Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Επιστήμης και Τεχνολογίας Υπολογιστών» Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Τίτλος Εργασίας Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Ονοματεπώνυμο Φοιτητή Πατρώνυμο Design and Software Development of Electronic Prescription Αποστολία Βελαώρα Φώτιος Αριθμός Μητρώου Τμήματος 806 Επιβλέπων Τσακαλίδης Αθανάσιος, Καθηγητής

2 Ημερομηνία Παράδοσης Φεβρουάριος 2017 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 2

3 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 3

4 Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή (υπογραφή) (υπογραφή) (υπογραφή) Αθανάσιος Τσακαλίδης Καθηγητής Γεώργιος Παυλίδης Καθηγητής Σπυρίδων Λυκοθανάσης Καθηγητής Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 4

5 Ευχαριστίες Με την ολοκλήρωση της διπλωματικής μου εργασίας, ολοκληρώνεται και η πορεία μου ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Με την λήξη αυτού του ακαδημαϊκού κύκλου, θεωρώ χρέος μου να ευχαριστήσω όλους όσους στάθηκαν στο πλευρό μου και με στήριξαν κατά την διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας μου, αλλά και καθ όλη την διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου. Πρώτα απ όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή της διπλωματικής μου εργασίας τον κ.τσακαλίδη Αθανάσιο, ο οποίος παραχωρώντας μου το συγκεκριμένο θέμα, μου έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθώ με τον τομέα των ηλεκτρονικών υπηρεσιών γενικά και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών υγείας ειδικότερα, τους οποίους θεωρώ αρκετά ενδιαφέροντες και σημαντικούς. Επίσης ευχαριστώ θερμά τα μέλη της τριμελούς επιτροπής κ.παυλίδη Γεώργιο και κ.λυκοθανάση Σπυρίδων. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν με τον τρόπο τους στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας, τους καθηγητές και τους συμφοιτητές μου για την συνεργασία τους, την οικογένειά μου και τους φίλους μου για την υποστήριξή τους και ιδιαίτερα τον σύζυγό μου Σπυρίδωνα και τον μικρό μου Κωνσταντίνο για την τεράστια υπομονή τους. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 5

6 Περιεχόμενα...6 Περίληψη...11 Abstract...12 Εισαγωγή Πληροφοριακά Συστήματα Ορισμός Πληροφοριακού Συστήματος Σύστημα Πληροφοριακά Συστήματα στις επιχειρήσεις Οργνωτική δομή και τύποι Πληροφοριακών Συστημάτων Η επιρροή των Πληροφοριακών Συστημάτων στους οργανισμούς Προβλήματα στην ανάπτυξη Πληροφοριακού Συστήματος Πληροφοριακά Συστήματα Υπηρεσιών Υγείας Πληροφοριακά Συστήματα Υγείας Ιστορία Πληροφοριακών Συστημάτων Νοσοκομείων Τύποι Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας Νοσηλευτικά πληροφοριακά συστήματα Πληροφοριακά συστήματα διαγνωστικών κέντρων Πληροφοριακά συστήματα εργαστηρίων Νοσοκομειακά πληροφοριακά συστήματα Κύκλος ζωής Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας Ανάλυση απαιτήσεων Λογικός σχεδιασμός Φυσικός σχεδιασμός Ανάπτυξη προγραμμάτων Υλοποίηση Λειτουργία Εφαρμογές Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας Εισαγωγή Διαχείριση ασθενών Γραφείο Κίνησης Ραντεβού Ασθενών Γραμματεία Εξωτερικών Ιατρείων Λογιστήριο Ασθενών Ταμείο παρακλινικών εξετάσεων Φαρμακείο & Διαχείριση Υλικών Φαρμακείο Διαχείριση Αποθηκών Διαχείριση Παγίων Τεχνική υπηρεσία & Συντηρήσεις Βιοϊατρική τεχνολογία Λογιστήριο Λογιστική Ν.Π.Δ.Δ...37 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 6

7 3.4.2 Γενική Λογιστική Αναλυτική Λογιστική Γραφείο Προµηθειών Διαγωνισμοί & Συμβάσεις Λογιστική Προμηθευτών Προϋπολογισµός Ταμείο Πληροφοριακό Σύστημα & Διοίκηση Στατιστική Υποστήριξη αποφάσεων Εφαρμογές Υποστήριξης Γραφείο Προσωπικού, Μισθοδοσία, Παρουσίες, Βάρδιες, Εφημερίες Πρωτόκολλο Γραμματεία Δ.Σ. & Γραφείο Προέδρου Βιβλιοθήκη Ιατρικές Υπηρεσίες Ιατρικός Φάκελος Ασθενή Γραμματεία Κλινικών Νοσηλευτικές Υπηρεσίες Νοσηλεία ασθενούς, Φαρμακευτική αγωγή, Κατ οίκον νοσηλεία Ιατρικές Εντολές Διαιτολόγιο Διαχείριση υλικού τμημάτων Εργαστηριακό Πληροφοριακό Σύστημα Ραδιογραφικό Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείριση υλικών μηχανημάτων Τηλεϊατρική Πεδίο Εφαρμογής Πλεονεκτήματα Τηλειατρικής Τηλειατρική στην Ελλάδα Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος Έννοια Ιατρικού Φακέλου Στοιχεία Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου Περιγραφή Δομής Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου Λογισμικό Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση Το Σύστημα Υγείας στην Ελλάδα Ορισμός και αναγκαιότητα της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Στάδια ανάπτυξης της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Λειτουργία του Συστήματος της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Οφέλη της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Ως προς τον ασθενή Ως προς τον ιατρό Ως προς τον φαρμακοποιό Οικονομικά Οφέλη Κοινωνικά Οφέλη..63 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 7

8 5.5.6 Επιστημονικά Οφέλη Πρότυπα Διαλειτουργικότητας στην Ηλεκτρονική Υγεία Εισαγωγή Διαλειτουργικότητα Ορισμός Οργανωτική διαλειτουργικότητα Τεχνική διαλειτουργικότητα Σηµασιολογική διαλειτουργικότητα E-health Φορείς & Πρότυπα Πρότυπο HL Πρότυπο DICOM (Digital Imaging & Communications in Medicine) Πρότυπο XML (Extensible Markup Language) Πρότυπο Integrating the Healthcare Enterprise (IHE) Πρότυπο Internet Engineering Task Force (IETF) Πρότυπο OASIS (ISO) International Organization for Standardization Health informatics -- Information technology Ορολογία Κωδικοποίηση - Ταξινόμηση SNOMED CT (Systematized Nomenclature of Medicine Clinical Terms) ICD (International Classification of Diseases) UCUM (Unified Code for Units of Measure) Food and Drug Administration (FDA) National Library of Medicine (NLM) Unified Medical Language System (UMLS) RxNorm Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD-10) 7.1 Εισαγωγή Ιστορικό Ανασκόπηση των δραστηριοτήτων για τη Δέκατη Αναθεώρηση της ICD Γενικά χαρακτηριστικά και περιεχόμενο της προτεινόμενης Δέκατης Αναθεώρησης της ICD Διεθνής Ονοματολογία Νοσημάτων Υλοποίηση της Δέκατης Αναθεώρησης της ICD Μελλοντική Αναθεώρηση της ICD Συμπεράσματα.78 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 8

9 8. Διαγράμματα UML για την περιγραφή της ανάπτυξης της εφαρμογής Ορισμός προβλήματος Αναλυτική Περιγραφή Εφαρμογής Σύλληψη απαιτήσεων Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Διάγραμμα τάξεων Ανάλυση & σχεδιασμός Διαγράμματα περιπτώσεων χρήσης Διάγραμμα τάξεων Εκπόνηση μελέτης της εφαρμογής Διαγράμματα Περιπτώσεων Χρήσης Διάγραμμα Τάξεων Διάγραμμα Αντικειμένων Διάγραμμα Συνεργασίας Διάγραμμα Σειράς Διάγραμμα Καταστάσεων Διάγραμμα Δραστηριοτήτων Διάγραμμα Εξαρτημάτων Διάγραμμα Διανομής Λειτουργική προσέγγιση Δομημένη ανάλυση των απαιτήσεων του συστήματος Λειτουργικές Απαιτήσεις Μη Λειτουργικές Απαιτήσεις Διαγράμματα ροής δεδομένων και λεξικά δεδομένων Σχεδιασμός Διαγράμματα δομών προγράμματος Διαγράμματα καταστάσεων Αναλυτικός σχεδιασμός Παράδειγμα λογικού διαγράμματος Υλοποίηση & Έλεγχος Υλοποίηση Έλεγχος 112 Συμπεράσματα και μελλοντικές επεκτάσεις Βιβλιογραφία Ιστοσελίδες Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 9

10 Περιεχόμενα εικόνων και σχημάτων...9 Εικόνα 1.1 Ένα πληροφοριακό σύστημα σε μια επιχείρηση.15 Εικόνα 1.2 Οργανωτική πυραμίδα..16 Εικόνα 2.1 Καμπύλη υιοθέτησης της τεχνολογίας ως προς την υλοποίηση μιας αλλαγής στη λειτουργία ενός νοσοκομείου Εικόνα 2.2 Στάδια εκμάθησης της τεχνολογίας στον χώρο της υγείας.28 Εικόνα 2.3 Κύκλος ζωής πληροφοριακού συστήματος υγείας...29 Εικόνα 3.1 Πληροφοριακό Σύστημα Υγείας σε νοσοκομείο 34 Εικόνα 5.1 Λειτουργία Συστήματος Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης...56 Σχήμα 8.1 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης (Ασφαλισμένος) 82 Σχήμα 8.2 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης (Ιατρός)..82 Σχήμα 8.3 Διάγραμμα τάξεων 83 Σχήμα 8.4 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης.84 Σχήμα 8.5 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης.84 Σχήμα 8.6 Διάγραμμα τάξεων...85 Σχήμα 8.7 Κύριο διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης..86 Σχήμα 8.8 Κύριο διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης.87 Σχήμα 8.9 Συμπληρωματικό διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Σχήμα 8.10 Κύριο διάγραμμα τάξεων..88 Σχήμα 8.11 Κύριο διάγραμμα αντικειμένων 89 Σχήμα 8.12 Κύριο διάγραμμα συνεργασίας..89 Σχήμα 8.13 Κύριο διάγραμμα σειράς...90 Σχήμα 8.14 Κύριο διάγραμμα καταστάσεων 91 Σχήμα 8.15 Κύριο διάγραμμα δραστηριοτήτων..92 Σχήμα 8.16 Κύριο διάγραμμα εξαρτημάτων 93 Σχήμα 8.17 Κύριο διάγραμμα διανομής..93 Σχήμα 8.18 Μοντέλο καταρράκτη.94 Σχήμα 9.1 Διάγραμμα ροής δεδομένων μηδενικού επιπέδου..98 Σχήμα 9.2 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 1.99 Σχήμα 9.3 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου Σχήμα 9.4 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 3 για καταχώρηση συνταγής.101 Σχήμα 9.5 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 4 για καταχώρηση συνταγής.102 Σχήμα 9.6 Διαγράμμα δομών προγράμματος 105 Σχήμα 9.7 Τελικό Διαγράμμα δομών προγράμματος Σχήμα 9.8 Διάγραμμα κατάστασης.107 Σχήμα 9.9 Διάγραμμα ροής δεδομένων.109 Εικόνα 10.1 Φόρμα αναζήτησης ασφαλισμένου 110 Εικόνα 10.2 Φόρμα ελέγχου.111 Εικόνα 10.3 Φόρμα λίστας φαρμάκων Εικόνα 10.4 Φόρμα συγγραφής αγωγής.112 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 10

11 Περίληψη Στην παρούσα εργασία κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της κατασκευής μιας σύγχρονης και λειτουργικής Εφαρμογής Υπηρεσιών Υγείας. Σκοπός ήταν με τη χρήση αυτής της εφαρμογής να πραγματοποιείται η ηλεκτρονική συνταγογράφηση σε ασθενείς μέσω των συμβεβλημένων με τα ταμεία υγείας ιατρών. Επιλέξαμε να κατασκευάσουμε μια εφαρμογή υπηρεσιών υγείας που θα δημιουργεί πολλά οφέλη στον ασθενή, στον ιατρό, το φαρμακοποιό και γενικότερα σε όλο το κοινωνικό, οικονομικό και επιστημονικό επίπεδο. Έτσι αναπτύχθηκε ένα λογισμικό για την συνταγογράφηση στην ηλεκτρονική εφαρμογή υγείας. Εύκολα θα διαπιστώσει κάποιος ότι η θεωρητική προσέγγιση που ακολουθεί αλλά και η πρακτική, δηλαδή η κατασκευή της εφαρμογής υπηρεσιών υγείας, δεν περιορίζει τη λύση που δώσαμε. Αντίθετα μπορεί να γίνει πολύ εύκολα επέκταση σε άλλου είδους αντικείμενα με ελάχιστες αλλαγές στον πηγαίο κώδικα. Η εργασία μας, στο θεωρητικό μέρος, ξεκινάει αναλύοντας γενικότερες έννοιες σχετικές με το λογισμικό ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και την κατασκευή μιας εφαρμογής υπηρεσιών υγείας. Καθώς προχωράει γίνεται πιο συγκεκριμένη και πρακτική δίνοντας έμφαση τελικά στην κατασκευή της συγκεκριμένης εφαρμογής υγείας και τη λειτουργία της. Περιγράφονται αναλυτικά όλα τα βήματα ανάπτυξης της εφαρμογής αλλά και όλες οι ενέργειες που εκτελεί το σύστημα όταν ο χρήστης αλληλεπιδρά με αυτό. Λέξεις Κλειδιά : ηλεκτρονική εφαρμογή υγείας, συνταγογράφηση, λογισμικό, ασθενής, ιατρός Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 11

12 Abstract In the present work we were called to face the problem of manufacturing a modern and functional Health Services Application. Our purpose was to execute the electronic prescribing of patients with the use of this application via the health funds contracted with doctors. We selected to manufacture a health services application that will create a lot of profits in the patient, the doctor, the pharmacist and more generally in social, economic and scientific level. Thus software was developed for the prescribing in the health services application. Somebody will easily realise that the theoretical approach that follows but also the practice, that is to say the manufacture of health services application, does not limit the solution that we gave. On the contrary it can become very easily extensible in other type of cognitive objects with minimal changes in the source code. Our work, in the theoretical part, begins with analyzing more general significances relative with the electronic prescribing software and the manufacture of health services application. While it goes further it becomes more concrete and practical giving accent finally in the manufacture of particular health services application and its operation. All steps of application s growth and also the systems action when the user interacts with it are described analytically. Key Words: health services application, electronic prescribing, software, patients, doctor Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 12

13 Εισαγωγή Στη μεταπτυχιακή εργασία μου θα αναπτυχθεί λογισμικό για την ηλεκτρονική συγγραφή θεραπευτικών αγωγών συνταγών σε ασφαλισμένους ταμείων υγείας, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του εθνικού συστήματος υγείας. Το λογισμικό αυτό θα χειρίζονται οι συμβεβλημένοι με τα ταμεία υγείας ιατροί. Ο ιατρός αφού ελέγξει την εγκυρότητα του βιβλιαρίου ασφάλισης του ασθενούς και έχει προκύψει από την εξέταση η απαραίτητη θεραπευτική αγωγή προχωράει στη διαδικασία συνταγογράφησης. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η συνταγογράφηση αυτή γινόταν χειρόγραφα σε βιβλιάρια συνταγών με συγκεκριμένη φόρμα, η οποία και ήταν αναγκαίο να μεταφερθεί σε νέα εφαρμογή. Ο ασφαλισμένος λαμβάνει τη συνταγή και την εκτελεί σε φαρμακείο της επιλογής του. Με τη νέα εφαρμογή καταργήθηκαν τα έντυπα βιβλιάρια συνταγών. Ο ιατρός θα πρέπει να πιστοποιείται στην εφαρμογή μας, να βρίσκει τον ασφαλισμένο με βάση τον αριθμό μητρώου κοινωνικής ασφάλισης (ΑΜΚΑ) και να συνταγογραφεί στην ηλεκτρονική φόρμα συνταγογράφησης. Ο ασφαλισμένος θα παραλαμβάνει εκτυπωμένη και υπογεγραμμένη συνταγή που θα έχει μοναδικό κωδικό αριθμό με τον οποίο θα γίνεται και η αναζήτηση της συνταγής στην εφαρμογή από τον φαρμακοποιό. Το λογισμικό θεωρείται ότι θα έχει στη διάθεση του μία αποθήκη δεδομένων με τα προσωπικά στοίχεια των ασφαλισμένων, τα οποία περιλαμβάνουν τον ΑΜΚΑ και χρησιμοποιούνται για τη σύνδεση του ασφαλισμένου με τη συνταγή. Μία αποθήκη δεδομένων με τα στοιχεία των συμβεβλημένων ιατρών, τα οποία περιλαμβάνουν τα στοίχεια πιστοποίησης για την εφαρμογή. Μία αποθήκη δεδομένων με τα φάρμακα που είναι διαθέσιμα στο εμπόριο, με πληροφορίες για το αν είναι διαθέσιμα από τα διάφορα ταμεία (λίστες φαρμάκων). Οι συνταγές θα κρατούνται ηλεκτρονικά σε κεντρικό πληροφοριακό σύστημα. Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο θα περιγραφούν η έννοια των πληροφοριακών συστημάτων σε επιχειρήσεις και οργανισμούς. Έπειτα στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η έννοια των πληροφοριακών συστημάτων υπηρεσιών υγείας και γίνεται αναφορά σε διαφόρους τύπους από αυτά\. Ακολουθεί το τρίτο κεφάλαιο με τις εφαρμογές των πληροφοριακών συστημάτων υγείας και την ανάλυση του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στον ηλεκτρονικό ιατρικό φάκελο και περιγράφεται η δομή του. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, τα στάδια ανάπτυξής της και τα οφέλη της. Έπειτα στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά διαγράμματα UML για την περιγραφή ανάπτυξης της εφαρμογής. Στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται δομημένη ανάλυση των απαιτήσεων του συστήματος, λειτουργικών και μη λειτουργικών και αναλύεται ο σχεδιασμός μέσω διαγραμμάτων. Τέλος στο όγδοο κεφάλαιο αναλύεται η υλοποίσης του συστήματος και ο έλεγχός του. Ακολουθούν τα συμπεράσματα και οι μελλοντικές επεκτάσεις της εφαρμογής. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 13

14 1. Πληροφοριακά Συστήματα 1.1 Ορισμός Πληροφοριακού Συστήματος Είναι κοινός τόπος ότι η τεχνολογία των υπολογιστών είναι σήμερα καθοριστική για τη σωστή και αποδοτική διαχείριση κάθε μορφής οργανισμού ή επιχείρησης. Οι εφαρμογές των υπολογιστών, της πληροφορικής και των επικοινωνιών γενικότερα καλύπτουν κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ύπαρξη και μόνο όμως ενός υπολογιστή, όσο ισχυρός κι αν είναι, δεν αρκεί για να λύσει τα προβλήματα ενός οργανισμού. Χρειάζεται να δημιουργηθούν τα κατάλληλα συστήματα που θα παραλαμβάνουν κάθε φορά τα δεδομένα και θα τα μετατρέπουν σε πληροφορίες με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές. Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε σε πληροφοριακά συστήματα που δημιουργούνται από ειδικούς επαγγελματίες της πληροφορικής, τους αναλυτές συστημάτων, με βάση τις απαιτήσεις που καθορίζουν οι χρήστες. [1] [2] [3] 1.2 Σύστημα Στην πιο γενική του έννοια, ένα σύστημα είναι ένα σύνολο συνιστωσών που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να επιτύχουν κάποιο σκοπό. Για παράδειγμα, το ανθρώπινο σώμα είναι ένα βιολογικό σύστημα που έχει σαν σκοπό τη διατήρηση του ανθρώπου στη ζωή και το οποίο με τη σειρά του αποτελείται από άλλα εξειδικευμένα συστήματα όπως το νευρικό και το πεπτικό. Άλλα συστήματα είναι το πολιτικό σύστημα μιας χώρας και το οικονομικό σύστημα. Όπως αναφερθήκαμε και παραπάνω κάθε σύστημα υπάρχει γιατί έχει ένα σκοπό. Για να επιτύχει τους σκοπούς του το σύστημα αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του, δηλαδή με κάθε οντότητα που βρίσκεται έξω από τα όρια του. Ένα σύστημα ονομάζεται ανοιχτό, όταν δέχεται είσοδο και παράγει έξοδο κατά την αλληλεπίδραση του με το περιβάλλον του. Όλα τα συστήματα που χαρακτηρίζονται από συνεχή λειτουργία είναι προφανώς ανοιχτά συστήματα. Αντίθετα, ένα σύστημα ονομάζεται κλειστό όταν δεν αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Σε κάθε σύστημα, ανοιχτό ή κλειστό υπάρχει το στοιχείο του ελέγχου, δηλαδή της διαδικασίας μέσω της οποίας διαπιστώνουμε αν η λειτουργία του συστήματος πραγματοποιείται μέσα σε αποδεκτά επίπεδα απόδοσης που τα ονομάζουμε πρότυπα.[1] [2] [3] 1.3 Πληροφοριακά συστήματα στις επιχειρήσεις Οι οργανισμοί και επιχειρήσεις αποτελούνται από πολλά Επιχειρησιακά Συστήματα τα οποία εμφανίζουν τα χαρακτηριστικά των γενικών συστημάτων. Για παράδειγμα, όλα τα συστήματα παραγωγής αυτοκινήτων των διαφόρων εταιρειών παρουσιάζουν ομοιότητες. Σε κάθε ένα επιχειρησιακό σύστημα μπορούμε να αντιστοιχίσουμε ένα Πληροφορικό Σύστημα που έχει σκοπό να επεξεργάζεται εισόδους, να συντηρεί αρχεία να παράγει πληροφορίες κάθε μορφής. Κάθε τέτοιο Πληροφοριακό Σύστημα περιλαμβάνει τέσσερις αλληλοεξαρτώμενες συνιστώσες. Η πρώτη συνιστώσα είναι το Υλικό που απαρτιζεται από μηχανές, εξοπλισμό και δίκτυα και την δεύτερη αποτελεί το Λογισμικό δηλαδή εντολές και προγράμματα. Ακολούθως την τρίτη συνιστώσα αποτελούν οι Άνθρωποι, αναλυτές, προγραμματιστές, διευθυντές, χρηματιστές και τέλος τέταρτη συνιστώσα είναι οι Διαδικασίες δηλαδή γενικοί κανόνες. Στην παρακάτω εικόνα (Εικόνα 1.1) φαίνεται ένα πληροφοριακό σύστημα σε μια επιχείρηση. Πρόκειται για ένα συγκεκριμένο υποσύνολο της επιχείρησης που αποτελείται από καθορισμένο εξοπλισμό, προγράμματα, αρχεία, διαδικασίες και συνιστά μια Εφαρμογή Πληροφοριακού Συστήματος. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 14

15 Εικόνα 1.1 Ένα πληροφοριακό σύστημα σε μια επιχείρηση 1.4 Οργανωτική δομή και τύποι πληροφοριακών συστημάτων Ένας οργανισμός ή επιχείρηση, για να λειτουργήσει έχει ανάγκη μια αποτελεσματική οργάνωση και πληροφορίες. Οι δύο αυτές έννοιες είναι στενά συνδεδεμένες. Η οργανωτική δομή του οργανισμού αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο διαιρούνται οι δραστηριότητες σε μονάδες και τμήματα, την ιεραρχία των σχέσεων εξουσίας που απορρέει από τη δομή αυτή και τη σχετική κατανομή πόρων και προσωπικού. Η διαχείριση ενός οργανισμού γίνεται με χρήση συστημάτων και διαδικασιών με κυρίαρχο ρόλο του πληροφοριακού συστήματος το οποίο παρέχει στοιχεία και υποστηρίζει όλες τις διαδικασίες. Είναι προφανές ότι τα υψηλά ιστάμενα τμήματα της ιεραρχίας ασκούν την εξουσία τους, γιατί μπορούν και διαθέτουν τις κατάλληλες πληροφορίες, μερικές από τις οποίες όμως μπορούν να αφεθούν ή να εκχωρηθούν σε κατώτερου επιπέδου τμήματα και μάλιστα αποκεντρωμένα. Το πως δομείται το κατάλληλο πληροφοριακό σύστημα επηρεάζει τη συμπεριφορά και διοίκηση του οργανισμού. Εδώ ακριβώς υπεισέρχονται τα πληροφοριακά συστήματα που απευθύνονται στο διοικητικό επίπεδο του οργανισμού. Τα συστήματα αυτά συμβάλλουν σημαντικά στη λήψη ορθολογικών και βέλτιστων αποφάσεων παρεμβαίνοντας σε όλα τα στάδια της διαδικασίας λήψης μιας απόφασης. Ο ρόλος των πληροφοριακών συστημάτων γίνεται πιο κατανοητός με την παρακάτω οργανωτική πυραμίδα (Εικόνα 1.2) ενός οργανισμού ή επιχείρησης. Η πυραμίδα περιλαμβάνει τέσσερα βασικά επίπεδα σε σχέση με το εργασιακό προφίλ του προσωπικού. Σ αυτά τα επίπεδα αντιστοιχούν ανάλογα πληροφοριακά συστήματα. Το στρατηγικό επίπεδο περιλαμβάνει τα επιτελικά Διοικητικά Στελέχη τα οποία ασχολούνται με τη χάραξη στρατηγικής της επιχείρησης ή ενός οργανισμού. Στο επίπεδο αυτό αντιστοιχούν τα Στρατηγικά Συστήματα. Στο διοικητικό επίπεδο ανήκουν τα Μεσαία Διοικητικά Στελέχη, τα οποία ασχολούνται με τη διεκπεραίωση των προγραμμάτων και σχεδίων των επιτελικών διοικητικών στελεχών. Τα διοικητικά συστήματα εξυπηρετούν τους χρήστες αυτού του επιπέδου. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 15

16 Εικόνα 1.2 Οργανωτική πυραμίδα Το γνωστικό επίπεδο περιλαμβάνει εξειδικευμένα στελέχη και προσωπικό το οποίο ασχολείται με τη διαχείριση των δεδομένων. Πρέπει να τονιστεί ότι τα Γνωστικά Συστήματα βοηθούν στην ενσωμάτωση και εφαρμογή των νέων γνώσεων σ ολόκληρη την επιχείρηση ή τον οργανισμό. Το τελευταίο επίπεδο περιλαμβάνει τα λειτουργικά Διεκπεραιωτικά Διοικητικά Στελέχη τα οποία ασχολούνται με τη διεκπεραίωση των καθημερινών εργασιών της επιχείρησης. Σ αυτό το επίπεδο αντιστοιχούν τα Λειτουργικά Συστήματα. Όμως, η λειτουργία του οργανισμού ή της επιχείρησης διακρίνεται σε κλάδους λειτουργίας όπως μάρκετινγκ, παραγωγή, διαχείριση προσωπικού, προμήθειες, πωλήσεις και άλλα. Τα συστήματα οφείλουν να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των κλάδων λειτουργίας του οργανισμού ή της επιχείρησης. Όλα τα προαναφερόμενα συστήματα ανήκουν σ έναν από τους ακόλουθους τύπους πληροφοριακών συστημάτων : Συστήματα Επεξεργασίας Δοσοληψιών (Transaction Processing Systems- TPS) Πρόκειται για συστήματα τα οποία εξυπηρετούν το λειτουργικό οργανωτικό επίπεδο της επιχείρησης ή του οργανισμού. Υποστηρίζουν τις βασικές καθημερινές τυποποιημένες και προαποφασισμένες λειτουργίες της επιχείρησης και συλλέγουν, καταγράφουν τα δεδομένα τα Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 16

17 οποία προέρχονται από τμήματα αυτών όπως το Λογιστήριο, το τμήμα προσωπικού, τον προϋπολογισμό. Αυτή η κατηγορία συστημάτων εξυπηρετεί : Πωλήσεις Προμήθειες Μισθοδοσία προσωπικού Πληρωμές Οι δραστηριότητες που καλύπτουν τα πληροφοριακά συστήματα είναι επαναλαμβανόμενες και έχουν πάντοτε την ίδια μορφή. Στη συγκεκριμμένη περίπτωση εμφαση δίνεται στην αποτελεσματικότητα, την ακρίβεια και την ταχύτητα, στην επεξεργασία μεγάλων όγκων δεδομένων. Η διοίκηση του οργανισμού ή της επιχείρησης χρειάζεται τα συστήματα επεξεργασίας δοσοληψιών για να παρακολουθεί την κατάσταση των εσωτερικών λειτουργιών και συγχρόνως τις σχέσεις με το εξωτερικό περιβάλλον. [1] [4] Γνωστικά Συστήματα Εργασίας (Knowledge Work Systems KWS) Απευθύνονται στο γνωστικό οργανωτικό επίπεδο και εξυπηρετούν εκείνη την κατηγορία του εξειδικευμένου προσωπικού της επιχείρησης ή του οργανισμού όπως μηχανικούς, γιατρούς και δικηγόρους, η οποία είναι επιφορτισμένη με την παραγωγή νέων πληροφοριών και νέας γνώσης καθώς και την ενσωμάτωσή τους στον οργανισμό.[4] Συστήματα αυτοματισμού Γραφείου (Office Automation systemsoas) Στο γνωστικό οργανωτικό επίπεδο απευθύνονται και εξυπηρετούν τους χρήστες των δεδομένων, οι οποίοι δεν διαθέτουν ιδιαίτερες επιστημονικές γνώσεις. Στην πράξη δεν παράγουν νέες πληροφορίες και νέα γνώση. Επικοινωνούν με πελάτες και προμηθευτές ή με άλλους οργανισμούς, επιχειρήσεις και χρησιμεύουν σαν εργαλεία της ροής των πληροφοριών όπως οι κειμενογράφοι, τα συστήματα εκδόσεων εντύπων και άλλα. [1] Πληροφοριακά Συστήματα διοίκησης (Management Information Systems MIS) Εξυπηρετούν το διοικητικό οργανωτικό επίπεδο και απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στο εσωτερικό του οργανισμού ή της επιχείρησης με κύριο σκοπό να διευκολύνουν τον προγραμματισμό, τον έλεγχο και τη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο διοίκησης. Επιπλέον συνεργάζονται με τα συστήματα επεξεργασίας δοσοληψιών. Για το σκοπό αυτό τα δεδομένα από τις διάφορες συναλλαγές συμπιέζονται κατάλληλα και παίρνουν τη μορφή πολυσέλιδων καταστάσεων σε τακτά χρονικά διαστήματα όπως για παράδειγμα εβδομαδιαίες, μηνιαίες ή ετήσιες αναφορές. Επίσης από αυτά τα συστήματα δημιουργούνται διαγράμματα και πίνακες με κύριο χαρακτηριστικό όλων αυτών την αυστηρή δομή. Στην πράξη οι καταστάσεις αυτές είναι διαθέσιμες στον υπολογιστή και ο κάθε εξουσιοδοτημένος ενδιαφερόμενος μπορεί να ανατρέχει σ αυτές και να αντιγράφει τμήματά τους για άλλες συμπληρωματικές χρήσεις όπως τη δημιουργία παρουσιάσεων και καταλόγων. Οι καταστάσεις αυτές εκτυπώνονται μόνο όταν απαιτείται για λογιστικούς ή φορολογικούς λόγους.[4] [5] Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 17

18 Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων (Decision-Support Systems DSS) Ο τύπος αυτών των συστημάτων εξυπηρετεί το διοικητικό οργανωτικό επίπεδο του οργανισμού ή της επιχείρησης. Βοηθούν τα διοικητικά στελέχη να πάρουν αποφάσεις που είναι ημιδομημένες, μοναδικές ή γρήγορα μεταβαλλόμενες και κυρίως δεν καθορίζονται εύκολα εκ των προτέρων όπως είναι η εκτίμηση του κόστους ενός έργου ανατρέχοντας στις αναλυτικές τιμές κόστους των συνιστωσών του και με πρόβλεψη της εξέλιξής τους στο άμεσο μέλλον. Τα στελέχη χρησιμοποιούν πολλές φορές την ημέρα τα συστήματα αυτά, ώστε να ανταποκριθούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τα συστήματα υποστήριξης αποφάσεων χρησιμοποιούν εσωτερικές πληροφορίες που προέρχονται από τα συστήματα υποστήριξης δοσοληψιών και από τα πληροφοριακά συστήματα διοίκησης. Βέβαια, πολύ συχνά εισάγουν πληροφορίες από εξωτερικές πηγές όπως τιμές μετοχών χρηματιστηρίου, τιμοκαταλόγου ανταγωνιστών. Από τη φύση τους, αλλά και από το σχεδιασμό τους, τα συστήματα υποστήριξης αποφάσεων διαθέτουν μεγαλύτερες αναλυτικές δυνατότητες, γιατί χρησιμοποιούν ποικιλία μαθηματικών μοντέλων για ανάλυση δεδομένων σε μορφή εκμεταλλεύσιμη από τους αποφασίζοντες. Ο σχεδιασμός τους αποσκοπεί στο να είναι έτοιμα για χρήση με διαλογικό τρόπο και να ανταποκρίνονται σε νέα δεδομένα και νέες ερωτήσεις. Έτσι παρέχουν μια σειρά από εργαλεία υποστήριξης νοημοσύνης (γλώσσες ερωτημάτων, γεννήτριες καταστάσεων και γραφικών), εργαλεία υποστήριξης σχεδιασμού (προσομοίωσης και μοντελοποίησης) και τέλος εργαλεία υποστήριξης επιλογών. [1] [4] Συστήματα Υποστήριξης της Εκτελεστικής Εξουσίας (Executive Support Systems ESS) Αυτά τα συστήματα εξυπηρετούν το στρατηγικό οργανωτικό επίπεδο και επιτρέπουν στα επιτελικά διοικητικά στελέχη να λαμβάνουν αποφάσεις. Σαν είσοδο χρησιμοποιούν δεδομένα από το εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης ή του οργανισμού καθώς και τις εξόδους των πληροφοριακών συστημάτων διοίκησης και συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων. [4] 1.5 Η επιρροή των πληροφοριακών συστημάτων στους οργανισμούς Τα πληροφοριακά συστήματα ασκούν επίδραση στην οργάνωση και τη λειτουργία των οργανισμών. Πρώτον, από οικονομικής πλευράς λόγω της σταδιακής αντικατάστασης χειρογραφικών εργασιών με αυτοματοποιημένες αλλά και τη φθηνότερη απόκτηση και διαχείριση δεδομένων και πληροφοριών. Δεύτερον, από πλευράς αλλαγής του τρόπου λήψης αποφάσεων μέσα στον οργανισμό με τη βοήθεια πληροφοριακού συστήματος. Οι σύγχρονες τάσεις στην ανάπτυξη πληροφοριακού συστήματος υπό την πίεση των τεχνολογικών εξελίξεων στους διάφορους τομείς και ιδίως η εμφάνιση του Διαδικτύου, του παγκόσμιου ιστού, ήδη επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οργανισμοί και επιχειρήσεις δρουν μέσα στην αγορά και τη διοίκηση και τις οδηγούν σε ορισμένες αναθεωρήσεις και προσαρμογές.[1] 1.6 Προβλήματα στην ανάπτυξη πληροφοριακού συστήματος Είναι κοινή διαπίστωση ότι η ανάπτυξη ενός αυτοματοποιημένου πληροφοριακού συστήματος, ανεξάρτητα από το μέγεθος και τη συμπλοκότητά του είναι ένα έργο δύσκολο. Τα συνήθη προβλήματα που παρουσιάζονται είναι τα εξής : Οι χρήστες κάνουν παράπονα ότι αναπτύσσονται συστήματα που δε βοηθούν γιατί είναι πολύπλοκα και παράγουν πληροφορίες άχρηστες. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 18

19 Είναι δύσκολος ο καθορισμός των πραγματικών απαιτήσεων του χρήστη. Παρουσιάζει δυσκολίες ο προσδιορισμός ενός συστήματος που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των χρηστών. Η ανάπτυξη του λογισμικού θέλει μεγάλη προσοχή γιατί δύσκολα γίνονται αλλαγές στο software κι αν γίνονται, κοστίζουν.[5] Στις μέρες μας η πληροφορία θεωρείται ιδιαίτερης σημασίας πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και ατομικό αγαθό και βασικό συστατικό κάθε επιστημονικής κοινωνικής και πολιτικής μελέτης. Η ανάπτυξη της πληροφοριακής τεχνολογίας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της θεωρίας των πληροφοριακών συστημάτων, επέδρασε, επιδρά και θα επιδρά καταλυτικά σε κάθε έκφραση της ανθρώπινης σκέψης και δραστηριότητας. Τα πληροφοριακά συστήματα είναι πια κοινός τόπος στη καθημερινή ζωή μας. Δεν υπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα που να μην υποστηρίζεται από κάποιο είδος υπολογιστικού συστήματος, ενώ η απίστευτα μεγάλη ροή και η συγκέντρωση πληροφοριών, η διεύρύνση των δικτύων επικοινωνίας πληροφοριών και η διαφαινόμενη έξαρση της χρήσης βάσεων πληροφοριών από το σπίτι και από το κινητό τηλέφωνο συνθέτουν την εικόνα «πληροφοροποιημένης» κοινωνίας. Επιπλέον, τα πληροφοριακά συστήματα υπάρχουν για να δίνουν στους χρήστες τους τις πληροφορίες εκείνες που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση των εργασιών τους και αποτελούν βασική προϋπόθεση επιβίωσης της επιχείρησης ή του οργανισμού μέσα σε ένα ολοένα αυξανόμενο ανταγωνιστικό περιβάλλον. Για την ελληνική πραγματικότητα η σημασία των πληροφοριακών συστημάτων παρουσιάζει ιδιαιτερότητα, επειδή η ανάπτυξη της σύγχρονης πληροφοριακής τεχνολογίας, η θεώρηση της σαν αναπόσπαστο βασικό συστατικό της λειτουργίας κάθε επιχείρησης, οργανισμού και η δημιουργία των νέας ποιότητας προβλημάτων συνοδεύονται ανησυχητικά συχνά από αναχρονιστικές συνθήκες, αντιλήψεις και συνήθειες, γενικότερα προϊόντα της ελληνικής κοινωνίας όπως η ανεπαρκής παιδεία, τεχνογνωσία καθώς και ορισμένες φορές φυσικές αναστολές και αντιστάσεις οι οποίες αναπτύσσονται στην προοπτική του «νέου». Παρόλα αυτά, η Κοινωνία της Πληροφορίας είναι παρούσα και συνοδεύει το ανθρώπινο είδος στο ταξίδι της εξέλιξης του. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 19

20 2. Πληροφοριακά Συστήματα Υπηρεσιών Υγείας 2.1 Πληροφοριακά Συστήματα Υγείας Το νοσοκομείο είναι ένα μεγάλο σύστημα που αποτελείται από διάφορα αλληλοσυνδεόμενα υποσυστήματα των οποίων η λειτουργία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη. Ο ορισμός ενός πληροφοριακού συστήματος που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του νοσοκομείου είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία. Συγκεκριμένα το πληροφοριακό σύστημα θα πρέπει να αποτελεί μια πλήρη, συνεπή και ακριβή αναπαράσταση του πραγματικού συστήματος. Πρέπει να μεταβάλλεται ταυτόχρονα με αυτό, έτσι ώστε οι πληροφορίες που θα παρέχει στους χρήστες να αντικατοπτρίζουν την πραγματική εικόνα του συστήματος. Η εμφάνιση των πληροφοριακών συστημάτων νοσοκομείων (ΠΣΝ) έγινε στη δεκαετία του Από τη δεκαετία αυτή μέχρι σήμερα σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις, κύρια ώθηση στις οποίες έδωσαν η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας της πληροφορικής καθώς και οι βελτιώσεις που επήλθαν στη διοίκηση και τη λειτουργία των νοσοκομείων. Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ενός ΠΣΝ αποτελεί μεγάλο και ιδιαίτερα πολύπλοκο έργο. Η εκτέλεση του έργου αυτού απαιτεί και έχει ως βάση ένα συγκεκριμένο και δομημένο κύκλο ζωής ο οποίος αποτελείται από τα στάδια της ανάλυσης απαιτήσεων, του λογικού σχεδιασμού, του φυσικού σχεδιασμού, την ανάπτυξη προγραμμάτων, την υλοποίηση, τις δοκιμές, την αποδοχή και τη λειτουργία. Καθένα από τα παραπάνω στάδια, αποτελεί από μόνο του ένα σημαντικό έργο, ενώ για την εκτέλεση του χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες τεχνικές και μέθοδοι.[6] 2.2 Ιστορία Πληροφοριακών Συστημάτων Νοσοκομείων Κατά την περίοδο τα πληροφοριακά συστήματα νοσοκομείων που αναπτύχθηκαν αφορούσαν κυρίως εφαρμογές για την υποστήριξη περισσότερο των κλινικών και λιγότερο των διοικητικών διαδικασιών του νοσοκομείου. Ο στόχος ήταν η βελτίωση της παρεχόμενης περίθαλψης. Τα συστήματα αυτά ήταν ιδιαίτερα ακριβά και χρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο από τα μεγάλα νοσοκομεία.[6] Κατά την δεύτερη φάση , στην οποία έγινε και η εμφάνιση των μικροϋπολογιστών, τα ΠΣΝ άρχισαν να περιλαμβάνουν εφαρμογές για την υποστήριξη των οικονομικών και διοικητικών διαδικασιών του νοσοκομείου. Τα συστήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν και από τα νοσοκομεία μικρότερης κλίμακας μεγέθους καθώς το κόστος τους αλλά και ο όγκος τους είχε μειωθεί σημαντικά. Επίσης, κατά την περίοδο αυτή, εκτός από την εμφάνιση των μικροϋπολογιστών, άρχισε και η χρήση των βάσεων δεδομένων η οποία έδωσε την δυνατότητα άμεσης διαθεσιμότητας των δεδομένων και παραγωγής αναφορών. Τα συστήματα αυτά ήταν κατά κύριο λόγο εφαρμογές, η λειτουργία και η χρησιμότητα των οποίων περιορίζονταν στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου λειτουργικού τμήματος (stand-alone). Συνήθως, βασίζονταν σε τοπικές βάσεις δεδομένων ενώ η δυνατότητα σύνδεσης μεταξύ τους αντιμετωπιζόταν ως δευτερεύον θέμα. Ένα παράδειγμα ενός stand-alone συστήματος είναι ο προσωπικός υπολογιστής στο φαρμακείο ενός νοσοκομείου στον οποίο λειτουργεί μια εφαρμογή για την καταχώρηση των ιατρικών συνταγών, την έκδοση αποδείξεων και τη διαχείριση της αποθήκης του φαρμακείου. Το σύστημα αυτό είναι stand-alone καθώς δεν υπάρχει επικοινωνία (σύνδεση) με τα κλινικά τμήματα του νοσοκομείου ούτε με το λογιστήριο στο οποίο γίνεται και η χρέωση των ασθενών. Εάν το σύστημα αυτό δεν ήταν stand-alone, δεν θα απαιτούνταν η επαναπληκτρολόγηση των συνταγών καθώς αυτές θα ήταν άμεσα διαθέσιμες (μέσω της επικοινωνίας των συστημάτων) από τη χρονική στιγμή έκδοσης τους στο κλινικό τμήμα. Επίσης, ο λογαριασμός του ασθενή θα ενημερωνόταν για οποιαδήποτε χρέωση από τη χρονική στιγμή εκτέλεσης μιας συνταγής.[6] Κατά την επόμενη περίοδο ( ) έγινε η εμφάνιση των προσωπικών υπολογιστών και η χρήση των τοπικών δικτύων υπολογιστών (Local Area Networks LAN). Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 20

21 Έτσι, πολλοί προμηθευτές πληροφοριακών συστημάτων αναγκάστηκαν να δώσουν στα συστήματα τους τη δυνατότητα επικοινωνίας με άλλα συστήματα. Επίσης, κατά το χρονικό αυτό διάστημα άρχισε και η θεμελίωση των πρώτων προτύπων λειτουργικών συστημάτων, πρωτοκόλλων δικτύων και συστημάτων διαχείρισης αρχείων δεδομένων. Ως αποτέλεσμα, οι προμηθευτές ΠΣΝ άρχισαν να χρησιμοποιούν συστήματα διαχείρισης βάσεων δεδομένων άλλων προμηθευτών, μερικά από τα οποία συμπεριλάμβαναν και γλώσσες διαχείρισης δεδομένων μέσω των οποίων δινόταν η δυνατότητα ανάκτησης δεδομένων που διαχειρίζονταν άλλες εφαρμογές.[6] Από το 1991 έως σήμερα, έχει αρχίσει να εμφανίζεται μια νέα γενιά ΠΣΝ, αν και τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης γενιάς δεν έχουν εκλείψει εντελώς. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν τη γενιά αυτή, όπως η αύξηση της δυνατότητας σύνδεσης δικτύων υπολογιστών, η δυνατότητα εγκατάστασης και χρήσης ενός συστήματος διαχείρισης βάσεων δεδομένων σε περισσότερα από ένα σημεία και η αύξηση και η καθιέρωση προτύπων στη λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων. Με τον όρο πρότυπο, εννοούμε τον κοινό τρόπο θεώρησης και αντιμετώπισης ενός συγκεκριμένου θέματος. Έτσι, στον χώρο της πληροφορικής στο διάστημα αυτό εμφανίστηκαν πρότυπα επικοινωνίας υπολογιστών και παραγωγής δεδομένων τα οποία έδωσαν τη δυνατότητα επικοινωνίας διαφορετικών πληροφοριακών συστημάτων στο ίδιο ή σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία. Από τη μελέτη των τεσσάρων γενιών πληροφοριακών συστημάτων παρατηρούμε ότι οι αλλαγές στη λειτουργία και τη δομή των νοσοκομείων δημιουργούν συχνά την ανάγκη για τεχνολογική αλλαγή. Όπως φαίνεται στην εικόνα 2.1, οι τεχνολογικές εξελίξεις μέσα στο νοσοκομείο έπονται των δοκιμών και λειτουργικών του αλλαγών. Σε αυτό το σχήμα ο κάθετος άξονας αντιστοιχεί στον αριθμό των νοσοκομείων που αντιλαμβάνονται την ανάγκη για αλλαγή και την πραγματοποιούν, ενώ ο οριζόντιος άξονας αντιστοιχεί στον χρόνο. Αρχικά, λίγα νοσοκομεία αντιλαμβάνονται την ύπαρξη της ανάγκης για αλλαγή. Με την πάροδο όμως του χρόνου, η αλλαγή αυτή γίνεται αντιληπτή και τα νοσοκομεία προσαρμόζονται σε αυτήν. Η προσαρμογή αυτή γίνεται με σημαντική επιτάχυνση. Σε ένα χρονικό σημείο χ η επιτάχυνση αυτή μειώνεται, καθώς τα περισσότερα νοσοκομεία έχουν προσαρμοστεί σε αυτή. Στο τέλος της καμπής προσαρμογής αντιστοιχούν τα νοσοκομεία που δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στην αλλαγή και των οποίων η επιβίωση αρχίζει να αμφισβητείται.[6] Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 21

22 Εικόνα 2.1 Καμπύλη υιοθέτησης της τεχνολογίας ως προς την υλοποίηση μιας αλλαγής στη λειτουργία ενός νοσοκομείου Ένα πληροφοριακό σύστημα έχει σχεδιαστεί και υλοποιηθεί με βάση κάποιο μοντέλο, το οποίο αναπαριστά τη δομή του νοσοκομείου σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει ένα νοσοκομείο είναι η επιλογή συστημάτων των οποίων το μοντέλο είναι όσο το δυνατόν περισσότερο προσαρμοσμένο στην πραγματική κατάσταση. Κάθε γενιά πληροφοριακών συστημάτων βασίζεται σε συγκεκριμένη τεχνολογία με δυνατότητες και περιορισμούς. Η δεύτερη καμπύλη στην εικόνα 2.1 δείχνει την καθυστέρηση εφαρμογής της τεχνολογίας για την υποστήριξη των αλλαγών που πραγματοποιούνται μέσα σε ένα νοσοκομείο. Ακόμη και τα νοσοκομεία που αναγνωρίζουν έγκαιρα τις αλλαγές και την ανάγκη προσαρμογής των συστημάτων τους ή την απόκτηση νέων δεν μπορούν εύκολα να ικανοποιήσουν την ανάγκη αυτή. Επίσης, εκείνα τα νοσοκομεία τα οποία βρίσκονται στη δεξιά άκρη της καμπύλης είναι καταδικασμένα να έχουν απαρχαιωμένα συστήματα.[6] 2.3. Τύποι Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας Νοσηλευτικά πληροφοριακά συστήματα Τα νοσηλευτικά πληροφοριακά συστήματα είναι πακέτα λογισμικού που έχουν αναπτυχθεί για να χρησιμοποιούνται ειδικά από νοσηλευτές. Τα προγράμματα αυτά είτε αφορούν ένα συγκεκριμένο χώρο της νοσηλευτικής είτε υποστηρίζουν γενικότερα τις υπηρεσίες νοσηλευτικής διοίκησης. Παραδείγματα νοσηλευτικών τομέων που μπορούν να ωφεληθούν από τη μοναδική υποστήριξη των πληροφοριακών συστημάτων είναι μεταξύ άλλων, η ψυχική υγεία, η νεογνολογία, η ουρολογία, η ογκολογία, η μαιευτική, η χειρουργική και ο έλεγχος λοιμώξεων. Τα γενικά νοσηλευτικά πληροφοριακά συστήματα διαθέτουν πολλαπλά προγράμματα ή μοντέλα, που χρησιμοποιούνται για να επιτελούν διάφορες κλινικές, εκπαιδευτικές και διαχειριστικές λειτουργίες. Τα περισσότερα από αυτά διαθέτουν μοντέλα για την ταξινόμηση των ασθενών, τη στελέχωση, τον προγραμματισμό των υπηρεσιών, τη διοίκηση προσωπικού και τη σύνταξη εκθέσεων. Μπορούν να ενταχθούν και άλλα μοντέλα όπως η κατάρτιση προϋπολογισμών, η κατανομή πόρων, ο έλεγχος του κόστους, η διαχείριση της ποιότητας, η ανάπτυξη προσωπικού, Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 22

23 η διαμόρφωση μοντέλων και η προσομοίωση για την λήψη αποφάσεων, ο στρατηγικός σχεδιασμός, οι βραχυπρόθεσμες ανάγκες για την πρόβλεψη και σχεδιασμό εργασίας και η αξιολόγηση προγράμματος. Τα μοντέλα για την ταξινόμηση ασθενών, την στελέχωση, τον προγραμματισμό των υπηρεσιών, τη διοίκηση προσωπικού και τη σύνταξη εκθέσεων συχνά σχετίζονται στενά μεταξύ τους. Οι ασθενείς ταξινομούνται σύμφωνα με τα καθιερωμένα κριτήρια βαρύτητας της κατάστασης. Οι πληροφορίες για την ταξινόμηση των ασθενών αποτελούν εισροή για το μοντέλο που αφορά την απαιτούμενη στελέχωση υπηρεσιών και τα επίπεδα στελέχωσης υπολογίζονται με βάση διάφορους τύπους υπολογισμού του φόρτου εργασίας. Επίσης, η πραγματική στελέχωση αποτελεί και αυτή εισροή και μπορεί να γίνει σύγκριση της απογραφής, της βαρύτητας της κατάστασης των ασθενών, της απαιτούμενης στελέχωσης και της πραγματικής στελέχωσης. Ο προϋπολογισμός υποστηρίζεται από την απογραφή, τη βαρύτητα της κατάστασης του ασθενούς και από τα απαιτούμενα μοντέλα στελέχωσης. Οι πληροφορίες αυτές είναι πολύτιμες στην υποστήριξη αιτημάτων για επιπλέον προσωπικό, πλήρους ή μερικής απασχόλησης. Το μοντέλο της σύνταξης εκθέσεων δίνει τη δυνατότητα ανάκλησης όλων των καταχωρημένων πληροφοριών με έγκαιρο και παρουσιάσιμο τρόπο. Τα νοσηλευτικά πληροφοριακά συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν τη φροντίδα του ασθενούς πιο αποτελεσματική και οικονομική. Τα κλινικά στοιχεία περιλαμβάνουν το ιστορικό και την εκτίμηση του ασθενούς, τα σχέδια νοσηλευτικής φροντίδας, σημειώσεις και διαγράμματα νοσηλευτικής προόδου, παρακολούθηση των ασθενών, και σχεδιασμό της εξόδου από το ίδρυμα. Αυτά όλα μπορούν να γίνουν στο σταθμό του νοσηλευτή ή σε πιο προοδευτικά συστήματα, κοντά στον ασθενή. Οι κλινικοί νοσηλευτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν το νοσηλευτικό πληροφοριακό σύστημα για να αντικαταστήσουν χειρόγραφα συστήματα καταγραφής δεδομένων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του κόστους, ενώ παράλληλα μπορεί να δοθεί δυνατότητα για βελτιωμένη ποιότητα φροντίδας καθώς και ποιότητας ζωής. Οι κλινικοί νοσηλευτές μπορούν να συγκεντρώνουν και να καταχωρούν κλινικά δεδομένα, να χρησιμοποιούν τους Η/Υ για να τα αναλύουν και να τα καταρτίζουν και κατά συνέπεια να λαμβάνουν αποφάσεις ώστε να υποστηρίζουν τις κλινικές κρίσεις τους.νη αυτοματοποιημένη παροχή συμβουλών μπορεί να εφαρμοστεί στην οθόνη για να διαπιστωθούν αρνητικές αντιδράσεις σε φάρμακα, αλληλεπιδράσεις και προετοιμασία των σωστών δόσεων. Οι Η/Υ μπορούν με τον κατάλληλο προγραμματισμό να απορρίπτουν εντολές που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα σε αυτούς και άλλους τομείς, αποτρέποντας, έτσι, τη δημιουργία λαθών.[7] Πληροφοριακά συστήματα διαγνωστικών κέντρων Τα διαγνωστικά κέντρα αποτελούν οργανισμούς ή επιχειρήσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα που δραστηριοποιούνται στον ιατρικό χώρο με επιτυχία προσφέροντας ιατρικές υπηρεσίες υψηλού ποιοτικού επιπέδου. Σκοπός τους είναι η έγκυρη και έγκαιρη διάγνωση για πρόληψη και θεραπεία προβλημάτων υγείας. Επιπλέον, στόχος τους αποτελεί η παροχή υπηρεσιών κάτω από άριστες συνθήκες, με ιδιαίτερη φροντίδα, συνέπεια και επιστημονική πληρότητα. Τα διαγνωστικά κέντρα έκαναν την εμφάνισή τους από το 1980 και μετά ενώ ραγδαία ήταν η ανάπτυξη τους στην Ελλάδα την περίοδο Τα τελευταία χρόνια λειτουργούν σε άνετους χώρους, με σύγχρονα μηχανήματα και με εξειδικευμένους γιατρούς. Σήμερα ο συνολικός αριθμός των διαγνωστικών κέντρων που λειτουργούν στη χώρα μας εκτιμάται ότι αγγίζει τα 400. Η χρήση των πληροφοριακών συστημάτων στα διαγνωστικά κέντρα είναι αναγκαία. Παρόλο που το πεδίο των υπηρεσιών τους είναι μικρότερο από αυτό των νοσοκομείων, κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη πληροφοριακών συστημάτων. Οι νοσηλευτικές υπηρεσίες διευκολύνονται μέσω του σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού και των πληροφοριακών συστημάτων που εφαρμόζονται. Πολλές χειρωνακτικές εργασίες αυτοματοποιούνται, με αποτέλεσμα η επεξεργασία των δεδομένων και οι διάφορες διεργασίες να γίνονται πολύ ταχύτερα. Η γρηγορότερη, λοιπόν, διεκπεραίωση των εργασιών συνεπάγεται την καλύτερη οικονομική και διοικητική οργάνωση του διαγνωστικού κέντρου. Τα έσοδα και οι δαπάνες προϋπολογίζονται και Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 23

24 υπολογίζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, συνεπώς γίνεται αποτελεσματικότερη η διαχείριση των οικονομικών του κέντρου. Επιπλέον, στην καλύτερη εφαρμογή των πληροφοριακών διαγνωστικών συστημάτων συντελεί η καταχώρηση των προσωπικών δεδομένων των ασθενών σε ιατρικούς φακέλους με την ταυτόχρονη επικοινωνία με τους άλλους τομείς του συστήματος. Υλοποιείται σε διάφορα κέντρα ηλεκτρονική εφαρμογή που δίνει την δυνατότητα στους γιατρούς να διαχειρίζονται και να επεξεργάζονται τον Ηλεκτρονικό Ιατρικό Φάκελο ασθενών. Οι γιατροί είτε μέσω επιτραπέζιου ηλεκτρονικού υπολογιστή (desktop pc), είτε μέσω φορητού υπολογιστή (laptop pc) αλλά κυρίως μέσω υπολογιστή παλάμης (pocket pc) θα μπορούν να δουν, περισσότερο στο μέλλον, και να επεξεργαστούν το ιστορικό και τα δημογραφικά στοιχεία του ασθενούς καθώς επίσης και τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων. Ακόμη, η χρήση πληροφοριακών συστημάτων υποστηρίζει την εφαρμογή της τηλεϊατρικής και των έμπειρων συστημάτων και στα διάφορα διαγνωστικά κέντρα με τη διαφορά από τα νοσοκομειακά ιδρύματα ότι το πεδίο παροχής ιατρικών υπηρεσιών στα διαγνωστικά κέντρα είναι πιο περιορισμένο. Σε πολλά διαγνωστικά κέντρα χρησιμοποιούνται κάποιες εφαρμογές που αποτελούν μερικώς πληροφοριακά συστήματα. Αναπτύσσονται υψηλής απόδοσης μαζικής αποθήκευσης συστήματα που συνδυάζουν την ταχύτητα των παράλληλων συστημάτων και την λειτουργικότητα της μαζικής αποθήκευσης με ιεραρχική δομή. Το αποτέλεσμα είναι συστήματα με ανοιχτή αρχιτεκτονική προσβάσιμη από οποιοδήποτε δίκτυο που υποστηρίζει γνωστά πρότυπα. Δίνεται, έτσι, η δυνατότητα ανάπτυξης συστημάτων ικανών να αποθηκεύσουν μεγάλους όγκους πληροφορίας (ιατρικός φάκελος) με δυνατότητα άμεσης ανάκτησης και αποθήκευσης δεδομένων. Τα προγράμματα αυτά εκτός των άλλων προσφέρουν : Aνοιχτή αρχιτεκτονική για εύκολη πρόσβαση Kατασκευή συστημάτων από χαμηλού κόστους αποθηκευτικά μέσα Είναι εφαρμόσιμα σε διάφορα συστήματα Aπεριόριστο αριθμό συνδέσεων Kλιμακωτή απόδοση στη διαδικασία μετάπτωσης αρχείων Συνεργάσιμα με τα πιο γνωστά είδη αποθηκευτικών μέσων Οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τέτοιου είδους εφαρμογές είναι: Ασφαλής αποθήκευση και ανταλλαγή ιατρικών αρχείων σε πραγματικό χρόνο. Ασφαλής σύνδεση με τον φάκελο του ασθενούς μέσω κινητού τηλεφώνου τρίτης γενεάς. Φιλικές προς τον χρήστη διαδικασίες ώστε να γίνεται προσιτό ακόμα και στον άπειρο χρήστη. Για την υλοποίηση τέτοιων εφαρμογών, συστημάτων υπάρχει συνεργασία μεταξύ οργανισμών από Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας ανεβάζει καθημερινά τα standards σε κάθε διαγνωστικό κέντρο. Σκοπός τους, λοιπόν, είναι να είναι πρωτοπόρα και σε αυτόν τον τομέα που ονομάζεται τεχνολογία και που είναι σημαντικότατος στον χώρο της υγείας. Προγράμματα και εφαρμογές που αποτελούν μερικώς πληροφοριακά συστήματα σίγουρα βοηθάνε με τον καλύτερο τρόπο προς αυτόν τον σκοπό εφόσον η χρήση ολοκληρωμένων πληροφοριακών συστημάτων δεν είναι ακόμη διαδεδομένη και εφικτή Πληροφοριακά συστήματα εργαστηρίων Τα εργαστηριακά πληροφοριακά συστήματα (Laboratory Information Systems) είναι λογισμικό εγκατεστημένο σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο οποίος είναι συνδεδεμένος με τον κατάλληλο ιατρικό εξοπλισμό. Είναι υπεύθυνα για την αποθήκευση κλινικών δεδομένων, την επαλήθευση της ακρίβειας των εξετάσεων, τη βαθμονόμηση των οργάνων, τη δημιουργία ή ενημέρωση Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 24

25 αρχείων ασθενών, τη συλλογή πληροφοριών από ένα πλήθος συσκευών όπως συσκευές ανάλυσης αίματος. Οι ιατρικές συσκευές που πραγματοποιούν τις διάφορες μετρήσεις ονομάζονται εργαστηριακοί αναλυτές και διαθέτουν μικροεπεξεργαστές, που ελέγχουν και συντονίζουν τη σωστή λειτουργία των συσκευών. Ο χρήστης μπορεί να μεταφέρει την ίδια στιγμή ηλεκτρονικά στο εργαστηριακό πληροφοριακό σύστημα τις μετρήσεις από τις συσκευές. Οι χρησιμοποιούμενοι εργαστηριακοί αναλυτές διασυνδέονται στο όλο σύστημα μέσω ειδικών διατάξεων, που συνδέονται σε H/Y και το σύστημα, έτσι, αποτελεί ενιαίο κορμό παραγωγής. Ένα ιδανικά ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα εργαστηρίων για να είναι καταξιωμένο στον ιατρικό χώρο χρειάζεται να είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των εργαστηρίων κάθε νοσοκομείου ή διαγνωστικού κέντρου. Γενικά χαρακτηριστικά ενός πληροφοριακού εργαστηριακού συστήματος είναι: Μονόδρομη και αμφίδρομη επικοινωνία με πληθώρα αυτόματων αναλυτών Παραγγελία εργαστηριακών εξετάσεων σε πραγματικό χρόνο Έγκριση και ανάγνωση αποτελεσμάτων σε πραγματικό χρόνο Δυνατότητα σύνδεσης αποτελεσμάτων και διαγνώσεων Διαχείριση ποιότητας ιατρικών συσκευών Παρακολούθηση αναλώσιμων Στατιστική ανάλυση Σ ένα τέτοιο σύστημα το λογισμικό είναι δομημένο με τη συλλογιστική πολλών χρηστών, που ο καθένας έχει διαφορετικές αρμοδιότητες και προσβάσεις στις διακινούμενες πληροφορίες. Διαθέτει πλήρη παραμετροποίηση επιτρέποντας το διαχωρισμό του συνόλου των εργαστηρίων σε επί μέρους τμήματα, τον καθορισμό του προσωπικού του τμήματος όπως και τις εξετάσεις που πραγματοποιεί το κάθε τμήμα. Διαχειρίζεται το ιστορικό των εξετάσεων όλων των ασθενών παρακολουθώντας τις εξετάσεις ανά ασθενή, τμήμα εργαστηρίου, κλινική, ασφαλιστικό φορέα και προαιρετικά μπορεί να εκτελεί τιμολογήσεις και να παρακολουθεί όλα τα σχετικά οικονομικά στοιχεία. Ένα δίκτυο υπολογιστών απλώνεται στα τμήματα των εργαστηρίων. Οι καθημερινές εξετάσεις εισάγονται στο σύστημα είτε από κάθε κλινική, είτε από την γραμματεία των εργαστηρίων (τμήμα παραλαβής δειγμάτων) είτε από πολλαπλές γραμματείες των εργαστηριακών τμημάτων. Σημαντικό είναι ότι ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να υποβοηθά στην κατάργηση των πολλαπλών σημείων παραλαβής δειγμάτων καθώς και για παράδειγμα, στην κατάργηση πολλαπλών αιμοληψιών που παρατηρούνται στον ίδιο ασθενή κατά τη διάρκεια της ημέρας, για τις ανάγκες του κάθε εργαστηριακού τμήματος. Επιπλέον από τα διάφορα τερματικά που τοποθετούνται οι θεράποντες ιατροί παρακολουθούν το ιστορικό του ασθενούς, ενώ τα τρέχοντα αποτελέσματα διατίθενται στο τερματικό αμέσως μετά την ολοκλήρωση των εργαστηριακών διαδικασιών και ακολουθεί η έγκρισή τους από τους διευθυντές του κάθε εργαστηριακού τομέα, σε πραγματικό χρόνο και χωρίς καθυστερήσεις και ενδιάμεσα τηλεφωνήματα στα εργαστήρια. Οι ασθενείς πλέον δεν συγκεντρώνονται στα εργαστήρια αναμένοντας τα αποτελέσματά τους ενώ η εικόνα της πορείας του ασθενούς είναι εμφανής και ευδιάκριτη. Οφέλη που προκύπτουν από τη χρήση του συστήματος είναι: Μείωση αναλωσίμων Μείωση χρόνου παραδόσεως αποτελεσμάτων Μείωση λαθών στα αποτελέσματα (άλλου ασθενούς σε άλλον) Αύξηση ακρίβειας και αξιοπιστίας αποτελεσμάτων Μείωση του όγκου του αρχείου του Νοσοκομείου Μείωση του χρόνου ανευρέσεως παλιών αποτελεσμάτων Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 25

26 Μείωση του κόστους συντηρήσεως των οργάνων Γενική οργάνωση των εργαστηρίων Ύπαρξη στατιστικών στοιχείων για εκτιμήσεις επενδύσεων ή προμηθειών αναλωσίμων Υποσυστήματα αποτελούν το ολοκληρωμένο πληροφοριακό εργαστηριακό σύστημα. Το κάθε υποσύστημα του ιατρικού εργαστηρίου έχει τη δυνατότητα να διασυνδέεται τόσο με άλλα πληροφοριακά υποσυστήματα κλινικών και εξωτερικών ιατρείων ανταλλάσσοντας δεδομένα, όσο και με πληροφοριακά συστήματα τα οποία βρίσκονται εκτός νοσοκομείου. Όλα αυτά, βέβαια, προυποθέτουν την αυτόματη ενημέρωση του ιατρικού φακέλου του ασθενούς. Για παράδειγμα, το πληροφοριακό σύστημα απεικονιστικού εργαστηρίου (ακτινολογικό, αξονικός ή μαγνητικός τομογράφος, υπέρηχοι) έχει τη δυνατότητα αποθήκευσης των εικόνων που προέρχονται από τα απεικονιστικά ιατρικά μηχανήματα στη Βάση Δεδομένων (image database). Με την ύπαρξη πληροφοριακού συστήματος, την αρχειοθετημένη εικόνα μπορούν και την βλέπουν τόσο οι εργαστηριακοί ιατροί ιδιωτικών κέντρων όσο και εργαστηριακοί ιατροί νοσοκομειακών ιδρυμάτων. Ένα από τα υποσυστήματα του εργαστηριακού πληροφοριακού συστήματος αποτελεί το πληροφοριακό σύστημα αιμοδοσίας. Σκοπός της εφαρμογής του συστήματος αιμοδοσίας είναι η πλήρης διαχείριση όλων των εργασιών του τμήματος, καθώς επίσης και της ενσωμάτωσης όλων των χρησιμοποιούμενων διαγνωστικών συσκευών στο πληροφοριακό σύστημα. Ακολουθώντας τη δομή το πληροφοριακού εργαστηριακού συστήματος και το υποσύστημα αυτό είναι δομημένο με τη συλλογιστική πολλαπλών χρηστών. Αποτελείται από ένα δίκτυο υπολογιστών, που «απλώνεται» στο τμήμα της αιμοδοσίας και το οποίο παρέχει πλήρη δυνατότητα διασύνδεσης με το ενιαίο πληροφοριακό σύστημα ή με τις διάφορες κλινικές και τα εργαστήρια, σε κατάσταση πραγματικού χρόνου. Βασικός ρόλος του είναι να διαχειρίζεται πλήρως το ιστορικό των εξετάσεων όλων των ασθενών και αιμοδοτών. Ακόμη, εμφανίζει όλες τις εργαστηριακές εξετάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί, τις χορηγημένες μονάδες, τις καλύψεις που έχουν γίνει είτε είναι από αιμοδότες είτε από άλλα νοσοκομεία και τέλος τις διασταυρωμένες μονάδες που υπάρχουν προς χορήγηση. Οι διαδικασίες αυτές αυτοματοποιούνται και η πρόσβαση σε αυτά τα στοιχεία γίνεται άμεσα. Παράλληλα το τμήμα διακίνησης εύκολα και γρήγορα μπορεί να έχει όλες τις πληροφορίες που του χρειάζονται όπως ποιά και πόσα είναι τα αποθέματα μονάδων, ποιές μονάδες υπάρχουν προς χορήγηση εσωτερικών ασθενών, τα υπόλοιπα των ασθενών που έχουν προκύψει από χορηγήσεις μονάδων και αιτήσεις καλύψεων καθώς επίσης και τις εκκρεμότητες που υπάρχουν για επικοινωνία με αιμοδοσίες άλλων νοσοκομείων. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα εκτύπωσης όλων των καταστάσεων και κινήσεων που είναι υποχρεωτικές, με αποτέλεσμα να καταργούνται όλα τα βιβλία που χωρίς το πληροφοριακό εργαστηριακό σύστημα αιμοδοσίας είναι απαραίτητο να κρατούνται χειρόγραφα. Αποθέματα μονάδων, λογιστικό έλλειμμα μονάδων ασθενών, στατιστική κίνηση μονάδων ανά κλινική και ιατρό, εισαγωγές μονάδων από άλλα νοσοκομεία, ειδοποιήσεις αιμοδοτών, απαλλάσσουν το προσωπικό από απαραίτητες μεν, χρονοβόρες δε, εργασίες παρέχοντας με ασφάλεια και αξιοπιστία όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Ουσιαστική μπορεί, λοιπόν, να θεωρηθεί η ύπαρξη και η χρήση του πληροφοριακού εργαστηριακού συστήματος αιμοδοσίας. Συμπερασματικά, η διαχείριση της πληροφορίας γίνεται στιβαρή με ελαχιστοποίηση λαθών, με υποδιπλασιασμό σχεδόν του απαιτούμενου χρόνου, με δραστική μείωση του αριθμού των επανεξετάσεων μέσω ενσωματωμένου συστήματος ελέγχου ποιότητας και συνεπώς ουσιαστική μείωση του κόστους παραγωγής, τόσον από πλευράς αναλώσιμων υλικών όσο και από πλευράς χρόνου απασχόλησης προσωπικού. Ο συνδυασμός της μείωσης του κόστους και της αύξησης της αξιοπιστίας των μετρήσεων που παρέχει ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα εργαστηρίων, είναι προφανές ότι έχει τεράστια και ουσιαστικότατα οφέλη Νοσοκομειακά πληροφοριακά συστήματα Τα πληροφοριακά συστήματα νοσοκομείου είναι μεγάλα, περίπλοκα συστήματα υπολογιστών που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν στην επικοινωνία και στη διαχείριση των αναγκών Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 26

27 πληροφόρησης ενός νοσοκομείου. Αποτελούν εργαλεία για ενδοτομεακή και διατομεακή χρήση. Ένα πληροφοριακό σύστημα νοσοκομείου έχει εφαρμογή σε θέματα εισαγωγής ασθενών, σε ιατρικά αρχεία, σε λογιστικές πληροφορίες, επιχειρησιακές υπηρεσίες, νοσηλευτική, εργαστήρια, ακτινολογικό, φαρμακείο, κεντρικές προμήθειες, διαιτολογικές υπηρεσίες, προσωπικό και μισθοδοσία. Πολλές άλλες εφαρμογές μπορούν να υπάρξουν για κάθε τμήμα και ουσιαστικά για κάθε σκοπό. Οι εφαρμογές που αφορούν την εισαγωγή ασθενών περιλαμβάνουν προγραμματισμό ασθενών, προεισαγωγική φάση, φάση εισαγωγής, φάση εξόδου από το νοσοκομείο, μεταφορές και διαδικασίες καταγραφής. Ορισμένες εφαρμογές που αφορούν ιατρικά αρχεία περιλαμβάνουν την τήρηση γενικού μητρώου ασθενών, έγγραφα, αλληλογραφία και διαδικασίες εντοπισμού ιατρικών αρχείων. Οι επιχειρησιακές και λογιστικές διαδικασίες περιλαμβάνουν επιβεβαίωση ασφάλειας ασθενούς, χρέωση παρεχομένων υπηρεσιών, παρακολούθηση μετά τη χρέωση, επίλυση αποριών όσον αφορά τις χρεώσεις, λογαριασμούς πληρωτέους, λογαριασμούς εισπρακτέους, διαχείριση μετρητών και τήρηση αρχείου υπηρεσιών και τρίτων φορέων. Οι εφαρμογές σε άλλους τομείς όπως η νοσηλευτική, τα εργαστήρια, το ακτινολογικό, το φαρμακείο και το τμήμα κεντρικών προμηθειών μπορεί να είναι πολλές και περίπλοκες και να διαθέτουν δικά τους πληροφοριακά συστήματα. Τα συστήματα αυτά ξεχωρίζουν και λειτουργούν ανεξάρτητα από το πληροφοριακό σύστημα του νοσοκομείου, αλλά συνήθως συνδέονται μεταξύ τους για τη μεταβίβαση πληροφοριών. Από τη χρήση ενός πληροφοριακού συστήματος νοσοκομείου μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα ως προς τον τρόπο λειτουργίας του νοσοκομείου. Η εξαγωγή των συμπερασμάτων αυτών μπορεί να γίνει με την ανάλυση των στατιστικών δεδομένων του συστήματος καθώς και με τη χρήση εργαλείων τα οποία παρέχουν τη δυνατότητα προσομοίωσης της λειτουργίας του νοσοκομείου μετά την υλοποίηση μιας ή και περισσοτέρων αλλαγών. Το κύριο πλεονέκτημα των εργαλείων αυτών είναι η δυνατότητα παροχής της εικόνας της λειτουργίας του νοσοκομείου καθώς και των συνεπειών (με ένα πολύ μεγάλο βαθμό αξιοπιστίας) πριν από την πραγματική τους υλοποίηση. Επίσης, τα ΠΣΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αναδιοργάνωση της λειτουργίας του νοσοκομείου ή του οργανισμού (όταν αυτή επιβάλλεται) με τον ανασχεδιασμό της ροής των εργασιών τους. Ακόμη, τα πληροφοριακά συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δεσμεύσουν τους προμηθευτές ενός νοσοκομείου να υλοποιήσουν ηλεκτρονικές συνδέσεις μεταξύ τους, έτσι ώστε να παρέχουν βελτιωμένες σε ποιότητα υπηρεσίες. Τα πληροφοριακά συστήματα νοσοκομείου τείνουν να αναπτύσσονται με κεντρικό υπολογιστή και τερματικά, παρόλο που σήμερα παρατηρείται μια στροφή προς τον περιορισμό του μεγέθους και τη διασπορά των δικτύων δεδομένων. Η επιλογή, η ανάπτυξη και η υλοποίηση ενός νοσοκομειακού πληροφοριακού συστήματος μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε στρατηγικής σταθμίζονται πριν υλοποιηθεί κάποιο πληροφοριακό σύστημα. Το χρονικό διάστημα ποικίλλει ανάλογα με το σύστημα και την πολυπλοκότητα των εφαρμογών του. Στην ουσία μπορεί να είναι μια συνεχής διαδικασία. Το αρχικό κόστος για την εξασφάλιση των μηχανημάτων και του λογισμικού, καθώς και η ετήσια διαρκής συντήρηση απαιτεί την καταβολή πολύ υψηλών χρηματικών ποσών. [7] Με την πάροδο του χρόνου, το νοσοκομείο «μαθαίνει» πώς να προασαρμοστεί και να χρησιμοποιεί μία συγκεκριμένη καινούρια τεχνολογία. Όπως φαίνεται στην εικόνα 2.2, υπάρχουν τέσσερα (4) στάδια εκμάθησης. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 27

28 Εικόνα 2.2 Στάδια εκμάθησης της τεχνολογίας στον χώρο της υγείας 1.Πρώτη εφαρμογή της τεχνολογίας: Στο στάδιο αυτό η εφαρμογή της τεχνολογίας γίνεται σε μερικά τμήματα του νοσοκομείου μετά από εκτεταμένη ανάλυση και με μεγάλη προσοχή. Η επέκταση της στα υπόλοιπα τμήματα είναι αργή, καθώς το νοσοκομείο προσπαθεί να κατανοήσει την εφαρμογή της, τις δυνατότητες που παρέχει για την υποστήριξη των εργασιών του, όπως επίσης το κόστος και τα οφέλη από την επέκταση αυτή. 2.Μαζική επέκταση της τεχνολογίας: Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από τη μαζική επέκταση της τεχνολογίας στα υπόλοιπα τμήματα του νοσοκομείου. Καθώς το νοσοκομείο αρχίζει να αισθάνεται περισσότερη ασφάλεια ως προς την τεχνολογία που εφαρμόζει, ξεκινά πολλά προγράμματα επέκτασης της. Στο στάδιο αυτό απαιτείται μεγάλη προσοχή, αφού υπάρχει ο κίνδυνος απώλειας του ελέγχου της επέκτασης της, όταν γίνεται χωρίς κατάλληλη ανάλυση, σχεδιασμό και παρακολούθηση. 3.Ελεγχόμενη επέκταση της τεχνολογίας: Στο στάδιο αυτό οι δραστηριότητες επέκτασης της τεχνολογίας στο νοσοκομείο γίνονται κάτω από σημαντικό έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει την εφαρμογή μεθοδολογιών και τεχνικών διαχείρισης έργων. 4.Ωρίμανση: Το νοσοκομείο έχει μάθει πώς να διαχειρίζεται τη συγκεκριμένη τεχνολογία και την εφαρμόζει σε όλα του τα τμήματα. Γενικά, τα πληροφοριακά συστήματα στα νοσοκομεία, συνήθως, χρησιμοποιούνται για τη άμεση και σωστή προσαρμογή της λειτουργίας τους σε αλλαγές που γίνονται στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό τους περιβάλλον για παράδειγμα η αλλαγή του τρόπου συνταγογράφησης και χρέωσης ενός ασθενή. Ωστόσο, υπάρχει και μία άλλη προσέγγιση στη χρήση ενός πληροφοριακού συστήματος. Η προσέγγιση αυτή ορίζει ότι ένα πληροφοριακό σύστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να επηρεάζει τις αλλαγές που συμβαίνουν στο νοσοκομειακό περιβάλλον. Η επιρροή αυτή είναι πάντα προς όφελος του νοσοκομείου και συνεπώς των ασθενών του. Πιο συγκεκριμένα, με βάση την προσέγγιση αυτή, το πληροφοριακό σύστημα χρησιμοποιείται ως μέσο με το οποίο μπορούν να παρατηρηθούν δυνατότητες βελτίωσης της λειτουργίας του νοσοκομείου, οι οποίες δεν υπαγορεύονται πάντα από το περιβάλλον του. [6] 2.4 Κύκλος ζωής Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας Ο κύκλος ζωής πληροφοριακών συστημάτων υγείας περιλαμβάνει τις φάσεις που απαιτούνται για την ανάπτυξη, λειτουργία και συντήρηση τους. Σε κάθε φάση εκτελούνται συγκεκριμένες εργασίες σε συγκεκριμένο χρόνο και με τη χρήση των απαιτούμενων πόρων. Επίσης, από κάθε φάση παράγονται συγκεκριμένα αποτελέσματα, τα οποία πρέπει να τεκμηριώνονται επαρκώς. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 28

29 Ένας τυπικος κύκλος ζωής πληροφοριακών συστημάτων αποτελείται από έξι φάσεις: την ανάλυση απαιτήσεων, το λογικό σχεδιασμό, το φυσικό σχεδιασμό, την ανάπτυξη προγραμμάτων, την υλοποίηση και τη λειτουργία. Η σχέση των φάσεων αυτών φαίνεται στην εικόνα 2.3 που ακολουθεί.[6] Εικόνα 2.3 Κύκλος ζωής πληροφοριακού συστήματος υγείας Ανάλυση απαιτήσεων Η πρώτη φάση του κύκλου ζωής αφορά τον προσδιορισμό των απαιτήσεων του πληροφοριακού συστήματος υγείας. Συγκεκριμένα, κατά τη φάση αυτή γίνονται επαναλαμβανόμενες συναντήσεις μεταξύ των αναλυτών του συστήματος και των υπευθύνων του οργανισμού έτσι ώστε να προσδιοριστεί σαφώς το πλαίσιο του συστήματος και οι δυνατότητες επικοινωνίας του με άλλα συστήματα. Τα αποτελέσματα των συναντήσεων αυτών μελετώνται από τους αναλυτές, οι οποίοι στη συνέχεια υποβάλλουν στον οργανισμό την πρότασή τους, στην οποία δίνεται η περιγραφή του συστήματος, οι απαιτούμενοι πόροι, ο αναμενόμενος χρόνος υλοποίησης του καθώς και το κόστος του. Έπειτα, και μετά την αποδοχή της πρότασης από τους υπεύθυνους του οργανισμού, εκτελούνται οι ακόλουθες εργασίες: μελέτη της τρέχουσας λειτουργίας του οργανισμού, καταγραφή εναλλακτικών λύσεων, αξιολόγηση και επιλογή της καταλληλότερης λύσης. Με βάση τις πληροφορίες αυτές κατασκευάζεται το μοντέλο λειτουργίας του νοσοκομείου το οποίο δίνει τη δυνατότητα ολοκληρωμένης και λεπτομερούς θεώρησης και μελέτης του. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 29

30 Μετά την επιλογή της καταλληλότερης λύσης από τον οργανισμό, προετοιμάζεται το πρόγραμμα έργου το οποίο περιλαμβάνει τους στόχους του, τις εργασίες που θα εκτελεστούν, τα χρονικά σημεία στα οποία περατώνεται η εκτέλεση ενός συνόλου εργασιών ή ξεκινά η έναρξη ενός άλλου και γίνεται ο έλεγχος της επίτευξης των στόχων. Ο έλεγχος αυτός περιλαμβάνει τη σύγκριση του προϋπολογιζόμενου και του πραγματικού κόστους, καθώς και την ανασκόπηση της ποιότητας της εργασίας που έχει εκτελεστεί.[6] Λογικός σχεδιασμός Κατά τη φάση αυτή καθορίζεται λογικά η δομή του πληροφοριακού συστήματος υγείας. Συγκεκριμένα, οι πληροφοριακές απαιτήσεις του οργανισμού μετασχηματίζονται σε ένα εννοιολογικό μοντέλο του νέου συστήματος. Για την κατασκευή του μοντέλου αυτού μπορεί να χρησιμοποιηθούν διάφορες τεχνικές, όπως τα διαγράμματα ροής δεδομένων, το λεξικό δεδομένων, τα διαγράμματα δομής δεδομένων και οι πίνακες αποφάσεων. Συγκεκριμένα, τα διαγράμματα ροής δεδομένων είναι μία από τις πιο γνωστές μεθόδους ανάλυσης και σχεδιασμού ενός πληροφοριακού συστήματος. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο αυτή μπορούμε να περιγράψουμε την τρέχουσα λειτουργία ενός συστήματος, αναπαριστώντας τα επιμέρους συστατικά του σε οποιοδήποτε επιθυμητό επίπεδο λειτουργίας. Έτσι, μέσω διαγραμμάτων ροής δεδομένων σχηματίζουμε μία παραστατική εικόνα μέσω της οποίας μπορούμε να σχεδιάσουμε τις προτεινόμενες λύσεις. Λεξικό δεδομένων ονομάζεται το σύνολο των πληροφοριών σχετικά με τα δεδομένα που χρησιμοποιεί ή προβλέπεται ότι θα χρησιμοποιήσει το πληροφοριακό σύστημα. Οι πληροφορίες που περιλαμβάνει αφορούν το όνομα, την κατηγορία του, τη χρήση του και τον τρόπο διαχείρισης του. Τα διαγράμματα δομών χρησιμοποιούνται για τη λειτουργική διάσπαση ενός συστήματος σε υποσυστήματα και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε συστήματα μεγάλου μεγέθους. Πίνακας αποφάσεων ονομάζεται ένας πίνακας στον οποίο καταγράφονται οι λειτουργικοί κανόνες ενός οργανισμού με τη μορφή συνθηκών και ενεργειών Από τη κατασκευή των μοντέλων αυτών καταγράφονται συμπεράσματα τα οποία αφορούν: 1.Τα κύρια συστατικά υποσυστήματα του οργανισμού και τους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ τους ή και με συστήματα άλλων οργανισμών, 2.Τις εργασίες που εκτελούνται σε καθένα από τα υποσυστήματα, καθώς και τον τρόπο εκτέλεσης τους, 3.Τη ροή δεδομένων από τη πηγή μέχρι και τη διάθεση τους στους τελικούς χρήστες, 4.Τις επεξεργασίες και τους μετασχηματισμούς των δεδομένων από την εκτέλεση των εργασιών, 5.Τα είδη των αρχείων που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση των δεδομένων και 6.Τις απαιτήσεις σε πόρους (ανθρώπινους, υλικούς και χρηματικούς) για την εκτέλεση των εργασιών.[19] Φυσικός σχεδιασμός Κατά τη φάση αυτή γίνεται ο σαφής καθορισμός των υποσυστημάτων, της βάσης δεδομένων και των προγραμμάτων εφαρμογών του πληροφοριακού συστήματος. Τη βάση για τον καθορισμό αυτό αποτελούν τα συμπεράσματα του λογικού σχεδιασμού. Συνήθως, χρησιμοποιούνται μέθοδοι για το σχεδιασμό των λογικών τμημάτων στο λογισμικό των εφαρμογών του πληροφοριακού συστήματος, όπως είναι τα διαγράμματα δομής δεδομένων. Ο σχεδιασμός της βάσης δεδομένων αφορά τη λογική και φυσική δόμηση των δεδομένων και τον καθορισμό των μεθόδων προσπέλασης τους. Συγκεκριμένα, ο σχεδιασμός αυτός περιλαμβάνει τον καθορισμό των αρχείων δεδομένων, τις τεχνικές προσπέλασης τους, τα προβλεπόμενα μεγέθη αρχείων δεδομένων και ευρετηρίων, τη διαδικασία λήψης αντιγράφων, τις επιπτώσεις από την αναδιοργάνωση τη βάσης δεδομένων και το σύστημα ασφαλείας της. Τα Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 30

31 αποτελέσματα της φάσης αυτής υποβάλλονται στη διοίκηση του οργανισμού για μελέτη και αποδοχή και χρησιμοποιούνται ως βάση για την επόμενη φάση, την ανάπτυξη των προγραμμάτων.[8][17] Ανάπτυξη προγραμμάτων Κατά τη φάση αυτή τα λογικά τμήματα του λογισμικού των εφαρμογών που προσδιορίστηκαν το στάδιο του φυσικού σχεδιασμού υλοποιούνται και ενώνονται μεταξύ τους ενώ παράλληλα υλοποιείται και η βάση δεδομένων του συστήματος. Η συγγραφή των προγραμμάτων εκτελείται από την ομάδα προγραμματιστών του συστήματος και γίνεται με τη χρήση κάποιας γλώσσας προγραμματισμού (c++, Visual Basic). Σε μεγάλα έργα ανάπτυξης πληροφοριακών συστημάτων η ομάδα των προγραμματιστών διασπάται σε υποομάδες, καθεμία από τις οποίες έχει ένα προϊστάμενο προγραμματιστή, οι οποίες αναλαμβάνουν τη συγγραφή ενός συνόλου εφαρμογών (που συνήθως αφορούν ένα ανεξάρτητο υποσύστημα). Το αποτέλεσμα της φάσης αυτής είναι το ολοκληρωμένο λογισμικό εφαρμογών του πληροφοριακού συστήματος και το αντίστοιχο υποστηρικτικό υλικό.[8] Υλοποίηση Κατά τη φάση αυτή γίνεται η δοκιμή του λογισμικού των εφαρμογών, εκπαιδεύονται οι χρήστες και εγκαθίστανται το νέο σύστημα. Η δοκιμή του λογισμικού αφορά τόσο τη δοκιμή του κώδικα όσο και τον έλεγχο της ικανοποίησης των προδιαγραφών του συστήματος, όπως ορίστηκαν στις προηγούμενες φάσεις. Για τη δοκιμή αυτή δημιουργούνται διάφορα σενάρια εκτέλεσης των εφαρμογών έτσι ώστε να ελεγχθούν όλες οι δυνατές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, για τον έλεγχο του κώδικα τα σενάρια αυτά εξασφαλίζουν ότι θα ελεγχθεί η εκτέλεση κάθε γραμμής εντολής που περιλαμβάνει. Η δοκιμή των εφαρμογών γίνεται τόσο στο επίπεδο μονάδας όσο και στο επίπεδο ολοκληρωμένου λογισμικού. Στην πρώτη περίπτωση η κάθε εφαρμογή εξετάζεται ανεξάρτητα από τις άλλες με σκοπό να βρεθούν τυχόν λογικά ή προγραμματιστικά λάθη. Στη δεύτερη περίπτωση η δοκιμή αφορά τον έλεγχο και τον εντοπισμό τυχόν λαθών ως προς την ικανοποίηση των αρχικών προδιαγραφών και την επικοινωνία των εφαρμογών μεταξύ τους. Στο στάδιο αυτό εξετάζεται επίσης και η υλοποίηση της βάσης δεδομένων. Ελέγχεται δηλαδή η δυνατότητα του συστήματος να αντεπεξέλθει στον μέγιστο φόρτο εργασίας, ο χρόνος απόκρισής του καθώς και η δυνατότητα ανάκαμψης του συστήματος μετά από μία βλάβη. Παράλληλα με τη δοκιμή του συστήματος γίνεται και η εκπαίδευση των τελικών χρηστών. Κάθε χρήστης πρέπει να γνωρίζει τον ακριβή ρόλο του, τον τρόπο χρήσης του συστήματος και τις δυνατότητες που αυτό του παρέχει. Η εκπαίδευση που παρέχεται δεν είναι η ίδια για όλους τους χρήστες. Ανάλογα με την ειδικότητα, τη θέση στην ιεραρχία του οργανισμού και την προβλεπόμενη χρήση, κάθε χρήστης έχει και την κατάλληλη εκπαίδευση. Τέλος, στη φάση της υλοποίησης του συστήματος περιλαμβάνεται και η μετάβαση στο νέο σύστημα. Γενικά, υπάρχουν τέσσερις προσεγγίσεις μετάβασης : η παράλληλη, η τμηματική, η πιλοτική και η άμεση. Σύμφωνα με την παράλληλη προσέγγιση, το υπάρχον και το νέο πληροφοριακό σύστημα λειτουργούν ταυτόχρονα για ένα χρονικό διάστημα κατά το οποίο συγκρίνονται τα αποτελέσματα τους. Ακολουθώντας την τμηματική προσέγγιση, η λειτουργία του νέου πληροφοριακού συστήματος ξεκινά σε συγκεκριμένα τμήματα του οργανισμού. Μετά την εξασφάλιση της επιτυχίας του, το σύστημα επεκτείνεται για να καλύψει και τη λειτουργία άλλων τμημάτων και στη συνέχεια εγκαθίστανται και σε αυτά. Με την πιλοτική προσέγγιση, το πληροφοριακό σύστημα υγείας υλοποιείται για ένα ή περισσότερα τμήματα του οργανισμού που είναι αντιπροσωπευτικά της όλης λειτουργίας του. Τέλος, υπάρχει και η άμεση προσέγγιση η οποία θεωρείται συντομότερη όλων. Σύμφωνα με αυτή, το νέο πληροφοριακό σύστημα αντικαθιστά ολοκληρωτικά το παλιό σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο. Μία από τις σημαντικότερες προϋποθέσεις της προσέγγισης αυτής είναι ο καλός χρονικός προγραμματισμός. [8] Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 31

32 2.4.6 Λειτουργία Μετά την υλοποίηση του συστήματος ακολουθεί το στάδιο της λειτουργίας του κατά το οποίο πρέπει να εξασφαλιστεί ότι το σύστημα παρέχει τα αναμενόμενα οφέλη στον οργανισμό. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας το συστήματος είναι δυνατόν να βρεθούν λάθη μικρής κλίμακας τα οποία και διορθώνονται αμέσως. Επίσης, είναι δυνατόν να ζητηθεί η βελτίωση των εφαρμογών ή και η ανάπτυξη νέων με σκοπό τη βελτίωση της αποδοτικότητας όλου του συστήματος. Τα παραδοτέα της φάσης αυτής είναι το τεκμηριωτικό υλικό του συστήματος: το εγχειρίδιο λειτουργίας το οποίο αφορά τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος και απευθύνεται στο προσωπικό μηχανογράφησης του οργανισμού, το εγχειρίδιο συντήρησης το οποίο περιέχει τις διαδικασίες συντήρησης του συστήματος και προορίζεται για αναλυτές και προγραμματιστές και το εγχειρίδιο χρήσης το οποίο περιέχει οδηγίες για τον τρόπο χρήσης του συστήματος και αφορά τους τελικούς χρήστες. [8] Στη σημερινή εποχή η ανθρώπινη δραστηριότητα αναπτύσσεται και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές με αποτέλεσμα οι περισσότερες απαιτήσεις του ανθρώπου σε κάθε τομέα να μην καλύπτονται χωρίς αυτούς. Κατά συνέπεια, δε θα μπορούσε να απουσιάζει ο πιο σημαντικός τομέας ζωής του ανθρώπου, η υγεία. Οι τεράστιες ανάγκες οργάνωσης αλλά και λύσεις προβλημάτων στο συγκεκριμένο τομέα οδήγησαν στα Πληροφοριακά Συστήματα Υγείας. Τα συστήματα αυτά άρχισαν να αναπτύσσονται τη δεκαετία του 1960 και εφαρμόστηκαν σε νοσηλευτικό, διαγνωστικό, εργαστηριακό και νοσοκομειακό επίπεδο. Μέσα από διαδοχικές φάσεις και διαδικασίες τα συστήματα αυτά σχεδιάζονται φυσικά και λογικά, υλοποιούνται, καταλήγοντας έτσι να αποθηκεύουν και να επεξεργάζονται μεγάλο όγκο στοιχείων. Η χρήση τους οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα όσον αφορά τη συμπεριφορά, την πρόληψη, διάγνωση, και θεραπεία μιας νόσου. Περνώντας σε διοικητικό επίπεδο μειώνεται ο χρόνος οργάνωσης και διεκπεραίωσης των διαφόρων εργασιών που θα ήταν χρονοβόρες χωρίς τη χρήση πληροφοριακών συστημάτων. Ωστόσο, το υλικό και το λογισμικό που απαιτούνται για την επίτευξη των υψηλών αυτών στόχων, κοστίζει πολλά χρήματα όπως άλλωστε και οι άνθρωποι που πρέπει να συνοδεύουν τον εξοπλισμό για να εκπαιδεύσουν και να βοηθήσουν τους μη καταρτισμένους εργαζόμενους. Αντιπαραβάλλοντας όμως τους δύο αντίθετους φαινομενικά παράγοντες (υψηλό κόστος-οφέλη), οι θετικές συνέπειες από τη εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος είναι διαχρονικές αλλά και μεγάλης σημασίας που όσο υψηλό κι αν είναι το κόστος ωχριά μπροστά τους. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 32

33 3. Εφαρμογές Πληροφοριακών Συστημάτων Υγείας 3.1 Εισαγωγή Τα πληροφοριακά συστήματα που χρησιμοποιούνται στο χώρο της Υγείας και ιδιαίτερα στα νοσοκομεία είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να καλύπτουν τις βασικές τους λειτουργίες και να παρέχουν οικονομική νοσηλεία και παραγωγικότητα. Για να μπορέσουν να διατηρού υψηλό επίπεδο απόδοσης, τα νοσοκομεία χωρίζονται σε διάφορα τμήματα. Για να είναι πλήρες ένα σύστημα πρέπει να σχετίζεται με ένα υποσύστημα του πληροφοριακού συστήματος, το οποίο υποδιαιρείται σε άλλα υποσυστήματα. Τα υποσυστήματα που προκύπτουν συνδέονται όλα μεταξύ τους. Κάθε σύστημα που ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά : Τα στοιχεία των ασθενών καταγράφονται σε ειδικά αρχεία και μπορούν να ανακτηθούν οποιαδήποτε στιγμή απόεξουσιοδοτημένους χρήστες των υποστυστημάτων Τα στοιχεία είναι προσπελάσιμα από όλα τα τμήματα του νοσοκομείου Τα υποσυστήματα συνδέονται όλα μεταξύ τους ώστε να ανταλλάσουν δεδομένα ανά πάσα στιγμή Τα υποσυστήματα ακολουθούν κοινή μεθοδολογία στο σύνολό τους για να είναι πιο εύκολη η πρόσβαση σε αυτά Ένα πλήρες Πληροφοριακό Σύστημα Υγείας σε νοσοκομείο μαζί με τα υποσυστήματά του μπορεί να περιγραφεί στην εικόνα που ακολουθεί Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 33

34 Εικόνα 3.1 Πληροφοριακό Σύστημα Υγείας σε νοσοκομείο 3.2 Διαχείριση ασθενών Γραφείο Κίνησης Σημαντικό κοµµάτι του υποσυστήµατος διαχείρισης ασθενών αποτελεί αυτό που αφορά το Γραφείο Κίνησης. Σκοπός του τμήματος είναι η διαχείριση και παρακολούθηση της πορείας του νοσηλευόµενου ασθενή από την εισαγωγή έως και την έκδοση του εξιτηρίου. Περιλαµβάνει την καταγραφή των δηµογραφικών και ασφαλιστικών στοιχείων κάθε ασθενή κατά την προσέλευση του στο νοσοκοµείο καθώς και τη στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων του ασθενή για επιθυµητές χρονικές περιόδους από τη διοίκηση αλλά και τα τµήµατα, κλινικές του νοσοκοµείου. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 34

35 Έχει τη δυνατότητα να τροποποιεί όλα τα καταχωρηθέντα στοιχεία είτε πρόκειται για διαγραφή ή απλή μεταβολή αυτών. Συλλειτουργεί απόλυτα µε το υποσύστηµα της διαχείρισης ραντεβού και συνδέεται µε τη λίστα αναµονής ασθενών προκειµένου να γίνεται σωστά ο προγραµµατισµός των πόρων του νοσοκοµείου. Μεταξύ των βασικών χαρακτηριστικών είναι η παρακολούθηση της τακτικής και έκτακτης εισαγωγής ασθενή, η διαχείριση των επειγόντων περιστατικών που εισάγονται για νοσηλεία και η παρακολούθηση των εισιτηρίων του νοσοκοµείου. Επίσης, διαχειρίζεται την έκδοση των εξιτηρίων καθώς και των πάσης φύσεως πιστοποιητικών (για ασφαλιστικά ταµεία, βεβαιώσεις εισαγωγής, εξαγωγής κλπ). Ακόμη, δίνει σαφή εικόνα της πληρότητας του νοσοκοµείου (ανά θέση/όροφο/κλινική) ώστε να γίνεται σωστά ο προγραµµατισµός των εισαγωγών των ασθενών. Τέλος, το γραφείο κίνησης παρέχει δυνατότητες διαχείρισης κλινών και θέσεων. [9] [17] Ραντεβού Ασθενών Το υποσύστημα αυτό περιλαμβάνει το κομμάτι της διαχείρισης ραντεβού των ασθενών. Συλλειτουργεί με το υποσύστημα της διαχείρισης γραμματείας εξωτερικών ιατρείων. Περιλαµβάνονται οι καθημερινές διαδικασίες τήρησης ραντεβού (ανά ιατρό, τµήµα, σηµείο παροχής), εισαγωγή, διόρθωση, ακύρωση, μεταφορά των ραντεβού, δηµιουργία και παρακολούθηση της λίστας αναµονής. Επιτρέπει τον καθορισµό των ωραρίων λειτουργίας (ωράριο, διάρκεια εξέτασης, αριθµός ιατρών) έτσι ώστε να επιτρέπεται η κατασκευή του πίνακα των ραντεβού. Έχει τη δυνατότητα να ορίζει τις αργίες για τη σωστή λειτουργία του υποσυστήµατος. Επίσης, αυτοµατοποιεί πολλές από τις καθηµερινές εργασίες π.χ. κλείσιµο ραντεβού ηµέρας µε αυτόµατη αναζήτηση της πρώτης διαθέσιµης ηµεροµηνίας και ώρας που διατίθεται ο ιατρός ή και η αντίστοιχη κλινική ή τµήµα. [9] Γραμματεία Εξωτερικών Ιατρείων Σκοπός του είναι η γραµµατειακή υποστήριξη των εξωτερικών ιατρείων. Διαχειρίζεται και παρακολουθεί τους ασθενείς που επισκέπτονται τα τακτικά ή έκτακτα εξωτερικά ιατρεία (επισκέψεις, εξετάσεις ασθενών, αρχείο ασθενή) σωστά και έγκαιρα. Χαρακτηρίζεται από απλές διαδικασίες εισαγωγής δεδομένων (στοιχεία ασθενή, αιτιολογία εισαγωγής, εξαγωγής, ηµεροµηνία, ασφαλιστικό ταμείο) και καθορίζει τα ωράρια λειτουργίας (ωράριο, διάρκεια εξέτασης, αριθµός ιατρών). Συνεργάζεται με το υποσύστημα της διαχείρισης ραντεβού και περιλαµβάνει και αυτό διαδικασίες τήρησης ραντεβού (ανά ιατρό, τµήµα, σηµείο παροχής), τη δηµιουργία λίστας αναµονής κλπ. για τα εξωτερικά ιατρεία. Επίσης, έχει τη δυνατότητα διαχείρισης επειγόντων περιστατικών κατά τις ημέρες εφημερίας του νοσοκομείου. Τέλος, υποστηρίζει τις διαδικασίες για τακτική ή έκτακτη εισαγωγή ασθενή και ενημερώνει το γραφείο κίνησης.[9] Λογιστήριο Ασθενών Το υποσύστηµα αυτό διαχειρίζεται όλες τις λογιστικές πληροφορίες που σχετίζονται µε την νοσηλεία του κάθε ασθενή. Σκοπός του είναι, αφενός, η χρέωση των νοσηλευτικών υπηρεσιών και η τιµολόγηση τους στον ασθενή ή τον ασφαλιστικό φορέα, αφετέρου, ο υπολογισµός του κόστους των υπηρεσιών σε εξωτερικούς και νοσηλευόµενους ασθενείς. Η τιµολόγηση συγκεντρώνει τα στοιχεία που δηµιουργούνται από τα διάφορα τµήµατα κατά την διάρκεια της νοσηλείας του ασθενή και σε συνδυασµό µε τη διαχείριση των ασφαλιστικών ταµείων αυτοµατοποιεί τις διαδικασίες χρέωσης αυτού. Παρέχεται η δυνατότητα διαχείρισης πολλαπλών ασφαλιστικών ταµείων ανά ασθενή καθώς επίσης και επιτρέπεται η εκτύπωση διαφορετικών καταστάσεων εκκαθάρισης ανά ταµείο ή ασφαλιστικό φορέα. Τέλος, η άµεση συνεργασία µε το γραφείο κίνησης, τη γραμματεία εξωτερικών ιατρείων που διαχειρίζονται τα αρχεία ασθενών επιτυγχάνει την αυτοµατοποίηση των διαδικασιών τιµολόγησης. [9] Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 35

36 3.2.5 Ταμείο παρακλινικών εξετάσεων Το υποσύστημα αυτό περιλαμβάνει την παρακολούθηση και τη διαχείριση των εισροών και των εκροών του ταμείου των παρακλινικών εξετάσεων. Αυτές περιλαμβάνουν τις εξετάσεις που γίνονται παρά την κλίνη του ασθενή όπως καρδιογράφημα, αιματολογικές εξετάσεις κ.λ.π. Παρακολουθεί τις συναλλαγές του ταμείου με τους ασθενείς είτε είναι ασφαλισμένοι σε ταμεία είτε ανασφάλιστοι. 3.3 Φαρμακείο & Διαχείριση Υλικών Φαρμακείο Σκοπός του είναι η οργάνωση των υπηρεσιών του φαρµακείου προς τις κλινικές, τµήµατα του νοσοκοµείου και ο προγραµµατισµός των χορηγήσεων φαρµακευτικού υλικού βάσει ατοµικών ή γενικών συνταγολογίων. Υπάρχει διασύνδεση µε όλα τα υποσυστήματα του νοσοκοµείου και υπάρχει δυνατότητα On line παραγγελίας από τους ορόφους, τµήµατα καθώς και η εκτέλεση συνταγών από το φαρµακείο. Επίσης, διαχειρίζεται τις επιστροφές φαρµάκων από τις κλινικές και γενικότερα τις δοσοληψίες φαρµακευτικού υλικού εντός και εκτός του νοσοκοµείου. Τέλος, διαθέτει σύστηµα έγκρισης για τα ατοµικά, γενικά συνταγολόγια και προτείνει εναλλακτικά φάρµακα προς χορήγηση σε περίπτωση αδυναµίας χορήγησης ενός φαρµάκου για παράδειγμα λόγω ληγµένης παρτίδας φαρµάκου ή λόγω απόρριψης από το σύστηµα εγκρίσεων.[9] Διαχείριση Αποθηκών Βασικός στόχος της διαχείρισης των αποθηκών είναι ο έγκαιρος προγραµµατισµός του εφοδιασµού του νοσοκομείου µε υγειονομικά υλικά (γάζες, επίδεσμοι, ενέσεις κλπ), αναλώσιμα (χαρτί, απορρυπαντικά κλπ), τρόφιμα και ιματισμό με την ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση του δεσµευµένου κεφαλαίου. Στο υποσύστημα αυτό γίνεται ποσοτική και αξιακή διαχείριση των αποθηκών. Οι αποθήκες µπορεί να είναι φυσικές ή νοητές. Τα διάφορα υλικά παρακολουθούνται και ως προς την αρχειοθέτησή τους σε διάφορες αποθήκες και ως προς τις µετακινήσεις τους από αποθήκη σε αποθήκη. Οι αποθήκες ενηµερώνονται άµεσα από τις παραλαβές των προµηθειών και από τις διακινήσεις µεταξύ αποθηκών και τηρείται ανά πάσα στιγµή ενηµερωµένο υπόλοιπο ανά είδος και αποθήκη. Τηρούνται πλήρεις καρτέλες για όλα τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά των ειδών, κατηγοριοποιήσεις και διάφοροι µετρητές όπως στοκ ασφαλείας και σηµεία αναπαραγγελίας. Καταµετρούνται τα είδη και γίνεται φυσική απογραφή ανά κατηγορία ειδών. Τέλος, υποστηρίζονται τρόποι παρακολούθησης των φυσικών αποθηκών (χωροταξική τοποθέτηση των ειδών, διάδροµοι, ράφια).[9] Διαχείριση Παγίων Η διαχείριση των παγίων αφορά στην παρακολούθηση των κινητών και ακίνητων περιουσιακών στοιχείων του νοσοκοµείου. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται ο τυπικός πάγιος εξοπλισµός του νοσοκομείου (κτίρια, αυτοκίνητα, γραφεία κλπ). Εκτός του ότι παρακολουθεί και διαχειρίζεται τον εξοπλισμό, είναι σε θέση και να εκμεταλλεύεται όσο το δυνατόν περισσότερο τους χώρους του. Τέλος, παρακολουθούνται και τα πάγια περιουσιακά στοιχεία που δεν είναι ιδιοκτησίας του νοσοκομείου, όπως στοιχεία που προέρχονται από χρηµατοδοτική µίσθωση ή από χρησιδάνεια.[9] Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 36

37 3.3.4 Τεχνική υπηρεσία & Συντηρήσεις Το υποσύστημα αυτό διαχειρίζεται πληροφορίες και στοιχεία του τεχνικού δυναμικού του νοσοκομείου. Γίνεται καταγραφή των στοιχείων των τεχνικών που είναι υπεύθυνοι για βλάβες στον ιατρικό και τον τεχνολογικό εξοπλισμό. Επίσης, τηρούνται και παρακολουθούνται οι τακτικές και έκτακτες συντηρήσεις του εξοπλισµού που γίνονται από τους τεχνικούς του νοσοκομείου Βιοϊατρική τεχνολογία Σύµφωνα µε τον ορισµό του Γραφείου Αξιολόγησης της Τεχνολογίας του Κογκρέσου των Ηνωµένων Πολιτειών βιοϊατρική τεχνολογία είναι: «τα φάρµακα, τα µηχανήµατα και οι ιατρικές και χειρουργικές µέθοδοι οι οποίες χρησιµοποιούνται στην ιατρική περίθαλψη, καθώς επίσης και τα οργανωτικά και υποστηρικτικά συστήµατα διαµέσου των οποίων παρέχεται η περίθαλψη». Το υποσύστημα αυτό περιλαμβάνει τον ιατρικό εξοπλισμό του νοσοκομείου. Πιο συγκεκριμένα, Μηχανήµατα υποστήριξης ζωτικών λειτουργιών και µηχανήµατα επείγουσας ιατρικής όπως αναισθησιολογικά µηχανήµατα, εισπνευστήρες, θερµοκοιτίδες και συσκευές µηχανικής αναπνοής. Μηχανήµατα αιµοκάθαρσης και εγχύσεων όπως, µηχανήµατα αιµοκάθαρσης, µηχανήµατα εξωνεφρικής κάθαρσης, συσκευές ελέγχου αιµοκάθαρσης, µηχανήµατα ψύξης και θέρµανσης για συντήρηση αίµατος και αντλίες έγχυσης. Διαγνωστικά µηχανήµατα και µηχανήµατα ηλεκτροϊατρικής όπως διαγνωστικά µηχανήµατα, ηλεκτροεγκεφαλογράφοι, όργανα ενδοσκόπησης και αρθροσκόπησης και συσκευές παρακολούθησης και καταγραφής. Συστήµατα απεικόνισης και ακτινοδιαγνωστικής όπως ακτινοδιαγνωστικά µηχανήµατα, µαγνητικοί και αξονικοί τοµογράφοι και µηχανήµατα διαγνωστικής υπερηχογραφίας. Μηχανήµατα θεραπείας όπως λιθοτρίφτης, ακτινοθεραπευτικά µηχανήµατα και µηχανήµατα υπερήχων για την θεραπεία. Εργαστηριακά µηχανήµατα όπως αναλυτές αερίων αίµατος, αυτόµατοι και ηµιαυτόµατοι αναλυτές, ph μέτρα και συσκευές ανάδευσης και ανάµιξης. Οδοντιατρικά µηχανήµατα όπως οδοντιατρική έδρα και δονητής αµαλγάµατος. 3.4 Λογιστήριο Λογιστική Ν.Π.Δ.Δ. Το νοσοκομειακό ίδρυμα αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Το υποσύστημα αυτό αφορά τη διοίκηση εσόδων και εξόδων κατά το δημόσιο λογιστικό. Καθορίζονται οι προϋποθέσεις, η διαδικασία και οι περιορισμοί εκδόσεως χρηματικών ενταλμάτων προπληρωμής και ρυθμίζονται οι προκαταβολές για τα πάγια του νοσοκομείου.[6] Με απόφαση Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 37

38 που υπάρχει θα έπρεπε από το όλοι οι δημόσιοι οργανισμοί ( και τα νοσοκομεία) να έχουν θέσει σε λειτουργία την παράλληλη τήρηση του δημόσιου λογιστικού και της γενικής λογιστικής. Να καταργήσουν δηλαδή τα λεγόμενα βιβλία και να καθιερώσουν ένα ενιαίο λογιστικό σχέδιο διπλογραφικού συστήματος, υποχρεωτικής δημοσίευσης των ισολογισμών, συνεχούς αξιολόγησης της οικονομικής διαχείρισης βάση αντικειμενικών κριτηρίων και να έχουν καθαρή εικόνα των οικονομικών τους, γνωρίζοντας ανά πάσα στιγμή το λογιστικό και το διαθέσιμο υπόλοιπο τους. Το αποτέλεσμα θα είναι να διατηρηθεί το δημόσιο λογιστικό και να δημιουργούνται αυτόματα οι εγγραφές της γενικής λογιστικής ( χρέωση πίστωση) και φυσικά τα αποτελέσματα χρήσης ( κέρδος έλλειμμα ) που θα δημοσιοποιούνται και θα λαμβάνονται υπόψη θα είναι αυτά της γενικής λογιστικής Γενική Λογιστική Το υποσύστημα της Γενικής Λογιστικής είναι η βάση όλου του Λογιστηρίου και λειτουργεί µε τον τρόπο που καθορίζει το Προεδρικό Διάταγμα 205/98. Όλα τα υποσυστήματα επικοινωνούν και ενηµερώνουν την λογιστική µε στόχο την έγκαιρη άντληση οικονομικών πληροφοριών και αποτελεσµάτων από όλο το νοσοκομείο. Η ύπαρξη ενός ενιαίου λογιστικού σχεδίου στο νοσοκομείο βοηθά µε κάθε τρόπο το συνολικό σχεδιασµό του συστήµατος, που µπορεί να δώσει καρπούς προς την κατεύθυνση της οργάνωσης και αρµονικής συνεργασίας όλου του νοσοκομείου. Η Γενική Λογιστική είναι σχεδιασµένη µε τέτοιο τρόπο ώστε αφενός να εξυπηρετούνται οι ανάγκες του νοσοκομείου αφετέρου να γίνεται εύκολα, άµεσα και συνεχώς η ενοποίηση των αποτελεσµάτων (consolidation) όλων των μονάδων του οργανισµού. Η λήψη έγκαιρης και γρήγορης πληροφόρησης για τη λειτουργία του νοσοκοµείου, συγκεντρωτικά ή µεµονωµένα, αποτελεί κρίσιµο παράγοντα επιτυχίας του συστήµατος. Υποστηρίζεται το απλογραφικό σύστηµα του Δημοσίου λογιστικού σε συνύπαρξη µε το διπλογραφικό, αν χρειασθεί, όπως για παράδειγµα σε διαδικασίες έκδοσης ενταλµάτων πληρωµής, γραµµάτιων είσπραξης, ενηµερώσεις Κωδικών Ανάλυσης Εξόδων. Τέλος, το σύστηµα έχει πλήρη συµµόρφωση µε τον τρέχοντα Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων ενώ ταυτόχρονα παρέχει την ευελιξία και την πληροφόρηση που απαιτεί ένας σύγχρονο νοσοκομείο από τις οικονοµικές του υπηρεσίες Αναλυτική Λογιστική Μέσω της Αναλυτικής λογιστικής καλύπτονται όλες οι προβλεπόµενες από τον ΚΒΣ διατάξεις σε ότι αφορά το αυτόνοµο κύκλωμα λογιστικής της οµάδας 9 του Ελληνικού Λογιστικού Σχεδίου, η οποία αφορά την κοστολόγηση. Το κύκλωµα αυτό αποτελεί προέκταση του κυκλώµατος της Γενικής Λογιστικής και διασφαλίζει τη συνδεσιµότητα και ιχνηλασιµότητα των εγγραφών από τη Γενική στην Αναλυτική Λογιστική. Με την κοστολόγηση προβλέπεται ο µηχανισµός για τον έλεγχο του κόστους για συγκεκριµένα κέντρα κόστους και κέντρα εσόδων παρεχόµενων υπηρεσιών, που παρακολουθούνται ενιαία στα επιµέρους σηµεία και ενοποιούνται στο σύστηµα του νοσοκομείου ανεξάρτητα από την Αναλυτική Λογιστική. Η ανάπτυξη ασθενοκεντρικού συστήµατος κοστολόγησης είναι βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του έργου. Ο ασθενής είναι ο βασικός άξονας γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται οι δραστηριότητες του νοσοκοµείου (νοσηλεία, εξετάσεις, επεµβάσεις, αναλώσεις φαρµάκων κλπ.). Από την άλλη, τα νοσοκοµεία είναι ένας οργανισµός που συγκεντρώνει πολλά ξεχωριστά τµήµατα (κλινικές, εργαστήρια, χειρουργεία) τα οποία συνεισφέρουν στο συνολικό αποτέλεσµα του οργανισµού. Επομένως υπάρχει η δυνατότητα, αφενός, να παρακολουθείται ο ασθενής σε όλα τα στάδια της παραµονής του στο νοσοκοµείο, αφετέρου, να δίνεται σαφής εικόνα της λειτουργίας του νοσοκοµείου σε όλα τα επιµέρους τµήµατα του. Χρειάζεται να υπάρχει ιεραρχική οργάνωση και συσχέτιση των διαφόρων κέντρων κόστους µεταξύ τους. Επίσης, είναι επιθυµητό να υποστηρίζονται σύγχρονες κοστολογικές µέθοδοι. Πέρα από την τήρηση των συµβατικών υποχρεώσεων του ΚΒΣ, η Αναλυτική Λογιστική δίνει διοικητική πληροφόρηση σχετικά µε το κόστος των προσφερόμενων υπηρεσιών, τη διάρθρωση του κόστους και την συνολική Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 38

39 αποτελεσµατικότητα του νοσοκομείου.επίσης, υπάρχει απόλυτη συµβατότητα µε την εξωλογιστική κοστολόγηση και συλλειτουργεί απόλυτα µε αυτή Γραφείο Προµηθειών Στόχος του υποσυστήματος των προµηθειών είναι η αυτοµατοποίηση, η παρακολούθηση και ο έλεγχος των προµηθειών µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο για το νοσοκοµείο και τους προµηθευτές. Αναλυτικά, για να υποστηριχθεί µια προµήθεια από το σύστηµα δηµιουργούνται αιτήσεις αγοράς από το νοσοκοµείο όπου οι ενδιαφερόµενοι έχουν πρόσβαση στις λίστες από τα επιτρεπτά αγοραζόµένα είδη και πιθανά στις διαθέσιµες συµφωνίες µε προµηθευτές σε σχέση µε τιµές. Υπάρχει δυνατότητα ενοποίησης των αιτηµάτων για προµήθεια κεντρικά από το πληροφοριακό σύστημα του νοσοκομείου, ειδικά όταν υπάρχουν ανάγκες που εµφανίζονται ταυτόχρονα σε διάφορα σηµεία. Ανάλογα µε το ύψος αγορών υποστηρίζονται και πιο πολύπλοκα συστήµατα ελέγχου και διαδικασιών. Υπάρχει ένα σύστημα αυτόµατων ελέγχων των προτεινόµενων, από τα διάφορα σηµεία, αιτήσεων προµηθειών βάσει κανόνων και ένα σύστηµα εγκρίσεων µε ιεραρχίες και ασφάλεια χρηστών. Επιπλέον, υπάρχει ένα σύστηµα ελέγχου αυτοµατοποιηµένων, από το σύστηµα, προτάσεων για προµήθειες βάσει κανόνων ή στατιστικών στοιχείων. [17] Διαγωνισμοί & Συμβάσεις Στο υποσύστηµα αυτό υλοποιείται η σύνδεση αιτήσεων αγορών και εντολών για προµήθεια µε συµβάσεις προµηθευτών, γίνεται πλήρης καταγραφή των συµβάσεων και κωδικοποίηση των διάφορων κατηγοριών τους, συστηµατική οργάνωση των όρων τους με δυνατότητες αναζήτησης και εντοπισµού ανά πάσα στιγµή, δυνατότητες συγκρίσεων των όρων παραλαβής αγαθών µε τους όρους των συµβάσεων κατά τις παραλαβές από τους προµηθευτές καθώς και προειδοποιήσεις για λήξη συµβάσεων. Τέλος, δίνει τη δυνατότητα σύνδεσης προκηρύξεων και διαγωνισµών µε τις συµβάσεις που υπογράφηκαν Λογιστική Προμηθευτών Το υποσύστημα των προμηθευτών καλύπτει την διαχείριση των συναλλακτικών σχέσεων του νοσοκοµείου µε τους προµηθευτές ειδών (υγειονοµικά και φαρμακευτικά υλικά, ιατρικός εξοπλισµός) και υπηρεσιών. Χρειάζεται να συλλειτουργεί µε τις προµήθειες και τις συµβάσεις και να δίνει αναλυτική πληροφόρηση της οικονοµικής κατάστασης και των σχέσεων του νοσοκοµείου µε τους προµηθευτές του. Επίσης, δίνει την εικόνα των µελλοντικών υποχρεώσεων προς τους προµηθευτές (υποχρεώσεις πληρωμών βάσει τιµολογίων προµηθευτών, συµβάσεις), στοιχεία που βοηθούν τις οικονοµικές υπηρεσίες να κάνουν τον έγκαιρο προγραµµατισµό των πληρωµών του νοσοκοµείου. Ακόμη, διαθέτει και ανάλογο µηχανισµό εγκρίσεων πληρωµών ώστε µονάχα εξουσιοδοτηµένοι χρήστες να µπορούν να εκδίδουν εντάλµατα πληρωµής σε προμηθευτές και µόνο όταν πληρούνται ορισµένες προϋποθέσεις Προϋπολογισµός Στόχος του υποσυστήματος αυτού είναι η τήρηση και η παρακολούθηση της προβλεπόµενης δραστηριότητας του νοσοκοµείου και η σύγκριση µε πραγµατικά στοιχεία. Παρέχει τη δυνατότητα στο διαχειριστή να αποτυπώσει µέσα σε αυτό την οργανωτική δοµή του νοσοκοµείου, έτσι ώστε οι προϋπολογισµοί να αντικατοπτρίζουν την πραγµατική οργανωτική διάρθρωση του οργανισµού. Επιπλέον, υποστηρίζει διάφορες µεθόδους κατάρτισης Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 39

40 προϋπολογισµών και προσφέρει δυνατότητες προσοµοίωσης. Έχει χρονική διάσταση μεγαλύτερη του έτους και µπορεί να συνδυάζει στοιχεία προηγουµένων ετών, τρέχοντος έτους και προβλέψεις εποµένων ετών. Έχει την δυνατότητα παρουσίασης σε µηνιαία βάση, τριµηνιαία, εξαµηνιαία. Επίσης έχει τη δυνατότητα ορισµού ιεραρχικών σχέσεων µεταξύ προϋπολογισµών και ενοποίησης αυτών σε ανώτερα επίπεδα, έτσι ώστε να µπορούν να δοθούν συγκεντρωτικά στοιχεία προϋπολογισµών σε φορείς που ασκούν επιτελική εξουσία στα νοσοκοµεία, όπως είναι το ΠΕ.Σ.Υ.Π. και το Υπουργείο Υγείας. Η εισαγωγή δεδοµένων από τους χρήστες είναι εύκολη και συνεργάζεται µε δηµοφιλή πακέτα Εφαρµογών Γραφείου της αγοράς. Σηµαντικό στοιχείο είναι και η ευχρηστία στον τρόπο καθορισµού των προτύπων προϋπολογισµού (templates) έτσι ώστε ο υπεύθυνος προϋπολογισµού ανά σηµείο (κλινική, τµήμα) να µπορεί να διαµορφώνει φύλλα προϋπολογισµού ανάλογα µε τις ανάγκες του σηµείου. Τέλος, η πλήρης συλλειτουργία µε τα υπόλοιπα υποσυστήματα του λογιστηρίου βοηθά στην εξαγωγή συγκριτικών καταστάσεων προϋπολογισθέντων στοιχείων και στην εξαγωγή οικονοµικών δεικτών Ταμείο Διασφαλίζεται η πλήρης παρακολούθηση των εισροών ή εκροών των στοιχείων του ενεργητικού του νοσοκομείου. Καλύπτονται (µέσα από ξεχωριστούς λογαριασµούς οι συναλλαγές µε τράπεζες όπως οι πληρωµές προσωπικού. Ακόμη, τηρείται πλήρες ιστορικό των ταµειακών σχέσεων µε όλους τους συναλλασσόµενους (ασθενείς-προµηθευτές ασφαλιστικά ταµεία) καθώς και εκδίδονται από το σύστηµα καταστάσεις ταµειακών ροών (cash flow) για ιστορικές περιόδους αλλά και για µελλοντικές βάσει των υφιστάµενων ταµειακών υποχρεώσεων και απαιτήσεων του νοσοκομείου. 3.5 Πληροφοριακό Σύστημα & Διοίκηση Στατιστική Το υποσύστημα αυτό παρέχει τη δυνατότητα συνδυασμού οποιονδήποτε καταχωρημένων στοιχείων με οποιονδήποτε τρόπο για την εξαγωγή στατιστικών συμπερασμάτων. Έτσι, είναι δυνατή η πλήρης εκμετάλλευση στοιχείων όπως η ηλικία, φύλο, επάγγελμα, τα οικονομικά ενός ασθενή. Αυτό παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας κριτηρίων που προκύπτουν από χαρακτηριστικά (διαγνώσεις, θεραπείες) που θέτει ο ιατρός καθώς και δυνατότητα γρήγορης πρόσβασης και στατιστικής επεξεργασίας στοιχείων ασθενών, που ικανοποιούν ένα ή περισσότερα κριτήρια Υποστήριξη αποφάσεων Το υποσύστημα υποστήριξης αποφάσεων χρησιμοποιεί τα τρέχοντα ή ιστορικά δεδομένα του νοσοκομείου τα οποία προέρχονται από τα άλλα υποσυστήματα. Δε δημιουργεί όμως αυτά τα δεδομένα αλλά τα διαφυλάσσει κατά την επεξεργασία τους. Στα πλαίσια λειτουργίας του νοσοκομειακού ιδρύματος διευκολύνει τις διάφορες φάσεις της συλλογικής εργασίας εκδίδοντας εγχειρίδια, αναφορές και κυρίως, χρησιμοποιώντας διάφορα εργαλεία όπως ηλεκτρονικά ερωτηματολόγια, εργαλεία για διεξαγωγή ψηφοφορίας, λεξικά για την κατανόηση όρων και κωδικών. Επιπλέον, συντελεί στη λήψη αποφάσεων για διάφορα προβλήματα. Με την κατάλληλη επεξεργασία των σχετικών στοιχείων, μειώνονται αισθητά οι πιθανότητες λαθών και διευκολύνεται η επιλογή μεταξύ των εναλλακτικών προτάσεων. Χρησιμοποιείται πολλές φορές την ημέρα, ώστε να ανταποκρίνεται σε νέα δεδομένα και νέες ερωτήσεις. Τέλος, είναι ευκολόχρηστο από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τη χρήση H/Y. [4] [5] Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 40

41 3.6 Εφαρμογές Υποστήριξης Γραφείο Προσωπικού, Μισθοδοσία, Παρουσίες, Βάρδιες, Εφημερίες Περιλαµβάνει καταρχήν τα στοιχεία του προσωπικού του νοσοκομείου και τη μισθοδοσία, που στηρίζεται σε κανόνες (και εξαιρέσεις από τους κανόνες) για οµάδες εργαζοµένων µε κοινά χαρακτηριστικά (σύστηµα rule based). Με αυτόν τον τρόπο η διαχείριση µισθών, επιδοµάτων, πριµ, ασφαλιστικών καλύψεων παραµετροποιούνται πλήρως και επιτυγχάνεται µε απλό τρόπο η µισθοδοσία όλων των κατηγοριών των εργαζοµένων του δηµοσίου, των εποχιακών και των συµβασιούχων ορισµένου χρόνου. Επίσης, το υποσύστημα αυτό παρακολουθεί όλες τις αλλαγές των εργαζοµένων από την ηµέρα της πρόσληψης, τις εσωτερικές µετακινήσεις, τις προαγωγές και αναλυτικά την εκπαίδευσή τους. Επιπλέον, ενημερώνεται και ενημερώνει για τις βάρδιες, τις εφημερίες και τις άδειες των εργαζόμενων. Τέλος, επειδή περιλαµβάνει ευαίσθητα προσωπικά δεδοµένα, προβλέπει ασφάλεια και ειδικό χειρισµό Πρωτόκολλο Στόχος του ηλεκτρονικού πρωτοκόλλου είναι να καταγράψει, κωδικοποιήσει και να τεκµηριώσει όλα τα εισερχόµενα και εξερχόµενα έγγραφα του νοσοκομείου Γραμματεία Δ.Σ. & Γραφείο Προέδρου Στο υποσύστημα αυτό καταγράφονται οι διάφορες αποφάσεις ή οι ανακοινώσεις του συμβουλίου και του προέδρου. Είναι εύκολη η πρόσβαση σ αυτές και έτσι όλο το προσωπικό του νοσοκομειακού ιδρύματος μπορεί να ενημερωθεί γρήγορα Βιβλιοθήκη Αναλαμβάνει τη σωστή διαχείριση των βιβλίων που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη του νοσοκομείου. Η ύπαρξη βάσης δεδομένων και η εύκολη πρόσβαση σ αυτή μέσω του πληροφοριακού συστήματος δίνει στους γιατρούς και το προσωπικό τη δυνατότητα να ανατρέχουν οποιαδήποτε στιγμή στο υποσύστημα της βιβλιοθήκης Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο επιτρέπει την αποστολή και παραλαβή μηνυμάτων, αλλά και γενικότερα αρχείων με ήχο, εικόνα, κινούμενη εικόνα μέσω του Διαδικτύου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, με το υπάρχει η δυνατότητα διατύπωσης αιτήματος παροχής ιατρικής συμβουλής ή ακόμα και πληροφόρηση σχετικά με τις δραστηριότητες του νοσοκομείου για τη βελτίωση της ποιότητας παροχής υπηρεσιών υγείας στον πολίτη. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 41

42 3.7 Ιατρικές Υπηρεσίες Ιατρικός Φάκελος Ασθενή Στόχο έχει να διευκολύνει τη φροντίδα του ασθενή και να τηρεί το ιστορικό της κλινικής φροντίδας. Αναλυτικότερα, ο ιατρικός φάκελος περιέχει τα γενικά στοιχεία του ασθενή τα οποία μπορούν να ανακτηθούν και να τροποποιηθούν οποτεδήποτε απαιτηθεί. Τα γενικά αυτά στοιχεία προκύπτουν από τις ιατρικές σημειώσεις, τις σημειώσεις του νοσηλευτικού προσωπικού, τις σημειώσεις του διοικητικού προσωπικού για την εισαγωγή του ασθενή στο νοσοκομείο και από τα αποτελέσματα διαφόρων κλινικών και εργαστηριακών εξετάσεων. Τα δεδομένα του ιατρικού φακέλου είναι απόλυτα κατανοητά από όλους τους χρήστες. Τέλος, το υποσύστημα αυτό εξαιτίας του ότι περιέχει προσωπικά δεδομένα χειρίζεται με ασφάλεια και προσοχή.[9] [17] Γραμματεία Κλινικών Σκοπός του υποσυστήματος αυτού είναι η γραµµατειακή υποστήριξη των κλινικών του νοσοκομείου όπως της χειρουργικής, φυσικής ιατρικής και καρδιολογικής κλινικής. Διαχειρίζεται και παρακολουθεί τους ασθενείς, που έχουν εισαχθεί ή επισκέπτονται τις διάφορες κλινικές, σωστά και έγκαιρα. Για παράδειγμα, στο υποσύστημα της χειρουργικής κλινικής εισάγονται αναλυτικά στοιχεία που αφορούν τις επεμβάσεις στο χειρουργείο, όπως η διάρκεια της επέμβασης, το είδος της, οι γιατροί που πήραν μέρος. Τα υποσύστημα αυτό διασυνδέεται με τον ιατρικό φάκελο του ασθενή και έτσι γίνεται ταυτόχρονη ενημέρωση για το ποιος ασθενής είναι στη χειρουργική κλινική καθώς και όλα τα στοιχεία του. Τέλος, διασφαλίζεται η τεκµηρίωση των εργασιών των ιατρών και νοσηλευτών στις χειρουργικές επεµβάσεις (ειδικότητα χειρούργου, χρόνος συρραφής, παράγοντες επικινδυνότητας, μετεγχειρητικές οδηγίες). 3.8 Νοσηλευτικές Υπηρεσίες Νοσηλεία ασθενούς, Φαρμακευτική αγωγή, Κατ οίκον νοσηλεία Σκοπός είναι η οργάνωση της νοσηλευτικής υπηρεσίας του νοσοκοµείου για την παροχή νοσηλευτικής φροντίδας, την τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής του ασθενούς και γενικότερα την παρακολούθηση της πορείας των νόσων. Έχει σκοπό την ενηµέρωση και παροχή πληροφόρησης στο νοσηλευτικό προσωπικό για την θεραπευτική πορεία του ασθενούς με βάση τις ιατρικές εντολές και την φαρμακευτική αγωγή. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και στην κατ οίκον νοσηλεία όπου ο ασθενής, εκτός του νοσοκομειακού ιδρύματος, δέχεται τη θεραπευτική αγωγή από το νοσηλευτικό προσωπικό Ιατρικές Εντολές Το υποσύστημα αυτό οργανώνει και προγραµµατίζει τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους του νοσοκοµείου για την εκτέλεση ιατρικών εντολών, την αυτόµατη παραγγελία ιατρικών εξετάσεων (Ηλεκτρονικά παραπεμπτικά, παραγγελία κλινικών παρακλινικών εξετάσεων, χειρουργικές επεµβάσεις), την παραλαβή και επισκόπηση των αποτελεσµάτων και πορισµάτων ηλεκτρονικά. Διευκολύνει το συντονισµό των ιατρικών διεργασιών ώστε να εκτελούνται επιτυχώς οι ιατρικές εντολές. Σηµαντικό στοιχείο είναι η δυνατότητα Online παραγγελίας και έκδοσης παραπεµπτικών κάθε µορφής (εργαστηριακές, ακτινολογικές εξετάσεις, χορηγήσεις φαρµάκων, οδηγίες νοσηλευτών) αλλά και η προβολή τους από οποιοδήποτε σηµείο του νοσοκοµείου ανάλογα µε τον κωδικό του χρήστη. Επιπλέον, επιτρέπει τη σηµατοδοσία (status-based Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 42

43 workflow) των διαφόρων τύπων παραπεµπτικών ή παραγγελιών (π.χ. προς εκτέλεση, προς έγκριση ολοκληρωµένη) Διαιτολόγιο Σκοπός του υποσυστήµατος είναι η παρακολούθηση του γενικού προγράµµατος διατροφής και των ειδικών προγραµµάτων διαίτης βάσει των θεραπευτικών αγωγών και η διαχείριση των υλικών τροφοδοσίας. Διαχειρίζεται τα διατροφικά σχήµατα των ασθενών ανάλογα µε τη θεραπευτική αγωγή του καθενός. Έχει τη δυνατότητα αυτόµατης πιστοποίησης των διατροφικών αναγκών των ασθενών (αυτόµατη συλλογή αριθµού διατρεφοµένων, εντολών ειδικής δίαιτας) σε ηµερήσια βάση εκδίδοντας καταστάσεις παρασκευής φαγητού προς τα μαγειρεία. Το υποσύστηµα διαχειρίζεται και την παραγγελειοληψία τροφίµων από τους προµηθευτές δηµιουργώντας προτεινόµενες παραγγελίες για τρόφιµα κατά προµηθευτή ανάλογα µε τις προβλεπόµενες καθηµερινές ανάγκες του νοσοκοµείου σύµφωνα µε την εικόνα κατάληψης κλινών που τηρείται στο γραφείο κίνησης Διαχείριση υλικού τμημάτων Το υποσύστημα αυτό ασχολείται με τις ανάγκες σε αναλώσιμα και υγειονομικά υλικά κάθε τμήματος του νοσοκομείου. Έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται τις παραγγελίες, να ελέγχει τα αποθέματα (stock) κατά τη διάθεση των υλικών και να πραγματοποιεί αυτόματα παραγγελίες σε προμηθευτές σύμφωνα πάντα με την κατανάλωση και τα αποθέματα. 3.9 Εργαστηριακό Πληροφοριακό Σύστημα Το εργαστηριακό πληροφοριακό σύστημα πραγματοποιεί εργασίες με τη βοήθεια ιατρικών συσκευών που είναι συνδεδεμένες με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Χωρίζεται σε διάφορα υποσυστήματα όπως μικροβιολογικό, βιοχημικό, ανοσολογικό, αιματολογικό, ουρολογικό κ.α. και πραγματοποιεί αναλύσεις αυτοματοποιημένες πλήρως. Για παράδειγμα, η βιοχημική και αιματολογική ανάλυση έχει σκοπό να παρέχει πληροφόρηση για τις χημικές και κυτταρικές συστάσεις των υγρών του σώματος και των ιστών των ασθενών. Το αντίστοιχο πληροφοριακό υποσύστημα αποκλείει ή επιβεβαιώνει την παρουσία μιας νόσου ή και παρουσιάζει τα αποτελέσματα μιας θεραπείας. Οι βασικές λειτουργίες του εργαστηριακού πληροφοριακού συστήματος είναι : Ηλεκτρονική παραλαβή και αποστολή παραγγελιών για εξετάσεις και αποτελέσματα εξετάσεων, αντίστοιχα. Αυτοματοποιημένη εκτύπωση ταμπελών για αναγνώριση ταυτότητας των ασθενών και δειγμάτων τους. Συλλογή εργαστηριακών δεδομένων. Η λειτουργία αυτή παρουσιάζει δυσκολίες στην πλήρη αυτοματοποίησή της, διότι ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις μικροβιολογικών και παθολογικών εργαστηρίων απαιτούν οπτική εξέταση των δειγμάτων από εξειδικευμένο προσωπικό. Χημικές ή αιματολογικές εξετάσεις, οι οποίες εν γένει παράγουν αριθμητικά αποτελέσματα, αυτοματοποιούνται ευκολότερα. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 43

44 Το εργαστηριακό πληροφοριακό σύστημα, τέλος, παράγει αυτοματοποιημένες αναφορές σχετικά με αποτελέσματα εξετάσεων ασθενών, έλεγχο πιστότητας με κύριο σκοπό να εξακριβωθεί η ακρίβεια των αποτελεσμάτων, διοικητικά θέματα, παρουσιάζοντας πληροφορίες, όπως κατανομή φόρτου του εξοπλισμού ως συνάρτηση του χρόνου, μέσο απαιτούμενο χρόνο μεταξύ παραλαβής δειγμάτων και ολοκλήρωσης της εξέτασης.[10] 3.10 Ραδιογραφικό Πληροφοριακό Σύστημα Ανάλογη διαδικασία και διαχωρισμό έχουμε στο ραδιογραφικό πληροφοριακό σύστημα. Χωρίζεται στο ακτινολογικό, υπερήχων, αξονικής τομογραφίας υποσύστημα. Γίνεται επεξεργασία των βιολογικών εικόνων δηλαδή των αξονικών, ραδιογραφικών και μαγνητικών τομογραφιών. Η χρήση αυτών των υποσυστημάτων απαιτεί γνώση, προκειμένου οι εικόνες που λαμβάνονται στα ακτινολογικά και ακτινοθεραπευτικά εργαστήρια να υποβάλλονται σε σωστή επεξεργασία και να αναδεικνύουν διαγνωστικά ευρήματα σε πραγματικό χρόνο. Χρησιμοποιούν διάφορα πρότυπα όπως το DICOM για ανταλλαγή ιατρικών εικόνων και δεδομένων ιατρικών μηχανημάτων διαφορετικών κατασκευαστών. Στο ραδιολογικό πληροφοριακό σύστημα η πλειοψηφία των εξετάσεων οι οποίες λαμβάνουν χώρα παράγουν εικόνες, συχνά σε ψηφιακή μορφή. Κατά συνέπεια, οι λειτουργίες του ραδιολογικού πληροφοριακού συστήματος (Radiological Information System-RIS) περιλαμβάνουν: Παραγωγή και συλλογή των εικόνων. Ένα σύγχρονο τμήμα ραδιολογίας περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό συσκευών παραγωγής εικόνας. Κύριο μέλημα του είναι η ψηφιοποίηση των παραγόμενων εικόνων, σε περίπτωση αναλογικών εικόνων, και η σύνδεση των συσκευών παραγωγής εικόνων με το κύριο RIS και κατ επέκταση, με το λοιπό πληροφοριακό σύστημα του νοσοκομείου. Επεξεργασία και ανάλυση των παραγόμενων εικόνων. Οι λειτουργίες αυτές περιλαμβάνουν επεξεργασία για καλύτερη οπτικοποίηση της πληροφορίας, ποσοτικοποίηση μετρούμενων παραμέτρων, ακριβή χωρικό εντοπισμό συγκεκριμένων βλαβών ιστών και, τέλος, αυτοματοποίηση της ερμηνείας της εικόνας. Διαχείριση των παραγόμενων, επεξεργασμένων εικόνων. Η λειτουργία αυτή περιλαμβάνει συμπίεση των εικόνων και αποθήκευσή τους με τρόπο ώστε το λοιπό πληροφοριακό σύστημα του νοσοκομείου να έχει δυναμική πρόσβαση σ αυτές. Τα πλεονεκτήματα της διαχείρισης των εικόνων είναι ο ελαχιστοποιημένος χρόνος πρόσβασης σ αυτές, καθώς και η δυνατότητα πολλαπλής πρόσβασης και οικονομικότερης αποθήκευσης.[10] Το εργαστηριακό και το ραδιογραφικό πληροφοριακό σύστημα είναι συνδεδεμένο με το πληροφοριακό σύστημα του νοσοκομείου και ενημερώνει αυτόματα τον ιατρικό φάκελο του κάθε ασθενή Διαχείριση υλικών μηχανημάτων Είναι υπεύθυνο και διαχειρίζεται τα αναλώσιμα υλικά που χρησιμοποιούνται στα εργαστήρια του νοσοκομείου. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 44

45 3.11 Τηλεϊατρική Με τον όρο τηλεϊατρική εννοούμε τη μετάδοση ιατρικών δεδομένων με σκοπό την εκ του μακρόθεν παροχή ιατρικών υπηρεσιών, όπως διάγνωση και υποστήριξη διάγνωσης. Το υποσύστημα αυτό αναλαμβάνει την ηλεκτρονική μεταφορά των ιατρικών δεδομένων ενός ασθενούς ή ολόκληρου του ιατρικού φακέλου του για την αποτίμηση της κατάστασής του, τη διάγνωση ή την επιλογή του κατάλληλου θεραπευτικού σχήματος. Σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι που ζουν σε περιφερειακές και απομακρυσμένες περιοχές έχουν πρόβλημα γρήγορης πρόσβασης σε υψηλής εξειδίκευσης ιατρικά κέντρα. Στην Ελλάδα, οι κάτοικοι των απομακρυσμένων περιοχών έχουν πρόσβαση σε κάποιο αγροτικό γιατρό ή κέντρο υγείας αλλά πρέπει να ξοδέψουν σημαντικό χρόνο και χρήματα για να τύχουν εξειδικευμένης ιατρικής φροντίδας. Οι χρήστες της τηλεϊατρικής προσπαθούν να εξοικονομήσουν πόρους βελτιώνοντας την πρόσβαση σε κέντρα ιατρικής περίθαλψης των ομάδων του πληθυσμού με μειωμένη δυνατότητα πρόσβασης σε εξειδικευμένα ιατρική κέντρα. Χρησιμοποιώντας έναν ευρύ ορισμό, η τηλεϊατρική χρησιμοποιεί ηλεκτρονική μηνύματα για να μεταφέρει ιατρικά δεδομένα (ακτινογραφίες, εικόνες υψηλής ευκρίνειας, ιατρικούς φακέλους, τηλε-διάσκεψη) από ένα μέρος σε ένα άλλο. Η μεταφορά των ιατρικών δεδομένων μπορεί να γίνεται μέσω του διαδικτύου (Internet) ή μέσω Intranet, PC, δορυφόρων, μηχανημάτων για τηλεδιάσκεψη ή και τηλεφώνων. Η τηλεϊατρική χρησιμοποιείται από οργανισμούς υγείας σε έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό από ιατρικές περιοχές όπως δερματολογία, ογκολογία, ραδιολογία, χειρουργική, καρδιολογία, ψυχιατρική και κατ' οίκον ιατρική φροντίδα. Η τάση που επικρατεί παγκοσμίως είναι να γίνεται χρήση της τηλεϊατρικής με στόχο αφενός την μείωση σε χρόνο και χρήματα της μεταφοράς κάποιου ασθενή και αφετέρου την αύξηση της ασφάλειας τόσο του κοινού όσο και των νοσηλευτών. Υπάρχει επίσης η πεποίθηση πως η τηλεϊατρική θα βοηθήσει στην καλύτερη διαχείριση των χρημάτων για αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών σε απομακρυσμένες περιοχές με την ηλεκτρονική μετάδοση σε εξειδικευμένα κέντρα εικόνων για διάγνωση. Επίσης η τηλεϊατρική επιτρέπει νοσηλευτές που ασχολούνται με την κλινική έρευνα να συνεργάζονται ανεξάρτητα από γεωγραφικούς φραγμούς πάνω σε ιατρικούς φακέλους και εικόνες. Τέλος η βελτίωση της ιατρικής εκπαίδευσης είναι δυνατή για τους γιατρούς των απομακρυσμένων περιοχών με την σύνδεση των ιατρείων τους με ιατρικές σχολές. Συνοπτικά, η τηλεϊατρική είναι μία λύση προηγμένης τεχνολογίας στο παγκόσμιο πρόβλημα της πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη. Με τη χρήση της τηλεϊατρικής, η γεωγραφική απομόνωση δεν είναι πλέον εμπόδιο στις βασικές ανάγκες των ανθρώπων για γρήγορη και υψηλού επιπέδου ιατρική φροντίδα.[25] Πεδίο Εφαρμογής Η τηλεϊατρική παρουσιάζει εξαιρετικές δυνατότητες εφαρμογών και στα τρία επίπεδα παροχής φροντίδων υγείας (Πρωτοβάθμιο, Δευτεροβάθμιο, Τριτοβάθμιο) και τις υπηρεσίες πρόνοιας. Μπορεί να καλύψει τις ειδικές ανάγκες συγκεκριμένων κατηγοριών ασθενών εντός ιατρικών μονάδων και απομονωμένων ή απομακρυσμένων ομάδων πληθυσμού από κατάλληλες ιατρικές μονάδες. Μπορεί επίσης να καλύψει ανάγκες ιατρικού, νοσηλευτικού και τεχνικού προσωπικού για συμμετοχή σε δραστηριότητες ομολόγων, συνεχιζόμενη εκπαίδευση και πρόσβαση σε πηγές πληροφοριών και παραγωγής γνώσεων. Οι εφαρμογές που έχουν αναπτυχθεί διεθνώς είναι πολλές και ποικίλες αλλά δεν έχουν πάρει ακόμα τη μορφή, στις περισσότερες των περιπτώσεων, της παροχής υπηρεσιών. Οι διεργασίες που επιτελούνται σήμερα στον διεθνή χώρο είναι πολύ σημαντικές και αναμένεται να οδηγήσουν σύντομα σε διεθνείς προδιαγραφές και πλαίσια λειτουργίας. Η ύπαρξη των κανόνων και των προδιαγραφών αναμένεται να διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό την ουσιαστική εμπλοκή της βιομηχανίας εξοπλισμού, υλικού, λογισμικού και επικοινωνιών στις διεργασίες για την ανάπτυξη της Τηλεϊατρικής και να συμβάλλει κατά συνέπεια στην επίλυση μεγάλου αριθμού προβλημάτων, που σχετίζονται με τη παροχή υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Ως συνέπεια των ανωτέρω, αναμένονται σημαντικές μεταβολές στα οργανωτικά και διαχειριστικά σχήματα των τομέων υγείας και πρόνοιας, πράγμα που θα έχει κατ επέκταση Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 45

46 επιπτώσεις στις ανάγκες και απαιτήσεις εκπαιδεύσεως, καταρτίσεως και συνεχιζόμενης εκπαιδεύσεως Πλεονεκτήματα Τηλειατρικής Τα πλεονεκτήματα από την εφαρμογή της τηλεϊατρικής είναι: Πρόσβαση σε ιατρικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη διεκπεραίωση ιατρικών πράξεων από απομακρυσμένους χρήστες και δυνατότητα επικοινωνίας και παροχής συμβουλών. Ευρεία κάλυψη ιατρικών περιστατικών (χαρακτηριστικά αναφέρονται ότι είναι δυνατό να καλυφθούν καρδιολογικά, παιδιατρικά, δερματολογικά, μαιευτικά-γυναικολογικά, ορθοπεδικά, χειρουργικά, περιστατικά γενικής ιατρικής, ψυχιατρικής, χωρίς ο κατάλογος να είναι εξαντλητικός) Αναβάθμιση των παρεχόμενων ιατρικών υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο. Αντιμετώπιση με σύγχρονες μεθόδους των προβλημάτων οργάνωσης που παρουσιάζεται στις απομακρυσμένες και χωρίς πολλούς πόρους μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, μέσω της εισαγωγής της Τηλεματικής. Εκσυγχρονισμός του περιβάλλοντος εργασίας του ιατρικού προσωπικού με χρήση σύγχρονης τεχνολογίας και ευρωπαϊκών προτύπων (ηλεκτρονικοί ιατρικοί φάκελοι). Αφομοίωση και χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας τηλεματικής, από το ιατρικό προσωπικό όλων των βαθμίδων. Διευκόλυνση των διαδικασιών συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και δυνατότητα μελέτης και ανάλυσης ιατρικών δεδομένων από ευρείες γεωγραφικές περιοχές. Ευρεία γεωγραφική κάλυψη. Ολική διασφάλιση ποιότητας Τηλειατρική στην Ελλάδα Η τηλεϊατρική μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος στην Ελλάδα εξαιτίας κυρίως των γεωγραφικών και δημογραφικών της ιδιομορφιών, αλλά και του επιπέδου και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Επιπλέον, οι έντονες εποχιακές μεταβολές στη πληθυσμιακή σύνθεση, προκαλούν εν πολλοίς δυσεπίλυτα προβλήματα, που μπορούν όμως να επιλυθούν με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας. Παράλληλα η συνεχής αύξηση του βιοτικού επιπέδου, ο μεγάλος αριθμός των κατ έτος αλλοδαπών και ελλήνων επισκεπτών και η αμεσότητα των μέσων μαζικής επικοινωνίας, εξασκούν συνεχή πίεση για την βελτίωση και αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών φροντίδας υγείας. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) δεν έχει μέχρι σήμερα να ανταποκριθεί στις εύλογες προσδοκίες για υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας υψηλού επιπέδου και κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να εξευρεθούν εναλλακτικές λύσεις. Η τηλεϊατρική μπορεί να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην απαίτηση για ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες ποιότητας, όλων όσων έχουν ανάγκη. Ο νόμος 1397/1983 Περί ΕΣΥ περιόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τον ιδιωτικό τομέα υγείας και καθιέρωσε ένα δημόσιο σύστημα με σχεδόν δωρεάν παροχή υπηρεσιών. Η κατ αρχάς πολύ γενναιόδωρη αυτή ρύθμιση, οδήγησε γρήγορα σε κατάργηση της εκλογικεύσεως των διαδικασιών και των οικονομικών ελέγχων, με μάλλον αρνητικά αποτελέσματα. Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η διαπίστωση της καθυστερήσεως του εκσυγχρονισμού του οργανωτικού και διαχειριστικού πλαισίου, κυρίως στην ΠΦΥ. Αντίθετα, θετικά αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο πεδίο του εκσυγχρονισμού του εξοπλισμού, με τάσεις μάλιστα υπερβολής. Εκεί όμως που παρουσιάζεται υπερβολική καθυστέρηση, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, είναι στην εισαγωγή των Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 46

47 ηλεκτρονικών υπολογιστών, των αυτοματισμών και των συστημάτων πληροφορικής και τηλεματικής στους τομείς της υγείας και της πρόνοιας. Στον κοινωνικό τομέα, λόγω της ελλείψεως ορθολογισμού εκ μέρους της διοικήσεως και της αδυναμίας επιλογής μακροπρόθεσμων λύσεων, διαπιστώνονται μέτρια ποιότητα υπηρεσιών και κατασκευών και βραδύτητα επιλύσεως προβλημάτων. Χαρακτηριστικό αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί, η υποβόσκουσα καχυποψία, με άμεσο αποτέλεσμα στον τομέα των υπηρεσιών υγείας την άσκοπη επανάληψη εξετάσεων και τη κατ ευθείαν καταφυγή σε υπηρεσίες των μεγάλων νοσηλευτικών μονάδων του εξωτερικού και εσωτερικού, παρακάμπτοντας την ΠΦΥ. Αποτέλεσμα αυτών είναι η μείωση της αξιοπιστίας του συστήματος υγείας και η σημαντική αύξηση των δαπανών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων επωμίζεται ο ασθενής και το περιβάλλον του. Η Τηλεϊατρική παρουσιάζεται σήμερα ως καινοτομία, η οποία μπορεί εύκολα και να εισαχθεί και να γίνει αποδεκτή από όλους όσους μετέχουν στο κύκλωμα προσφοράς υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Η εμπειρία που έχει συσσωρευτεί μέχρι σήμερα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, αρκεί για να πείσει κάθε παρατηρητή για την αναγκαιότητα της, αναγνωρίζοντας όμως παράλληλα ότι η εισαγωγή της σε μεγάλη κλίμακα, είναι ένα περίπλοκο και δυσχερές έργο. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί, ότι η Τηλεϊατρική δεν αποτελεί εναλλακτικό σύστημα υγείας αλλά ένα σύστημα, η εισαγωγή του οποίου είναι αναπόφευκτη για όλες τις μονάδες ή τα δίκτυα παροχής ιατρικών υπηρεσιών του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, προκειμένου να αντιμετωπιστούν άμεσα προβλήματα προσβάσεως και ποιότητας και να επιτευχθεί αύξηση της αποδόσεως και της παραγωγικότητας τους. Η τηλεϊατρική καλείται να καλύψει επείγουσες καταστάσεις με προτεραιότητα, να συμβάλλει στην επίλυση διαγνωστικών προβλημάτων και να προσφέρει καλύτερες δυνατότητες θεραπείας. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια, ώστε η κάλυψη των αναγκών να μην επιβάλλει δυσεπίλυτα προβλήματα στις μονάδες υποστηρίξεως. Με την τηλεϊατρική θα υπάρξει δυνατότητα να τηρούνται πλήρεις ιατρικοί φάκελοι με αποτέλεσμα τη συστηματική ενημέρωση των ιατρών. Η χρήση της δεν θα ευνοήσει σε μεγάλο βαθμό μόνο τους ιατρούς και τις εκάστοτε εργασίες τους αλλά και τους ασθενείς αφού με μια γρήγορη διάγνωση θα αποφεύγονται ίσως ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Στην Ελλάδα γίνεται προσπάθεια εφαρμογής και λειτουργίας της τηλεϊατρικής αλλά βρίσκεται ακόμα σε στάδιο υλοποίησης αφού χρειάζονται πολλές προϋποθέσεις για να μπορέσει να αποφέρει γρήγορα αποτελέσματα. Ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα νοσοκομείου αποτελείται από διάφορα υποσυστήματα όπως είναι το υποσύστημα Διαχείρισης Ασθενών, το Φαρμακείο, το Λογιστήριο, το υποσύστημα Νοσηλευτικών Υπηρεσιών. Οι λειτουργίες και οι εργασίες των υποσυστημάτων συνδέονται μεταξύ τους αφού κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι επικοινωνούν μεταξύ τους με το κοινό πληροφοριακό σύστημα. Οι ανάγκες και οι απαιτήσεις του σύγχρονου νοσοκομειακού ιδρύματος οδήγησαν στην υποδιαίρεση του πληροφοριακού συστήματος σε υποσυστήματα, καθένα από τα οποία παρέχει φιλικό περιβάλλον επικοινωνίας με το χρήστη ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμο. Η γρήγορη και εύκολη επεκτασιμότητα των υποσυστημάτων παρέχει τη δυνατότητα ένταξης νέων λειτουργιών που τέθηκαν εκ των υστέρων από τους χρήστες. Επιπλέον, εξασφαλίζουν διαθεσιμότητα, ακεραιότητα και εμπιστευτικότητα των πληροφοριών. Βασικό πλεονέκτημα αποτελεί η δυνατότητα επικοινωνίας όλων των υποσυστημάτων μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο εξυπηρετώντας έτσι τους γιατρούς και τους υπόλοιπους εργαζόμενους να εκτελέσουν το έργο τους χωρίς λάθη και παραλείψεις. Κατά συνέπεια, η σωστή οργάνωση του νοσοκομειακού ιδρύματος και η παροχή υπηρεσιών υγείας με υψηλή ποιότητα και με ελάχιστο κόστος, έχουν αντίκτυπο στους ανθρώπινους πόρους του νοσοκομείου που είναι οι ασθενείς. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 47

48 4. Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος 4.1 Έννοια Ιατρικού Φακέλου Η έννοια του ιατρικού φακέλου είναι τόσο παλιά όσο η ιατρική όπως την εννοούµε στο σύγχρονο πολιτισµό. Οι ιατροί εκπαιδεύονται από τα πρώτα χρόνια των σπουδών τους στη συγκέντρωση στοιχείων που αφορούν τον ασθενή. Άλλωστε, η ίδια η φύση της ιατρικής πρακτικής στηρίζεται στη σωστή συγκέντρωση στοιχείων και στην αξιολόγηση αυτών. Ως ιατρικό φάκελο θα µπορούσαµε να ορίσουµε το σύνολο των πληροφοριών που αφορούν έναν ασθενή και την κατάσταση της υγείας του. Ο ιατρικός φάκελος αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό εργαλείο στα χέρια του ιατρού και συνεπώς κατέχει µια πολύ σηµαντική θέση κατά τη διάρκεια της θεραπείας ενός ασθενή. Ο φάκελος περιέχει πληροφορίες για τη προέλευση, την πρόοδο και την κατάληξη µιας ασθένειας. Ο φάκελος λειτουργεί γενικά και ως ιστορικός φάκελος της κατάστασης της υγείας ενός συγκεκριµένου ατόµου, δίνοντας έτσι στο θεράποντα ιατρό τη δυνατότητα να γνωρίζει στοιχεία από προηγούµενες ή παράλληλες θεραπευτικές αγωγές και να πράττει ανάλογα. Ακόµα και σήµερα πολλοί ιατροί τηρούν τους ιατρικούς φακέλους σε έντυπη µορφή, γεγονός το οποίο έχει σοβαρά µειονεκτήµατα, όπως για παράδειγµα είναι η δυσκολία ανεύρεσης ιστορικών στοιχείων, ο φυσικός όγκος ενός εκτεταµένου έντυπου ιατρικού φακέλου, η διάσπαση των στοιχείων ενός ασθενή σε κάθε ιατρό χωριστά, η δυσκολία τήρησης επιδηµιολογικών στοιχείων. Παράλληλα, είναι γεγονός ότι ο κλάδος της Ιατρικής πάντοτε καθυστερεί στην υιοθέτηση των τεχνολογιών που του προσφέρει η Πληροφορική. Το δεδοµένο αυτό έχει στοιχεία παραδόξου αν αναλογιστεί κανείς την εµπιστοσύνη που δείχνουν οι ιατροί στη τεχνολογία των προηγµένων διαγνωστικών και θεραπευτικών ιατρικών συσκευών. Το φαινόµενο αυτό εν µέρει δικαιολογείται αν αντιµετωπίσουµε το θέµα από τη σκοπιά της πολυπλοκότητας που παρουσιάζει η κωδικοποίηση των ιατρικών πράξεων, των ασθενειών. Η διάδοση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στη σηµερινή κοινωνία και η σταδιακή ανέλιξη σε στρατηγικές θέσεις νέων ανθρώπων µε εµπιστοσύνη στις νέες τεχνολογίες αλλάζει σταδιακά την κατάσταση. Τα τελευταία είκοσι χρόνια γίνεται εκτεταµένη έρευνα σχετικά µε τη δηµιουργία ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων. Ο ορισµός της έννοιας αυτής όπως προκύπτει από το Ινστιτούτο Ιατρικής των Η.Π.Α. αναφέρει ότι ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος «είναι ένα σύστηµα σχεδιασµένο µε τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζει την απόλυτη διαθεσιµότητα και την ακρίβεια Ιατρικών ή άλλων πληροφοριών µε σκοπό την παροχή ιατρικής περίθαλψης». Σε διεθνές επίπεδο είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος έρχεται να διευκολύνει ζητήµατα όπως: Η συγκέντρωση, η διαχείριση και ο συµµερισµός δεδοµένων Η ιατρική έρευνα Η τήρηση επιδηµιολογικών µελετών σε ευρεία κλίµακα Η κοστολόγηση των ιατρικών πράξεων Η µείωση ιατρικών σφαλµάτων και φαινοµένων διαφθοράς Η συνεχιζόµενη εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού Η τήρηση των νόµων και των ιατρικών πρωτοκόλλων Η δηµιουργία τέτοιων αρχείων έχει πολύ θετικά αποτελέσµατα στην έγκαιρη και σωστή διάγνωση ασθενειών, στη σωστή παρακολούθηση ασθενών, στην εξάλειψη διπλών εγγράφων, στη µείωση του κόστους λειτουργίας (µείωση εξετάσεων και ακτινογραφιών), ενώ επιπλέον δηµιουργείται µια συνεχώς αναπτυσσόµενη ηλεκτρονική βιβλιοθήκη η οποία είναι εξαιρετικής σηµασίας στην ιατρική έρευνα. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 48

49 4.2 Στοιχεία Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου Η απάντηση στην ερώτηση τι θα πρέπει όµως να περιέχει ένας ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος είναι δύσκολη δεδοµένης της πολυπλοκότητας του ιατρικού επαγγέλµατος, των διαφορετικών κωδικοποιήσεων και των πολιτισµικών διαφορών των ιατρών σε παγκόσµια κλίµακα. Αν και δεν υπάρχει μέχρι σήµερα µια «lingua franca» ήτοι ένα και µοναδικό πρότυπο στην ιατρική, ένας τέτοιος φάκελος χρειάζεται να συνδυάζει µια πλειάδα από διαφορετικού τύπου πληροφορίες. Αυτές οι πληροφορίες είναι: Δηµογραφικά στοιχεία Ιατρικό ιστορικό Παράγοντες κινδύνου (risk factors) Κλινικά δεδοµένα φυσικής εξέτασης διαγνώσεις και σηµεία Νοσηλείες Εγχειρήσεις Ιατροφαρµακευτική περίθαλψη Εργαστηριακές εξετάσεις (ανάλυση αίµατος,ούρων) Καταγραφές βιοδυναµικών (ηλεκτροκαρδιογράφηµα, ηλεκτροµυογράφηµα) Ιατρικές πράξεις Παραπεµπτικά - Γνωµατεύσεις Διαγνωστικές εξετάσεις και ιατρικές εικόνες (Ακτινογραφίες, µαγνητικές τοµογραφίες, αξονικές τοµογραφίες) Διαχειριστικά οικονοµικά στοιχεία ιατρικών πράξεων και νοσηλειών Πιθανά αρχεία παλιών ιατρικών φακέλων Αν αναλύσουµε τα παραπάνω δεδοµένα είναι εµφανές ότι ένας πλήρης ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος αποτελεί µια πολυµεσική οντότητα (multimedia), η οποία αποτελείται από στοιχεία κειµένου, εικόνων και ήχων. Η κωδικοποίηση των στοιχείων αυτών αποτελεί ακόµα στοιχείο έρευνας καθώς προκύπτουν διαρκώς νέες τεχνολογίες διαχείρισης πληροφοριών. Αξίζει ωστόσο να σηµειώσουµε τουλάχιστον τρεις προσπάθειες οι οποίες στοιχειοθετούν τον κορµό των σηµερινών εφαρµογών και τη βάση για τις επερχόµενες βελτιωµένες κωδικοποιήσεις (metadata coding). Αυτές είναι: Το πρωτόκολλο HL7 health level 7 Το πρωτόκολλο DICOM 3.0 (Digital imaging communication in Medicine ) µε αντικείµενο τη διαχείριση ιατρικών εικόνων. Το Ευρωπαϊκό πρότυπο ENV το οποίο στηρίζεται στα ευρήµατα των Ευρωπαϊκών έργων GEHR και NUCLEUS, και προτείνεται από την CEN TC251 (European Standardisation Committee). 4.3 Περιγραφή Δομής Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου Ο φάκελος είναι ένα πρόγραμμα διαχείρισης βάσεως δεδομένων, αλλά όχι οποιοδήποτε πρόγραμμα. Εφόσον ο φάκελος του ασθενούς περιέχει δεδομένα διαφόρων μορφών, αυτά πρέπει να καταχωρηθούν στον ΗΙΦ κατά τρόπο τέτοιον, ώστε να βρίσκονται σε απόλυτη συσχέτιση μεταξύ τους, προκειμένου να διατηρηθούν οι πληροφορίες που εμπεριέχονται σε αυτή την συσχέτιση. Η βάση του φακέλου ενός ασθενούς είναι, στα πλαίσια της λογικής αυτής, η "στοιχειώδης πληροφορία (item)". Στοιχειώδης πληροφορία, είναι η ελάχιστη πληροφορία που Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 49

50 έχει νόημα αφ'εαυτής, προσδιορίζεται, δε από το περιεχόμενο της. Έτσι, η πληροφορία "ήπαρ" αφ'εαυτής προσδιορίζει το αντίστοιχο όργανο, η ιδιότητα δε "διογκωμένο" αναφέρεται σε μία παθολογική κατάσταση του ήπατος. Η πληροφορία "διογκωμένο" αφ'εαυτής δεν προσδιορίζει κάτι συγκεκριμένο (αφού διογκωμένο μπορεί να είναι οτιδήποτε), δεν μπορεί επομένως να είναι στοιχειώδης πληροφορία. Οι στοιχειώδεις πληροφορίες που απαιτούνται προκειμένου να περιγραφεί μία συγκεκριμένη κατάσταση του ασθενούς οργανώνονται σε μία "Επαφή (Contact)". Η επαφή αποτελεί μία ενότητα δεδομένων που περιγράφουν μία επίσκεψη του ασθενούς στον ιατρό. Το σύνολο των επαφών ενός φακέλου, μαζί με τις βασικές (αμετάβλητες) παραμέτρους του ασθενούς (ατομικό αναμνηστικό, κληρονομικό ιστορικό, ομάδα αίματος) αποτελεί το ιατρικό τμήμα του φακέλου (ιατρικές πληροφορίες). Πέραν του ιατρικού, το διαχειριστικό τμήμα του φακέλου τον συμπληρώνει, αφού είναι εκείνο που περιέχει πληροφορίες όπως το όνομα και επώνυμο του ασθενούς, ασφαλιστικές πληροφορίες. Αφορά στις διοικητικές ενέργειες που σχετίζονται με τον ασθενή Η οργάνωση αυτή του ιατρικού φακέλου επιτρέπει την αποθήκευση και μεταφορά των πληροφοριών με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η επιλογή των κατάλληλων στοιχειωδών πληροφοριών για την περιγραφή μίας κατάστασης, η απόδοση των κατάλληλων χαρακτηριστικών σε αυτές, η οργάνωσή τους σε επαφές και επεισόδια δίνουν την δυνατότητα της ακριβούς αναπαράστασης της γνώσης που αφορά στον ασθενή και ακολούθως της αποθήκευσή της. Εφόσον οι κανόνες που διέπουν την οργάνωση των στοιχειωδών πληροφοριών είναι γνωστοί, πληροφορίες που έχουν αναπαρασταθεί και αποθηκευθεί με βάση τους κανόνες αυτούς μπορεί στο μέλλον να ανακληθούν, να αναγνωσθούν και να υποστούν ποικίλες επεξεργασίες, χωρίς να αλλοιωθούν οι αρχικές πληροφορίες. Τα προγράμματα ΗΙΦ χρησιμοποιούν αυτήν ακριβώς την δομή για να αποθηκεύσουν τα δεδομένα. Αυτή η ιδιαιτερότητα δεν μας επιτρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα οποιοδήποτε πρόγραμμα διαχείρισης βάσεων δεδομένων για την τήρηση των φακέλων των ασθενών. Τα συνήθη τέτοια προγράμματα προσανατολίζονται στην άριστη διαχείριση των δεδομένων που φυλάσσουν, αλλά όχι στην οργάνωσή τους με γνώμονα τις ανάγκες της ιατρικής πρακτικής. Πλέον των κλινικών δεδομένων, στον φάκελο τοποθετούνται ακτινογραφίες του ασθενούς. Δεν πρόκειται για απλή, ασύνδετη αποθήκευση. Η ακτινογραφία βρίσκεται ανάμεσα σε άλλες πληροφορίες, οι οποίες της προσδίδουν νόημα. Η νέα τεχνολογία επιτρέπει την επεξεργασία τόσο του κειμένου του φακέλου, όσο και των αντικειμένων που είναι ενσωματωμένα σε αυτόν. Οι ακτινογραφίες μπορούν αν αναστραφούν, να περιστραφούν, μεγεθυνθούν, να μεταβληθεί η αντίθεση (contrast). Είναι, δε, δυνατόν να διαγνωσθεί το ΗΚΓ από τον υπολογιστή, προκειμένου να υποβοηθηθεί ο ιατρός στο έργο του. 4.4 Λογισμικό Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου Ένα από τα λογισμικά που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία των Ηλεκτρονικών Ιατρικών Φακέλων είναι το λογισμικό «HEALTH.one». Το HEALTH.ONE είναι προϊόν της εταιρείας Health Data Management Partners s.a. Κάθε φάκελος περιλαμβάνει μία ή περισσότερες επαφές, οι οποίες περιέχουν τα δεδομένα μίας επισκέψεως του ασθενούς στο νοσοκομείο (ατομικό αναμνηστικό, κληρονομικό ιστορικό, παρούσα νόσος, τρέχουσα αγωγή, κλινική εξέταση, εργαστηριακές εξετάσεις, ακτινογραφίες, οδηγίες και αγωγή). Η δημιουργία ή ενημέρωση των φακέκων γίνεται κατά την εξέταση των ασθενών στο νοσοκομείο, καθώς και κατά την τακτική εξέταση συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων, όπως το Γηροκομείο και το ΚΑΠΗ από ιατρούς του νοσοκομείου. Από την εμπειρία προκύπτει ότι η χρήση του Λογισμικού ΗΙΦ: Επιτρέπει την πληρέστερη αντιμετώπιση του ασθενούς από τον θεράποντα ιατρό του, αφού ο τελευταίος έχει στην διάθεσή του συνεχώς όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με την μέχρι εκείνη στιγμή πορεία της υγείας του πρώτου Βελτιώνει την συνεργασία μεταξύ των ιατρών που συμμετέχουν στην αντιμετώπιση του ιδίου ή διαδοχικών προβλημάτων ενός ασθενούς. Ένα από τα συνηθέστερα προβλήματα σε μία τέτοια συνεργασία είναι η ανεπαρκής κάθε φορά πληροφόρηση του ιατρού σχετικά με προηγούμενες ενέργειες συναδέλφων του. Οι ασθενείς συχνά δεν είναι σε θέση να δώσουν επαρκείς πληροφορίες, ενώ η άμεση επικοινωνία με τους υπεύθυνους ιατρούς για κάθε θεραπευτική ή διαγνωστική παρέμβαση είναι όχι σπάνια δυσχερής. Αποτέλεσμα αυτού είναι η επανάληψη διαγνωστικών εξετάσεων, η επιλογή Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 50

51 θεραπευτικών σχημάτων που θα μπορούσαν να είχαν παρακαμφθεί. Η χρήση του λογισμικού ΗΙΦ επιτρέπει κάθε φορά την γνώση του ακριβούς ιστορικού του ασθενούς ενισχύει το αίσθημα εμπιστοσύνης των ασθενών προς τους ιατρούς-χρήστες του λογισμικού ΗΙΦ, οι οποίοι εμφανίζονται κάθε φορά γνώστες των προβλημάτων τους. Εξάλλου, η χρήση του Λογισμικού ΗΙΦ επιτρέπει την καλύτερη ανάλυση των δεδομένων, αφού παρέχει δυνατότητες: παρουσίασης της εξέλιξης μίας παραμέτρου κατά την διάρκεια της παρακολούθησης του ασθενούς παρουσίασης συγκριτικών πινάκων, στους οποίους παρατίθενται οι τιμές προκαθορισμένων ομάδων παραμέτρων κατά τις διάφορες επαφές ασθενούς-ιατρού πραγματοποίησης στατιστικών αναλύσεων στο σύνολο των ΗΙΦ που περιέχονται στην βάση δεδομένων δημιουργίας γραφικών παραστάσεων βασισμένες στα αποτελέσματα των ανωτέρω τύπων αναλύσεων Ο ρυθμός με τον οποίο οι ιατροί του νοσοκομείου αποδέχονται την τεχνολογία των Ηλεκτρονικών Ιατρικών Φακέλων, βρέθηκε να είναι μικρότερος από τον αναμενόμενο. Αυτό αποδίδεται στις ακόλουθες, κυρίως, αιτίες: στην εκπαίδευσή των ιατρών στην πληροφορική. Τόσο οι παλαιότεροι ιατροί (Επιμελητές, Διευθυντές) όσο και οι νεότεροι συνάδελφοι, στην πλειοψηφία τους δεν είναι επαρκώς εξοικειωμένοι με την χρήση Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, με αποτέλεσμα να τηρούν επιφυλακτική στάση απέναντί τους. στη στάση των μονίμων ιατρών. Λόγω της μονιμότητάς τους, οι ιατροί αυτοί είναι οι μόνοι στους οποίους μπορεί να βασισθεί μία συνεχής προσπάθεια εισαγωγής της τεχνολογίας ΗΙΦ στην καθ' ημέρα πράξη. Ωστόσο, η στάση τους είναι επιφυλακτική στην οργάνωση των νοσοκομείων. Η δημιουργία και ενημέρωση των ΗΙΦ των ασθενών είναι μία εργασία προαιρετική, την οποία, λόγω του αυξημένους φόρτου εργασίας, οι πλειοψηφία των ιατρών παραμελεί. Ο χρόνος, ωστόσο, που απαιτείται για την δημιουργία ενός νέου ΗΙΦ δεν ξεπερνά τα λίγα λεπτά. Ο χρόνος, δε, που απαιτείται προκειμένου να ενημερωθεί ένας ήδη υπάρχων ΗΙΦ είναι ακόμη μικρότερος. Η καθιέρωση της δημιουργίας/ ενημέρωσης των ΗΙΦ των ασθενών ως υποχρεωτικού τμήματος της διαδικασίας αντιμετώπισης των προβλημάτων τους έχει σαν αποτέλεσμα: την μικρή μόνο αύξηση του χρόνου που απαιτείται για την διεκπεραίωση των περιστατικών. Ο συνολικός αριθμός των ασθενών που αντιμετωπίζονται καθημερινά στο νοσοκομείο αναμένεται, κατά συνέπεια, ότι δεν θα μειωθεί σημαντικά. τη μετά την πάροδο ενός χρονικού διαστήματος αύξηση της απόδοσης του νοσοκομείου, λόγω της ύπαρξης συστηματικά τηρουμένων φακέλων. Η αντιμετώπιση των ασθενών θα γίνεται, τότε, πιο εύκολα και συστηματικά, με αποτελέσματα την τελική αύξηση της αποδόσεως του νοσοκομείου. Τέλος, χρειάζεται να αναφέρουμε ότι το λογισμικό HEALTH.ONE χρησιμοποιείτε στις κλινικές των νοσοκομείων Λαϊκό, Αγία Σοφία και Ωνάσειο αλλά και στα Κέντρα Υγείας Νάξου, Μήλου, Καρπάθου και Πλωμαρίου. Στην Ελλάδα η χρήση της Πληροφορικής στην Υγεία βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι ούτε ένας στους δέκα ιατρούς έχει ηλεκτρονικό υπολογιστή, ενώ αντίστοιχες µετρήσεις σε Ευρώπη και Αµερική αναφέρουν ότι το 50% και 85% των ιατρών αντίστοιχα χρησιµοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Αυτή τη στιγµή δεν υπάρχει σε πλήρη Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 51

52 χρήση ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος στα νοσοκοµεία του δηµοσίου, ενώ παρατηρούνται νησίδες µηχανογράφησης στον ιδιωτικό τοµέα που όµως απέχουν το επιθυµητό «Ψηφιακό Νοσοκοµείο» (All digital ή Paperless Hospital). Μοναδική ίσως εξαίρεση αποτελούν το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και η Κεντρική Κλινική Αθηνών, τα οποία διαθέτουν ολοκληρωµένο πληροφοριακό σύστηµα νοσοκοµείου. Υπάρχουν εταιρείες πληροφορικής στην Ελλάδα οι οποίες είναι σε θέση να προσφέρουν ολοκληρωµένες λύσεις πληροφορικής σε αυτό το τοµέα, ενώ σε ερευνητικό επίπεδο σχεδόν όλα τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα έχουν να επιδείξουν έργο στο συγκεκριµένο αντικείµενο του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου. Όσον αφορά τις ερευνητικές προσπάθειες στη χρήση του διαδικτύου και της δηµιουργίας ιδεατού ιατρικού φακέλου σηµαντικές ανακοινώσεις έχουν να παρουσιάσουν το εργαστήριο βιοϊατρικής τεχνολογίας του τµήµατος ηλεκτρολόγων µηχανικών και µηχανικών υπολογιστών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και του Ινστιτούτου Πληροφορικής του Ι.Τ.Ε. στη Κρήτη µε το δίκτυο Hygeianet. Κλείνοντας, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι τα επόµενα χρόνια αναµένεται έντονη δραστηριότητα σε θέµατα υλοποίησης ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων, µηχανογράφησης νοσοκοµείων και εφαρµογών του διαδικτύου στην Υγεία, καθώς υπάρχουν πλέον οι προϋποθέσεις για τη δροµολόγηση τέτοιων έργων. Ο κλάδος της Υγείας δεν αντέχει άλλους πειραµατισµούς, η Πληροφορική και η υλοποίηση Εθνικού ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου αποτελούν λύσεις για το µέλλον και τη βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 52

53 5. Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση 5.1 Το Σύστημα Υγείας στην Ελλάδα Το Σύστημα Υγείας στην Ελλάδα έχει μικτό χαρακτήρα, διότι χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό και από την Κοινωνική. Το Κράτος έχει την συνολική ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων στο τομέα της Υγείας και τη κάλυψη της χρηματοδότησης του Συστήματος. Το Υπουργείο Υγείας ασκεί την αρμοδιότητα της χρηματοδοτικής λειτουργίας με τρόπο συγκεντρωτικό. Ειδικότερα, η χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα προέρχεται από τον κρατικό προϋπολογισμό (άμεση και έμμεση φορολογία), την κοινωνική ασφάλιση (εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων) και τις ιδιωτικές πληρωμές (ατομικό εισόδημα των πολιτών και ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες). Επίσης, μέσω του κρατικού προϋπολογισμού καλύπτεται το μεγαλύτερο μέρος ασφάλισης των αγροτών και των δημοσίων υπαλλήλων, οι δαπάνες για τη δημόσια υγεία και την έρευνα στο τομέα της υγείας και τέλος η κρατική επιχορήγηση προς τα Ασφαλιστικά Ταμεία. Το επενδυτικό κόστος καλύπτεται από Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και συγχρηματοδοτούμενες δράσεις μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Σύστημα είναι κατεξοχήν νοσοκομειοκεντρικό με έμφαση στον υπερ-ειδικευμένο γιατρό. Η κατακερματισμένη προσφορά υπηρεσιών υγείας σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (Κέντρα Υγείας Νοσοκομείων, Πολυϊατρεία Ασφαλιστικών Ταμείων, ιδιωτικός τομέας) έχει αποδυναμώσει τις προοπτικές για παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Η βιοϊατρική τεχνολογία (μηχανήματα, φάρμακα και ο τρόπος που ο γιατρός τα χρησιμοποιεί) αποτελεί δομικό στοιχείο του Συστήματος Υγείας, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της το προκαλούμενο τεράστιο κόστος και την ταχύτατη εξέλιξη της. Οι επιλογές, όσον αφορά την χρήση της βιοϊατρικής τεχνολογίας, καθορίζουν σημαντικά την ποιότητα και την ποσότητα των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας, καθώς και την ορθολογική και κοινωνικά δίκαιη κατανομή των διαθέσιμων παραγωγικών πόρων. Με τις ρυθμίσεις που τίθενται στο πεδίο της συνταγογράφησης, το Σύστημα Υγείας και η Κοινωνική Ασφάλιση καλούνται να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις. 5.2 Ορισμός και αναγκαιότητα της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Ηλεκτρονική συνταγογράφηση ονομάζεται η μεθοδολογία σύνταξης, καταχώρησης, επεξεργασίας και φύλαξης, ιατρικών συνταγών με χρήση υπολογιστικών συστημάτων και ειδικού ιατρικού λογισμικού. Η συνταγογράφηση είναι το δεύτερο πιο ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο, μετά τις επεμβατικές τεχνικές, στα χέρια των ιατρών. Έτσι η ορθή ή η λανθασμένη χρήση του,έχει σημαντικές συνέπειες για την υγεία, αλλά επειδή η φαρμακευτική δαπάνη είναι συνεχώς αυξανόμενη, έχει σημαντικές συνέπειεςς και για την οιοκονομική βιοσιμότητα του συστήματος. Η φαρμακευτική δαπάνη των ασφαλιστικών ταμείων ανήλθε το 2009 σε 5 δις.ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 40%ντης ετήσιας κρατικής επιχορήγησης προς αυτά. Ενδεικτικά επίσης αναφέρουμε πως στην Ελλάδα εκτελούνται περίπου 100 εκ. συνταγές το χρόνο, ενώ αντίστοιχα για παράδειγμα στη Δανία, χώρα με τον μισό περίπου πληθυσμό της χώρας μας, 15 εκ. Αιτία του φαινομένου αυτού είναι η αλόγιστη συνταγογράφηση η οποία οφείλεται σε πλήθος παραγόντων. Καταρχάς, στην ανασφάλεια του ιατρού. Όσο πιο ανασφαλής είναι ο γιατρός τόσο περισσότερα φάρμακα γράφει στον ασθενή του, ελπίζοντας πως κάποιο από αυτά θα επιφέρει θεραπευτικό αποτέλεσμα. Έπειτα στην ασφαλμένη τακτική κάποιων ιατρών να καταφεύγουν απευθείας στα νέας γενιάς πανάκριβα φάρμακα, αντί να δοκιμάζουν την κλασική φθηνότερη αγωγή, καθώς και στην επιλεκτικότερη συνταγογράφηση φαρμάκων της προτίμησής τους. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η έτερη πληγή της πλαστήςσυνταγογράφησης, δηλαδή η γνωστή απάτη με τα κουπόνια στο φαρμακείο, όταν Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 53

54 αφαιρείται το κουπόνι από τη συσκευασία και το φάρμακο δίνεται ξανά σε κάποιο ασφαλιζόμενο ή σε άτομο που δεν έχει συνταγή γιατρού, η οποία εκτιμάται ότι αντιστοιχεί στο 28%-35% της φαρμακευτικής δαπάνης στα ασφαλιστικά ταμεία. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι η συμόρφωση των ασθενών. Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεια μόνο το 22% των συνταγών εκτελούνται από τους ασθενείς, με βάση τις οδηγίες αναγραφλης τους. Το 14% δεν εκτελεί τη συνταγή, το 13% την εκτελεί αλλά δεν χρησιμοποιεί τα φάρμακα, το 22% διακόπτει πρόωρα τη θεραπεία, ενώ το 29% μειώνει κατά την κρίση του τη δοσολογία. Σε όλες τις περιπτώσεις, έχουμε προφανή κατασπατάληση του πόρου της ιατρικής επίσκεψης, του κορεσμού του συστήματος υποδοχής, κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος και υποβάθμιση της αποδοτικότητας του συστήματος. Απάντηση στα προβλήματα αυτά έρχεται να δώσει η ηλεκτρονική συνταγογράφηση. 5.3 Στάδια ανάπτυξης της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Πρωτοπόροι στην Ηλεκτρονική συνταγογράφηση είναι οι Γερμανοί και οι Σουηδοί οι οποίοι άρχισαν την εφαρμογή σταδιακά από το και την ολοκλήρωσαν σε μια δεκαετία. Κατά την δεκαετία του 1990 η ηλεκτρονική συνταγογράφηση εμφανίζεται πειραματικά σε διάφορες εφαρμογές στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. Το Βέλγιο την εφαρμόζει από το 1993 ενώ το 2003 ενσωματώνεται στη μεταρρύθμιση του κλάδου φαρμάκου των Η.Π.Α.Το 2005 εφαρμόζεται στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Αυστρία και την ίδια χρονία ξεκινούν και οι συζητήσεις στην Ελλάδα. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να το εφαρμόσει το έτος 2010 σε εφαρμογή διατάξεως της Δανειακής Σύμβασης Α στο κείμενο του Μνημονίου Ι που υπογράψαμε με σκοπό τον έλεγχο και περιορισμό των φαρμακευτικών δαπανών. Το νομοσχέδιο για την ηλεκτρονική καταχώρηση και εκτέλεση συνταγών προβλέπει ότι οι συνταγές θα καταχωρούνται από τους ιατρούς ηλεκτρονικά. Θα εκτελούνται απίσης ηλεκτρονικά από τους φαρμακοποιούς και θα εκκαθαρίζονται ηλεκτρονικά από τους ασφαλιστικούς φορείς για εξοικονόμιση χρημάτων από τον περιορισμό της υπερβολικής εικονικής και κατευθυνόμενης συνταγογράφησης. Το έργο υλοποιείται από την Κοινωνία της Πληροφορίας και χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ. Ηδη από την πρώτη δανειακή σύμβαση της Ελλάδας (Μνημόνιο Ι) προεβλέπετο η καθιέρωση της Ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Σε πρώτη φάση αφορά την εκτέλεση συνταγών φαρμάκων ενώ στη δεύτερη φάση αφορά στο σύνολο των ιατρικών πράξεων και νοσηλείων. Πιο συγκεκριμένα κατά το πρώτο στάδιο αναπτύσσεται η πιλοτική εφαρμογή της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης στον ΟΑΕΕ. Στο δεύτερο στάδιο πραγματοποιείται επέκταση της εφαρμογής στα υπόλοιπα τότε τρία ασφαλιστικά ταμεία (ΟΠΑΔ, ΙΚΑ και ΟΓΑ). Αυτή άρχισε σταδιακά μέσα στό έτος 2011, με πιστοποίηση των Ιατρών και την ένταξη ορισμένων Ταμείων. Στις μετά από έντονες αντιπαραθέσεις του Ιατρικού σώματος και του τότε Διοικητού του ΕΟΠΥΥ κ. Γεράσιμου Βουδούρη, υπεγράφη Κοινή Υπουργική Απόφαση με την οποία όλοι οι ιατροί της Ελλάδας, ανεξάρτητα συμβάσεως ή όχι με τον ΕΟΠΥΥ, να μπορούν να συνταγογραφούν ηλεκτρονικά τα φάρμακα στούς ασθενείς τους. Την τεχνική υποδομή και την υποστήριξη του Ιατρικού λογισμικού γιά την Ηλεκτρονική συνταγογράφηση ανέλαβε η κρατική εταιρεία ΗΔΙΚΑ ΑΕ. Αρχικός πρόεδρος της εταιρίας διορίσθηκε ο κ. Βλάσης Σφυρόερας. Κατά το τρίτο στάδιο γίνεται η ένταξη των νοσοκομείων, των ιδιωτικών θεραπευτηρίων και των ιατρείων, των αγροτικών ιατρείων και των παραϊατρικών και των διαγνωστικών εξετάσεων. Στόχος είναι να εφαρμόζεται πλήρως η ηλεκτρονική συνταγογράφηση από την πρώτη ημέρα του Ιανουαρίου του Βέβαια διάφορες δυσλειτουργίες του συστήματος ανάγκασαν την εταιρεία να προβεί σε αναβαθμίσεις οι οποίες συνεχίσθηκαν μέχρι και το έτος 2013 χρηματοδοτούμενες από το ΕΣΠΑ, όπως αναγράφεται στις οθόνες της εφαρμογής. Τελικός στόχος είναι κάθε ασφαλιζόμενος να διαθέτει μια ατομική «έξυπνη» κάρτα υγείας (smart card) που θα αναγνωρίζεται από όλους τους παρόχους υπηρεσιών υγείας. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 54

55 5.4 Λειτουργία του Συστήματος της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Το σύστημα της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης λειτουργεί ως εξής : Ο ιατρός κάνει εισαγωγή στο σύστημα, δίνει τον κωδικό του, ώστε το σύστημα να γνωρίζει ποός ιατρός έγραψε την συνταγή και αρχίζει να την γράφει. Βάζοντας στη θέση του ΑΜΚΑ τον ΑΜΚΑ του αθενούς, αυτόματα βγαίνουν τα υπόλοιπα στοιχεία του ασθενούς που αφορούν στη διεύθυνση, στο ταμείοπου είναι ασφαλισμένος αλλά και σε μια σειρά από άλλα στοιχεία, στα οποία ο ιατρός θα πρέπει να κάνει ένα μικρό έλεγχο αν πράγματι ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Στη συνέχεια συμπληρώνει σε ειδική ηλεκτρονική φόρμα-συνταγή την ασθένεια, την φαρμακευτική ουσία που πρέπει να χορηγηθεί και το φάρμακο που προτείνει στον ασθενή. Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχει ειδική πρόβλεψη αν τα φάρμακα βρίσκονται εντός της λίστας που υπάρχει στον συγκεκριμένο φορέα κοινωνικής ασφάλισης και επίσης υπάρχει και η δυνατότητα να ελέγξει οποιαδήποτε άλλα στοιχεία του φαρμάκου, να δει για παράδειγμα μέχρι αν υπάρχει κάποιο άλλο βιοϊσοδύναμο φάρμακο φθηνότερο. Αν ο ιατρός δεν επιλέξει το φθηνότερο φάρμακο, αλλά ένα άλλο ακριβότερο, βγαίνει ένα μήνυμα που του προτείνει το φθηνότερο και τον ρωτά αν επιμένει να συνταγογραφήσει το πιο ακριβό. Αν ο ιατρός επιμείνει, γίνεται δεκτή η επιλογή του. Οι ελεγκτικές αρχές ενημερώνονται για υτή τη λεπτομέρεια και μπορούν αν θέλουν να ελέγξουν τον ιατρό εφόσον εξακριβωθεί ότι συστημικά επιλέγει τα ακριβότερα φάρμακα. Υπάρχουν επίσης και άλλοι αυτόματοι περιορισμοί όπως για παράδειγμαστις ποσότητες των φαρμάκων που συνταγογραφούνται για κάθε ασθενή. Ο ιατρός εκτυπώνει την ηλεκτρονική φόρμα και τη δίνει στον ασθενή, ο οποίος με την σειρά του την παραδίδει στον φαρμακοποιό. Ο φαρμακοποιός κάνει κι αυτός εισαγωγή στο portal με τον δικό του ΑΜΚΑ, βρίσκει τη συγκεκριμένη συνταγή και την εκτελεί. Το κουτί με το φάρμακο περνάει από σκάνερ που διαβάζει το bar code προτού παραδοθεί στον ασθενή. Με τη μέθοδο αυτή επιτυγχάνεται η ιχνηλασιμότητα του φαρμάκου, η δυνατότητα ανάκλησης της παρίδας αν χρειάζεται, ο έλεγχος του πλαστού φαρμάκου, ο έλεγχος της ημερομηνίας λήξης του ενώ μπλοκάρονται τα αχρησιμοποίητα κουπόνια από εξαγώγιμα φάρμακα. Ο φαρμακοποιός για παράδειγμα αν από δύο κουτιά που αναγράφει η συνταγή έχει το ένα τότε μπορεί να εκτελέσει μερικώς τη συνταγή. Έτσι επιλέγει να εκτελεστεί και η συνταγή θα καταχωρηθεί σαν μερικώς εκτελεσμένη. Το σύστημα θα αναμένει από τον ίδιο τον φαρμακοποιό να ξαναζητήσει αυτή τη συνταγή για ολική εκτέλεση έως ότου λήξει. Στη συνέχεια ο φαρμακοποιός τυπώνει την εκτελεσμένη συνταγή και επικολλά πάνω τις ταινίες γνησιότητας των σκευασμάτων. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 55

56 Εικόνα 5.1 Λειτουργία Συστήματος Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Ο φαρμοκοποιός έχει στη διάθεσή του και τη δυνατότητα καταχώρησης χειρόγραφης συνταγής στην περίπτωση που διακοπεί προσωρινά η σύνδεση του ιατρού με το διαδίκτυο. Στο τέλος κάθε μήνα ο φαρμακοποιός πάει στον φάκελο εκκαθάριση και εκτυπώνει αυτόματα συγκεντρωτικές μηνιαίες καταστάσεις ανά ασαλιστικό ταμείο με το οποίο συνεργάζεται, με όλη την πληροφορία που απαιτείται από το ταμείο. Οι βασικοί περιρισμοί στη χρήση της εφαρμογής Ηλεκτρονικής Καταχώρησης και Εκτέλεσης Συνταγών, είναι ότι η χρήση γίνεται μέσω διαδικτύου και μόνο από εξουσιοδοτημένους χρήστες. Το νέο σύστημα διασφαλίζει την πληρότητα, την ποιότητα, την εμπιστευτικότητα, την ακεραιότητα και ασφάλεια των δεδομένων, παρέχει δυνατότητα διασταύρωσης και επεξεργασίας στοιχείων τόσο από εσωτερικές όσο και από εξωτερικές πηγές πληροφόρησης και ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες λαθών σε ποσοστό άνω του 60%. Με βάση στοιχεία του ΙΚΑ, τα λάθη στη συνταγογράφηση κατανέμονται σήμερα ως εξής: Χορήγηση φαρμάκου διαφορετικού του συνταγογραφημένου 66,0%. Κωδικός κουπονιού εκτός αρχείου φαρμάκων (συμπ. ΙΦΕΤ) 9,9%. Αριθμός φαρμάκων διαφορετικός των συνταγογραφημένων 3,8%. Μη ορθή εκτέλεση επαναλαμβανόμενης συνταγής 3,7%. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 56

57 Συνταγογράφηση πλέον των 2 κυτίων χωρίς αναγραφή χρόνιας πάθησης 3,3%. Λοιπά 10,2%. Με το ηλεκτρονικό σύστημα συνταγογράφησης, ταυτοποιούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι στη συνταγογράφηση και είναι συνυπεύθυνοι. Επιπλέον έχει υπολογιστεί πως η Ηλεκτρονική Καταχώριση και Εκτέλεση Συνταγών θα οδηγήσει στην εξοικονόμηση 100 ωρών εργασίας ανά ιατρό το έτος, ενώ ακόμα πιο σημαντική είναι η ελάφρυνση του φόρτου εργασίας των φαρμακοποιών. Άλλη μια διάσταση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης έχει να κάνει με το γεγονός ότι η πλήρης, ψηφιακή καταγραφή των συνταγών παριστά το μόνο αντικειμενικό κριτήριο για τη φορολόγηση των ιατρών, διότι αποτελεί αδιάσειστο τεκμήριο παροχής υπηρεσιών υγείας. Σημαντικό πλεονέκτημα του συστήματος για τα ασφαλιστηκά ταμεία είναι ότι ελέγχεται το κύκλωμα φαρμακευτικής εταιρείας γιατρού φαρμακοποιού και μειώνεται σημαντικά η φαρμακευτική δαπάνη. Το σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης ξεκίνησε στις 18 Οκτωβρίου του 2010 από τον ΟΑΕΕ. Η αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος φαίνεται από το γεγονός ότι από τον πρώτο μήνα εφαρμογής μειώθηκε στο ήμισυ η φαρμακευτική δαπάνη του ταμείου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού, το συνολικό μηνιαίο κόστος των φαρμάκων έφτασε τα 13 εκατομμύρια ευρώ περίπου,από 25 εκατομμύρια που ήταν πριν την εφαρμογή του συστήματος. Επιπλέον, ο αριθμός των συνταγών έχει υποχωρήσει από τις μηνιαίως στις , ενώ το κόστος της μέσης συνταγής έχει μειωθεί από τα 80 στα 48 ευρώ. Τέλος πρεπει να σημειωθεί ότι δεν αρκεί να γίνει μόνο στα φάρμακα η ηλεκτρονική συνταγογράφηση για αυτό και πραγματοποιήθηκε επέκταση και στις διαγνωστικές εξετάσεις, ολοκληρώνονταςδηλαδή και το τρίτο στάδιο του έργου, εκέι που είχαμε διενέργεια πλήθους αχρείαστων εξετάσεων. Στα νοσοκομεία η εφαρμογή του μέτρου είναι δύσκολη, γιατί λόγω της απαρχαιωμένης μηχανοργάνωσης πρεπει να λυθούν πολλά και πρακτικά προβλήματα. 5.5 Οφέλη της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Η εφαρμογή της δημιουργεί πολλά οφέλη στον ασθενή, στον ιατρό, το φαρμακοποιό και γενικότερα σε όλο το κοινωνικό οικονομικό και επιστημονικό επίπεδο Ως προς τον ασθενή Ο ασθενής έχει την ασφάλεια πως του έχει χορηγηθεί η σωστή συνταγή. Αυτή ή σιγουριά προκύπτει καθώς η συνταγή έχει καταχωρηθεί από τον θεράπων ιατρό, μέσω του συστήματος που υπενθυμίζει στον ιατρό το ιστορικό του ασθενή, καθώς και την τωρινή κατάσταση του. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο ιατρός θα έχει πρόσβαση σε όλο το ιστορικό του ασθενή. Από τη μέρα της γέννησης του μέχρι και τώρα. Στο ιστορικό αυτό θα αναγράφεται η κάθε ασθένεια, μία προς μία, και οι συνταγές που χορηγήθηκαν. Δηλαδή τα φάρμακα αλλά και η διάρκεια της συνταγής αυτής. Έτσι ο ιατρός θα έχει πλήρη εικόνα του ασθενούς, με τις ασθένειες τις θεραπείες, τα φάρμακα που πήρε αλλά και αυτά που δεν πήρε παρ ότι του χορηγήθηκαν. Το σύστημα καταγράφει όλες τις συνταγές οι οποίες έχουν και ημερομηνία λήξης. Μέχρι τις μέρες μας ο ασθενής έπρεπε να έχει την πρόνοια να διατηρήσει διπλό ή και τριπλό το αρχείο του με αντίγραφα έτσι ώστε αν χαθεί το ένα να υπάρχει το άλλο. Αυτή την καταγραφή και διατήρηση αρχείου δεν είχαν την πρόνοια να δημιουργήσουν όλοι οι ασθενείς. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση ο κάθε ιατρός θα εισάγει την γνωμάτευση του, στο σύστημα, το οποίο θα καταγράφει την όλη κατάσταση. Η καταγραφή θα γίνεται σε μία βάση δεδομένων που θα περιέχει όλους τους ασθενείς και όλο το ιστορικό τους. Μαζί με την κάθε εγγραφή θα αναγράφεται και ο ιατρός που χορήγησε αυτή, έτσι ώστε να κληθεί σε περίπτωση επανεξέτασης ή σε υποψία λανθασμένης διάγνωσης. Κάθε ασθενής αλλά και κάθε ιατρός Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 57

58 πρέπει να είναι σίγουρος για την κάθε διάγνωση και κάθε συνταγή. Σε περίπτωση λάθους να είναι πάντα έτοιμοι και οι δύο να διορθώσουν αυτό. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων μπορεί να εξασφαλιστεί με μεγαλύτερηευκολία και σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι με το βιβλιάριο υγείας. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση η ασφάλεια είναι πολύ «δυνατότερη». Ο λόγος είναι πως είναι πολύ δύσκολο κανείς να γνωρίζει τον αριθμό κοινωνικής ασφάλισης ενός ασθενή, μίας και ο αριθμός αυτός (ΑΜΚΑ) δε σημαίνει απολύτως τίποτα. Αποτελείται από ένδεκα ψηφία τα οποία είναι πολύ δύσκολο να μαντέψει κανείς. Ακόμα όμως και να τα γνωρίζει είναι απίθανο να γνωρίζει τον κωδικό πρόσβασης Ως προς τον ιατρό Ο ιατρός έχει πλήρης εικόνα του ασθενούς, γεγονός που βοηθά στον περιορισμό λαθών σε περίπτωση που ο δεύτερος δεν έχει τις αισθήσεις του. Στην κάρτα αυτή με το ΑΜΚΑ θα μπορεί να ελεγχθεί το ιστορικό του έτσι ώστε να λειτουργήσει βοηθητικά προς την γρηγορότερη ερμηνεία της λυποθυμίας του αλλά και για τη συνιστώμενη χορήγηση φαρμάκου προς την ίαση του. Ο ασθενής επίσης μπορεί να βρεθεί και από το Id στον πίνακα ασθενών, είναι ένα Id to οποίο προτείνεται να αναγράφεται στην αστυνομική του ταυτότητα η οποία είναι ήδη υποχρεωτικό να κατέχει πάντοτε ο κάθε πολίτης. Στην περίπτωση που ο ασθενής δεν έχει στις τσέπες του την κάρτα με τον αριθμό μητρώου κοινωνικής ασφάλειας (ΑΜΚΑ), ο ιατρός θα μπορεί να δει τον αριθμό ανανγώρισης (Id) και να ειδοποιήσει το κοινωνικό ίδρυμα των διαχειριστών και με queries να ευρεθεί ο αριθμός ΑΜΚΑ του. Όταν ο ιατρός εισέρχεται στο σύστημα θα μπορεί να ελέγξει στον ειδικό πίνακα όλα τα φάρμακα και τις αντενδείξεις τους έτσι ώστε να μπορεί να έχει υπ όψιν του όλες τις ενδεχόμενες καταστάσεις που μπορεί η συνταγή του να προκαλέσει, κι έτσι να επιλέξει τη σωστή και να αποφύγει ανεπιθύμητες συνέπειες. Επίσης οι αλληλεπιδράσεις αυτές δεν είναι στάσιμες. Αλλάζουν βάσει της παρατήρησης και εξέλιξης της επιστήμης. Πολλές φορές παρατηρείται μία αρνητική αλληλεπίδραση μεταξύ δύο φαρμάκων. Αυτή η αλληλεπίδραση στηρίζεται σε δύο παραδείγματος χάριν ουσίες. Επίσης πολλές φορές κάποιες αρνητικές αλληλεπιδράσεις μπορεί να μην παρουσιάζονται σε όλους τους ασθενείς. Και πάλι ο ιατρός μπορεί να έχει γνώση υπενθύμιση αυτών και μπορεί να κινηθεί αναλόγως τον ασθενή. Η μη επανάληψη της συνταγής είναι πολύ σημαντική. Αυτό διότι βοηθά στην εξοικονόμηση χρόνου αλλά και χρήματος. Η εξοικονόμηση χρήματος εξασφαλίζεται διότι ο ασθενής δε θα χρειάζεται να διατηρεί τη συνταγή σε κάποιο χαρτί έτσι ώστε να την μεταβιβάσει στον φαρμακοποιό. Έτσι η περίπτωση απώλειας της δεν αποτελεί πρόβλημα. Ο ασθενής δε θα χρειαστεί να επισκεφθεί ξανά τον ιατρό να του την εκδώσει εκ νέου. Αυτό σημαίνει οικονομία χρόνου και από την πλευρά του ασθενή αλλά και από την πλευρά του ιατρού. Επίσης ο ιατρός δε θα χρειαστεί να καταναλώσει χρόνο για αυτόν τον ασθενή. Δε θα χρειαστεί να επαναλάβει τη συνταγή. Η επανάληψη της οποίας μπορεί να σημαίνει και επανεξέταση του ασθενούς. Η μη ανάγκη επανάληψη της συνταγής μπορεί να λειτουργήσει στη εξοικονόμιση χρήματος. Με τη μη επανάληψη της δε θα μπορεί να εκτελεστεί δύο φορές. Αυτό διότι παράνομες συνεργασίες ιατρών - φαρμακοποιών φαρμακοβιομηχανιών και ασθενών δε θα μπορούν να εκδίδουν την ίδια συνταγή σε για παράδειγμα πέντε διαφορετικά χαρτιά και με την πρόφαση πως χάθηκε να εκτελεστεί πέντε φορές. Στο παραπάνω ενδεχόμενο εμπλέκονται αρχικά ιατρός και φαρμακοβιομηχανία, καθώς και χωρίς τη συνεργασία του φαρμακοποιού μπορεί να επιτευχθεί η απάτη καθώς ο ιατρός είναι αυτός που συνταγογραφεί. Η συνεργασία του φαρμακοποιού μπορεί να πολλαπλασιάσει αυτή την παράνομη δραστηριότητα καθώς ο τελευταίος μπορεί να εκτελέσει όλες αυτές τις συνταγές. Εξασφαλίζοντας το μέγιστο δυνατό την παραπάνω κατάσταση, ο ιατρός μέσω του ιστορικού των ασθενών αλλά και των συνταγών στο σύνολο τους θα μπορεί να αποδείξει το έργο του και να ολοκληρώσει την καταξίωση του επιστημονικά αλλά κυρίως ανθρωπιστικά. Αυτό διότι όλες οι συνταγές του θα μπορούν να αναζητηθούν και να εξαχθούν συμπεράσματα. Δηλαδή στατιστικά συμπεράσματα για το πόσοι ασθενείς του ιατρεύθηκαν, αναζητώντας στο ιστορικό τους την επόμενη ασθένεια. Σε βάθος χρόνου όλες αυτές οι παρατηρήσεις θα τον Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 58

59 βοηθήσουν να καταξιωθεί, ή σε περίπτωση αρνητικών στατιστικών αποτελεσμάτων να του επισημανθεί πως χρειάζεται να ενδυναμώσει το επιστημονικό του επίπεδο. Οι μελέτες που θα γίνονται αναζητώντας τους ασθενείς του κάθε ιατρού θα τιμούν τον ίδιο. Το όφελος και η δικαιοσύνη του ιατρού καθώς σε κάθε περίπτωση αμφισβήτησης θα μπορεί να αποδειχθεί ως ορθή ή λανθασμένη. Οι διαγνώσεις δεν μπορούν να είναι πάντοτε αντικειμενικές. Πολλοί ιατροί έχουν πολλές διαφορετικές διαγνώσεις για μία εξέταση ενός ασθενή. Σε περίπτωση που κάτι δεν λειτουργήσει σωστά σε αυτόν τότε ο ίδιος και οι συγγενείς του θα κινηθούν σε έναν άλλο ιατρό για εξέταση της κατάστασης του. Σε περίπτωση σύγκλισης απόψεων θα αναγνωρίσει πως δέχεται της σωστής μεταχείρισης, σε περίπτωση διαφορετικής άποψης θα μπορεί να ελέγξει και να προλάβει δυσκολότερες καταστάσεις. Σε κάθε περίπτωση ο ιατρός θα είναι βέβαιος πως είχε τη σωστή διάγνωση ή βέβαιος πως είχα προβεί σε λανθασμένη διάγνωση και να κινηθεί προς τη βελτίωση του καθώς το σφάλμα του από αυτή την απόδειξη θα είναι αδιαμφισβήτητο. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η καταγραφή μία προς μία της κάθε συνταγής και διατήρησης της σε αρχείο μπορεί να οδηγήσει σε στατιστικά αποτελέσματα. Λαμβάνοντας ένα δείγμα ανά τακτά χρονικά διαστήματα και μελετώντας τα θα μπορεί η επιστήμη της ιατρικής, της χημείας αλλά και την βιολογίας να βελτιωθεί. Η μελέτη αυτή μπορεί να γίνει με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και σε πολλά διαφορετικά επίπεδα και διαφορετικές κατηγορίες. Είναι δυνατή η λήψη δείγματος προς μελέτη συγκεκριμένων ασθενειών. Με αυτό τον τρόπο θα εξεταστεί σε τι ποσοστό παρουσιάζεται αυτή η ασθένεια στη χώρα. Μπορεί να εξεταστεί η φαρμακευτική αγωγή που ακολουθήθηκε και τι αποτέλεσμα έφερε. Πόσο καιρό κράτησε η θεραπεία από το αν ξαναχορηγήθηκε συνταγή για τον ίδιο λόγο για την ίδια ασθένεια. Μπορεί να ελεγχθεί σε ποιες ηλικίες παρουσιάστηκε περισσότερο σε ποιες λιγότερο. Είναι δυνατή η λήψη δείγματος προς μελέτη συγκεκριμένων φαρμάκων. Η έρευνα αυτή θα βοηθήσει για τη δυναμική του κάθε φάρμακου σε κάθε ασθένεια. Επίσης μπορεί να εξεταστεί το χρονικό διάστημα το οποίο το φάρμακο αυτό θεράπευσε την ασθένεια και σε τι ποσοστό. Οι συνθήκες ζωής, το περιβάλλον και η μόλυνση αυτού,το άγχος η απομάκρυνση από τη φύση είναι χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται σε πολίτες διαφορετικών πόλεων. Αναπτύχθηκε επίσης αίσθημα ασφάλειας των ιατρών των νοσοκομείων για την εγκυρότητα των συνταγών τους και μη εξάρτησης τους από μία σφραγίδα, καθώς η νέα δεσμεύεται με κωδικό. Στα οικονομικά εγκλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορούν να φέρουν τον κάθε ιατρό σε δύσκολη θέση για υποψία απάτης. Πολλοί ιατροί που προβαίνουν σε οικονομικές απάτες προκειμένου να καλυφθούν, χρησιμοποιούν υπογραφές και σφραγίδες άλλων ιατρών. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε σε νοσοκομεία και κλινικές. Στο παρελθόν έχει παρουσιαστεί μέχρι και περίπτωση που ο εμπλεκόμενος στην απάτη ιατρός χρησιμοποιούσε σφραγίδα συνταξιούχου ιατρού ή ακόμα και ιατρού που δεν είναι πλέον εν ζωή. Με αυτόν τον τρόπο διασφάλιζαν την απόκρυψη των ιχνών του αλλά και εν μέρει την μη υποψία κάποιου άλλου ιατρού που μπορεί να οδηγήσει και σε αποκάλυψη του. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφιση ο κάθε ιατρός καταφέρνει το μέγιστο δυνατό να προστατευθεί. Αυτό διότι η συνταγή του δεν στηρίζεται σε μία σφραγίδα που μπορεί να βρεθεί στα χέρια, έστω και για λίγα λεπτά κάθε ημέρας, σε λάθος χέρια. Για την ολοκλήρωση της συνταγής χρειάζονται τα διαπιστευτήρια του ιατρού (Username και Password) τα οποία δεν μπορεί να γνωρίζει άλλος. Επίσης όταν ένας ιατρός θα συνταξιοδοτηθεί θα κλείσει ο λογαριασμός του. Σε κάθε περίπτωση ο κάθε ιατρός θα νιώθει ασφάλεια για τη δουλειά του καθώς θα γνωρίζει πως αυτή ορίζεται από τον ίδιο. Δε χρειάζεται να προσέχει τις σφραγίδες του, καθώς η μόνη σφραγίδα του θα είναι η ηλεκτρονική, αυτή που προσδίδουν τα διαπιστευτήρια του Ως προς τον φαρμακοποιό Στο παρελθόν ο κάθε ιατρός συνταγογραφούσε σε ένα χαρτί με την υπογραφή του και τη σφραγίδα του. Ο φαρμακοποιός θα μπορούσε λαμβάνοντας μία συνταγή να εκτελέσει δύο. Δηλαδή του παρουσιάζεται ένας ασθενής με τέσσερα φάρμακα με παραγγελία ενός αλλά και πακέτων ανά φάρμακο. Ο φαρμακοποιός κρατώντας στο χέρι του το χαρτί μπορεί πολύ εύκολα να αλλάξει έναν αριθμό από ένα σε δύο ή από δύο σε τρία. Βλέποντας πάντως τη συνταγή μετά Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 59

60 τη χρήση της από τον φαρμακοποιό δε θα είναι σε θέση να αναγνωρίσει πως ένας αριθμός έχει αλλαχθεί. Με τον παραπάνω τρόπο ο φαρμακοποιός μπορεί να πολλαπλασιάζει τα έσοδα του με αυτόν τον τρόπο. Έτσι όλο αυτό γίνεται σε βάρος του ασθενή και του ταμείου του που καλύπτει το ποσό αγοράς της συνταγής, καθώς και του ιατρού που συνταγογράφησε. Επίσης ο φαρμακοποιός μπορεί σε κάθε συνταγή που έχει γραφεί σε χαρτί με στυλό, μπορεί να προσθέσει απλά φάρμακα που δεν κινούν υποψίες, όπως αναλγητικά. Έτσι θα μπορεί να χρεώνει και τα ταμεία με πολύ διακριτικό τρόπο. Αυτή η απάτη μπορεί να διογκωθεί εάν ο ασθενής συνεργαστεί. Μία τέτοιου είδους συνεργασίας, μία τόσο απλή πλαστογράφηση μίας συνταγής μπορεί να αποφέρει παράνομα κέρδη. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση ο κάθε φαρμακοποιός θα μπορεί να είναι ασφαλής για την αθωότητα του καθώς δε θα μπορεί να εκτελεστεί συνταγή που δεν έχει χορηγηθεί από έναν ιατρό με τα ηλεκτρονικά διαπιστευτήρια του. Η ασφάλεια αυτή λειτουργεί και αντίστροφα. Δηλαδή η κάθε πρόθεση παραβατικότητας θα αποδυναμώνεται λόγω της διαφάνειας. Πάντοτε η παιδεία είναι το δυνατότερο όπλο όλων των κοινωνικών παραβάσεων, αλλά πολλές φορές η «τιμωρία» είναι αυτή που έρχεται και συμπληρώνει. Σε πολλές περιπτώσεις η διαφάνεια θα μπορεί να την εξασφαλίσει. Η αποτροπή του φαρμακοποιού να διατηρεί στο φαρμακείο του, στο αρχείο του το βιβλιάριο υγείας του ασθενή θα μπορέσει να βελτιώσει και τις σχέσεις τους. Αυτό διότι ο φαρμακοποιός δε θα έχει λόγο να ζητήσει το βιβλιάριο του ασθενή καθώς και ο δεύτερος δε θα έχει λόγο να τον υποπτευθεί για κάτι. Το βιβλιάριο δε θα είναι δυνατό να δοθεί και ακόμα περισσότερο να αλλοιωθεί. Δε θα μπορεί ο φαρμακοποιός να πλαστογραφήσει τη συνταγή, δε θα μπορέσει να προσθέσει φάρμακα σε αυτή. Ισχύει και το αντίθετο. Παρουσιάστηκαν στο παρελθόν πολλές περιπτώσεις που ο ίδιος ο ασθενής γνωρίζοντας την γενόμενη απάτη πρότεινε στον φαρμακοποιό να ξεκινήσουν αυτήν. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση δε θα μπορεί να εκκινήσει μία τέτοιου είδους δραστηριότητα με αποτέλεσμα και πάλι να βελτιώνονται οι σχέσεις ασθενών και φαρμακοποιών, καθώς όπως προαναφέρθηκε, δεν έχει κανένας να υποπτευθεί τον άλλον. Η σιγουριά για την ολοκλήρωση της σωστής συνταγής είναι άλλο ένα θετικό για τους φαρμακοποιούς, αλλά και για τους ασθενείς και ιατρούς, που εξασφαλίζει η ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Στο παρελθόν τύγχανε πολλές φορές, σύμφωνα με το σαρκαστικό ύφος της χώρας μας ο φαρμακοποιός να μην μπορεί να αναγνωρίσει τα γράμματα του ιατρού. Ο σαρκαστικός χαρακτήρας του λαού μας είχε αναπτύξει και τη φήμη πως ο καλός φαρμακοποιός είναι αυτός που μπορεί και διαβάζει τα γράμματα όλων των ιατρών της γειτονιάς. Επίσης πως για έναν ανεξήγητο λόγο, όλοι οι γιατροί, ή έστω επί των πλείστων, έχουν κάκιστο γραφικό χαρακτήρα. Φυσικά όλα τα παραπάνω ανήκουν ήδη στο παρελθόν και το μόνο πρόβλημα σε μία περίπτωση σαν αυτή, που ο φαρμακοποιός δεν αναγνωρίζει τα γράμματα, μπορεί να επιλυθεί με ένα απλό τηλεφώνημα στον ιατρό, καθώς και το τηλέφωνο του αναγράφεται και στο χαρτί της συνταγογράφησης αλλά και στη σφραγίδα του. Εν ολίγοις η ηλεκτρονική συνταγογράφηση θα δώσει ένα τέλος και στο σατυρικό αστείο αλλά και στη σπατάλη χρόνου με προσπάθεια τηλεφωνικής επικοινωνίας με τον ιατρό. Μία τηλεφωνική επικοινωνία η οποία μπορεί να διαρκέσει και ώρες αν αναλογιστούμε πως μπορεί να χρειαστεί αρκετή ώρα μέχρι να επιτευχθεί επικοινωνία μαζί του. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ένα μέρος της οικονομικής απάτης είναι η διατήρηση του βιβλιαρίου υγείας του ασθενή από το φαρμακοποιό. Η δυνατότητα αυτή δε θα παρέχεται από κανέναν φαρμακοποιό καθώς δε θα μπορεί να εκμεταλλευτεί μία τέτοιου είδους δραστηριότητα. Δε γίνεται να εκτελεσθεί μία συνταγή χωρίς το αναγνωριστικό ΑΜΚΑ του ασθενή και τον ασθενή τον ίδιο. Παράλληλα δε θα υπάρχει και λόγος να δεχθεί αυτή την πρόταση από τον ασθενή. Εν ολίγοις ο φαρμακοποιός είναι ίσως ο πιο διασφαλισμένος, καθώς δεν μπορεί να εκτελεί συνταγές που ποτέ δεν καταχωρήθηκαν. Σε πολλές συνταγές όπως προαναφέρθηκε, μία συνταγή περιέχει παραπάνω από ένα φάρμακο. Στο ίδιο χαρτί ο ιατρός έχει παραδείγματος χάριν σημειώσει τέσσερα διαφορετικά φάρμακα. Ο ασθενής μπορεί να επισκεφθεί ένα φαρμακείο, όμως να μην είναι σε θέση να εκτελέσει τη συνταγή ολικώς λόγω έλλειψης κάποιου φαρμάκου. Η συνταγή του παραμένει ανοιχτή μέχρι να γίνει αγορά και των άλλων δύο φαρμάκων. Στο δεύτερο φαρμακείο που μπορεί να επισκεφθεί ο ασθενής, μπορεί να βρεί και τα άλλα δύο και να τα αγοράσει. Όμως μπορεί να εξαπατηθεί από τον φαρμακοποιό και να πληρώσει τα δύο αυτά, καθώς και άλλα ένα από τα δύο που πλήρωσε στον προηγούμενο φαρμακείο. Ο ασθενής δεν είναι μόνο το θύμα αυτής της Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 60

61 υπόθεσης αλλά και ο φαρμακοποιός δεν είναι μόνο θύτης σε μία περίπτωση σαν την παραπάνω. Ο ασθενής μπορεί εν γνώσει του να ζητά να γίνει εκ νέου πληρωμή κάποιον ήδη πληρωμένων φαρμάκων της συνταγής. Έτσι οι φαρμακοποιός με μία συνταγή ανάμεσα σε άλλες εκατοντάδες άλλες παρόμοιες, μπορεί να έχει πωλήσει χιλιάδες φάρμακα αντίστοιχων συνταγών, δικαιολογώντας τα διπλά και τριπλά με μία συνταγή. Έτσι ο ασθενής δεν είναι απαραίτητα πάντα το θύμα καθώς μπορεί να είναι και μέλος της απάτης. Υπάρχουν περιπτώσεις που και ο φαρμακοποιός είναι θύμα της υπόθεσης. Ο παραπάνω τρόπος εξαπάτησης των ταμείων είχε φέρει στο παρελθόν το αποτέλεσμα, φαρμακοποιοί να κάνουν αγορά X αριθμών φαρμάκων και πώληση 3Χ αυτών. Πολλές φορές πωλούσαν σε συνεργούς τους χωρίς να χρειαστεί καν να παρέχουν το φάρμακο. Αυτό είναι αποτέλεσμα να υπάρχει πληθώρα φαρμάκων που έπρεπε ήδη να έχουν πωληθεί και βρίσκονταν στα χέρια των φαρμακοποιών. Στο παρελθόν φαρμακοποιοί είχαν κρύψει τα φάρμακα σε δικούς τους χώρους, σε υπόγεια, σε αποθήκες ακόμα και σε πηγάδια, έτσι ώστε να φανεί πως έχουν πωληθεί και δεν υπάρχουν στο ράφι τους για να τα ξαναπουλήσουν. Σε κάθε όμως περίπτωση ο φαρμακοποιός δε έχει τον κίνδυνο να κατηγορηθεί για πώληση ενός φαρμάκου διπλά καθώς στη μερική εκτέλεση της συνταγής, το ολοκληρωμένο μέρος δε θα είναι εμφανές προς εκτέλεση. Έτσι δε θα μπορούν αφ ενός να δράσουν παράνομα, διότι η διαφάνεια θα αποδίδει δικαιοσύνη, αλλά και αφετέρου δε θα μπορούν και να κατηγορηθούν για πώληση ενός φαρμάκου που δεν έπρεπε. Προστασία δηλαδή του φαρμακοποιού και ως θύματος αλλά και ως εν δυνάμει θύτη Οικονομικά Οφέλη Σε όλα τα παραπάνω κεφάλαια και σε όλες τις κατηγορίες, ασθενείς, ιατροί και φαρμακοποιοί, αναφέρθηκε πολλές φορές οικονομικό όφελος. Όφελος κατά κύριο λόγο προς το κράτος και τα δημόσια ταμεία που έχουν στις μέρες μας καταστραφεί οικονομικά. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση θα μπορεί να γίνει καλύτερη διαχείριση των ταμείων. Λόγω της μείωσης της πιθανότητας για υπερχρέωση των ταμείων με ψεύτικες, πλαστές, εικονικές, διπλότυπες και τριπλότυπες συνταγές που θα εκτελούνται κατά συρροή, όπως έχει αναφερθεί παραπάνω, αλλά και άλλον ένα λόγο ο οποίος αυτή τη φορά θα είναι ξεκάθαρος. Αυτός είναι ότι θα μπορεί να προβλεφθεί το κόστος των επόμενων ετών με βάση τα προηγούμενα. Σε κάθε υγειές σύστημα που σχετίζεται και με οικονομική δραστηριότητα, αυτός ο έλεγχος των προηγούμενων ετών είναι δεδομένος. Σε αυτόν στηρίζονται οι προβλέψεις για τα επόμενα, καθώς οι ανάγκες εκτός απροόπτου δεν αλλάζουν ριζικά. Η ακρίβεια αυτών θα βοηθήσει, εκτός από την ορθότερη διαχείριση των οικονομικών, και στην πρόβλεψη και αγορά ή παραγωγή των αναμενόμενων φαρμάκων σε αριθμό και σε χρόνο που θα είναι πάντα διαθέσιμα στου ασθενείς χωρίς περιόδους έλλειψης. Επίσης, θα βοηθήσει και στην οικονομικότερη παραγωγή και αγορά αυτών. Διότι αν ένα φάρμακο παρατηρείται πως η λήψη του για την ασθένεια που αντιμετωπίζει είναι συχνή θα μπορεί η Ελληνική φαρμακοβιομηχανία να παράγει μεγαλύτερο αριθμό αυτών των φαρμάκων πετυχαίνοντας χαμηλότερο κόστος, όπως επίσης οι παραγγελίες εισαγόμενων φαρμάκων θα είναι ακριβής και πρόσφορη για διαπραγμάτευση οικονομικότερης τιμής. Τέλος θα μειωθεί το κόστος, παραγόμενων και εισαγόμενων φαρμάκων που δεν χρειάστηκε να χορηγηθούν και η ημερομηνία λήξεων έφτασε στο τέλος της. Κάθε φάρμακο που λήγει έχει κόστος. Όταν έχουν παραχθεί ή αγοραστεί μεγάλες ποσότητες φαρμάκων που δε χρησιμοποιήθηκαν το κράτος χάνει οικονομικό κεφάλαιο. Το ίδιο και όταν παράγει ή/και εισάγει φάρμακα σε μικρές ποσότητες που τελικά ανανεώνει μία και δύο φορές την παραγγελία αυτή, ενώ θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μία μεγάλη και εύστοχη ποσότητα και να εξοικονομήσει χρήματα από τα ταμία της. Μέσα από την μελέτη των σωστών στατιστικών που αναφέρονται παραπάνω, πέρα από την ορθή παραγωγή και παραγγελία, μπορεί και να διαπραγματευτεί ακόμα καλύτερες τιμές, καθώς το υπουργείο υγείας θα μπορεί να δώσει προτεραιότητα σε υποκατάστατα φάρμακα οικονομικότερα. Σε κάθε συνταγή που χορηγείται από τον ιατρό στον ασθενή, αναφέρεται και η διάρκεια αυτής. Δηλαδή ασθενής και ιατρός θα γνωρίζουν τον αριθμό των Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 61

62 χαπιών που θα χρειαστεί ο δεύτερος. Οι φαρμακοβιομηχανίες παράγουν συσκευασίες με πολλά χάπια έτσι ώστε να μπορούν να πωλούν μεγαλύτερες ποσότητες αυτών. Σε μία κοινωνία που μπορεί να προβλέψει «ακριβώς» τον αριθμό των φαρμάκων, των συσκευασιών και των χαπιών που δύναται να έχει η κάθε συσκευασία, μπορεί να επιτύχει πολύ χαμηλότερη τιμή. Η οικονομία θα ενισχύεται και από άλλους παράγοντες. Παράγοντες που μπορεί να φαινομενικά είναι ασήμαντοι, αλλά που σε βάθος χρόνου μπορούν να αποκτήσουν πολύ μεγάλο βάρος στην οικονομία. Αυτοί οι παράγοντες είναι δύο. Πρώτος παράγοντας η οικονομία χώρου και δεύτερος η κατανάλωση χαρτιού. Η εξοικονόμηση χαρτιού είναι για την ακρίβεια η πηγή και των δύο παραπάνω παραγόντων. Η χρήση χαρτιού και η διατήρηση αρχείου, καταγεγραμμένου σε χαρτί, εκτός από το γεγονός ότι κοστίζει, δεσμεύει χώρο. Κάθε συνταγή που καταγράφεται στις μέρες μας, έχει συνταχθεί σε χαρτί και είναι στο αρχείο, του ιατρού, του φαρμακοποιού, του ταμείου και κυρίως του ασθενή. Η κατανάλωση χαρτιού, όπως προαναφέρθηκε, εκτός από δέσμευση χώρου, έχει και υψηλό κόστος. Για την παραγωγή χαρτιού η κοπή δέντρων. Η κοπή αυτή, ειδικά όταν γίνεται σε αλόγιστο αριθμό, είναι αφ ενός επικίνδυνη για το περιβάλλον αλλά και αφετέρου υψηλού κόστους. Η κοπή δέντρων δεν είναι η καλύτερη επιλογή στις μέρες μας αν αναλογιστεί κανείς την έλλειψη οξυγόνου που παρουσιάζεται στις μεγαλουπόλεις, και όχι μόνο, λόγω της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Έτσι για να εξασφαλιστεί μία ανώδυνη για το περιβάλλον κοπή χρειάζεται να δημιουργηθούν χώροι που θα φυτεύονται δέντρα για καθαρά και μόνο αυτόν τον σκοπό. Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνεται πως το ιδανικό για λόγους οικονομίας χρήματος, χώρου αλλά και βελτίωσης του περιβάλλοντος η ηλεκτρονική συνταγογράφηση μπορεί να συνδράμει πολύ θετικά. Ένα μεγάλο πρόβλημα στις μέρες μας και ειδικά στη χώρα μας είναι η γραφειοκρατία. Είναι ένα θέμα που απασχολεί πολλά χρόνια και που η επίλυση της προχωρά με πολύ αργά βήματα. Όλα όμως τα βήματα αυτά, σε όλους τους θεσμούς, σε όλα τα θέματα σε όλες τις καταστάσεις, έχουν επιλυθεί ή τουλάχιστον περιοριστεί στο ελάχιστο, χάρη στην εισαγωγή των πληροφοριακών συστημάτων στην κοινωνική μας ζωή.μία απλή μελέτη σε προηγμένες χώρες μπορεί να αποδείξει αυτή τη μείωση. Η μείωση της γραφειοκρατίας σημαίνει μείωση των μη παραγωγικών ωρών του ανθρώπινου δυναμικού μίας κοινωνίας. Σε προηγμένες ευρωπαϊκές, και όχι μόνο, χώρες η γραφειοκρατία έχει μειωθεί με την είσοδο των πληροφοριακών συστημάτων στον τομέα της υγείας, της οικονομίας, του τραπεζικού και συναλλακτικού συστήματος, στις πληρωμές προς το κράτος, προς τις δημόσιες υπηρεσίες. Για την κάλυψη όλων των παραπάνω αναγκών απασχολούνταν σε αυτές τις χώρες και απασχολούνται ακόμα και σήμερα στη δική μας εργαζόμενοι παραγωγικοί σε μη παραγωγικά επαγγέλματα και πολύωρες δραστηριότητες. Η χώρα μας, με αργούς ρυθμούς, εισάγει στην κοινωνία της την ψηφιοποίηση της πληροφορίας και τη λειτουργία πληροφοριακών συστημάτων. Πέρα από τα ταμεία είναι και τα ιδρύματα που εκπροσωπούν το υπουργείο υγείας, στο οποίο ο κάθε ιατρός και φαρμακοποιός, μπορεί να λάβει ή να ανανεώσει την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, ή να την μεταβιβάσει σε μία άλλη περιοχή. Συγκεκριμένα για την άδεια εργασίας του κάθε φαρμακοποιός και ιατρός, θα έχουν μόνο μία απαιτούμενη παρουσία, αυτή της δημιουργίας λογαριασμού και καταγραφή κωδικού πρόσβασης για τους νέους ιατρούς και φαρμακοποιούς. Έτσι θα επιτευχθεί περιορισμός γραφειοκρατίας, εργατοωρών και ανθρώπινου δυναμικού για την καταγραφή ιατρών, φαρμακοποιών, αδειών και ανανεώσεων δικαιώματος άσκησης εργασίας. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση κάθε συνταγή καταγράφεται. Αυτό έχει ως συνέπεια η διαφάνεια να μην μπορεί να αποκρύψει κανέναν ιατρό που συνταγογραφεί άσκοπα. Πόσο μάλλον που συνταγογραφεί με διαπιστευτήρια άλλου ιατρού. Πόσο μάλλον ιατρού μη εν ζωή ή έστω συνταξιοδοτημένου. Περιορίζονται έτσι στο ελάχιστο τα οικονομικά αδικήματα από πλευράς ιατρών, φαρμακοποιών και φαρμακοβιομηχανιών. Πολύ σημαντικός παράγοντας για την οικονομία είναι η χρήση σε αριθμο υπολογιστών. Τα νοσοκομεία και οι κλινικές δε θα χρειάζεται να κάνουν χρήση μεγάλο αριθμό υπολογιστών και πόσο μάλλον εκτυπωτών. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση οι απαιτήσεις της υπολογιστικής ισχύος δεν είναι υψηλή. Αυτό διότι δε χρειάζεται να γίνει εγκατάσταση κάποιου προγράμματος με υψηλές απαιτήσεις συστήματος. Η συνταγογράφηση θα γίνεται μέσω της ιστοσελίδας αυτής η οποία δε λειτουργεί και υψηλής ανάλυσης γραφικά. Η ανάγκη αυτή των υψηλών απαιτήσεων μειώνεται στο ελάχιστο, αλλά η μόνη ανάγκη που αυξάνεται και που ανεβάζει το κόστος της, είναι αυτή της πρόσβασης στο διαδίκτυο. Η ιστοσελίδα εξακολουθεί να Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 62

63 έχει ελάχιστες απαιτήσεις συστήματος, και η ταχύτητα αποστολής και λήψης πακέτων στο διαδίκτυο παραμένει χαμηλή, αλλά πλέον δημιουργείται η ανάγκη σταθερότητας αυτού. Να μην υπάρχει πιθανότητα να προσωρινής αποσύνδεσης. Σε κάθε όμως περίπτωση η εξασφάλιση αυτή είναι οικονομικότερη από αυτή των υπολογιστών. Επιπλέον μπορεί να πραγματοοποιηθεί αξιοποίηση παλαιών συσκευών καθώς οι απαιτήσεις του συστήματος είναι πολύ χαμηλές. Αγορά ή και δωρεά υλικού από πολίτες αντί διατήρηση αυτών και μη χρήση τους. Οι απαιτήσεις συστήματος είναι μηδαμινές κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μπορούν να αποσυρθούν πολλοί υπολογιστές που τώρα χρησιμοποιούνται σε νοσοκομεία και κλινικές και να αξιοποιηθούν σε διαφορετικές ανάγκες. Σε αυτή την τελευταία παράγραφο για τα οικονομικά οφέλη, θα αναλυθούν τα έμμεσα θετικά της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης από την πλευρά του συστήματος. Η εξοικείωση του πολίτη, ιατρού, φαρμακοποιού και κυρίως ασθενή που αποτελεί και την πλειοψηφία των πολιτών, με το σύστημα αυτό, μπορεί να φέρει πολλά θετικά. Η εξοικείωση αυτή ανοίγει δρόμους για τη δημιουργία νέων συστημάτων. Πολλά από αυτά είναι ήδη σε λειτουργία, υψηλής και χαμηλής δημοτικότητας και χρήσης. Το κυριότερο είναι το ηλεκτρονικό τραπεζικό σύστημα και οι τραπεζικές συναλλαγές Κοινωνικά Οφέλη Με το σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης επιτυγχάνεται η καλυτέρευση της υγείας του κοινωνικού συνόλου. Ο κάθε ασθενής μεμονωμένα μπορεί να ελέγχεται με ακρίβεια για καθεμία ασθένεια που αντιμετωπίζει καθώς και κυρίως με το ιστορικό του που βοηθά το θεράποντα ιατρό να έχει σφαιρική γνώση της κατάστασης του. Αυτή η βελτίωση της υγείας δεν είναι μεμονωμένη καθώς εξασφαλίζεται σε όλο το κοινωνικό σύνολο. Η σιγουριά και η ασφάλεια για την υγεία του πολίτη, και γενικότερα του ανθρώπου, βοηθά τα μέγιστα στην ψυχολογία του. Η ψυχολογία και οι υγεία είναι δύο παράγοντες συνοδοιπόροι. Η καλή ψυχολογική κατάσταση βελτιώνει την υγεία, η κακή ψυχολογική κατάσταση ρίχνει την άμυνα του οργανισμού, κουράζει και ταλαιπωρεί τον άνθρωπο. Και αντιστρόφως η κακή κλινική κατάσταση παρασύρει και την ψυχολογία του και η καλή κλινική κατάσταση ανεβάζει την ψυχολογία του. Δεύτερο προνόμιο αυτής της σιγουριάς, εμπιστοσύνης του κάθε ασθενή για τη θεραπεία του είναι και η διακριτικότητα που θα χαρακτηρίζει την κλινική του κατάσταση. Το ιστορικό του δεν είναι πλέον ένα βιβλιάριο το οποίο μπορεί να πέσει στα χέρια κακοπροαίρετου που μπορεί να σχολιάσει ή να το διαδώσει σε τρίτα πρόσωπα. Όσο σημαντικότερη κι αν είναι η κλινική κατάσταση του ασθενή, σημαντική είναι, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, και η ψυχολογική του κατάσταση. Πολλές φορές ο ασθενής δε θέλει να γνωστοποιήσει στο κοινωνικό του περίγυρο την κλινική του κατάσταση. Έτσι εκτός από το να αναλώνετε σε ατελείωτες συζητήσεις της κατάστασης του, που του υπενθυμίζουν και τα προβλήματα του, αλλά κερδίζει και το σεβασμό όλων. Ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό αποτέλεσμα για την κοινωνία και για κάθε κοινωνία του πλανήτη μας είναι η βελτίωση, πόσο μάλλον η γρήγορη βελτίωση της επιστήμης. Η επιστήμη σε γενικές γραμμές ακολουθεί μία γεωμετρική πρόοδο στην εύρεση νέας γνώσης. Όσο όμως γρήγορος και αν είναι αυτός ο ρυθμός, είναι πάντοτε θεμιτό να υπάρχει ακόμα περαιτέρω αύξηση του. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, επιτυγχάνεται η μέγιστη δυνατή, σχεδόν απόλυτα ορθή στατιστική ανάλυση ανά έτος. Αυτό βοηθά τα μέγιστα στην ανάπτυξη της επιστήμης και στη διεύρυνση της γνώσης. Πόσο μάλλον αν συνδυαστεί και με τα αντίστοιχα ορθά και αντιπροσωπευτικά στατιστικά άλλων χωρών. Έτσι οι μελέτες που είναι σαφώς ακριβέστερες, μπορούν να οδηγήσουν γρηγορότερα και ασφαλέστερα σε σωστά συμπεράσματα χωρίς κίνδυνο λάθους και προστατεύοντας το ανθρώπινο είδος σε όλο τον πλανήτη και προλαμβάνοντας σε μέγιστο βαθμό πιθανούς κινδύνους. Η ανάπτυξη της παιδείας είναι ένα από τα σημαντικότερα αγαθά της παγκόσμιας κοινωνίας για τη συμβίωση των λαών. Η προσπάθεια ανάπτυξης της, διατήρησης και διασφάλιση της αποτελεί το παγκόσμιο καθήκον του ανθρώπινου γένους. Από τα αρχαία κιόλας χρόνια της παγκόσμιας ιστορίας, η ανάπτυξη της φιλοσοφίας κάθε λαού σε όλα τα στάδια αυτής Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 63

64 και σε όλους τους χρόνους και με πολλούς διαφορετικούς τρόπους έχει αποδείξει πως ο καλύτερος τρόπος για την ανάπτυξη υγιούς και ανθρωπιστικής παιδείας προέρχεται από την ενθάρρυνση για μάθηση και την αναζήτηση της ζωής, της αλληλεγγύης, των ανθρώπινων σχέσεων. Όλα αυτά σε ένα όσο το δυνατόν καλύτερο κλίμα. Ενθάρρυνση για μάθηση, ενθάρρυνση για σεβασμό και υιοθέτηση χρηστών αξιών. Αξιών όπως της δικαιοσύνης, της εργατικότητας, της τιμιότητας και του αισθήματος του πλούτου με απλά καθημερινά πράγματα και όχι με τα οικονομικά πλούτη. Όλα τα παραπάνω που εξασφαλίζουν το μέγιστο δυνατόν την σιγουριά την ασφάλεια το σεβασμό στα προσωπικά δεδομένα, η εξασφάλιση της υγείας η καλή ψυχολογία και η συνεργασία των λαών μέσω της επιστήμης για κοινό όφελος, συνδράμει θερμά και δυναμικά στην ανάπτυξη παιδείας με θεμιτό τρόπο κι αγνό. Πρωταρχικός σκοπός της είναι η καλοπροαίρετη, θετικά και θεμιτή πλευρά που εξασφαλίζει την δικαιοσύνη σε αυτόν που δεν παρανόμησε, λειτουργεί ως τιμωρία για τον παρανομούντα αλλά λειτουργεί και ως ράβδος στον ενδιαφερόμενο προς παρανομία. Αποτελεί το φόβητρο για όποιον είναι έτοιμος να προδώσει την παιδεία του για την αύξηση της περιουσίας του. Λειτουργεί λοιπόν και συμπληρωματικά της θετικής πλευράς της. Επίσης υπάρχει καταξίωση του κάθε ιατρού για το έργο του. Ο ιατρός δεν εκτελεί μία απλή εργασία για επιβίωση. Δεν είναι ένα επάγγελμα που αυξάνει την παραγωγή. Είναι λειτούργημα. Αυτός είναι και ο λόγος που για να γίνει κάποιος ιατρός πρέπει να το θέλει. Δεν είναι μία επιστήμη που ένας καλός μαθητής θα επιλέξει να ακολουθήσει και να σπουδάσει για να έχει ένα καλύτερο μέλλον. Είναι μία ανάγκη για τον ίδιο να βοηθήσει τους συνανθρώπους του. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν στα κοινωνικά οφέλη από την ηλεκτρονική συνταγογράφηση η απόδοση ευθυνών σε περιπτώσεις λαθών ή αδικημάτων, η ανάπτυξη ηθικού επιπέδου λόγω διαφάνειας των λαθών και η εξοικείωση με την τεχνολογία των πολιτών. Επιπλέον γίνεται εξοικονόμηση ανθρώπινου δυναμικού από τη γραφειοκρατία και δίνεται η ευκαιρία για αξιοποίηση τους σε πιο παραγωγικές εργασίες. Εξοικονομείται ακόμη και χρόνος από τη γραφειοκρατία και παρατηρείται αύξηση του χρόνου σε πιο παραγωγικές δραστηριότητες αλλά και ελεύθερου χρόνου περιορίζοντας έτσι το άγχος και αναπτύσσοντας ελπίδα και χαρά στους πολίτες από την ασφάλεια που θα βιώνουν Επιστημονικά Οφέλη Επιστημονικά οφέλη παρουσιάζονται από την λήψη αντικειμενικών συμπερασμάτων χάρη στα υψηλής ακρίβειας στατιστικά, και ακόμα περισσότερο με την ανταλλαγή με τις άλλες χώρες που λειτουργούν την ηλεκτρονική συνταγογράφηση που θα βοηθήσει το γενικότερα το επιστημονικό επίπεδο της ανθρωπότητας. Από τον στατιστικό έλεγχο, θα επιτυγχάνεται κάτι ακόμα. Θα επιτυγχάνεται η βελτίωση των φαρμάκων. Αυτή η βελτίωση θα έρχεται από τη βελτίωση αυτών μιας και θα είναι εμφανή τα τρωτά σημεία τους και η χημική αλλαγή που χρειάζεται να υποστούν προκειμένου να βελτιωθούν. Έτσι θα υπάρχει βελτίωση φαρμάκων καθώς θα υπάρχει εικόνα των αυτών που αξίζει να ερευνηθούν περαιτέρω άμεσα. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 64

65 6. Πρότυπα Διαλειτουργικότητας στην Ηλεκτρονική Υγεία 6.1 Εισαγωγή Στην παρούσα εργασία θα γίνει επιπλέον μια προσπάθεια καταγραφής των σχετικών προτύπων που απαιτούνται για τη διαλειτουργικότητα των συστηµάτων ηλεκτρονικής υγείας. Ο χώρος της υγείας αποτελεί µία κατεξοχήν περιοχή όπου θα πρέπει να αναπτυχθούν προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για τα πληροφοριακά συστήµατα που διαχειρίζονται δεδοµένα υγείας προκειµένου να είναι εφικτή η εύκολη επικοινωνία και η πρόσβαση σε αυτά. Γίνονται προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Β.Αµερική. O στόχος είναι τα δεδοµένα υγείας να είναι προσβάσιµα από τους οργανισµούς δηµόσιας υγείας, τους επαγγελµατίες υγείας και τους ασθενείς µέσω της δράσης e-health υλοποιώντας για παράδειγμα τον ηλεκτρονικό φάκελο υγείας, την ηλεκτρονική Συνταγογράφηση και άλλα. Στα πλαίσια της εργασίας καταγράφονται τα πρότυπα που προκύψαν από τον HITSP (Healthcare Information Technology Standards Panel) ο οποίος υποστηρίζει και διαδίδει τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για την υιοθέτηση από προϊόντα λογισµικού που σχετίζεται µε την υγεία. Από τη συγκεκριµένη καταγραφή προκύπτει ένας συγκεντρωτικός πίνακας διαλειτουργικότητας όπου για κάθε υλοποίηση συµπληρώνεται το αντίστοιχο πρότυπο. Τέλος γίνεται µία σύντοµη περιγραφή των σηµαντικότερων Φορέων Πιστοποίησης και των σχετικών προτύπων για την ηλεκτρονική υγεία που αναφέρονται από τον οργανισµό HITSP. 6.2 Διαλειτουργικότητα Ορισμός Ο γενικός ορισµός της διαλειτουργικότητας κατά IEEE και ISO είναι «η ικανότητα δύο ή περισσότερων συστηµάτων να ανταλλάσσουν δεδοµένα και να επεξεργάζονται αποδοτικά την πληροφορία που αυτά εσωκλείουν» [18]. Ένας άλλος ορισµός είναι interoperability is the ability of information and communication technology (ICT) systems and of the business processes they support to exchange data and to enable the sharing of information and Knowledge Η διαλειτουργικότητα, στη γενική της µορφή σύµφωνα µε τον οργανισµό CEN, ορίζεται ως η κατάσταση που επικρατεί µεταξύ δύο µονάδων εφαρµογών, όταν στα πλαίσια εκτέλεσης µιας συγκεκριµένης εργασίας ή διαδικασίας- αυτές µπορούν να αποστέλλουν η µια στην άλλη δεδοµένα και να τα επεξεργάζονται, ώστε να εκτελούν την εργασία ή διαδικασία κατάλληλα και σε ικανοποιητικό επίπεδο, χωρίς να είναι απαραίτητη η µεσολάβηση κάποιου διαχειριστή. Η διαλειτουργικότητα µπορεί να χωριστεί σε οργανωτική, σηµασιολογική και τεχνική. Η οργανωτική αφορά το πώς µπορεί να αναπτυχθεί η διαλειτουργικότητα σε οργανωτικό επίπεδο, η σηµασιολογική αφορά την κοινή γλώσσα που πρέπει να ορισθεί και η τεχνική αφορά τις τεχνικές πολιτικές και προδιαγραφές που πρέπει να ικανοποιούνται για την οµαλή µεταφορά των δεδοµένων ανάµεσα στα διάφορα πληροφοριακά συστήµατα Οργανωτική διαλειτουργικότητα Η οργανωτική διαλειτουργικότητα αφορά «τον καθορισµό στόχων, τη διαµόρφωση διαδικασιών και την επίτευξη συνεργασίας των φορέων που επιδιώκουν ανταλλαγή πληροφοριών και ίσως έχουν διαφορετικές εσωτερικές δοµές και διαδικασίες» [21] [22]. Η οργανωτική διαλειτουργικότητα, επίσης, αφορά «την ικανότητα προσδιορισµού των φορέων και των οργανωτικών διαδικασιών που εµπλέκονται στην παροχή µιας συγκεκριµένης υπηρεσίας ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και στην επίτευξη συµφωνίας µεταξύ τους σχετικά µε τη δόµηση Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 65

66 των αλληλεπιδράσεών τους, δηλαδή τον καθορισµό των επιχειρηµατικών διεπαφών τους». Ακόµη, έχει ως στόχο να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις όλων των χρηστών, προσφέροντας τούς αναγνωρίσιµες και εύκολα προσβάσιµες υπηρεσίες, οι οποίες εστιάζουν στις ανάγκες τους Τεχνική διαλειτουργικότητα Η τεχνική διαλειτουργικότητα είναι η δυνατότητα της επικοινωνίας και της ανταλλαγής πληροφοριών µεταξύ των πληροφοριακών συστηµάτων και ορίζεται ως «η δυνατότητα των συστηµάτων να παρέχουν δυναµική αλληλεπίδραση πληροφοριών και ανταλλαγή στοιχείων µεταξύ των στοιχείων της διοίκησης, του ελέγχου και των επικοινωνιών για τον προγραµµατισµό, τον συντονισµό, την ενσωµάτωση και εκτέλεση των διαδικασιών απάντησης» [21], [22]. Τα τεχνικά συστήµατα πρέπει να είναι τόσο ικανά ώστε να επιτρέπουν την ανταλλαγή ουσιωδών ηχητικών πληροφοριών και δεδοµένων και να είναι ακριβή, έγκαιρα, σχετικά και λειτουργικά χρήσιµα. Επιπλέον, η τεχνική διαλειτουργικότητα ορίζεται ως «η κατάσταση που επιτυγχάνεται µεταξύ των ηλεκτρονικών συστηµάτων επικοινωνίας ή των στοιχείων του επικοινωνιακού-ηλεκτρονικού εξοπλισµού, όπου οι πληροφορίες ή οι υπηρεσίες µπορούν να ανταλλαχθούν άµεσα και επιτυχηµένα µεταξύ τους και/ή µεταξύ των χρηστών τους Σηµασιολογική διαλειτουργικότητα Η σηµασιολογική διαλειτουργικότητα (semantic interoperability) ορίζεται ως «η ικανότητα της ερµηνείας της γνώσης που εισάγεται από άλλες γλώσσες στο σηµασιολογικό επίπεδο, δηλαδή να αποδοθεί σε κάθε ένα εισαγόµενο κοµµάτι της γνώσης, η σωστή ερµηνεία ή το σύνολο από τα πρότυπα» [21] [23] E-health Θέλοντας να εξετάσουµε την διαλειτουργικότητα ειδικότερα στον χώρο της υγείας θα πρέπει να δούµε αρχικά πως κατανοείται η έννοια αυτή στα πλαίσια της ηλεκτρονικής υγείας. Στον πίνακα παρακάτω εµφανίζονται οι ορισµοί από τους αντίστοιχους οργανισµούς και επίσηµους φορείς. [7] Για την καλύτερη κατανόηση της έννοιας του e-health σε αυτό το σήµειο δίνεται ένας ορισµός σύµφωνα µε το Eysenbach. [24] Ο ορος e-υγεία αφορά ένα νέο πεδίο στο σηµείο τοµής της πληροφορικής υγείας, της δηµόσιας υγείας και των επιχειρήσεων. Εµπεριέχει τις υπηρεσίες υγείας και τις πληροφορίες που παραδίδονται ή εµπλουτίζονται µέσω του Διαδικτύου και των συναφών τεχνολογιών. Υπό µια ευρύτερη έννοια, ο όρος χαρακτηρίζει όχι µόνο µια τεχνολογική ανάπτυξη, αλλά ένας τρόπος σκέψης, µια συµπεριφορά, και µια δέσµευση για µία παγκόσµια δικτυακή σκέψη, να βελτιωθούν οι παρεχόµενες υπηρεσίες υγείας σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσµιο επίπεδο µε τη χρήση τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών.[23] 6.3 Φορείς & Πρότυπα Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται µία συνοπτική περιγραφή των σηµαντικότερων προτύπων συναντώνται στην διαλειτουργικότητα των πληροφοριακών συστηµάτων υγείας αναφέρθηκαν παραπάνω. που που Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 66

67 Ως πρότυπο ορίζεται µία διάταξη που έχει προκύψει οµόφωνα και έχει εγκριθεί από έναν αναγνωρισµένο οργανισµό και η οποία παρέχει, για κοινή και επαναλαµβανόµενη χρήση, τους κανόνες, τις κατευθυντήριες γραµµές ή τα χαρακτηριστικά για δραστηριότητες ή τα αποτελέσµατά τους µε σκοπό την επίτευξη του µέγιστου βαθµού ευταξίας σε ένα συγκεκριµένο περιβάλλον. [ISO/IEC Guide 2:1996] Πρότυπο HL7 Ο όρος HL7 χρησιµοποιείται: i) ως όνοµα για τον αντίστοιχο οργανισµό και ii) ως ένα σύνολο προτύπων µηνυµάτων (έκδοση 2.x και έκδοση 3.x). Ο οργανισµός HL7 επικεντρώνεται στις προδιαγραφές διεπαφής που απαιτούνται από το σύνολο των οργανισµών φροντίδας υγείας κατά την ανταλλαγή δεδοµένων εντός ή εκτός των ορίων τους. Τo πρότυπo HL7 είναι τα πιο επιτυχηµένα πρότυπα ανταλλαγής πληροφοριών µέσω ηλεκτρονικών µηνυµάτων στο χώρο της υγείας. Είναι ένα πρωτόκολλο που αποτελείται από τυποποιηµένη γραµµατική και λεξιλόγιο. Το πρότυπο HL7 λειτουργεί κάτω από την παραδοχή ότι ένα γεγονός στον πραγµατικό κόσµο των συστηµάτων φροντίδας υγείας δηµιουργεί την ανάγκη για ροή δεδοµένων µεταξύ των διαφόρων συστηµάτων. Ένα τέτοιο γεγονός αρχικοποιείται από µία «ενεργοποίηση», η οποία σε ένα πρότυπο HL7 είναι ίσο µε ένα «TriggerEvent» (συµβάν ενεργοποίησης) (Eichelberg et al., 2005). Όταν ένα συµβάν εµφανίζεται σε ένα σύστηµα που είναι συµβατό µε το πρότυπο HL7, ένα µήνυµα, που προκύπτει από τη συλλογή των σχετικών δεδοµένων από τις εφαρµογές (Ericson, 2004), προωθείται στην αιτούσα εφαρµογή ως EDA (Electronic Data Interchange). Το HL7 πρότυπο υποστηρίζει δύο πρωτόκολλα µηνυµάτων: Έκδοση 2 και Έκδοση 3. [18] Πιο αναλυτικά, ο HL7 ιδρύθηκε το 1987 με σκοπό να αναπτύξει πρότυπα για την ηλεκτρονική ανταλλαγή ιατρικών, οικονομικών και διαχειριστικών πληροφοριών µεταξύ ανεξάρτητων, υπολογιστικών συστηµάτων προσανατολισµένων στην υγεία, όπως πληροφοριακά συστήµατα νοσοκοµείων, συστήµατα κλινικών εργαστηρίων, συστήµατα επιχειρήσεων και συστήµατα φαρµακείων. Στα τελευταία τέσσερα χρόνια, τα µέλη του οργανισµού τριπλασιάστηκαν σε πάνω από 1500 νοσοκοµεία, βιοµηχανίες ιατρικής φροντίδας και µεµονωµένους ιδιώτες, περιλαµβανόµενους σχεδόν όλους τους γνωστούς κατασκευαστές αλλά και συµβούλους ιατρικής φροντίδας. Το πρότυπο HL7 υποστηρίζεται σήµερα από τους περισσότερους κατασκευαστές και χρησιµοποιείται στην πλειοψηφία του στα νοσοκοµεία της Αµερικής. Επίσης χρησιµοποιείται στην Αυστραλία, Αυστρία, Γερµανία, Ολλανδία, Ισραήλ, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία και Ηνωµένο Βασίλειο. Το HL7 είναι ένα πρότυπο της ANSI για ανταλλαγή µηνυµάτων σε κλινικά περιβάλλοντα, είναι το πρότυπο που προσδιορίζει την ανταλλαγή κλινικών µηνυµάτων µεταξύ διαµοιρασµένων συστηµάτων τηλεϊατρικής. Το HL7 προέρχεται από το Health Level Seven, µε τον όρο "Level 7" να αναφέρεται στο µεγαλύτερο επίπεδο του µοντέλου Open System Interconnection (OSI) του οργανισµού International Organization for Standardization (lso). Το πρότυπο εξελίσσεται συνεχώς και υπάρχουν διάφορες εκδόσεις του που χρησιµοποιούνται, Τα συστήµατα Τηλεϊατρικής µπορούν να αλληλεπιδράσουν χρησιµοποιώντας διαφορετικές εκδόσεις του προτύπου. Η προτεινόµενη έκδοση είναι η 2.3 ή µεγαλύτερη. Για να υπάρχουν προβλήµατα συµβατότητας µεταξύ των διαφορετικών συστηµάτων απαιτείται η συµβατότητα µε την έκδοση 2.3 Τα ζητήµατα που αντιµετωπίζονται από τα HL7 πρότυπα είναι οι ορισµοί των στοιχείων εφαρµογής που ανταλλάσσονται, ο συγχρονισµός των ανταλλαγών, και η επικοινωνία συγκεκριµένων λαθών µεταξύ των εφαρµογών. Εντούτοις, ως θέµα πραγµατικής ανάγκης οι HL7 προδιαγραφές καθορίζουν επίσης την παρουσίαση των πληροφοριών όπως τα αλφαρηθµιτικά του κειµένου που τις αντιπροσωπεύουν. Το HL7 αναφέρεται συχνά ως «κανόνες κωδικοποίησης ιατρικής πληροφορίας». Το HL7 πρότυπο εξετάζει αυτήν την περίοδο τις διεπαφές µεταξύ των διάφορων συστηµάτων που στέλνουν ή λαµβάνουν τις αποδοχές/εγγραφές ασθενών, στοιχεία απαλλαγής ή µεταφοράς (ADT), ερωτήσεις, διαταγές, αποτελέσµατα, κλινικές παρατηρήσεις, Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 67

68 τιµολόγηση, και πληροφορίες αναπροσαρµογής κύριων αρχείων. Τα σχήµατα µηνυµάτων που ορίζονται στους HL7 κανόνες κωδικοποίησης αποτελούνται από τα πεδία πληροφοριών που είναι µεταβλητού µήκους και χωρίζονται από έναν διαχωριστικό χαρακτήρα. Οι κανόνες περιγράφουν πώς οι διάφοροι τύποι στοιχείων κωδικοποιούνται µέσα σε ένα πεδίο και πότε ένα µεµονωµένο πεδίο µπορεί να επαναληφθεί. Τα πεδία πληροφοριών συνδυάζονται στους λογικούς σχηµατισµούς οµάδας (logical groupings) που ονοµάζονται τµήµατα (segments). Τα τµήµατα χωρίζονται από τους διαχωριστικούς χαρακτήρες. Κάθε τµήµα αρχίζει µε µια κυριολεκτική τιµή τριών χαρακτήρων που το προσδιορίζει µέσα σε ένα µήνυµα. Τα τµήµατα µπορούν να καθοριστούν ως απαιτούµενα ή προαιρετικά και µπορεί να επιτραπεί η επανάληψή τους. Τα µεµονωµένα πεδία πληροφοριών βρίσκονται στο µήνυµα από τη θέση τους µέσα στα σχετικά τµήµατα. Το πρότυπο γράφτηκε από την υπόθεση ότι ένα γεγονός στον πραγµατικό κόσµο της υγειονοµικής περίθαλψης δηµιουργεί την ανάγκη για την πληροφορία να διαχέεται µεταξύ των συστηµάτων. Το πραγµατικό γεγονός καλείται γεγονός ώθησης (trigger event). Παραδείγµατος χάριν, το γεγονός ώθησης που ένας ασθενής αναγνωρίζεται µπορεί να αναγκάσει την ανάγκη για την αποστολή των στοιχείων του ασθενή σε διάφορα άλλα συστήµατα. Ένα γεγονός ώθησης, µια παρατήρηση (π.χ., ένα αποτέλεσµα CBC) για έναν ασθενή είναι διαθέσιµο, µπορεί να αναγκάσει την ανάγκη για εκείνη την παρατήρηση να σταλεί σε διάφορα άλλα συστήµατα. Τα ΗL7 πρότυπα απαριθµούν έναν κατάλογο γεγονότων και των σχετικών µηνυµάτων. Τα συγκεκριµένα γεγονότα που δηµοσιεύονται και που αποκρίνονται είναι ένα θέµα του µηχανισµού του επιπέδου 7 του συστήµατος εφαρµογής. Το ΗL7 δεν απαιτεί ότι ένα σύστηµα πρέπει να περιλάβει την υποστήριξη για οποιαδήποτε γεγονότα. Δυστυχώς, το ΗL7 δεν διευκρινίζει τα πρότυπα για τη διαβίβαση των κωδικοποιηµένων µηνυµάτων από ένα σύστηµα σε άλλο. Διάφορα συνιστώµενα χαµηλότερα πρωτόκολλα στρώµατος δηµοσιεύθηκαν ως παραρτήµατα. Συστήνεται έντονα από το TWG (Technical Working Group) ότι όλη η ΗΙ7 επικοινωνία µεταξύ των συστηµάτων τηλεϊατρικής γίνεται χρησιµοποιώντας το TCP/ΙP. Η έκδοση 3.0 του προτύπου διευθετεί ζητήµατα που υπήρχαν στις προηγούµενες εκδόσεις 2.x, τα οποία καθιστούσαν δύσκολο να υπάρχουν αξιόπιστες εξετάσεις από τις προσαρµοζµένες εφαρµογές οποιουδήποτε προµηθευτή και επίσης της δυσκολίας στην εξασφάλιση ότι αµφότερα τα συµβαλλόµενα µέρη χρησιµοποιούν τα ίδια προαιρετικά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα. Η έκδοση 3.0 για να µπορέσει να προσπεράσει αυτά τα εµπόδια χρησιµοποιεί µυνήµατα που συντάσσονται βάση του προτύπου XML. Η απόφαση να επιλεχτεί οποιοδήποτε από τα ανωτέρω αφήνεται στον υπεύθυνο ανάπτυξης, όπως και οι λεπτοµέρειες της εφαρµογής του ίδιου πράγµατος. Εντούτοις, συστήνεται έντονα να χρησιµοποιηθούν οι παραπάνω προσεγγίσεις. [19] HL7 Version2 Η πιο διαδεδοµένη έκδοση του πρωτοκόλλου HL7, η Έκδοση 2, περιορίζεται στην ανταλλαγή µηνυµάτων µεταξύ ιατρικών πληροφοριακών συστηµάτων. Δεν αναπτύχθηκε µε κάποια µεθοδολογία η οποία θα εξασφάλιζε ότι όλα τα τµήµατα του προτύπου θα αναπτύσσονταν µε συνέπεια και, για το λόγο αυτό, δεν υποστηρίζει µε µεγάλη επιτυχία τη διαλειτουργικότητα µεταξύ των εφαρµογών φροντίδας υγείας. Επιπλέον, παρατηρείται η έλλειψη µίας σαφώς καθορισµένης δοµής του µοντέλου πληροφοριών, καθώς και το γεγονός ότι οι ορισµοί για πολλά πεδία δεδοµένων είναι αόριστοι και υπερφορτωµένοι µε προαιρετικά πεδία (Eichelberg et el, 2005). Ωστόσο, αυτή η έλλειψη ενός λεπτοµερούς µοντέλου πληροφοριών επιτρέπει µεγαλύτερη ευελιξία, η οποία προκαλεί άµεσα το πρόβληµα της διαλειτουργικότητας. Ως εκ τούτου, οι εφαρµογές που συµµετέχουν στην επικοινωνία µε µηνύµατα της έκδοσης 2 του προτύπου HL7 θα πρέπει να έχουν προσάψει αµοιβαίες συµφωνίες ώστε να επιτευχθεί η διαλειτουργικότητα τους. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 68

69 HL7 Version3 Η Έκδοση 3 αποτελεί µια βελτίωση της προηγούµενης Έκδοσης 2 και εστιάζει περισσότερο σε συγκεκριµένα πλαίσια, σε ορολογία, σε µοντέλα, εννοιολογικούς ορισµούς και σχέσεις. Το µοντέλο πληροφοριών, που ονοµάζεται Μοντέλο Πληροφοριών Αναφοράς (Reference Information Model - RIM), είναι αντικειµενοστραφές και η πρόταση για την Αρχιτεκτονική Κλινικού Εγγράφου (Clinical Document Architecture - CDA) για την ανταλλαγή κλινικών εγγράφων σε συστήµατα φροντίδας υγείας χρησιµοποιεί την XML (Extensible Markup Language) για την κωδικοποίηση των εγγράφων (HL7 2.5, 2000 ) (InterfaceWare). Έτσι, η Αρχιτεκτονική Κλινικού Εγγράφου ορίζει τη δοµή και τη σηµασιολογία των ιατρικών εγγράφων που πρέπει να ανταλλάσσονται και τα έγγραφα χρησιµοποιούν τύπους δεδοµένων που καθορίζονται στο HL7 Μοντέλο Πληροφοριών Αναφοράς. HL7 CDA Η Αρχιτεκτονική Κλινικού Εγγράφου αποτελείται από 3 επίπεδα (HL7 CDA). Κάθε ένα από αυτά χρησιµοποιεί «σηµάνσεις» του προηγούµενου επιπέδου και προσθέτει περισσότερες µέχρι να συνθέσει ένα κλινικό έγγραφο. Εντούτοις, αυτό δεν αλλάζει το κλινικό περιεχόµενο του εγγράφου (HL7 CDA Release 1.0, 2000) (HL7 Πρότυπα). Το Επίπεδο1 αποτελείται από µία Κωδικοποιηµένη Κεφαλίδα και ένα Σώµα. Η Κωδικοποιηµένη Κεφαλίδα καθορίζει τη σηµασιολογία της κάθε καταχώρησης στο έγγραφο. Το Σώµα περιέχει κλινικά δεδοµένα σε µια µη δοµηµένη µορφή δοκιµής ή µπορεί να αποτελείται από ένθετα στοιχεία όπως λίστες, παράγραφοι και πίνακες. Το Επίπεδο2 µοντελοποιεί οδηγίες και παρατηρήσεις, καθιστώντας έτσι δυνατό τον περιορισµό της δοµής και του περιεχοµένου του εγγράφου µέσω προτύπων. Αυτό αυξάνει τη διαλειτουργικότητα µε τη χρήση συµφωνηµένων προτύπων µεταξύ ετερογενών συστηµάτων φροντίδας υγείας. Το Επίπεδο 3 παρέχει πλήρως δοµηµένα έγγραφα, όπου κάθε στοιχείο του εγγράφου είναι κατάλληλα κωδικοποιηµένο για µηχανική επεξεργασία Πρότυπο DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) Το DICOM είναι το «de facto» (εκ των πραγµάτων) πρότυπο για τη µεταφορά ιατρικών ψηφιακών εικόνων. Χρησιµοποιεί δυαδική κωδικοποίηση µε ιεραρχικές λίστες στοιχείων δεδοµένων, που προσδιορίζονται από αριθµητικές ετικέτες, και ένα συγκεκριµένο DICOM πρωτόκολλο δικτύου επιπέδου εφαρµογής (DICOM, 2007). Υπάρχουν δύο είδη προτύπων DICOM διαθέσιµα: 1. Το WADO (Web Access DICOM Persistent Objects) Διαδικτυακής πρόσβασης DICOM Μονίµων Αντικειµένων και 2. το DICOM Structured Reporting DICOM Διαρθρωµένων Αναφορών. Το WADO είναι ένα πρότυπο συνεργασίας µεταξύ DICOM (DICOM Συµπλήρωµα 85 το 2004) και ISO (ISO ). Το πρότυπο αυτό δηµιουργήθηκε για να επιτρέψει τη χρήση διεθνών προτύπων για την ανταλλαγή της βιοϊατρικής διαγνωστικής και θεραπευτικής πληροφορίας σε γνωστικά αντικείµενα που χρησιµοποιούν ψηφιακές εικόνες και σχετιζόµενα δεδοµένα. Το WADO ορίζει µία βασισµένη στον παγκόσµιο ιστό υπηρεσία που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την ανάκτηση µόνιµων αντικειµένων µέσω HTTP ή HTTPS από έναν διακοµιστή του παγκόσµιου ιστού (Web server). Ο πελάτης (Web client) πρέπει να προσδιορίσει το αντικείµενο DICOM που πρέπει να ανακτηθεί. Αυτό θα γίνει µέσα από µοναδικά αναγνωριστικά που είναι διαθέσιµα στο επίπεδο στιγµιότυπων του µοντέλου πληροφοριών DICOM. Ο πελάτης µπορεί, επίσης, να ζητήσει να αποσταλεί µέσω του διακοµιστή ένας συγκεκριµένος τύπος δεδοµένων. Ο διακοµιστής θα µετατρέψει το υπάρχον αντικείµενο DICOM, που πρέπει να αποσταλεί, σε µία εύκολα παρουσιάσιµη µορφή, ενώ το Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 69

70 αντικείµενο DICOM µπορεί, επίσης, να καθοριστεί ως ανώνυµο πριν από την αποστολή. Αυτό είναι ένα πολύ χρήσιµο χαρακτηριστικό για διδακτικούς σκοπούς και κλινικές µελέτες. Το WADO δεν υποστηρίζει µηχανισµούς ερωτηµάτων. Ένας WADO διακοµιστής θα επιστρέψει ένα Δοµηµένο Έγγραφο Αναφοράς DICOM στον πελάτη σε µορφή HTML, εάν ζητηθεί. Αν όχι, η µορφή του εγγράφου θα εξαρτάται από την τρέχουσα υλοποίηση του διακοµιστή. Το WADO χρησιµοποιεί µια απλή προσέγγιση για την πρόσβαση σε συγκεκριµένα αντικείµενα DICOM χωρίς να απαιτείται ο πελάτης να είναι συµβατός µε το DICOM. Είναι πολύ εύκολο να αναπτυχθούν εφαρµογές που υποστηρίζουν το WADO, δεδοµένου ότι µπορούν να υλοποιηθούν µε τη χρήση άµεσα διαθέσιµων τεχνολογιών, όπως τα προγράµµατα περιήγησης στον παγκόσµιο ιστό, οι διακοµιστές και οι προβολείς DICOM (Eichelberg et el, 2005). Το DICOM Διαρθρωµένων Αναφορών είναι ένα γενικό µοντέλο για την κωδικοποίηση ιατρικών εκθέσεων µε δοµηµένο τρόπο. Αυτό επιτυγχάνεται µε τη χρήση ετικετών µε βάση το πρότυπο DICOM και επιτρέπεται στις τρέχουσες υπηρεσίες δικτύου υποδοµών DICOM που θα χρησιµοποιηθούν, να αρχειοθετήσουν, να ανταλλάξουν, και να αυθεντικοποιήσουν ψηφιακά δοµηµένες αναφορές, χωρίς να κάνουν σηµαντικές αλλαγές στο υπάρχον σύστηµα. Για τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας στην πράξη, το DICOM ιαρθρωµένες Αναφορών καθορίζει µια δοµή εγγράφου µαζί µε τους ορισµούς της κλάσης (κατηγορίας) του και τους περιορισµούς για τις διάφορες ιατρικές εφαρµογές. Ορίζει πρότυπα που πρέπει να χρησιµοποιηθούν για το σκοπό αυτό και η συλλογή των τυποποιηµένα προτύπων, των οµάδων περιεχοµένου και των κωδικοποιήσεων καλείται DICOM Χαρτογράφησης Περιεχοµένου Πόρων (Content Resource Mapping) Πρότυπο XML (Extensible Markup Language) H XML ( επιτρέπει την ανταλλαγή εγγραφών µεταξύ διαφορετικών ανοµοιογενών συστηµάτων. Στην ουσία η XML είναι ένας τρόπος περιγραφής της δοµής ενός εγγράφου. Έτσι, το κάθε σύστηµα τοπικά µπορεί να αναπαριστά την πληροφορία µε τη δική του δοµή, δίνοντας έναν Ορισµό Τύπου Εγγράφου (DTD ή XSD). Τεχνικά, είναι εφικτό να ανταλλαγούν δεδοµένα µεταξύ διαφορετικών συστηµάτων µέσω της χρήσης ειδικών «µετατροπέων» (DTD conversion). [20] Πρότυπο Integrating the Healthcare Enterprise (IHE) Το Τεχνικό Πλαίσιο Υποδοµής IHE IT καθορίζει συγκεκριµένες εφαρµογές των καθιερωµένων προτύπων για να επιτύχει τους στόχους ολοκλήρωσης που προωθούν την κατάλληλη διάδοση των πληροφοριών υγείας για την υποστήριξη της βέλτιστης φροντίδας του ασθενή. Τα Σχεδιαγράµµατα Ολοκλήρωσης IHE προσφέρουν µια κοινή γλώσσα που οι επαγγελµατίες υγείας και οι προµηθευτές µπορούν να χρησιµοποιήσουν στην επικοινωνία τους για την ολοκλήρωση των απαιτήσεων και των προδιαγραφών των προϊόντων Πρότυπο Internet Engineering Task Force (IETF) Περιγράφει πώς πρέπει να χρησιµοποιηθεί το πρωτόκολλο TLS για να εξασφαλιστούν οι συνδέσεις HTTP µέσω του ιαδικτύου. Η τρέχουσα πρακτική είναι να γίνει η εφαρµογή στο επίπεδο του HTTP πάνω από το SSL (ο προκάτοχος του TLS), διαχωρίζοντας την ασφαλή κυκλοφορία από την επισφαλή µε την χρήση µιας διαφορετικής θύρας διακοµιστή Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 70

71 6.3.6 Πρότυπο OASIS Ο Οργανισµός για την Προώθηση των Προτύπων Δοµηµένων Πληροφοριών (Organization for the Advancement of Structured Information Standards-OASIS) ανέπτυξε την Εκτεταµένη Γλώσσα Σήµανσης Ελέγχου Προσπέλασης (extensible Access Control Markup Language- XACML) ως µία γλώσσα για την έκφραση και την αξιολόγηση των αποφάσεων. Ο OASIS είναι ένας Mη κερδοσκοπικός διεθνής οργανισµός που καθοδηγεί την εξέλιξη, την σύγκλιση και την υιοθέτηση προτύπων για το ηλεκτρονικό εµπόριο (ISO) International Organization for Standardization Health informatics -- Information technology Διευκρινίζει ένα γενικό πλαίσιο για την παροχή ελέγχου προσπέλασης. Ο σκοπός του ελέγχου προσπέλασης είναι να αντιµετωπιστεί η απειλή των αναρµόδιων διαδικασιών που αφορούν σε ένα σύστηµα υπολογιστών ή επικοινωνιών. Το Διεθνές Πρότυπο για τους κώδικες χωρών. Ο σκοπός του ISO 3166 είναι να καθιερωθούν οι κώδικες για την αντιπροσώπευση των ονοµάτων των χωρών, των εδαφών ή των τοµέων γεωγραφικού ενδιαφέροντος και των υποδιαιρέσεών τους. Διευκρινίζει πώς να χρησιµοποιείται η Μορφή Φορητού Εγγράφου (Portable Document Format-PDF) 1.4 για τη µακροπρόθεσµη συντήρηση ηλεκτρονικών εγγράφων. Ισχύει στα έγγραφα που περιέχουν συνδυασµούς χαρακτήρων, οµάδων κουκίδων και διανυσµατικών στοιχείων. 6.4 Ορολογία Κωδικοποίηση - Ταξινόμηση Αντίστοιχα µε τα πρότυπα και τους οργανισµούς πιστοποίησης θα πρέπει να γίνουν αποδεκτές οι αντιστοιχες κωδικοποιήσεις, ταξινοµήσεις για να εξασφαλίσουν ότι όλα τα συστήµατα χρησιµοποιόυν µια κοινή κατανοήτη γλώσσα. Συγκεκριµένα για το χώρο της υγείας : Η κωδικοποίηση (coding), είναι η διαδικασία οργάνωσης πληροφοριών ή δεδοµένων υγείας σε κατηγορίες, στις οποίες δίνονται κωδικοί (που είναι συνήθως αριθµητικοί ή γραµµατο-αριθµητικοί) µε σκοπό τη συντόµευση, αποθήκευση και ανάκτηση των δεδοµένων αυτών. Ένα σύστηµα ταξινόµησης (classification system) είναι ένα σύστηµα οργάνωσης σε κατηγορίες ή τάξεις δεδοµένων ή πληροφοριών υγείας µε βάση τα παρόµοια χαρακτηριστικά που µπορεί να έχουν µεταξύ τους. Για παράδειγµα, το σύστηµα ταξινόµησης των ασθενειών ICD (International Classification of Diseases) έχει κοινό αντικείµενο τις ασθένειες του ανθρώπου. Παρακάτω περιγράφονται συνοπτικά οι κυριότερες κωδικοποιήσεις/ταξινοµήσεις χρησιµοποιούνται από τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας του οργανισµού HITSP. που SNOMED CT (Systematized Nomenclature of Medicine Clinical Terms) Το SNOMED CT δεν είναι απλά µόνο µία ταξινόµηση, αλλά ένα κωδικοποιηµένο λεξιλόγιο ονοµάτων και περιγραφών στο χώρο της υγείας. Σήµερα χρησιµοποιείται σε πάνω από 40 χώρες (µεταφρασµένο σε πολλές γλώσσες) ως µία ορολογία ( µε περισσότερους όρους και κώδικες). Έχει πολύ-αξονική δοµή κωδικοποίησης (έντεκα πεδία) η οποία επιτρέπει µεγαλύτερη σαφήνεια σε σχέση µε την κωδικοποίηση ICD. Το SNOMED αποτελεί ένα από τους Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 71

72 πρώτους υποψήφιους για να γίνει το πρότυπο για τον ιατρικό φάκελο βασισµένο σε υπολογιστή όσον αφορά το κλινικό κοµµάτι ICD (International Classification of Diseases) Η διεθνής ταξινόµηση ασθενειών είναι ένα σύστηµα που ασχολείται µε την οµαδοποίηση/ταξινόµηση των ασθενειών, η οποία στηρίζεται στην αιτιολογία, την ανατοµική εντόπιση και τη συµπτωµατολογία. Στις προδιαγραφές χρησιµοποιούνται οι εκδόσεις ICD-9 CM και ICD-10 CM (Clinical Modification) και η ICD-10-PCS (Procedure Coding System). Η ICD-9-CM και ICD-10 CM περιγράφουν την ταξινόµηση των πληροφοριών νοσηρότητας για στατιστικούς λόγους και για την δηµιουργία ευρετηρίων στα ιατρικά αρχεία ασθενειών και διαδικασιών. Η ICD-10-PCS περιγράφει την ταξινόµηση των ιατρονοσηλευτικών διαδικασιών των ασθενών για στατιστικούς λόγους και για την δηµιουργία ευρετηρίων στα ιατρικά αρχεία. Το ICD-10-PCS είναι ένα διαδικαστικό σύστηµα κωδικοποίησης που διαχειρίζεται από τα Κέντρα Υπηρεσιών Ιατρικής Φροντίδας LOINC (Logical Observation Identifiers Names and Codes) Η LOINC είναι µία διεθνής βάση κωδικοποιηµένων εργαστηριακών ευρηµάτων που αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ. Περιλαµβάνει τις σύνηθες κατηγορίες χηµείας, δερµατολογίας, µικροβιολογίας και τοξικολογίας. Επιπλέον έχει για φάρµακα, κύτταρα, αντιβιοτικά UCUM (Unified Code for Units of Measure) Ένα σύστηµα κωδικοποίησης που καλύπτει όλες ττις µονάδες µέτρησης που χρησιµοποιούνται διεθνώς στις επιστήµες στην µηχανική και τις επιχειρήσεις. Ο στόχος είναι να διευκολυνθεί η συνεχής ηλεκτρονική επικοινωνία των ποσοστήτων µαζί µε τις µονάδες µέτρησης Food and Drug Administration (FDA) Ο Αµερικανικός οργανισµός για τις τροφές και τα φάρµακα παρέχει κωδικούς για συστατικά φαρµάκων, φάρµακα, προϊόντα ινσουλίνης National Library of Medicine (NLM) Unified Medical Language System (UMLS) RxNorm Παρέχει τυποποιηµένα ονόµατα για φάρµακα και δοσολογία φαρµάκων. Επιπλέον παρέχει σύνδεση των εµπορικών ονοµάτων µε τα συστατικά των φαρµάκων και παρόµοιων συστατικών.( ) Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 72

73 7. Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD-10) 7.1 Εισαγωγή Η δέκατη αναθεώρηση της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης των Νόσων και των Σχετικών Προβλημάτων Υγείας είναι η πιο πρόσφατη μιας σειράς που καθιερώθηκε το 1893 ως Ταξινόμηση Bertillon ή Διεθνής Κατάλογος των Αιτιών θανάτου. Ως ταξινόμηση των νόσων ορίζεται ένα σύστημα κατηγοριών στο οποίο καταγράφονται οι νοσολογικές οντότητες σύμφωνα με καθιερωμένα κριτήρια. Η στατιστική ταξινόμηση των νόσων περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα των νοσολογικών καταστάσεων μέσα σε έναν ικανό αριθμό κατηγοριών. Το Εγχειρίδιο Οδηγιών αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του Καταλόγου Κωδικών της ICD10, και πρέπει να προηγηθεί η μελέτη του αλλά και η παρακολούθηση ειδικών σεμιναρίων εκπαίδευσης στη χρήση και εφαρμογή των κανόνων κωδικοποίησης. Το έργο της ελληνικής μετάφρασης και προσαρμογής της ICD-10 ανέλαβε Ομάδα Έργου με επιστημονική ευθύνη και συντονισμό. Όλα τα μέλη της Ομάδας Έργου είχαν την απαραίτητη επιστημονική γνώση και εμπειρία αλλά, το κυριότερο, τη διάθεση να εμπλακούν σε ένα επίπονο έργο το οποίο έπρεπε να ολοκληρωθεί σε περιορισμένο για τον όγκο του χρόνο. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε εξασφάλισε ότι όλοι οι όροι και όλα τα κείμενα πέρασαν από τέσσερα επίπεδα επεξεργασίας μέχρι την τελική επιμέλεια. Σημειώνεται ότι η κύρια προσπάθεια εστίασε στη σωστή απόδοση των ιατρικών όρων. Επίσης, έγινε προσπάθεια για την όσο το δυνατόν ακριβέστερη απόδοση των άλλων κειμένων, με δεδομένους βέβαια τους κανόνες της γλώσσας μας. Χρονικό περιθώριο για περαιτέρω στυλιστική βελτίωση δεν υπήρχε λόγω του περιορισμένου χρόνου. Τέλος, έγινε προσπάθεια να τηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η σελιδοποίηση και διάταξη του αγγλικού πρωτότυπου. 7.2 Ιστορικό Στους συμμετέχοντες στη Διάσκεψη έγινε υπενθύμιση του εντυπωσιακού ιστορικού μιας στατιστικής ταξινόμησης που ανάγεται χρονικά πίσω στο δέκατο όγδοο αιώνα. Ενώ οι πρώτες αναθεωρήσεις της ταξινόμησης αφορούσαν μόνο τις αιτίες θανάτου, το πεδίο της διευρύνθηκε με την Έκτη Αναθεώρηση το 1948 ώστε να περιλαμβάνει τις μη θανατηφόρες νόσους. Αυτή η διεύρυνση συνεχίστηκε μέχρι την Ένατη Αναθεώρηση, με ορισμένες καινοτομίες που πραγματοποιήθηκαν ώστε να καλύπτονται οι στατιστικές ανάγκες πολύ διαφορετικών οργανισμών. Επιπρόσθετα, κατά τη Διεθνή Διάσκεψη για την Ένατη Αναθεώρηση (Γενεύη, 1975), έγιναν και εγκρίθηκαν συστάσεις για τη δημοσίευση, για σκοπούς δοκιμής, συμπληρωματικών ταξινομήσεων ιατρικών επεμβάσεων, καθώς και αναπηριών, ανικανοτήτων και ειδικών αναγκών. 7.3 Ανασκόπηση των δραστηριοτήτων για τη Δέκατη Αναθεώρηση της ICD Οι προτάσεις που παρουσιάστηκαν στη Διάσκεψη ήταν προϊόν μεγάλης δραστηριότητας στην έδρα της ΠΟΥ και σε όλο τον κόσμο. Το πρόγραμμα των εργασιών βασίστηκε σε τακτικές συναντήσεις των επικεφαλής των Συνεργαζόμενων με την ΠΟΥ Κέντρων για την Ταξινόμηση Νόσων. Καθοδήγηση σχετικά με την στρατηγική παρείχε ένας αριθμός από ειδικές συναντήσεις και από την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για τη Διεθνή Ταξινόμηση των Νόσων - Δέκατη Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 73

74 Αναθεώρηση, η οποία συνήλθε το 1984 και το 1987 για να αποφασίσει σχετικά με την κατεύθυνση των εργασιών και τη μορφή των τελικών προτάσεων[25] Η εκτενής προπαρασκευαστική δραστηριότητα ήταν αφιερωμένη στη ριζική αναθεώρηση της καταλληλότητας της δομής της ICD, ουσιαστικά μιας στατιστικής ταξινόμησης νόσων και άλλων προβλημάτων υγείας, ώστε να εξυπηρετεί μια μεγάλη ποικιλία από ανάγκες για δεδομένα θνησιμότητας και ιατρικής φροντίδας. Είχαν διερευνηθεί τρόποι σταθεροποίησης του συστήματος κωδικοποίησης για την ελαχιστοποίηση των προβλημάτων που προκύπτουν κατά τις διαδοχικές αναθεωρήσεις, καθώς και η δυνατότητα για καλύτερη ισορροπία μεταξύ του περιεχομένου των διαφόρων κεφαλαίων της ICD. Ακόμη και με τη νέα δομή, ήταν σαφές ότι μία ταξινόμηση δε θα μπορούσε να ανταποκριθεί σε υπερβολικές απαιτήσεις. Επομένως, είχε αναπτυχθεί η έννοια μιας «οικογένειας» ταξινομήσεων, με την κύρια ICD ως τον πυρήνα, καλύπτοντας τις βασικές ανάγκες για παραδοσιακές στατιστικές θνησιμότητας και νοσηρότητας, ενώ οι ανάγκες για περισσότερο λεπτομερείς, λιγότερο λεπτομερείς ή διαφορετικές ταξινομήσεις και σχετικά θέματα θα καλύπτονταν από τις άλλες ταξινομήσεις της οικογένειας. Από τα Συνεργαζόμενα Κέντρα διερευνήθηκαν πολλά εναλλακτικά μοντέλα για τη δομή της ICD αλλά διαπιστώθηκε ότι κάθε ένα από τα μοντέλα περιλάμβανε μη ικανοποιητικά στοιχεία και ότι κανένα από αυτά δεν είχε αρκετά πλεονεκτήματα σε σχέση με την υφιστάμενη δομή ώστε να αιτιολογεί την αντικατάσταση αυτής. Σε ειδικές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της Ένατης Αναθεώρησης, επιβεβαιώθηκε ότι παρά το γεγονός ότι κάποιοι πιθανοί χρήστες πίστευαν ότι η υπάρχουσα δομή της ICD ήταν ακατάλληλη, υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός από ικανοποιημένους χρήστες που πίστευαν ότι είχε πολλά δυνατά σημεία παρά τις προφανείς της ασυνέπειες, και που επιθυμούσαν να συνεχιστεί με την υπάρχουσα μορφή της. Εξετάστηκαν διάφορα σχέδια που αφορούσαν την αλφαριθμητική σημειογραφία με στόχο την παραγωγή ενός πλαισίου κωδικοποίησης που θα εξασφάλιζε καλύτερη ισορροπία για τα κεφάλαια και θα άφηνε αρκετό χώρο για μελλοντικές προσθήκες και αλλαγές δίχως να επηρεάζονται οι κωδικοί. Οι αποφάσεις που λήφθηκαν γι αυτά τα θέματα είχαν χαράξει την πορεία για την προετοιμασία διαδοχικών προσχεδίων προτάσεων για τη Δέκατη Αναθεώρηση. Αυτές κοινοποιήθηκαν δύο φορές στα Κράτη Μέλη για σχολιασμό καθώς και για ανασκόπηση από άλλους ενδιαφερόμενους φορείς, συναντήσεις των Επικεφαλής των Κέντρων και της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων. Ένας μεγάλος αριθμός από διεθνείς επαγγελματικές ενώσεις ειδικών, μεμονωμένοι ειδικοί και εμπειρογνώμονες, άλλες μονάδες της έδρας της ΠΟΥ και περιφερειακά γραφεία παρείχαν συμβουλές και καθοδήγηση στο αρμόδιο τμήμα της ΠΟΥ για την ICD και στα Συνεργαζόμενα Κέντρα σχετικά με την προετοιμασία των προτάσεων και του σχετικού υλικού που παρουσιάστηκε στη Διάσκεψη. Η ΠΟΥ αναγνωρίζει με ευγνωμοσύνη αυτή τη βοήθεια 7.4 Γενικά χαρακτηριστικά και περιεχόμενο της προτεινόμενης Δέκατης Αναθεώρησης της ICD Η βασική καινοτομία στις προτάσεις για τη Δέκατη Αναθεώρηση υπήρξε η χρήση του αλφαριθμητικού συστήματος κωδικοποίησης, στο οποίο ένα γράμμα ακολουθείται από τρεις αριθμούς στο επίπεδο τεσσάρων χαρακτήρων. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ο υπερδιπλασιασμός του μεγέθους του πλαισίου κωδικοποίησης σε σύγκριση με την Ένατη Αναθεώρηση, ενώ κατέστη δυνατό στα περισσότερα κεφάλαια να αντιστοιχεί ένα μοναδικό γράμμα ή ομάδα γραμμάτων, με το κάθε ένα να παρέχει 100 κατηγορίες τριών χαρακτήρων. Από τα 26 διαθέσιμα γράμματα, χρησιμοποιήθηκαν τα 25, αφήνοντας το γράμμα U κενό για μελλοντικές προσθήκες και αλλαγές καθώς και για πιθανές ενδιάμεσες ταξινομήσεις για την αντιμετώπιση δυσκολιών που τυχόν θα προκύψουν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο μεταξύ των αναθεωρήσεων. Για λόγους πολιτικής, μερικές κατηγορίες τριών χαρακτήρων έμειναν κενές για μελλοντική επέκταση και αναθεώρηση, με τον αριθμό να ποικίλει ανάλογα με το κεφάλαιο: αυτά Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 74

75 με κυρίως ανατομικό άξονα ταξινόμησης είχαν λιγότερες κενές κατηγορίες καθώς θεωρήθηκε ότι οι μελλοντικές αλλαγές στο περιεχόμενο τους θα είναι πιο περιορισμένης φύσης. Η Ένατη Αναθεώρηση περιλάμβανε 17 κεφάλαια συν δύο συμπληρωματικές ταξινομήσεις: τη Συμπληρωματική Ταξινόμηση Εξωτερικών Αιτιών Τραυματισμού και Δηλητηρίασης (κωδικός Ε) και τη Συμπληρωματική Ταξινόμηση Παραγόντων που Επηρεάζουν την Κατάσταση Υγείας και την Επαφή με τις Υγειονομικές Αρχές (κωδικός V). Σύμφωνα με τη σύσταση της Προπαρασκευαστικής Συνάντησης σχετικά με τη Δέκατη Αναθεώρηση (Γενεύη, 1983)(4) και την επικύρωση σε διαδοχικές συναντήσεις, αυτά τα δύο κεφάλαια δε θεωρούνται πλέον συμπληρωματικά αλλά συμπεριλήφθηκαν στη βασική ταξινόμηση. Η σειρά καταχώρησης των κεφαλαίων στις προτάσεις για τη Δέκατη Αναθεώρηση αρχικά ήταν ίδια με αυτήν της Ένατης Αναθεώρησης ωστόσο, για την αποτελεσματική χρήση του διαθέσιμου χώρου, οι διαταραχές του ανοσολογικού μηχανισμού συμπεριλήφθηκαν αργότερα στα νοσήματα του αίματος και των αιμοποιητικών οργάνων, ενώ στην Ένατη Αναθεώρηση ήταν στην ίδια κατηγορία με τα ενδοκρινικά, διατροφικά και μεταβολικά νοσήματα. Το νέο κεφάλαιο σχετικά με τα «Νοσήματα του αίματος και των αιμοποιητικών οργάνων και ορισμένες ανοσολογικές διαταραχές» τοποθετήθηκε μετά από το κεφάλαιο «Νεοπλάσματα», με το οποίο μοιράζονται το γράμμα D. Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης των πρώτων προσχεδίων του κεφαλαίου «Νοσήματα του νευρικού συστήματος και των αισθητηρίων οργάνων», έγινε σύντομα σαφές ότι δεν ήταν δυνατό να περιληφθούν όλες οι απαραίτητες λεπτομέρειες κάτω από ένα μόνο γράμμα σε 100 κατηγορίες τριών χαρακτήρων. Επομένως, αποφασίστηκε να δημιουργηθούν τρία ξεχωριστά κεφάλαια «Νοσήματα του νευρικού συστήματος» με το γράμμα G, και τα δύο κεφάλαια σχετικά με τα «Νοσήματα του οφθαλμού και των εξαρτημάτων» και τις «Παθήσεις του ωτός και της μαστοειδούς απόφυσης» να μοιράζονται το γράμμα Η. Με την προσθήκη των προηγούμενων συμπληρωματικών ταξινομήσεων στη βασική ταξινόμηση και τη δημιουργία δύο νέων κεφαλαίων, ο συνολικός αριθμός των κεφαλαίων της προτεινόμενης Δέκατης Αναθεώρησης ανήλθε σε 21. Οι τίτλοι ορισμένων κεφαλαίων τροποποιήθηκαν ώστε να υποδεικνύουν καλύτερα το περιεχόμενό τους. Εκεί όπου είχαν προταθεί ριζικές αλλαγές στην ICD, οι δοκιμές πεδίου αποδείχτηκαν κατάλληλες. Οι σημειώσεις των εξαιρέσεων στην αρχή κάθε κεφαλαίου επεκτάθηκαν ώστε να επεξηγούν τη σχετική ιεραρχία των κεφαλαίων, και να καταστήσουν σαφές ότι τα κεφάλαια «ειδικής ομάδας» έχουν προτεραιότητα καταχώρησης σε σχέση με τα κεφάλαια που αφορούν όργανα ή συστήματα, καθώς και ότι, μεταξύ των κεφαλαίων ειδικών ομάδων, εκείνα που αφορούν την «Κύηση, τοκετό και λοχεία» και «Ορισμένες καταστάσεις που προέρχονται από την περιγεννητική περίοδο» έχουν προτεραιότητα σε σχέση με άλλα. Επίσης, στην αρχή κάθε κεφαλαίου, παρέχεται μια περίληψη των ενοτήτων κατηγοριών τριών χαρακτήρων και, όπου αυτό ισχύει, των κατηγοριών με αστερίσκο αυτό έγινε για τη διασαφήνιση της δομής των κεφαλαίων και τη διευκόλυνση της χρήσης των κατηγοριών με αστερίσκο[25] Οι σημειώσεις στον πίνακα κωδικοποίησης ίσχυαν για όλες τις χρήσεις της ταξινόμησης εάν κάποια σημείωση αφορά μόνο στη νοσηρότητα ή μόνο στη θνησιμότητα, συμπεριλήφθηκε στις ειδικές σημειώσεις που συνοδεύουν είτε τους κανόνες κωδικοποίησης της νοσηρότητας είτε τους κανόνες κωδικοποίησης της θνησιμότητας. Κατά την Ένατη Αναθεώρηση ένας αριθμός από καταστάσεις είχε προσδιοριστεί ως οφειλόμενος σε φάρμακα αυτή η προσέγγιση συνεχίστηκε κατά την κατάρτιση των προτάσεων για τη Δέκατη Αναθεώρηση και πολλές από αυτές τις καταστάσεις προσδιορίζονταν πλέον ξεχωριστά. Μια σημαντική καινοτομία ήταν η δημιουργία κατηγοριών για μετεπεμβατικές διαταραχές στο τέλος ορισμένων κεφαλαίων. Οι κατηγορίες αυτές προσδιόρισαν σημαντικές νοσολογικές καταστάσεις που αποτελούσαν ένα πρόβλημα ιατρικής φροντίδας από μόνες τους και περιλάμβαναν παραδείγματα, όπως ενδοκρινικές και μεταβολικές παθήσεις μετά από την αφαίρεση κάποιου οργάνου και άλλες ειδικές καταστάσεις όπως το σύνδρομο απόρριψης μετά από γαστρεκτομή. Οι μετεπεμβατικές καταστάσεις που δεν ήταν ειδικές για κάποιο συγκεκριμένο σύστημα του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων των άμεσων επιπλοκών όπως είναι η εμβολή από αέρα και το μετεγχειρητικό σοκ, εξακολούθησαν να ταξινομούνται στο κεφάλαιο «Τραυματισμοί, δηλητηριάσεις και ορισμένες συνέπειες από εξωτερικές αιτίες». Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 75

76 Μια άλλη αλλαγή ήταν ότι στην Ένατη Αναθεώρηση, οι τετραψήφιοι κωδικοί έπρεπε συχνά να διαβάζονται σε συνδυασμό με τους τριψήφιους κωδικούς για την επιβεβαίωση της πλήρους έννοιας και του σκοπού της υποκατηγορίας, ενώ στο σχέδιο που παρουσιάστηκε κατά τη Διάσκεψη οι κωδικοί ήταν σχεδόν πάντοτε πλήρεις και μπορούσαν να διαβαστούν ανεξάρτητα. Το σχέδιο διπλής ταξινόμησης για αιτιολογία και εκδήλωση, γνωστό ως σύστημα σταυρού και αστερίσκου, που προστέθηκε στην Ένατη Αναθεώρηση, αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής. Αυτό σχετιζόταν κυρίως με το γεγονός ότι η ταξινόμηση περιλάμβανε συχνά ένα μείγμα εκδήλωσης και άλλων πληροφοριών στα επίπεδα τριών και τεσσάρων ψηφίων, με τις ίδιες διαγνωστικές ετικέτες να εμφανίζονται μερικές φορές και στους δύο άξονες. Επίσης, πολλοί θεωρούσαν ότι το σύστημα δεν ήταν αρκετά περιεκτικό. Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, στο προσχέδιο της Δέκατης Αναθεώρησης οι πληροφορίες με αστερίσκο περιλαμβάνονταν σε 82 ομοιογενείς κατηγορίες τριών χαρακτήρων για προαιρετική χρήση. Αυτή η προσέγγιση επέτρεψε σε εκείνες τις διαγνωστικές δηλώσεις που περιέχουν πληροφορίες σχετικά τόσο με τη γενικευμένη υποκείμενη νοσολογική διαδικασία όσο και με κάποια εκδήλωση ή επιπλοκή σε συγκεκριμένο όργανο ή εντόπιση να λάβουν δύο κωδικούς, επιτρέποντας έτσι την ανάκτηση ή την κωδικοποίηση σύμφωνα με οποιονδήποτε από τους δυο άξονες. Κάθε ένα από τα κεφάλαια παρουσιάστηκε στη Διάσκεψη μαζί με την παρουσίαση των αλλαγών που έγιναν μετά την Ένατη Αναθεώρηση και μερικές γενικές πληροφορίες για κάποιες καινοτομίες. Ορισμένα θέματα σχετικά με τις αλλαγές στη δομή και το περιεχόμενο των κεφαλαίων συζητήθηκαν στη διάρκεια της Διάσκεψης και επιτεύχθηκε συμφωνία σχετικά με την παρακολούθηση και την τροποποίηση από τη γραμματεία. 7.5 Διεθνής Ονοματολογία Νοσημάτων Από το 1970, το Συμβούλιο για τις Διεθνείς Οργανώσεις Ιατρικών Επιστημών (CIOMS) είχε εμπλακεί στην προετοιμασία μιας Διεθνούς Ονοματολογίας Νοσημάτων (IND) που θα αποτελούσε συμπλήρωμα της ICD. Ο κύριος στόχος της IND ήταν να παρέχει ένα μόνο συνιστώμενο όνομα για κάθε νοσολογική οντότητα. Τα βασικά κριτήρια επιλογής του ονόματος ήταν ότι θα πρέπει να είναι συγκεκριμένο, σαφές, όσο το δυνατό πιο περιγραφικό και απλό, και να βασίζεται στην αιτία όπου αυτό είναι εφικτό. Για κάθε νόσημα ή σύνδρομο, για το οποίο προτάθηκε ένα όνομα, δόθηκε ένας όσο το δυνατό πιο σαφής αλλά και σύντομος ορισμός. Σε κάθε ορισμό επισυνάφθηκε ένας κατάλογος συνωνύμων. Όταν πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη, είχαν δημοσιευτεί οι τόμοι για τα νοσήματα του κατώτερου αναπνευστικού, τα λοιμώδη νοσήματα (ιογενή, βακτηριακά και παρασιτικά νοσήματα και μυκητιάσεις) και τις καρδιολογικές και αγγειακές παθήσεις, ενώ συνεχίζονταν οι εργασίες για τους τόμους που αφορούν το πεπτικό σύστημα, το γυναικείο γεννητικό σύστημα, το ουροποιητικό και αντρικό γεννητικό σύστημα, τα μεταβολικά και ενδοκρινικά νοσήματα, το αίμα και τα αιμοποιητικά όργανα, το ανοσοποιητικό σύστημα, το μυοσκελετικό σύστημα και το νευρικό σύστημα. Τα θέματα που προτάθηκαν για μελλοντικούς τόμους περιλάμβαναν τα ψυχιατρικά νοσήματα, καθώς και παθήσεις του δέρματος, του ωτός, της ρινός και του λάρυγγα, και του οφθαλμού και των εξαρτημάτων του. Η Διάσκεψη αναγνώρισε ότι μια επίσημη, ανανεωμένη και διεθνής ονοματολογία νοσημάτων είναι σημαντική για την ανάπτυξη της ICD και τη βελτίωση της συγκρισιμότητας των πληροφοριών υγείας. Η Διάσκεψη επομένως ΣΥΝΕΣΤΗΣΕ ότι η ΠΟΥ και το CIOMS προτρέπονται να διερευνήσουν αποτελεσματικούς ως προς το κόστος τρόπους επίτευξης της έγκαιρης ολοκλήρωσης και διατήρησης μιας τέτοιας ονοματολογίας. 7.6 Υλοποίηση της Δέκατης Αναθεώρησης της ICD Η Διάσκεψη ενημερώθηκε για την πρόθεση της ΠΟΥ να δημοσιεύσει τη λεπτομερή εκδοχή τεσσάρων χαρακτήρων της Δέκατης Αναθεώρησης σε τρεις τόμους: έναν που να περιέχει τον Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 76

77 Κατάλογο Κωδικών, ένα δεύτερο που να περιέχει όλους τους σχετικούς ορισμούς, πρότυπα, κανόνες και οδηγίες, και έναν τρίτο που να περιέχει το Αλφαβητικό Ευρετήριο. Η Διάσκεψη ενημερώθηκε επίσης ότι η εκδοχή τριών χαρακτήρων της Δέκατης Αναθεώρησης θα δημοσιευτεί ως ένας ενιαίος τόμος που θα περιέχει, στον Κατάλογο Κωδικών, όλες τις σημειώσεις που αφορούν τις νοσολογικές οντότητες που περιλαμβάνονται και εξαιρούνται. Θα περιέχει επίσης όλους τους σχετικούς ορισμούς, τα πρότυπα, τους κανόνες και τις οδηγίες και ένα πιο σύντομο Αλφαβητικό Ευρετήριο. Τα Κράτη Μέλη που προτίθενται να παράγουν εκδόσεις της Δέκατης Αναθεώρησης στην εθνική τους γλώσσα θα πρέπει να ενημερώνουν τον ΠΟΥ σχετικά με τις προθέσεις τους. Αντίγραφα των προσχεδίων της ICD στα επίπεδα τριών και τεσσάρων χαρακτήρων θα διατεθούν από τον ΠΟΥ τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή. Αναφορικά με τη φυσική εμφάνιση των σελίδων και τη γραμματοσειρά τόσο για τον Κατάλογο Κωδικών όσο και για το Αλφαβητικό Ευρετήριο, η Διάσκεψη έλαβε διαβεβαίωση ότι οι συστάσεις από τους Επικεφαλήςτων Κέντρων και τα παράπονα από τους χρήστες της ICD θα λαμβάνονται υπόψη, και ότι θα γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια για τη βελτίωση αυτών των πτυχών σε σύγκριση με την Ένατη Αναθεώρηση. Όπως και με την Ένατη Αναθεώρηση, σκοπός ήταν να αναπτυχθεί υλικό για την εκ νέου κατάρτιση των χρηστών της ICD, με τη βοήθεια των Συνεργαζόμενων Κέντρων. Την ευθύνη για τα σεμινάρια κατάρτισης είχαν τα περιφερειακά γραφεία της ΠΟΥ και οι χώρες. Τα σεμινάρια θα πραγματοποιούνταν από τα τέλη του 1991 έως τα τέλη του 1992, με λήξη πριν από την υλοποίηση της Δέκατης Αναθεώρησης. Η ανάπτυξη του υλικού για τη βασική κατάρτιση νέων χρηστών της ICD θα γινόταν επίσης από την ΠΟΥ δεν είχε, ωστόσο, προγραμματιστεί να ξεκινήσουν τα μαθήματα πριν από το 1993[25] Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η ΠΟΥ ήταν έτοιμη να παρέχει τη Δέκατη Αναθεώρηση (τόσο τον Κατάλογο Κωδικών όσο και το Αλφαβητικό Ευρετήριο) σε ηλεκτρονική μορφή. Μελλοντικά, με τη βοήθεια των Συνεργαζόμενων Κέντρων, υπήρχε και η δυνατότητα παροχής πρόσθετου λογισμικού. Πριν από την υλοποίηση της Δέκατης Αναθεώρησης θα πρέπει να υπάρχει ένα κλειδί για τη μετατροπή από την Ένατη στη Δέκατη Αναθεώρηση και αντίστροφα. Καθώς οι δραστηριότητες ανάπτυξης που είχαν επικυρωθεί από την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων έγιναν έγκαιρα, η Διάσκεψη ΣΥΝΕΣΤΗΣΕ ότι η Δέκατη Αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Νόων θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου Μελλοντική Αναθεώρηση της ICD Η Διάσκεψη συζήτησε τις δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν κατά την εκτεταμένη περίοδο χρήσης της Ένατης Αναθεώρησης, σε σχέση με την εμφάνιση νέων νοσημάτων και την έλλειψη μηχανισμού ανανέωσης για το χειρισμό τους. Συζητήθηκαν διάφορες προτάσεις μηχανισμών για την αντιμετώπιση αυτών των δυσκολιών και την αποφυγή παρόμοιων προβλημάτων αναφορικά με τη Δέκατη Αναθεώρηση. Έγινε αισθητή σε όλους η ανάγκη για συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών ώστε να τυποποιηθεί η χρήση της Δέκατης Αναθεώρησης μεταξύ χωρών, αλλά και το γεγονός ότι οποιεσδήποτε αλλαγές θα προτείνονταν κατά τη «διάρκεια ζωής» της θα πρέπει να εξετάζονται πολύ προσεχτικά σε σχέση με τον αντίκτυπό τους στις αναλύσεις και τις τάσεις. Συζητήθηκε ο τύπος του φόρουμ στο οποίο θα μπορούν να συζητούνται τέτοιες αλλαγές και η δυνατότητα χρήσης του κενού γράμματος «U» για την καταχώρηση νέου ή προσωρινού κωδικού. Συμφωνήθηκε ότι δεν θα ήταν εφικτό να διοργανώνονται διασκέψεις αναθεώρησης πιο συχνά από κάθε 10 έτη. Βάσει των αναγκών που εκφράστηκαν, και το γεγονός ότι δε θα ήταν κατάλληλο να γίνουν προσπάθειες προσδιορισμού ή καθορισμού της ακριβούς διαδικασίας που θα πρέπει να ακολουθηθεί, η Διάσκεψη ΣΥΝΕΣΤΗΣΕ ότι η επόμενη Διεθνής Διάσκεψη Αναθεώρησης πρέπει να διοργανωθεί μετά από δέκα χρόνια, και ότι η ΠΟΥ θα πρέπει να επικυρώσει την έννοια της διαδικασίας ανανέωσης μεταξύ των αναθεωρήσεων και να εξετάσει τη δυνατότητα εφαρμογής κάποιου αποτελεσματικού μηχανισμού ανανέωσης. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 77

78 7.8 Συμπεράσματα Στην συγκεκριµένη προσπάθεια έγινε µία καταγραφή των προτύπων που χρησιµοποιούνται προκειµένου να αποτυπωθεί η διαλειτουργικότητα των διαδικασιών ηλεκτρονικής υγείας. Στόχος της εργασίας ήταν να δηµιουργηθεί ένας γρήγορος οδηγός διαλειτουργικότητας για τις λειτουργίες που περιγράφονται από τον HITSP σε ανώτερο επίπεδο. Πιο συγκεκριµένα να αποτελέσει ένα σηµείο γρήγορης ενηµέρωσης για τον κάθε ενδιαφερόµενο προκειµένου να εστιάσει στα πρότυπα που τον αφορούν. Από τη συγκεκριµένη έρευνα φάνηκε ότι υπάρχει ανάγκη χαρτογράφησης της όλης πληροφορίας που παρέχεται προκειµένου να πετυχαίνεται γρηγορότερη κατανόηση και αποτελεσµατική χρήση των προτύπων. Προς αυτήν την κατεύθυνση µπορεί να δηµιουργηθούν πολλά επίπεδα ενηµέρωσης σε µελλοντικές ανάλογες εργασίες και παράλληλα να εξετασθεί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο τι αντίστοιχα έχει δηµιουργηθεί για την υλοποίηση της διαλειτουργικότητας στην ηλεκτρονική υγείας. Η υιοθέτηση και χρήση της 10ης Αναθεώρησης της ICD από όλους τους φορείς του τομέα υγείας στην Ελλάδα θα δώσει τη δυνατότητα εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της πληροφόρησης για τη υγεία στη χώρα μας. Σε διεθνές επίπεδο, θα διαθέτουμε απόλυτα συγκρίσιμα στοιχεία νοσηρότητας και θνησιμότητας όπως αυτά διατίθενται από τις διάφορες βάσεις δεδομένων της ΠΟΥ και άλλων διεθνών οργανισμών. Εκτός όμως της διεθνούς διάστασης των ωφελειών από τη χρήση της ICD-10, υπάρχουν και οφέλη τα οποία σχετίζονται με την επιδημιολογική παρακολούθηση της επίπτωσης και του επιπολασμού των νόσων και άλλων συναφών προβλημάτων υγείας, και την παραγωγή αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε περιφερειακό, τοπικό, αλλά και σε επίπεδο μονάδας υγείας. Στην καθημερινή κλινική πράξη, η ICD-10 μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον ιατρικό φάκελο, στα πιστοποιητικά θανάτου, για την έκδοση κατευθυντηρίων οδηγιών και για την έρευνα. Τέλος, συμβάλλει αποτελεσματικά στην αποδοτικότερη λειτουργία του τομέα υγείας αφού διευκολύνει θέματα διοίκησης και διαχείρισης υπηρεσιών υγείας, όπως την αποζημίωση των ιατρικών υπηρεσιών και την παρακολούθηση και ανάλυση των δαπανών υγείας, διευκολύνοντας το σχεδιασμό και την κατανομή των πόρων με τέτοιο τρόπο ώστε να βελτιώνονται τόσο η ποιότητα όσο και η αποδοτικότητα των υπηρεσιών υγείας. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 78

79 8. Διαγράμματα UML για την περιγραφή της ανάπτυξης της εφαρμογής 8.1 Ορισμός προβλήματος Η εργασία έχει ως θέμα μελέτης, ανάλυσης και υλοποίησης στις υπηρεσίες κοινωνικής υγείας. Πρόκειται για την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, μία υπηρεσία που σε χώρες με υψηλότερο επιστημονικό επίπεδο είχε συλληφθεί ως ιδέα στα μέσα τις δεκαετίας το Παρά τις πολλές αντιδράσεις που παρουσιάστηκαν σε πολλές χώρες λόγω του φόβου και φημολογίας πως θα αποτελέσει μέσο χειραγώγησης και λόγω της δυσκολίας στη διαχείριση της αλλαγής καθυστέρησε αρκετά να γίνει αποδεκτή. Σε αυτή την σταθερά αλλά αργά βαδίζουσα αποδοχή συντέλεσαν δύο παράγοντες. Ο πρώτος η επαφή με συνανθρώπους που διαμένουν σε άλλες χώρες που η ηλεκτρονική συνταγογράφηση είναι σε λειτουργία. Ο δεύτερος λόγος που την καθιστά ολοένα και πιο αποδεκτή, είναι η επαφή των πολιτών όλο και περισσότερο με αντίστοιχες υπηρεσίες, οι οποίες δεν καταγράφουν πληροφορίες τόσο προσωπικών δεδομένων χωρίς την άδεια του χρήστη. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για αυτή την αποδοχή. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί μεν να διακινείται και προσωπικό υλικό, όπως φωτογραφίες, βίντεο, ανθρώπινες σχέσεις και απόψεις, αλλά μόνο με τη συναίνεση του κατόχου του λογαριασμού, ο οποίος είναι και σε θέση να αναιρέσει όποια πληροφορία παρείχε. Αυτό όμως που βοηθά κατά κύριο λόγο σε αυτή την εξοικείωση είναι η ασφάλεια που παρέχουν. Δηλαδή το γεγονός ότι είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσει κανείς πρόσβαση στο λογαριασμό του, που προστατεύεται με κωδικό εισόδου ο οποίος αν εισαχθεί τρεις φορές λανθασμένα, ο λογαριασμός «παγώνει». Ως επακόλουθο των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω, ζητείται λοιπόν να αναπτυχθεί λογισμικό e-farmaka για την ηλεκτρονική συγγραφή θεραπευτικών αγωγών (συνταγών) σε ασφαλισμένους ταμείων υγείας, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του εθνικού συστήματος υγείας. Το λογισμικό e-farmaka θα χειρίζονται οι συμβεβλημένοι με τα ταμεία υγείας ιατροί καθώς και τα φαρμακεία. Ο ιατρός αφού ελέγξει την εγκυρότητα του βιβλιαρίου ασφάλισης του ασθενή και έχει από την εξέταση προκύψει απαραίτητη θεραπευτική αγωγή προχωράει στη διαδικασία συνταγογράφησης. Μέχρι και πριν λίγα χρόνια η συνταγογράφηση αυτή γίνεται χειρόγραφα σε βιβλιάρια συνταγών με συγκεκριμένη φόρμα, η οποία και θα πρέπει να μεταφερθεί στη νέα εφαρμογή. Ο ασφαλισμένος λαμβάνει τη συνταγή και την εκτελεί σε φαρμακείο της επιλογής του. Με την νέα εφαρμογή καταργούνται τα έντυπα βιβλιάρια συνταγών. Ο ιατρός θα πρέπει να πιστοποιείται στην εφαρμογή e-farmaka, να βρίσκει τον ασφαλισμένο με βάση τον αριθμό μητρώου κοινωνικής ασφάλισης (ΑΜΚΑ) και να συνταγογραφεί στην ηλεκτρονική φόρμα συνταγογράφησης. Ο ασφαλισμένος θα παραλαμβάνει εκτυπωμένη και υπογεγραμμένη συνταγή που θα έχει μοναδικό κωδικό αριθμό με τον οποίο θα γίνεται και η αναζήτηση της συνταγής στην εφαρμογή από τον φαρμακοποιό. Το λογισμικό θεωρείται ότι θα έχει στη διάθεση του μία αποθήκη δεδομένων με τα προσωπικά στοιχεία των ασφαλισμένων, τα οποία περιλαμβάνουν τον ΑΜΚΑ και χρησιμοποιούνται για τη σύνδεση του ασφαλισμένου με τη συνταγή. Μία αποθήκη δεδομένων με τα στοιχεία των συμβεβλημένων ιατρών, τα οποία περιλαμβάνουν τα στοιχεία πιστοποίησης για την εφαρμογή. Μία αποθήκη δεδομένων με τα στοιχεία των φαρμακείων. Μία αποθήκη δεδομένων με τα φάρμακα που είναι διαθέσιμα στο εμπόριο, με πληροφορίες για το αν είναι διαθέσιμα από τα διάφορα ταμεία (λίστες φαρμάκων). Οι συνταγές θα κρατούνται ηλεκτρονικά σε κεντρικό πληροφοριακό σύστημα. Ακολουθούν τα ζητούμενα της εργασίας όπως αυτά δόθηκαν στα πλαίσια της μεταπτυχιακής εργασίας. Με βάση το θέμα της εργασίας θα πραγματοποιηθεί η Ανάπτυξη των φάσεων του μοντέλου ανάπτυξης λογισμικού (Rational Unified Process) χρησιμοποιώντας τα 9 διαγράμματα της UML με χρήση ενός εργαλείου CASE της επιλογής μας, συγκεκριμένα του Rational Rose. Ακολουθεί η συνοπτική ανάπτυξη με βάση το μοντέλο του καταρράκτη (ανάλυση και σχεδιασμός) χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της δομημένης ανάλυσης και σχεδιασμού με Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 79

80 χρήση ενός εργαλείου CASE της επιλογής μας. Γίνεται σύγκριση και σχολιασμός των παραπάνω προσεγγίσεων προσεγγίσεις και τέλος ανάπτυξη ενός μέρους της εργασίας σε μια γλώσσα προγραμματισμού. [15][16] Θα ξεκινήσουμε με την αντικειμενοστρεφή προσέγγιση του προβλήματος και θα ακολουθήσει η λειτουργική προσέγγιση. Τα εργαλεία που επιλέξαμε για την ανάπτυξη της εργασίας είναι τα Rational Rose και MS Visio ενώ η ανάπτυξη της εφαρμογής θα γίνει σε Visual Basic. Θα επικεντρωθούμε στην εφαρμογή από την πλευρά των ιατρών και μάλιστα κυρίως για τη βασική εργασία της συνταγογράφησης (καταχώρηση συνταγής). Αφήνουμε την περιγραφή της εφαρμογής από την πλευρά του φαρμακείου για να υπάρχει μία πιο ολοκληρωμένη άποψη για τη χρησιμότητα της ίδιας της εφαρμογής.[12][13][14] 8.2 Αναλυτική Περιγραφή Εφαρμογής Ακολουθεί μία αναλυτική περιγραφή μιας πρότυπης εφαρμογής ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα το πρόβλημα και να μπορέσουμε να το αναλύσουμε σε μικρότερα μέρη για την καλύτερη κατανόησή του. Από τη πλευρά του ιατρού Ο ιατρός εισάγεται στο σύστημα e-farmaka αφού πιστοποιηθεί μέσω του προσωπικού λογαριασμού (όνομα χρήστη-κωδικός πρόσβασης) και αποκτά πρόσβαση στο περιβάλλον του ιατρού όπου και υπάρχουν τέσσερις φάκελοι: Ο φάκελος «Αρχική» περιέχει ενημερωτικό υλικό και οδηγίες. Ο φάκελος «Καταχώρηση συνταγής» αφορά τη δημιουργία μίας συνταγής και περιέχει τα στοιχεία του ιατρού(εμφανίζονται αυτόματα), τα στοιχεία του ασφαλισμένου (εμφανίζονται αυτόματα μετά την εισαγωγή του ΑΜΚΑ), την ίδια τη συνταγή (δηλ. τη διάγνωση, τα φάρμακα, τη δοσολογία, τη συμμετοχή και οδηγίες λήψης). Η συνταγή αυτή αποκτά αυτόματα μοναδικό κωδικό αριθμό (αριθμός συνταγής) μετά την καταχώρησή της. Όλα τα πεδία της συνταγής πρέπει να συμπληρώνονται υποχρεωτικά από τον ιατρό εκτός του πεδίου «συμμετοχή» για το οποίο αν δε συμπληρωθεί από τον ιατρό λαμβάνει την ανώτατη τιμή 25%. Ο φάκελος «Αναζήτηση συνταγής» δίνει τη δυνατότητα στον ιατρό να δει όλες τις συνταγές που έχει καταχωρήσει. Επίσης, δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης καταχωρημένων συνταγών με βάση τον ΑΜΚΑ του ασφαλισμένου (στην περίπτωση αυτή το σύστημα ζητά να δηλωθεί ότι ο ασθενής παρευρίσκεται και συναινεί, και καταγράφει την κίνηση για ενημέρωση του ασθενή). Ο φάκελος «Τα στοιχεία μου» περιέχει τα στοιχεία του ιατρού, όπως αυτά καταγράφηκαν από την αίτηση εγγραφής του και δεν επιδέχονται αλλαγής εκτός από τον κωδικό πρόσβασης στην εφαρμογή. Από την πλευρά του φαρμακείου Ο φαρμακοποιός λαμβάνει από τον ασφαλισμένο το βιβλιάριο ασφάλισης και την εκτυπωμένη συνταγή. Ο φαρμακοποιός εισάγεται στο σύστημα e-farmaka αφού πιστοποιηθεί μέσω του προσωπικού λογαριασμού (όνομα χρήστη-κωδικός πρόσβασης*) και αποκτά πρόσβαση στο περιβάλλον του φαρμακείου όπου και υπάρχουν πέντε φάκελοι: Ο φάκελος «Αρχική» περιέχει ενημερωτικό υλικό και οδηγίες. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 80

81 Ο φάκελος «Εκτέλεση συνταγής» αφορά την εκτέλεση μίας συνταγής. Εκεί εισάγει τον αριθμό συνταγής και εμφανίζεται η συνταγή. Εισάγει τα φάρμακα που θα παραδώσει μέσω bar code scanner. Το σύστημα πιστοποιεί ότι το φάρμακο που έγραψε ο ιατρός είναι ίδιο με αυτό που διάβασε ο bar code scanner και έτσι επιτρέπει την εκτέλεση. Σημειώνεται ότι επιτρέπεται επίσης η μερική εκτέλεση συνταγής. Ο φάκελος «Αναζήτηση συνταγής» το φαρμακείο μπορεί να αναζητήσει συνταγές που έχουν εκτελεστεί στο συγκεκριμένο φαρμακείο. Ο φάκελος «Τα στοιχεία μου» περιέχει τα στοιχεία του φαρμακείου όπως αυτά καταγράφηκαν από την αίτηση εγγραφής του και δεν επιδέχονται αλλαγής εκτός από τον κωδικό πρόσβασης στην εφαρμογή. Στο φάκελο «Εκκαθάριση» το φαρμακείο μπορεί να εκτυπώσει συγκεντρωτικές μηνιαίες καταστάσεις Με βάση τα παρακάνω αρχίζουμε τη διαδικασία ανάπτυξης λογισμικού με πρώτη τη αντικειμενοστρεφής προσέγγιση. 8.3 Σύλληψη απαιτήσεων Η συγκεκριμένη εφαρμογή θα πρέπει να εξυπηρετεί διάφορες λειτουργίες από την πλευρά του γιατρού προς τον ασθενή-ασφαλισμένο. Πιο αναλυτικά θα πρέπει να γίνεται καταχώρηση του έκαστου ιατρού, δηλαδή καταγραφή των βασικών στοιχείων του καθώς επίσης και των λειτουργιών τις οποίες διαπράττει. Το ίδιο θα πρέπει να πραγματοποιείται και από την πλευρά του ασφαλισμένου. Επιπλέον καταχωρούνται πληροφορίες για το βιβλιάριο, την συνταγή και τα φάρμακα που αυτή περιέχει. Τα στοιχεία του ιατρού(κωδικός, ονοματεπώνυμο, τηλέφωνο, ειδικότητα )εμφανίζονται αυτόματα, τα στοιχεία του ασφαλισμένου (ΑΜΚΑ, ονοματεπώνυμο, ημ.γέννησης, διεύθυνση, τηλέφωνο) εμφανίζονται αυτόματα μετά την εισαγωγή του ΑΜΚΑ, η συνταγή (δηλ. τη διάγνωση, τα φάρμακα, τη δοσολογία, τη συμμετοχή και οδηγίες λήψης). Η συνταγή αυτή αποκτά αυτόματα μοναδικό κωδικό αριθμό (αριθμός συνταγής) μετά την καταχώρησή της. Όλα τα πεδία της συνταγής πρέπει να συμπληρώνονται υποχρεωτικά από τον ιατρό εκτός του πεδίου «συμμετοχή» για το οποίο αν δε συμπληρωθεί από τον ιατρό λαμβάνει την ανώτατη τιμή 25%. Κάθε συνταγή αποτελείται από φάρμακα κατάλληλα κάθε φορά για την υπάρχουσα πάθηση. Ο κάθε ασφαλισμένος έχει ένα βιβλιάριο μοναδικό ενός ταμείου ασφάλισης για το οποίο και πραγματοποιείται έλεγχος από το γιατρό για την εγκυρότητα του ή μη (σε περίπτωση που δεν είναι θεωρημένο). Ο ιατρός θα έχει τη δυνατότητα να ελέγχει αρχικά το βιβλιάριο για την εγκυρότητά του, να εξετάζει τον ασφαλισμένο, να κάνει τη διάγνωση, να χορηγεί τη συνταγή η οποία αποτελείται από μια λίστα φαρμάκων γεγονότα που αποτυπώνονται και στα διαγράμματα παρακάτω. Θα δούμε λοιπόν αυτές τις λειτουργίες πιο αναλυτικά στην ανάπτυξη των διαγραμμάτων που παρουσιάζεται εκτενώς παρακάτω Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Αναπαριστά τις λειτουργίες ενός συστήματος από την οπτική γωνία του χρήστη. Αποτελεί μια ακολουθία ενεργειών που περιγράφουν την αλληλεπίδραση μεταξύ χρήστη και συστήματος. Περιλαμβάνουν επιτυχή κατάληξη ή διάφορες περιπτώσεις αποτυχίας). Είναι μέσο για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων καθώς αναπαριστά τους εξωτερικούς δράστες (actors) (ιατρός, ασφαλισμένος) και τις σχέσεις τους με τις περιπτώσεις χρήσης (use cases) του συστήματος Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 81

82 Ασφαλισμένος Λήψη συνταγής Σχήμα 8.1 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης (Ασφαλισμένος) Ιατρός Καταχώρηση συνταγής Σχήμα 8.2 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης (Ιατρός) Διάγραμμα τάξεων Αναπαριστά τη στατική δομή του συστήματος σε επίπεδο κλάσεων (class structure) και τα περιεχόμενά τους (contents). Πιο συγκεκριμένα αναπαριστά τις σχέσεις μεταξύ των κλάσεων με τη χρήση σχέσεων όπως είναι η συσχέτιση (association), η σχέση εξειδίκευσης (specialization), η σχέση γενίκευσης (generalization) και άλλες. Ένα σύστημα τυπικά μπορεί να έχει πολλά διαγράμματα κλάσεων. Αποτυπώνει τις σχέσεις μεταξύ των κλάσεων που εμφανίζονται στο μοντέλο του συστήματος. Οι σχέσεις που αποτυπώνονται είναι: Ο ιατρός ελέγχει την εγκυρότητα του βιβλιαρίου Ο ιατρός εξετάζει τον ασφαλισμένο Ο ιατρός χορηγεί τη συνταγή Ο ασφαλισμένος λαμβάνει τη συνταγή Ο ασφαλισμένος είναι κάτοχος βιβλιαρίου Η συνταγή αποτελείται από φάρμακα Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 82

83 Εξετάζει Ασφαλισμένος Λαμβάνει Συνταγή Χορηγεί Ιατρός Έχει Αποτελείται Βιβλιάριο_ασφάλισης Φάρμακα Ελέγχει Σχήμα 8.3 Διάγραμμα τάξεων 8.4 Ανάλυση & σχεδιασμός Συνεχίζουμε τη περαιτέρω ανάλυση των δυο πιο πάνω ειδών διαγραμμάτων προσθέτοντας επιπλέον στοιχεία σύμφωνα με τις λειτουργικές απαιτήσεις που έχουμε θέσει στην αρχή του κεφαλαίου Διαγράμματα περιπτώσεων χρήσης Πραγματοποιείται αναπαράσταση των λειτουργιών του συστήματος από την οπτική γωνία του χρήστη. Ο ιατρός καταχωρεί συνταγή, εξετάζει ασθενή-ασφαλισμένο, ελέγχει το βιβλιάριό του, χορηγεί φάρμακα. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 83

84 Έλεγχος βιβλιαρίου Εξέταση ασθενούς Καταχώρηση συνταγής Χορήγηση φαρμάκων Ιατρός Σχήμα 8.4 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Ο ασφαλισμένος με τη σειρά του είναι κάτοχος βιβλιαρίου. Εξετάζεται για την εύρεση της πάθησης, λαμβάνει τη λίστα με τα φάρμακα καθώς επίσης και τη συνταγή. Κατοχή βιβλιαρίου ασφάλισης Εξέταση πάθησης Ασφαλισμένος Λήψη φαρμάκων Λήψη συνταγής Σχήμα 8.5 Διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Διάγραμμα τάξεων Προστίθενται, σε σχέση με την προηγούμενη έκδοση του διαγράμματος τάξεων, τα χαρακτηριστικά της κάθε κλάσης που θα την προσδιορίζουν. Έτσι η επόμενη έκδοση του διαγράμματος απεικονίζεται παρακάτω. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 84

85 Εξετάζει Ασφαλισμένος ΑΜΚΑ Όνομα Επώνυμο Ημερομηνία_Γέννησης Διεύθυνση Τηλέφωνο Λαμβάνει Συνταγή Κωδικός_Συνταγής Διάγνωση Φάρμακα Δοσολογία Οδηγίες_Λήψης Συμμετοχή Χορηγεί Ιατρός Κωδικός_Ιατρού Όνομα Επώνυμο Τηλέφωνο Ειδικότητα Έχει Αποτελείται Βιβλιάριο_ασφάλισης ΑΜΚΑ Ταμείο_Ασφάλισης Όνομα Επώνυμο Εγκυρότητα Φάρμακα Κωδικός_Φαρμάκου Όνομα Πάθηση Δραστικό_Συστατικό Ταμείο_Ασφάλισης Ελέγχει Σχήμα 8.6 Διάγραμμα τάξεων 8.5 Εκπόνηση μελέτης της εφαρμογής Η παρούσα εφαρμογή σχεδιάζεται για να εξυπηρετεί διάφορες λειτουργίες από την πλευρά του γιατρού προς τον ασθενή-ασφαλισμένο. Πιο αναλυτικά θα πρέπει να γίνεται καταχώρηση του έκαστου ιατρού, δηλαδή καταγραφή των βασικών στοιχείων του καθώς επίσης και των λειτουργιών τις οποίες διαπράττει. Το ίδιο θα πρέπει να πραγματοποιείται και από την πλευρά του ασφαλισμένου. Επιπλέον καταχωρούνται πληροφορίες για το βιβλιάριο, την συνταγή και τα φάρμακα που αυτή περιέχει. Τα στοιχεία του ιατρού(κωδικός, ονοματεπώνυμο, τηλέφωνο, ειδικότητα )εμφανίζονται αυτόματα, τα στοιχεία του ασφαλισμένου (ΑΜΚΑ, ονοματεπώνυμο, ημ.γέννησης, διεύθυνση, τηλέφωνο) εμφανίζονται αυτόματα μετά την εισαγωγή του ΑΜΚΑ, η συνταγή (δηλ. τη διάγνωση, τα φάρμακα, τη δοσολογία, τη συμμετοχή και οδηγίες λήψης). Η συνταγή αυτή αποκτά αυτόματα μοναδικό κωδικό αριθμό (αριθμός συνταγής) μετά την καταχώρησή της. Όλα τα πεδία της συνταγής πρέπει να συμπληρώνονται υποχρεωτικά από τον ιατρό εκτός του πεδίου «συμμετοχή» για το οποίο αν δε συμπληρωθεί από τον ιατρό λαμβάνει την ανώτατη τιμή 25%. Κάθε συνταγή αποτελείται από φάρμακα κατάλληλα κάθε φορά για την υπάρχουσα πάθηση. Ο κάθε ασφαλισμένος έχει ένα βιβλιάριο μοναδικό ενός ταμείου ασφάλισης για το οποίο και Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 85

86 πραγματοποιείται έλεγχος από το γιατρό για την εγκυρότητα του ή μη (σε περίπτωση που δεν είναι θεωρημένο). Ο ιατρός θα έχει τη δυνατότητα να ελέγχει αρχικά το βιβλιάριο για την εγκυρότητά του, να εξετάζει τον ασφαλισμένο, να κάνει τη διάγνωση, να χορηγεί τη συνταγή η οποία αποτελείται από μια λίστα φαρμάκων γεγονότα που αποτυπώνονται και στα διαγράμματα παρακάτω. Θα δούμε λοιπόν αυτές τις λειτουργίες πιο αναλυτικά στην ανάπτυξη των τελικών διαγραμμάτων που παρουσιάζεται εκτενώς παρακάτω. Σε αυτή τη φάση θα γίνει παρουσίαση και των 9 διαγραμμάτων ξεκινώντας με αυτό των περιπτώσεων χρήσης και τάξεων και ακολουθώντας τα υπόλοιπα Διαγράμματα Περιπτώσεων Χρήσης Προσθέτοντας την ανάκτηση προηγούμενων αποτελεσμάτων στην τελική έκδοση του διαγράμματος περιπτώσεων χρήσης και έχουμε τα παρακάτω διάγραμμα: Έλεγχος βιβλιαρίου Εξέταση ασθενούς Καταχώρηση συνταγής Χορήγηση φαρμάκων Ιατρός Ανάκτηση συνταγής Σχήμα 8.7 Κύριο διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Προσθέτοντας την εξέταση της πάθησης του ασφαλισμένου από τον ιατρό. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 86

87 Ασφάλιση σε ταμείο Εξέταση πάθησης Κατοχή βιβλιαρίου ασφάλισης Ιατρός Ασφαλισμένος Λήψη φαρμάκων Λήψη συνταγής Σχήμα 8.8 Κύριο διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Προσθέτουμε την ιδιότητα του ιατρού να παρεμβαίνει για τον έλεγχου της εγκυρότητας του βιβλιαρίου και έχουμε και ένα επιπλέον διάγραμμα συμπληρωματικό, το παρακάτω. Ιατρός Έλεγχος για εγκυρότητα βιβλιαρίου Χορήγηση συνταγής Σχήμα 8.9 Συμπληρωματικό διάγραμμα περιπτώσεων χρήσης Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 87

88 8.5.2 Διάγραμμα Τάξεων Το τελικό διάγραμμα τάξεων απεικονίζεται παρακάτω στο Σχήμα ΑΜΚΑ Όνομα Επώνυμο Ημ.Γέννησης Διεύθυνση Τηλέφωνο 1..n Ασφαλισμένος Λαμβάνει_Συνταγή() Εξετάζεται() Ασφαλίζεται_σε_Ταμείο() 1 Έχει Λαμβάνει 1 n Εξετάζει Συνταγή Κωδικός_Συνταγής Διάγνωση Φάρμακα Δοσολογία Οδηγίες_Λήψης Συμμετοχή ΑΜΚΑ Χορηγείται() Περιλαμβάνει_Φάρμακα() 1 Αποτελείται 1..n Χορηγεί 1..n Κωδικός_Ιατρού Όνομα Επώνυμο Τηλέφωνο Ειδικότητα 1..n Ιατρός Ελέγχει() Εξετάζει_Ασθενή() Συνταγογραφεί() Αναζητεί_Εγκυρότητα_Βιβλιαρίου() Ανακτά_Συνταγή() 1 Βιβλιάριο_Ασφάλισης ΑΜΚΑ Ταμείο_Ασφάλισης Όνομα Επώνυμο Εγκυρότητα Περιέχει_Συνταγές() Ανήκει_σε_Ασφαλισμένο() 1..n Φάρμακα Κωδικός_Φαρμάκου Όνομα Πάθηση Δραστικό_Συστατικό Ταμείο_Ασφάλισης Ανήκουν_σε_Συνταγή() Έχουν_Κωδικό() 1 Ελέγχει 1..n Σχήμα 8.10 Κύριο διάγραμμα τάξεων Διάγραμμα Αντικειμένων Το διάγραμμα αντικειμένων δείχνει ουσιαστικά την στατική δομή του συστήματος σε επίπεδο αντικειμένων. Αποτυπώνει τις σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων που εμφανίζονται στο μοντέλο του συστήματος. Χρησιμοποιείται όταν συγκεκριμένα στιγμιότυπα των κλάσεων κάνουν το μοντέλο πιο ευκολονόητο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση απεικονίζονται όλα τα αντικείμενα της εφαρμογής που είναι ο ιατρός, ο ασφαλισμένος, τα φάρμακα, οι συνταγές και τα βιβλιάρια. (Σχήμα 8.11). Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 88

89 :Βιβλιάρια :Συνταγές :Φάρμακα :Ιατροί :Ασφαλισμένοι Σχήμα 8.11 Κύριο διάγραμμα αντικειμένων Διάγραμμα Συνεργασίας Είναι μια εναλλακτική αποτύπωση του διαγράμματος σειράς. Αντί να διαρθρώσουμε τα μηνύματα κατά τον άξονα του χρόνου, τα τοποθετούμε πάνω σε ένα διάγραμμα αντικειμένων. Δείχνει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις κλάσεις για μια περίπτωση χρήσης, χωρίς να είναι διαρθρωμένο κατά τον άξονα του χρόνου. 1: Ελέγχει :Βιβλιάρια_Ασφάλισης 2: Εξετάζει : Ιατρός : Ασφαλισμένος 3: Χορηγούνται :Φάρμακα :Συνταγές 4: Αποτελούνται 5: Αγοράζονται :Φαρμακεία Σχήμα 8.12 Κύριο διάγραμμα συνεργασίας Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 89

90 8.5.5 Διάγραμμα Σειράς Το διάγραμμα σειράς (sequence diagram) είναι ένα διάγραμμα ροής που απεικονίζει τη σειρά των ενεργειών ενός σεναρίου στον άξονα του χρόνου. Εξηγεί ποιος δράστης εκκινεί μια ενέργεια και με ποιον άλλο δράστη συνεργάζεται. Δεν δείχνει εναλλακτικές πορείες, παρά μόνο την κύρια ροή προς την επιτυχημένη κατάληξη. Το διάγραμμα ακολουθίας μοντελοποιεί ένα σενάριο, συνήθως το επιτυχές ή το αναμενόμενο. Γι αυτό δεν έχει σημεία διακλάδωσης (ρόμβους) παρά μόνο μια ακολουθία ενεργειών. : Ιατρός Ελέγχει() :Βιβλιάρια_Ασφάλισης :Ασφαλισμένοι :Συνταγές :Φάρμακα Εξετάζει() Λαμβάνει() Αποτελούνται() Περιέχουν() Χορηγούνται Σχήμα 8.13 Κύριο διάγραμμα σειράς Διάγραμμα Καταστάσεων Σε αυτό το είδος διαγράμματος εντοπίζονται οι διακριτές καταστάσεις που μπορεί να μπει το αντικείμενο. Πραγματοποιείται εντοπισμός συμβάντων που προκαλούν μετάβαση ανάμεσα στις καταστάσεις. Συνήθως η μετάβαση από μια κατάσταση σε μια άλλη σηματοδοτείται από την αποστολή ενός μηνύματος από ένα αντικείμενο σε ένα άλλο αντικείμενο. Επιπλέον φαίνεται ποιες καταστάσεις ακολουθούνται για την σωστή εκτέλεση της εφαρμογής. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 90

91 Έλεγχος βιβλιαρίου ασφαλισμένου έγκυρο βιβλιάριο Εξέταση ασφαλισμένου μη έγκυρο βιβλιάριο πραγματοποιείται Διάγνωση τέλος επίσκεψης βρέθηκε η πάθηση ολοκλήρωση συνταγής πέρασμα στο βιβλιάριο Συνταγή με φάρμακα συνταγογράφηση Αναζήτηση κατάλληλων φαρμάκων Σχήμα 8.14 Κύριο διάγραμμα καταστάσεων Διάγραμμα Δραστηριοτήτων Αναπαριστά μια σειριακή ροή των ενεργειών (ροή εργασίας) που εκτελούνται σε ένα σύστημα. Καταγράφει μια συγκεκριμένη επιχειρησιακή διαδικασία ή τη δυναμική μιας ομάδας αντικειμένων. Προβάλει μια άποψη των ροών και περιγράφει τι συμβαίνει κατά την εξέλιξη μιας περίπτωσης χρήσης μεταξύ των κλάσεων. Κύριο στοιχείο είναι οι ενέργειες (actions). Επίσης αναπαρίστανται συνθήκες (conditions), σημεία αποφάσεων (decisions)και παράλληλες εκτελέσεις ενεργειών. Γενικά αποτυπώνει τη ροή των δραστηριοτήτων μέσα σε μια περίπτωση χρήσης. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 91

92 Εξέταση ασφαλισμένου Διάγνωση πάθησης βιβλιάριο έγκυρο ελέγχει βιβλιάριο Χορήγηση συνταγής μη έγκυρο βιβλιάριο δεν περιλαμβάνει φάρμακα περιλαμβάνει φάρμακα Σχήμα 8.15 Κύριο διάγραμμα δραστηριοτήτων Διάγραμμα Εξαρτημάτων Αναπαριστά σε υψηλό επίπεδο τη δομή του κώδικα. Συστατικό είναι μία φυσική μονάδα υλοποίησης κώδικα. Επίσης αναπαριστώνται οι αλληλοσυνδέσεις μεταξύ των συστατικών, συμπεριλαμβανομένου των συστατικών κώδικα, των συστατικών δυαδικού κώδικα και των εκτελέσιμων συστατικών. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 92

93 Ελέγχει_Βιβλιάριο.java Main.java Νέα_Εξέταση.java Γράφει_Συνταγή.java Βρίσκει_Πάθηση.java Σχήμα 8.16 Κύριο διάγραμμα εξαρτημάτων Διάγραμμα Διανομής Αναπαριστά τη φυσική αρχιτεκτονική του υλικού (hardware) και του λογισμικού σε ένα σύστημα. Αναπαριστώνται οι μηχανές και οι υπολογιστές (nodes) που χρησιμοποιούνται από το σύστημα καθώς και οι συνδέσεις τους. Κόμβοι είναι τα φυσικά αντικείμενα που στη γενική περίπτωση έχουν τουλάχιστον μνήμη και δυνατότητα επεξεργασίας. Client A <<TCP/IP>> Application Server Database Server <<TCP/IP>> Client B Σχήμα 8.17 Κύριο διάγραμμα διανομής Δείχνει τους υπολογιστές και τις συσκευές (κόμβους) καθώς και τον τύπο των συνδέσεων. Εκτελέσιμα αντικείμενα φανερώνουν ποιες μονάδες λογισμικού εκτελούνται σε κάθε κόμβο. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 93

94 8.6 Λειτουργική προσέγγιση Με το μοντέλο του καταρράκτη οι δραστηριότητες ανάπτυξης οργανώνονται σειριακά σε καλά ορισμένες φάσεις. Στο σχήμα που ακολουθεί φαίνεται το μοντέλο του καταρράκτη, ολοκληρωμένο με τις διαδικασίες ανάπτυξης, τις επιμέρους φάσεις και τις Εργασίες (Σχήμα 8.18) Σχήμα 8.18 Μοντέλο καταρράκτη Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 94

95 9. Δομημένη ανάλυση των απαιτήσεων του συστήματος Ξεκινάμε ωστόσο σε αυτό το κεφάλαιο με κάποια παραδείγματα για τη δομημένη ανάλυση των απαιτήσεων και προχωράμε με τα διαγράμματα ροής δεδομένων. 9.1 Λειτουργικές Απαιτήσεις Στην παράγραφο αυτή γίνεται αναφορά σε παραδείγματα λειτουργικών απαιτήσεων. Αναζήτηση στοιχείων ασφαλισμένου Περιγραφή: O χρήστης (ιατρός) εισάγει τον ΑΜΚΑ του ασφαλισμένου στη φόρμα και αυτόματα γίνεται αναζήτηση και ανάκτηση των προσωπικών στοιχείων του ασφαλισμένου. Είσοδος: ΑΜΚΑ ασφαλισμένου Επεξεργασία: Ανάκτηση. Έξοδος: Προσωπικά στοιχεία ασφαλισμένου (Όνομα, Επώνυμο, Ημ. Γέννησης, Δ/νση) Έλεγχος διαθέσιμων φαρμάκων Περιγραφή: O χρήστης (ιατρός) εισάγει την πάθηση που έχει διαγνώσει ή/ και το δραστικό συστατικό του φαρμάκου που επιθυμεί και το σύστημα διαλέγει τα διαθέσιμα για τον ασφαλιζόμενο (με βάση το ταμείο ασφάλισης) φάρμακα. Είσοδος: Πάθηση, δραστικό συστατικό, ταμείο ασφάλισης. Επεξεργασία: Ανάκτηση. Έξοδος: Λίστα φαρμάκων. Συγγραφή νέας αγωγής Περιγραφή: Το σύστημα έχει διαθέσιμα αυτόματα για τον χρήστη (ιατρός) στη φόρμα συγγραφής αγωγής, τον ΑΜΚΑ του ασφαλισμένου και τη λίστα φαρμάκων. Ο ιατρός εισάγει τη διάγνωση και επιλέγει φάρμακα και στοιχεία για αυτά (ποσότητα, συμμετοχή ασφαλισμένου, δοσολογία και οδηγίες λήψης). Είσοδος: Στοιχεία συνταγής (ΑΜΚΑ ασφαλισμένου, διάγνωση, φάρμακα, ποσότητα, συμμετοχή ασφαλισμένου, δοσολογία και οδηγίες λήψεις). Επεξεργασία: Καταχώρηση Έξοδος: Νέα συνταγή, Αριθμός συνταγής 9.2 Μη Λειτουργικές Απαιτήσεις Στην παράγραφο αυτή γίνεται αναφορά σε παραδείγματα λειτουργικών απαιτήσεων. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 95

96 Απαίτηση ανάπτυξης Να γίνει ανάπτυξη με βάση το μοντέλο του καταρράκτη χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της δομημένης ανάλυσης. Απαίτηση Βάσεων Δεδομένων Tο λογισμικό θα πρέπει να διατηρεί αποθήκη δεδομένων με τις ηλεκτρονικές συνταγές σε κεντρικό πληροφοριακό σύστημα. 9.3 Διαγράμματα ροής δεδομένων και λεξικά δεδομένων Ένα διάγραμμα ροής δεδομένων (data-flow diagram ή DFD ή ΔΡΔ) είναι μια γραφική αναπαράσταση της "ροής" των δεδομένων διαμέσου ενός πληροφοριακού συστήματος. Σε ένα διάγραμμα ροής δεδομένων, τα δεδομένα ρέουν από μια εξωτερική πηγή δεδομένων προς έναν εσωτερικό αποθηκευτικό χώρο δεδομένων ή έναν εξωτερικό προορισμό δεδομένων, μέσω μιας εσωτερικής διεργασίας. Για την εργασία μας θα δούμε την ανάλυση της διεργασίας συνταγογράφησης. Πρώτα κατασκευάζουμε ένα κατάλογο των πηγών και των αποδεκτών του συστήματος μας. Ιατρός Κάνει τη διάγνωση, ελέγχει τα στοιχεία του ασφαλισμένου και τα εισάγει δίνοντας ΑΜΚΑ ασφαλισμένου, γράφει τη συνταγή (στοιχεία συνταγής- διάγνωση, φάρμακα, ποσότητα, συμμετοχή ασφαλισμένου, δοσολογία και οδηγίες λήψεις ). ΠΗΓΕΣ Στοιχεία ασφαλισμένων Βιβλιάριο ασφαλισμένου Εισάγει τα προσωπικά στοιχεία του ασφαλισμένου στη διαδικασία αναζήτησής του και εισάγει το ταμείο ασφάλισης του ασφαλισμένου για τη διαδικασία του ελέγχου των διαθέσιμων φαρμάκων. Χρησιμοποιείται για τη διαδικασία ελέγχου (ταυτοποίηση) Συλλογή συνταγών Χρησιμοποιείται για τη διαδικασία ελέγχου (διπλή ενεργή συνταγή) Στοιχεία φαρμάκων Στοιχεία ιατρών Δίνει στοιχεία για τον έλεγχο διαθέσιμων φαρμάκων (κωδικοί φαρμάκων) Εισάγει τα προσωπικά στοιχεία του ιατρού στην εφαρμογή. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 96

97 Ασφαλισμένος Λαμβάνει τη συνταγή (νέα ή παλαιά) ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ Συλλογή συνταγών Σε αυτή την αποθήκη δεδομένων αποθηκεύεται η συνταγή μετά τη διαδικασία καταχώρησης με τον μοναδικό κωδικό αριθμό. Θεωρούμε ότι όλες οι αποθήκες δεδομένων (εκτός της συλλογής συνταγών) είναι γεμάτες από άλλες εφαρμογές κι ότι επιτρέπεται η συγγραφή 3 διαφορετικών φαρμάκων ανά συνταγή. Ακολουθούν τα διαγράμματα επιπέδου 0, 1 και 2 για την εφαρμογή από την πλευρά του ιατρού, ενώ εμβαθύναμε σε 3 και 4 επίπεδο για τη διαδικασία της καταχώρησης συνταγής, επειδή το τμήμα αυτό της εφαρμογής φαίνεται να είναι το κύριο και θα υλοποιηθεί σε πρωτότυπο. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 97

98 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΑΤΡΩΝ Π.Σ. Ιατρού Σ.Τ. Ιατρού Ν. κωδικός ΙΑΤΡΟΣ Σ.Τ. Ιατρού Διάγνωση, στοιχεία P0 E-farmaka ΑΜΚΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΩΝ Εν. & Π. συνταγές συνταγή ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΑΜΚΑ, Τ.Α. ΣΤ..από Ιατρό K.Φ. Βιβλιάριο Π.Σ. ΑΜΚΑ Ασφαλισμένου Συνταγή Εν. & Π. Συνταγές ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ Π.Σ. Ιατρού: Προσωπικά στοιχεία Ιατρού Σ.Τ. Ιατρού: Στοιχεία ταυτοποίησης ιατρού Ν. κωδικός: Νέος κωδικός πρόσβασης στο σύστημα Στοιχεία: Απαραίτητα στοιχεία για διαδικασία καταχώρησης συνταγής (πάθηση, δραστικό συστατικό φαρμάκων κ.τ.λ. Βλέπε κείμενο και διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 3) AMKA: Αριθμός μητρώου κοινωνικής ασφάλισης Εν. & Π. συνταγές: Ενεργές και παλαιές συνταγές Τ.Α. : Ταμείο ασφάλισης ΣΤ από ιατρό: Στοιχεία από ιατρό (βλέπε παραπάνω στοιχεία) Κ.Φ. : Κωδικοί φαρμάκων Βιβλιάριο: Βιβλιάριο ασθενείας ασφαλισμένου με τα προσωπικά του στοιχεία Π.Σ. ασφαλισμένου: Προσωπικά στοιχεία ασφαλισμένου Σχήμα 9.1 Διάγραμμα ροής δεδομένων μηδενικού επιπέδου Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 98

99 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΑΤΡΩΝ Π.Σ. Ιατρού Σ.Τ. Ιατρού Ν. κωδικός P1 Διαχείριση προσωπικών στοιχείων ΙΑΤΡΟΣ Σ.Τ. Ιατρού Διάγνωση, στοιχεία Π.Σ. Ιατρού ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΩΝ συνταγή ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΩΝ ΑΜΚΑ Εν. & Π. συνταγές ΑΜΚΑ, Τ.Α. ΣΤ..από Ιατρό K.Φ. P2 Διαχείριση συνταγών Συνταγή Εν. & Π. Συνταγές ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Βιβλιάριο Π.Σ. ΑΜΚΑ Ασφαλισμένου ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ Π.Σ. Ιατρού: Προσωπικά στοιχεία Ιατρού Σ.Τ. Ιατρού: Στοιχεία ταυτοποίησης ιατρού Ν. κωδικός: Νέος κωδικός πρόσβασης στο σύστημα Στοιχεία: Απαραίτητα στοιχεία για διαδικασία καταχώρησης συνταγής (πάθηση, δραστικό συστατικό φαρμάκων κ.τ.λ. Βλέπε κείμενο και διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 3) AMKA: Αριθμός μητρώου κοινωνικής ασφάλισης Εν. & Π. συνταγές: Ενεργές και παλαιές συνταγές Τ.Α. : Ταμείο ασφάλισης ΣΤ από ιατρό: Στοιχεία από ιατρό (βλέπε παραπάνω στοιχεία) Κ.Φ. : Κωδικοί φαρμάκων Βιβλιάριο: Βιβλιάριο ασθενείας ασφαλισμένου με τα προσωπικά του στοιχεία Π.Σ. ασφαλισμένου: Προσωπικά στοιχεία ασφαλισμένου Σχήμα 9.2 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 1 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 99

100 Ν. κωδικός Π.Σ. Ιατρού ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΑΤΡΩΝ Σ.Τ. Ιατρού P1.1 Εισαγωγή στο σύστημα P1.2 Αλλαγή κωδικού πρόσβασης ΙΑΤΡΟΣ Σ.Τ. Ιατρού Σ.Τ. Ιατρού Π.Σ. Ιατρού Διάγνωση, στοιχεία ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΩΝ ΑΜΚΑ Εν. συνταγές ΑΜΚΑ, Τ.Α. ΣΤ..από Ιατρό K.Φ. P2.1 Καταχώρηση συνταγών Συνταγή ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Βιβλιάριο Π.Σ. ΑΜΚΑ Ασφαλισμένου συνταγή Εν. & Π. συνταγές ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΑΜΚΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΑΜΚΑ P2.2 Αναζήτησεις συνταγών Εν. & Π. συνταγές Π.Σ. Ιατρού: Προσωπικά στοιχεία Ιατρού Σ.Τ. Ιατρού: Στοιχεία ταυτοποίησης ιατρού Ν. κωδικός: Νέος κωδικός πρόσβασης στο σύστημα Στοιχεία: Απαραίτητα στοιχεία για διαδικασία καταχώρησης συνταγής (πάθηση, δραστικό συστατικό φαρμάκων κ.τ.λ. Βλέπε κείμενο και διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 3) AMKA: Αριθμός μητρώου κοινωνικής ασφάλισης Εν. & Π. συνταγές: Ενεργές και παλαιές συνταγές Τ.Α. : Ταμείο ασφάλισης ΣΤ από ιατρό: Στοιχεία από ιατρό (βλέπε παραπάνω στοιχεία) Κ.Φ. : Κωδικοί φαρμάκων Βιβλιάριο: Βιβλιάριο ασθενείας ασφαλισμένου με τα προσωπικά του στοιχεία Π.Σ. ασφαλισμένου: Προσωπικά στοιχεία ασφαλισμένου Σχήμα 9.3 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 2 Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 100

101 Σχήμα 9.4 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 3 για καταχώρηση συνταγής Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 101

102 Σχήμα 9.5 Διάγραμμα ροής δεδομένων επιπέδου 4 για καταχώρηση συνταγής Αναλυτικότερα τα δεδομένα είναι: Προσωπικά στοιχεία του ιατρού περιλαμβάνουν τον ΑΜ, το όνομα, το επώνυμο, την ημερομηνία γέννησης, τη δ/νση, το τηλέφωνο, την ειδικότητα, τα συμβεβλημένα ταμεία και τα στοιχεία ταυτοποίησης (username & password). Στοιχεία ταυτοποίησης : username & password Νέος κωδικός είναι ένας καινούριος κωδικός πρόσβασης στην εφαρμογή που επιλέγει ο ιατρός όταν το επιθυμεί. Προσωπικά στοιχεία ασφαλισμένου περιλαμβάνουν τον ΑΜΚΑ, το όνομα, το επώνυμο, την ημερομηνία γέννησης, τη δ/νση, το τηλέφωνο, το ταμείο ασφάλισης. Ταμείο ασφάλισης είναι το ενεργό ταμείο που παρέχει ασφάλιση υγείας στον ασφαλιζόμενο. Κωδικοί φαρμάκων περιλαμβάνει το μοναδικό αριθμό αναγνώρισης φαρμάκων (barcode), το όνομα του φαρμάκου, τα στοιχεία δράσης (δραστικό συστατικό), τα ταμεία ασφάλισης που διαθέτουν το φάρμακο. Λίστα φαρμάκων περιλαμβάνει όλα τα φάρμακα που είναι διαθέσιμα για το ταμείο του ασφαλισμένου με όλα τους τα χαρακτηριστικά. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 102

103 Διπλή συνταγή, έγκριση. Σε περίπτωση που υπάρχει άλλη ενεργή συνταγή δίνεται μήνυμα ώστε ο ιατρός να ψάξει αν υπάρχει άλλη συνταγή για την ίδια διάγνωση. (Η διπλή συνταγογράφηση απαγορεύεται). Αν δε βρεθεί άλλη συνταγή, δίνεται έγκριση. Έγκριση, ΑΜΚΑ. Αφού ολοκληρωθεί ο έλεγχος δίνεται μήνυμα έγκρισης ώστε να προχωρήσει ο ιατρός στη συνταγογράφηση και μεταφέρεται ο ΑΜΚΑ στη διαδικασία συγγραφής αγωγής. Σε περίπτωση λάθους δίνεται μήνυμα λάθους. Διάγνωση. Θεωρείται όλη η εργασία του ιατρού που δεν αφορά την εφαρμογή. Συνταγή είναι το αποτέλεσμα ολόκληρης της διαδικασίας συνταγογράφησης. Περιέχει τον μοναδικό αριθμό συνταγής, τη διάγνωση, τα φάρμακα, την ποσότητα, τη συμμετοχή ασφαλισμένου, τη δοσολογία και οδηγίες λήψεις Τμήμα συνταγής. Είναι το έντυπο που παραλαμβάνει ο ασφαλισμένος και περιλαμβάνει τον αριθμό συνταγής, και τον ΑΜΚΑ του ασφαλισμένου, ενώ υπογράφεται από τον ιατρό. Παράδειγμα απλού λεξικού δεδομένων Όνομα Τύπος Περιγραφή Προσωπικά στοιχεία Δομή Η εγγραφή με τα στοιχεία ενός ασφαλισμένου. Περιέχει ΑΜΚΑ, το όνομα, το επώνυμο, την ημερομηνία γέννησης, τη δ/νση ΑΜΚΑ INT(11) Ο μοναδικός κωδικός του ασφαλισμένου Όνομα CHAR(30) Το όνομα ενός ασφαλισμένου Επώνυμο CHAR(30) Το επώνυμο ενός ασφαλισμένου Ημερομηνία γέννησης Δ/νση DATE Δομή Ημερομηνία γέννησης ασφαλισμένου Η δ/νση κατοικίας ενός ασφαλισμένου. Περιέχει την οδό, τον αριθμό της οδού, το δήμο. Οδός CHAR(30) H οδός της κατοικίας του ασφαλισμένου Αριθμός οδού CHAR(5) O αριθμός της οδού της κατοικίας του ασφαλισμένου Δήμος CHAR(30) Ο δήμος κατοικίας του ασφαλισμένου. Ταμείο ασφάλισης Κωδικοί φαρμάκων CHAR(10) Δομή Κωδικοποιημένο όνομα ταμείου ασφάλισης ασφαλισμένου Η εγγραφή με τα στοιχεία των φαρμάκων. Περιλαμβάνει το μοναδικό αριθμό αναγνώρισης φαρμάκων (barcode), το όνομα φαρμάκου, τα στοιχεία δράσης, τα ταμεία ασφάλισης που διαθέτουν το φάρμακο.... Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 103

104 Παράδειγμα σύνθετου λεξικού δεδομένων Πληροφορίες που αποθηκεύονται Όνομα Alias Δομή δεδομένων (τύπος) Περιγραφή Διάρκεια Ακρίβεια Εξήγηση Αριθμός μητρώου κοινωνικής ασφάλισης ΑΜΚΑ ΙΝΤ(11) Χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει μοναδικά έναν ασφαλισμένο. Προϋπάρχει Υψηλή Διάστημα τιμών Ακέραιοι από Ροές δεδομένων Εισάγεται από τον ιατρό 9.4 Σχεδιασμός Η σχεδίαση ενός συστήματος ξεκινά από το αρχιτεκτονικό σχέδιο το οποίο παριστάνει τη μακροσκοπική δομή του λογισμικού. Σε επόμενο στάδιο ακολουθεί η λεπτομερής σχεδίαση η οποία παριστάνει τη μικροσκοπική δομή του λογισμικού. Η σχεδίαση βασίζεται πάνω στα αποτελέσματα της ανάλυσης των απαιτήσεων του συστήματος. Για την αποτύπωση του αρχιτεκτονικού σχεδίου της δομής του προγράμματος χρησιμοποιείται συχνά το διάγραμμα δομής προγράμματος (program structure chart). Στο διάγραμμα αυτό κάθε δομική μονάδα παριστάνεται από έναν κόμβο και κάθε κλήση από μια δομική μονάδα σε άλλη από ένα βέλος. Παράλληλα με τα βέλη της κλήσης παριστάνεται με πρόσθετα βέλη τα οποία περιγράφουν την είσοδο ή το αποτέλεσμα μιας δομικής μονάδας και η ροή των δεδομένων μεταξύ δομικών μονάδων. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 104

105 9.4.1 Διαγράμματα δομών προγράμματος Σχήμα 9.6 Διαγράμμα δομών προγράμματος Συνενώνουμε τα επιμέρους ΔΔΠ και προκύπτει το τελικό διάγραμμα που ακολουθεί: Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 105

106 Σχήμα 9.7 Τελικό Διαγράμμα δομών προγράμματος Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 106

107 9.4.2 Διαγράμματα καταστάσεων Σχήμα 9.8 Διάγραμμα κατάστασης Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 107

108 9.4.3 Αναλυτικός σχεδιασμός Ο αναλυτικός σχεδιασμός γίνεται με τη μεταφορά των παραπάνω διαγραμμάτων σε ψευδοκώδικα ή σε λογικά διαγράμματα. Εδώ θα προσπαθήσουμε να δώσουμε παραδείγματα και των δύο προσεγγίσεων. Ψευκώδικας Για τις 4 Διαδικασίες της Καταχώρησης συνταγής (P2.1) όπως τις είδαμε στο διάγραμμα ροής δεδομένων επίπεδου 3 και στο διάγραμμα δομής δεδομένων. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1!ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΑΜΚΑ, Π_Σ, Λ_Φ, ΕΓΚΡΙΣΗ, ΠΑΘΗΣΗ, Δ_Σ, Τ_Α, Λ_Φ!ΟΠΟΥ Π_Σ, ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, Δ_Σ, ΔΡΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ, Τ_Α., ΤΑΜΕΙΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ, Λ_Φ, ΛΙΣΤΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΜΚΑ ΚΑΛΕΣΕ P2.1.1(ΑΜΚΑ, Π_Σ) ΚΑΛΕΣΕ P2.1.2(Π_Σ, ΕΓΚΡΙΣΗ, ΑΜΚΑ) ΑΝ ΕΓΚΡΙΣΗ=TRUE ΤΟΤΕ ΚΑΛΕΣΕ P2.1.3( Λ_Φ) ΚΑΛΕΣΕ P2.1.4(ΣΥΝΤΑΓΗ,Τ_ΣΥΝΤΑΓΗΣ) ΤΕΛΟΣ_ΑΝ ΤΕΛΟΣ P2.1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1.1!ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΚΑΛΕΣΕ P (ΑΜΚΑ) AN P1.1 =TRUE ΤΟΤΕ ΚΑΛΕΣΕ P (ΑΜΚΑ, Π_Σ) ΜΕΤΕΦΕΡΕ Π.Σ. ΤΕΛΟΣ_ΑΝ ΤΕΛΟΣ P2.1.1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1.2 (ΕΛΕΓΧΟΙ) ΔΙΑΒΑΣΕ Π_Σ ΚΑΛΕΣΕ P AN P = TRUE ΤΟΤΕ KAΛΕΣΕ P AN P = TRUE TOTE ΔΩΣΕ ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΕΦΕΡΕ ΑΜΚΑ ΤΕΛΟΣ P2.1.2 ΑΛΛΙΩΣ ΤΕΛΟΣ P2.1.2 ΑΛΛΙΩΣ ΤΕΛΟΣ P2.1.2 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1.3 (ΕΛΕΓΧΟΙ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ) ΔΙΆΒΑΣΕ ΠΑΘΗΣΗ ΚΑΛΕΣΕ P ΔΙΑΒΑΣΕ Δ_Σ ΚΑΛΕΣΕ P ΔΙΑΒΑΣΕ Τ_Α ΚΑΛΕΣΕ P ΚΑΛΕΣΕ P ΤΕΛΟΣ P2.1.3 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1.4 (ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΑΓΩΓΗΣ) ΔΙΑΒΑΣΕ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΓΚΡΙΣΗ ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΜΚΑ ΔΙΑΒΑΣΕ Λ_Φ ΚΑΛΕΣΕ P ΚΑΛΕΣΕ P ΚΑΛΕΣΕ P Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 108

109 ΚΑΛΕΣΕ P ΚΑΛΕΣΕ P ΚΑΛΕΣΕ P ΤΕΛΟΣ P2.1.4 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1.1 ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΜΚΑ ΑΝ ΜΕΓΕΘΟΣ ΑΜΚΑ=11CHAR ΤΟΤΕ ΕΜΦΑΝΙΣΕ TRUE ΑΛΛΙΩΣ ΤΙΠΟΤΑ ΤΕΛΟΣ P2.1.2 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ P2.1.2 ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΜΚΑ ΚΑΝΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Π_Σ ΣΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΑΝ ΑΜΚΑ ΟΔΗΓΕΙ ΣΕ Π_Σ ΤΟΤΕ ΕΜΦΑΝΙΣΕ Π_Σ ΑΛΛΙΩΣ ΤΙΠΟΤΑ ΤΕΛΟΣ P Παράδειγμα λογικού διαγράμματος Παράδειγμα λογικού διαγράμματος για επίπεδο 1 του διαγράμματος ροής δεδομένων. Στα πλαίσια της ολοκληρωμένης σχεδίασης για κάθε μία από τις διαδικασίες που καλούνται σε αυτό το διάγραμμα υψηλού επιπέδου θα πρέπει να δημιουργηθεί ξεχωριστό λογικό διάγραμμα. Σχήμα 9.9 Διάγραμμα ροής δεδομένων Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 109

110 10. Υλοποίηση & Έλεγχος 10.1 Υλοποίηση Για να μπορέσουμε να επιδείξουμε την εφαρμογή μας, στα στενά όρια της τάξης, υλοποιήσαμε ένα πρωτότυπο σε visual basic και με βάσεις δεδομένων υλοποιημένες σε MS Access. Στην παραγωγική διαδικασία θα επιλέγαμε μία διαδικτυακή εφαρμογή υλοποιημένη σε κάποια γλώσσα προγραμματισμού που να υποστηρίζει καλύτερα τέτοιες εφαρμογές (Java), ενώ οι βάσεις δεδομένων μας θα ήταν υλοποιημένες σε εξυπηρετητές βάσεων δεδομένων (σε SQL Servers). Το τμήμα της εφαρμογής που αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε είναι το τμήμα της συνταγογράφησης (καταχώρηση συνταγής), μίας και θεωρούμε οτι είναι και το κυριότερο τμήμα της. Οι διαδικασίες όπως τις είδαμε στην ανάλυση παραπάνω, είναι χωρισμένες σε φόρμες, δηλαδή κάθε φόρμα αντιπροσωπεύει μία διαδικασία. Ξεκινάμε τη διαδικασία της συνταγογράφησης με τη διαδικασία της αναζήτησης του ασφαλισμένου. Όπως φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί. Ο χρήστης προτρέπεται να δώσει τον ΑΜΚΑ του ασφαλισμένου στο textbox. Στη συνέχεια πρέπει να πατήσει το κουμπί «ΒΡΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟ». Πατώντας το κουμπί αυτό γίνεται ανάκτηση τα και μεταφορά των στοιχείων του ασφαλισμένου από τη σχετική βάση στη διαδικασία του ελέγχου. Αν στο σύστημα δεν υπάρχει ασφαλισμένος που να αντιστοιχεί ο ΑΜΚΑ που έδωσε ο χρήστης τότε η εφαρμογή δεν προχωρά παρακάτω (δεν ανοίγει η επόμενη φόρμα). Εικόνα 10.1 Φόρμα αναζήτησης ασφαλισμένου Στη δεύτερη φόρμα (ελέγχου) εμφανίζονται τα στοιχεία του ασφαλισμένου και ο ιατρός πρέπει να τα αντιπαραβάλει με τα στοιχεία που είναι γραμμένα στο βιβλιάριο του ασφαλισμένου. Αφού πιστοποιήσει λοιπόν οτι πρόκειται για το ίδιο άτομο, πατά το κουμπί «ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ». Τότε τρέχει η διαδικασία αναζήτησης διπλής συνταγής (εμφανίζεται το δεύτερο τμήμα της φόρμας) και εμφανίζονται οι τυχόν ενεργές συνταγές του ασφαλισμένου. Ο ιατρός κρίνει αν δικαιούται ο ασφαλισμένος δεύτερη ενεργή συνταγή (αν πρέπει να συνεχίσει δηλαδή τη διαδικασία της συνταγογράφησης) τότε πατά το κουμπί «ΕΓΚΡΙΣΗ», το οποίο καλεί τη διαδικασία σύνταξης λίστας φαρμάκων (φόρμα 3 - P3) και τη βασική φόρμα συγγραφής αγωγής (φόρμα 4 P4). Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 110

111 Εικόνα 10.2 Φόρμα ελέγχου Στη φόρμα που συντάσσεται η λίστα φαρμάκων, ο ιατρός επιλέγει τα φάρμακα με βάση την πάθηση (πρώτο πεδίο) ή/και το δραστικό συστατικό του φαρμάκου (δεύτερο πεδίο) και πατά αναζήτηση. Υπάρχει δικαίωμα επιλογής 3 ων διαφορετικών φαρμάκων που γίνεται με διπλό κλικ. Σε περίπτωση λάθους επιλογής κάποιου φαρμάκου, μπορεί να γίνει αναίρεση επιλογή του πατώντας πάλι διπλό κλικ. Τα φάρμακα που επιλέγονται περνάνε στη 4 η και τελευταία φόρμα συγγραφής αγωγής. Εικόνα 10.3 Φόρμα λίστας φαρμάκων Στη φόρμα συγγραφής αγωγής έχουν μεταφερθεί τα φάρμακα που επίλεξε ο ιατρός και ο ΑΜΚΑ του ασφαλισμένου. Ο ιατρός πρέπει να συμπληρώσει και τα υπόλοιπα πεδία της φόρμας (διάγνωση, ποσότητα, συμμετοχή, δοσολογία και οδηγίες λήψης.) και να πατήσει καταχώρηση. Η διαδικασία τότε ολοκληρώνεται, η συνταγή καταχωρείται στη βάση δεδομένων με τις συνταγές Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 111

112 και θα πρέπει αυτόματα να εκτυπώνεται το τμήμα συνταγής που παραλαμβάνει ο ασφαλισμένος. (*Η εκτύπωση δεν έχει υλοποιηθεί με κώδικα σε αυτό το πρωτότυπο). Εικόνα 10.4 Φόρμα συγγραφής αγωγής 10.2 Έλεγχος Στη φάση του ελέγχου έγινε δοκιμαστική χρήση της εφαρμογής. Αν και δεν εντοπίστηκαν κάποια σημεία με λανθασμένη λειτουργία, εντοπίστηκαν σημεία που θα μπορούσαν να λειτουργούν διαφορετικά για την καλύτερη εξυπηρέτηση των χρηστών και την ασφάλεια των δεδομένων. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση λανθασμένου ΑΜΚΑ θα μπορούσε να δίνεται μήνυμα λανθασμένης εισαγωγής ώστε ο χρήστης να αντιλαμβάνεται αμέσως οτι δεν υπάρχει ασφαλισμένος με τέτοιο ΑΜΚΑ στη βάση και να μη νομίζει οτι η εφαρμογή δε λειτουργεί. στη λίστα φαρμάκων, για τη καλύτερη εξυπηρέτηση των χρηστών, θα μπορούσε να γίνεται αναζήτηση με βάση το όνομα του φαρμάκου. στη συγγραφή αγωγής, για τη σωστή καταχώρηση των συνταγών, θα έπρεπε να είναι υποχρεωμένος ο χρήστης να συμπληρώνει όλα τα πεδία της φόρμας. θα ήταν επίσης εξυπηρετικό να υπάρχουν κουμπιά «Πίσω» και «κλείσιμο» για την καλύτερη πλοήγηση μέσα την εφαρμογή. θα πρέπει να προβλεφθεί η επανεκτύπωση συνταγής σε περίπτωση απώλειας από τον ασφαλισμένο. Μελέτη και Ανάπτυξη Λογισμικού Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης 112