητα εμφάνισης σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων εκτιμάται ότι αγγίζει ετησίως τα 5 εκατ. περιπτώσεις, που αντιστοιχούν με 25 εκατ. επιπλέον μέρες νοσηλείας, θανάτους και οι οικονομικές απώλειες κυμαίνονται σε δις. Ευρώ. Το (ECDC, 2013) διεξήγαγε διετή έρευνα ( ), στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφορικά με τις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις. Ο επιπολασμός των ασθενών με τουλάχιστον μία ενδονοσοκομειακή λοίμωξη (ΗΑΙ) σε νοσοκομεία, στο Ευρωπαϊκό δείγμα, ήταν 6,0% (Εύρος/ χώρα 2,3% -10,8%). Ο αριθμός των ασθενών με HAI σε οποιαδήποτε δεδομένη ημέρα στα ευρωπαϊκά νοσοκομεία εκτιμήθηκε σε (95% CI ). Ο συνολικός ετήσιος αριθμός των ασθενών με HAIs σε ευρωπαϊκά νοσοκομεία την περίοδο εκτιμάται σε 3,2 εκατομμύρια, με διάστημα εμπιστοσύνης που κυμαίνονται από 1,9 εκατομμύρια σε 5,2 εκατομμύρια ασθενείς. Τα αποτελέσματα της έρευνας που δημοσίευσε το ECDC, φέρουν την Ελλάδα στην 4 η θέση με ποσοστό 9,94% λοίμωξης σε νοσηλευόμενους ασθενείς (Διάγραμμα 1). Στην έρευνα, συμμετείχαν 37 από τα 137 Νοσοκομεία της επικράτειας, δηλ. ποσοστό 27% επί αυτών. Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται οι Πορτογαλία, Ισλανδία και Δανία, ενώ στις τελευταίες θέσεις με τα μικρότερα ποσοστά λοιμώξεων βρίσκονται οι Λιθουανία, Ρουμανία και Λεττονία. Portugal Iceland Denmark Greece Spain Norway Sweden Finland Belgium Cyprus Italy Slovenia Poland Austria Croatia Europe UK-England Estonia Luxembourg Ireland Germany France Czech Republic UK-Scotland Hungary Netherlands Malta UK-Wales UK-Northern Ireland Bulgaria Slovakia Lithuania Romania Latvia 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 12

13 Διάγραμμα 1. Ποσοστό των λοιμώξεων σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη / Ευρωπαϊκή χώρα (βάσει του δείγματος που συμμετείχε στην έρευνα), Πηγή: ECDC Surveillance report, Point prevalence survey of healthcare-associated infections and antimicrobial use in European acute care hospitals, Δημιουργημένο από την ερευνήτρια. Ειδικότερα για τη Δυτική Ελλάδα, στην έρευνα των (Alexopoulos, Batzi, Messolora, & Jelastopulu, 2011) που διεξήχθη κατά το διάστημα Δεκ Φεβ. 2006, σε έξι μεγάλα Νοσοκομεία, συμπεριλαμβανομένου του Π.Γ.Ν.Π., βάσει διήμερων μετρήσεων για κάθε νοσοκομείο η εμφάνιση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων κυμαινόταν από 0 6,8%. Στο Π.Γ.Ν.Π η μέση τιμή εμφάνισης των HAIs ήταν 2,97%. Σύμφωνα με την έρευνα σε διάφορα τμήματα των νοσοκομείων η εμφάνιση των HAIs κυμαινόταν από 0% έως 22,7%, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να εμφανίζονται στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας Επιπρόσθετες επιβαρύνσεις από τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη Πέραν των βασικών αποτελεσμάτων των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων, όπως η στην αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας, υπάρχουν και άλλου είδους επιβαρύνσεις που σχετίζονται με αυτές, όπως: Η αυξημένη αντίσταση των μικροοργανισμών στα αντιβιοτικά (Weinstein, 2001). Η αύξηση των δαπανών των ασθενών και των οικογενειών τους με την παράταση νοσηλείας ή μακροπρόθεσμης αναπηρίας καθώς και η οικονομική επιβάρυνση των συστημάτων υγείας 4 (Tampuz & Widmer, 2004), είτε άμεσα στους ασθενείς και στις οικογένειές τους (Saha, 2015). Οικονομικοί αλλά και ανθρώπινοι πόροι απαιτούνται τόσο για την εκπαίδευση εργαζομένων αλλά και ασθενών όσο και για απόκτηση εξοπλισμού (μπαταρίες ποδοκίνητες/φωτοκύτταρο, νέα προϊόντα υγιεινής των χεριών). Τα έξοδα των παρεμβάσεων θα πρέπει να είναι ανάλογα με το εκτιμώμενο κέρδος από την μείωση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων. Καθολικά υποστηρίζεται η άποψη του κινδύνου και των επιβαρύνσεων των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων με την παγκόσμια επιβάρυνση να παραμένει άγνωστη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός της ανύπαρκτης επιτήρησης και καταγραφής καθώς και της διαφορετικότητας κριτηρίων για την διάγνωση (WHO, 2009). 2. Υγιεινή των χεριών Ο κύριος τρόπος μετάδοσης της λοίμωξης είναι τα χέρια των εργαζομένων στην υγειονομική περίθαλψη, γεγονός που έχει αναγνωρισθεί από τον 19 ο αιώνα. Ήδη από το 1847 ο Ignaz P. Semmelweis Ουγγρικής καταγωγής μαιευτήρας, απέδειξε την συμβολή της υγιεινής των χεριών στην μείωση των λοιμώξεων από επιλόχειο πυρετό και των μητρικών θανάτων (Lane, Blum, & Fee, 2010). Η σωστή τήρηση των κανόνων υγιεινής των χεριών, αποτελούσε και αποτελεί, την πιο αποτελεσματική στρατηγική για την πρόληψη της μετάδοσης των μικροβίων στο περιβάλλον της υγειονομικής περίθαλψης και στη πρόληψη των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων (Larson E., 1999), (Bischoff, Reynolds, & al, 2000)

14 Τα χέρια των εργαζομένων σε παροχή φροντίδας υγείας, αποικίζονται σταδιακά με τη χλωρίδα και τους παθογόνους παράγοντες των ασθενών και συντελούν στην περαιτέρω μετάδοσή τους μέσω της διασταυρούμενης μετάδοσης (WHO, 2009). Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ, «Η υγιεινή των χεριών αποτελεί βασικό στοιχείο για την ασφάλεια των ασθενών και την πρόληψη των λοιμώξεων, την αποτροπή εξάπλωσης και ενίσχυσης της μικροβιακής αντοχής και την προστασία από τον αποικισμό με πολυανθεκτικά μικρόβια 5». Χαρακτηριστική είναι η αλληγορική φράση, «οι 10 κυριότερες αιτίες πρόκλησης των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων είναι τα 10 δάκτυλα των χεριών μας». Ο Π.Ο.Υ. έχει δημοσιεύσει κατευθυντήριες γραμμές, για την υγιεινή των χεριών, στοχεύοντας στην εφαρμογή και στην μείωση της διασταυρούμενης μετάδοσης των παθογόνων μικροβίων. Έως και 70% αυτών των λοιμώξεων θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν οι εργαζόμενοι της υγειονομικής περίθαλψης ακολουθούσαν τις συνιστώμενες οδηγίες για την υγιεινή των χεριών. Η πλειοψηφία των επαγγελματιών υγείας συμφωνούν ότι το πλύσιμο των χεριών είναι μια απλή και εύκολη διαδικασία καθώς και το οικονομικότερο μέτρο για την πρόληψη της διασταυρούμενης μετάδοσης των μικροοργανισμών και της μικροβιακής αντοχής. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, έρευνες τεκμηριώνουν ότι οι εργαζόμενοι παροχής υγείας δεν γνωρίζουν τη σωστή διαδικασία υγιεινής των χεριών, καταγράφοντας χαμηλό ποσοστό συμμόρφωσής τους σε υγειονομικούς χώρους, με μέσο όρο κάτω από το 50%, διατηρώντας έτσι από την εποχή του Semmelweis, τις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις σε υψηλά και επικίνδυνα πολλές φορές επίπεδα (Hugonnet & Pittet, 2000). Η άγνοια ή μη εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών φαίνεται χαρακτηριστικά και από την έρευνα του (ECDC, 2013) όπου πέραν του υψηλού ποσοστού των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων είναι πολύ ενδιαφέρον το αποτέλεσμα που αφορά σε κατανάλωση υλικών σχετικών με την υγιεινή των χεριών, όπως αντισηπτικά, όπου η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ υψηλές θέσεις. Τα αντισηπτικά που καταναλώθηκαν κατά την περίοδο στα 37 νοσοκομεία, ήταν > 40L/1.000 ασθενείς ημερησίως. Το αποτέλεσμα αυτό θέτει ερωτήματα σχετικά με τη σωστή χρήση των οδηγιών υγιεινής των χεριών. Συγκριτικά στοιχεία για την κατανάλωση αντισηπτικών, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, φαίνονται στην Εικόνα

15 Εικόνα 2. Συγκριτικά στοιχεία κατανάλωσης αντισηπτικών / Ευρωπαϊκή χώρα Πηγή: ECDC Surveillance report, Point prevalence survey of healthcare-associated infections and antimicrobial use in European acute care hospitals, Όπως φαίνεται και από την Εικόνα 2, η Ελλάδα, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Μάλτα ήταν οι χώρες με τη μεγαλύτερη μοναδική κατανάλωση αντισηπτικών σε ποσοστό > 40L/1.000 ασθενείς. Είναι λοιπόν πολύ σημαντική η διερεύνηση καταρχάς των γνώσεων των επαγγελματιών υγείας αναφορικά με τους σωστούς τρόπους υγιεινής χεριών, καθώς και η αποτίμηση της εφαρμογή τους σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ. Η υγιεινή των χεριών (Εικόνα 3) είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την πρόληψη των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων και εφαρμόζεται κατά περίπτωση βάση της παρακάτω κατάταξης, η οποία βρίσκει εφαρμογή με διάφορους τρόπους. Εικόνα 3. Ταξινόμηση των διαδικασιών υγιεινής των χεριών Πηγή: (Widmer, 2000) Τροποποιημένο από την Ερευνήτρια. 15

16 2.1. Ιστορική αναδρομή υγιεινής των χεριών Η υγιεινή των χεριών, όπου στο παρελθόν αναφερόταν στο πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό, αφορούσε σημαντικό μέτρο προσωπικής υγιεινής. Το πλύσιμο των χεριών με αντισηπτικό σαπούνι φαίνεται να κάνει την εμφάνισή του τον 19 ο αιώνα. Το 1822 Γάλλος φαρμακοποιός δημοσιεύει έγγραφο όπου αναφέρει τις αντισηπτικές ιδιότητες διαλυμάτων χλωριούχου του ασβεστίου, για την εξάλειψη δυσάρεστων οσμών από ανθρώπινα πτώματα. Οι Oliver Wendell Holmes και Ignaz Philipp Semmelweis ήταν τα σημαντικότερα πρόσωπα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον αγώνα κατά του επιλόχειου πυρετού. Το 1843 ο Oliver Wendell Holmes στην Αμερική υποστήριξε μετά από έρευνες την αμφιλεγόμενη άποψη της εποχής, ότι οι γιατροί μέσω των χεριών ήταν υπεύθυνοι για την μετάδοση του επιλόχειου πυρετού. Το 1846 Ignaz Philipp Semmelweis μετέφερε τον αγώνα στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Βιέννη, όπου παρατήρησε μεγάλη διαφορά στο ποσοστό της μητρικής θνησιμότητας μεταξύ των δύο κλινικών του μεγαλύτερου μαιευτηρίου στον κόσμο της εποχής εκείνης (Διάγραμμα 2). Η πρώτη κλινική έχει προφανώς το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας. Διάγραμμα 2. Επιλόχειος πυρετός. Ποσοστά μητρικής θνησιμότητας μεταξύ 1ης και 2ης Μαιευτικής κλινικής στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης, Πηγή: Στην πρώτη κλινική εκπαιδεύονταν γιατροί και φοιτητές της ιατρικής όπου τα εκπαιδευτικά μαθήματα άρχιζαν με νεκροψίες γυναικών κυρίως από επιλόχειο πυρετό και συνέχιζαν την κλινική εξέταση των μητέρων ενώ έπλεναν τα χέρια τους με σαπούνι και νερό. Στην δεύτερη κλινική εκπαιδεύονταν μαίες, χωρίς τη συμμετοχή τους στο παραπάνω εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Έτσι μετά από παρατήρηση και έρευνα οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι τα μολυσμένα χέρια ενοχοποιούνταν για την μετάδοση του επιλόχειου πυρετού και το 1847 εισήγαγε την υποχρεωτική εφαρμογή στα χέρια όλων, χλωριωμένου διαλύματος ασβεστίου μειώνοντας σε πολύ μεγάλο ποσοστό τη μητρική θνησιμότητα (Διάγραμμα 3). 16

17 Διάγραμμα 3. Σύγκριση μητρικής θνησιμότητας στην 1η και 2η μαιευτική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου της Βιέννης σε σχέση με την υγιεινή των χεριών πριν και μετά την παρέμβαση με χλωριωμένο διάλυμα Πηγή: (Pittet & Boyce, 2001). Το 1961 στις Ηνωμένες πολιτείες ο τομέας της Δημόσιας Υγείας απευθυνόμενος στους εργαζόμενους της υγειονομικής περίθαλψης, συστήνει το πλύσιμο των χεριών να γίνεται με σαπούνι και νερό, για 1-2 λεπτά, πριν και μετά την επαφή με τον ασθενή. Το 1975 και το 1985 το Centers for Disease Control and Prevention, CDC με τις επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες (Garner & Favero, 1986) και το Association for Professionals in Infection Control (APIC) με το αναλυτικό πρόγραμμα για τον έλεγχο των λοιμώξεων (Soule, 1993) αναφέρονται κυρίως στο πότε θα πρέπει να πραγματοποιείται το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό. Επικεντρώνονται στην άποψη ότι θα πρέπει να χρησιμοποιείται αντιμικροβιακό σαπούνι (πριν και μετά) για την πλειοψηφία των επαφών με τους ασθενείς καθώς και για τις επεμβατικές διαδικασίες. Tο 1995 στις οδηγίες του APIC για πλύσιμο και αντισηψία των χεριών (Larson E. L., 1995) γίνεται αναφορά στη χρήση αλκοολούχων διαλυμάτων. Το 1995 και το 1996 η Συμβουλευτική Επιτροπή των Πρακτικών Ελέγχου Λοιμώξεων στη Φροντίδα Υγείας (H.I.C.P.A.C.) συνιστά ο καθαρισμός των χεριών να γίνεται είτε με αντιμικροβιακό σαπούνι, είτε με αντισηπτικό διάλυμα μετά την έξοδο από θάλαμο νοσηλείας με πολυανθεκτικά μικρόβια, εντερόκκοκο (VRE), Staphylococcus aureus (MRSA) ανθεκτικά στην vancomycin και methicillin αντίστοιχα (CDC, 2002). Το 2002 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Boyce & Pittet, 2002) κάνει εκτενή αναφορά στην πρόληψη των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων. Επικεντρώνεται στην ασφάλεια των ασθενών μέσω καλύτερης και αποτελεσματικότερης επιτήρησης σε όλα τα επίπεδα της υγειονομικής περίθαλψης και με προτιμώμενη μέθοδο την χρήση αντισηπτικού διαλύματος. Την ίδια χρονιά το CDC εκδίδει κατευθυντήριες οδηγίες υγιεινής των χεριών για εργαζόμενους σε χώρους παροχής υγειονομικής φροντίδας 6. Επίσης γίνεται μια εκτεταμένη αναφορά σε επιστημονικά δεδομένα που αφορά: την αντισηψία και το πλύσιμο των χεριών, ενδείξεις για το πλύσιμο των χεριών, χειρουργική αντισηψία των χεριών, τεχνική υγιεινής των χεριών, φροντίδα δέρματος, επιλογή προϊόντων υγιεινής των χεριών. To 2004 o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαπιστώνει τη μεγάλη συμμετοχή από τα κράτη μέλη εφαρμόζοντας το ψήφισμα της Fifty-fifth World Health Assembly (2002) 7 μια

18 παγκόσμια πρωτοβουλία, το οποίο αναφέρεται στην βελτίωση της ασφάλειας των ασθενών και την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης. Η πρώτη εκστρατεία ενημέρωσης ξεκίνησε το 2005, με τον οδηγό How-to Guide: Improving Hand Hygiene, (Institute for Healthcare Improvement, 2005), όπου ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην εκπαίδευση και τα κίνητρα του προσωπικού, την προώθηση πιο γρήγορου και εύκολου μέσου που είναι η χρήση διαλύματος, καθώς και την δέσμευση όλων των εμπλεκομένων για την κοινή προσπάθεια, με στόχο την μείωση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων παγκοσμίως. Το 2006, ο οδηγός ενημέρωσης «Clean Care is Safer Care» του Π.Ο.Υ. (Pittet & Donaldson, 2006) αφορούσε την ασφάλεια του ασθενή αναπτύσσοντας προτάσεις εκτός των άλλων και για την πιο αποτελεσματική προσέγγιση καθώς και τον ρόλο της υγιεινής των χεριών των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης στην μείωση των λοιμώξεων. Το 2009 δημοσιεύτηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές προώθησης υγιεινής των χεριών και βελτίωσης των υπηρεσιών υγείας σε όλο τον κόσμο (WHO, 2009). Το πρόγραμμα SAVE LIVES: Clean Your Hands (WHO, 2009) δίνει έμφαση στα 5 σημαντικότερα σημεία (My 5 Moments for Hand Hygiene) όπου θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή ο εργαζόμενος υγειονομικής περίθαλψης περιορίζοντας την εξάπλωση των παθογόνων μικροβίων και την μείωση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων. To 2014 δημιουργήθηκε ένα παγκόσμιο δίκτυο Clean Hands Net 8 για την προώθηση της υγιεινής των χεριών, στα πλαίσια ανταλλαγής εμπειριών και αμοιβαίας μάθησης μεταξύ των χωρών. Οι χώρες του δικτύου σήμερα φθάνουν τις 48. (Εικόνα 4). Εικόνα 4. Χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο, που συμμετείχαν στο δίκτυο CleanHeadsNet του WHO, 2014 Πηγή: Πολλές χώρες εκτός από την προώθηση προγραμμάτων προαγωγής υγιεινής των χεριών με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του Π.Ο.Υ. διενεργούν και την αξιολόγηση εφαρμογής των κανόνων προς όφελος της δημόσιας υγείας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται και η συμμετοχή της Ελλάδας σε

19 εκστρατεία το 2010 όπου σημειώθηκε αύξηση τήρησης υγιεινής των χεριών σε νοσηλευτές κατά 27,3%, μετά την υλοποίηση αντίστοιχων προγραμμάτων (Latham, Magiorakos, Monnet, & al, 2014). Έως τον Νοέμβριο του 2015, ο αριθμός των υγειονομικών εγκαταστάσεων που συμμετέχουν στην παγκόσμια εκστρατεία SAVE LIVES: Clean Your Hands, φθάνει τις από 174 χώρες (Εικόνα 5). Εικόνα 5. Παγκόσμια κατανομή χωρών με υγειονομικές εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στο πρόγραμμα SAVE LIVES: Clean your Hands Πηγή: Τρόποι μετάδοσης του λοιμογόνου παράγοντα μέσω των χεριών Μελέτες έχουν αποδείξει ότι τα χέρια των εργαζομένων στη διάρκεια φροντίδας και νοσηλείας του ασθενή, μολύνονται και αποικίζονται από τους παθογόνους οργανισμούς μετά την επαφή τόσο με το υγιές δέρμα όσο και με το άμεσο άψυχο περιβάλλον του (κλινοσκεπάσματα, κάγκελα). Η απουσία ή και η πλημμελής καθαριότητα των χεριών συντείνει όχι μόνο στην επιβίωση των μικροοργανισμών (2-60 λεπτά) αλλά και την μετάδοση πολυανθεκτικών στελεχών. Η μείωση σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων αποδίδονται στην συνέπεια και στην εφαρμογή των τεχνικών υγιεινής των χεριών σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Π.Ο.Υ., έκδοση στα Ελληνικά (Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος, 2013). Διασταυρούμενη μετάδοση Η διαγραμματική απεικόνιση της διασταυρούμενης μετάδοσης φαίνεται πολύ παραστατικά στην εργασία των (Pittet, Allegranzi, Sax, Dharam, & al, 2006), που είναι βασισμένη του Π.Ο.Υ. (Εικόνες 6-9). 19

20 Εικόνα 6. Παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στον ασθενή και το περιβάλλον του. Για να είναι εφικτή η διασταυρούμενη μετάδοση των παθογόνων μικροοργανισμών σημαντική αρχικά είναι η παρουσία τους στο δέρμα του νοσηλευόμενου ασθενούς ή στο άμεσο άψυχο περιβάλλον του. Στη συνέχεια απαραίτητη είναι η μεταφορά των μικροοργανισμών στα χέρια των εργαζομένων της υγειονομικής περίθαλψης. Εικόνα 7. Μετάδοση των μικροοργανισμών στα χέρια των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης. Καθώς και η ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών επιβίωσης και ανάπτυξής τους για αρκετά λεπτά (θερμοκρασία, υγρασία, απουσία ή ανεπαρκής υγιεινή των χεριών. Εικόνα 8. Επιβίωση και ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών στα χέρια των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης. Τέλος η άμεση επαφή με τον επόμενο ασθενή ή το περιβάλλον του. 20

21 Εικόνα 9. Διασταυρούμενη μετάδοση Η συχνότητα έκθεσης του χεριού σε ένα νοσοκομείο μπορεί να κυμαίνεται από μερικές δεκάδες έως χιλιάδες ανά ημέρα. Κάθε φορά που εκτίθεται το χέρι, πραγματοποιούνται ανταλλαγές μικροοργανισμών διπλής κατεύθυνσης, ανάμεσα στα χέρια και στο αντικείμενο που άγγιξε με αποτέλεσμα τη μεταφορά και ανταλλαγή χλωρίδας. Στους περισσότερους από τους εργαζόμενους στην υγειονομική περίθαλψη η χλωρίδα του χεριού σταδιακά αντικαθιστάται από παθογόνους μικροοργανισμούς, η οποία μπορεί να εξαπλωθεί σε όλο το περιβάλλον φροντίδας υγείας σε σύντομο χρονικό διάστημα (Gupta, Jais, Nangia, & al, 2015). Η διακοπή μετάδοσης παθογόνων μικροοργανισμών μεταξύ των νοσηλευόμενων ασθενών είναι εφικτή μέσω της εφαρμογή υγιεινής των χεριών από τους εργαζόμενους υγειονομικής περίθαλψης σε συγκεκριμένους χρόνους (CDC, 2002), (Tampuz & Widmer, 2004): 1. Πριν από την επαφή του ασθενούς. 2. Μετά την επαφή με το αίμα, σωματικά υγρά, ή μολυσμένες επιφάνειες (ακόμα και αν φοριούνται γάντια). 3. Πριν από επεμβατικές διαδικασίες. 4. Μετά την αφαίρεση των γαντιών (τα γάντια δεν αποτρέπουν τη μετάδοση των παθογόνων σε χώρους παροχής υγειονομικής περίθαλψης) Κατευθυντήριες οδηγίες υγιεινής των χεριών Βάσει των οδηγιών του Π.Ο.Υ. (WHO, 2009) Υγιεινή των χεριών: αφορά οποιαδήποτε ενέργεια υγιεινής πρακτικής με σκοπό την μείωση της μικροβιακής χλωρίδας των χεριών. Πλύσιμο με σαπούνι και νερό. Πλύσιμο με αντιμικροβιακό σαπούνι και νερό. Ξηρό πλύσιμο με αλκοολούχο διάλυμα. 21

22 Χειρουργικό πλύσιμο. Υγιεινό πλύσιμο χεριών. Αντισηπτικό πλύσιμο των χεριών για να μειώσει τη μεταβατική χλωρίδα, χωρίς απαραίτητα να επηρεάζει τη μόνιμη χλωρίδα του δέρματος. Είναι ευρέως φάσματος, αλλά συνήθως είναι λιγότερο αποτελεσματική και δρα πιο αργά από την επάλειψη των χεριών με αντισηπτικό διάλυμα. Πλύσιμο χεριών. Πραγματοποιείται με απλό σαπούνι καθαρισμού 3 5 ml και νερό. Σκοπός είναι η μηχανική απομάκρυνση ορατών ρύπων, οργανικών ουσιών και της παροδικής μικροβιακής χλωρίδας κατά 1 log. Ενδείκνυται σε υποψία ύπαρξης σπορίων βακτηρίων. Εμφανώς λερωμένα χέρια(visibly soiled hands). Βρώμικα χέρια ή λερωμένα με βιολογικά υγρά (αίμα, ούρα, κλπ). Απλό σαπούνι με καθαριστικές ιδιότητες και χωρίς αντιμικροβιακούς παράγοντες. Αντιμικροβιακό σαπούνι (antimicrobial soap). Σαπούνι που περιέχει ισχυρούς αντισηπτικούς παράγοντες. Αντισηψία χεριών (Hand antisepsis). Περιλαμβάνει το αντισηπτικό πλύσιμο των χεριών ή την επάλειψη με αντισηπτικό διάλυμα. Σκοπός είναι η απομάκρυνση της παροδικής μικροβιολογικής χλωρίδας κατά >4 log. Αντισηπτικό πλύσιμο των χεριών (Antiseptic handwash). Πλύσιμο των χεριών με νερό και αντιμικροβιακό σαπούνι, για απομάκρυνση ρύπων, απομάκρυνση ή και καταστροφή της παροδικής χλωρίδας. Επάλειψη με αλκοολούχο διάλυμα (Alcohol-based handrub). Επάλειψη όλων των επιφανειών των χεριών με διάλυμα που περιέχει αλκοόλη (υγρό, γέλη ή αφρός) με στόχο την μείωση του μικροβιακού φορτίου. Επάλειψη των χεριών με αντισηπτικό (Antiseptic handrubbing). Επάλειψη όλων των επιφανειών των χεριών με αντισηπτικό διάλυμα με στόχο την μείωση του μικροβιακού φορτίου (καταστροφή παροδικής χλωρίδας) χωρίς νερό και στέγνωμα με πετσέτα. Αποτελεί την πρώτη επιλογή στον τομέα της υγείας, έχει αυξήσει την συμμόρφωση, είναι η πιο γρήγορη και προσβάσιμη μέθοδος και είναι φιλική στα χέρια. Αντισηπτικός παράγοντας (antiseptic agent). Αντιμικροβιακή ουσία που μειώνει τα μικροβιακό φορτίο του δέρματος, όπως οι αλκοόλες, η χλωρεξιδίνη, τα άλατα τεταρτογενούς αμμωνίου, η παρα-χλωρο-μεταξυλενόλη (PCMX) και η τρικλοζάνη. Χειρουργική αντισηψία χεριών πλύσιμο των χεριών με νερό και αντιμικροβιακό σαπούνι ή με επάλειψη των χεριών με αντισηπτικό διάλυμα (χωρίς την χρήση νερού). Πραγματοποιείται προεγχειρητικά επιτυγχάνοντας την απομάκρυνση ή καταστροφή της παροδικής και τη σημαντική μείωση της μόνιμης μικροβιακής χλωρίδας Μέθοδοι εφαρμογής υγιεινής των χεριών Το πρόγραμμα SAVE LIVES: Clean Your Hands (WHO, 2009) δίνει έμφαση στα 5 σημαντικότερα σημεία στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς My 5 Moments for Hand Hygiene όπου θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή ο εργαζόμενος υγειονομικής περίθαλψης περιορίζοντας την εξάπλωση των παθογόνων μικροβίων και την μείωση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων (Εικόνα 10). 22

23 Εικόνα 10. "5 στιγμές" που απαιτούν υγιεινή των χεριών των εργαζομένων. Πηγή: SAVE LIVES: Clean Your Hands (WHO, 2009) ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΣΗΠΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΥΓΡΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΠΟΤΕ; Καθαρίστε τα χέρια σας καθώς πλησιάζετε τον ασθενή, πριν τον αγγίξετε. ΓΙΑΤΙ; Για να προστατέψετε τον ασθενή από βλαβερά μικρόβια που υπάρχουν στα χέρια σας. ΠΟΤΕ; Καθαρίστε τα χέρια σας αμέσως πριν οποιαδήποτε διαδικασία άσηπτης τεχνικής. ΓΙΑΤΙ; Για να προστατέψετε τον ασθενή από βλαβερά μικρόβια, συμπεριλαμβανομένων και των μικροβίων της δικής του χλωρίδας, που μπορούν να μπουν στο σώμα του. ΠΟΤΕ; Καθαρίστε τα χέρια σας αμέσως μετά από κάθε έκθεση σε σωματικά υγρά (και αφού βγάλετε τα γάντια). ΓΙΑΤΙ; Για να προστατέψετε τον εαυτό σας και τους συναδέλφους σας από βλαβερά μικρόβια που φέρει ο ασθενής. ΠΟΤΕ; Καθαρίστε τα χέρια σας μετά από κάθε επαφή με τον ασθενή ή το άμεσο περιβάλλον του, αφού αποχωρήσετε. ΓΙΑΤΙ; Για να προστατέψετε τον εαυτό σας και τους συναδέλφους σας από βλαβερά μικρόβια που φέρει ο ασθενής. ΠΟΤΕ; Καθαρίστε τα χέρια σας αφού αγγίξετε οποιοδήποτε αντικείμενο ή έπιπλο του άμεσου χώρου που περιβάλλει έναν ασθενή (ακόμη και εάν δεν έχετε αγγίξει τον ίδιο τον ασθενή). ΓΙΑΤΙ; Για να προστατέψετε τον εαυτό σας και τους συναδέλφους σας από βλαβερά μικρόβια που φέρει ο ασθενής. Πηγή: SAVE LIVES: Clean Your Hands Hand Hygiene Technical Reference Manual WHO, 2009 ( 23

24 Η τεχνική, η ποσότητα του διαλύματος, η διάρκεια και η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου συντελούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, της διακοπής μετάδοσης των παθογόνων οργανισμών (Εικόνα 11). Εικόνα 11. Μέθοδοι υγιεινής των χεριών. Πηγή: Το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό ενδείκνυται όταν τα χέρια είναι εμφανώς λερωμένα: με βιολογικά υγρά (αίμα ούρα), μετά την χρήση τουαλέτας και σε υποψία έκθεσης σε παθογόνα μικρόβια στο C. Difficile. Η εύκολη πρόσβαση και η διαθεσιμότητα, η άμεση έναρξη δράσης και η μικρότερη σε διάρκεια διαδικασία, η αποτελεσματικότητα και η ανοχή στο δέρμα, καθιστούν τα αλκοολούχα σκευάσματα πολύ σημαντικά και η εφαρμογή τους προτείνεται όταν δεν είναι εμφανώς λερωμένα τα χέρια: πριν και μετά την άμεση επαφή με το δέρμα του ασθενή πριν τη χρήση επεμβατικής συσκευής (κεντρικός καθετήρας, ουροκαθετήρας) μετά την επαφή με το άψυχο περιβάλλον του ασθενή και μετά την αφαίρεση γαντιών. Σε περιπτώσεις διαχείρισης φαρμάκων η χρήση και των 2 παραπάνω μεθόδων έχουν αποδειχθεί εξίσου αποτελεσματικές, δηλ. είτε το αλκοολούχο διάλυμα είτε το νερό με σαπούνι (απλό ή αντιμικροβιακό). 24

25 Δεν ενδείκνυται η ταυτόχρονη χρήση σαπουνιού και αλκοολούχου διαλύματος (CDC, 2002), (Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος, 2013). Σύγκριση αποτελεσματικότητας των δύο μεθόδων υγιεινής των χερών Η πορεία της αποτελεσματικότητας στη μείωση των βακτηρίων σε τεχνητά μολυσμένα χέρια, σε σχέση με τον χρόνο, για το πλύσιμο των χεριών με απλό σαπούνι και νερό και τρίψιμο των χεριών με αλκοολούχο διάλυμα, φαίνεται στο επόμενο Διάγραμμα 4. (Pittet & Boyce, 2001). Διάγραμμα 4. Αποτελεσματικότητα μείωσης μικροβίων ως προς τον χρόνο, με την εφαρμογή υγιεινής των χεριών. To εγχειρίδιο του Π.Ο.Υ. με τίτλο: My five moments for hand hygiene 9, είναι μια πρακτική προσέγγισης όλων των εμπλεκομένων στην υγειονομική περίθαλψη, με επίκεντρο τον ασθενή. Το εργαλείο αυτό εστιάζει στις πραγματικές θέσεις που θα πρέπει να επικεντρώνεται ο επαγγελματίας υγείας, ο εκπαιδευτικός αλλά και ο υπεύθυνος επιτήρησης λοιμώξεων. Έτσι μέσα από σταθερές και επαναλαμβανόμενες διαδικασίες οι πρακτικές της υγιεινής των χεριών θα μπορέσουν να ενσωματωθούν στην καθημερινότητα των εμπλεκομένων παροχής υγειονομικής φροντίδας, μειώνοντας σε σημαντικό βαθμό τον κίνδυνο μετάδοσης των παθογόνων μικροοργανισμών. Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμόρφωση στην υγιεινή των χεριών. Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι σε μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας έχουν ενημερωθεί για τη σπουδαιότητα εφαρμογής των κανόνων υγιεινής των χεριών, η συμμόρφωσή τους είναι μικρή. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμόρφωση είναι: Η έλλειψη γνώσης στους εργαζόμενους παροχής φροντίδας για την σημαντική συμβολή της υγιεινής των χεριών στην διασταυρούμενη μετάδοση. Ο φόρτος εργασίας. Η έλλειψη προσωπικού

26 Ο ερεθισμός του δέρματος από το συχνό πλύσιμο χωρίς την φροντίδα των χεριών με ενυδατική λοσιόν. Η έλλειψη απαραίτητων αντισηπτικών σκευασμάτων. Αδιαφορία και αμέλεια. Ψευδαίσθηση προστασίας από τα γάντια. Οι ανάγκες του ασθενούς προηγούνται. Πολιτιστικό υπόβαθρο και θρησκευτικές πεποιθήσεις (Ahmed, Memish, Allegranzi, & al, 2006). Ευαισθητοποίηση εφαρμογής υγιεινής των χεριών Ο ακρογωνιαίος λίθος εφαρμογής υγιεινής των χεριών σε χώρους παροχής φροντίδας είναι: H συνεχής ευαισθητοποίηση των εργαζομένων, βάση στρατηγικών μέτρων, ώστε η εφαρμογή των μέτρων να είναι σε όλη την διάρκεια παροχής υπηρεσιών. Προσπάθεια βελτίωσης, αφορά όχι μόνο τον εργαζόμενο αλλά και το υγειονομικό σύστημα. Η συνεχή υπενθύμιση, ενημέρωση και η εκπαίδευση. Έλεγχος πρακτικής και απόδοσης. H επιβράβευση αλλά και η επίπληξη. H ανταμοιβή ή η οικονομική κύρωση, η εύκολη πρόσβαση σε νερό και σαπούνι καθώς και σε αντισηπτικό διάλυμα. H ύπαρξη ενυδατικής κρέμας για ελαχιστοποίηση ξηρότητας δέρματος και H γνωστοποίηση επιδημιολογικών ερευνών σε εργαζόμενους και ασθενείς, είναι ίσως κάποιοι τρόποι αλλαγής. Δερματικές αντιδράσεις Η ιδιαιτερότητα της ενασχόλησης των εργαζομένων σε υγειονομικές δομές καθιστά απαραίτητη την συχνή εφαρμογή υγιεινής των χεριών σε άμεση συνάρτηση και με την αντίστοιχη εκστρατεία του Π.Ο.Υ. Clean Care is Safer Care. Συχνά παρατηρούνται κάποιες δερματικές αντιδράσεις, καθόλου ευχάριστες για τον ίδιο τον εργαζόμενο, οι οποίες λειτουργούν και αποτρεπτικά στην εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Η πιο συχνή μορφή δερματίτιδας είναι η ερεθιστική που προκαλεί φαγούρα και έντονη ξηρότητα, οδηγεί σε σχάση της επιφανειακής στιβάδας του δέρματος χωρίς να αποφεύγεται κάποιες φορές η αιμορραγία. Έτσι ο επαγγελματίας υγείας είναι εκτεθειμένος πια και ο ίδιος σε λοιμώξεις με τον κίνδυνο μετάδοσης στους ασθενείς να είναι ορατός. Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής είναι πιο σπάνια αλλά αν συμβεί είναι και πιο ανησυχητική. Η συχνότερη χρήση αλκοολούχων διαλυμάτων προλαβαίνει και ανακουφίζει την πρόκληση ερεθισμών, λόγω μαλακτικών ουσιών που περιέχουν αλλά και την μικρότερη χρονική διάρκεια που χρειάζεται για την αντισηψία των χεριών. Αξίζει να επισημανθεί ότι δεν χρειάζεται να πλυθούν τα χέρια πριν και μετά από τη χρήση αλκοολούχου διαλύματος καθώς επίσης ότι για να εφαρμοσθούν γάντια, τα χέρια δεν θα πρέπει να έχουν την παραμικρή υγρασία. Η σωστή επιλογή υγιεινής των χεριών με τη χρήση ενυδατικής κρέμας είναι σημεία όπου θα πρέπει να εφαρμόζονται από τους εργαζόμενους σε παροχή φροντίδας. Γάντια και υγιεινή των χεριών Τα γάντια έχουν πόρους και για τον λόγο αυτό αμφισβητείται η ακεραιότητα του φραγμού, με αποτέλεσμα τα χέρια των εργαζομένων σε χώρους παροχής φροντίδας να μην προστατεύονται από την μικροβιολογική χλωρίδα των ασθενών αλλά να αποτελούν μια πρόσθετη προστασία, ιδιαίτερα 26

27 όταν εκτίθενται σε λοιμώξεις του αίματος (ιός HIV και ηπατίτιδα Β και C). Λόγω του ότι τα γάντια δεν αντικαθιστούν την ενδεικνυόμενη πρακτική υγιεινής επιβάλλεται μετά την αφαίρεση των γαντιών να ακολουθεί, είτε η χρήση αντισηπτικού είτε πλύσιμο με σαπούνι και νερό μετά την απομάκρυνση από τον ασθενή, ενώ δεν ενδείκνυται η επαναχρησιμοποίηση και το πλύσιμό τους. Κοσμήματα Το δέρμα που έρχεται σε επαφή με κοσμήματα και ιδιαίτερα με τα δακτυλίδια των νοσηλευτών σε υγειονομικούς χώρους είναι αποικισμένα, σύμφωνα με μελέτες, με gram-αρνητικά βακτήρια Bacillus candida. Ο βαθμός ανάπτυξης των παθογόνων μικροοργανισμών είναι ανάλογος με τον αριθμό των δακτυλιδιών. Νύχια και τεχνητά νύχια Τα τεχνητά νύχια και το μήκος στα νύχια συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη μικροβίων και στη διασταυρούμενη μεταφορά. Το πλύσιμο των χεριών με μακριά και τεχνητά νύχια δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, της μείωσης της μικροβιολογικής χλωρίδας και καθιστά την όλη διαδικασία πιο δύσκολη, ενώ οι πιθανότητες να σχιστούν τα γάντια είναι μεγάλες. Μελέτες ενοχοποιούν τα μακριά νύχια φροντιστών ιδιαίτερα ευπαθών ομάδων ως σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τη μετάδοση λοίμωξης. Τα κοντά νύχια επιτρέπουν τον σωστό καθαρισμό και δεν ευνοούν την ανάπτυξη μυκήτων και βακτηριδίων. Ενδύματα-γραβάτες Η μετάδοση των μικροβίων εκτός από τα χέρια και το περιβάλλον γίνεται και από τα ενδύματα του προσωπικού που εργάζεται σε υγειονομικές δομές. Έρευνες αναφέρουν τον αποικισμό παθογόνων βακτηριδίων (MRSA ανθεκτικός στη μεθυκυλλίνη) στις στολές των επαγγελματιών υγείας δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις γραβάτες οι οποίες αποτελούν δεξαμενή μετάδοσης εξαιτίας της θέσης τους, με τα ποσοστά αποικισμού που καταγράφηκαν να είναι πολύ υψηλά (Najmuddin Shabbir, Ahmed, & al, 2013). Το συχνό πλύσιμο των ρούχων και των στολών του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού μειώνει τον κίνδυνο μόλυνσης. Οι γραβάτες είναι πηγή μόλυνσης και αυτό γιατί έρχονται πολλές φορές σε άμεση επαφή με τους ασθενείς, λόγω του ότι αιωρούνται προς τα εμπρός κατά την κλινική εξέταση. Αξίζει επίσης να αναφερθεί η μεταφορά παθογόνων από τα ίδια τα μολυσμένα χέρια των γιατρών πριν την εφαρμογή υγιεινής καθώς και τον ανύπαρκτο καθαρισμό της γραβάτας. Προτείνεται η μη χρήση γραβάτας, ιδιαίτερα από τους χειρουργούς κι αν αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί, επιβάλλεται το συχνό πλύσιμο (Kotsanas, Scott, Gillespie, & al, 2008) Συμπεράσματα Περίπου 20-30% των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων (HAIs) θεωρούνται ότι θα μπορούσαν να προληφθούν με μέτρα πρόληψης /ελέγχου. Η υγιεινή των χεριών θεωρείται ότι είναι το πιο σημαντικό εργαλείο για τον έλεγχο των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων. Η συμμόρφωση παραμένει σε ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα. 27

28 Β. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Ερευνητικά ερωτήματα / Στόχοι μελέτης Το έναυσμα για τη συγκεκριμένη εργασία ήταν η έκταση του προβλήματος των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων, που είναι παγκόσμιο. Προσβάλλονται εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς κάθε χρόνο, οδηγώντας σε αρκετές περιπτώσεις στον θάνατο, σε υψηλό κόστος την υγειονομική περίθαλψη, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το ποσοστό επιπλοκών, επιφέρουν μακροχρόνιες αναπηρίες ενώ συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση του χρόνου νοσηλείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του WHO 10, στην Ευρώπη, περίπου θάνατοι ετησίως αποδίδονται σε HAIs, ενώ στην Αμερική ο απολογισμός των θανάτων φθάνει τις ετησίως. Η κυριότερη και πιο συχνή οδός μετάδοσης των λοιμώξεων είναι στην υγειονομική περίθαλψη με την άμεση επαφή. Μελέτες δείχνουν ότι η τήρηση υγιεινής των χεριών (Hand Hygiene) σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές από το νοσηλευτικό προσωπικό είναι κακή (~ 40%) και μη εφικτή στις περισσότερες των περιπτώσεων από τον γιατρό (CDC, 2002). Η ποιότητα της ιατρικής και νοσηλευτικής φροντίδας, που παρέχονται στον ασθενή, εξαρτάται από τη συχνότητα εμφάνισης Σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων λόγω των πολυανθεκτικών μικροοργανισμών που αποτελούν την κυρία αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας. Το ECDC εκτιμά ότι επηρεάζει το 7% των εισαγωγών σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ECDC, 2011). Το 2010 το ΚΕΕΛΠΝΟ εκπόνησε εθνικό σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων από πολυανθεκτικά Gram αρνητικά παθογόνα, σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας «Προκρούστης». Με βάση τα αποτελέσματα κρίθηκε επιτακτική η ανάγκη παρέμβασης και επιτήρηση εφαρμογής μέτρων ελέγχων λοίμωξης μεταξύ των οποίων σημαντικό ρόλο παίζουν οι κανόνες υγιεινής των χεριών 11. Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι είναι πολύ σημαντική η διερεύνηση των γνώσεων των επαγγελματιών υγείας αναφορικά με τους σωστούς τρόπους υγιεινής χεριών και η αποτίμηση της εφαρμογής τους σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ, καθώς παίζουν τον πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη λοιμώξεων σχετιζομένων με την υγειονομική περίθαλψη. Στόχοι ερευνητικής μελέτης α) Να επικυρωθεί ψυχομετρικά το ερωτηματολόγιο «Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των Χεριών για Εργαζόμενους σε χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας» που προέκυψε κατόπιν μετάφρασης, γλωσσικής και πολιτισμικής επικύρωσης του Hand Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers 12 του WHO (Πρακτική Άσκηση της Ερευνήτριας στο πλαίσιο του ΠΜΣ «Δημόσια Υγεία»). β) Η καταγραφή των γνώσεων, σε ότι αφορά στην υγιεινή των χεριών, στους εργαζόμενους στην Υγειονομική περίθαλψη του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Π.Ο.Υ. Απώτερος σκοπός είναι η συνδρομή στη βελτίωση της επικρατούσας κατάστασης στο ΠΓΝΠ, αναφορικά με τη μείωση της μετάδοσης των νοσοκομειακών παθογόνων. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, έρευνες τεκμηριώνουν ότι οι εργαζόμενοι δεν γνωρίζουν τη σωστή διαδικασία

29 υγιεινής των χεριών, καταγράφοντας χαμηλό ποσοστό συμμόρφωσης των εργαζομένων σε υγειονομικούς χώρους, με μέσο όρο κάτω από το 50%. Βάσει των αποτελεσμάτων θα είναι εφικτός ο κατάλληλος σχεδιασμός περαιτέρω δράσεων, όπως για παράδειγμα πραγματοποίηση εκπαιδευτικών ημερίδων, εστιάζοντας όχι μόνο στην επαγγελματική ειδικότητα αλλά και στην ιδιαιτερότητα και συνθήκες του εκάστοτε νοσοκομειακού τμήματος/χώρου. Ο όλος προγραμματισμός της δράσης, θα πρέπει να ακολουθήσει κατευθυντήριες οδηγίες του Υπουργείου Υγείας καθώς και τις δυνατότητες που υπάρχουν από πλευράς χρόνου των εργαζομένων, χώρου που διατίθεται και οικονομικών απαιτήσεων. Ήδη στο πρίσμα αυτό, σχεδιάζεται από το ΚΕΕΛΠΝΟ κι εφαρμόζεται γενικότερα ως προς την εκπαίδευση του προσωπικού, σχέδιο με επιμόρφωση βασικών στελεχών διαφόρων Τμημάτων, που θα λειτουργήσουν ως δορυφόροι στην επικοινωνία των γνώσεών τους, στα Τμήματά τους, με τελικό στόχο τη μείωση της διασταυρούμενης μετάδοσης. Η συγκεκριμένη έρευνα θα ενισχύσει το εκπαιδευτικό έργο, από την άποψη ότι θα δώσει την πληροφορία του βαθμού της γνώσης που κατέχουν οι εργαζόμενοι, αλλά και τις ιδιαιτερότητες ανά Τμήμα, μονάδα κλπ. (εφόσον είναι συγχρονική). Συνεπώς θα βοηθήσει στο επανασχεδιασμό του τρόπου εκπαίδευσης, τα σημεία που πρέπει να δοθεί βαρύτητα και την επίτευξη μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας. Διαχρονικές μελέτες έδειξαν το βάρος που θα πρέπει να δοθεί στην αλλαγή συμπεριφοράς των ατόμων, η οποία οδηγεί στην αύξηση της συμμόρφωσης προς τους κανόνες υγιεινής και στον έλεγχο της εξάπλωσης των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων, όπως αναφέρονται στο άρθρο επισκόπησης των (Allegranzi & Pittet, 2009). 2. Καινοτομία Η καινοτομία της ερευνητικής εργασίας έγκειται στη δημιουργία αξιόπιστου κι έγκυρου εργαλείου στην ελληνική γλώσσα, που μετρά αποκλειστικά και μόνο τη γνώση της υγιεινής των χεριών, καλύπτοντας το κενό που υπήρχε σε αυτό το πεδίο. Πρόκειται για το «Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των Χεριών για Εργαζόμενους σε χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας». Η πρωτότυπη κλίμακα, στην Αγγλική γλώσσα προέρχεται από τον WHO: Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers. Σε προηγούμενη έρευνα, η κλίμακα μεταφράστηκε και πραγματοποιήθηκε γλωσσική και πολιτισμική προσαρμογή, σύμφωνα με τις οδηγίες του WHO, ενώ ελέγχθηκε η εγκυρότητα περιεχομένου. Στη παρούσα ερευνητική εργασία πραγματοποιείται η ψυχομετρική επικύρωση, προκειμένου να ολοκληρωθούν όλα τα στάδια της διαδικασίας και να είναι έτοιμο προς χρήση στην Ελληνική γλώσσα. 3. Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Βασικό στοιχείο οποιασδήποτε ολοκληρωμένης κι εμπεριστατωμένης έρευνας είναι η διερεύνηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, με κύριο στόχο, να γνωρίσουμε εάν έχουν γίνει αντίστοιχες έρευνες, ποιες είναι οι διαφοροποιήσεις ή/και ομοιότητες σε σχέση με τη δική μας, ποιο είναι το κενό της επιστημονικής βιβλιογραφίας που στοχεύουμε να καλύψουμε με την προτεινόμενη μελέτη. 29

30 Μεθοδολογία Η βιβλιογραφική αναζήτηση για τη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία, είναι συστηματική ανασκόπηση όλων των ερευνητικών άρθρων που συνδέονται με την ερευνητική μας υπόθεση και εξετάζουν τη γνώση της υγιεινής των χεριών στα άτομα που εργάζονται σε χώρους παροχής υγείας. Το κύριο μέρος της διερεύνησης πραγματοποιήθηκε το διάστημα Μάρτιος Απρίλιος Ωστόσο, επειδή δημοσιεύονται συνεχώς ενδιαφέρουσες και αξιόλογες μελέτες, ο έλεγχος της βιβλιογραφίας πραγματοποιούνταν σε όλα τα στάδια της ερευνητικής μελέτης. Το διάγραμμα ροής της βιβλιογραφικής ανασκόπησης περιλαμβάνει: 1ο Στάδιο 2ο Στάδιο 3ο Στάδιο 4ο Στάδιο 5ο Στάδιο 6ο Στάδιο Διερεύνηση σε διεθνείς βάσεις δεδομένων. Αρχικώς συμπεριελήφθησαν αρκετές βάσεις όπως Scopus, PubMed, Science Direct, Cochrane Library, Wiley online Library και η μηχανή αναζήτησης Google Scholar. Στην πορεία των αποτελεσμάτων διαπιστώθηκε ότι η βάση Scopus, είναι η πιο ενημερωμένη και ουσιαστικά περιλαμβάνει τις περισσότερες δημοσιεύσεις των άλλων βάσεων και μηχανών αναζήτησης, με εξαίρεση την PubMed. Συνεπώς η βιβλιογραφική ανασκόπηση επικεντρώθηκε σε αυτές τις δύο βάσεις. Χρήση λέξεων κλειδιών. Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν σχετίζονταν: α) Με την ερευνητική υπόθεση της εργασίας. Συνεπώς πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική αναζήτηση με βάση τις λέξεις κλειδιά hand hygiene knowledge, health care workers. β) Με το χρησιμοποιούμενο εργαλείο. Συνεπώς στη βιβλιογραφική αναζήτηση προσετέθη η λέξη κλειδί questionnaire. Για περιορισμό των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε ο σύνδεσμος AND ανάμεσα στις λέξεις κλειδιά. Αρχικοί περιορισμοί. Στόχος μας ήταν η εξαγωγή έγκυρης βιβλιογραφίας και να αποτελούν πρωτότυπες ποιοτικές, ποσοτικές ή μεικτές έρευνες. Ως εκ τούτου ετέθησαν ορισμένα κριτήρια περιορισμοί όπως: Τύπος εγγράφου: Article or Journal Έτος Δημοσίευσης: > 1997 Περαιτέρω περιορισμοί. Ο περαιτέρω περιορισμός που ετέθη και στις δύο βάσεις, αφορούσε στη γλώσσα (English). Ανάλογα με τη βάση αναζήτησης ετέθησαν κατά περίπτωση περιορισμοί. Για παράδειγμα, η βάση Scopus, αναλύει τα επιστημονικά πεδία στα οποία εντάσσονται οι δημοσιεύσεις με αποτέλεσμα να έχουμε τη δυνατότητα να θέσουμε περιορισμούς Limit to Subject Area Nursing and Medicine. Ελεύθερη αναζήτηση (εκτός βάσεων). Πέραν των προαναφερθέντων έγινε ελεύθερη αναζήτηση στο με τη χρήση λέξεων κλειδιών (Ομαδοποιημένες ή κατά περίπτωση). Αναζήτηση μελετών που αφορούσαν στην Ελλάδα. Έγινε εκ νέου αναζήτηση στο Scopus και στον PubMed, με τη χρήση των λέξεων κλειδιών: hand hygiene knowledge και Greece και health care workers. 30

31 Κριτήριο ένταξης των μελετών Το κριτήριο ένταξης των μελετών ήταν η ύπαρξη σαφούς συσχέτισης με την ερευνητική υπόθεση, η διερεύνηση των γνώσεων των επαγγελματιών υγείας αναφορικά με τους σωστούς τρόπους υγιεινής χεριών, καθώς και η αποτίμηση της εφαρμογή τους. Το επόμενο διάγραμμα ροής απεικονίζει τα βήματα της διερεύνησης βιβλιογραφίας (Εικόνα 12). Εικόνα 12. Βήματα Διερεύνησης βιβλιογραφίας. Στάδια και κριτήρια αποκλεισμού Από το σύνολο των 189 μελετών που εντοπίστηκαν έγινε αξιολόγηση του περιεχομένου του σε τρία στάδια. α) Μετά την ανάγνωση του τίτλου. β) Μετά τη μελέτη της περίληψης. γ) Μετά τη μελέτη όλου του κειμένου. Το κριτήριο αποκλεισμού μίας μελέτης (σε οποιοδήποτε στάδιο) είναι η μη ύπαρξη σαφούς και άμεσης συσχέτισης με τα επιμέρους στοιχεία της έρευνάς μας. Κατόπιν του αποκλεισμού μελετών με την προαναφερθείσα διαδικασία, συμπεριελήφθησαν τελικά 7 άρθρα στην παρούσα συστηματική ανασκόπηση. Ο αριθμός των άρθρων σε κάθε στάδιο φαίνεται στην Εικόνα

32 Σύνολο Μελετών που εντοπίστηκαν Ν = 189 Μελέτες που απορρίφθηκαν μετά την ανάγνωση του τίτλου Ν out = 103 Σύνολο μελετών που προέκυψαν για περαιτέρω αξιολόγηση. Ν = 86 Μελέτες που απορρίφθηκαν μετά την ανάγνωση της περίληψης Ν out = 67 Σύνολο μελετών που προέκυψαν για περαιτέρω αξιολόγηση Ν = 19 Μελέτες που απορρίφθηκαν μετά την ανάγνωση όλου του κειμένου Ν out = 12 Μελέτες που συμπεριελήφθησαν στην παρούσα συστηματική ανασκόπηση N = 7 Εικόνα 13. Διάγραμμα ροής αποκλεισμού μελετών. Αποτελέσματα Από τα 189 δημοσιευμένα άρθρα που εντοπίστηκαν, τα 7 πληρούσαν τα κριτήρια ένταξης στην παρούσα ανασκόπηση. Οι μελέτες που αποκλείστηκαν στα διάφορα στάδια, παρ ότι αρχικώς κάλυπταν τις προϋποθέσεις που τέθηκαν στη διερεύνηση, τελικά: δεν είχαν άμεση συσχέτιση με το ερευνητικό ερώτημα δεν ήταν συγχρονικές είχαν διαφορετικό πληθυσμό στόχο (φοιτητές, γονείς, παιδιά) δεν είχαν σαν αποκλειστικό εργαλείο το ερωτηματολόγιο για τη διεξαγωγή της έρευνας (μεθοδολογία παρατήρησης ή/και ερωτηματολόγιο) εξέταζαν τις γνώσεις που αποκτήθηκαν από κατάρτιση, συγκρίνοντας τις γνώσεις πριν και μετά. Επιπλέον υπήρχαν ειδικές περιπτώσεις άρθρων (ανευρέθησαν 2), που αποτελούσαν συγχρονικές ποσοτικές έρευνες, χρησιμοποιούσαν σαν εργαλείο μέτρησης γνώσης υγιεινής των χεριών ερωτηματολόγιο και απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο σε HCWs (εργαζόμενους υγειονομικής φροντίδας). Ωστόσο, οι μελέτες αυτές πραγματεύονται την αξιολόγηση ευαισθητοποίησης του προτύπου προφύλαξης (PS) το οποίο περιλαμβάνει: 1. υγιεινή των χεριών 2. εφαρμογή προστατευτικών μέτρων σε HCWs. 32

33 Τα εναπομείναντα άρθρα αποτελούσαν συγχρονικές ποσοτικές έρευνες, χρησιμοποιούσαν σαν εργαλείο μέτρησης γνώσης υγιεινής των χεριών, ερωτηματολόγιο και απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο σε HCWs (εργαζόμενους υγειονομικής φροντίδας). Ειδικότερα: Η μελέτη των (Ho, Ho, Hng, & al, 2013) είχε στόχο την αξιολόγηση των γνώσεων και τη συμμόρφωση των νοσηλευτών στην πρακτική υγιεινή των χεριών. Πραγματοποιήθηκε στις ΜΕΘ νοσοκομείου στην Kuala Lumpur. Συμμετείχαν 84 νοσηλευτές και τα αποτελέσματα ήταν: για την γνώση (60,65 ± 4,213) και για τη συμμόρφωση (84,65 ± 7,024). Δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές όσον αφορά στη γνώση και στη συμμόρφωση των κανόνων υγιεινής των χεριών σε σχέση με τις ηλικίες των ερωτηθέντων. Η συμμόρφωση των νοσηλευτών με την πρακτική της υγιεινής των χεριών και των γνώσεων ήταν καλή με διαφορετική όμως προσέγγιση μεταξύ των εργαζομένων. Απαραίτητη η ενίσχυση και τα κίνητρα από την ομάδα ελέγχου των λοιμώξεων του νοσοκομείου για την μετάδοση της πρακτικής διαδικασίας υγιεινής των χεριών στους εργαζόμενους. Οι (Rajcevic, Djuric, Grujicic, & al, 2012) κατέγραψαν τις διαφορές στη στάση των επαγγελματιών υγείας σχετικά με την υγιεινή των χεριών σε 3 νοσοκομεία στη Νότια Bačka της Σερβίας, τον Οκτώβριο 2009-Φεβρουάριο Συμμετείχαν 500 εργαζόμενοι (362 νοσηλευτές, 100 τεχνικοί και 38 γιατροί) από διάφορους τομείς. Το επίπεδο γνώσης ήταν ικανοποιητικό για το πότε πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών (83,6%) καθώς και για τα πλεονεκτήματα των σκευασμάτων με βάση την αλκοόλη 87% σε σχέση με άλλα προϊόντα για την απολύμανση χεριών. Η πλειοψηφία είχε ικανοποιητικό επίπεδο γνώσεων σε ότι αφορά τις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις. Οι εργαζόμενοι κάτω των 40 ετών είχαν μεγαλύτερο ποσοστό σωστών απαντήσεων. Το 91,6% γνωρίζει ότι τα κοσμήματα και τα τεχνητά νύχια σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα αποικισμού των χεριών με παθογόνα μικρόβια. Οι 73 εργαζόμενοι στη ΜΕΘ έχουν καλύτερες συνθήκες για την τήρηση υγιεινής των χεριών. Το ιατρικό προσωπικό φάνηκε να μην γνωρίζει τα σύγχρονα αντισηπτικά διαλύματα, ενώ πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η πολιτική του εκάστοτε ιδρύματος υγείας. Η έρευνα των (Tai, Mok, Pittet, & al, 2009) πραγματοποιήθηκε σε τέσσερα νοσοκομεία στο Χονγκ Κονγκ σε 59,3% των εργαζομένων. Αξιολογήθηκαν οι γνώσεις για τους παράγοντες και τις απαραίτητες παρεμβάσεις προώθησης υγιεινής των χεριών. Το 70% των νοσηλευτών και το 49% των γιατρών αντιλαμβάνονταν ότι το 15% των ασθενών θα εμπλακούν με ΕΝΛ. Το 60% των νοσηλευτών και το 46% των γιατρών αναγνώρισε ότι το 75% των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων μπορούν να προληφθούν με την σωστή εφαρμογή υγιεινής των χεριών. Το 36% των νοσηλευτών και το 23% των γιατρών ισχυρίστηκε ότι είναι απαραίτητη η υγιεινή των χεριών, 6-10 φορές/ώρα. Αποκλειστικά νοσηλευτικό προσωπικό από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ege, της Τουρκίας (129 άτομα), έλαβε μέρος στην έρευνα του (Akyol, 2007). Η μέση ηλικία τους ήταν τα 30 έτη. Όλες οι ενέργειες των νοσηλευτών για καθαρή/άσηπτη διαδικασία αξιολογήθηκαν χρησιμοποιώντας την κλίμακα Fulkerson. Η πλειοψηφία των νοσηλευτών δήλωσαν ότι πλένουν πάντα τα χέρια τους μετά την επαφή με ασθενείς (μολυσμένους και μη), τον εξοπλισμό και το περιβάλλον τους. Το 86% δηλώνει δυσκολία στην πρόσβαση προϊόντων απολύμανσης με το 12% των νοσηλευτών να χρησιμοποιεί μόνο σαπούνι και το 11,62% να μην το χρησιμοποιεί. Ο φόρτος εργασίας, η έλλειψη αντισηπτικών, η ξηρότητα του δέρματος καθώς και η λύση της συνεχείας του δέρματος λειτουργούν αποτρεπτικά εφαρμογής υγιεινής των χεριών Ο (Akyol, 2007) θεωρεί ότι οι νοσηλευτές έχουν χαμηλό επίπεδο των γνώσεων (68,9%) σχετικά με την ποιότητα του πλυσίματος των χεριών. Σε έρευνα των (Maheshwari, Kaore, & al, 2014) στο Μποπάλ της Ινδίας σε 160 άτομα - ειδικευόμενοι γιατροί και νοσηλευτές - παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα, στην άποψη ότι τα μικρόβια είναι υπεύθυνα για τις λοιμώξεις στην υγειονομική περίθαλψη και στον αποικισμό μικροβίων λόγω κοσμημάτων και τεχνητών νυχιών. Η στάση σχετικά με την ορθή πρακτική υγιεινής των χεριών ήταν καλύτερη μεταξύ των νοσηλευτών (62,5%) σε σύγκριση με 33

34 τους ειδικευόμενους (21,3%). Η μελέτη αυτή αναδεικνύει την ανάγκη κατάρτισης των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης σχετικά με τις πρακτικές υγιεινής των χεριών διότι μέσα από τη γνώση και τη σωστή εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών θα επιτευχθεί η μείωση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων. Η μελέτη των (Silva, Andrade, & Silva, 2014) πραγματοποιήθηκε σε νοσοκομείο της Πορτογαλίας, τον Μάιο και τον Ιούνιο Συμμετείχαν 71 επαγγελματίες υγείας (23,9% γιατροί, 64,8% νοσηλευτές και 11,3%, βοηθοί νοσηλευτών) οι οποίοι εργάζονται στην παιδιατρική κλινική, στη Μονάδα εντατικής νοσηλείας νεογνών και στο τμήμα επειγόντων περιστατικών παίδων. Το ποσοστό των γυναικών αντιστοιχεί στο 91,5% και το 32,4% βρισκόταν ηλικιακά μεταξύ 31 και 40 ετών. Σύμφωνα με τις απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο το 66,2% έχει συμμετάσχει σε κατάρτιση σχετικά με την υγιεινή των χεριών. Το 62% γνωρίζει σωστά τις «Πέντε Στιγμές» των χεριών και ένα μεγάλο ποσοστό τις εφαρμόζει πριν από καθαρή/άσηπτη διαδικασία και μετά από την έκθεση σε σωματικά υγρά ενώ μειώνεται σημαντικά κατά την επαφή με τον ασθενή και το περιβάλλον του. Το (88,7%) εφαρμόζει την τεχνική σαπούνι και νερό και το 35,2% να χρησιμοποιεί αντισηπτικό. Ένα μεγάλο ποσοστό γνώριζε για την επιβαρυντική κατάσταση που δημιουργούν τα κοσμήματα στην υγιεινή των χεριών. Το 38,6% αναφέρει ότι το πλύσιμο των χεριών διαρκεί δευτερόλεπτα και το 67,1% τα δευτερόλεπτα για το αντισηπτικό αλκοολούχο διάλυμα. Κατάλληλη τεχνική εφαρμόζουν οι νοσηλευτές, με σημαντικές διαφορές σε σχέση με τους γιατρούς και τους βοηθούς νοσηλευτές (P = 0,001). Το ποσοστό των HAIs στην Πορτογαλία για το αναφερόμενο διάστημα της μελέτης, σύμφωνα με το άρθρο των (Silva, Andrade, & Silva, 2014), ήταν 10,6%. Στην έρευνα των (Kołpa, Grochowska, & al, 2015) για την καταγραφή των γνώσεων σε σχέση με τις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις, που διεξήχθη σε νοσοκομείο της Κρακοβίας τους μήνες Μάιο- Ιούνιο 2013, συμμετείχαν 100 εργαζόμενοι (νοσηλευτές, ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό), ηλικίας ετών. Παρότι η πλειοψηφία (89%) είχε λάβει κατάρτιση για την υγιεινή των χεριών το επίπεδο των γνώσεων ήταν ανεπαρκές όσον αφορά στην πρόληψη των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων. Η συγκεκριμένη έρευνα έχει κοινά στοιχεία με την ερευνητική μας εργασία. Συμπεράσματα Βρέθηκε ότι ικανοποιητικό ποσοστό εργαζομένων έχει λάβει εκπαίδευση για την υγιεινή των χεριών, γνωρίζουν αλλά και εφαρμόζουν αντισηπτικό διάλυμα, με τους γιατρούς να σημειώνουν τα μικρότερα ποσοστά. Επίσης μεγάλος αριθμός HCWs γνωρίζει ότι τα κοσμήματα και τα τεχνητά νύχια σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα αποικισμού των χεριών με παθογόνα μικρόβια. Ο φόρτος εργασίας, η έλλειψη αντισηπτικών, η ξηρότητα του δέρματος καθώς και η λύση της συνεχείας του δέρματος λειτουργούν αποτρεπτικά εφαρμογής υγιεινής διαδικασίας των χεριών Οι πλειοψηφία των ερευνών συγκλίνει στην άποψη ότι η γνώση της υγιεινής των χεριών είναι σε χαμηλά επίπεδα. Επιτακτική ανάγκη είναι εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων με την συνεργασία της ομάδας λοίμωξης ώστε να μειωθούν κατά το δυνατό οι ΕΝΛ. 4. Χρονοδιάγραμμα διεξαγωγής ερευνητικού έργου Το αρχικό χρονοδιάγραμμα διεξαγωγής της έρευνας, όπως καταγράφηκε στο ερευνητικό πρωτόκολλο, παρουσιάζεται ακολούθως. Ωστόσο, λόγω της καθυστέρησης α) των σχετικών διοικητικών αποφάσεων για την εξασφάλιση της άδειας εκπόνησης της μελέτης με τη χρήση του ερωτηματολογίου καθώς και αστάθμητους παράγοντες (αλλαγή Διοίκησης του ΠΓΝΠ, εκ νέου συγκρότηση σε Σώμα του ΔΣ του ΠΓΝΠ) και β) της μεγάλης γραφειοκρατίας προκειμένου να 34

35 παραδοθούν οι ανώνυμες καταστάσεις των εργαζομένων, το χρονοδιάγραμμα τροποποιήθηκε (εντός του πλαισίου φαίνεται το τελικό χρονοδιάγραμμα). Η μεγάλη καθυστέρηση και τροποποίηση του χρονοδιαγράμματος είχαν ως αποτέλεσμα τη «συρρίκνωση» ορισμένων διαδικασιών της έρευνας, όπως η συλλογή δεδομένων που πραγματοποιήθηκε σε ένα (1) μήνα, ενώ αρχικώς είχαν προβλεφθεί δύο (2) μήνες. Μάρτιος, Απρίλιος Βιβλιογραφική ανασκόπηση. 2. Αίτηση για άδεια έγκρισης εκπόνησης διπλωματικής εργασίας, από το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών. 3. Αίτηση για την έγκριση διεξαγωγής μη παρεμβατικής έρευνας, μέσω ερωτηματολογίων, στο πλαίσιο του ΠΜΣ, από τους αρμόδιους φορείς (Επιτροπή Έρευνας, Ηθικής και Δεοντολογίας, την Επιστημονική Επιτροπή του ΠΓΝΠ, την 6 η ΥΠΕ και το Διοικητικό συμβούλιο του ΠΓΝΠ). 4. Αίτηση για την χορήγηση αναλυτικής κατάστασης όλων των εργαζομένων του ΠΓΝΠ, ώστε να επιτευχθεί στρωματοποίηση για την συμμετοχή αντιπροσωπευτικού αριθμού εργαζομένων στην διεξαγωγή της έρευνας μέσω των ερωτηματολογίων. 5. Εξασφάλιση των σχετικών αδειών. Ιούνιος Χορήγηση Αναλυτικής Κατάστασης Εργαζομένων ΠΓΝΠ. Μάιος 2016 Μάιος, Ιούνιος, 2016 Ιούλιος Εκπόνηση πιλοτικής έρευνας, διορθωτικές παρεμβάσεις στο ερωτηματολόγιο και καθορισμός αντιπροσωπευτικού μεγέθους δείγματος. 2. Προετοιμασία ερωτηματολογίων, ενημερωτικών εντύπων, φακέλων που θα χρησιμοποιηθούν στην έρευνα. 3. Πραγματοποίηση κύριας έρευνας. Δια χειρός διανομή των ερωτηματολογίων στους εργαζόμενους. 4. Βιβλιογραφική ανασκόπηση. Ιούλιος, Αύγουστος 2016 Αύγουστος Καταχώρηση αποτελεσμάτων ερωτηματολογίων στο Πρόγραμμα Microsoft Excel και υπολογισμός Συνολικού τελικού αποτελέσματος. 2. Επεξεργασία και στατιστική ανάλυση των ερωτηματολογίων μέσω του Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα, Στατιστική Ανάλυση R Project version 3.3.0, [64 bit]. 3. Ανάλυση και καταγραφή των αποτελεσμάτων (πίνακες, γραφήματα κλπ). Σεπτέμβριος, Οκτώβριος Συγγραφή διπλωματικής εργασίας. 2. Προετοιμασία για τελική παρουσίαση. 3. Παράδοση και δημόσια υποστήριξη διπλωματικής. 35

36 5. Μεθοδολογία Έρευνας 5.1. Επιδημιολογικός σχεδιασμός μελέτης Για τη συγκεκριμένη έρευνα επιλέχθηκε η Συγχρονική μελέτη (Cross Sectional) μη παρεμβατική και αυτό διότι είναι εύκολη, διενεργείται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, με χαμηλό κόστος και δυνατότητα επιλογής του δείγματος από τον πληθυσμό του ΠΓΝΠ με τον παράγοντα της μελέτης να είναι εργαζόμενοι και να ανήκουν στο προσωπικό του ΠΓΝΠ. Λόγω των δεσμεύσεων του παράγοντα μελέτης, δεν ήταν δυνατόν να συμπεριληφθούν στο δείγμα κατηγορίες εργαζομένων όπως καθαρίστριες και αποκλειστικές νοσοκόμες, αν και αποτελούν ομάδες υψηλού κινδύνου, λόγω μη ύπαρξης σχέσης εργασίας με το ΠΓΝΠ. Η κλίμακα (ερωτηματολόγιο) της μελέτης είχε ήδη επιλεγεί από την Πρακτική Εργασία της Ερευνήτριας. Τα βήματα που ακολουθήθηκαν για τον επιδημιολογικό σχεδιασμό της μελέτης, βάσει της ερευνητικής υπόθεσης «Γνώση υγιεινής των χεριών για εργαζόμενους του ΠΓΝΠ», περιλαμβάνουν τον καθορισμό: Συνολικός πληθυσμός / αντιπροσωπευτικό δείγμα. Δεοντολογικά ζητήματα. Τρόπος Συλλογής Δεδομένων Δεοντολογικά ζητήματα Εξασφαλίσθηκαν κατ αρχάς οι απαιτούμενες άδειες από την Επιτροπή Έρευνας, Ηθικής και Δεοντολογίας, το Επιστημονικό Συμβούλιο του ΠΓΝΠ καθώς και την 6 η ΥΠΕ. Κατόπιν της έγκρισης από την 6 η ΥΠΕ, το θέμα τέθηκε σε συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΓΝΠ, Προϋπόθεση για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας ήταν η αξιολόγηση και η έγκριση από την Επιτροπή Έρευνας, Ηθικής και Δεοντολογίας, το Επιστημονικό Συμβούλιο, την 6 η ΥΠΕ και το Διοικητικό Συμβούλιο του ΠΓΝΠ. Η συμμετοχή των υποκειμένων ήταν εντελώς εθελοντική και η συγκατάθεση για συμμετοχή θεωρήθηκε ότι δόθηκε με τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Οι συμμετέχοντες αφού ενημερώθηκαν προφορικά για τον σκοπό της μελέτης, τους εζητήθη να μην συμπληρώσουν πουθενά στοιχεία αναγνώρισής τους αφού το ερωτηματολόγιο ήταν απόλυτα προσωπικό και ανώνυμο. Αξίζει δε σε αυτό το σημείο ν αναφερθούν: Η με αριθ. πρωτ. 5476/ κατάθεση του αιτήματος. Η με αριθ. πρωτ. 71/ έγκριση της Επιτροπής Έρευνας Ηθικής και Δεοντολογίας. Η με αριθ. πρωτ / θετική απόφαση του Επιστημονικού Συμβουλίου. Η με αριθ. πρωτ. 17/ τελική έγκριση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΓΝΠ και κοινοποίησης αυτής στην Ερευνήτρια. Απαραίτητη επίσης ήταν και η χορήγηση πινάκων χωρίς το επώνυμο των υπαλλήλων που υπηρετούν στην Ιατρική, Νοσηλευτική, Διοικητική, Παραϊατρική Υπηρεσία του ΠΓΝΠ, αίτημα με αριθ. πρωτ. 6530/ και την χορήγηση αυτών την Η καθυστέρηση που παρατηρήθηκε, οφείλεται σε διοικητικές διαδικασίες πέραν της δικαιοδοσίας της ερευνήτριας. 36

37 5.3. Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των χεριών για Εργαζόμενους σε Χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Με βάση την ερευνητική υπόθεση της καταγραφής αποκλειστικά και μόνο της γνώσης υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους, πραγματοποιήθηκε κατ αρχάς διερεύνηση σχετικής βιβλιογραφίας για την ανίχνευση αντίστοιχων ερωτηματολογίων στα Ελληνικά. Ανευρέθη μόνο μία μελέτη, των (van de Mortel, Apostolopoulou, & Petrikkos, 2010), η οποία χρησιμοποιεί το ερωτηματολόγιο της Thea van de Mortel, που απευθύνεται αποκλειστικά σε φοιτητές κι εξετάζει πέραν από τις γνώσεις, τις πεποιθήσεις και την πρακτική που χρησιμοποιείται για την υγιεινή των χεριών γενικότερα. Συνεπώς, επειδή η Ελλάδα δεν έχει κάποιο ειδικό εργαλείο στην ελληνική γλώσσα για την καταγραφή της γνώσης της υγιεινής των χεριών, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε το αξιόπιστο και έγκυρο ερωτηματολόγιο «Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers» του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η μετάφραση, η γλωσσική και πολιτισμική επικύρωση πραγματοποιήθηκαν στην ελληνική μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας, οριζόμενης από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας που ακολουθεί τα Διεθνή πρότυπα (forward, backward traslation κλπ.). Αρχικώς εξασφαλίσθηκε η σχετική άδεια από τον ΠΟΥ. Τα ανωτέρω, αποτέλεσαν το αντικείμενο της Πρακτικής εξάσκησης, στο πλαίσιο του ΠΜΣ στη «Δημόσια Υγεία». Το συγκεκριμένο εργαλείο βρέθηκε ότι αποτελεί ένα χρήσιμο και κατάλληλο εργαλείο για την εφαρμογή σε αντίστοιχο Ελληνικό περιβάλλον. Μια επίσης παράμετρος επιλογής του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου, αφορά σε γενικότερους κανόνες τέτοιου είδους ερευνών, που ικανοποιεί το «Hand Knowledge Questionnaire for Health- Care Workers», σύμφωνα με τους οποίους το ερωτηματολόγιο πρέπει να έχει περιεκτικές ερωτήσεις που όμως να χρήζουν απλής και σύντομης απάντησης και το πλήθος των ερωτήσεων να είναι τέτοιο ώστε να μην χρειάζεται πολύς χρόνος για τη συμπλήρωσή του, γεγονός που προδιαθέτει αρνητικά στη συμμετοχή στην έρευνα. Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 21 ερωτήσεις, εκ των οποίων οι πρώτες 11 ερωτήσεις αφορούν σε δημογραφικά και επαγγελματικά στοιχεία, από τις υπόλοιπες ερωτήσεις οι 6 είναι «κλειστού τύπου», (Ναι/Όχι ή Σωστό/Λάθος) και οι 4 «πολλαπλής επιλογής», με προκαθορισμένες απαντήσεις, ώστε η διαδικασία να είναι λιγότερο χρονοβόρα και οι απαντήσεις του δείγματος να είναι πιο συγκεκριμένες και η αποκωδικοποίησή τους κατά την επεξεργασία να μην παρουσιάζει ασάφειες. Οι ερωτήσεις είναι περιεκτικές και απαιτούνται απαντήσεις σύντομες και απλές. Δεδομένων των ερωτήσεων «κλειστού τύπου» και των ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής, το σύνολο των υποερωτημάτων που αφορούν σε γνώση υγιεινής των χεριών είναι 26 (max Total Score). Ο συνολικός απαιτούμενος χρόνος που χρειάζεται για τη συμπλήρωσή του έχει ήδη χρονομετρηθεί κατά την τελική πιλοτική διαδικασία που «έτρεξε» σε συγκεκριμένη ομάδα 13 ατόμων και είναι 4-5 λεπτά, ανεξαρτήτως επαγγελματικών γνώσεων κι επιπέδου εργαζομένων. Δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στο θέμα αυτό, ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες παράπλευρες απώλειες (π.χ. δυσανασχέτηση, άρνηση συμπλήρωσης, ή ημιτελές ερωτηματολόγιο εάν το ερωτηματολόγιο απαιτούσε περισσότερο χρόνο). Πέραν της φύσης του αρχικού ερωτηματολογίου του WHO, «Hand Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers», το οποίο όπως προαναφέρθηκε, οι ερωτήσεις είναι περιεκτικές και απαιτούνται απαντήσεις σύντομες και απλές, στη διαδικασία της μετάφρασης, ετέθη ο όρος της απλής γλώσσας κατανοητής από όλους τους εργαζομένους, ανεξαρτήτως επιπέδου γνώσεων. 37

38 5.4. Υπό μελέτη Πληθυσμός Η εγκυρότητα οποιασδήποτε ποσοτικής ερευνητικής προσέγγισης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο δείγμα που έχει πραγματοποιηθεί η έρευνα. Αξιόπιστα θεωρούνται τα αποτελέσματα τα οποία προέρχονται από δείγμα ομοιογενές και αντιπροσωπευτικό (Fogelman & Comper, 2007). Ένας από τους σοβαρούς προβληματισμούς ενός ερευνητή, κατά τη δειγματοληπτική διαδικασία, είναι ο προσδιορισμός του μεγέθους του δείγματος, έτσι ώστε να μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού της αναφοράς, τα αποτελέσματα να είναι έγκυρα και ο ερευνητής να είναι σε θέση να γενικεύσει τα συμπεράσματά του. Για τη συγκεκριμένη μελέτη χρησιμοποιήθηκε αντιπροσωπευτικό δείγμα ικανό να οδηγήσει σε έγκυρα αποτελέσματα τα οποία θα επιτρέψουν τη γενίκευση των συμπερασμάτων. Αρχικά καθορίσθηκε ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων (1435) στο Π.Γ.Ν.Π. Για τον προσδιορισμό του μεγέθους του δείγματος χρησιμοποιήθηκε η Στατιστική Θεωρία Δειγματοληψίας θέτοντας ως 95% το επίπεδο διαστήματος εμπιστοσύνης και ως επιθυμητό επίπεδο ακρίβειας e=0,35. Πρέπει να ισχύει, όπου z = η τιμή της κανονικοποιημένης κανονικήςς κατανομής, με z = 1,96 (95%) e = 0,35 = το τυπικό σφάλμα των μετρήσεων, με βάση το (επιθυμητό) μέγεθος του δείγματος, ν. Σε πρώτο στάδιο πιλοτικής έρευνας, δόθηκαν προς συμπλήρωση 65 ερωτηματολόγια προκειμένου να χρησιμοποιήσουμε το συνολικό θετικό αποτέλεσμα (σκορ), για την εκτίμηση των στατιστικών παραμέτρων, μέση τιμή (mean) και διακύμανση (variance). Η δειγματοληψία στους εργαζόμενους του ΠΓΝΠ είναι αντιπροσωπευτική και ακολουθήθηκε η απλή τυχαία δειγματοληψία. Το μέγεθος του αντιπροσωπευτικού δείγματος ήταν τέτοιο ώστε να μπορεί να υποτεθεί Κανονική Κατανομή (N) και να χρησιμοποιηθούν οι αντίστοιχες στατιστικές αναλύσεις. Τα κριτήρια εισόδου στην έρευνα είναι τα παρακάτω: Εργαζόμενοι σε οποιοδήποτε Τμήμα του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών (ΠΓΝΠ) σύμφωνα με τις επίσημες καταστάσεις (Νοσηλευτές, Κοινωνικοί λειτουργοί, Φυσιοθεραπευτές, Ιατροί, Διοικητικοί υπάλληλοι) οποιασδήποτε ειδικότητας, ηλικίας, φύλου και χωρίς κριτήρια αποκλεισμού. Με βάση τα αποτελέσματα των 65 ερωτηματολογίων της πιλοτικής έρευνας, βρέθηκε ότι ιδανικό μέγεθος δείγματος, ώστε να πληρούνται οι συνθήκες ακρίβειας ήταν 335. Περαιτέρω, υπολογίσαμε τα ποσοστά κάθε κατηγορίας εργαζομένου του ΠΓΝΠ σε σχέση με το σύνολο των εργαζομένων κι έγινε αναγωγή στο αντιπροσωπευτικό δείγμα. Τα αποτελέσματα φαίνονται στον επόμενο Πίνακα 1. Πίνακας 1. Σύνολο Γενικού πληθυσμού προσωπικού ΠΓΝΠ Κατηγορία Προσωπικού Αριθμός εργαζομένων Ποσοστό επί του συνόλου των 1435 Ιδανικός πληθυσμός (στρογγυλοποιημένος) Νοσηλευτικό , Ιατρικό ,36 95 Μικτά ,79 56 Διοικητικό 140 9,76 33 Σύνολο

39 Ακολούθησε ανάλυση του ιδανικού πληθυσμού, ανά τομέα (όπως εμφανίζεται στο οργανόγραμμα του ΠΓΝΠ 13 ) τα αποτελέσματα φαίνονται στους επόμενους Πίνακες 2-5. Πίνακας 2. Ιδανικός Πληθυσμός Νοσηλευτών Τομέας Αριθμός Νοσηλευτών Ποσοστό (%) επί του πληθυσμού Αριθμός ερωτηματολογίων Α' Παθολογικός ,17% 29 Β' Παθολογικός ,70% 28 Χειρουργικός ,41% 34 Διατομεακός ,97% 39 Τομέας Χειρουργείων 89 13,76% 21 Σύνολο ,00% 151 Πίνακας 3. Ιδανικός Πληθυσμός Ιατρικού προσωπικού Τομέας Αριθμός Ιατρικού προσωπικού Ποσοστό (%) επί του πληθυσμού Αριθμός ερωτηματολογίων Παθολογικός+ ψυχιατρικός ,97% 56 Χειρουργικός ,03% 39 Σύνολο ,00% 95 Πίνακας 4. Ιδανικός Πληθυσμός Μικτού τομέα προσωπικού Τομέας Γενικός Τομέας (Φαρμακείο, Παραϊατρικά, Διατροφής, Κοινωνική Εργασία) Εργαστηριακός τομέας (Ιατρικό προσωπικό) Αριθμός προσωπικού Ποσοστό (%) επί του πληθυσμού Αριθμός ερωτηματολογίων ,28% ,72% 27 Σύνολο ,00% 56 Πίνακας 5. Ιδανικός Πληθυσμός Διοικητικού προσωπικού Διοικητικό προσωπικό Αριθμός προσωπικού Ποσοστό (%) επί του πληθυσμού Αριθμός ερωτηματολογίων Σύνολο

40 Πέραν του ιδανικού μεγέθους του δείγματος, πρέπει να ληφθεί υπόψη και ο παράγοντας της μη απόκρισης στη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Δεν υπάρχει κάποιος επίσημος τρόπος να υπολογιστεί το ποσοστό μη απόκρισης. Ως εκ τούτου αποφασίστηκε να μοιρασθούν 500 ερωτηματολόγια, ικανός αριθμός ώστε να έχουμε αντιπροσωπευτικό δείγμα, όχι μόνο αναφορικά με τον συνολικό πληθυσμό, αλλά και με τον πληθυσμό ανά τομέα Συλλογή δεδομένων Η πρώτη πιλοτική έρευνα είχε ήδη πραγματοποιηθεί κατά τη διαδικασία μετάφρασης και γλωσσικής επικύρωσης, με τη συμμετοχή 13 εργαζόμενων διαφόρων ειδικοτήτων στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών (ΠΓΝΠ). Εντοπίστηκαν προβλήματα και αδυναμίες και αφού έγιναν οι κατάλληλες παρεμβάσεις μια νέα πιλοτική έρευνα οδήγησε στην τελική έκδοση του ερωτηματολογίου. Τον Ιούλιο 2016, πραγματοποιήθηκε η 3 η πιλοτική έρευνα με τη συλλογή 65 ερωτηματολογίων, προκειμένου να εφαρμοστεί η θεωρία δειγματοληψίας και να καθοριστεί το αντιπροσωπευτικό μέγεθος δείγματος (Τα ερωτηματολόγια αυτά συμπεριελήφθησαν στην ανάλυση του τελικού δείγματος της έρευνας). Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο 2016, από την ερευνήτρια, αφού ελήφθη η έγκριση του αιτήματος της ερευνήτριας προς την Επιτροπή Επιστημονικού Συμβουλίου του ΠΓΝΠ. Κάθε υποψήφιος εργαζόμενος-στόχος, ενημερώθηκε για τον σκοπό και τη φύση της μελέτης (δεν περιλαμβάνει θεραπευτικές παρεμβάσεις) και όποιος θεωρούσε απαραίτητο, μελετούσε τη σχετική έγκριση διεξαγωγής έρευνας με τη διανομή ερωτηματολογίου «Γνώση Υγιεινής χεριών για Εργαζόμενους στην Υγειονομική Περίθαλψη» από την Επιστημονική Επιτροπή. Πριν την προφορική συγκατάθεση έγινε σαφής η εξασφαλισμένη, σε όλες τις πτυχές, ανωνυμία και ακολούθησε η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και η συλλογή δεδομένων, με την ακόλουθη διαδικασία: Προηγήθηκε η ενημέρωση του Διευθυντή της εκάστοτε υπηρεσίας καθώς και των Προϊστάμενων Τμημάτων. Τονίστηκε στους συμμετέχοντες ότι η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου είναι εθελοντική. Η ίδια η ερευνήτρια έδωσε σε κάθε συμμετέχοντα ένα ερωτηματολόγιο και ένα κενό φάκελο με ταινία σφράγισης. Μετά το τέλος της συμπλήρωσης οι σφραγισμένοι φάκελοι συλλέχθηκαν σε ειδικά κουτιάbox τα οποία είχαν τοποθετηθεί σε εμφανή σημεία ανά κλινική-μονάδα. 6. Ανάλυση δεδομένων Η διαδικασία ανάλυσης των δεδομένων, ολοκληρώνεται με την ψυχομετρική στάθμιση του ερωτηματολογίου, που αποτελεί τον αρχικό σκοπό της παρούσας συγχρονικής, μη παρεμβατικής μελέτης. Η εγκυρότητα και η αξιοπιστία αποτελούν τις δύο βασικές ιδιότητες για την οποία θα πρέπει να διακρίνεται κάθε ψυχομετρική κλίμακα, προκειμένου να υπάρχει ερμηνευτική λειτουργικότητα. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η επαναληψιμότητα και η ομοιομορφία των μετρήσεων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και πληθυσμούς. Υπάρχουν πολλές μελέτες σχετικά με τη μεθοδολογία της ψυχομετρικής στάθμισης των ερωτηματολογίων. Ενδεικτικά αναφέρονται οι: (Ραφτόπουλος & Θεοδοσοπούλου, 2002), (Higgins & Straub, 2006), (Koutsogiannou, Dimoliatis, Mavridis, Bellos, Karathanos, & Jelastopulu, 2015), 40

41 (Dimoliatis, Vasilaki, Anastasopoulos, Ioannidis, & Roff, 2010), (Bolarinwa, 2015), (Alexopoulos, Argyriou, & Bourna, 2015). Χαρακτηριστική είναι η σχηματική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων ενός ψυχομετρικά σταθμισμένου ερωτηματολογίου (Εικόνα 14). Εικόνα 14. Σχηματική αναπαράσταση αποτελεσμάτων ψυχομετρικής στάθμισης. Πηγή: Copyright 2002, William M.K. Trochim, All Rights Reserved Ορισμοί Αξιοπιστία (Reliability): Ο βαθμός στον οποίο ένα ερωτηματολόγιο θα παράγει το ίδιο αποτέλεσμα εάν διανεμηθεί και πάλι. Είναι επίσης ένα μέτρο του βαθμού στον οποία ένα ερωτηματολόγιο μπορεί να αντανακλά μια πραγματική αλλαγή. Εγκυρότητα (Validity): Ο βαθμός στον οποίο ένα ερωτηματολόγιο αντανακλά την πραγματικότητα. Υπάρχει ένας αριθμός από διαφορετικές πτυχές της εγκυρότητας σε ισχύ. Εγκυρότητα του περιεχομένου (Content Validity): Αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο μία μέτρηση (κάποιου παράγοντα) αντιπροσωπεύει όλες τις πτυχές μιας δομής. Εσωτερική εγκυρότητα (Internal Validity): Ο βαθμός στον οποίο οι ερωτήσεις μέσα ένα όργανο συμφωνούν μεταξύ τους. Δηλαδή, ότι ένα υποκείμενο θα ανταποκριθεί σε παρόμοιες ερωτήσεις με παρόμοιο τρόπο. Επηρεάζει επίσης η πιθανότητα να παράγει ψευδείς θετικά και ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα. Εξωτερική εγκυρότητα (External Validity): Η ικανότητα να κάνει γενικεύσεις σχετικά με τον πληθυσμό πέραν του δείγματος που εξετάστηκε. Στατιστική εγκυρότητα (Statistical Validity): Σχετίζεται με την εσωτερική εγκυρότητα, και αξιολογεί κατά πόσον οι διαφορές στο ερωτηματολόγιο είναι αποτελέσματα της διαφορετικότητας των ομάδων του δείγματος (π.χ. άντρες γυναίκες). Διαμήκης εγκυρότητα (Longitudinal Validity): Εάν ένα ερωτηματολόγιο επιστρέφει τα ίδια αποτελέσματα σε ένα δεδομένο πληθυσμό με την πάροδο του χρόνου, αν υποτεθεί ότι όλα τα άλλα παραμένουν ίδια. Γλωσσική εγκυρότητα (Lingusitic Validity): Αν η διατύπωση των ερωτήσεων είναι κατανοητή με τον ίδιο τρόπο από τον καθένα που το συμπληρώνει. Διακρίνουσα εγκυρότητα (Discriminant Validity): Η ικανότητα του ερωτηματολογίου να ανιχνεύει αληθινές διαφορές μεταξύ των ομάδων, και να μην ανιχνεύει διαφορές όταν δεν υπάρχουν. 41

42 Δομική εγκυρότητα (Construct Validity): Η ικανότητα ενός μέτρου για να αξιολογήσει σωστά μια συγκεκριμένη σχέση αιτίας και αιτιατού ανάμεσα στη μέτρηση και κάποιου άλλου παράγοντα. Συγκλίνουσα εγκυρότητα (Convergent Validity): Αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο δύο μετρήσεις δομών που θεωρητικά θα έπρεπε να σχετίζονται, είναι και στην πραγματικότητα συσχετισμένες. Ευαισθησία (Sensitivity): Ο βαθμός στον οποίο το όργανο μπορεί να προσδιορίσει ένα πραγματικό θετικό αποτέλεσμα, π.χ., προσδιορίσει με ακρίβεια ένα άτομο που έχει την πάθηση. Εξειδίκευση (Specifity): Παρόμοια με την ευαισθησία, Ο βαθμός στον οποίο το όργανο μπορεί να προσδιορίσει ένα πραγματικό αρνητικό αποτέλεσμα, π.χ. να προσδιορίσει σωστά τους ανθρώπους που δεν είναι ασθενείς. Ανταπόκριση (Responsiveness): Ικανότητα να ανιχνεύει τι διαφορές όταν ένας συμμετέχων βελτιώνει ή χειροτερεύει το προσωπικό του αποτέλεσμα. Η εγκυρότητα και η αξιοπιστία ενός ερωτηματολογίου, σχετίζονται ουσιαστικά με το σφάλμα μέτρησης που προκύπτει από τα αποτελέσματα αυτού. Η εγκυρότητα έχει άμεση σχέση με το συστηματικό σφάλμα, ενώ η αξιοπιστία με τον τυχαίο παράγοντα σφάλματος. Στο διάγραμμα των (Higgins & Straub, 2006), Εικόνα 15, φαίνεται η συσχέτιση της εγκυρότητας και αξιοπιστίας με το σφάλμα μέτρησης. Εικόνα 15. Συσχέτιση εγκυρότητας και αξιοπιστίας ερωτηματολογίου με το Σφάλμα Μέτρησης. 42

43 Σε αντιστοιχία με την εργασία των (Koutsogiannou, Dimoliatis, Mavridis, Bellos, Karathanos, & Jelastopulu, 2015), οι ιδιότητες του εργαλείου «Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των χεριών για Εργαζόμενους σε Χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας» που ελέγχθηκαν στη συγκεκριμένη εργασία, είναι: Αξιοπιστία, Εγκυρότητα (στις μορφές της Εγκυρότητα του Περιεχομένου, Δομική Εγκυρότητα, Συγκλίνουσα Εγκυρότητα) και Ευαισθησία. Επιπλέον, υπολογίστηκαν μέτρα περιγραφικής στατιστικής, για κάθε στοιχείο του ερωτηματολογίου, και για το συνολικό αποτέλεσμα, όπως μέση τιμή, ενδιάμεση τιμή, εύρος τιμών, τεταρτημόρια, ασυμμετρία Αξιοπιστία Για τον υπολογισμό της αξιοπιστίας ενός ερωτηματολογίου, υπολογίζεται κατά πλειοψηφία ο συντελεστής Cronbach s alpha (Cronbach, 1951). Ο συντελεστής alpha ουσιαστικά συγκρίνει το άθροισμα των διακυμάνσεων όλων των στοιχείων του ερωτηματολογίου που δημιουργούν μια συγκεκριμένη δομή, ως προς τη διακύμανση της συνολικής βαθμολογίας του ερωτηματολογίου. Εφαρμόζεται κυρίως για τη μέτρηση της αξιοπιστίας ερωτηματολογίων που τα στοιχεία τους βαθμολογούνται σε κλίμακες (π.χ. Likert). Γενικά, ο συντελεστής α του Cronbach είναι ένας δείκτης εξαρτώμενος από το δείγμα, που χρησιμοποιείται για να θέσει ένα κατώτερο όριο αξιοπιστίας της κλίμακας, για το συγκεκριμένο δείγμα. Δεν θα έπρεπε να συγχέεται με την απόλυτη τιμή της αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου, κι επιπλέον δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε μία πολυδιάστατη κλίμακα (περισσότεροι του ενός παράγοντες). Για τον λόγο αυτό απαιτεί τις κάτωθι προϋποθέσεις: (α) Μη ύπαρξη διαστασιμότητας της κλίμακας. Δηλαδή, όλα τα στοιχεία να έχουν ακριβώς τις ίδιες εισροές στη δομή του ερωτηματολογίου. (β) Να μην υπάρχουν συσχετίσεις των σφαλμάτων των ερωτήσεων στην παλινδρόμησή τους με τα υπόλοιπα ερωτήματα που περιέχονται στην κλίμακα. (γ) Tα στοιχεία να είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους (δηλαδή η απάντηση στο ένα να μην επηρεάζει τον τρόπο απάντησης στο επόμενο), (δ) Nα μην υπάρχει εννοιολογική κάλυψη μεταξύ δύο στοιχείων. Πρέπει να μετρούν διαφορετικά πράγματα/ιδέες. Η τιμή του συντελεστή Cronbach s alpha δίνεται από την παρακάτω σχέση n V i (1) Ο αριθμός των στοιχείων της κλίμακας. Η διασπορά των αποτελεσμάτων σε κάθε στοιχείο. V test Ολική διασπορά βαθμολόγησης του ερωτηματολογίου. Οι θεωρητικές τιμές του alpha κυμαίνονται από 0 έως 1. Επιθυμητές είναι οι υψηλότερες τιμές του alpha (απόλυτη αξιοπιστία). Έχουν διαμορφωθεί διάφορες κλίμακες αξιοπιστίας (εσωτερική συνοχή του ερωτηματολογίου), ανάλογα με τις τιμές του alpha. alpha Εσωτερική συνοχή < 0,5 Μη αποδεκτή 43

44 0,5 0,6 Φτωχή 0,6 0,7 Μέτρια 0,7 0,7 0,8 Αποδεκτή 0,8 0,9 Καλή 0.9 Γενικός Κανόνας (Rule of Thumb) απαίτησης αξιοπιστίας πριν τη χρήση του ερωτηματολογίου. Εξαιρετική* * Σε πολλές ερευνητικές μελέτες, οι τιμές 0,95 αντιμετωπίζονται σκωπτικά, διότι υποδηλώνουν ότι τα διάφορα στοιχεία του ερωτηματολογίου είναι ακριβώς ίδια μεταξύ τους και συνεπώς δεν δίνουν διαφορετική πληροφορία στη μέτρηση. Η σχέση του συντελεστή Cronbach s alpha με το τυχαίο σφάλμα (διακύμανση του σφάλματος) είναι η ακόλουθη: (2) Για παράδειγμα, ένα ερωτηματολόγιο με α = 0,7 έχει Υπολογισμός ορίου αξιοπιστίας Guttmans Lamda 6 Στην περίπτωση που δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τον υπολογισμό του συντελεστή α, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας από τους συντελεστές αξιοπιστίας του Guttman Lamda, (1-6) (Guttman, 1945). Ειδικότερα, το όριο αξιοπιστίας Guttmans Lamda 6, (L 6 ) είναι προτιμότερο στην περίπτωση που οι συσχετίσεις των ερωτημάτων (inter item correlations) είναι μικρές σε σχέση με την πολλαπλή συσχέτιση του κάθε ερωτήματος που προκύπτει από την παλινδρόμησή του με τα υπόλοιπα. Κάτι τέτοιο ισχύει για παράδειγμα σε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο απαιτεί γνώσεις από πολλά πεδία και κάθε του ερώτημα απαιτεί γνώσεις από ένα μικρό τμήμα από αυτά. Στην περίπτωση της συγκεκριμένη έρευνας, όπως φαίνεται και στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων, οι περισσότερες συσχετίσεις είναι μικρές (<0,3), συνεπώς είναι πιο έγκυρος ο υπολογισμός του ορίου αξιοπιστίας L 6 (3) είναι η διασπορά των σφαλμάτων που προκύπτουν από τη γραμμική πολλαπλή παλινδρόμηση του ερωτήματος j με τα υπόλοιπα n - 1 ερωτήματα Εγκυρότητα Εγκυρότητα περιεχομένου Η εγκυρότητα περιεχομένου του ερωτηματολογίου ελέγχθηκε κατά τη διαδικασία μετάφρασης στην ελληνική γλώσσα και γλωσσικής και πολιτισμικής επικύρωσης του ερωτηματολογίου μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας, οριζόμενης από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας που ακολουθεί τα Διεθνή πρότυπα (forward, backward translation κλπ.). Πριν την έκδοση του τελικού ερωτηματολογίου, προηγήθηκε η (2 η ) πιλοτική διαδικασία, συμπλήρωσής του και προσωπικών συνεντεύξεων. Δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στο να εντοπιστούν τυχόν προβλήματα περιεχομένου και εικόνας του ερωτηματολογίου κι έγιναν οι τελικές παρεμβάσεις. 44

45 Ένας δείκτης που ποσοτικοποιεί την εγκυρότητα περιεχομένου ενός ερωτηματολογίου, είναι ο CVR (Content Validity Ratio). Υπολογίζεται από τη σχέση: (4) Όπου, Ν ο αριθμός των συμμετεχόντων στην πιλοτική δοκιμασία. n e ο αριθμός εξ αυτών που κατά την προσωπική συνέντευξη θεώρησαν το ερωτηματολόγιο ουσιώδες. Δομική εγκυρότητα Η δομική εγκυρότητα του ερωτηματολογίου ελέγχθηκε με τη χρήση της ανάλυσης παραγόντων και ειδικότερα: Επαληθευτική Παραγοντική Ανάλυση, ΕΠΑ (Confirmatory Factor Analysis, CFA). Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση, ΔΠΑ (Exploratory Factor Analysis EFA). Η CFA διεξήχθη για να ελέγξει εάν το σύνολο των υποκείμενων διαστάσεων του ερωτηματολογίου (στην περίπτωσή μας 1) είναι επαρκές για να εξηγήσει όλες τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των 26 συνολικά στοιχείων του ερωτηματολογίου «Γνώσης υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας». Η ΔΠΑ χρησιμοποιήθηκε για να διερευνήσει τις διαστάσεις που απαιτούνται προκειμένου να εξηγηθεί η μεταβλητότητα των απαντήσεων. Ως κατώτερο όριο συνεισφοράς (loading) ενός στοιχείου σε έναν παράγοντα θεωρήθηκε το 0,3. Προκειμένου να γίνει μία αξιόπιστη ανάλυση παραγόντων, πρέπει να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις (Costello & Osborne, 2005). 1. Το μέγεθος του δείγματος πρέπει να είναι επαρκές. Ένας κοινός γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να υπάρχουν ν ~ 10 άτομα για κάθε στοιχείο του ερωτηματολογίου (26 στην περίπτωσή μας). 2. Επάρκεια της δειγματοληψίας προκειμένου να διεξαχθεί αξιόπιστη ανάλυση παραγόντων. Μπορεί να υπολογιστεί μέσω του κριτηρίου των Kaiser Meyer Olkin (KMO) (Kaiser, 1970). H στατιστική του κριτηρίου είναι μία μέτρηση της αναλογίας της διακύμανσης μεταξύ των μεταβλητών ως προς αυτές που έχουν κοινή διακύμανση. Οι τιμές του κυμαίνονται μεταξύ 0 και 1. Έχουν διαμορφωθεί διάφορες κλίμακες επάρκειας δειγματοληψίας ανάλογα με τις τιμές του KMO. KMO < 0,5 άθλια 0,5 0,7 μέτρια 0,7 0,8 καλή 0,8 0,9 θαυμάσια > 0,9 άριστη. Επάρκεια δειγματοληψίας 3. Κανονικότητα των αποτελεσμάτων. Η κανονικότητα της κατανομής των αποτελεσμάτων ελέγχεται με δύο τρόπους. α) Γραφικά, με τη χρήση των Q-Q plots (Quantile plots). β) Μέσω του τεστ κανονικότητας των Shapiro Wilk. 45

46 4. Συσχέτιση των μεταβλητών. Εάν οι μεταβλητές παρουσιάζουν πολύ μεγάλη θετική ή αρνητική συσχέτιση μεταξύ τους (> 0,8 ή < -0,8) είναι αδύνατον να καθοριστεί μία και μοναδική συμβολή σε έναν παράγοντα. Στην αντίθετη περίπτωση, εάν μία μεταβλητή έχει μικρή συσχέτιση με τις υπόλοιπες, (< 0,3 ή > -0,3), η μεταβλητή κατά πάσα πιθανότητα δεν μετρά την ίδια υποκείμενη δομή όπως οι υπόλοιπες μεταβλητές. Έλεγχος αξιοπιστίας της ανάλυσης παραγόντων (Root Mean Square Error of Approximation -RMSEA). Ο έλεγχος αξιοπιστίας της ανάλυσης παραγόντων γίνεται μέσω του συντελεστή RMSEA, που υπολογίζεται ως: (5) Όπου df = οι βαθμοί ελευθερίας του συστήματος, που υπολογίζονται ως η διαφορά του κατάλληλου μοντέλου με το κορεσμένο μοντέλο. (6) Ν = ο αριθμός παραγόντων. Έχουν διαμορφωθεί διάφορες κλίμακες αξιοπιστίας της ανάλυσης παραγόντων ανάλογα με τις τιμές του RMSEA. RMSEA < 0,5 ή < 0,6 καλή 0,5 0,8 αποδεκτή 0,8 0,10 μέτρια > 0,10 μη αποδεκτή. Αξιοπιστία ανάλυσης Παραγόντων Συγκλίνουσα Εγκυρότητα Η συγκλίνουσα εγκυρότητα μίας κλίμακας υπολογίζεται συνήθως μέσω του συντελεστή συσχέτισης Pearson. Ο συντελεστής συσχέτισης Pearson, r P, εκτιμά τη δύναμη της γραμμικής σχέσης ανάμεσα σε ζεύγη δεδομένων. Οι τιμές του κυμαίνονται μεταξύ: Επιπλέον: -1 r p 1 Θετικές τιμές υποδηλώνουν θετική γραμμική συσχέτιση. Αρνητικές τιμές υποδηλώνουν αρνητική γραμμική συσχέτιση. Η τιμή 0 υποδηλώνει μη ύπαρξη συσχέτισης. Όσο πιο κοντά στο 1 είναι η τιμή του r, τόσο πιο ισχυρή είναι η συσχέτιση. 0,00 0,19 πολύ ασθενής 0,20 0,39 ασθενής 0,40 0,59 μέτρια 0,60 0,79 ισχυρή 0,80 1,00 πολύ ισχυρή. Προκειμένου να θεωρηθεί αξιόπιστος ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson θα πρέπει το δείγμα να ικανοποιεί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: 1. Κλίμακα μέτρησης με υποδιαιρέσεις ή αναλογική. 2. Γραμμική συσχέτιση των αποτελεσμάτων των επιμέρους στοιχείων. 46

47 3. Δισδιάστατη Κανονική Κατανομή των αποτελεσμάτων των επιμέρους στοιχείων. Στην περίπτωση που δεν ικανοποιούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις (ή κάποια από αυτές), τότε αξιόπιστο κριτήριο για τη μέτρηση της συγκλίνουσας εγκυρότητας είναι ο συντελεστής κατάταξης συσχέτισης του Spearman (Spearmans Rank Correlation), r S. Οι τιμές του έχουν το ίδιο εύρος όπως και του r P και ακολουθούν την ίδια κατηγοριοποίηση. 47

48 7. Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γνώσης Υγιεινής των Χεριών ΠΓΝΠ Τα αποτελέσματα όλων των ερωτηματολογίων κατεγράφησαν στην εφαρμογή excel του Microsoft Office H στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε μέσω του Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα, R Project version 3.3.0, [64 bit]. Στη στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων του ερωτηματολογίου, δεν συμπεριελήφθησαν οι ερωτήσεις q2: Ημερομηνία διότι έγινε μόνο ένας έλεγχος και όχι ανάλυση του τύπου test retest, οπότε θα είχε και νόημα η ημερομηνία, q3: Εγκατάσταση Δομή, διότι όλα οι εργαζόμενοι ανήκαν στην ίδια δομή, το ΠΓΝΠ, q6: Χώρα (Ελλάδα) και q7: Πόλη (Πάτρα). Ως εκ τούτου, τα συνολικά αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου «Γνώσης Υγιεινής των Χεριών για Εργαζόμενους σε χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας» που περιελήφθησαν στις στατιστικές αναλύσεις είναι 35 και περιλαμβάνουν τρία βασικά μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά δημογραφικά και επαγγελματικά στοιχεία. Το δεύτερο μέρος αφορά τα αποτελέσματα στις 26 ερωτήσεις για τη γνώση της υγιεινής των χεριών ενώ το τρίτο μέρος των αποτελεσμάτων είναι το συνολικό θετικό σκορ των απαντήσεων στα 26 στοιχεία Περιγραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος Συλλέχθησαν 439 ερωτηματολόγια, από 317 γυναίκες (72,21 %) και 121 άνδρες (27,56 %). Ένας (1) συμμετέχοντας δεν έδωσε απάντηση για το φύλλο του. Η ηλικία του δείγματος κυμαινόταν από ετών, με μέση τιμή 44,92 έτη, μεσαία τιμή 46 έτη και τυπική απόκλιση 7,73 έτη. Κατηγοριοποιώντας τις ηλικιακές ομάδες ανά 5 έτη έχουμε 8 κατηγορίες: Πίνακας 6. Ποσοστά συμμετεχόντων ανά ηλικιακή ομάδα Ηλικιακή ομάδα Αριθμός ατόμων Ποσοστό επί του συνόλου [25, 30) 8 1,86% [30, 35) 43 10,02% [35, 40) 52 12,12% [40, 45) 74 17,25% [45, 50) ,24% [50, 55) 80 18,65% [55, 60) 23 5,36% [60, 65] 15 3,50% Σύνολο 429* 100,00% Αριθμός Ατόμων 16 15, , , ,5 12 [25, 30) [30, 35) [35, 40) [40, 45) [45, 50) [50, 55) [55, 60) [60, 65] Διάγραμμα 5. Κατανομή του πληθυσμού ανά ηλικιακή ομάδα. * Δέκα (10) συμμετέχοντες δεν δήλωσαν την ηλικία τους. 48

49 Το 73,06% του δείγματος ανήκει είτε στο Ιατρικό είτε στο Νοσηλευτικό προσωπικό. Η Κατανομή των επαγγελμάτων του δείγματος φαίνεται στον επόμενο Πίνακα 7. Πίνακας 7. Κατανομή επαγγελμάτων δείγματος Επάγγελμα Ποσοστό επί του συνόλου 1. Νοσηλευτής ΠE 2,28% 2. Νοσηλευτής ΤE 27,85% 3. Βοηθός Νοσηλευτή ΔΕ, ΙΕΚ 18,04% 4. Μαία 1,37% 5. Ιατρός Ειδικευμένος 12,10% 6. Ιατρός Ειδικευόμενος 10,96% 7. Τεχνολόγος Υγείας 2,97% 8. Θεραπευτής Αποκατάστασης 1,60% 9. Σπουδαστής Νοσηλευτικής 0,00% 10. Φοιτητής Ιατρικής 0,00% 11. Διαιτολόγος 0,46% 12. Οδοντίατρος 0,46% 13. Κοινωνικός λειτουργός/ Κοινωνιολόγος 1,37% 14. Νεκροτόμος 0,91% 15. Τραυματιοφορέας 4,11% 16. Βοηθός Θαλάμου ΔΕ,ΥΕ 2,05% 17. Παρασκευαστής/ρια ΔΕ 2,28% 18. Βιολόγος, Χημικός ΠΕ, Βιοχημικός 0,23% 19. Διοικητικός Υπάλληλος 9,13% 20. Επισκέπτρια Υγείας 1,14% 21. Φαρμακοποιός 0,23% 22. Οδηγός 0,23% 23. Βρεφονηπιοκόμος 0,23% 100,00% Αντίστοιχα είναι τα αποτελέσματα για την Υπηρεσία (Ερώτηση 4). Πίνακας 8. Ποσοστό συμμετεχόντων ανά Υπηρεσία Υπηρεσία Αριθμός Ατόμων Ποσοστό επί του συνόλου 1. Διοικητική 49 11,16% 2. Ιατρική ,79% 3. Νοσηλευτική ,63% 4. Άλλο 15 3,42% Σύνολο ,00% 49

50 Η διαφοροποίηση στο σύνολο του ποσοστού του Ιατρικού και Νοσηλευτικού προσωπικού σε σχέση με τον προηγούμενο πίνακα έγκειται στο ότι πολλά άτομα όπως τεχνολόγοι, θεραπευτές, βοηθοί θαλάμων, τραυματιοφορείς, ανήκουν στη νοσηλευτική υπηρεσία. Οι ερωτήσεις q5 και q10, αφορούσαν αντίστοιχα το Τμήμα - Μονάδα και το Τμήμα - Κλινική. Ωστόσο οι ερωτηθέντες απάντησαν το ίδιο και στις δύο αυτές ερωτήσεις (η μεταξύ τους συσχέτιση είναι 0,68 ενώ η μέγιστη συσχέτιση οποιουδήποτε άλλου ζεύγους ερωτήσεων δεν ξεπερνά τα όρια -0,40 < r < 0,40). Ουσιαστικά αυτές οι δύο ερωτήσεις μετρούν το ίδιο πράγμα. Στο αρχικό αγγλικό ερωτηματολόγιο του WHO η ερώτηση Ward (αντίστοιχη του q5), αφορούσε σε Πτέρυγα ή Τμήμα Νοσοκομείου και η απάντησή της ήταν προαιρετική, ανάλογα με το Σύστημα Παροχής Φροντίδας Υγείας, ενώ η ερώτηση Department (αντίστοιχη του q10), αφορούσε σε κλινική, όπως φαίνεται από τις υπάρχουσες απαντήσεις. Κατά τη διαδικασία μετάφρασης και γλωσσικής και πολιτισμικής επικύρωσης, δόθηκαν επεξηγήσεις στην ερώτηση q5, ως: Τμήμα, πτέρυγα, κλινική ή ιατρείο ενός νοσοκομείου για μια συγκεκριμένη κατηγορία ή ομάδα ασθενών (αντιστοιχεί στο πιο μικρό τμήμα μιας υγειονομικής δομής: μία υπηρεσία μπορεί να περιλαμβάνει πολλά τμήματα). Δυστυχώς οι επεξηγήσεις δημιούργησαν σύγχυση στους ερωτώμενους. Σε μελλοντική επεξεργασία, η ερώτηση αυτή (q5) θα πρέπει είτε να αφαιρεθεί, είτε να διαφοροποιηθεί, με αναφορά στις δομές που ανήκουν οι κλινικές (π.χ. τομέας για το ελληνικό σύστημα οργανισμών παροχής φροντίδας υγείας). Βέβαια κι εδώ υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με την κατηγορία προσωπικού, όπως φαίνεται στα οργανογράμματα του ΠΓΝΠ που αφορούν στη νοσηλευτική υπηρεσία σε σχέση με την ιατρική υπηρεσία 1. Το 55,35% του πληθυσμού δηλώνει ότι έχει λάβει κατάρτιση /εκπαίδευση στην υγιεινή των χεριών τα τελευταία 3 χρόνια, ενώ το υπόλοιπο 44,68 % δεν έχει λάβει εκπαίδευση την τελευταία τριετία. Από τα αποτελέσματα της ερώτησης: «Χρησιμοποιείτε ως ρουτίνα αλκοολούχο σκεύασμα για την υγιεινή των χεριών;» το 74,03% απάντησε θετικά, ποσοστό σχεδόν τριπλάσιο από το 25,97% που δεν το χρησιμοποιεί. Στο επόμενο Διάγραμμα 6, φαίνονται οι διαφοροποιήσεις των απαντήσεων στις δύο ερωτήσεις και ότι ουσιαστικά, η κατάρτιση δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην πρακτική της υγιεινής των χεριών. 80% 70% 60% 50% 40% ΝΑΙ 30% 20% 10% 0% Κατάρτιση / εκπαίδευση Υγιεινής των χεριών Χρήση αλκοολούχου σκευάσματος ως ρουτίνα ΟΧΙ Διάγραμμα 6. Κατάρτιση υγιεινής των χεριών και χρήση αλκοολούχων σκευασμάτων

51 Το αποτέλεσμα της ερώτησης 13, για τη χρήση αλκοολούχου σκευάσματος, δείχνει μια πρώτη εκτίμηση ότι αναφορικά με τα στοιχεία της έκθεσης (ECDC, 2013), που αφορούσε στο διάστημα , η κατάσταση στην Ελλάδα δεν έχει διαφοροποιηθεί Αποτίμηση γνώσεων υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους του ΠΓΝΠ Οι ερωτήσεις αφορούν αποκλειστικά στον έλεγχο των γνώσεων υγιεινής των χεριών. Το σύνολο των στοιχείων που απαρτίζουν τις ερωτήσεις είναι 26. Η κάθε σωστή απάντηση βαθμολογήθηκε με 1. Συνεπώς το μέγιστο σκορ που μπορεί να επιτύχει κάποιος είναι 26. Η συνολική εικόνα των απαντήσεων σε κάθε στοιχείο φαίνεται στον επόμενο Πίνακα 9.Οι σωστές απαντήσεις είναι σύμφωνα με τον WHO 2. Πίνακας 9. Συνολικές απαντήσεις των 439 συμμετεχόντων στην έρευνα γνώσεων υγιεινής των χεριών στο ΠΓΝΠ. Στοιχείο q14 q15 Ερώτηση (Εντός της παρενθέσεως η σωστή απάντηση) Ποιο από τα παρακάτω είναι η κύρια οδός της διασταυρούμενης μετάδοσης δυνητικά επιβλαβών μικροβίων μεταξύ ασθενών σε μια υγειονομική εγκατάσταση. (Τα χέρια των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης όταν δεν καθαρίζονται) Ποια είναι η πιο συχνή πηγή μικροβίων η οποία ευθύνεται για τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (π.χ. σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις) (Μικρόβια που ήδη φέρει ο ασθενής) Αριθμός σωστών απαντήσεων Ποσοστό (%) σωστών απαντήσεων επί του συνόλου του πληθυσμού Αριθμός λανθασμένων απαντήσεων Δεν απάντησαν ,22% ,26% Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία του ασθενή από την μετάδοση των μικροβίων; q16a Πριν την επαφή με τον ασθενή (ναι) ,72% 5 5 q16b q16c q16d Άμεσα μετά την έκθεση σε σωματικά υγρά (π.χ. αίμα, ούρα) (όχι) Μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς (π.χ. κρεβάτι, κομοδίνο, τραπέζι, καρέκλα κλπ.) (όχι) Αμέσως πριν από μια καθαρή/άσηπτη διαδικασία (ναι) 13 2,96% ,98% ,93% Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία των εργαζομένων σε χώρους παροχής Υπηρεσιών Υγείας από την μετάδοση των μικροβίων; q17a Μετά την επαφή με τον ασθενή (ναι) ,63%

52 q17b q17c q17d q18a q18b q18c q18d q19 q20a q20b q20c q20d q20e q20f Άμεσα μετά την έκθεση σε σωματικά υγρά (ναι) Αμέσως πριν από μια καθαρή/άσηπτη διαδικασία (όχι) Μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς (π.χ. κρεβάτι, κομοδίνο, τραπέζι, καρέκλα κ.λπ.) (ναι) ,58% ,13% ,34% Ποιες από τις παρακάτω δηλώσεις σχετικά με την εφαρμογή στα χέρια αντισηπτικού με αλκοολούχα σκευάσματα και το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό είναι σωστές; Η εφαρμογή αντισηπτικού είναι πιο γρήγορη για καθαρισμό χεριών σε σχέση με το πλύσιμο (σωστό) Η εφαρμογή αντισηπτικού προκαλεί ξηρότητα στο δέρμα περισσότερη απ ότι με το πλύσιμο (λάθος) Η εφαρμογή αντισηπτικού είναι πιο αποτελεσματικό ενάντια στα μικρόβια σε σχέση με το πλύσιμο (σωστό) Το πλύσιμο χεριών και η εφαρμογή αντισηπτικού συνιστάται να γίνονται διαδοχικά το ένα μετά το άλλο (λάθος) Ποιος είναι ο ελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για την εφαρμογή αντισηπτικού αλκοολούχο διαλύματος για να σκοτωθούν τα περισσότερα μικρόβια στα χέρια σας; (20 δευτ.) ,26% ,46% ,07% ,76% ,32% Ποια μέθοδος υγιεινής χεριών απαιτείται στις παρακάτω περιπτώσεις; Πριν την ψηλάφηση της κοιλίας (αντισηπτικό) Πριν τη χορήγηση ενέσιμου (αντισηπτικό) Μετά το άδειασμα συσκευής συλλογής ούρων (αντισηπτικό) Μετά την αφαίρεση εξεταστικών γαντιών (αντισηπτικό) Μετά το στρώσιμο κρεβατιού ασθενούς (αντισηπτικό) Μετά από εμφανή έκθεση σε αίμα (πλύσιμο) ,75% ,36% ,03% ,63% ,90% ,69% Ποια από τα παρακάτω πρέπει να αποφεύγονται, καθώς σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα αποικισμού των χεριών με τα παθογόνα μικρόβια; q21a Χρήση κοσμημάτων (ναι) ,43% 40 2 q21b Κατεστραμμένο δέρμα (ναι) ,08% 20 6 q21c Τεχνητά νύχια (ναι) ,71% 25 7 q21d Συχνή χρήση κρέμας χεριών (όχι) ,08% q21e Χρήση γραβάτας (ναι) ,47% Όπως φαίνεται από τον πίνακα 9, αλλά και στο επόμενο Διάγραμμα 7, μόνο 7 από τα 26 στοιχεία συγκέντρωσαν άριστο ποσοστό γνώσεων >90%, ενώ 7 στοιχεία ήταν ανεπαρκή (< 20%) 52

53 Σωστές απαντήσεις Λάθος Απαντήσεις Δεν απάντησαν Διάγραμμα 7. Απεικόνιση αποτελεσμάτων των ερωτήσεων (συνολικά 26 στοιχεία). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Διάγραμμα 8. Ποσοστό σωστών απαντήσεων σε κάθε στοιχείο, επί του συνολικού πληθυσμού. Από τις επιμέρους απαντήσεις σε κάθε στοιχείο μπορούν να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα. Ειδικότερα: Στην ερώτηση q15: Ποια είναι η πιο συχνή πηγή μικροβίων η οποία ευθύνεται για τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (π.χ. σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις), μόνο το 15,26 % γνώριζε τη σωστή απάντηση, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία (ποσοστό 80,18%) θεωρεί το νοσοκομειακό περιβάλλον υπεύθυνο για τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. 53

54 Οι ερωτήσεις q16 και q17 σχετίζονται με τις «5 στιγμές» που σώζουν ζωές. q16: Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία του ασθενή από την μετάδοση των μικροβίων και q17: Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία των εργαζομένων σε χώρους παροχής Υπηρεσιών Υγείας από την μετάδοση των μικροβίων; Έλαβαν πολύ μικρά ποσοστά (2,96%, 12,98% και 19,13% αντίστοιχα) τα στοιχεία που είχαν το «ΟΧΙ» ως απάντηση, ενώ αντίθετα έλαβαν υψηλά ποσοστά >88% τα στοιχεία που είχαν το «ΝΑΙ» ως απάντηση. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί με ένα από τα παρακάτω: 1. Άγνοια των κατευθυντήριων οδηγιών του WHO, αν και το 55,35% του πληθυσμού δήλωσε ότι έλαβε κατάρτιση την τελευταία τριετία. 2. Επιπόλαιη διαδικασία συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου (ΝΑΙ σε όλα). 3. Γενικότερη άγνοια, που οδηγεί σε υπερκατανάλωση προϊόντων υγιεινής των χεριών, με οικονομικές και άλλες συνέπειες. Οι ερωτήσεις q18, q19 και q20 σχετίζονται με τη διαδικασία εφαρμογής των τρόπων υγιεινής των χεριών. q18: Ποιες από τις παρακάτω δηλώσεις σχετικά με την εφαρμογή στα χέρια αντισηπτικού με αλκοολούχα σκευάσματα και το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό είναι σωστές; q19: Ποιος είναι ο ελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για την εφαρμογή αντισηπτικού αλκοολούχο διαλύματος για να σκοτωθούν τα περισσότερα μικρόβια στα χέρια σας; και q20: Ποια μέθοδος υγιεινής χεριών απαιτείται στις παρακάτω περιπτώσεις; Μόνο το 36,38% κατά μέσο όρο γνωρίζει τη σωστή διαδικασία εφαρμογής των τρόπων υγιεινής των χεριών. Το χαμηλότερο σκορ 12,76% κατεγράφη στην ερώτηση q18d: «Το πλύσιμο χεριών και η εφαρμογή αντισηπτικού συνιστάται να γίνονται διαδοχικά το ένα μετά το άλλο», γεγονός που δείχνει ότι οι περισσότεροι συγχέουν τα σωστά πεδία εφαρμογής των τρόπων υγιεινής των χεριών. Οι ερωτήσεις q14 και q21 σχετίζονται με τη διασταυρούμενη μετάδοση. q14: Ποιο από τα παρακάτω είναι η κύρια οδός της διασταυρούμενης μετάδοσης δυνητικά επιβλαβών μικροβίων μεταξύ ασθενών σε μια υγειονομική εγκατάσταση. q21: «Ποια από τα παρακάτω πρέπει να αποφεύγονται, καθώς σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα αποικισμού των χεριών με τα παθογόνα μικρόβια;». Η q21 είχε πολύ υψηλά θετικά ποσοστά στα 3 στοιχεία της (τιμαλφή, κατεστραμμένο δέρμα και τεχνητά νύχια), και μεσαία ποσοστά ~ 50% για τη χρήση κρέμας χεριών και τη γραβάτα. Η ερώτηση q14 εμφάνισε καλό ποσοστό σωστών απαντήσεων (77,22%). Σε γενικές γραμμές οι εργαζόμενοι γνωρίζουν τους ενοχοποιητικούς παράγοντες της διασταυρούμενης μετάδοσης μικροβίων Συνολική αποτίμηση γνώσεων υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους του ΠΓΝΠ Το συνολικό θετικό αποτέλεσμα του ερωτηματολογίου βάσει των απαντήσεων που έδωσαν οι 439 συμμετέχοντες στα επιμέρους στοιχεία q14 q21e έχει τα παρακάτω μέτρα: Μέση Τιμή (Mean) 14,13 Μεσαία Τιμή (Median) 14 54

55 Τυπική απόκλιση 2,41 Min 4 Max 21 Το τελικό αποτέλεσμα, δείχνει γνώσεις υγιεινής των χεριών των εργαζομένων παροχής υπηρεσιών υγείας στο ΠΓΝΠ σε ποσοστό 54,35% που κατηγοριοποιούνται ως ανεπαρκείς. Στον επόμενο Πίνακα 10, φαίνεται η κατανομή των θετικών αποτελεσμάτων (συνολικό σκορ ερωτηματολογίου) σε σχέση με τον αριθμό των ατόμων. Πίνακας 10. Κατανομή τελικού θετικού αποτελέσματος ως προς τον πληθυσμό. Τελικό θετικό αποτέλεσμα Αριθμός Ατόμων Ποσοστό επί του δείγματος 4 1 0,23% 5 1 0,23% 7 3 0,68% 8 2 0,46% 9 8 1,82% ,28% ,69% ,02% ,08% ,91% ,03% ,53% ,97% ,87% ,37% ,59% ,23% Διάγραμμα 9. Η κατανομή των σωστών απαντήσεων ως προς τον πληθυσμό. Με τη μωβ γραμμή σχεδιάστηκε η κανονική κατανομή. 55

56 Αποτελέσματα ανά κατηγορία εργαζομένου Έγινε έλεγχος των τιμών του τελικού σκορ, ανά κατηγορία προκειμένου να ελεγχθούν τυχόν διαφορές με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Σε ότι αφορά τη θέση εργασίας, αναλύθηκε η ερώτηση q5: Τμήμα Μονάδα αλλά δεν έγινε ανάλυση για την ερώτηση q10: Τμήμα Κλινική, σύμφωνα με όσα περιγράφηκαν στη παράγραφο 7.1. Υπηρεσία Τα αποτελέσματα με βάση την Υπηρεσία, φαίνονται στον επόμενο Πίνακα 11. Πίνακας 11. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q4: Υπηρεσία Στατιστικό μέτρο Υπηρεσία min max mean median std 1. Διοικητική , , Ιατρική , , Νοσηλευτική , , Άλλο , ,405 Εμφανίζονται ελάχιστες διαφοροποιήσεις ως προς την Υπηρεσία. Ελαφρύ προβάδισμα σε όσους απάντησαν άλλο (Χημικοί, εργαστηριακοί κλπ.) 14,60 Ιατρικό προσωπικό 14,26 Νοσηλευτικό προσωπικό 14,14 Διοικητικοί: 13,67 Φύλο Τα αποτελέσματα με βάση το φύλο, φαίνονται στον επόμενο Πίνακα 12. Πίνακας 12. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q8: Φύλο Φύλο Στατιστικό μέτρο min max mean median Std 1. Θήλυ , , Άρρεν , ,536 Αμελητέα η διαφοροποίηση ως προς το φύλο. Γυναίκες, Μέσος Όρος θετικού αποτελέσματος 14,16 Άντρες Μέσος Όρος θετικού αποτελέσματος 14,05 Κατάρτιση / Εκπαίδευση Τα αποτελέσματα με βάση την κατάρτιση/εκπαίδευση του προσωπικού στην υγιεινή των χεριών τα τελευταία 3 χρόνια, φαίνονται στον επόμενο Πίνακα

57 Πίνακας 13. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q12: Κατάρτιση / Εκπαίδευση Στατιστικό μέτρο Κατάρτιση / Εκπαίδευση min max mean median Std 1. ΝΑΙ , , ΟΧΙ , ,368 Η συμμετοχή σε εκπαίδευση / κατάρτιση, φέρνει το αντίθετο από το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Έχουν μικρό προβάδισμα στο θετικό σκορ, όσοι ΔΕΝ έχουν λάβει εκπαίδευση / κατάρτιση τα τελευταία τρία χρόνια. Χρήση αντισηπτικού Τα αποτελέσματα με βάση τη χρήση αντισηπτικού διαλύματος, ως ρουτίνα για την υγιεινή των χεριών φαίνονται στον επόμενο Πίνακα 14. Πίνακας 14. Στατιστικά μέτρα θετικού αποτελέσματος / κατηγορία q13: χρήση αντισηπτικού διαλύματος Στατιστικό μέτρο Κατάρτιση / Εκπαίδευση min max mean median Std 1. ΝΑΙ , , ΟΧΙ , ,299 Η διαφοροποίηση στον Μ.Ο. του συνολικού θετικού αποτελέσματος για όσους χρησιμοποιούν ως ρουτίνα αλκοολούχο σκεύασμα 14,27 έναντι των υπολοίπων, 13,75 υποδηλώνει άγνοια των υπολοίπων γενικότερα για τους κανόνες υγιεινής. Ηλικία Οι μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις στο τελικό Θετικό Αποτέλεσμα εμφανίζονται με την ηλικία, όπως φαίνεται και από τον επόμενο Πίνακα 15, καθώς και τη διαγραμματική αναπαράσταση (Διάγραμμα 10). Πίνακας 15. Μέσος όρος θετικού αποτελέσματος ανά ηλικιακή ομάδα. Ηλικιακή ομάδα mean [25, 30) 13,85 [30, 35) 14,42 [35, 40) 15,11 [40, 45) 14,39 [45, 50) 13,81 [50, 55) 13,44 [55, 60) 14,75 [60, 65] 16 57

58 Μ.Ο. Συνολικού θετικού αποτελέσματος 16 15, , , ,5 12 [25, 30) [30, 35) [35, 40) [40, 45) [45, 50) [50, 55) [55, 60) [60, 65] Διάγραμμα 10. Μέσος Όρος θετικού αποτελέσματος ανά ηλικιακή ομάδα Οι ηλικιακές ομάδες και > 55 έχουν τις καλύτερες γνώσεις υγιεινής των χεριών. Στο αποτέλεσμα αυτό σημαντικό ρόλο παίζουν: Η Εμπειρία > 55. Σωστή εκπαίδευση μέσω Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή σωστή κατάρτιση [35,40). Τμήμα - Μονάδα Η ανάλυση ανά Τμήμα Μονάδα, έγινε βάσει των αποτελεσμάτων στην ερώτηση q5, και ουσιαστικά κατόπιν της σύγχυσης που δημιουργήθηκε στους ερωτώμενους (όπως αναφέρθηκε στην παράγραφο 7.1), αφορά το Τμήμα / Κλινική / Μονάδα / Ιατρείο όπου εργάζονται. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης φαίνονται στον επόμενο Πίνακα 16. Πίνακας 16: Μέσος όρος θετικού αποτελέσματος ανά Τμήμα Μονάδα (Ward) Τμήμα / Κλινική / Μονάδα / Ιατρείο (Ward) Μ.Ο. θετικού αποτελέσματος 1. Νεκροτομείο 15,75 2. Γραμματεία/ Οικονομικό/ Τμήμα Κίνησης Ασθενών/ Γραμματέας Νοσηλευτικών Τμημάτων / Πρωτόκολλο 13,06 3. Νοσηλευτική Διεύθυνση 11,00 4. Δομές Αποκατάστασης Κοινωνικής και Ψυχικής επανένταξης 14,25 5. Οδηγός 15,00 6. Τμήμα Διαιτολογίας/ Διατροφής 16,00 7. Φαρμακείο 10,33 8. Κλινική Αποκατάστασης Κακώσεων Νωτιαίου Μυελού 14,73 9. Μονάδα Τεχν. Διατροφής 15, Τμήμα Υγειονομικού Υλικού /Αντιδραστηρίων 15, Εργαστήριο Μεταβολικών Νοσημάτων 17, Παιδικός Σταθμός 12,00 58

59 Τμήμα / Κλινική / Μονάδα / Ιατρείο (Ward) Μ.Ο. θετικού αποτελέσματος 13. Κεντρική Αποστείρωση 13, Ογκολογικό/Ημερήσια Νοσηλεία 15, Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας 15, Επισκεπτριών Υγείας 18, Τμήμα Λοιμωδών Νοσημάτων/ Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων 16, Κέντρο Αίματος/Αιμοδοσία 13, Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία (ΤΕΙ) 14, Νευρολογική κλινική 11, Παιδιατρική/παιδοπνευμονολογικό 14, Καρδιολογική κλινική 13, Δερματολογικά κλινική 13, Νεφρολογική κλινική 14, Εργαστήριο Αιματολογικό, Βιοχημικό, Μικροβιολογικό, Παθολογοανατομικό, Κυτταρολογικό 14, Παθολογική κλινική /Γαστρεντερολογικό 13, Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) 13, Τμήμα Φυσικοθεραπείας 14, Ενδοσκοπικό/Πνευμονιολογικό Ιατρείο 14, Μονάδα Λιθίασης & Λαπαροσκοπίας 12, Μονάδα Τεχνητού Νεφρού (ΜΤΝ) 14, Μαιευτική/ Γυναικολογική κλινική 15, Γναθοχειρουργικό ιατρείο 17, Οφθαλμολογική κλινική 14, Ορθοπαιδική κλινική 14, Ουρολογική κλινική 13, ΩΡΛ κλινική 15, Νευροχειρουργική κλινική 13, Εργαστήριο Επεμβατικής Ακτινολογίας/ Μαγνήτης/ Αιμοδυναμικό/ Ακτινοδιαγνωστική/ Ακτινοθεραπείας/ Ογκολογίας 13, Μονάδα Εμφραγμάτων(ΜΕΜ)/Υπομονάδα 14, Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) Ενηλίκων 14, Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) Παίδων 15, Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ) 16, Μαιευτήριο 15, Χειρουργική/ Αγγειοχειρουργική κλινική/ Παιδοχειρουργική 14, Μονάδα Μεταμόσχευσης Μυελού των Οστών- Μονάδα Μεσογειακής Αναιμίας (ΜΜΜΟ- 14,00 ΜΜΑ)/Α.Τ.Μ.Α. 47. Αναισθησιολογικό Τμήμα 14, Χειρουργείο 13,43 59

60 Κατά την αύξουσα ταξινόμηση των αποτελεσμάτων και τη διαγραμματική τους απεικόνιση, φαίνονται πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Οι Μονάδες, βρίσκονται κοντά στον Μέσο Όρο του γενικού αποτελέσματος. Εξαίρεση αποτελεί η Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ) του ΠΓΝΠ, με αποτέλεσμα 16,50. Το Τμήμα Λοιμωδών Νοσημάτων / Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων, βρίσκεται σε ικανοποιητική θέση (16,00), γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον η διαδικασία υγιεινής των χεριών κατά την αντιμετώπιση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων εφαρμόζεται με καλύτερο τρόπο. Επιπλέον η ομάδα λοιμώξεων είναι υπεύθυνη για την κατάρτιση / εκπαίδευση των εργαζομένων σε θέματα υγιεινής των χεριών. 16. Επισκεπτριών Υγείας 33. Γναθοχειρουργικό ιατρείο 11. Εργαστήριο Μεταβολικών Νοσημάτων 43. Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ) 17. Τμήμα Λοιμωδών Νοσημάτων/ Μονάδα Ειδ. Λοιμώξεων 6. Τμήμα Διαιτολογίας/ Διατροφής 1. Νεκροτομείο 14. Ογκολογικό/Ημερήσια Νοσηλεία 42. Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) Παίδων 15. Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας 37. ΩΡΛ κλινική 32. Μαιευτική/ Γυναικολογική κλινική 9. Μονάδα Τεχν. Διατροφής 44. Μαιευτήριο 10. Τμήμα Υγειονομικού Υλικού /Αντιδραστηρίων 5. Οδηγός 34. Οφθαλμολογική κλινική 29. Ενδοσκοπικό/ Πνευμονιολογικό Ιατρείο 8. Κλινική Αποκατάστασης Κακώσεων Νωτιαίου Μυελού 24. Νεφρολογική κλινική 35. Ορθοπαιδική κλινική 25. Εργαστήρια Αιματολογικά 21. Παιδιατρική/ παιδοπνευμονολογικό 45. Χειρουργική/ Αγγειοχειρουργική / Παιδοχειρουργική 31. Μονάδα Τεχνητού Νεφρού (ΜΤΝ) 28. Τμήμα Φυσικοθεραπείας 19. Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία (ΤΕΙ) 4. Δομές Αποκατάστασης /επανένταξης 40. Μονάδα Εμφραγμάτων (ΜΕΜ)/ Υπομονάδα 47. Αναισθησιολογικό Τμήμα 46. ΜΜΜΟ-ΜΜΑ /Α.Τ.Μ.Α. 41. Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) Ενηλίκων 39. Εργαστήρια Επεμβατικά / Ακτινολογικά 13. Κεντρική Αποστείρωση 26. Παθολογική /Γαστρεντερολογικό 22. Καρδιολογική κλινική 48. Χειρουργείο 27. Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) 23. Δερματολογικά κλινική 36. Ουρολογική κλινική 18. Κέντρο Αίματος /Αιμοδοσία 2. Διοικητικό προσωπικό 38. Νευροχειρουργική κλινική 30. Μονάδα Λιθίασης & Λαπαροσκοπίας 12. Παιδικός Σταθμός 20. Νευρολογική κλινική 3. Νοσηλευτική Διεύθυνση 7. Φαρμακείο Διάγραμμα 11. Μ.Ο. θετικού αποτελέσματος ερωτηματολογίου σχετικά με την κατηγορία Τμήμα / Μονάδα, σε αύξουσα ταξινόμηση. 60

61 8. Ψυχομετρική στάθμιση του ερωτηματολογίου γνώσης υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους παροχής υπηρεσιών υγείας εφαρμογή στο ΠΓΝΠ Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των στατιστικών ελέγχων βάσει των απαντήσεων των 439 εργαζόμενων του ΠΓΝΠ, στα 34 στοιχεία που συνθέτουν την κλίμακα: «Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των Χεριών για Εργαζόμενους σε χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας» Αποτελέσματα Αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου Συντελεστής αξιοπιστίας Cronbach s α Η τιμή του συντελεστή Cronbach s α ήταν 0,54 στην υπόθεση του μοντέλου μίας δομής (δηλ. ότι όλο το ερωτηματολόγιο μετράει το ίδιο πράγμα). Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση των τιμών του συντελεστή, το αποτέλεσμα αυτό σημαίνει φτωχή - μέτρια εσωτερική συνοχή του ερωτηματολογίου. Με το αποτέλεσμα αυτό, αποδεικνύεται ότι για το δείγμα των 439 ερωτώμενων του ΠΓΝΠ, το τυχαίο σφάλμα (διακύμανση του σφάλματος) είναι: Ωστόσο, ο συντελεστής α του Cronbach είναι ένας δείκτης εξαρτώμενος από το δείγμα, που χρησιμοποιείται για να θέσει ένα κατώτερο όριο αξιοπιστίας της κλίμακας, για το συγκεκριμένο δείγμα. Συνεπώς η μέτρια τιμή εσωτερικής συνοχής αντανακλάται από το δείγμα. Αναφορικά με τις επιμέρους παραμέτρους υπολογισμού του συντελεστή α, κατ αρχάς χρειάστηκε να γίνει αντιστροφή των αποτελεσμάτων αρκετών ερωτήσεων όπως φαίνεται στο επόμενο πίνακα 17 (οι αντίστοιχες ερωτήσεις έχουν το σύμβολο -) διότι είχαν αρνητική συσχέτιση με τη συνολική κλίμακα. Επιπλέον, η τιμή του συντελεστή α, μειώνεται εάν αφαιρεθούν συγκεκριμένα στοιχεία, (q5, q10, q11), ενώ εάν αφαιρεθεί οποιοδήποτε άλλο στοιχείο είναι σχεδόν σταθερή. Πίνακας 17. Αξιοπιστία κατά Cronbach, με την αφαίρεση ενός στοιχείου. Στοιχείο raw_alpha q4-0,53 q5-0,45 q8 0,54 q9 0,54 q10-0,34 q11 0,44 q12 0,54 q13 0,54 q14 0,54 q15 0,54 q16a 0,54 q16b 0,54 q16c 0,54 q16d 0,54 q17a- 0,54 61

62 Στοιχείο raw_alpha q17b 0,54 q17c 0,54 q17d 0,54 q18a- 0,54 q18b- 0,54 q18c 0,54 q18d- 0,54 q19-0,54 q20a 0,54 q20b 0,54 q20c- 0,54 q20d 0,54 q20e- 0,54 q20f- 0,54 q21a 0,54 q21b 0,54 q21c 0,54 q21d 0,54 q21e 0,54 Στη συγκεκριμένη κλίμακα, δεν καλύπτεται καταρχάς η προϋπόθεση να μην υπάρχει εννοιολογική κάλυψη μεταξύ δύο στοιχείων (απαντήσεις στις ερωτήσεις q5 και q10). Επιπλέον, όπως θα φανεί και από τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στην παρ , όπως έγινε ανάλυση παραγόντων τα στοιχεία του ερωτηματολογίου έχουν εισροές σε διαφορετικές δομές, συνολικά 16. Το αρχικό μας μοντέλο υπέθετε την ύπαρξη μίας και μοναδικής δομής, κάτι που δεν επαληθεύεται από τα αποτελέσματα. Εφόσον δεν καλύπτονται αυτές οι δύο προϋποθέσεις, δεν επεκταθήκαμε σε περαιτέρω υπολογισμούς, όπως π.χ. τον έλεγχο των συσχετίσεων των σφαλμάτων των ερωτήσεων στην παλινδρόμησή τους με τα υπόλοιπα ερωτήματα που περιέχονται στην κλίμακα Όριο αξιοπιστίας Guttmans Lamda 6 Για το δείγμα των 439 εργαζομένων του ΠΓΝΠ που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο «Γνώσης Υγιεινής των χεριών για εργαζομένους σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας» ελέγχθηκε το όριο αξιοπιστίας Guttmans Lamda 6, (L6), που δεν απαιτεί τις προϋποθέσεις του συντελεστή Cronbanchs α. Η τιμή ορίου αξιοπιστίας Guttmans Lamda 6 ήταν 0,70 στην υπόθεση του μοντέλου μίας δομής (δηλ. ότι όλο το ερωτηματολόγιο μετράει το ίδιο πράγμα). Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση των τιμών του συντελεστή, τοποθετείται στο όριο αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου Αποτελέσματα Εγκυρότητας του ερωτηματολογίου Εγκυρότητα Περιεχομένου Κατά τον έλεγχο της εγκυρότητας περιεχομένου του ερωτηματολογίου στη διαδικασία μετάφρασης στην ελληνική γλώσσα και γλωσσικής & πολιτισμικής επικύρωσης, πραγματοποιήθηκαν δύο πιλοτικές διαδικασίες συμπλήρωσής του, από 13 άτομα. Κατά τη 2 η 62

63 πιλοτική διαδικασία, έγιναν και προσωπικές συνεντεύξεις. Κατά τη διάρκεια αυτών τέθηκε από την ερευνήτρια το ερώτημα εάν θεωρούν το ερωτηματολόγιο (στην τελική του μορφή) ουσιώδες ως προς το περιεχόμενό του. Οι 12 εξ αυτών απάντησαν θετικά. Συνεπώς ποσοτικά, η εγκυρότητα περιεχομένου του ερωτηματολογίου, βάσει της σχέσης (4) υπολογίζεται σε 84,62% Δομική εγκυρότητα Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση παραγόντων του ερωτηματολογίου, προκειμένου για τον έλεγχο της δομικής εγκυρότητας, ελέγχθηκαν οι προϋποθέσεις, προκειμένου να ελεγχθεί ο βαθμός αξιοπιστίας της ανάλυσης παραγόντων. Επάρκεια Δειγματοληψίας κριτήριο ΚΜΟ Η τιμή του κριτηρίου Kaiser Meyer Olkin για τα 34 στοιχεία του ερωτηματολογίου, ήταν ΚΜΟ = 0,58 (μέτρια επάρκεια δειγματοληψίας). Κανονικότητα των αποτελεσμάτων Η κανονικότητα των αποτελεσμάτων είναι απαραίτητη Προϋπόθεση, για περαιτέρω στατιστικές αναλύσεις, όπως π.χ. για τη δομική εγκυρότητα. Για όλα τα στοιχεία του ερωτηματολογίου (34) καθώς και για το τελικό σκορ, ελέγχθηκε με δύο τρόπους, (α) μέσω του Shapiro Wilk Test for Normality και (β) με γραφικό τρόπο, Q-Q plots. Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα 18, βάσει της τιμής p-value, (p-value <0,05) για όλα τα στοιχεία, καθώς και για το συνολικό σκορ, απορρίπτεται η μηδενική υπόθεση ότι το δείγμα προέρχεται από πληθυσμό που έχει κανονική κατανομή. Πίνακας 18. Αποτελέσματα ελέγχου Κανονικότητας Shapiro-Wilk test για τα στοιχεία του ερωτηματολογίου, βάσει των απαντήσεων των 439 συμμετεχόντων. Στοιχείο Συντελεστής Κανονικότητας ερωτηματολογίου Shapiro Wilk p-value q4 0,780 p-value < 2.2e-16 q5 0,963 p-value = 7.379e-09 q8 0,559 p-value < 2.2e-16 q9 0,984 p-value = q10 0,918 p-value = 1.137e-14 q11 0,756 p-value < 2.2e-16 q12 0,632 p-value < 2.2e-16 q13 0,546 p-value < 2.2e-16 q14 0,541 p-value < 2.2e-16 q15 0,487 p-value < 2.2e-16 q16a 0,080 p-value < 2.2e-16 q16b 0,161 p-value < 2.2e-16 q16c 0,410 p-value < 2.2e-16 q16d 0,335 p-value < 2.2e-16 q17a 0,040 p-value < 2.2e-16 q17b 0,0810 p-value < 2.2e-16 63

64 Στοιχείο Συντελεστής Κανονικότητας p-value ερωτηματολογίου Shapiro Wilk q17c 0,492 p-value < 2.2e-16 q17d 0,277 p-value < 2.2e-16 q18a 0,626 p-value < 2.2e-16 q18b 0,628 p-value < 2.2e-16 q18c 0,587 p-value < 2.2e-16 q18d 0,410 p-value < 2.2e-16 q19 0,797 p-value < 2.2e-16 q20a 0,775 p-value < 2.2e-16 q20b 0,723 p-value < 2.2e-16 q20c 0,738 p-value < 2.2e-16 q20d 0,669 p-value < 2.2e-16 q20e 0,736 p-value < 2.2e-16 q20f 0,734 p-value < 2.2e-16 q21a 0,325 p-value < 2.2e-16 q21b 0,220 p-value < 2.2e-16 q21c 0,240 p-value < 2.2e-16 q21d 0,632 p-value < 2.2e-16 q21e 0,637 p-value < 2.2e-16 Total True 0,970 p-value = 1.888e-08 Επιπλέον, η κανονικότητα των αποτελεσμάτων του δείγματος ελέγχθηκε γραφικά μέσω των Q-Q plots (Q: Quantile). Στα γραφήματα αυτού του είδους αναπαριστάται η σύγκριση των τεταρτημορίων της κατανομής του δείγματος με τα θεωρητικά τεταρτημόρια της κανονικής κατανομής. Στα επόμενα διαγράμματα (12 17) παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποια από τα γραφήματα Q-Q plots. Έγινε έλεγχος για όλα τα τελικά 34 στοιχεία του ερωτηματολογίου και το συνολικό θετικό αποτέλεσμα, που χρησιμοποιήθηκαν στις στατιστικές αναλύσεις, ωστόσο λόγω μη διαφοροποίησης των αποτελεσμάτων παρουσιάζονται ενδεικτικά αποτελέσματα. Διάγραμμα 12. Q-Q γράφημα της ερώτησης q4: Υπηρεσία. Διάγραμμα 13. Q-Q γράφημα της ερώτησης q5: Τμήμα-Μονάδα. 64

65 Διάγραμμα 14. Q-Q γράφημα της ερώτησης q9: Ηλικία. Διάγραμμα 15. Q-Q γράφημα της ερώτησης q16c: Αν θα πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία του ασθενή από την μετάδοση των μικροβίων, μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς. Διάγραμμα 16. Q-Q γράφημα της ερώτησης q19: Ελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για την εφαρμογή αντισηπτικού αλκοολούχο διαλύματος για να σκοτωθούν τα περισσότερα μικρόβια στα χέρια των εργαζομένων. Διάγραμμα 17. Q-Q γράφημα για το συνολικό θετικό αποτέλεσμα (TotalTrue). Βάσει των ανωτέρω υπάρχουν σαφέστατες αποδείξεις μη ύπαρξης κανονικότητας του δείγματος και του πληθυσμού. Συσχέτιση των μεταβλητών. Υπολογίστηκαν οι συσχετίσεις μεταξύ των διαφόρων μεταβλητών (34 στοιχεία του ερωτηματολογίου). Τα αποτελέσματά δείχνουν πολύ μικρές συσχετίσεις για τα περισσότερα στοιχεία (-0,5 < r < 0,5), με εξαίρεση τις μεταβλητές q5 και q10 για τις οποίες έγινε αναφορά στην παρ. 7.1 (r q5 q10 = 0,68). Πολλές από τις μεταβλητές έχουν μικρή συσχέτιση με τις υπόλοιπες (<0,3 ή > -0,3), με αποτέλεσμα οι μεταβλητές αυτές κατά πάσα πιθανότητα δεν μετρούν την ίδια υποκείμενη δομή όπως οι υπόλοιπες μεταβλητές. Στο επόμενο διάγραμμα 18, απεικονίζονται οι συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών. Η επεξήγηση των χρωμάτων (εύρος τιμών r), φαίνεται στην κλίμακα δεξιά του διαγράμματος. 65

66 q4 q5 q8 q9 q10 q11 q12 q13 q14 q15 q16a q16b q16c q16d q17a q17b q17c q17d q18a q18b q18c q18d q19 q20a q20b q20c q20d q20e q20f q21a q21b q21c q21d q21e Διάγραμμα 18. Συσχετίσεις μεταξύ των 34 μεταβλητών. Βάσει των ανωτέρω, τα αποτελέσματα της ανάλυσης παραγόντων δεν θεωρούνται αξιόπιστα. Επαληθευτική Παραγοντική Ανάλυση, ΕΠΑ Η Επαληθευτική Παραγοντική Ανάλυση, ΕΠΑ (Confirmatory Factor Analysis, CFA) διεξήχθη για να ελέγξει εάν το σύνολο των υποκείμενων διαστάσεων του ερωτηματολογίου (στην περίπτωσή μας μία διάσταση) είναι επαρκές για να εξηγήσει όλες τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των 26 συνολικά στοιχείων της κλίμακας «Ερωτηματολόγιο γνώσης υγιεινής των χεριών σε εργαζόμενους σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας». Η μηδενική υπόθεση είναι: «Η υποτιθέμενη δομή ταιριάζει με τα δεδομένα». Κατά ανάλυση παραγόντων CFA χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood). Η διερεύνηση πραγματοποιήθηκε σταδιακά ξεκινώντας από την υπόθεση του ενός παράγοντα (δομή) και προσθέτοντας κάθε φορά μία επιπλέον δομή. Σύμφωνα με τις τιμές της p-value το στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα ήταν 16 παράγοντες. Ωστόσο, επειδή πολλές μεταβλητές συνεισέφεραν σε περισσότερες από μία δομές με μικρές τιμές φορτίσεων, πραγματοποιήθηκε «στροφή» των δεδομένων προκειμένου ν αποσαφηνιστούν οι δομές. Η μεθοδολογία των στροφών που χρησιμοποιήθηκε ήταν η promax, (Hendrickson & White, 1964) γενικού γραμμικού μετασχηματισμού, υπό τον όρο της διατήρησης της διακύμανσης των παραγόντων. Τα αποτελέσματα της δομής (κατόπιν των στροφών) των 16 παραγόντων είναι: 66

67 Chi square statistic x 2 = 159,26 για 137 βαθμούς ελευθερίας (df). Για df = 137, η κριτική τιμή της x 2 είναι x 2 critical value = 165,316. Ισχύει x 2 < x 2 critical value και συνεπώς δεν απορρίπτεται η μηδενική υπόθεση ότι οι 16 παράγοντες είναι ικανοποιητικοί. Στο ίδιο αποτέλεσμα οδηγούμαστε και με το έλεγχο της p-value = 0,0937 σε επίπεδο σημαντικότητας α = 0,05. Στον επόμενο πίνακα 19, φαίνονται τα αποτελέσματα των 16 παραγόντων. Αθροιστικά κατά 56% τη συνολική διακύμανση των αποτελεσμάτων. Μόνο οι δέκα πρώτοι παράγοντες έχουν ιδιοτιμή >1. Πίνακας 19. Μοντέλο 16 παραγόντων αποτελέσματα. Παράγοντας Συνολικό άθροισμα συνεισφορών (Ιδιοτιμή) Αναλογία μεταβλητότητας Συγκεντρωτική μεταβλητότητα factor1 1,77 0,05 0,05 factor2 1,62 0,05 0,1 factor3 1,54 0,05 0,15 factor4 1,52 0,04 0,19 factor5 1,44 0,04 0,23 factor6 1,33 0,04 0,27 factor7 1,22 0,04 0,31 factor8 1,21 0,04 0,34 factor9 1,14 0,03 0,38 factor10 1,04 0,03 0,41 factor11 0,92 0,03 0,43 factor12 0,91 0,03 0,46 factor13 0,85 0,03 0,49 factor14 0,84 0,02 0,51 factor15 0,84 0,02 0,54 factor16 0,78 0,02 0,56 Οι συνεισφορές των μεταβλητών μας στους παράγοντες φαίνονται στον επόμενο Πίνακα 20. Έχουν παραλειφθεί συνεισφορές < 0,3. Βάσει των αποτελεσμάτων της παραγοντικής ανάλυσης παρατηρούμε ότι υπάρχουν 5 στοιχεία που δεν συνεισφέρουν σε κανένα παράγοντα (με συνεισφορά > 0,3). Αυτά είναι: q15. Ποια είναι η πιο συχνή πηγή μικροβίων η οποία ευθύνεται για τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (π.χ. σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις). q18. Ποιες από τις παρακάτω δηλώσεις σχετικά με την εφαρμογή στα χέρια αντισηπτικού με αλκοολούχα σκευάσματα και το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό είναι σωστές; q18b. q18c. q18d. Η εφαρμογή αντισηπτικού προκαλεί ξηρότητα στο δέρμα περισσότερη απ ότι με το πλύσιμο. Η εφαρμογή αντισηπτικού είναι πιο αποτελεσματικό ενάντια στα μικρόβια σε σχέση με το πλύσιμο. Το πλύσιμο χεριών και η εφαρμογή αντισηπτικού συνιστάται να γίνονται διαδοχικά το ένα μετά το άλλο. q21e. Ποια από τα παρακάτω πρέπει να αποφεύγονται, καθώς σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα αποικισμού των χεριών με τα παθογόνα μικρόβια; (χρήση γραβάτας). 67

68 Αντιθέτως υπάρχουν τρία στοιχεία που συνεισφέρουν σε περισσότερους του ενός παράγοντες (με συνεισφορά > 0,3). Αυτά είναι: q11. Επάγγελμα. q16. Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία του ασθενή από την μετάδοση των μικροβίων; q16b. Άμεσα μετά την έκθεση σε σωματικά υγρά (π.χ. αίμα, ούρα). q17. Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία των εργαζομένων σε χώρους παροχής Υπηρεσιών Υγείας από την μετάδοση των μικροβίων; q17d. Μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς (π.χ. κρεβάτι, κομοδίνο, τραπέζι, καρέκλα κ.λπ.). 68

69 Πίνακας 20. Συνεισφορές μεταβλητών στους 16 παράγοντες (δομές του ερωτηματολογίου) Factor1 Factor2 Factor3 Factor4 Factor5 Factor6 Factor7 Factor8 Factor9 Factor10 Factor11 Factor12 Factor13 Factor14 Factor15 Factor16 q4 0,958 q5 0,649 q8 q9 0,444 q10 1,049 q11-0,400 0,787 q12 0,420 q13 0,371 q14 q15 q16a 1,021 q16b 0,326 0,386 q16c 1,075 q16d 0,462 q17a 0,634 q17b 1,106 q17c 0,940 q17d 0,381 0,309 q18a 0,724 q18b q18c q18d q19 q20a 0,644 q20b 0,438 q20c 0,514 q20d 0,704 q20e 0,418 q20f 1,150 69

70 Factor1 Factor2 Factor3 Factor4 Factor5 Factor6 Factor7 Factor8 Factor9 Factor10 Factor11 Factor12 Factor13 Factor14 Factor15 Factor16 q21a 0,898 q21b 0,516 q21c 0,656 q21d 1,038 q21e Βάσει των μεταβλητών που συνεισφέρουν στους 16 παράγοντες μπορεί να γίνει μία κατηγοριοποίηση της δομής που κρύβεται πίσω από μερικούς από αυτούς, ως εξής: Factor2. Τμήμα Μονάδα Κλινική (q5, q10). Οι παράγοντες 3, 5 και 7, έχουν συνεισφορές από τις ερωτήσεις 16 και 17, που αφορούν διαφορετικό στόχο (τον ασθενή και τον εργαζόμενο), αλλά οι απαντήσεις στα υποερωτήματα είναι ίδιες. Οι συγκεκριμένες δομές δίνουν την εντύπωση «βιαστικής» απάντησης, βάσει των λέξεων κλειδιά και όχι μελέτη της ερώτησης. Factor3. Αναφορά σε σωματικά υγρά (q16b, q17b). Factor5. Μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς (π.χ. κρεβάτι, κομοδίνο, τραπέζι, καρέκλα κλπ.) (q16c, q17d). Factor7. Αμέσως πριν από μια καθαρή/άσηπτη διαδικασία (q16d, q17c). Factor6. Οι συνεισφορές δείχνουν έντονη συσχέτιση της υπηρεσίας (q4) με το επάγγελμα (q11). Factor14. Οι συνεισφορές δείχνουν έντονη συσχέτιση της εκπαίδευσης/κατάρτισης (q12) με τη χρήση αλκοολούχου διαλύματος ως ρουτίνα (q13). Έλεγχος αξιοπιστίας της ανάλυσης παραγόντων (Root Mean Square Error of Approximation -RMSEA). Για τα δεδομένα των 16 παραγόντων, υπολογίστηκε ο συντελεστής RMSEA = 0,10. Βάσει της κατηγοριοποίησης των τιμών του, η ανάλυση παραγόντων είχε μέτρια αξιοπιστία, γεγονός αναμενόμενο, εφόσον δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις για έγκυρη ανάλυση. 70

71 Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση, ΔΠΑ (Exploratory Factor Analysis EFA). Με τη χρήση της ΔΠΑ διερευνήθηκαν οι διαστάσεις που απαιτούνται προκειμένου να εξηγηθεί η μεταβλητότητα των απαντήσεων στα 34 στοιχεία του ερωτηματολογίου. Προκειμένου να γίνει διερεύνηση των απαιτουμένων παραγόντων, χρησιμοποιήθηκε γραφική ανάλυση, scree plot. Τα αποτελέσματα φαίνονται στο επόμενο Διάγραμμα 19. Διάγραμμα 19. Γράφημα Scree plot απαιτούμενων παραγόντων, και ιδιοτιμές σχετιζόμενες με την ανάλυση κυρίων συνιστωσών, βάσει των δεδομένων των 34 στοιχείων του ερωτηματολογίου. Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 14, απαιτούνται τουλάχιστον 11 παράγοντες για να εξηγηθεί η μεταβλητότητα των απαντήσεων Συγκλίνουσα Εγκυρότητα Η συγκλίνουσα εγκυρότητα των απαντήσεων στα στοιχεία της κλίμακας που αφορούσαν την αποτίμηση της υγιεινής των χεριών (q14 q21e), σε σχέση με το συνολικό θετικό αποτέλεσμα της κλίμακας (TotalTrue) υπολογίστηκε αρχικώς μέσω του συντελεστή συσχέτισης Pearson. Τα αποτελέσματα φαίνονται στον Πίνακα 21. Μερικοί έλεγχοι δεν είχαν στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα p value > 0,05 ή 0,10 Στα στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα οι συσχετίσεις δεν ήταν μεγαλύτερες από 0,4 Πίνακας 21. Τιμές συντελεστή συσχέτισης Pearson r p Στοιχείο ερωτηματολογίου Συντελεστής Pearson r p p-value q14-0,298 2,094e-10*** q15 0,023 0,6318 q16a -0,089 0, q16b -0,047 0,

72 Στοιχείο ερωτηματολογίου Συντελεστής Pearson r p p-value q16c 0,100 0, q16d -0,140 0,003714* q17a -0,016 0,7341 q17b -0,120 0, q17c 0,148 0,002262* q17d -0,059 0,222 q18a -0,251 1,82e-07*** q18b 0,316 3,119e-11*** q18c -0,242 5,132e-07*** q18d -0,225 1,992e-06*** q19-0,210 1,169e-05*** q20a -0,361 8,426e-15*** q20b -0,200 3,097e-05*** q20c 0,287 1,218e-09*** q20d -0,321 7,461e-12*** q20e -0,166 0, ** q20f 0,260 3,401e-08*** q21a 0,315 1,582e-11*** q21b -0,212 8,922e-06*** q21c -0,263 2,874e-08*** q21d 0,084 0, q21e -0,232 1,714e-06*** Σε γενικές γραμμές τα δεδομένα εμφάνισαν ασθενή συσχέτιση (χαμηλή συγκλίνουσα εγκυρότητα). Ωστόσο, το δείγμα που αναλύθηκε δεν ικανοποιεί τις προϋποθέσεις: 1. Κλίμακα μέτρησης με υποδιαιρέσεις ή αναλογική. 2. Γραμμική συσχέτιση των αποτελεσμάτων των επιμέρους στοιχείων. 3. Δισδιάστατη Κανονική Κατανομή των αποτελεσμάτων των επιμέρους στοιχείων. Στην περίπτωση αξιόπιστο κριτήριο για τη μέτρηση της συγκλίνουσας εγκυρότητας είναι ο συντελεστής κατάταξης συσχέτισης του Spearman (Spearmans Rank Correlation), r S. Οι τιμές του έχουν το ίδιο εύρος όπως και του r P και ακολουθούν την ίδια κατηγοριοποίηση. Τα αποτελέσματα του υπολογισμού του συντελεστή συσχέτισης Spearman φαίνονται στον ακόλουθο Πίνακα 22. Πίνακας 22. Τιμές συντελεστή συσχέτισης Spearman r s Στοιχείο ερωτηματολογίου Συντελεστής Spearman r s p-value q14-0,320 7,738e-12*** 72

73 Στοιχείο ερωτηματολογίου Συντελεστής Spearman r s p-value q15 0,042 0,3875 q16a -0,077 0,1095 q16b -0,059 0,2201 q16c 0,081 0, q16d -0,137 0,004757* q17a -0,027 0,5736 q17b -0,132 0,006397* q17c 0,132 0,006509* q17d -0,075 0,1222 q18a -0,246 3,297e-07*** q18b 0,313 5,067e-11*** q18c -0,229 2,226e-06*** q18d -0,223 3,246e-06*** q19-0,217 6,218e-06*** q20a -0,418 2,2e-16*** q20b -0,204 1,99e-05*** q20c 0,299 2,382e-10*** q20d -0,355 2,538e-14*** q20e -0,179 0, ** q20f 0,292 4,863e-10*** q21a -0,268 1,213e-08*** q21b 0,270 1,213e-08*** q21c -0,204 1,956e-05*** q21d 0,074 0,1294 q21e -0,205 2,477e-05*** 73

74 9. Συμπεράσματα - Προτάσεις Οι επιδημιολογικές ενδείξεις υποδηλώνουν, ότι η υγιεινή των χεριών είναι ένα σημαντικό μέρος για την πρόληψη στη φροντίδα υγείας, που έχει σχέση με τις σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις. Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι εξαιρετικά περίπλοκη και είναι συνέπεια πολλαπλών αλληλοεξαρτώμενων επιρροών από τη βιολογία, το περιβάλλον, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Γι αυτό λοιπόν είναι βασικό να ληφθούν υπόψη όχι μόνο οι συμπεριφορές των εργαζομένων αλλά και τα εμπόδια που στέκονται ανάμεσα στη θεωρία και την αποτελεσματική πράξη. Έρευνες έχουν αποδείξει τη θετική συσχέτιση μεταξύ της γνώσης, της κατάρτισης, της πρακτικής και της εργασιακής εμπειρίας. Η εξασφάλισης μιας θετικής στάσης απέναντι στην υγιεινή των χεριών καθώς και η βελτίωση της ευαισθητοποίησης μέσω των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων με την «ονομαστική» συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα και σεμινάρια θα ενισχύσουν τις γνώσεις υγιεινής των χεριών και την επακόλουθη εφαρμογή τους στην καθημερινότητα. Στην παρούσα ερευνητική εργασία πραγματοποιήθηκε αποτίμηση των γνώσεων υγιεινής των χεριών σε εργαζομένους στην παροχής φροντίδας υγείας στο ΠΓΝΠ, ενώ ταυτόχρονα, μέσω του δείγματος των 439 εργαζομένων που ανταποκρίθηκαν στη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, ελέγχθηκε η ψυχομετρική στάθμιση της κλίμακας: «Ερωτηματολόγιο γνώσης υγιεινής των χεριών για εργαζόμενους σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας». Η κλίμακα προέρχεται από το Hand Hygiene questionnaire for Health Care Workers του WHO που μεταφράστηκε και επικυρώθηκε γλωσσικά & πολιτισμικά σε προηγούμενη εργασία της ερευνήτριας. Η γνώση της υγιεινής των χεριών μεταξύ των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο του Ρίου βρέθηκε να είναι σε ποσοστό 54,35% και κρίνεται ως ανεπαρκής. Το αποτέλεσμα αυτό είναι χαμηλότερο σε σχέση με τ αποτελέσματα άλλων συγχρονικών μη παρεμβατικών μελετών που χρησιμοποίησαν ερωτηματολόγιο αποτίμησης γνώσεων των εργαζομένων (Ho, Ho, Hng, & al, 2013), (Akyol, 2007), (Maheshwari, Kaore, & al, 2014), (Silva, Andrade, & Silva, 2014), οι οποίοι κατέγραψαν ποσοστά 60%, - 70% ενώ βρίσκεται σε συμφωνία με τα αποτελέσματα της μελέτης των (Kołpa, Grochowska, & al, 2015), που κατέγραψαν χαμηλά ποσοστά. Θα πρέπει ωστόσο να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο χρόνος, ο τόπος καθώς και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η συμπλήρωση του κάθε ερωτηματολογίου. Σημαντικό παράγοντα αποτελεί το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες ήταν εργαζόμενοι και βρίσκονταν εν ώρα υπηρεσίας, με ότι αυτό συνεπάγεται. Ωστόσο, παρά τις ανεπαρκείς γνώσεις, τα ποσοστά των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων στο Π.Γ.Ν.Π. είναι αρκετά χαμηλά 2,97%, σύμφωνα με τη μελέτη των (Alexopoulos, Batzi, Messolora, & Jelastopulu, 2011), σε σχέση με τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ελλάδα, 9,3% για το διάστημα (WHO, 2010). Το ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο του WHO θεωρείται αξιόπιστο και έγκυρο εργαλείο. Η εσωτερική συνοχή του ερωτηματολογίου βρέθηκε να είναι μέτρια σύμφωνα με τον συντελεστή άλφα του Cronbach και να τοποθετείται και στο όριο αξιοπιστίας κατά Guttmans Lamda 6 λόγω του ότι έχει άμεση εξάρτηση από τις απαντήσεις του δείγματος. Ψυχομετρικά χρήζει διερεύνηση άλλων μεθόδων διότι οι απαντήσεις του συγκεκριμένου δείγματος δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις των στατιστικών ελέγχων για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία. Προτάσεις Η εκπαίδευση για την υγιεινή των χεριών θα ήταν ακόμα πιο ουσιαστική με την στόχευση συγκεκριμένων ομάδων επαγγελματιών υγείας και εργαζομένων άλλων ειδικοτήτων (καθαρίστριες, αποκλειστικοί νοσοκόμοι) ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι με τον 74

75 ασθενή, λαμβάνουν εκπαίδευση υγιεινής των χεριών. Η εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών από όλο και περισσότερες ειδικότητες θα αποτελέσει ένα υγιές παράδειγμα προς μίμηση όχι μόνο μεταξύ των εργαζομένων αλλά και στο περιβάλλον του ασθενή. H συγκεκριμένη έρευνα, θα πρέπει ν αποτελέσει το έναυσμα για την ανάπτυξη κατάλληλων και στοχευμένων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην κατάρτιση, στην τήρηση της υγιεινής, βάση του αλκοολούχου διαλύματος ώστε η σχέση «εκπαίδευση και χρήση αλκοολούχου διαλύματος» από 55,35/74,03 να καταστεί ανάλογη. Έχοντας αρχή μας το γνωμικό «η γνώση είναι δύναμη» θα είναι πολύ σημαντικό να γίνει από κοινού προσπάθεια όλων των εμπλεκομένων (διοίκηση, ομάδα λοιμώξεων, δορυφόροι, εργαζόμενοι όλων των ειδικοτήτων). Η εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη είναι ζωτικής σημασίας. Μέσα από τα προγράμματα κατάρτισης τα οποία θα πρέπει να είναι υποχρεωτικά και επαναλαμβανόμενα, παίρνοντας κάθε φορά και διαφορετική μορφή, να υπάρχει και η τακτική υπενθύμιση, στην περίπτωση μη εφαρμογής της σωστής διαδικασίας, στο αγχωτικό και κοπιαστικό εργασιακό περιβάλλον. Έτσι οι εργαζόμενοι μέσω της επιτήρησης αλλά και της επιβράβευσης, θα καταφέρουν να εφαρμόσουν κατά το μέγιστο δυνατό, την σωστή υγιεινή των χεριών, περιορίζοντας έτσι, την διασταυρούμενη μετάδοση των σχετιζόμενων με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεων και των συνεπειών αυτών. Η ενίσχυση της τήρησης των καλών πρακτικών υγιεινής των χεριών, καθώς και η συνεκτίμηση πολλών και σημαντικών εξωγενών παραγόντων (φόρτος εργασίας, ακατάλληλη θέση των υποδομών υγιεινής των χεριών, βαρύτητα του εκάστοτε τμήματος κλπ.) θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. 75

76 Γ. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ahmed, Q. A., Memish, Z. A., Allegranzi, B., & al. (2006). Muslim health-care workers and alcohol-based handrubs. The Lancet, 367, pp Akyol, A. D. (2007). Hand hygiene among nurses in Turkey: opinions and practices. Journal of Clinical Nursing, 16, pp Alexopoulos, E. C., Argyriou, E., & Bourna, V. (2015). Reliability and Validity of the Greek Version of the Job Content Questionnaire in Greek Health Care Workers. Safety and Health at Work, 6, pp Alexopoulos, E. C., Batzi, E., Messolora, F., & Jelastopulu, E. (2011). Wide range of point prevalences of healthcare-associated infections in Western Greece. Epidemiology and Infection, 139 (11), pp Allegranzi, B., & Pittet, D. (2009). Role of hand hygiene in healthcare-associated infection prevention. Journal of Hospital Infection, 73, pp Bischoff, W., Reynolds, T. M., & al. (2000). Handwashing Compliance by Health Care WorkersThe Impact of Introducing an Accessible, Alcohol-Based Hand Antiseptic. Archives of Internal Medicine, 160 (7), pp Bolarinwa, O. A. (2015). Principles and Methods of Validity and Reliability Testing of Questionnaires Used in Social and Health Science Researches. Nigerian Postgraduate Medical Journal, 22 (4), pp Boyce, J., & Pittet, D. (2002). Guideline for Hand Hygiene in Health-Care Settings: recommendations of the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee and the HICPAC/SHEA/APIC/IDSA Hand Hygiene Task Force. Infection Control and Hospital Epidemiology, 23 (S12), pp. S3-S40. CDC. (2002). Guideline for Hand Hygiene in Health-Care Settings. Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR). Costello, A. B., & Osborne, J. W. (2005). Best Practices in Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most From Your Analysis. Practical Assessment Research & Evaluation, 10 (7). Cronbach, L. J. (1951). Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests. Psychometrika, 16 (3), pp Dimoliatis, I. D., Vasilaki, E., Anastasopoulos, P., Ioannidis, J. P., & Roff, S. (2010). Validation of the Greek Translation of the Dundee Ready Education Environment Measure (DREEM). Education for Health, 23 (1), p. 17. ECDC. (2011). Evidence-based methodologies for public health. Technical Report. ECDC. (2013). Point prevalence survey of healthcare-associated infections and antimicrobial use in European acute care hospitals Surveillance Report, Stockholm. 76

77 Fogelman, K., & Comper, C. (2007). Surveys and Sampling. In A. R. Coleman (ed.), Research methods in Educational Leadership and Management (2 nd edition, p. 390). SAGE Publications. Fox, C., Wavra, T., & al. (2015). Use of a Patient Hand Hygiene Protocol to Reduce Hospital- Acquired Onfections and Improve Nurses' Hand Washing. AJCC American Journal of Critical Care, 24 (3), pp Garner, J., & Favero, M. (1986). CDC guidelines for the prevention and control of nosocomial infections. Guideline for handwashing and hospital environmental control, Supersedes guideline for hospital environmental control published in American Journal of Infection Control, 14 (3), pp Gupta, A. S., Jais, M., Nangia, S., & al. (2015). Assessment of the Knowledge, Attitude and Practices Regarding Hand Hygiene amongst the Healthcare Workers in a Tertiary Health Care Centre. International Journal of Pharma Research and Health Sciences, 3 (3), pp Guttman, L. (1945). A Basis for Analyzing Test-Retest Reliability. Psychometrika, 10 (4), pp Hendrickson, A., & White, P. (1964). Promax: a quick method for rotation to orthogonal oblique structure. British Journal of Statistical Psychology, 17, pp Higgins, P. A., & Straub, A. J. (2006). Understanding the error of our ways: Mapping the concepts of validity and reliability. Nursing Outlook, 54, pp Ho, S., Ho, C., Hng, S., & al, &. (2013). Nurses compliance to hand hygiene practice and knowledge at Klang Valley hospital. La Clinica Terapeutica, 164 (5), pp Hugonnet, S., & Pittet, D. (2000). Hand hygieneðbeliefs or science? Clinical Microbiology and Infection, 6 (7), pp Institute for Healthcare Improvement. (2005). How-to Guide: Improving Hand Hygiene. Kaiser, H. F. (1970). A Second Generation Little Giffy. Psychometrika, 35 (4). Kołpa, M., Grochowska, A., & al, &. (2015). Level of Knowledge Among Medical Personnel About Infections Transferred Through Direct Contact Results of Questionnaire Survey. Przegląd Epidemiologiczny, 69, pp Kołpa, M., Grochowska, A., & al, &. (2015). Level of Knowledge Among Medical Personnel About Infections Transferred Through Direct Contact Results of Questionnaire Survey. Przegląd Epidemiologiczny, 69, pp Kotsanas, D., Scott, C., Gillespie, E. E., & al. (2008). What s hanging around your neck? Pathogenic bacteria on identity badges and lanyards. Medical Journal of Australia, 188 (1), pp Koutsogiannou, P., Dimoliatis, I. D., Mavridis, D., Bellos, S., Karathanos, V., & Jelastopulu, E. (2015). Validation of the Postgraduate Hospital Educational Environment Measure (PHEEM) in a sample of 731 Greek residents. BMC Research Notes, 8 (734), σ

78 Lane, H. J., Blum, N., & Fee, E. (2010). Oliver Wendell Holmes ( ) and Ignaz Philipp Semmelweis ( ): Preventing the Transmission of Puerperal Fever. American Journal of Public Health, 100 (6), pp Larson, E. L. (1995). APIC Guideline for Hand Washing and Hand Antisepsis in Health-Care Settings. American Journal of Infection Control, 23 (4), pp Larson, E. (1999). Skin Hygiene and Infection Prevention: More of the Same or Different Approaches? Clinical Infectious Diseases, 29, pp Latham, J. R., Magiorakos, A.-P., Monnet, D. L., & al. (2014). The role and utilisation of public health evaluations in Europe: a case study of national hand hygiene campaigns. BioMed Central - Public Health, 14 (131), p. 6. Ling, M. L., Apisarnthanarak, A., & Madriaga, G. (2015). The Burden of Healthcare-Associated Infections in Southeast Asia: A Systematic Literature Review and Meta-analysis. Health Care Epidemiology - Clinical Infectious Diseases (CID), 60 (11), pp Maheshwari, V., Kaore, N. C., & al, &. (2014). A Study to Assess Knowledge and Attitude Regarding Hand Hygiene amongst Residents and Nursing Staff in a Tertiary Health Care Setting of Bhopal City. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 8 (8), pp. DC04-DC07. Najmuddin Shabbir, M., Ahmed, I., & al. (2013). Incidence of necktie as a vector in nosocomial infection. Pakistan Journal of Surgery, 29 (3), pp Nejad, S. B., Allegranzi, B., Syed, S. B., Ellis, B., & Pittet, D. (2011). Health-care-associated infection in Africa: a systematic review. WHO. Pittet, D., & Boyce, J. (2001). Hand hygiene and patient care: pursuing the Semmelweis legacy. The Lancet, 1, pp Pittet, D., & Donaldson, L. (2006). Clean Care is Safer Care: a worldwide priority. The Lancet, 366, pp Pittet, D., Allegranzi, B., Sax, H., Dharam, S., & al. (2006). Evidence-based model for hand transmission during patient care and the role of improved practices. The Lancet, 6 (10), pp Pittet, D., Hugonnet, S., & al. (2000). Effectiveness of a hospital-wide programme to improve compliance with hand hygiene. Infection Control Programme. The Lancet, 356 (9238), pp Rajcevic, S., Djuric, P., Grujicic, M., & al, &. (2012). Knowledge, habits and attitudes of health care workers about hand hygiene. Journal of Society for development in new net environment in B&H, 6 (4), pp Saha, J. C. (2015). Nosocomial Infections As A Preventable Burden For Health Care Delivery. Faridpur Medical College Journal, 5 (1), pp Silva, D., Andrade, O., & Silva, E. (2014). Perspective of health professionals on hand hygiene. Atención Primaria, 46 (Espec Cong 1), pp

79 Soule, B. M. (1993). Apic Curriculum for Infection Control Practice (Τόμ. 1). Kendall Hunt Pub Co. Tai, J., Mok, E., Pittet, D., & al, &. (2009). Nurses and Physicians Perceptions of the Importance and Impact of Healthcare-Associated Infections and Hand Hygiene: a Multi-Center Exploratory Study in Hong Kong. Infection, 37, pp Tampuz, A., & Widmer, A. F. (2004). Hand Hygiene: A Frequently Missed Lifesaving Opportunity During Patient Care. Mayo Clinic Proceedings - Concise Review for Clinicians, 79, pp van de Mortel, T. F., Apostolopoulou, E. A., & Petrikkos, G. L. (2010). A comparison of the hand hygiene knowledge, beliefs, and practices of Greek nursing and medical students. American Journal of Infection Control, 38 (1), pp Weinstein, R. A. (2001). Controlling Antimicrobial Resistance in Hospitals: Infection Control and Use of Antibiotics. Emerging Infectious Diseases, 7 (2), pp WHO. (2009). Save Lives. Clean your Hands. Guide to Implementation. WHO. (2010). The Burden of Health Care-Associated Infection Worldwide, A Summary. WHO. (2009). WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: a Summary. Patient Safety. Widmer, A. F. (2000). Replace Hand Washing with Use of a Waterless Alcohol Hand Rub? Clinical Infectious Diseases, 31, pp Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος. (2013). Οδηγίες του Π.Ο.Υ. για την Υγιεινή των Χεριών στη Φροντίδα Υγείας: Σύνοψη (Greek Edition). Ασφάλεια του Ασθενή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ιατρικής, Αλεξανδρούπολη. Ραφτόπουλος, Β., & Θεοδοσοπούλου, Θ. (2002). Μεθοδολογία στάθμισης μιάς κλίμακας. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 19 (5), σσ

80 Δ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 1. Άδεια του ΠΟΥ για τη μετάφραση στα Ελληνικά και γλωσσική επικύρωση του ερωτηματολογίου Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers From: Subject: Greek translation request Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health- Care Workers Date: Tue, 18 Aug :31: Thank you for your interest in WHO health information products and for completing the online form. On behalf of the World Health Organization, we are pleased to authorize your request to translate and reproduce Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers into the Greek language subject to the following conditions: - This is a non-exclusive permission to translate and reproduce WHO materials. - The Translation shall be faithful to the original English text and rendered into good literary and scientific language. - The original WHO source should be acknowledged as follows: Translated with the permission of the publisher. Based on the Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers World Health Organization You are permitted to use WHO materials so long as you do not suggest that WHO endorses any specific company or products. - To provide the PDF of the translation with permission 1) to make the PDF available on WHO web site and 2) to allow the use of the PDF by third parties for non-commercial purposes. - All reasonable precautions have been taken by the World Health Organization to verify the information contained in this publication. However, the published material is being distributed without warranty of any kind, either expressed or implied. The responsibility for the interpretation and use of the material lies with the reader. In no event shall the World Health Organization be liable for damages arising from its use. -The use of the WHO logo and the logo of Patient safety are not permitted. The logo of your organization should appear on the poster. - WHO reserves the right to withdraw the permission in the event a condition is not respected. We thank you for your interest in WHO and our published information. Kind regards, Carla. 2. Ερωτηματολόγια Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers του WHO και το αντίστοιχο ελληνικό 80

81 Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health- Care Workers Period Number * The knowledge required for this test is specifically transmitted through the WHO hand hygiene training material and you may find the questions more difficult if you did not participate in this training. Tick only one answer to each question. Please read the questions carefully before answering. Your answers will be kept confidential. Short Glossary: Alcohol-based handrub formulation: an alcohol-containing preparation (liquid, gel or foam) designed for application to the hands to kill germs. Facility: health-care setting where the survey is being carried out (e.g., hospital, ambulatory, long-term facility, etc). Handrubbing: treatment of hands with an antiseptic handrub (alcohol-based formulation). Handwashing: washing hands with plain or antimicrobial soap and water. Service: a branch of a hospital staff that provides specified patient care. Ward: a division, floor, or room of a hospital for a particular category or group of patients (it corresponds to the smallest segmentation of the health-care facility; one service can include multiple wards). 1. Personal ID**: 2. Date: 3. Facility: 4. Service**: 5. Ward**: 6. City:** 7. Country**: 8. Gender: Female Male 9. Age: years * To be completed by the data manager. ** Optional, to be used if appropriate, according to the local needs and regulations. ***Technicians: radiologist, cardiology technician, operating room technician, laboratory technician Therapist: physiotherapist, occupational therapist, audiologist, speech therapist Others: dietician, dentist, social worker, etc. 81

82 10. Profession***: Nurse Auxiliary nurse Midwife Medical doctor Resident Technician Therapist Nurse student Medical student Other 11. Department (please select the department which best represents yours): Internal medicine Surgery Intensive care unit Mixed medical/surgical Emergency unit Obstetrics Paediatrics Long-term/rehabilitation Outpatient clinic Other 12. Did you receive formal training in hand hygiene in the last three years? Yes No 13. Do you routinely use an alcohol-based handrub for hand hygiene? Yes No 14. Which of the following is the main route of cross-transmission of potentially harmful germs between patients in a health-care facility? (tick one answer only) a. Health-care workers hands when not clean b. Air circulating in the hospital c. Patients exposure to colonised surfaces (i.e., beds, chairs, tables, floors) d. Sharing non-invasive objects (i.e., stethoscopes, pressure cuffs, etc.) between patients 15. What is the most frequent source of germs responsible for health care-associated infections? (tick one answer only) a. The hospital s water system b. The hospital air c. Germs already present on or within the patient d. The hospital environment (surfaces) 16. Which of the following hand hygiene actions prevents transmission of germs to the patient? a. Before touching a patient Yes No b. Immediately after a risk of body fluid exposure Yes No c. After exposure to the immediate surroundings of a patient Yes No d. Immediately before a clean/aseptic procedure Yes No 17. Which of the following hand hygiene actions prevents transmission of germs to the health-care worker? a. After touching a patient Yes No 82

83 b. Immediately after a risk of body fluid exposure Yes No c. Immediately before a clean/aseptic procedure Yes No d. After exposure to the immediate surroundings of a patient Yes No 18. Which of the following statements on alcohol-based handrub and handwashing with soap and water are true? a. Handrubbing is more rapid for hand cleansing than handwashing True False b. Handrubbing causes skin dryness more than handwashing True False c. Handrubbing is more effective against germs than handwashing True False d. Handwashing and handrubbing are recommended to be performed in sequence True False 19. What is the minimal time needed for alcohol-based handrub to kill most germs on your hands? (tick one answer only) a. 20 seconds b. 3 seconds c. 1 minute d. 10 seconds 20. Which type of hand hygiene method is required in the following situations? a. Before palpation of the abdomen Rubbing Washing None b. Before giving an injection Rubbing Washing None c. After emptying a bedpan Rubbing Washing None d. After removing examination gloves Rubbing Washing None e. After making a patient's bed Rubbing Washing None f. After visible exposure to blood Rubbing Washing None 21. Which of the following should be avoided, as associated with increased likelihood of colonisation of hands with harmful germs? a. Wearing jewellery Yes No b. Damaged skin Yes No c. Artificial fingernails Yes No d. Regular use of a hand cream Yes No Thank you very much for your time! 83

84 Ερωτηματολόγιο Γνώσης Υγιεινής των χεριών για Εργαζόμενους σε Χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας 1 Αριθμός εντύπου* *Να μη συμπληρωθεί από τον ερωτώμενο Παρακαλώ διαβάστε προσεκτικά τις ερωτήσεις πριν απαντήσετε. Οι απαντήσεις σας θα παραμείνουν εμπιστευτικές. 1. Κωδικός Ταυτοποίησης: Βάση οδηγίας 2 2. Ημερομηνία: Νοσοκομείο Ιατρική 3. Εγκατάσταση (Δομή) 3 : Κέντρο Υγείας Ιδιωτικό Ιατρείο 4. Υπηρεσία 4 : Διοικητική Νοσηλευτική Άλλο Άλλο 5. Τμήμα-Μονάδα 5 : 6. Πόλη: 7. Χώρα: 8. Φύλο Θήλυ Άρρεν 9. Ηλικία: Ετών 1 Μεταφρασμένο με την άδεια του εκδότη. Βασίστηκε στο ερωτηματολόγιο: Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health CareWorkers, του ΠΟΥ.http: //www. who.int/ entity/ gpsc/5may/ Hand_Hygiene_ Knowledge_ Questionnaire. doc?ua=1 2 Κωδικοποίηση Στοιχείων Συμμετέχοντος, θα δοθεί όταν κριθεί απαραίτητο 3 Εγκατάσταση(Δομή):Υγειονομικός χώρος όπου διεξάγεται η έρευνα (νοσοκομειακή, εξωνοσοκομειακή, μακροχρόνια περίθαλψη) 4 Υπηρεσία: κλάδος νοσοκομειακού προσωπικού που παρέχει συγκεκριμένη φροντίδα σε ασθενείς (ιατρική, νοσηλευτική, διοικητική υπηρεσία, κ.τ.λ.) 5 Τμήμα-Μονάδα: Τμήμα, πτέρυγα, κλινική ή ιατρείο ενός νοσοκομείου για μια συγκεκριμένη κατηγορία ή ομάδα ασθενών (αντιστοιχεί στο πιο μικρό τμήμα μιας υγειονομικής δομής: μία υπηρεσία μπορεί να περιλαμβάνει πολλά τμήματα). 84

85 10. Τμήμα-Κλινική (παρακαλώ επιλέξτε το τμήμα-κλινική που αντιπροσωπεύει καλύτερα το δικό σας): Παθολογική Χειρουργική Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) Επείγοντα ( ΤΕΠ ) Μικτό Παθολογική/Χειρουργική (π.χ. Κέντρο Υγείας) Μακροχρόνια περίθαλψη/τμήμα Αποκατάστασης Εξωτερικά Ιατρεία Μαιευτική Παιδιατρική Άλλο 11. Επάγγελμα: Νοσηλευτής ΠΕ ΤΕ Βοηθός Νοσηλευτή (ΔΕ, ΙΕΚ) Άλλο Μαία Ιατρός Ειδικευμένος Ειδικευόμενος Τεχνολόγος Υγείας Τ. Ακτινολόγος Τ. Καρδιολόγος Τ. Χειρουργείου Τ. Εργαστηρίου Θεραπευτής Αποκατάστασης Φυσικοθεραπευτής Εργοθεραπευτής Ακουολόγος Λογοθεραπευτής Σπουδαστής Νοσηλευτικής Φοιτητής Ιατρικής Διαιτολόγος Οδοντίατρος Κοινωνικός λειτουργός Άλλο 12. Είχατε λάβει κάποια κατάρτιση/εκπαίδευση στην υγιεινή των χεριών τα τελευταία 3 χρόνια; Ναι Όχι 13. Χρησιμοποιείτε ως ρουτίνα αλκοολούχο σκεύασμα 6 για την υγιεινή των χεριών; Ναι Όχι 6 Ένα παρασκεύασμα που περιέχει αλκοόλη (υγρό, γέλη ή αφρό) που προορίζεται για εφαρμογή στα χέρια για την εξόντωση των μικροβίων. 85

86 14. Ποιο από τα παρακάτω είναι η κύρια οδός της διασταυρούμενης μετάδοσης δυνητικά επιβλαβών μικροβίων μεταξύ ασθενών σε μια υγειονομική εγκατάσταση; (επιλέξτε μία μόνο απάντηση). a. Τα χέρια των εργαζομένων υγειονομικής περίθαλψης όταν δεν καθαρίζονται. b. Ο αέρας που κυκλοφορεί στο νοσοκομείο. c. Η έκθεση των ασθενών σε μολυσμένες (αποικισμένες) επιφάνειες (π.χ. κρεβάτια, καρέκλες, τραπέζια). d. Η κοινή χρήση μη επεμβατικών αντικειμένων (π.χ. στηθοσκόπιο, περιχειρίδα πίεσης) μεταξύ των ασθενών. 15. Ποια είναι η πιο συχνή πηγή μικροβίων η οποία ευθύνεται για τις λοιμώξεις σχετιζόμενες με τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας(π.χ. σχετιζόμενες με την υγειονομική περίθαλψη λοιμώξεις) (επιλέξτε μία μόνο απάντηση). a. Το σύστημα ύδρευσης του νοσοκομείου. b. Ο αέρας του νοσοκομείο. c. Μικρόβια που ήδη φέρει ο ασθενής. d. Το νοσοκομειακό περιβάλλον (επιφάνειες). 16. Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία του ασθενή από την μετάδοση των μικροβίων; (απαντήστε σε όλες) a. Πριν την επαφή με τον ασθενή. Ναι Όχι b. Άμεσα μετά την έκθεση σε σωματικά υγρά (π.χ. αίμα, ούρα). Ναι Όχι c. Μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς. Ναι Όχι (π.χ. κρεβάτι, κομοδίνο, τραπέζι, καρέκλα κλπ.). d. Αμέσως πριν από μια καθαρή/άσηπτη διαδικασία. Ναι Όχι 17. Σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις πρέπει να εφαρμόζεται η υγιεινή των χεριών για την προστασία των εργαζομένων σε χώρους παροχής Υπηρεσιών Υγείας από την μετάδοση των μικροβίων; ( απαντήστε σε όλες). a. Μετά την επαφή με τον ασθενή. Ναι Όχι b. Άμεσα μετά την έκθεση σε σωματικά υγρά. Ναι Όχι c. Αμέσως πριν από μια καθαρή/άσηπτη διαδικασία Ναι Όχι d. Μετά την έκθεση στο άμεσο περιβάλλον του ασθενούς Ναι Όχι (π.χ. κρεβάτι, κομοδίνο, τραπέζι, καρέκλα κ. λ. π.) 86

87 18. Ποιες από τις παρακάτω δηλώσεις σχετικά με την εφαρμογή στα χέρια αντισηπτικού με αλκοολούχα σκευάσματα και το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό είναι σωστές;(απαντήστε σε όλες) a. Η εφαρμογή αντισηπτικού είναι πιο γρήγορη για καθαρισμό χεριών σε σχέση με το πλύσιμο Σωστό Λάθος b. Η εφαρμογή αντισηπτικού προκαλεί ξηρότητα στο δέρμα περισσότερη απ ότι με το πλύσιμο Σωστό Λάθος c. Η εφαρμογή αντισηπτικού είναι πιο αποτελεσματικό ενάντια στα μικρόβια σε σχέση με το πλύσιμο Σωστό Λάθος d. Το πλύσιμο χεριών και η εφαρμογή αντισηπτικού συνιστάται να γίνονται διαδοχικά το ένα πλύσιμο Σωστό Λάθος 19. Ποιος είναι ο ελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για την εφαρμογή αντισηπτικού αλκοολούχο διαλύματος για να σκοτωθούν τα περισσότερα μικρόβια στα χέρια σας; a. 20 δευτερόλεπτα b. 3 δευτερόλεπτα c. 1 λεπτό d. 10 δευτερόλεπτα 20. Ποια μέθοδος υγιεινής χεριών απαιτείται στις παρακάτω περιπτώσεις; a. Πριν την ψηλάφηση της κοιλίας. Αντισηπτικό 7 Πλύσιμο 8 Καμία b. Πριν τη χορήγηση ενέσιμου Αντισηπτικό Πλύσιμο Καμία c. Μετά το άδειασμα συσκευής συλλογής ούρων Αντισηπτικό Πλύσιμο Καμία d. Μετά την αφαίρεση εξεταστικών γαντιών Αντισηπτικό Πλύσιμο Καμία e. Μετά το στρώσιμο κρεβατιού ασθενούς Αντισηπτικό Πλύσιμο Καμία f. Μετά από εμφανή έκθεση σε αίμα Αντισηπτικό Πλύσιμο Καμία 21. Ποια από τα παρακάτω πρέπει να αποφεύγονται, καθώς σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα αποικισμού των χεριών με τα παθογόνα μικρόβια;(απαντήστε σε όλες) a. Χρήση κοσμημάτων Ναι Όχι b. Κατεστραμμένο δέρμα Ναι Όχι c. Τεχνητά νύχια Ναι Όχι d. Συχνή χρήση κρέμας χεριών. Ναι Όχι e. Χρήση γραβάτας Ναι Όχι Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας! 7 Τρίψιμο των χεριών με αντισηπτικό διάλυμα (αλκοολούχο σκεύασμα) 8 Πλύσιμο των χεριών με απλό ή αντιμικροβιακό σαπούνι και νερό 87

88 3. Σωστές απαντήσεις ερωτηματολογίου Hand Hygiene Knowledge Questionnaire for Health-Care Workers Πηγή: WHO, Tools for evaluation and feedback, 88

89 89

90 90

91 91

92 92