τερηδόνας και μάζας σώματος σε παιδιά προσχολικής ηλικίας

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΙΔΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ Συσχέτιση των δεικτών τερηδόνας και μάζας σώματος σε παιδιά προσχολικής ηλικίας Πικραμένου Βασιλική ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ <ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ> Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2016 i

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΙΔΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΤΟΜΕΑΣ: ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΠΑΙΔΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ Συσχέτιση των δεικτών τερηδόνας και μάζας σώματος σε παιδιά προσχολικής ηλικίας Βασιλική Πικραμένου ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ <ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ> ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Κοτσάνος Νικόλαος, Καθηγητής Εγκρίθηκε από την τριμελή επιτροπή αξιολόγησης την 30 /6 /2016 Κοτσάνος Νικόλαος, Καθηγητής, επιβλέπων Αραποστάθης Κωνσταντίνος, Επίκουρος Καθηγητής, μέλος Τοπίτσογλου Βασιλική, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, μέλος Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2016 ii

3 Η παρούσα μελέτη εγκρίθηκε από την Επιτροπή Δεοντολογίας του Τμήματος Οδοντιατρικής στη συνεδρίασή της στις , με αριθμό Πρωτοκόλλου 338. iii

4 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI FACULTY OF HEALTH SCIENCES SCHOOL OF DENTISTRY POSTGRADUATE PROGRAM «DENTISTRY» DESCIPLINARY: Orthodontics and Periodontology DEPARTMENT: Paediatric Dentistry Association between dental caries and body mass in preschool children Pikramenou Vasiliki, DDS POSTGRADUATE THESIS Thessaloniki, June 2016 iv

5 Η Βασιλική Πικραμένου γνωρίζοντας τις συνέπειες της λογοκλοπής, δηλώνω υπεύθυνα ότι η παρούσα εργασία με τίτλο «Συσχέτιση των δεικτών τερηδόνας και μάζας σώματος σε παιδιά προσχολικής ηλικίας» αποτελεί προϊόν αυστηρά προσωπικής εργασίας και όλες οι πηγές που έχω χρησιμοποιήσει έχουν δηλωθεί κατάλληλα στις βιβλιογραφικές παραπομπές και αναφορές. Τα σημεία όπου έχω χρησιμοποιήσει ιδέες, κείμενο ή/και πηγές άλλων συγγραφέων, αναφέρονται ευδιάκριτα στο κείμενο με την κατάλληλη παραπομπή, η δε σχετική αναφορά περιλαμβάνεται στο τμήμα των βιβλιογραφικών αναφορών με πλήρη περιγραφή. Η ΔΗΛΟΥΣΑ, Βασιλική Πικραμένου v

6 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διευθυντές και το προσωπικό των παιδικών σταθμών για τη βοήθεια κατά τη διάρκεια της εξέτασης των παιδιών και τη διευκόλυνση ως προς τα γραφειοκρατικά θέματα που ενείχε η επίσκεψη αυτή, καθώς και τους γονείς για τη συγκατάθεσή τους να εξετάσουμε τα παιδιά τους. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους παιδοδοντιάτρους κα Βανέσσα Μπόκα και κα Διονυσία Δημητράκη καθώς επίσης και τον οδοντίατρο κ. Μιχάλη Ζουμπουλάκη για τη βοήθειά τους στην ολοκλήρωση της μελέτης. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το σύζυγό μου Βαλάντη καθώς και τους γονείς μου Γεώργιο και Ελένη για την υπομονή, υποστήριξη και συμπαράστασή τους. vi

7 Περίληψη Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της οδοντικής τερηδόνας και του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) των παιδιών προσχολικής ηλικίας που φοιτούν σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς της Θεσσαλονίκης. Μέθοδοι: Το δείγμα της μελέτης αποτελείται από 2180 υγιή παιδιά, ηλικίας μηνών από 33 ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς της Θεσσαλονίκης. Η καταγραφή των τερηδονικών αλλοιώσεων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τα κριτήρια του WHO (1997). Έγινε σύγκριση του ΔΜΣ για κάθε παιδί με τα διεθνή όρια τιμών του IOTF και τα παιδιά χωρίστηκαν σε: ελλιποβαρή, κανονικού βάρους, υπέρβαρα και παχύσαρκα. Η συσχέτιση μεταξύ ποιοτικών μεταβλητών και dmfs, πραγματοποιήθηκε με την εφαρμογή της αρνητικής διωνυμικής παλινδρόμησης. Αποτελέσματα: Η μέση ηλικία του συνολικού δείγματος ήταν 50,09 (± 10,28) μήνες, ό μέσος dmfs ήταν 0,36 (± 1,9) και το ποσοστό των παιδιών χωρίς τερηδονικές αλλοιώσεις 90,0%. Μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν υψηλότερο dmfs παρουσίαζαν τα υπέρβαρα παιδιά και τα παχύσαρκα παιδιά, 1,36 και 1,99 φορές σε σχέση με τα παιδιά κανονικού βάρους. Συμπεράσματα: Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά προσχολικής ηλικίας παρουσίαζαν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου, σε σχέση με τα ελλιποβαρή και τα παιδιά με κανονικό βάρος. Λέξεις κλειδιά: Νόσος τερηδόνα, δείκτης μάζας σώματος, παιδιά προσχολικής ηλικίας. vii

8 Abstract Early childhood caries (ECC) is a potentially serious health problem among children with a negative impact on the quality of life of both the child and the family. Studies have shown that the education status of the mother, presence of enamel hypoplasia, household income, visible dental plaque and Streptococcus Mutans colonization at a young age seem to be important risk factors for the development of ECC. Childhood obesity on the other hand, is one of the most serious public health problems worldwide. Apart from the social and psychological consequences, it also predisposes to severe health consequences, both in childhood, and later in life. The latest estimates show that the global prevalence of overweight and obese children under 5 years has increased from around 5% in 2000 to 6% in 2010 and 6.3% in It is estimated that, if current trends continue, it will rise to 11% worldwide by 2025 in children aged less than 5 years. Recent data from Greece show that 10% of Greek children aged 1-12 years are obese and a further 13.5% are overweight. Early childhood caries and body weight disturbances are both multifactorial disorders affected by genetic, social, economic and environmental factors. So far the relation of body weight to dental caries remains a controversial issue extending beyond early childhood. Aim: The aim of the study was to explore the association between dental caries and body mass index (BMI) by conducting a cross sectional study of a sample of preschool children from private day care centers of Thessaloniki. Methods: The sample consisted of 2,180 healthy (ASA I,II) children aged months from 33 private day care centers of Thessaloniki. The children belonged to three age groups (classes): 30-47, 48-59, and viii

9 months, according to local education directives. Examinations were performed on site by one calibrated examiner with disposable dental mirrors in ample day light complemented by a penlight. No drying of the teeth was used, and the child under examination was asked to swallow excess saliva. The oral examination included recording of dental caries as dmfs. In the occlusal and smooth surfaces, only the cavitated lesions were recorded. Caries on the proximal surfaces was recorded either if already cavitated, or if it had resulted in a shadow under the adjacent occlusal surface area of a primary molar or the adjacent labial/oral surface area for anterior primary teeth. In these latter cases, it was recorded as only proximal surface caries. The criteria matched those used in a previous study performed in similar public care centers of the same city, mentioned earlier (Trikaliotis et al, 2011), to allow for possible further comparisons. The same examiner (VP) measured the height and weight of each child using a portable measuring unit and a digital scale with children wearing light clothing and no shoes. In order to calculate body mass index (BMI) the formula: BMI = weight (in kilograms)/height2 (in meters) was used. The children were divided into four categories based on BMI results: underweight, normal weight, overweight and obese. For analysis, the standards recommended by the International Obesity Task Force were used which provide gender-specific cut-offs. The procedures followed were identical to the Trikaliotis et al (2011) study. Statistical methods: Intra-examiner reproducibility was estimated after re-examination of a random ten percent sample of the children within a one month interval. Statistical analysis consisted of descriptive statistics displaying frequencies and percentages. The association between the dependent count variables dmfs and the independent variables of interest ix

10 was assessed through negative binomial regression modeling, which allows for overdispersion. Data analysis was performed with the SPSS 21.0 package and P-values less than 0.05 were considered statistically significant. Results: The overall prevalence in each BMI based weight category, i.e. underweight, normal weight, overweight and obese children were 11.8%, 72.2%, 12.8%, and 3.2%, respectively. The mean age of the total sample was 50.09(±10.28) months, mean dmfs was 0.36(±1.9) and the caries free children were 90.0%. Negative binomial regression modeling analysis revealed that obese children are 1.99 times more likely to have higher dmfs than normal children (IRR= 1.989, 95%CI: , p<0.001) and overweight children 1.36 times likewise (IRR=1.365, 95%CI: , p=0.008). Similarly, the obese children were 2.36 times more likely to have higher dmfs than the underweight children (IRR= 2.359, 95%CI: , p<0.001), while the overweight children were 1.57 times likewise (IRR=1.573, 95%CI: , p =0.008). There was no statistically significant difference regarding their BMI to dmfs association between the underweight and the normal weight children (p>0.05). Data analysis verified the dependence of dmfs on age. Children aged months of age had mean dmfs 0.14 (±0.77), those of months had mean dmfs 0.46 (±2.67) and those of months of age had 0.63 (±2.11). This increase of mean dmfs with age was markedly steeper in the overweight and obese categories than in the normal weight BMI categories. The relatively higher dmfs of the obese and overweight children was mostly evident in the older (60-71 months) age group. Between the present study and the one performed by Trikaliotis et al (2011) in the public kindergartens of the same city, are notable differences in their findings. These are in the number of caries-free children (79.8% vs. 90.0% respectively) and in the x

11 mean dmfs values, both in total and per BMI category, which too, appear to be significantly lower in the present study. Conclusions: Caries prevalence in this sample of children attending private day care centers was low. Overweight and obese pre-school children were at higher risk of dental caries than normal- and underweight children. Further studies are required to explore the mechanism responsible for the association between BMI and dental caries and explore the compounding effect of age and socioeconomic status on that relation. Key words: dental caries, body weight, preschool children. xi

12 Περιεχόμενα Περίληψη 7 Abstract 8 Εισαγωγή..13 Υλικό και μέθοδος..16 Αποτελέσματα..19 Συζήτηση 21 Βιβλιογραφία.26 Πίνακες 31 Γραφήματα..32 xii

13 Εισαγωγή Η τερηδόνα βρεφικής και νηπιακής ηλικίας (Early Childhood Caries- ECC) είναι σοβαρή νόσος των δοντιών και ορίζεται ως η εμφάνιση βλάβης ποικίλης βαρύτητας σε οποιαδήποτε επιφάνεια του δοντιού κατά τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού (EAPD 2015) ή ως παρουσία ενός η περισσότερων τερηδονισμένων, ελλειπόντων λόγω τερηδόνας ή εμφραγμένων επιφανειών σε οποιοδήποτε νεογιλό δόντι, σε παιδιά 71 μηνών ή μικρότερα (AAPD 2015). Η εμφάνιση οποιασδήποτε τερηδονικής βλάβης στις λείες επιφάνειες των δοντιών σε παιδιά μικρότερα των 3 ετών αποτελεί ένδειξη για παρουσία σοβαρής μορφής τερηδόνας βρεφικής και νηπιακής ηλικίας (Severe Early Childhood Caries-S-ECC)(AAPD 2015). Η νόσος τερηδόνα βρεφικής και νηπιακής ηλικίας μπορεί να αποτελέσει το αίτιο για την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων στην υγεία των παιδιών, με αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής τόσο του παιδιού όσο και της οικογένειας (Martin-Junior και συν. 2013). Από πρόσφατες μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι η εμφάνιση και η εξέλιξη της νόσου επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας, η παρουσία υποπλασίας στην αδαμαντίνη, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας, οι διατροφικές συνήθειες του παιδιού, η κακή στοματική υγιεινή, η παρουσία ορατής μικροβιακής πλάκας και η παρουσία βακτηρίων όπως ο Streptococcus Mutans (Harris και συν. 2004, Zhou και συν. 2012, Boka και συν. 2013). Μια επιδημιολογική μελέτη που ξεκίνησε το 1992, με πρωτοβουλία της Σουηδίας, συγκέντρωσε στοιχεία σχετικά με την νόσο τερηδόνα στα νεογιλά δόντια από οκτώ ευρωπαϊκές χώρες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα παιδιά ηλικίας 5 ετών στην Ελλάδα είχαν μέσο dmfs 3,49(±6,48), ενώ οι υψηλότερες τιμές dmfs εμφανίζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο (7,93 ± 11,49), 13

14 την Ιταλία (7,22 ± 13,39), τη Γερμανία (6,06 ± 8,51) και την Ιρλανδία (4,41 ± 7,13) (Bolin και συν. 1996). Πρόσφατες έρευνες που έγιναν στη χώρα μας έδειξαν ακόμα χαμηλότερες τιμές dmfs για παιδιά προσχολικής ηλικίας όπως 1,84(±4,10) για παιδιά 5 ετών της Θεσσαλονίκης (Oulis και συν. 2012), τιμή 0,85(±3,23) για παιδιά 6 ετών στην Αθήνα (Mantonanaki και συν. 2013), και 1,3(±3,80) για παιδιά με μέσο όρο ηλικίας 3,6 ετών από δημοτικούς παιδικούς σταθμούς της Θεσσαλονίκης (Boka και συν. 2013). Η παιδική παχυσαρκία από την άλλη πλευρά, αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα για τη δημόσια υγεία σε όλο τον κόσμο. Εκτός από τις κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, έχει επίσης σοβαρές συνέπειες στην υγεία, τόσο στην παιδική ηλικία όσο και στη μετέπειτα ζωή των ατόμων, αυξάνοντας την πιθανότητα για εμφάνιση διαβήτη, υπέρτασης, στεφανιαίας καρδιακής νόσου, εγκεφαλικού επεισοδίου, ορισμένων μορφών καρκίνου, αποφρακτικής υπνικής άπνοιας και οστεοαρθρίτιδας (Cattaneo et al. 2010). Η υπερβολική κατανάλωση τροφίμων υψηλής θερμιδικής αξίας και η καθιστική ζωή με δραστηριότητες που περιλαμβάνουν τη συνεχή παρακολούθηση τηλεόρασης και ενασχόληση με το διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν παράγοντα υψηλού κινδύνου που σε συνδυασμό με την έλλειψη σωματικής άσκησης οδηγούν στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας. Από τα πρόσφατα στοιχεία του WHO (2014) διαπιστώνεται ότι ο αριθμός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών προσχολικής ηλικίας, αυξάνεται ταχύτερα στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Οι τελευταίες εκτιμήσεις δείχνουν ότι σε παγκόσμιο επίπεδο ο επιπολασμός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών κάτω των 5 ετών έχει αυξηθεί από περίπου 5% το 2000 σε 6% το 2010 και σε 6,3% το Εκτιμάται ότι, αν συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις, θα ανέλθει σε 11 % παγκοσμίως το 2025 (WHO 2014). Πρόσφατα στοιχεία από την Ελλάδα 14

15 δείχνουν ότι το 10,2% των παιδιών ηλικίας 1-12 ετών είναι παχύσαρκα και 23,7% είναι υπέρβαρα (Kotanidou και συν. 2013). Η τερηδόνα βρεφικής και νηπιακής ηλικίας και το σωματικό βάρος είναι και οι δύο πολυπαραγοντικής φύσης διαταραχές που επηρεάζονται από γενετικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες (Harris και συν. 2004, Marshall και συν. 2007, Hayden και συν. 2013). Έχει προταθεί ότι το είδος της δίαιτας, η ποιότητα των τροφών και η περιεκτικότητά τους σε υδατάνθρακες και σακχαρόζη, μπορεί να αποτελούν κοινούς παράγοντες κινδύνου (Sharma και Hegde 2009). Ωστόσο, σε μελέτες όπου εξετάσθηκε η σχέση μεταξύ μάζας σώματος και οδοντικής τερηδόνας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, τα αποτελέσματα ήταν αντικρουόμενα. Σε μερικές καταγράφηκε θετική συσχέτιση μεταξύ της αύξησης βάρους και της οδοντικής τερηδόνας, ενώ σε άλλες απέτυχε η ανίχνευση οποιαδήποτε τέτοιας σχέσης (Hong και συν. 2008, Sheller και συν. 2009, Vazquez-Nava και συν. 2010, Τρικαλιώτης και συν. 2011, Norberg κσι συν. 2012, Bagherian και Sadeghi 2013, Edalat και συν. 2014). Μέχρι στιγμής, η σχέση του σωματικού βάρους με την οδοντική τερηδόνα παραμένει ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα που εκτείνεται και πέρα από την πρώιμη παιδική ηλικία (Li και συν. 2015). Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της οδοντικής τερηδόνας και του δείκτη μάζας σώματος των παιδιών προσχολικής ηλικίας που φοιτούν σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς της Θεσσαλονίκης. 15

16 Υλικό και Μέθοδος Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν υγιή (ASA I, II) παιδιά ηλικίας μηνών από 33 ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς της Θεσσαλονίκης από ένα σύνολο περίπου 40 που λειτουργούν στην πόλη. Οι ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί τους οποίους επισκεφθήκαμε ήταν αυτοί που μετά από συνεννόηση με τους διευθυντές και τους συλλόγους γονέων συμφώνησαν να μας επιτρέψουν να εξετάσουμε τα παιδιά. Η εξέταση των παιδιών πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις των παιδικών σταθμών από έναν εξεταστή (ΠΒ), με τη χρήση κατόπτρων μιας χρήσης, κάτω από φυσικό φως ημέρας και με τη βοήθεια μικρού φακού (penlight). Η εξέταση έγινε σε συνθήκες υγρασίας και όταν υπήρχε περίσσεια σάλιου ο εξεταστής ζητούσε από το παιδί να καταπιεί. H διεξαγωγή της μελέτης εγκρίθηκε από την Επιτροπή Δεοντολογίας του Τμήματος Οδοντιατρικής, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δεδομένου ότι οι γονείς είχαν ήδη συμφωνήσει για την εξέταση των παιδιών μέσω των συλλόγων τους δε ζητήθηκε επιπλέον έγγραφη συγκατάθεση και εξετάστηκαν όλα τα παιδιά που ήταν παρόντα στον παιδικό σταθμό την ημέρα της εξέτασης. Τα κριτήρια καταγραφής των στοιχείων της τερηδονικής εμπειρίας ήταν σύμφωνα με τις οδηγίες του WHO (1997). Οι δείκτες dmft και dmfs είναι αυτοί που χρησιμοποιούνται συχνότερα για την καταγραφή του επιπολασμού της τερηδόνας στα νεογιλά δόντια. Το d (decayed) αναφέρεται στον αριθμό των δοντιών/επιφανειών που έχουν την τερηδονική βλάβη, το m (missing) αναφέρεται στα δόντια που έχουν εξαχθεί λόγω τερηδονικής αλλοίωσης και το f (filled) αντιστοιχεί στα δόντια/επιφάνειες που έχουν εμφράξεις. Στη νεογιλή οδοντοφυΐα πολλές φορές χρησιμοποιείται το στοιχείο e (extracted) αντί του (m), για δόντια 16

17 που απουσιάζουν από τον φραγµό και δεν έχουν αποπέσει φυσιολογικά, σύµφωνα µε την οδοντική ηλικία του παιδιού, αλλά έχουν εξαχθεί λόγω τερηδονικής βλάβης. Οι τιμές που μπορεί να πάρουν οι δείκτες είναι έως 20 για τον dmft, ο οποίος αναφέρεται σε δόντια και έως 88 για τον dmfs που αναφέρεται σε οδοντικές επιφάνειες (WHO 1997). Η εξέταση των δοντιών περιελάμβανε την καταγραφή των τερηδονικών βλαβών σε επίπεδο κοιλότητας. Οποιαδήποτε όμορη τερηδονική βλάβη καταγραφόταν ως d εάν είχε εμφανή κοιλότητα ή ήταν τόσο εκτεταμένη, ώστε να δημιουργεί μια γκρι σκιά κάτω από την μασητική επιφάνεια. Τα κριτήρια καταγραφής ήταν όμοια με αυτά της έρευνας που δημοσιεύτηκε από τον Τρικαλιώτη και συν. το 2011, η οποία διεξήχθη σε δημοτικούς παιδικούς σταθμούς της ίδιας πόλης, κάτι που καθιστά δυνατές περαιτέρω συγκρίσεις. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) υπολογίσθηκε με βάση τις μετρήσεις του βάρους και του ύψους των παιδιών, οι οποίες εφαρμόσθηκαν στον τύπο ΜΣ= βάρος (kg) /ύψος (m) 2. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν από τον ίδιο εξεταστή (ΠΒ) με τη χρήση ενός φορητού μετρητή ύψους και μιας ψηφιακής ζυγαριάς, ενώ τα παιδιά έφεραν ελαφρύ ρουχισμό και ήταν χωρίς παπούτσια. Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε και στην μελέτη των Τρικαλιώτη και συνεργατών το Η τιμή ΔΜΣ του κάθε παιδιού συγκρίθηκε με τα διεθνή όρια τιμών του IOTF (International Obesity Task Force) και ανάλογα με το φύλο και την ηλικία τους, τα παιδιά χωρίστηκαν σε τέσσερις κατηγορίες: Ελλιποβαρή, Κανονικού βάρους, Υπέρβαρα και Παχύσαρκα. Οι τιμές αυτών των ορίων καθορίστηκαν από τον IOTF και από τα δεδομένα επιδημιολογικών μελετών που διεξήχθηκαν σε έξι χώρες (Βραζιλία, Μεγάλη Βρετανία, Χονγκ Κονγκ, Ολλανδία, Σιγκαπούρη, ΗΠΑ) και θεωρούνται οι περισσότερο αποδεκτές 17

18 για διεθνείς μελέτες πληθυσμών (Cole et al. 2000, Cole et al. 2007). Τα όρια πλέον θεωρούνται διεθνή και αφορούν τις κατηγορίες του ΔΜΣ σε άτομα μικρότερα των 18 ετών. Ο επανέλεγχος αξιοπιστίας του ίδιου εξεταστή για τον dmfs εκτιμήθηκε με το δείκτη tau_b Kendall και βρέθηκε 0,99, μετά από επανεξέταση του 10% του δείγματος των παιδιών, 1 μήνα μετά, σε τρεις παιδικούς σταθμούς, οι οποίοι επιλέχθηκαν τυχαία. Η συσχέτιση μεταξύ ποιοτικών μεταβλητών και dmfs, πραγματοποιήθηκε με την αξιοποίηση της αρνητικής διωνυμικής παλινδρόμησης (Negative Binomial Regression) καθώς η μεταβλητή dmfs είχε μεγάλη θετική λοξότητα. Η αρνητική διωνυμική παλινδρόμηση είναι ένα γενικευμένο γραμμικό μοντέλο για την ανάλυση ακεραίων μετρήσεων. Σε αυτή την εργασία θεωρήθηκε ως το πιο κατάλληλο μοντέλο καθώς η μεταβλητή dmfs αποτελείται από πολλά μηδενικά και η αρνητική διωνυμική παλινδρόμηση κρίθηκε ο πιο σωστός τρόπος αντιμετώπισης τους (Hilbe JM, 2011). Οι τιμές ελέγχου p που ήταν μικρότερες του 0,05 θεωρήθηκαν στατιστικά σημαντικές. Η στατιστική ανάλυση έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS

19 Αποτελέσματα Στα πλαίσια της μελέτης εξετάστηκαν συνολικά παιδιά (1.173 ή 53,8% αγόρια και ή 46,2% κορίτσια), με μέση ηλικία 50,09(±10,28) μήνες. Εξετάστηκαν όλα τα παιδιά που ήταν παρόντα στους παιδικούς σταθμούς την ημέρα της εξέτασης. Τα ποσοστά των ελλιποβαρών, κανονικού βάρους, υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών ήταν 11,8%, 72,2%, 12,8% και 3,2% αντίστοιχα. Τα παιδιά χωρίστηκαν ανάλογα με την ηλικία τους σε τρεις ομάδες: 30-47, 48-59, και μηνών. Η κατανομή τους στις 3 ηλικιακές ομάδες ήταν: α) 874 παιδιά στην ομάδα μηνών, 847 παιδιά στην ομάδα μηνών και 459 παιδιά στην ομάδα 60 έως 71 μηνών. Η κατανομή του συνόλου των παιδιών στις κατηγορίες του ΔΜΣ σύμφωνα με την ηλικία και το φύλο παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. Η συνολική μέση τιμή του dmfs ήταν 0,36(±1,90). Δεν παρουσιάζεται σημαντική στατιστική διαφορά στο dmfs μεταξύ των δύο φύλων (IRR= 1,030, 95%CI: 0,875-1,212, p=0,725). Τερηδονικές κοιλότητες βρέθηκαν σε 218/2180 παιδιά (10,0%). Τα ποσοστά των παιδιών που εμφανίζουν τερηδονικές αλλοιώσεις, καθώς επίσης και ο μέσος dmfs για κάθε κατηγορία ΔΜΣ παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Το μεγάλο ποσοστό των μηδενικών που υπάρχει στα δεδομένα δεν επιτρέπει τη χρήση των κλασικών μεθόδων ελέγχου υποθέσεων (πχ έλεγχος μέσων τιμών). Τέτοιοι μέθοδοι δεν είναι σωστό να εφαρμοστούν και τα αποτελέσματα που θα προέκυπταν δεν είναι αξιόπιστα. Τα παιδιά με ηλικία μηνών είχαν μέσο dmfs 0,14 (±0,77), αυτά με ηλικία είχαν μέσο dmfs 0,46 (±2,67) και αυτά που ήταν μηνών είχαν 0,63 (±2,11). Τα παιδιά ηλικίας μηνών είχαν κατά μέσο όρο 4,53 φορές μεγαλύτερο dmfs σε σχέση με τα παιδιά ηλικίας μηνών (IRR=4,532, 95%CI: 3,563-5,765, p<0,001). Για κάθε μήνα αύξησης 19

20 της ηλικίας το dmfs αυξάνεται κατά 5,1% (IRR=1,051, 95%CI: 1,042-1,060, p<0,001) (Πίνακας 3). Η αύξηση του μέσου dmfs σε σχέση με την ηλικία γίνεται εντονότερη στις κατηγορίες των υπέρβαρων και των παχύσαρκων, από ότι στα παιδιά που εμφανίζουν κανονικό βάρος. Αυτό παρουσιάζεται στο Γράφημα 1, το οποίο δείχνει ότι ενώ το dmfs στα παιδιά κανονικού βάρους δεν αυξάνεται από τη μεσαία προς τη μεγαλύτερη ηλικιακά ομάδα, διπλασιάζεται σχεδόν για τα παχύσαρκα, και τριπλασιάζεται για τα υπέρβαρα παιδιά των αντίστοιχων ηλικιακών ομάδων. Μέσω της αρνητικής διωνυμικής παλινδρόμησης καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα παχύσαρκα παιδιά έχουν 1,99 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν υψηλότερο dmfs σε σχέση με τα παιδιά με κανονικό βάρος (IRR= 1,989, 95%CI: 1,361-2,906, p<0,001), ενώ τα υπέρβαρα 1,36 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες (IRR=1,365, 95%CI: 1,084-1,719, p=0,008). Παρομοίως τα παχύσαρκα παιδιά έχουν 2,36 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα (IRR= 2,359, 95%CI: 1,502-3,707, p<0,001), και τα υπέρβαρα παιδιά 1,57 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα (IRR=1,573, 95%CI: 1,128-2,195, p =0,008) να έχουν υψηλότερο dmfs από τα ελλιποβαρή παιδιά. Δεν υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά στη σχέση ΔΜΣ και dmfs μεταξύ των ελλιποβαρών και των παιδιών με κανονικό βάρος (p>0,05). 20

21 Συζήτηση Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης έδειξαν μια θετική συσχέτιση μεταξύ του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και της οδοντικής τερηδόνας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, η αύξηση του τερηδονικού δείκτη γίνεται εντονότερη με την πάροδο της ηλικίας στις κατηγορίες των υπέρβαρων και των παχύσαρκων, από ό,τι στα παιδιά που εμφανίζουν κανονικό βάρος. Παρόμοια ισχυρή συσχέτιση βρέθηκε και σε έρευνα που έγινε σε δημόσιους παιδικούς σταθμούς της ίδιας πόλης (Trikaliotis και συν 2011). Συσχέτιση μεταξύ αυτών των παραγόντων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας έχει αποδειχθεί σε προηγούμενες μελέτες, σε διάφορες χώρες (Marshall και συν 2007, Vasquez-Nava και συν 2010, Bagherian and Sadeghi 2013, Bhoomika και συν. 2013). Ασθενής συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ του Δείκτη Μάζας Σώματος και του επιπολασμού της τερηδόνας σε παιδιά 4 ετών στη Σουηδία (Gerdin και συν. 2008). Αντίθετα, σε μια μελέτη που διεξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες, στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ της τερηδόνας και της παχυσαρκίας βρέθηκε μόνο για την ομάδα των παιδιών ηλικίας μηνών (Hong και συν. 2008). Υπήρξαν μελέτες, ωστόσο, που δεν έχουν βρει συσχέτιση μεταξύ του ΔΜΣ και της οδοντικής τερηδόνας (Macek and Mitola 2006, Kopycka-Kedzierawski και συν. 2008, Granville-Garcia και συν. 2008, Vania και συν. 2011, Yen and Hu 2013), η δε πρόσφατη μελέτη των Bafti και συν. (2015) σε παιδιά προσχολικής ηλικίας κατέληξε σε αντιστρόφως ανάλογη σχέση. Μία ομάδα ερευνητών, σε μια προσπάθεια να συγκεράσει όλα αυτά τα συχνά αντικρουόμενα αποτελέσματα, διεξήγαγε μία συστηματική ανασκόπηση και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ του ΔΜΣ και της οδοντικής τερηδόνας στη νεογιλή οδοντοφυΐα (Hayden και συν. 2013). Αντίθετα, μια άλλη ανασκόπηση κατέληξε στο ότι υπάρχει σημαντική διαφωνία ως προς την ύπαρξη και τη 21

22 φύση αυτής της σχέσης (Hooley και συν. 2012). Αυτό οφείλεται στο ότι τα δεδομένα του ΜΣ, βάσει των οποίων τα άτομα κατατάσσονται σε κατηγορίες, δεν βασίζονται πάντα σε στοιχεία του ίδιου πληθυσμού. Υπάρχουν µελέτες, όπως η δική μας, που συγκρίνουν τις τιμές του ΜΣ µε διεθνή επιδημιολογικά στοιχεία που ορίζονται από τον IOTF (International Obesity Task Force), τα οποία παρουσιάστηκαν από τους Cole και συνεργάτες (Cole και συν. 2000, Cole και συν 2007). Στις ΗΠΑ, όµως, οι συγκρίσεις του ΜΣ βασίζονται στα δεδομένα του CDC 2000 (Center for Disease Control and prevention) µε διαφορετικές καµπύλες ανάπτυξης, βάση των οποίων προκύπτουν οι εξής κατηγορίες: ελλιποβαρή, φυσιολογικά σε βάρος, δυνητικά υπέρβαρα (at-risk overweight) και υπέρβαρα (overweight) (Kuczmarski et al., 2002). Επίσης, σε ορισμένες χώρες, ο ΜΣ υπολογίζεται µε βάση εθνικά δεδομένα. Στην Ελλάδα, στοιχεία για τον ΜΣ δεν υπάρχουν σε εθνικό επίπεδο παρά µόνο για τα παιδιά που ζουν στη πόλη της Αθήνας. Σύμφωνα λοιπόν µε τα παραπάνω, δηλαδή την ύπαρξη διαφορετικών καµπυλών ανάπτυξης, γίνεται αντιληπτή η δυσκολία της συσχέτισης των μελετών. Επιπλέον, η διαφορετική µεθοδολογία της κλινικής εξέτασης επηρεάζει τα ευρήματα της κάθε εργασίας. Σε ορισμένες μελέτες η μέτρηση των τερηδονικών βλαβών έγινε σε κινητή οδοντιατρική μονάδα µε τη χρήση τεχνητού φωτισµού, αεροσύριγγας, κατόπτρου και ανιχνευτήρα (Hong και συν 2008), ενώ σε άλλες χρησιμοποίησαν τεχνητό φωτισµό, κάτοπτρα και γάζες ή τολύπια βάμβακος για την αφαίρεση μικροβιακής πλάκας και έλεγχο της υγρασίας (Vasquez-Nava και συν 2010). Η συσχέτιση μεταξύ μεταβολών του ΜΣ και τερηδόνας, είναι αρκετά πολύπλοκη και επηρεάζεται από παράγοντες όπως η δίαιτα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας, η γενετική, οι αλλαγές 22

23 στον τρόπο ζωής και η επίδραση του περιβάλλοντος. Οι δημοσιευμένες ερευνητικές εργασίες που έχουν ασχοληθεί µε τη συγκεκριμένη συσχέτιση και τους παράγοντες που την επηρεάζουν γενικά και ειδικότερα στα παιδιά, είναι ελάχιστες (Honne και συν 2012, Jürgensen και Petersen 2009). Στην παρούσα μελέτη, ο αυξημένος μέσος δείκτης dmfs των παχύσαρκων και υπέρβαρων παιδιών σε σχέση με τα κανονικού βάρους ήταν πιο εμφανής στην μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα (60-71 μηνών) παρά στα μικρότερα παιδιά (Γράφημα 1). Αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος που μεσολαβεί μετά την ανατολή όλων των νεογιλών γομφίων αποτελεί κρίσιμο στοιχείο, προκειμένου οι διαιτητικές συνήθειες του ατόμου να επηρεάσουν την τερηδονική του κατάσταση. Στην εργασία των Τρικαλιώτη και συνεργατών που έγινε σε 18 δημοτικούς παιδικούς σταθμούς, εξετάστηκαν 361 παιδιά με μέσο όρο ηλικίας τα 4,0 έτη (±0,8), ενώ στην παρούσα μελέτη εξετάστηκαν παιδιά με μέσο όρο ηλικίας τα 4,17 έτη (±0,85). Τα ποσοστά των ελλιποβαρών, φυσιολογικού βάρους, υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών ήταν 12,2%, 77,8%, 7,2% και 2,8%, ενώ στην παρούσα εργασία ήταν 11,8%, 72,2%, 12,8% και 3,2%, αντίστοιχα. Παρά το γεγονός ότι τόσο στην παρούσα μελέτη όσο και σε αυτή που έγινε από τους Τρικαλιώτη και συν (2011) συμμετείχαν παιδιά προσχολικής ηλικίας από την ίδια πόλη, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές στα συμπεράσματά τους. Αυτές αφορούν στον αριθμό των παιδιών χωρίς τερηδονικές αλλοιώσεις (79,8% έναντι 90,0% της παρούσας) και στις μέσες τιμές του dmfs, τόσο συνολικά όσο και ανά κατηγορία ΔΜΣ, οι οποίες επίσης, φαίνεται να είναι χαμηλότερες στην παρούσα μελέτη (Γράφημα 2). Η παρατηρούμενη απουσία αυξημένου dmfs στην ομάδα των παχύσαρκων παιδιών στη μελέτη του Τρικαλιώτη και συν (2011), τα δεδομένα θα μπορούσαν να 23

24 θεωρηθούν μειωμένης αξιοπιστίας, λόγω του πολύ μικρού αριθμού των παιδιών σε αυτή την ομάδα. Οι αναφερόμενες διαφορές στις άλλες τρεις κατηγορίες σωματικού βάρους θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποδοθούν στο υψηλότερο οικονομικό υπόβαθρο των οικογενειών που τα παιδιά τους φοιτούν στους ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς. Είναι γεγονός ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία στην παρούσα μελέτη, κάτι που αποτελεί και έναν περιορισμό της, αλλά τα υψηλά μηνιαία δίδακτρα των ιδιωτικών παιδικών σταθμών υποδηλώνουν ένα υψηλότερο από το μέσο οικογενειακό εισόδημα. Ας σημειωθεί ότι οι οικογένειες στη μελέτη του Τρικαλιώτη και συν. (2011) δεν πλήρωναν δίδακτρα, σύμφωνα με την πολιτική μη χρέωσης που ισχύει στους δημόσιους παιδικούς σταθμούς. Η θετική συσχέτιση μεταξύ της εμφάνισης της νόσου τερηδόνας και του χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου έχει επισημανθεί σε προηγούμενες μελέτες (Harris και συν. 2004, Zhou και συν. 2012). Στη παρούσα μελέτη δεν καταγράφηκαν αρχόμενες τερηδονικές αλλοιώσεις, παρά μόνο οι τερηδονικές βλάβες σε επίπεδο κοιλότητας, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του δείκτη dmfs. Επίσης, δε χρησιμοποιήθηκαν ακτινογραφίες, οπότε οι τερηδονικές βλάβες στις όμορες επιφάνειες καταγράφονταν μόνο εάν εμφάνιζαν γκρι απόχρωση της υποκείμενης αδαμαντίνης. Ένας ακόμα περιορισμός της μελέτης μας είναι ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών, το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, την καταγωγή των γονέων (πχ ποσοστό οικονομικών μεταναστών), τις συνήθειες στοματικής υγιεινής και το εισόδημα της οικογένειας. Για το τελευταίο μπορούμε μόνο να εξάγουμε έμμεσα συμπεράσματα, βασιζόμενοι στο υψηλό κόστος των διδάκτρων στους ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς. Εξαίρεση αποτελούσαν τα παιδιά που φοιτούσαν στους ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς με χρηματοδότηση 24

25 μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ, για τα οποία όμως το προσωπικό των σταθμών δε μας έδωσε περαιτέρω στοιχεία, εκτός από ότι αποτελούσαν περίπου το 5% του συνόλου των παιδιών σε κάθε ιδιωτικό παιδικό σταθμό που επισκεφτήκαμε. Συμπερασματικά, σύμφωνα με την παρούσα μελέτη τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά προσχολικής ηλικίας στην Θεσσαλονίκη, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης τερηδονικής νόσου, κάτι που αποδεικνύουν οι στατιστικά σημαντικά υψηλότερες τιμές του δείκτη dmfs σε σχέση με αυτές των ελλιποβαρών και των παιδιών κανονικού βάρους. Προτάσεις για μελλοντική έρευνα: Περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για να διερευνηθεί: α) ο μηχανισμός που ευθύνεται για τη συσχέτιση μεταξύ ΔΜΣ και οδοντικής τερηδόνας και β) η σύνθετη επίδραση της ηλικίας και της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης στην εν λόγω σχέση. 25

26 Βιβλιογραφία AAPD. American Academy on Pediatric Dentistry; American Academy of Pediatrics. Policy on early childhood caries (ECC): classifications, consequences, and preventive strategies. Pediatr Dent 2010;30(7 Suppl): Accessed 25 Aug Bafti LS, Hashemipour MA, Poureslami H, Hoseinian Z. Relationship between Body Mass Index and Tooth Decay in a Population of 3-6-Year-Old Children in Iran. Int J Dent. 2015;doi: /2015/ Bagherian A, Sadeghi M. Association between dental caries and age-specific body mass index in preschool children of an Iranian population. Indian J Dent Res. 2013;24: Bhoomika W, Ramakrishna Y, Munshi AK. Relationship between severe early childhood caries and body mass index. J Clin Pediatr Dent. 2013;37: Boka V, Trikaliotis A, Kotsanos N, Karagiannis V. Dental caries and oral health-related factors in a sample of Greek preschool children. Eur Arch Paediatr Dent. 2013;14: Bolin AK, Bolin A, Alfredsson L. Children's dental health in Europe.Caries treatment need in 5- and 12-year-old children from eight EU countries. Acta Odontol Scand. 1996;54: Cattaneo A, Monasta L, Stamatakis E,Cattaneo A, Monasta L, Stamatakis E, Lioret S, Castetbon K, Frenken F, Manios Y, Moschonis G, Savva S, Zaborskis A, Rito AI, Nanu M, Vignerová J, Caroli M, Ludvigsson J, Koch FS, Serra- Majem L, Szponar L, van Lenthe F, Brug J. Overweight and obesity in infants and pre-school children in the European Union: a review of existing data. Obes Rev. 2010;11:

27 Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ. 2000;320: Cole TJ, Flegal KM, Nicholls D, Jackson AA. Body mass index cut offs to define thinness in children and adolescents: international survey. BMJ. 2007;335:194. EAPD.Guidelines on Prevention of Early Childhood Caries: An EAPD Policy Document. Approved by the European Academy of Paediatric Dentistry Board, November eapd.gr/dat/1722f50d/file.pdf. Accessed 27 Aug Edalat A, Abbaszadeh M, Eesvandi M, Heidari A. The Relationship of Severe Early Childhood Caries and Body Mass Index in a Group of 3- to 6-year-old Children in Shiraz. J Dent (Shiraz). 2014;15: Gerdin EW, Angbratt M, Aronsson K, Eriksson E, Johansson I. Dental caries and body mass index by socio-economic status in Swedish children. Community Dent Oral Epidemiol. 2008;36: Granville-Garcia AF, de Menezes VA, de Lira PI, Ferreira JM, Leite-Cavalcanti A. Obesity and dental caries among preschool children in Brazil. Rev Salud Publica (Bogota). 2008;10: Harris R, Nicoll AD, Adair PM, Pine CM. Risk factors for dental caries in young children: a systematic review of the literature. Community Dent Health. 2004;21: Hayden C, Bowler JO, Chambers S, Freeman R, Humphris G, Richards D, Cecil JE. Obesity and dental caries in children: a systematic review and metaanalysis. Community Dent Oral Epidemiol. 2013;41:

28 Hilbe JM (2011) Negative Binomial Regression, 2nd Ed. Cambridge (UK): Cambridge University Press. Hong L, Ahmed A, McCunniff M, Overman P, Mathew M. Obesity and dental caries in children aged 2-6 years in the United States: National Health and Nutrition Examination Survey J Public Health Dent. 2008;68: Honne T, Pentapati K, Kumar N, Acharya S. Relationship between obesity/overweight status, sugar consumption and dental caries among adolescents in South India. Int J Dent Hyg Nov;10(4): Hooley M, Skouteris H, Boganin C, Satur J, Kilpatrick N. Body mass index and dental caries in children and adolescents: a systematic review of literature published 2004 to Syst Rev. 2012;doi: / Jürgensen N, Petersen PE. Oral health and the impact of socio-behavioural factors in a cross sectional survey of 12-year old school children in Laos. BMC Oral Health Nov 16;9:29. Kopycka-Kedzierawski DT, Auinger P, Billings RJ, Weitzman M. Caries status and overweight in 2- to 18-year-old US children: findings from national surveys. Community Dent Oral Epidemiol. 2008;36: Kotanidou EP, Grammatikopoulou MG, Spiliotis BE, Kanaka-Gantenbein C, Tsigga M, Galli-Tsinopoulou A. Ten-year obesity and overweight prevalence in Greek children: a systematic review and meta-analysis of data. Hormones (Athens). 2013;12: Kuczmarski RJ, Ogden CL, Guo SS, et al CDC growth charts for the United States: methods and development. National Center for Health Statistics. Vital Health Stat 2002;11:

29 Li LW, Wong HM, Peng SM, McGrath CP. Anthropometric measurements and dental caries in children: a systematic review of longitudinal studies. Adv Nutr. 2015;6: Macek MD, Mitola DJ. Exploring the association between overweight and dental caries among US children. Pediatr Dent. 2006;28: Mantonanaki M, Koletsi-Kounari H, Mamai-Homata E, Papaioannou W. Prevalence of dental caries in 5-year-old Greek children and the use of dental services:evaluation of socioeconomic, behavioural factors and living conditions. Int Dent J. 2013;63:72-9. Marshall TA, Eichenberger-Gilmore JM, Broffitt BA, Warren JJ, Levy SM. Dental caries and childhood obesity: roles of diet and socioeconomic status. Community Dent Oral Epidemiol. 2007;35: Martins-Júnior PA, Vieira-Andrade RG, Corrêa-Faria P, Oliveira-Ferreira F, Marques LS, Ramos-Jorge ML. Impact of early childhood caries on the oral health-related quality of life of preschool children and their parents. Caries Res. 2013;47: Norberg C, Hallström Stalin U, Matsson L, Thorngren-Jerneck K, Klingberg G. Body mass index (BMI) and dental caries in 5-year-old children from southern Sweden. Community Dent Oral Epidemiol. 2012;40: Oulis CJ, Tsinidou K, Vadiakas G, Mamai-Homata E, Polychronopoulou A, Athanasouli T. Caries prevalence of 5, 12 and 15-year-old Greek children: a national pathfinder survey. Community Dent Health. 2012;29: Sharma A, Hegde AM. Relationship between body mass index, caries experience and dietary preferences in children. J Clin Pediatr Dent. 2009;34:

30 Sheller B, Churchill SS, Williams BJ, Davidson B. Body mass index of children with severe early childhood caries. Pediatr Dent. 2009;31: Trikaliotis A, Boka V, Kotsanos N, Karagiannis V, Hassapidou M. Dmfs and BMI in preschool Greek children. An epidemiological study. Eur Arch Paediatr Dent. 2011;12: Vania A, Parisella V, Capasso F, Di Tanna GL, Vestri A, Ferrari M, Polimeni A. Early childhood caries underweight or overweight, that is the question. Eur J Paediatr Dent. 2011;12: Vázquez-Nava F, Vázquez-Rodríguez EM, Saldívar-González AH, Lin-Ochoa D, Martinez-Perales GM, Joffre-Velázquez VM. Association between obesity and dental caries in a group of preschool children in Mexico. J Public Health Dent. 2010;70: Yen CE, Hu SW. Association between dental caries and obesity in preschool children. Eur J Paediatr Dent. 2013;14: World Health Organization (WHO). Oral health surveys-basic methods 4 th Ed. Geneva: WHO World Health Organisation: Global Status Report on Noncommunicable Diseases. WHO Accessed 20 Aug Zhou Y, Yang JY, Lo EC, Lin HC. The contribution of life course determinants to early childhood caries: a 2-year cohort study. Caries Res. 2012;46:

31 Πίνακας 1. Κατανομή των παιδιών στις κατηγορίες του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Ηλικία, μήνες Φύλο Ελλιποβαρή Ν(%) Κανονικού βάρους Ν(%) Υπέρβαρα Ν(%) Παχύσαρκα Ν(%) Σύνολο Ν(%) Αγόρια 76 (8,7) 330 (37,8) 48 (5,5) 9 (1,0) 463 (53,0) Κορίτσια 66 (8,6) 301 (34,4) 38 (4,3) 6 (0,7) 411 (47,0) Αγόρια 49 (5,8) 341 (40,3) 52 (6,1) 16 (1,9) 458 (54,1) Κορίτσια 30 (3,5) 285 (33,6) 58 (6,8) 16 (1,9) 389 (45,9) Αγόρια 16 (3,5) 188 (41,0) 34 (7,4) 14 (3,1) 252 (54,9) Κορίτσια 20 (4,4) 129 (28,1) 48 (10,5) 10 (2,2) 207 (45,1) Πίνακας 2. Τερηδονική εμπειρία (dmfs=0 vs. dmfs 1) και μέσος δείκτης dmfs για κάθε κατηγορία Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Δείκτης τερηδόνας dmfs=0 dmfs 1 μέσος dmfs Ελλιποβαρή Ν(%) 237 (12,1%) 20 (9,2%) Κανονικού Βάρους Ν(%) 1419 (72,3%) 155 (71,1%) Κατηγορίες ΔΜΣ Υπέρβαρα Ν(%) 246 (12,5%) 32 (14,7%) Παχύσαρκα Ν(%) 60 (3,1%) 11 (5,0%) Σύνολο Ν(%) 1962 (100,0%) 218 (100,0%) 0,32(±1,44) 0,34 (±2,05) 0.46(±2,10) 0,68(±1,93) 0,36(±1,99) Πίνακας 3. Μέσος δείκτης dmfs ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Ηλικιακή ομάδα Φύλο Μέσος δείκτης (μήνες) dmfs (±SD) Αγόρια 0,162 (± 0,804) Κορίτσια 0,112 (± 0,724) Αγόρια 0,384 (± 1,419) Κορίτσια 0,540 (± 3,621) Αγόρια 0,679 (± 2,376) Κορίτσια 0,565 (± 1,742) 31

32 Γράφημα 1. Απεικόνιση του μέσου δείκτη dmfs των τεσσάρων κατηγοριών του ΔΜΣ για κάθε μία από τις τρεις ηλικιακές ομάδες. Σημείωση: Τα παχύσαρκα παιδιά που υπάρχουν στην ηλικιακή ομάδα έχουν μέσο dmfs=0 και για αυτό το λόγο δεν απεικονίζονται. 1,2 Μέσος dmfs 1 0,8 0,6 0,4 Ελλιποβαρή Κανονικού βάρους Υπέρβαρα Παχύσαρκα 0, Ηλικιακές ομάδες (μήνες) 32

33 Γράφημα 2. Απεικόνιση του μέσου δείκτη dmfs για κάθε μία από τις τέσσερις κατηγορίες του ΔΜΣ του εξετασθέντος δείγματος παιδιών που φοιτούν σε ιδιωτικούς (παρούσα μελέτη) και σε δημοτικούς παιδικούς σταθμούς (Τρικαλιώτη και συν. 2011). 2 1,8 1,6 1,4 Τρικαλιώτης και συν. (2011) Παρούσα μελέτη 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Ελλιποβαρή Κανονικού βάρους Υπέρβαρα Παχύσαρκα 33