The purpose of this study was to test the direct and indirect

Transcript

1 Direct and indirect impact of attitude, locus of control, selfmanagement skills and soccial commences on drug use among at risk adolescents بررسي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر Shahram Mohamdkhani, Ph.D. Alireza Jazayeri, Ph.D. Parvaneh Mohamdkhani, Ph.D. Hassan Rafiey, Ph.D. Mahmoud Ghazi Tabatabei, Ph.D. د كتر شهرام محمد خاني * د كتر عليرضا جزايري ** د كتر پروانه محمد خاني ** د كتر حسن رفيعي ** د كترمحمود قاضيطباطبايي *** Abstract The purpose of this study was to test the direct and indirect impact of attitude, locus of control, self-management skills and social commences on drug use among at risk adolescents. The subjects of the study were 480 students of junior high schools (mean age15.5 years) in Tehran City. Students completed self-management, locus of control, attitude toward drug abuse and social competence subscales if risk and protective factors inventory (RAPI) and drug use questionnaire. Lisrel project software was applied for Confirmatory factor analysis (CFA) and Structural Equation Modeling (SEM). Based on the tested structural equation model, self-management and locus of control and attitude toward drug abuse directly and indirectly through social competence predicted drug abuse among at risk adolescents. Self-management and locus of control predicted higher social competence and this greater social competence predicted less drug abuse. The tested model had a good fit. present findings suggest that teaching general competence skills such as problem solving, decision making, coping and social skills may help to reduce drug abuse because youth with better general competence skills are better able to implement social and assertive skills. Drug abuse prevention approaches should incorporate the teaching of general competence skills and should contain components designed to increase sense if internal control and self-esteem and altering attitude toward drug abuse. Keywords: drug use, locus of control, social and personal competence, structural equation model s_mohamadkhani@yahoo.com چکید ه پژوهش حاضر با هد ف ارزيابي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر انجام شد ه است. نمونه پژوهش حاضر شامل 480 نفر از نوجوانان پسر سال اول متوسطه منطقه 19 شهر تهران بود ند. د اد ه هاي پژوهش با استفاد ه از پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت كنند ه مصرف مواد و پرسشنامه بررسي وضعيت مصرف مواد گرد آوري شد ند. از روش تحليل عاملي تاييد ي) CFA ( و مد ل معاد الت ساختاري) SEM ( بر پايه نرم افزار ليزرل براي ارزيابي مد ل ساختاري استفاد ه شد. بر اساس نتايج مد ل معاد الت ساختاري متغيرهاي نهفته بازخورد نسبت به مصرف مواد مهارتهاي خود مهارگري )خود گرد اني( و احساس كنترل د روني به طور مستقيم و غير مستقيم از طريق توانمند يهاي اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر تاثير مي گذارد. هر چه مهارتهاي خود مهارگري و احساس كنترل د روني د ر فرد بيشتر باشد توانايي او د ر امتناع قاطعانه از مصرف مواد بيشتر خواهد بود كه د ر جاي خود به طور مستقيم با مصرف كم مواد مرتبط است. مد ل ارزيابي شد ه از شاخص هاي برازند گي خوبي برخورد ار بود. با توجه به نتايج اين پژوهش آموزش مهارتهاي خود گرد اني و اجتماعي تغيير بازخورد نوجوانان نسبت به مصرف مواد و ايجاد احساس كنترل د روني و افزايش حرمت نفس نوجوانان د ر پيشگيري از مصرف مواد بسيار مفيد است. اين مولفه ها بايد بخش مهم برنامه هاي پيشگيري از سوء مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر باشد. واژه هاي كليد ي: مصرف مواد كانون كنترل توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي مد ل معاد الت ساختاري * تهران خیابان طالقانی نبش ایرانشهر ساختمان معاونت آموزش و پرورش نظری و مهارتی. ** عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی *** عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

2 بررسي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر مقد مه د وره نوجواني براي بسياري از افراد د وره شكل گيري هويت است. قسمتي از اين فرايند رشد ي خطرجويي است كه به شكل رفتارهاي جنسي ناسالم و مصرف الكل سيگار و ساير مواد تظاهر می نمايد. مصرف مواد د ر بين نوجوانان علل و انگيزهاي مختلف د ارد. برخي از نوجوانان مصرف مواد را نوعي طغيان و به منزله يك شيوه تسهيل پيوند اجتماعي و افزايش منزلت د ر ميان همساالن د ر نظر می گيرند. د ر حالي كه برخي د يگر براي رسيد ن به لذت رفع كسالت و ارضاي حس كنجكاوي فرار از و يا مقابله با مشكالت به سراغ مواد می روند )آرنت 1992 آموس و همكاران 1997 ايگرا و ايروين 1996 به نقل از نيوكام 1995(. نتايج پژوهش ها حاكي از آن است كه بيش از 90 د رصد مصرف كنند گان مواد د ر نوجواني شروع به مصرف مواد می نمايند. از طرف د يگر شروع زود رس خطر مصرف بيشتر و مستمرتر و استفاد ه از مواد خطرناك تر را افزايش می د هد )اسواد ي 1999(. بررسي هاي همه گير شناختي حاكي از روند رو به افزايش مصرف سيگار مشروبات الكلي و ساير مواد د ر بين نوجوانان است)جانستون اومالي و بچمن 2001 سازمان بهد اشت جهاني 2000 فرنس لوتيان و كيپ 2000(. بر اساس نتايج مطالعه اي كه از سال 1991 تا 1996 د ر مورد نوجوانان انجام گرفت ميزان سوء مصرف مواد د ر ميان د انش آموزان د وره متوسطه از 27 د رصد به 47 د رصد افزايش يافته است)جانستون اومالي و بچمن 1999(. عالوه بر افزايش روند مصرف مواد د ر بين نوجوانان سن شروع مصرف مواد نيز كاهش يافته است )آد الف و همكاران 1997 به نقل از بوتوين 2000(. افزايش گرايش نوجوانان به مصرف الكل سيگار و ساير مواد بسيار نگران كنند ه است زيرا اكثر نوجواناني كه مصرف مواد را د ر سال هاي اوليه نوجواني آغاز می نمايند به مصرف اين ماد ه د ر سالهاي آيند ه اد امه می د هند و ميزان مصرف مواد و همچنين مشكالت مرتبط با آن نيز افزايش می يابد )پركونيگ و همكاران 1999 به نقل از ماك تيتاس زمپوليچ و فيشمن 2001(. با توجه به اين يافته ها متخصصان حوزه پيشگيري تاكيد می كنند كه برنامه هاي پيشگيرانه بايد كود كان و نوجوانان را د ر سنين پايين تر آماج مد اخله قرار د هند زيرا برنامه هايي كه نوجوانان را قبل از د وره د بيرستان هد ف قرار می د هند می توانند د ر پيشگيري از سوء مصرف مواد د ر بزرگسالي بسيار موفق باشند )بوتوين 2000(. با اين وجود طراحي برنامه هاي موثر براي پيشگيري از مصرف مواد مستلزم د رک د رست سبب شناسي اين پد يد ه و عوامل مرتبط با آن است)اسپرينگر سيل هرمان سامبرانو كسيم و نستل 2004 هنسن 1992(. طي چند د هه گذشته نظريه هاي مختلف تالش كرد ه اند تا تبيين روشني از علل گرايش نوجوانان به سمت مواد ارايه د هند. اين نظريه ها طيف گسترد ه اي از عوامل زمينه ساز ژنتيك روانشناختي خانواد گي و اجتماعي را مورد بررسي قرار د اد ه اند )بوتوين 2000 شي ير 2001 هاوكينز كاتاالنو و ميلر 1992(. موثرترين رويكرد هاي مبتني بر پژوهش براي پيشگيري از سوء مصرف مواد د ر نوجوانان از نظريه هاي رواني اجتماعي 1 نشات گرفته اند و عمد تا بر عوامل خطر ساز و حفاظت كنند ه رواني اجتماعي كه موجب شروع مصرف اوليه مواد می شوند تاكيد می نمايند )پتريتيس فالي و ميلر 1995 هاوكينز كاتاالنو و ميلر 1992(. بر اساس رويكرد تقويت توانايي 2 سوء مصرف مواد به عنوان يك رفتار اجتماعي آموخته شد ه تلقي می شود كه نتيجه تعامل عوامل فرد ي و اجتماعي است )اپستين گريفين و بوتوين 2000(. اين رويكرد معتقد است كه نوجوانان د اراي مهارتهاي اجتماعي و فرد ي ضعيف نه تنها د ر برابر عوامل مشوق مصرف مواد آسيب پذير هستند بلكه تمايل د ارند از مصرف مواد به عنوان جايگزيني براي راهبرد هاي مقابله اي سازش يافته استفاد ه نمايند )بوتوين 2000(. رويكرد هاي نفوذ اجتماعي معتقد ند كه عوامل اجتماعي قويترين عوامل موثر د ر آغاز مصرف مواد هستند. اين عوامل شامل رفتار و بازخورد هاي افراد مهم از قبيل والد ين خواهران و براد ران و د وستان نسبت مصرف الكل سيگار و ساير مواد هستند )اند وز و همكاران 2002 د يسهون و اوئن 2002 به نقل از بوتوين و گريفين 2004 هانوينكل و آهار 2004(. يكي از قوي ترين عوامل اجتماعي پيش بيني کنند ه مصرف مواد د ر نوجوانان ارتباط با همساالن مصرف کنند ه مواد است )بيگالن و همکاران 1995 جسر و جسر 1977 کند ل و آد لر 1982 به نقل از نيوكام 1995(. يكي د يگر از عوامل روانشناختي مرتبط با مصرف مواد انتظارات شناختي و بازخورد افراد نسبت به مصرف مواد است. برخي از پژوهشگران معتقد ند كه بازخورد مثبت نسبت به مصرف مواد يکي از مهمترين همبسته هاي سوء مصرف مواد د ر نوجوانان است)بوتوين 2000 تابرمن و مک د ونالد 1993 فيش بين 1980 ولز و همکاران 1992 به نقل ازكاجو و كلين 2002(. بنابراين نوجواناني كه بازخورد يا انتظارات مثبت نسبت به مصرف مواد د ارند و كساني كه مصرف مواد را امري عاد ي تلقي می كنند د ر مقايسه با نوجواناني كه چنين بازخورد يا انتظاراتي ند ارند بيشتر احتمال د ارد كه به مصرف مواد روي آورند )پيكو 2001 سيمونز مورتون هايني كرامپ سيلور ايتل و يو 1999 هاوكينز كاتاالنو و ميلر 1992(. آجزن ) 1985 به نقل از پتريتيس فالي و ميلر 1995( با ارايه مد ل رفتار طرح ريزي شد ه 3 عامل بازخورد را با ساير متغيرها مرتبط می كند. بر اساس اين مد ل رفتار فرد تابع سه سازه است: بازخورد ها هنجارها 4 و كنترل رفتاري اد راك شد ه 5 )به تعبير بند ورا خود كارآمد ي 6 و د ر د يد گاه راتر كانون كنترل (. 7 بر اساس اين د يد گاه اگر فرد بازخورد هاي مثبتي د ر مورد يك رفتار د اشته باشد و انتظار تاييد آن را نيز از سوي د يگران د اشته باشد د ر صورتي كه احساس كند اجراي آن رفتار فراتر از توانايي و كنترل او است آن عمل را انجام نمی د هد. نظريه رفتار طرح ريزي شد ه بين خود كارآمد ي مصرف 8 و خود كارآمد ي امتناع 9 تفاوت قايل می شود. خود كار آمد ي امتناع منعكس كنند ه باور نوجوان به توانايي خود براي مقاومت د ر برابر فشار اجتماعي جهت مصرف مواد است. بر اساس اين د يد گاه حتي اگر نوجوان قصد مصرف مواد را ند اشته باشد ممكن است به د ليل فقد ان مهارتهاي الزم د ر امتناع از فشار همساالن مواد مصرف كند. عالوه بر عوامل فوق پژوهش هاي انجام شد ه نشان 1. psychosocial 2. competence enhancement 3. planed action model 4. norms 5. perceived behavioral control 6. self-efficacy 7. locus of control 8. use self- efficacy 9. refusal self-efficacy

3 همکاران و خانی محمد کتر د 5 روانشناختي و ي فرد هاي ويژگي برخي با مواد مصرف كه هند د می ضعيف 2 مهارگري خود باال منفي عاطفه پايين 1 خود حرمت قبيل از شول همکاران 1992 و )هيکس 3 خواهي هيجان به زياد تمايل و همكاران و كوپستين 2002 ميلر استول و ويلس 2003 وجيانكوال مرتبط 2004( گريفين و بوتوين از نقل به 2001 رابرتس و واکر ( روبينس و مارتين كاپالن ( 4 تحقيري خود نظريه اساس بر است. نآ از پيشگيري و مواد مصرف سوء ر د اصلي عامل فرد كلي خود حرمت ت مد بلند مطالعه يك ر د همكاران) 1982 ( و كاپالن. شود می محسوب مصرف بر طورغيرمستقيم به خود حرمت كه ند اد د نشان نوجوانان روي )2000( بوتوين 5 تلفيقي ل مد اساس بر همچنين. گذارد می تاثير مواد و ي فرد مهارتهاي از و ارند د مواد رباره د هنجاري باورهاي که ي افراد اجتماعي نفوذهاي تاثير بيشترتحت هستند ار برخورد ضعيف اجتماعي ر د احتماال مواد ه کنند ترويج اجتماعي عوامل بعالوه. گيرند می قرار چار د مثال عنوان به پذيرند آسيب روانشناختي نظر از که ي افراد مورد مشكالت و ضعيف ي کارآمد خود پايين خود حرمت اجتماعي اضطراب نوجوانان ل مد اين اساس بر. باشند می تاثيرگذار بيشتر هستند رواني مواد مصرف از ارند د تمايل ضعيف ي فرد و اجتماعي مهارتهاي اراي د ه استفاد يافته سازش اي مقابله هاي راهبرد براي جايگزيني عنوان به 2000(. )بوتوين كنند نشان مواد مصرف رفتار مورد ر د نظري هاي ل مد كلي طور به نظير عمومی هاي قابليت با مرتبط ي فرد رون د هاي ويژگي كه هند د می سيگار مصرف براي گي آماد ر د اساسي نقش ي كارآمد خود و مساله حل و گريفين اپستين از نقل به 1995 بوتوين 1986 ورا )بند ارد د ر د تا كند می كمك نوجوانان به باال ي كارآمد خود 2000(. بوتوين نمايند راكنترل خود رفتارهاي و ه نمود مقاومت وستان د فشار مقابل حل مهارتهاي بين مستقيم اي رابطه مطالعات برخي 1987(. ورا )بند اند ه كرد كشف سيگار مصرف و پايين ي كارآمد خود و ضعيف مساله اپستين از نقل به 1986 رابينسون و الرنس 1990 و هي و اليكسون ( نوجوانان روي تا عمد كه يگر د مطالعات ولي 2000( بوتوين و گريفين رابطه چنين اند ه شد انجام شهري رون د اقليت هاي گروه به وابسته حتي 1992(. اورتيس و بيكر اسنبوري د )بوتوين هند د نمی نشان را اي مصرف با مستقيم طور به ي كارآمد خود و گيري تصميم مهارتهاي اگر ساير براي مبنايي عمومي مهارتهاي اين باشند اشته ند رابطه سيگار. شوند می محسوب ارند د سيگار مصرف با تنگاتنگ اي رابطه كه عوامل ارد د سيگار مصرف با تنگاتنگ رابطه كه اصلي مهارتهاي از اي نمونه با بوتوين 2000 (. و گريفين )اپستين است قاطعانه امتناع ر د توانايي نوجوانان اگر گروهي هاي رسانه توسط سيگار مصرف ترويج به توجه مصرف براي اجتماعي فشارهاي برابر ر د مقاومت براي الزم توانايي از واقع ر د. بكشند سيگار كه ارد د احتمال كمتر باشند ار برخورد سيگار گروه نوجوانان بين ر د سيگار مصرف با منفي رابطه قاطعانه امتناع همين ر د 1992(. اورتيس و بيكر اسنبوري د )بوتوين ارد د اقليت هاي از ه استفاد با طولي مطالعه يك ر د )2000( همكاران و اپستين راستا حل مهارتهاي و ي كارآمد خود كه ند اد د نشان ساختاري له معاد ل مد خود نوبه به كه كنند می بيني پيش را قاطعانه امتناع باالي سطح مساله اين نتايج اشت. د نبال د به ساله و د پيگيري ر د را سيگار كمتر مصرف آموزش كنار ر د عمومی مهارتهاي آموزش كه هد د می نشان مطالعه نوجوانان زيرا هد د كاهش را سيگار مصرف تواند می قاطعيت مهارتهاي توانند می بهتر خوب گيري تصميم مهارتهاي و باال ي كارآمد خود اراي د هاي پژوهش شد اشاره كه طور همان. نمايند اجرا را امتناع هاي راهبرد خود مهارتهاي مواد مصرف به نسبت بازخورد متغيرهاي نقش د متعد مصرف ر د را قاطعيت و اجتماعي مهارتهاي و اني( گرد مهارگري)خود خصوص ر د حال اين با. اند ه اد د قرار بررسي مورد اگانه جد طور به مواد ر د نوجوانان ر د مواد مصرف بر فوق متغيرهاي مستقيم غير و مستقيم اثر فوق موارد به توجه با است. گرفته صورت كي اند مطالعات خطر معرض متغيرهاي مستقيم غير و مستقيم تاثير ارزيابي منظور به حاضر پژوهش كنترل وكانون مهارگري خود مهارتهاي مواد مصرف به نسبت بازخورد ر د مواد مصرف متعاقبا و اجتماعي مهارتهاي ر د عمومي( يهاي )توانمند طراحي ساختاري الت معاد روش از ه استفاد با خطر معرض ر د نوجوانان مورد ر د ه شد انجام مطالعات نتايج اساس بر منظور همين به. بود ه شد بويژه خطر معرض ر د نوجوانان ر د مواد مصرف و فوق عوامل رابطه ل مد يك )2000( همكاران و اپستين توسط ه شد ارايه نظري ل مد بررسي مورد ساختاري الت معاد روش از ه استفاد با و طراحي مفهومی سوال اين به گويي پاسخ منظور به حاضر مطالعه واقع ر د گرفت. قرار و موثر مهارگري خود مهارتهاي مواد به نسبت منفي بازخورد آيا كه خود نوبه به كه را اجتماعي مهارتهاي باالي سطح روني د كنترل كانون. كنند می بيني پيش است مرتبط مواد مصرف پايين ميزان با روش پژوهش آماري پژوهش-جامعه اجراي روش و نمونه جامعه آسيب مناطق بيرستانهاي د متوسط اول سال پسر آموزان انش د را حاضر كارشناسي ارزيابي اساس بر كه ند اد د می تشكيل تهران شهر پذير محروميت گي زند محيط نظمی بي جمله از اليلي د به بنا استان مشاوره خطر معرض ر د مواد به آسان سترسي د و اجتماعي و ي اقتصاد هاي احتمال و اشتند د قرار مواد ساير و الكلي مشروبات سيگار مصرف. بود ي عاد نوجوانان از بيشتر آنان ر د مواد اين مصرف به گرايش ليل د به كه شود می اطالق نوجواناني به خطر معرض ر د نوجوانان رسه مد و گي خانواد ي فرد اجتماعي ساز خطر عوامل از اي پاره وجود مواد مصرف گي آماد خود همساالن ساير از بيشتر شان گي زند ر د اي انجام هاي پژوهش ساير نتايج به توجه با حاضر پژوهش ر د. ارند د را گي زند محيط نظمی بي نظير اجتماعي ساز خطر عامل چند از ه شد عنوان به مواد به آسان سترسي د و اجتماعي و ي اقتصاد هاي محروميت منطقه انتخاب از پس است. ه شد ه استفاد خطر معرض ر د شاخص مشاوره كارشناسي پيشنهاد مطابق پذير آسيب اي منطقه عنوان به 19 پذير آسيب بيرستان د چهار تهران شهر پرورش و آموزش سازمان مورد نمونه سپس. ند شد انتخاب منطقه مشاوره هسته تشخيص مطابق صورت به آنها اسامی فهرست اساس بر آموز انش د 480 شامل مطالعه سني ميانگين. ند شد انتخاب پذير آسيب بيرستان د چهار بين از في تصاد. بود 0/94 معيار سال انحراف 15/5 مطالعه مورد نمونه 1. self- esteem 2. self- control 3.sensation seeking 4. self-derogation 5.integrative

4 بررسي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر ابزار سنجش پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کنند ه مصرف مواد - پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کنند ه )RAPI( 1 بر اساس ابزارهاي مشابه د ر زمينه سنجش عوامل خطر ساز و حفاظت كنند ه از جمله پرسشنامه»جوامع مراقب نوجوانان «2 )پوالرد و همكاران 1996(»شاخص عوامل حفاظت كنند ه فرد ي» 3 )اسپرينگر و فيليپس 1995 ( ارزيابي تاب آوري كود كان سالم 4 )كنستانتين و همكاران 1999( و پرسشنامه مركز مطالعات اجتماعي د انشگاه يوتا )1998( 5 و ساير ابزارها تهيه شد ه است و عوامل خطر ساز مرتبط با مواد را د ر چهار حيطه فرد ي خانواد گي مد رسه اي و اجتماعي مورد ارزيابي قرار می د هد. پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کنند ه بر روي 3000 نفر از د انش آموزان د ر سطح كشور هنجاريابي شد )محمد خاني 1385(. د ر پژوهش حاضر از فرم كوتاه اين پرسشنامه كه شامل 56 سوال است و بر اساس روش تحليل عاملي اكتشافي و تاييد ي ساخته شد ه استفاد ه شد ه است. پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کنند ه شامل 9 مقياس اصلي است و از روايي 6 سازه اي و تفكيكي خوبي برخورد ار است )محمد خاني 1385(. ضريب پايايي فرم كوتاه پرسشنامه بر اساس آلفاي كرونباخ 0/84 می باشد. به منظور نمره گذاري پاسخ هاي آزمود ني از يك مقياس ليكرت 5 د رجه اي)كامال موافقم= 5 موافقم= 4 نظري ند ارم= 3 مخالفم= 2 و كامال مخالفم= 1 ( متناسب با بار مثبت يا منفي سوال استفاد ه می شود. حد ا قل نمره آزمود ني د ر فرم كوتاه پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کنند ه 56 و حد اكثر نمره 280 می باشد. د ر پژوهش حاضر متناسب با اهد ف پژوهش از 4 مقياس پرسشنامه مذكور استفاد ه شد. مقياس خود مهارگري)خود گرد اني(- اين مقياس شامل 8 سوال است كه به منظور ارزيابي مهارتهاي حل مساله تصميم گيري و مهارتهاي مقابله اي نوجوانان طراحي شد ه است. اين مقياس بر اساس تحليل عاملي اكتشافي به روش مولفه هاي اصلي بد ست آمد ه و از روايي سازه اي و تفكيكي بسيار خوبي برخورد ار است. پايايي اين مقياس بر اساس ضريب آلفاي كرونباخ 0/88 گزارش شد ه است)محمد خاني 1385(. د ر اين مقياس پاسخ هاي آزمود ني ها بر اساس يك مقياس ليكرت 5 د رجه اي)كامال موافقم موافقم نظري ند ارم مخالفم و كامال مخالفم( نمره گذاري می شوند. حد ا قل نمره آزمود ني د ر مقياس خود مهارگري 8 و حد اكثر نمره 40 می باشد. مقياس كانون كنترل- اين مقياس شامل 5 سوال است كه به منظور ارزيابي كانون كنترلي د روني نوجوانان طراحي شد ه است. اين مقياس ميران باور نوجوانان به توانايي خود براي ايجاد رسيد ن به اهد اف و ايجاد تغيير د ر حوزه هاي مختلف را ارزيابي می كند. پاسخ آزمود ني ها بر اساس يك مقياس ليكرت 5 د رجه اي)كامال موافقم موافقم نظري ند ارم مخالفم و كامال مخالفم( نمره گذاري می شوند. مقياس كانون كنترل از روايي سازه اي و تفكيكي بسيار خوبي برخورد ار است و پايايي آن بر اساس ضريب آلفاي كرونباخ 0/90 بد ست آمد ه است )محمد خاني 1385(. حد ا قل نمره آزمود ني د ر مقياس كانون كنترل 5 و حد اكثر نمره 20 می باشد. مقياس بازخورد نسبت به مصرف مواد - اين مقياس شامل 10 سوال است كه به منظور ارزيابي بازخورد نوجوانان نسبت به مصرف مواد انتظارات شناختي آنان د ر مورد پيامد هاي كوتاه مد ت و بلند مد ت مصرف مواد و باورهاي هنجاري د ر مورد ميزان شيوع مصرف مواد طراحي شد ه است. اين مقياس از روايي سازه اي و تفكيكي بسيار خوبي برخورد ار است و پايايي آن بر اساس ضريب آلفاي كرونباخ 0/85 بد ست آمد ه است)محمد خاني 1385(. پاسخ هاي آزمود ني ها بر اساس يك مقياس ليكرت 5 د رجه اي )كامال موافقم موافقم نظري ند ارم مخالفم و كامال مخالفم( نمره گذاري می شوند. حد ا قل نمره آزمود ني د ر مقياس بازخورد نسبت به مصرف مواد 10 و حد اكثر نمره 50 می باشد. مقياس مهارتهاي اجتماعي- اين مقياس شامل 8 سوال است كه به منظور ارزيابي مهارتهاي اجتماعي قاطعيت و توانايي نوجوانان د ر رد د رخواست هاي غير منطقي د يگران طراحي شد ه است. اين مقياس از روايي سازه اي و تفكيكي بسيار خوبي برخورد ار است و پايايي آن بر اساس ضريب آلفاي كرونباخ 0/90 بد ست آمد ه است)محمد خاني 1385(. پاسخ هاي آزمود ني ها بر اساس يك مقياس ليكرت 5 د رجه اي )كامال موافقم موافقم نظري ند ارم مخالفم و كامال مخالفم( نمره گذاري می شوند. حد ا قل نمره آزمود ني د ر مقياس مهارتهاي اجتماعي 8 و حد اكثر نمره 40 می باشد. پرسشنامه بررسي وضعيت مصرف مواد - اين پرسشنامه يک ابراز محقق ساخته است و به منظور بررسي وضعيت خانواد گي تحصيلي و ميزان مصرف سيگار مشروبات الكلي و ساير مواد د ر بين د انش آموزان تهيه شد ه است. اين پرسشنامه د اراي د و بخش اطالعات جمعيت شناختي و بررسي وضعيت مصرف مواد است كه سابقه مصرف مواد د ر خانواد ه سن شروع مصرف مواد الگوي مصرف سيگار مشروبات الكلي و ساير مواد د ر طول عمر و يك ماه گذشته و تمايل به مصرف مواد د ر آيند ه را مشخص می كند. اين پرسشنامه بر مبناي ابزارهاي به کار رفته د ر ساير پژوهش ها از جمله )طارميان 1383 پورشهباز 1384 محمد خاني 1384( تهيه شد ه است. روش تجزيه و تحليل د اد ه ها به منظور تجزيه و تحليل د اد ه هاي پژوهش از مجموعه اي از روش هاي آماري پارامتري و ناپارامتري استفاد ه شد. براي بررسي ويژگي هاي روانسنجي ابزارهاي پژوهش از روش هاي تحليل عاملي اكتشافي با چرخش واريماكس و تحليل عاملي تاييد ي و مرتبه د وم از ضريب تمييز و بار عاملي براي محاسبه روايي و از ضريب آلفاي کرونباخ براي محاسبه پايايي استفاد ه شد. د ر پژوهش حاضر از رويكرد د و مرحله اي توصيه شد ه توسط )آند رسون و گربينگ 1988 به نقل از لي ) 2004 براي ارزيابي مد ل مذكور استفاد ه شد : د ر گام اول از تحليل عاملي تاييد ي )CFA( 7 براي ارزيابي برازند گي مد لهاي اند ازه گيري 1. Risk and Protective Factors Inventory 2. Communities That Care Youth Survey 3. Individual Protective Factors Index 4. The Healthy Kids Resilience Assessment 5. Substance Abuse Prevention Needs Assessment Survey 6. construct validity 7. Confimatory Factor Analysis

5 د کتر محمد خانی و همکاران متغيرهاي نهفته استفاده شد. به عبارت ديگر در اين گام به بررسي )CFI( )بنتلر 1990( )6( شاخص برازندگي افزايشي) IFI ( 4 و) 7 ( ريشه اين موضوع پرداخته شد كه آيا اندازه هاي مشاهده شده به خوبي و خطاي تقريب ميانگين مجذورات )MSEA( 5 )استيگر 1990 به نقل درستي سازه هاي نهفته فرضي را اندازه گيري مینمايند. در گام دوم از لي 2004(. از مدل معادالت ساختاري) SEM ( براي ارزيابي مدل فرضي استفاده يافته ها شد. تمامیتحليل ها با استفاده از نرم افزارهاي SPSS نسخه 10 و بر اساس نتايج به دست آمده 19/7 درصد دانش آموزان گزارش نمودند LISREL نسخه 8/5 انجام شده است.در پژوهش حاضر از چند كه در طول عمر خود حداقل يكبار سيگار 18/8 درصد مشروبات الكلي شاخص براي ارزشيابي و مقايسه برازندگي كلي مدل هاي 1/3 CFA درصد ترياك 0/4 درصد هروئين 2/3 درصد حشيش و 1/9 و SEM استفاده شده است: )1( مجذور كاي ( 2 ) X و ارزش < 0.05 درصد قرص اكس مصرف نموده اند. بر اساس نتايج به دست آمده )2( P نسبت مجذور كاي ( 2 X (به درجه آزادي )3( شاخص نيكويي در مجموع 28/7 درصد از دانش آموزان مورد مطالعه گزارش نمودند برازش )GFI( 1 )جورسكاگ و سوربام 1981( )4( شاخص نيكويي كه يكي از انواع مواد )سيگار الكل و ساير مواد ) را مصرف كرده اند و بيشترين ماده مورد مصرف سيگار و مشروبات الكلي و كمترين ماده برازش تعديل يافته AGFI( 2 ( )5( شاخص برازندگي مقايسه اي 3 جدول 1- ماتريس همبستگي عوامل نهفته مدل ساختاري عامل هاي نهفته 1 1- احساس كنترل دروني 1 (*)0/10 2- بازخورد منفي به مواد 1 0/10(**) 0/16(**) -3 خود مهارگري 1 0/14(**) 0/24(**) 0/15(**) -4 توانمندي اجتماعي 7-5 مصرف مواد -0/17(**) -0/36(**) -0/48(**) -0/33(**) ** همبستگي د ر سطح 1./0 معناد ار است. * همبستگي د ر سطح 0/05 معناد ار است. ترياك است. تحليل عاملي تاييد ي قبل از ارزيابي مد ل ساختاري فرضي به منظور ايجاد مد ل اند ازه گيري برازند ه و قابل قبول و تعيين اين موضوع كه آيا نشانگرها به خوبي سازه نظري زيربنايي را اند ازه گيري می كنند تحليل عاملي تاييد ي د ر مورد كليه عوامل نهفته اجرا شد. مد ل فرضي ارزيابي شد ه د ر اين پژوهش شامل چهار متغير نهفته )1( خود مهارگري )2( توانمند ي اجتماعي )3( بازخورد نسبت به مصرف مواد و) 4 ( كانون كنترل بود ( شكل 1(. هر كد ام از اين عامل هاي نهفته با چند متغير نشانگر اند ازه گيري شد ه اند ولي د ر تحليل نهايي چهار نشانگري كه د اراي بيشترين بار عاملي بود ند مورد استفاد ه قرار گرفتند ( شكل 1(. بارهاي عاملي متغيرهاي اند ازه گيري عامل نهفته خود مهارگري از 0/80 تا 0/85 گسترد ه است. بارهاي عاملي عامل نهفته كانون كنترل بين 0/68 تا 0/94 می باشد. بارهاي عاملي عامل نهفته بازخورد نسبت به مصرف مواد بين 0/81 تا 0/99 گسترد ه است. بارهاي عاملي عامل نهفته توانمند يهاي اجتماعي بين 0/82 تا 0/96 می باشد. بار عاملي همه نشانگر هاي متغيرهاي نهفته د ر سطح 0/05 معناد ار است. اين امر نشاند هند ه روايي همگراي 6 نشانگرها می باشد. با توجه به نتايج تحليل عاملي تاييد ي و شاخص هاي ارزيابي مد ل هاي اند ازه گيري از برازند گي قابل قبولي برخورد ار هستند و بر اساس مد ل فرضي زير بنايي معتبر می باشد. با توجه به شاخص هاي ارزيابي برازند گي مد ل اند ازه گيري بويژه نسبت مجذور كاي به د رجه آزاد ي )3/2 ) شاخص نيكويي برازش )0/92( شاخص برازند گي مقايسه اي )0/97( شاخص )0/060( RMSEA شاخص برازند گي افزايشي )0/97( شاخص نيكويي برازش تعد يل يافته )0/89( مد ل اند ازه گيري عوامل نهفته از برازند گي و روايي سازه اي خوبي برخورد ار است. جد ول 1 ماتريس همبستگي اين عوامل نهفته را نشان می د هد. مد ل معاد الت ساختاري همان طور كه اشاره شد د ر پژوهش حاضر ابتد ا بر اساس نتايج مطالعات انجام شد ه د ر زمينه سوء مصرف مواد د ر بين نوجوانان )بوتوين 2000 كاپالن مارتين و روبينس 1982 بوتوين و گريفين 2004 كاجو و كلين 2002 جسر و جسر 1977 هاوكينز كاتاالنو و ميلر 1992( بويژه مد ل ساختاري ارايه شد ه توسط اپستين و همكاران )2000( يك مد ل مفهومی تد وين شد. سپس روابط بين متغيرهاي نهفته مورد بررسي قرار گرفت. به منظور ارزيابي مد ل مفهومی تد وين شد ه پس از تعيين مد ل هاي اند ازه گيري متغيرهاي نهفته از روش مد ل معاد الت ساختاري استفاد ه شد. مطابق توصيه )مك كالوم و همكاران 1992 به نقل اپستين گريفين و بوتوين 2000( ابتد ا همه مسيرهاي مستقيم و غيرمستقيم احتمالي متغيرهاي برون زا 1. Goodness of Fit Index 2. Adjusted Goodness of Fit Index 3. Comparative Fit Index 4. Incremental Fit Index 5. Root Mean Squared Error of Approximation 6. Convergent Validity

6 بررسي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر 0/26 0/85 0/32 0/83 0/35 0/80 0/26 0/82 0/12 0/94 0/33 0/21 0/83 0/89 0/54 0/68 0/01 0/99 0/02 0/35 0/98 0/81 0/31 0/82 0/23 0/96 0/21 0/24 0/87 0/86 0/33 0/82 شكل 1- مد ل تحليل عاملي متغيرهاي نهفته مد ل ساختاري. د ايره بزرگ معرف عامل هاي نهفته و مستطيل ها معرف متغيرهاي اند ازه گيري مربوط به آن عوامل هستند. همه بارهاي عاملي د ر سطح %5 معناد ارند.

7 د کتر محمد خانی و همکاران -0/10-0/10 0/15 0/14 0/17 0/10-0/48-0/34-0/23 χ2=81/345 df=108 RMSEA=070/0 P<01/0 شكل 2- مسيرهاي مستقيم و غير مستقيم تاثير بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و مهارتهاي خود مهارگري بر توانمند يهاي اجتماعي و مصرف مواد )مستقل( به متغيرهاي درون زا و متغير پيامد )وابسته( مورد ارزيابي قرار گرفت. مدل ساختاري ارزيابي شده در اين پژوهش شامل سه متغير نهفته برون زا )بازخورد نسبت به مصرف مواد مهارتهاي خود مهارگري و كانون كنترل ) يك متغير ميانجي )مهارتهاي اجتماعي( و يك متغير پيامد )مصرف مواد ) بود. شكل 2 ضرايب مسيرهاي مستقيم و غير مستقيم بين متغيرهاي برون زا و متغير درون زا و مصرف مواد را نشان میدهد. همان طور كه مشاهده میشود هر سه متغير برون زا به طور مستقيم مصرف مواد را پيش بيني میكنند. ضريب مسير تاثير مستقيم بازخورد منفي نسبت به مصرف مواد در مصرف مواد نوجوانان برابر با )0/10- =β P( 0/05> میباشد. مهارتهاي خود مهارگري با ضريب تاثير )0/48- =β P( 0/01> به طور مستقيم مصرف مواد را پيش بيني میكند. متغير نهفته كانون كنترل با ضريب مسير استاندارد )0/23- =β 0/01> P( به طور مستقيم بر مصرف مواد در نوجوانان در معرض خطر تاثير میگذارند. عالوه بر اين نتايج ارزيابي مدل ساختاري نشان داد كه مهارتهاي خود مهارگري با ضريب استاندارد )0/17 =β 0/01> P( و كانون كنترل دروني با ضريب تاثير )0/10 =β P( 0/05> بر مهارتهاي اجتماعي نوجوانان تاثير میگذارند كه به نوبه خود با ضريب استاندارد )0/34- =β P( 0/01> مصرف مواد را در نوجوانان در معرض خطر پيش بيني میكند. در كل اين مدل 48 درصد از واريانس مصرف مواد را در نوجوانان در معرض خطر پيش بيني میكند. با توجه شاخص هاي برازندگي بويژه نسبت مجذور كاي به درجه آزادي برابر با 3/2 ( شاخص نيكويي برازش برابر با )0/92( شاخص شاخص برازندگي مقايسه ايIبرابر با )0/96( و شاخص RMSEA )0/070( شاخص برازندگي افزايشي) 0/96 ( و شاخص نيكويي برازش تعد يل يافته) 0/88 ( و شاخص برازش هنجار شد ه )NFI( 1 برابر با )0/94( مد ل ساختاري از برازند گي خوبي برخورد ار است و همه روابط ساختاري موجود د ر مد ل د ر سطح )0/05 >( P معناد ار می باشد. به طور خالصه نتايج تحليل مد ل ساختاري نشان د اد كه متغيرهاي نهفته كانون كنترل د روني و مهارتهاي خود مهارگري سطح باالي مهارتهاي اجتماعي را پيش بيني می كنند كه د ر جاي خود ميزان پايين مصرف مواد را د ر نوجوانان د ر معرض خطر پيش بيني می كند. عالوه بر اثر غير مستقيم متغيرهاي برون زا به طور مستقيم نيز بر مصرف مواد تاثير می گذارند. بررسي و تفسير نتايج همان طور كه اشاره شد پژوهش حاضر با هد ف ارزيابي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر انجام شد ه است. از رويكرد متغيرهاي نهفته 2 مبتني بر مجموعه اي از روش هاي تحليل عاملي تاييد ي )CFA( و مد ل معاد الت ساختاري )SEM( براي ارزيابي مد ل مفهومی استفاد ه شد. نتايج تحليل عاملي تاييد ي نشان د اد كه مد ل اند ازه گيري متغيرهاي نهفته از برازند گي بسيار خوبي برخورد ار هستند. به بيان د يگر مد ل هاي اند ازه گيري با د اد ه هاي مشاهد ه شد ه برازش خوبي نشان د اد. بنابراين نشانگرهاي 3 تعيين شد ه به خوبي متغيرهاي نهفته زير بنايي را اند ازه گيري می كنند. نتايج ارزيابي مد ل ساختاري هماهنگ با ساير مطالعات )به عنوان مثال ونگ متيو بليمی و جيمز 2005 سيل سامبرانو اسپرينگر و ترنر 2003 بوتوين 2000 گالنتس و هارتل 2002( نشان د اد كه عوامل د رون 1. normalized fit index 2.latent variable approach 3.indicators

8 بررسي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر فرد ي نظير كانون كنترل و مهارتهاي خود مهارگري به طور مستقيم و غير مستقيم از طريق مهارتهاي اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر تاثير می گذارند. با توجه به اين يافته ها برخورد اري از كانون كنترل د روني و مهارتهاي خود مهارگري موثر سطح باالي توانمند يهاي اجتماعي را پيش بيني می كنند كه به نوبه خود مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر را پيش بيني می كند. بنابراين هر چه احساس كنترل د روني و مهارتهاي خود گرد اني نوجوانان بيشتر باشد به همان ميزان توانايي آنها د ر امتناع قاطعانه از مصرف مواد بهتر و موثرتر خواهد بود. د ر نتيجه نوجواناني كه از مهارتهاي تصميم گيري و مقابله موثر برخورد ار نيستند ممكن است توانايي الزم براي مقاومت د ر برابر فشارهاي اجتماعي براي مصرف مواد را ند اشته باشند. اين يافته ها با نتايج مطالعات) كاپرمينك و جوزف 2001 اپستين گريفين و بوتوين 2000 كارواجل ايوانس ناش و گتس 2002 كاپرمينك و آلن 2001( كه نشان د اد ه اند توانايي نوجوانان د ر امتناع قاطعانه تابع خود كارآمد ي و توانمند يهاي عمومی آنان است و نيز با فرضيه هاي برخواسته از نظريه هاي ياد گيري اجتماعي )بند ورا 1980 ( نظريه رشد شناختي- اجتماعي )د ك و اليوت 1983( نظريه رشد اجتماعي )كاتاالنو و هاوكينز 1996( و نظريه هاي خود مختاري 1 )رايان و د سي 2000( د ر باره نقش خود ارزيابي و انگيزش براي رفتارهاي اجتماعي هماهنگ می باشند. همچنين نتايج پژوهش حاضر نشان د اد كه مهارتهاي خود مهارگري و حساس كنترل د روني به طور مستقيم بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر تاثير د ارد به عبارت د يگر هر چه اين توانمند يهاي فرد ي باالتر باشد تمايل به مصرف مواد كاهش می يابد. د ر همين راستا مد ل هاي نظري مختلف نشان د اد ه اند كه ويژگي هاي د رون فرد ي مرتبط با قابليت هاي عمومی نظير حل مساله و خود كارآمد ي )اپستين گريفين و بوتوين 2000( و خود كنترلي ضعيف 2 )ويلس و استول ميلر 2002 به نقل از بوتوين و گريفين 2004( نقش اساسي د ر آماد گي براي مصرف سيگار د ارد. بر اساس اين يافته ها احساس كنترل د روني به نوجوانان كمك می كند تا د ر مقابل فشار د وستان مقاومت نمود ه و رفتارهاي خود كنترل نمايند. عالوه بر نتايج فوق بر اساس يافته هاي پژوهش حاضر بازخورد نسبت به مصرف مواد به طور مستقيم بر مصرف مواد تاثير می گذارد. باتوجه به اين يافته ها نوجواناني كه بازخورد يا انتظارات مثبت د ر مورد مصرف مواد د ارند وكساني كه مصرف مواد را امري عاد ي تلقي می كنند د ر مقايسه با نوجواناني كه چنين بازخورد يا انتظاراتي ند ارند بيشتر احتمال د ارد كه به مصرف مواد روي آورند. اين يافته ها با نتايج مطالعات )بوتوين 2000 پيكو 2001 سيمونز مورتون هايني كرامپ سيلور ايتل و يو 1999 هاوكينز كاتاالنو و ميلر 1992( هماهنگ است. به طور خالصه نتايج پژوهش حاضر رويكرد تقويت توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي به پيشگيري از مصرف الكل سيگار و ساير مواد را تاييد می نمايد. اين رويكرد بر اساس نظريه ياد گيري اجتماعي)بند ورا 1977( و نظريه رفتار مشكل آفرين )جسر و جسر 1977( مصرف الكل سيگار و ساير مواد را يك رفتار اجتماعي هد فمند و آموخته شد ه د ر نظر می گيرد كه پيامد تعامل مجموعه اي از عوامل فرد ي و اجتماعي است. اين رويكرد معتقد است نوجواناني كه از مهارتهاي اساسي براي مقابله با چالش هاي زند گي برخورد ار نيستند د ر برابر فشارهاي د روني و بيروني جهت مصرف مواد آسيب پذير هستند )اپستين گريفين و بوتوين 2000(. به طور كلي مطابق يافته هاي پژوهش نوجواناني كه از توانايي هاي فرد ي و اجتماعي خوب و احساس كنترل د روني برخورد ار هستند بازخورد منفي نسبت به مصرف مواد د ارند كمتر به مصرف مواد رو می آورند. پژوهش حاضر د اراي برخي محد ود يت ها بود ه است. يكي از محد ود يت ها به نمونه مورد مطالعه و نحوه نمونه گيري مربوط می شود. با وجود اينكه تالش شد تا نمونه مورد مطالعه به طور تصاد في انتخاب شود ولي با توجه به اينكه جمعيت مورد نظر شامل د انش آموزان د ر معرض خطر بود ند كه د اراي شاخص هاي خاصي بود ند به ناچار از ميان د انش آموزان يك منطقه كه بر اساس مالك هاي مورد نظر آسيب پذيري بيشتري د اشت انتخاب شد ند. بنابراين د ر تعميم اين يافته ها به ساير مناطق و جمعيت عمومی نوجوانان بايد احتياط كرد. همچنين با توجه به اينكه نمونه مورد مطالعه پژوهش شامل د انش آموزان پسر بود د ر نتيجه تعميم اين نتايج به د انش آموزان د ختر بايد با احتياط انجام پذيرد. محد ود يت د وم پژوهش حاضر به روش جمع آوري د اد ه هاي پژوهش مربوط می شود يافته هاي پژوهش حاضر با استفاد ه از پرسشنامه هاي خود سنجي گرد آوري شد ه است اگر چه مطالعات متعد د ي نشان د اد ه اند كه خود گزارشي مصرف الكل سيگار و ساير مواد د ر بين نوجوانان نسبتا معتبر است )ويليامز و همكاران 1995 هويزينگا و اليوت 1986 به نقل از لي 2004( با اين حال اعتبار پاسخ هاي آزمود ني ها قابل تامل است. علي رغم اين محد ود يت ها مد ل ساختاري ارزيابي شد ه نتايج مهمی د ر مفهوم سازي سطوح بالقوه مد اخله براي پيشگيري از مصرف مواد د ر بر د ارد. با توجه به نقش مهارتهاي خود مهارگري احساس كنترل د روني و بازخورد د ر مصرف مواد نوجوانان آموزش مهارتهاي حل مساله تصميم گيري صحيح و مقابله با استرس موجب افزايش احساس كنترل د روني نوجوانان شد ه و آسيب پذيري آنان را كاهش می د هد. مطابق نتايج اين پژوهش آموزش مهارتهاي خود مهارگري تغيير بازخورد نسبت به مصرف مواد و ايجاد احساس كنترل د روني و افزايش عزت نفس نوجوانان به عنوان بخش مهم برنامه هاي پيشگيري از سوء مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر بايد مورد توجه قرار گيرد. د ر پژوهش حاضر روابط ساختاري مجموعه اي از متغيرهاي مرتبط با مصرف مواد د ر نوجوانان پسر مورد بررسي قرار گرفت پيشنهاد می شود د ر پژوهش هاي بعد ي برازند گي اين مد ل د ر مورد د انش آموزان د ختر مورد ارزيابي قرار گيرد. همچنين با توجه به اينكه مد ل ساختاري مذكور د ر مورد نوجوانان د ر معرض خطر مورد ارزيابي قرار گرفت پيشنهاد می شود مطالعات بعد ي برازند گي اين مد ل را د ر مورد جمعيت عمومی نوجوانان مورد ارزيابي قرار د هند. مراجع پور شهباز عباس )1384(. روابط ساختاري عوامل روانشناختي خطرزا و حفاظتكنند ه مصرف مواد مخد ر د ر نوجوانان. پايان نامه د كتري روانشناسي باليني. د انشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي. طارميان فرهاد )1381(. بررسي مقد ماتي اثربخشي آموزش مهارتهاي زند گي د ر پيشگيري از سوء مصرف مواد د ر د انش آموزان راهنمايي. د فتر پيشگيري از سوء مصرف مواد وزارت آموزش و پرورش.گزارش پژوهشي. محمد خانی شهرام )1384(. ساخت و هنجاريابي پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کنند ه مصرف الکل سيگار و ساير مواد به منظور شناسايي د انش آموزان د ر معرض خطر. د فتر مقابله با جرم و مواد مخد ر سازمان ملل متحد د ر ايران.)UNODC( گزارش پژوهشي. محمد خانی شهرام )1385(. مد ل ساختاری مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر: ارزيابی اثر آموزش مهارتهاي زند گي بر عوامل ميانجي مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر.. پايان نامه د كتري روانشناسي باليني. د انشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي self-determination theories 2. low self-control

9 د کتر محمد خانی و همکاران 11 Bandura, A. (1980). Gauging the relationship between self-efficacy judgment and action. Cognitive Therapy and Reseach. 4, Biglan, A., Duncan, T. E., Ary, D. V., & Smolkowski, K. (1995). Peer and parental influences on adolescent tobacco use. Journal of Behavioral Medicine, 18, Botvin,G. J. (2000).preventing alcohol and tobacco use through life skills training: Theory, methods, and emppirical findings. Alcohol Research and Health, 24, Botvin, G. J., Dusenbury, L., Baker, E., James. R., & Orttiz, S. (1992). Smoking prevention among Buran minnority youth: Assessing effect on outcome and mediatiing variable. Health Psychology, 11, Botvin,G. J. (2000). Preventing drug abuse in schools: social and competence enhancement approaches targetiing individual-level etiological factors. Addictive Behhaviors, 25, Botvin, G. J., & Griffin, K. W. (2004). Life skills training: empirical findings and Future directions. The Journal of Primary Prevention. 25, Carvajal, S.C., Evans, R.I., Nash, S.G., & Getz, J.G. (2002). Global positive expectancies of the self and adolescents substance use avoidance: testing a social influence mediational model. Journal of Prevention, 70, Catalano, R.F., & Hawkins, J. D. (1996). The social devvelopment model: A theory of antisocial behavior. In Hawkins, J. D., (ed.), Delinquency and Crime: Current Theories. Cambridge University Press, New York. Constantine, N., Benard, B., & Diaz, M. (1999). Measuriing protective factors and resilience traits in youth: The healthy Kids Resilience Assessment. School and Commmunity Health Research Group WestEd, Oakland, CA.. Dweck, C.S., & Elliott, E.S. (1983). Achievement motivvation. In Mussen, P. H. (ed.), Handbook of Child Psycchology, (4th edn.). Wiley, New York. Elliott, D.S., Huizinga, D., & Ageton, S.S. (1985). Expplaining delinquency & drug use. Beverly Hills, CA: Sage. Epstein, J. A., Griffin, K. W., & Botvin, G. J. (2000). A model of smoking among inner-city adolescents: The role of personal competence and perceived benefits of smoking. Preventive Medicine, 31, Ferrence, R., Lothian, S. & Cape, D. (2000) Contemporrary patterns of nicotine use in Canada and the United States. In Roberta, R., Slade, J., Room, R. and Poe, M.(eds), Nicotine and Public Health.American Public Health Association,Washington,DC. Hanewinkel. R & Aûhauer. M. (2004). Fifteen-month folllow-up results of a school-based life-skills approach to smoking prevention. Health education research: Theory and Practice, 19, Glanz, Mayer. D. & Hartel. C. R. (2002). Drug Abuse: Origins & Interventions. Washington. D.C. American Psychological Association. Hansen, W.B. (1992) School-based substance abuse prevvention: a review of the state of the art in curriculum. Health Education Research, 7, Hawkins, J. D., Catalano, R. F., & Miller, J. Y. (1992). Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood: Impliccations for substance abuse prevention. Psychological Bulletin, 112, Jessor, R. & Jessor, S.L. (1997). Problem behavior and psychosocial development: A longitudinal study of youth. New York: Academic Press. Johnston, L. D., O Malley, P. M., & Bachman, J. G. (1999). National survey results on drug use from the monitoring the future study, : Secondary school. Rockvville, MD: National Institute on Drug Abuse. Johnston, L. D., OMalley, P. M., & Bachman, J. G. (2001). The Monitoring the Future national survey results on adolescent drug use: Overview of key findings.nationaal Institute on Drug Abuse. Kaplan, H. B., Martin, S. S, & Robbins, C. (1982). Appplication of a general theory of deviant behavior: selfderogation and adolescent drug use. Journal of Health and Social Behavior, 23. Kodjo, M.C & Klein, D.J. (2002). Prevention and risk of adolescent substance abuse: the role of adolescents, families, and communities. Pediatric Clinics of North America,49. Kumpfer, K. L & Turner, C.W (1991). The social ecology model of adolescent substance abuse: Implications for prevention.international Journal of the Addictions.25, Kuperminc, G. P., & Allen, J. P. (1996). Social orientattion: problem Behavior and motivations toward Interppersonal problem Solving among high risk adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 30, Lee,H. D. (2004). Testing executive function models of ADHD and Its comorbid conditions:a Latent variable Approach. B.A.; M.A., Chungnam National University, South Korea. Muck. R, Titus.J.C, Zempolich. K. A, & Fishman. M (2001). An overview of the effectiveness of adolescent

10 بررسي اثر مستقيم و غير مستقيم بازخورد نسبت به مصرف مواد كانون كنترل و توانمند يهاي فرد ي و اجتماعي بر مصرف مواد د ر نوجوانان د ر معرض خطر substance abuse treatment models. Youth and Society. Newcomb, M.D.(1995). Identifying High-Risk Youth: prevalence and patterns of adolescent drug abuse. In: Rahdert, E; Czechowicz, D; eds. Adolescent Drug Abuse:Clinical Assessment and Therapeutic Interventtions. National Institute on Drug Abuse. Monograph No 156. Petraitis, J., Flay, B. R., & Miller, T. Q. (1995). Reviewiing theories of adolescent substance abuse: Organizing pieces of the puzzle. Psychological Bulletin, 117, Piko, B. (2001) Smoking in adolescence: Do attitudes matter? Addictive Behaviors, 26, Pollard, J.A., Catalano, R.F., Hawkins, J.D., & Arthur, M.W. (1996). Development of a School-Based Survey Measuring Risk and Protective Factors of Substance Abuse, Delinquency, and Other Problem Behaviors In Adolescent Populations. Unpublished manuscript. Seaattle: Developmental Research and Programs, Inc. Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation social development, and well-being. American Psychology. 55: Sale E, Sambrano. S, Springer JF, & Turner C.W. (2003). Risk, protection, and substance use in adolescents: a multi-site model. Journal of Drug Education, 33, Scheier, L.M., Botvin, G. J., & Griffin, K.W. (2001). Prevventive intervention effects on developmental progresssion in drug use: Structural equation modeling analyses using longitudinal data. Prevention Science, 2, Simons-Morton, B., Haynie, D. L., Crump, A. D., Saylor, K. E., Eitel, P.,&Yu,K. (1999). Expectancies and other psychosocial factors associated with alcohol use among early adolescent boys and girls. Addictive Behaviors, 24, Social Research Institute (1998). State of Utah Division od substance Abuse Prevention Needs Assessment Survvey Results. Utah Division od substance Abuse Preventtion, University od Utah. Springer, J. F., Sale, E. Hermann, J. Sambrano. S. Kassim, R & Nestle, M. (2004). Characteristics of Effective Substance Abuse Prevention Programs for High-Risk Youth. The Journal of Primary Prevention, 25. Springer, J.F. and Philips, J.L. (1995). Individual Protecttive Factors Index: A Measure of Adolescent Resiliency. Folsom, CA: EMT Associates. Wang, M.Q., Matthew, R.F., Bellamy, N., James, S. (2005). A structural model of the substance use pathwways among minority youth. American Journal of Health Behavavior, 29, WHO. (2000). Health and Health Behavior among Young People. WHO, Copenhagen. Wills, T. A., & Stoolmiller, M. (2002). The role of selfcontrol in early escalation of substance use: A timevarying analysis. Journal of Consulting and Clinical Psychology,70,