ΠΟΛΤΜΔΡΔΙ ΔΜΠΟΡΙΚΔ ΓΙΑΠΡΑΓΜΑΣΔΤΔΙ ΣΟΝ ΠΟΔ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΣΑ ΠΟΙΟΣΗΣΑ 2

Transcript

1 Γ. Ι. ΜΟΤΣΑΣΟ 1 Οικονομολόγορ ηηρ Γ/νζηρ Αγποηικήρ Πολιηικήρ & Σεκμηπίωζηρ Γεωπγικόρ ύμβοςλορ ζηην Μόνιμη Δλληνική Ανηιπποζωπεία Γενεύηρ ΠΟΛΤΜΔΡΔΙ ΔΜΠΟΡΙΚΔ ΓΙΑΠΡΑΓΜΑΣΔΤΔΙ ΣΟΝ ΠΟΔ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΣΑ ΠΟΙΟΣΗΣΑ 2 ΓΔΝΔΤΗ - ΟΚΣΩΒΡΙΟ Οη απφςεηο πνπ δηαηππψλνληαη εδψ είλαη πξνζσπηθέο θαη δελ δεζκεχνπλ ηνλ θνξέα ζηνλ νπνίνλ εξγάδεηαη. 2 Σν θείκελν απηφ παξνπζηάζηεθε ζε πξψηε κνξθή ζην εκηλάξην πνπ δνξγάλσζε ε ΓΔΑΔ ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Δπξσπατθή Δλσζε Νέσλ Αγξνηψλ (CEJA) κε γεληθφ ζέκα «Ζ πνηφηεηα ησλ Αγξνηηθψλ Πξντφλησλ θαη ε Τγεηά ησλ Καηαλαισηψλ» ζηελ Νάνπζα ζηηο 2-5 Μαξηίνπ 2001, αθνινχζσο αλαζεσξήζεθε κε βάζε ηα ζρφιηα ζην ελ ιφγσ εκηλάξην θαη ηηο λεψηεξεο εμειίμεηο. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 1

2 Σν πεξηβάιινλ ζην νπνίν θαιείηαη λα ιεηηνπξγήζεη ν γεσξγηθφο ηνκέαο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ δηαξθψο εληεηλφκελν αληαγσληζκφ θαη κεηάζεζε ζηελ έκθαζε ηεο πνιηηηθήο απφ ην πξντφλ ζην παξαγσγφ θαη ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε. ε απηφ ην πεξηβάιινλ, πνπ ζπζηεκαηηθά δηακνξθψλεηαη ηνπιάρηζηνλ θαηά ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ε ζηξνθή πξνο ηελ πνηφηεηα απνηειεί ίζσο ηελ κνλαδηθή δηέμνδν επηβίσζεο ηεο γεσξγίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο κηθξέο-κεζαίεο νηθνγελεηαθέο γεσξγηθέο εικεηαιιεχζεηο θαη/ή αζθείηαη ζηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο. Ζ πνιηηηθή πνηφηεηαο, φπσο θαη θάζε άιιε εγρψξηα πνιηηηθή, φζνλ αθνξά ζηηο εμσηεξηθέο ηηο επηδξάζεηο, ππφθεηηαη ζηνπο θαλφλεο θαη ηηο ξπζκίζεηο ησλ ζπκθσληψλ ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Δκπνξίνπ (ΠΟΔ). ην παξφλ θείκελν επηρεηξνχκε λα πξνζεγγίζνπκε ην ζέκα «πνηφηεηα ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ» ζε ζπλάξηεζε κε ηηο ξπζκίζεηο ηνπ ΠΟΔ θαη ηηο πνιπκεξείο εκπνξηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ηνπ Γχξνπ Doha ν νπνίνο βξίζθεηαη ζε εμέιημε. Διπίδνπκε φηη ην θείκελν απηφ ζα ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη ζηνλ δεκφζην δηάινγν γηα ην θξίζηκν ζέκα ηεο «πνηφηεηαο» ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ. Γελεχε Οθηψβξηνο 2004 Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 2

3 Διζαγωγή Σν ελδηαθέξνλ ησλ αλζξψπσλ γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πνηφηεηα ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ ηξνθίκσλ είλαη πνιχ παιαηφ. Απφ ηηο ηζηνξηθέο πεγέο θαη ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα γλσξίδνπκε φηη: ζηελ αξραία Αίγππην ε ζήκαλζε νξηζκέλσλ ηξνθίκσλ ήηαλ ππνρξεσηηθή, ζηελ αξραία Αζήλα νη αξρέο είραλ κεραληζκνχο ειέγρνπ γηα ην θξαζί κε ζθνπφ ηε δηαπίζησζε ηεο θαζαξφηεηαο θαη πγηεηλήο ηνπ, νη Ρσκαίνη είραλ ζεζπίζεη ζχζηεκα πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή απφ παξαπνηεκέλα θαη αλαζθαιή πξντφληα. ηελ ζεκεξηλή βέβαηα επνρή νη πηπρέο ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ ηξνθίκσλ έρνπλ πάξεη λέεο δηαηάζεηο θαη βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ θαηαλαισηψλ, ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ θπβεξλήζεσλ. Ζ ηάζε απηή αλακέλεηαη λα ζπλερηζζεί θαη ζην κέιινλ. Σξεηο είλαη νη βαζηθνί παξάγνληεο πνπ εμεγνχλ απηφ ην θαηλφκελν. Πξψηνλ, ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ε νπνία ζπλεπηθέξεη αιιαγέο ζηα πξφηππα δήηεζεο θαη ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ. Γεχηεξνλ, ε φιν θαη απμαλφκελε ζεκαζία ηνπ εκπνξίνπ ησλ κεηαπνηεκέλσλ πξντφλησλ. Σξίηνλ, νη ξαγδαίεο ηερλνινγηθέο κεηαβνιέο θαη ηδίσο νη εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ηεο βηνηερλνινγίαο θαη ηεο γελεηηθήο κεραληθήο. Οη ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο απφ ηελ κηα κεξηά αλνίγνπλ επθαηξίεο γηα λέα πξντφληα θαη ζεκαληηθή άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο αιιά απφ ηελ άιιε εγείξνπλ αλεζπρίεο γηα ηελ αζθάιεηα θαη πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη γηα ηηο επηπηψζεηο ηνπο ζην πεξηβάιινλ. Δννοιερ και Οπιζμοί πρλά ν φξνο «πνηφηεηα» ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ ηαπηίδεηαη ή ζεσξείηαη ζπλψλπκνο ηνπ φξνπ «πγηεηλή-αζθάιεηα» γεγνλφο πνπ πξνθαιεί ζχγρπζε θαη Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 3

4 ζπζθνηίδεη ηα πξάγκαηα γηα ηνχην θαη ζεσξψ αλαγθαίν λα δηεπθξηληζζνχλ απφ ηελ αξρή νη ζρεηηθνί φξνη. Ζ έλλνηα ηεο «πνηφηεηαο» ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ είλαη επξχηεξε απηήο ηεο «πγηεηλήο-αζθάιεηαο». Αλακθίβνια πεξηιακβάλεη ηελ ηειεπηαία, αθνχ έλα γεσξγηθφ πξντφλ ή ηξφθηκν πνπ δελ είλαη αζθαιέο γηα ηνλ θαηαλαισηή εμ νξηζκνχ είλαη «κε-πνηνηηθφ» ή «α-πνηνηηθφ», αλ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ν φξνο απηφο, θαη επνκέλσο απνιχησο απαξάδεθην γηα ηελ αγνξά. Ωζηφζν, ην αληίζεην δελ είλαη πάληνηε αθξηβέο. Γειαδή έλα αζθαιέο γηα ηνλ θαηαλαισηή αγξνηνδηαηξνθηθφ πξντφλ δελ ζεκαίλεη αλαγθαζηηθά φηη είλαη θαη πςειήο πνηφηεηαο. Γεληθφηεξα, ε έλλνηα ηεο «πνηφηεηαο» εθηφο απφ ηηο πηπρέο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ «πγηεηλή-αζθάιεηα» πεξηιακβάλεη επίζεο θαη κηα ζεηξά άιια ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ φπσο: «γεχζε», «απζεληηθφηεηα», «αθεξαηφηεηα», «ζξεπηηθφηεηα», «εκθάληζε» θ.ι.π. απέλαληη ζηα νπνία ν θαηαλαισηήο δελ είλαη αδηάθνξνο. Ζ έλλνηα επηπιένλ, θαιχπηεη «εζηθέο» θαη «πνιηηηζηηθέο» πηπρέο, θαζψο έλαο φιν θαη απμαλφκελνο αξηζκφο θαηαλαισηψλ, ζηηο αλαπηπγκέλεο ηνπιάρηζηνλ ρψξεο θαη ηδίσο ζηελ Δπξψπε, απνδίδεη ζεκαζία φρη κφλν ζηελ ηθαλνπνίεζε πνπ αληιεί απφ ηελ θαηαλάισζε ησλ πξντφλησλ απηψλ θαζ' απηψλ αιιά θαη ζην θαηά πφζνλ νη δηαδηθαζίεο θαη νη κέζνδνη παξαγσγήο πνπ αθνινπζνχληαη είλαη ζπκβαηέο κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, κε ηελ επεκεξία ησλ δψσλ θ.ι.π. Οη Hooker θαη Caswell (1996) θαηαηάζνπλ ηα βαζηθά πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ ζε πέληε νκάδεο σο εμήο: α) ραξαθηεξηζηηθά «πγηεηλήο-αζθάιεηαο» π.ρ. ππνιιείκκαηα θπηνθαξκάθσλ θαη/ή θηεληαηξηθψλ θαξκάθσλ, παζνγφλα κηθξφβηα, βαξέα κέηαια, ηνμίλεο θ.α. β) «ζξεπηηθά» ραξαθηεξηζηηθά π.ρ. ζεξκίδεο, βηηακίλεο, ιηπνπεξηεθηηθφηεηα θ.α. γ) «αμηνινγηθά» ραξαθηεξηζηηθά π.ρ. κέγεζνο, εκθάληζε, γλεζηφηεηα, γεχζε, αθεξαηφηεηα, επθνιία παξαζθεπήο θ.α. δ) ραξαθηεξηζηηθά «ζπζθεπαζίαο» π.ρ. πιηθά ζπζθεπαζίαο, ζήκαλζε θ.α. ε) ραξαθηεξηζηηθά «κεζφδσλ παξαγσγήο-επεμεξγαζίαο» π.ρ. νξγαληθά πξνίφληα, γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλα, πεξηβαινληηθέο επηπηψζεηο θ.α. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 4

5 Ζ δηάθξηζε ησλ δχν απηψλ ελλνηψλ είλαη ζεκαληηθή θαη επηηξέπεη ηελ αλαγλψξηζε θαη αλάδεημε κηαο ζεηξάο ηερληθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη εκπνξηθψλ πηπρψλ πνπ δηαθνξεηηθά ζα παξέκελαλ ζην ζθνηάδη. Δπη παξαδείγκαηη: Απφ ηερληθήο πιεπξάο, ηα αγξνηνδηαηξνθηθά πξντφληα, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζζεί ε αζθάιεηα θαη ε πγηεηλή ηνπο, θαηά θαλφλα πθίζηαληαη ζεηξά επεμεξγαζηψλ. Οη κέζνδνη θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ αθνινπζνχληαη γηα ηνλ ζθνπφ απηφ είλαη ελδερφκελν λα επηδξνχλ θαη λα αιινηψλνπλ άιια πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ ηα νπνία ζεσξνχληαη εμ ίζνπ επηζπκεηά απφ ηνλ θαηαλαισηή. Δπνκέλσο, νη ζρεηηθέο κέζνδνη θαη δηαδηθαζίεο δελ είλαη θαη δελ πξέπεη λα ζεσξνχληαη a priori νπδέηεξεο. Απφ νηθνλνκηθήο θαη εκπνξηθήο πιεπξάο εγείξνληαη εξσηήκαηα φπσο: πξνζηαζία ηνπ θαηαλαισηνχ απφ παξαπιεξνθφξεζε ή παξαπνηεκέλα πξντφληα, δηαζθάιηζε δίθαηνπ αληαγσληζκνχ, πξνζηαζία δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. Σέινο, αιιά φρη ηειεπηαίν, ε δπλαηφηεηα δηαθνξνπνίεζεο ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ, θαηά ηνλ βαζκφ πνπ αζθείηαη κε κέηξν θαη ζχλεζε θαη αληαπνθξίλεηαη ζε πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο, απνηειεί έλα ηζρπξφ εξγαιείν γηα ηελ ελίζρπζε ηεο βησζηκφηεηαο ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ θαη ηελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ. Ποιοηικά Υαπακηηπιζηικά ηων Πποϊόνηων και Αζςμμεηπία Πληποθόπηζηρ χκθσλα κε ηνλ Nelson (1970) ηα πξντφληα απφ πιεπξάο πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο αλαιφγσο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίνλ ν θαηαλαισηήο πξνζιακβάλεη ηα ελ ιφγσ ραξαθηεξηζηηθά. Αμέζωρ αναγνωπίζιμα: Ο θαηαλαισηήο έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα εμαθξηβψζεη ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ πξηλ απφ ηελ αγνξά ηνπο δη απιήο επηζθνπήζεσο, εμεηάδνληαο νξηζκέλα εκθαλή ραξαθηεξηζηηθά φπσο: ρξψκα, κέγεζνο, ζρήκα, σξηκφηεηα θιπ. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 5

6 Εμπειπικώρ αναγνωπίζιμα: Ο θαηαλαισηήο εμαθξηβψλεη ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ κεηά ηελ αγνξά θαη ηελ θαηαλάισζή ηνπο. ηελ πεξίπησζε απηή ν θαηαλαισηήο κπνξεί λα ζρεκαηίζεη άπνςε θαηφπηλ επαλεηιεκέλσλ αγνξψλ. Εμπιζηοζύνηρ ή μη-αναγνωπίζιμα: Ο θαηαλαισηήο δελ είλαη δπλαηφλ λα εμαθξηβψζεη ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ νχηε κεηά ηελ θαηαλάισζή ηνπο. ηελ πεξίπησζε απηή ν θαηαλαισηήο απιψο επαθίεηαη είηε ζηελ θαιή πίζηε ηνπ πσιεηή θαη/είηε ζηελ εχξπζκε θαη απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ κεραληζκψλ ειέγρνπ θαη πηζηνπνίεζεο. Οπσο είλαη θαλεξφ, ν θαηαλαισηήο δελ είλαη πάληνηε ζε ζέζε λα γλσξίδεη πιήξσο θαη επαθξηβψο ην ζχλνιν ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ πξντφλησλ. ε δηαθνξεηηθή δηαηχπσζε, ππάξρεη κηα εγγελήο αζπκκεηξία πιεξνθνξηψλ κεηαμχ ησλ παξαγσγψλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ. Οη παξαγσγνί εμ νξηζκνχ είλαη ζε ζέζε λα γλσξίδνπλ πιήξσο ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηφηεηεο ησλ πξντφλησλ πνπ παξάγνπλ. Αληηζέησο, νη θαηαλαισηέο δελ έρνπλ πάληνηε πξφζβαζε ζηηο αλαγθαίεο πιεξνθνξίεο θαη επηκέλσο βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε. Γεληθφηεξα, ν βαζκφο αζπκκεηξίαο απμάλεηαη θαζψο πξνρσξνχκε απφ ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη άκεζα αληηιεπηά (βαζκφο αζπκκεηξίαο ζρεδφλ κεδεληθφο), ζε απηά πνπ είλαη εκπεηξηθά αλαγλσξίζεκα (βαζκφο αζπκκεηξίαο κέηξηνο) θαη ηέινο ζηα ραξαθηεξηζηηθά εκπηζηνζχλεο (βαζκφο αζπκκεηξίαο ηζρπξφο). Καηά θαλφλα, ηα αγξνηνδηαηξνθηθά πξντφληα εκπίπηνπλ ζηηο δχν ηειεπηαίεο θαηεγνξίεο. Ζ εγγελήο απηή αζπκκεηξία πιεξνθνξηψλ απνηειεί έλα απφ ηα θιαζζηθά παξαδείγκαηα απηνχ πνπ νλνκάδνπκε «απνηπρία ηεο αγνξάο» γηα ηελ άξζε ηεο νπνίαο είλαη επηβεβιεκέλε ε θξαηηθή παξέκβαζε. Ζ παξέκβαζε ιακβάλεη δηάθνξεο κνξθέο αιιά ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ζπλάξηε ηφζν ηνπ βαζκνχ αζπκκεηξίαο, πνπ επεξεάδεη ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο, φζν θαη ησλ πηέζεσλ πνηθίισλ νκάδσλ ζπκθεξφλησλ. Ζ ελ ιφγν αζπκκεηξία έρεη πνιιαπιέο ζπλέπεηεο. ε κηα αγνξά φπνπ ηα πξνζθεξφκελα πξντφληα, παξά ηηο πνηνηηθέο ηνπο δηαθνξέο (ππαξθηέο ή εηθαδφκελεο απφ ηνπο θαηαλαισηέο), εκθαλίδνληαη σο νκνηφκνξθα, δελ είλαη δπλαηφλ λα δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηελ ηηκή. Οη ζπλέπεηεοζπλνςίδνληαη σο εμήο: Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 6

7 α) Οη θαηαλαισηέο δελ είλαη ζε ζέζε λα αξηζηνπνηήζνπλ ηηο επηινγέο ηνπο. β) Οη παξαγσγνί, αλ θαη γλσξίδνπλ ηηο πνηνηηθέο δηαθνξέο ησλ πξντφλησλ ηνπο, δελ έρνπλ ζπκθέξνλ λα επελδχζνπλ ζηελ πνηφηεηα θαη ζηελ δηαηήξεζε ηεο «θήκεο» ηνπο, εθφζνλ δελ κπνξνχλ λα απνιαχζνπλ κηα πςειφηεξε ηηκή ζηελ αγνξά γηα ην πξντφλ ηνπο (Shapiro 1982, 1983). γ) Δπέξρεηαη γεληθή ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξνζθεξνκέλσλ πξντφλησλ ζηελ αγνξά αθνχ, φπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκεηψλεη ν Akerlof (1970), ην θαθφ πξντφλ εθδηψθεη απφ ηελ αγνξά ην θαιφ. ην πιαίζην ηνπ ΠΟΔ φιεο νη παξαπάλσ αλαθεξφκελεο πηπρέο πνπ αθνξνχλ ζηελ πνηφηεηα ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ θαιχπηνληαη απφ ηξεηο επηκέξνπο ζπκθσλίεο. Σελ ζπκθσλία γηα ηα Τγεηνλνκηθά θαη Φπηνυγεηνλνκηθά Μέηξα (ΤΦΜ - SPS), εθφζνλ πξφθεηηαη γηα πηπρέο πνπ αθνξνχλ ζηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο ησλ αλζξψπσλ, ησλ δψσλ ή ησλ θπηψλ. Σελ ζπκθσλία γηα ηα Σερληθά Δκπφδηα ζην Δκπφξην (TBT), εθφζνλ πξφθεηηαη γηα πηπρέο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ θαζνξηζκφ πξνηχπσλ θαη πξνδηαγξαθψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη απηψλ πνπ αθνξνχλ ζηα πιηθά ζπζθεπαζίαο, ζηελ ζήκαλζε θαη ζηελ εκπνξία, ζηηο κεζφδνπο παξαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο. Σέινο, ηελ ζπκθσλία γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (TRIPs), ε νπνία θαιχπηεη κεηαμχ άιισλ ηελ πξνζηαζία ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ, ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ δεκηνπξγνχ πνηθηιηψλ θπηψλ θαη δψσλ θαη γεληθφηεξα ηηο ζπλζήθεο ππφ ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα πξνζηαηεχνληαη νη θπζηθνί πφξνη κε δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο θαη άιια κέζα. Η ςμθωνία για ηα Τγειονομικά και Φςηοϋγειονομικά Μέηπα (ΤΦΜ - SPS) Ζ πηπρή ηεο αζθάιεηαο-πγηεηλήο ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ πξντφλησλ απνηειεί έλα βαζηθφ ζηνηρείν πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ ειάρηζηα απνδεθηή πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ. Σν ραξαθηεξηζηηθφ απηφ θαηά θαλφλα αλήθεη ζηελ νκάδα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ «εκπηζηνζχλεο» δειαδή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ γηα ηα νπνία ν θαηαλαισηήο αδπλαηεί λα δηαπηζηψζεη ηελ πνηφηεηα αθφκε θαη κεηά ηελ θαηαλάισζε ηνπ πξντφληνο ή ηελ δηαπηζηψλεη πνιχ αξγά γηα λα έρεη θάπνηα πξαθηηθή ρξεζηκφηεηα (βιέπε π.ρ. ηελ πεξίπησζε ηεο ζπνγθψδνπο εγγεθαινπάζεηαο ησλ βννεηδψλ). ηελ πεξίπησζε απηή ε αζπκκεηξία πιεξνθνξηψλ είλαη πνιχ ηζρπξή θαη ν θαηαλαισηήο είλαη αδχλαηνλ λα ηελ ππεξβεί. Ζ θξαηηθή παξέκβαζε, ζηνλ ηνκέα απηφ, εθδειψλεηαη κέζσ Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 7

8 ππνρξεσηηθνχ ραξαθηήξα ξπζκίζεσλ, θαη είλαη ζπζηεκαηηθή θαη επηβεβιεκέλε. Λίγνη ζα δηαθσλνχζαλ σο πξνο απηφ. Σα πξνβιήκαηα ζην δηεζλέο επίπεδν αξρίδνπλ απφ ηελ ζηηγκή πνπ ππάξρνπλ δηαθσλίεο σο πξνο ην αλ ηα κέηξα πνπ ιακβάλνληαη είλαη πξάγκαηη αλαγθαία γηα λα επηηεπρζεί ην ζεσξνχκελν σο θαηάιιειν επίπεδν πξνζηαζίαο θαη/ή αλάινγα πξνο ην εθηηκψκελν επίπεδν θηλδχλνπ. ε δηαθνξεηηθή δηαηχπσζε ην θξίζηκν εξψηεκα απφ πιεπξάο δηεζλνχο εκπνξίνπ είλαη λα βξεζεί ε αλαγθαία ηζνξξνπία αλάκεζα ζηνλ θαιπκκέλν πξνζηαηεπηηζκφ θαη ζηνλ θαζ' φια ζεκηηφ ζθνπφ ηεο δηαζθάιηζεο ηεο αλζξψπηλεο πγείαο ηεο πγείαο ησλ θπηψλ θαη ησλ δψσλ. Οπσο ήδε ζεκεηψζακε ν βαζκφο θαη ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο, ζηνλ ηνκέα απηφ, επεξεάδεηαη ηφζν απφ ηα πξαγκαηηθά πξηζηαηηθά θαη αλάγθεο φζν θαη απφ ηελ παξέκβνιή ησλ επηκέξνπο νκάδσλ ζπκθεξφλησλ. Δπη παξαδείγκαηη: α) Οη επηρεηξήζεηο θαη νη παξαγσγνί, παξεκβαίλνπλ θαη πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηηο ζρεηηθέο ξπζκίζεηο κε ζθνπφ λα δηαζθαιίζνπλ ην επηζπκεηφ γηα απηνχο επίπεδν πξνζηαηεπηηζκνχ θαη λα πεξηνξίζνπλ ή λα απνηξέςνπλ ηνλ αληαγσληζκφ. β) Οη θαηαλαισηέο θαη άιιεο κε-θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο θαη εθπξφζσπνη θνηλσληθψλ νκάδσλ, π.ρ. νηθνιφγνη, παξεκβαίλνπλ θαη πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηηο ζρεηηθέο ξπζκίζεηο πξνο ηελ θαηεχζπλζε πνπ ζεσξνχλ επηζπκεηή. Πνιιέο θνξέο ιεηηνπξγνχλ ζε ζπκκαρία κε ηνπο παξαγσγνχο. γ) Οη πνιηηηθνί ηέινο, ππνινγίδνπλ ζνβαξά ην πνιηηηθφ θφζηνο, ην νπνίν ελδέρεηαη λα είλαη πςειφ, ηδίσο ζηηο πεξηπηψζεηο θξίζεσλ. Δπηπιένλ ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο πέξαλ φισλ ησλ άιισλ αλαθχπηεη θαη πξφβιεκα επξχηεξσλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ επηπηψζεσλ. Οινη απηνί νη παξάγνληεο απμάλνπλ ηηο πηζαλφηεηεο ηα ζρεηηθά κέηξα λα εκπεξηέρνπλ θαη έλα ζηνηρείν θαιπκκέλνπ πξνζηαηεπηηζκνχ. Οη παξαπάλσ πηπρέο ξπζκίδνληαη απφ ηελ ζπκθσλία ΤΦΜ (SPS) 3. Ζ ζπκθσλία δελ ζίγεη ην θπξηαξρηθφ δηθαίσκα ησλ θξαηψλ λα θαζνξίδνπλ ηα ΤΦΜ πνπ ζεσξνχλ αλαγθαία. Καζνξίδεη φκσο έλα πνιπκεξέο ζχζηεκα θαλφλσλ θαη δηαδηθαζηψλ γηα ηελ πηνζέηεζε θαη εθαξκνγή ηνπο, κε ζθνπφ ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην εκπφξην. 3 Γηα κηά αλάιπζε ηεο ζπκθσλίαο βιέπε κεηαμχ άιισλ: Anderson et al (2001), Henson (2000), O Connor and Company (2002), Roberts (1998). Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 8

9 Ζ ζπκθσλία πηνζεηεί δχν βαζηθέο αξρέο: ηελ αξρή ηεο ελαξκφληζεο ησλ ζρεηηθψλ λνκνζεζηψλ πξνο ηα πθηζηάκελα δηεζλή πξφηππα θαη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ή ζπζηάζεηο (άξζξν 3) θαη ηελ αξρή ηεο ηζνδπλακίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ ακνηβαία αλαγλψξηζε ησλ δηαθνξεηηθψλ εζληθψλ κέηξσλ ππφ ηνλ φξν φηη δηαζθαιίδνπλ ην ίδην επίπεδν πξνζηαζίαο (άξζξν 4). Δθφζνλ, κία ρψξα δελ πηνζεηεί ηηο παξαπάλσ αξρέο αιιά επηκέλεη ζηε δηαηήξεζε ησλ δηθψλ ηεο δηαθνξεηηθψλ ΤΦΜ ηφηε, ηα ζρεηηθά κέηξα πξέπεη λα ζηεξίδνληαη ζε επηζηεκνληθέο αξρέο θαη ζεκειίσζε, λα εθαξκφδνληαη ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο κε δηάθξηζεο θαη λα κελ απνηεινχλ ζπγθεθαιπκκέλα εκπφδηα ζην εκπφξην (άξζξν 2). Καζνξίδνληαη επίζεο θαλφλεο γηα ηελ εθηίκεζε ηoπ επηπέδνπ θηλδχλνπ (άξζξν 5). Σέινο, ζηελ πεξίπησζε πνπ νη επηζηεκνληθέο απνδείμεηο είλαη αλεπαξθείο, είλαη δπλαηή ε ιήςε πξνζσξηλψλ κέηξσλ ππφ ηνλ φξν φηη ζα αλαδεηεζνχλ πξφζζεηεο επηζηεκνληθέο απνδείμεηο θαη εθηηκήζεηο θηλδχλνπ ππφ ην θσο ησλ νπνίσλ ηα εθαξκνδφκελα πξνζσξηλψο κέηξα ζα επαλαμηνινγεζνχλ εληφο επιφγνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο (άξζξν 5.7). Σν ηειεπηαίν ζπληζηά νπζηαζηηθά έθθξαζε ηεο αξρήο ηήο «πξφιεςεο» (precaution) 4. Ζ αξρή απηή, εδξάδεηαη ζην γεγνλφο φηη ε βξαρπρξφληα δηαρείξηζε θαη ν έιεγρνο ηνπ θηλδχλνπ δελ ζεκαίλεη φηη εμαιείθνληαη ζηελ καθξνρξφληα πεξίνδν νη θίλδπλνη θαη νη αβεβαηφηεηεο. πλεπψο, ε αξρή απηή απνηειεί κέξνο κηαο δνκηθήο πξνζέγγηζεο, φζνλ αθνξά ζηελ δηαρείξηζε θηλδχλνπ θαη θαιχπηεη ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ηα επηζηεκνληθά δεδνκέλα είλαη αλεπαξθή θαη ηαπηνρξφλσο ππάξρνπλ βάζηκεο αλεζπρίεο γηα δπλεηηθά επηθίλδπλεο επηπηψζεηο ηδίσο ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ αξρή ηεο «πξφιεςεο» έρεη αλαγλσξηζζεί ξεηά ζε νξηζκέλεο δηεζλείο πεξηβαιινληηθέο ζπκθσλίεο (π.ρ, Γηαθήξπμε ηνπ Ρίν, χκβαζε γηα ηελ Βηνπνηθηιφηεηα) θαη έρεη ελζσκαησζεί ζηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία. Ζ ζπκθσλία ΤΦΜ δελ πεξηιακβάλεη ξεηά ηελ ελ ιφγσ αξρή σζηφζν, φπσο ζεκεηψζακε ην άξζξν 5.7, επηηξέπεη ηελ ιήςε πξνζσξηλψλ κέηξσλ ζηελ πεξίπησζε πνπ ηα επηζηεκνληθά δεδνκέλα είλαη αλεπαξθή. Ωζηφζν, απηφ δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη είλαη ηζνδχλακν Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 9

10 κε ηελ ξεηή αλαγλψξηζε ηεο αξρήο. Ζ δηαθνξά έγθεηηαη ζην φηη ηα κέηξα πνπ ιακβάλνληαη δπλάκεη ηνπ άξζξνπ 5.7 ηεο ζπκθσλίαο SPS, ζεσξνχληαη a priori σο κε ζπκβαηά κε ηνπο θαλφλεο ελψ αληηζέησο, ε ξεηή αλαγλψξηζε ηεο ελ ιφγσ αξρήο ζα έρεη σο ζπλέπεηα ηα δπλάκεη απηήο ιακβαλφκελα κέηξα λα ζεσξνχληαη a priori σο ζπκβαηά κε ηνπο θαλφλεο. Ζ ξεηή ελζσκάησζε ηεο αξρήο ηεο «πξφιεςεο» ζηνπο θαλφλεο ηνπ ΠΟΔ, ζην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ Doha, πξνσζείηαη απφ ηελ ΔΔ 5. Ωζηφζν, ε ΔΔ δελ έρεη ππνβάιιεη αίηεκα επαλαδηαπξαγκάηεπζεο ηεο ζπκθσλίαο ΤΦΜ, φπσο ζα ήηαλ ην ινγηθά αλακελφκελν, αιιά έρεη ελζσκαηψζεη ηελ αξρή απηή ζην θεθάιαην γηα ηελ πξφζβαζε ζηελ αγνξά ζην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ γεσξγία. Ζ πξνζπάζεηα απηή ηεο ΔΔ ππνζηεξίδεηαη απφ ηηο άιιεο Δπξσπατθέο ρψξεο αιιά ζπλαληά ηζρπξφηαηεο αληηδξάζεηο απφ ζρεδφλ φιεο ηηο άιιεο ρψξεο κέιε ηνπ ΠΟΔ νη νπνίεο ππνπηεχνληαη ηελ ΔΔ γηα θξππηνπξνζηαηεπηηζκφ. Η ςμθωνία για ηα Σεσνικά Δμπόδια ζηο Δμπόπιο (ΣΒΣ) Ζ ζπκθσλία γηα ηα ηερληθά εκπφδηα ζην εκπφξην (ΣΒΣ) ζηεξίδεηαη ζηηο ίδηεο γεληθέο αξρέο (κε δηάθξηζε, εζληθή κεηαρείξηζε, ακνηβαία αλαγλψξηζε, αλαινγηθφηεηα ησλ κέηξσλ θ.ι.π.) κε ηελ ζπκθσλία SPS, αιιά ην πεδίν εθαξκνγήο ηεο είλαη επξχηεξν. Ζ ζπκθσλία αθελφο κελ θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ πξντφλησλ, πεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ αγξνηνδηαηξνθηθψλ, θαη αθεηέξνπ δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζε ζέκαηα αζθάιεηαοπγηεηλήο αιιά πεγαίλεη πνιχ πέξαλ απηψλ, ρσξίο παξάιιεια λα πεξηιακβάλεη απαηηήζεηο γηα ηελ επηζηεκνληθή ζεκειίσζε ησλ κέηξσλ. Ζ ζπκθσλία θαιχπηεη επξχηαηε γθάκα κέηξσλ - φπσο, ηνπο ηερληθνχο θαλνληζκνχο θαη ηα πξφηππα ππνρξεσηηθνχ ή εζεινληηθνχ ραξαθηήξα, ηηο πξνδηαγξαθέο γηα ηα πιηθά ζπζθεπαζίαο, ηελ ζήκαλζε ησλ πξντφλησλ, ηηο κεζφδνπο παξαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο, ηηο εμαγσγέο εγρσξίσο απαγνξεπνκέλσλ αγαζψλ θιπ - ηα νπνία απνζθνπνχλ: 4 Ζ αξρή ηεο «πξφιεςεο» είλαη επίζεο ζρεηηθή κε ηελ ζπκθσλία ΣΒΣ ε νπνία θαιχπηεη θαη κέηξα πνπ αθνξνχλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. 5 Βιέπε ζρεηηθά απφθαζε πκβνπιίνπ Κνξπθήο ηεο Νίθαηαο 7-9 Γεθεκβξίνπ Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 10

11 ζηελ δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ, ζηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο αλζξψπσλ θπηψλ θαη δψσλ, θαηά ην κέηξν πνπ ηα κέηξα απηά δελ θαιχπηνληαη απφ ηελ ζπκθσλία ΤΦΜ π.ρ. κέηξα γηα ην θάπληζκα ή ηελ θαηαλάισζε αιθνφι, ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζηελ απνηξνπήο απαηειψλ πξαθηηθψλ θαη/ή παξαπνηκέλσλ πξντφλησλ θαη επνκέλσο ζηελ απνηξνπή παξαπιάλεζεο ησλ θαηαλαισηψλ ζηελ απνηξνπή αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ εζληθή αζθάιεηα, ζηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θιπ. Βαζηθφο ζθνπφο ηεο ζπκθσλίαο είλαη λα δηαζθαιηζζεί φηη ηα κέηξα πνπ ιακβάλνληαη γηα ηνπο παξαπάλσ ζθνπνχο δελ απνηεινχλ θαιπκκέλα εκπφδηα ζην εκπφξην. Οπσο θαη ζηελ ζπκθσλία SPS, ηα θξάηε κέιε, ελζαξξχλνληαη λα αθνινπζνχλ ηνπο δηεζλείο θαλφλεο θαη πξφηππα εθφζνλ ππάξρνπλ. Ωζηφζν, ελψ ζηελ ζπκθσλία SPS νη απνθιείζεηο απφ ηα δηεζλή πξφηππα πξέπεη λα έρνπλ επηζηεκνληθή ηεθκεξίσζε, ζηελ ζπκθσλία ΣΒΣ δελ ππάξρεη αλάινγε ππνρξέσζε. Δπνκέλσο, νη θπβεξλήζεηο κπνξνχλ λα απνθαζίζνπλ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, πεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ηερλνινγηθψλ πξνβιεκάησλ ή ησλ γεσγξαθηθψλ παξαγφλησλ, φηη ηα δηεζλή πξφηππα δελ είλαη θαηάιιεια. Ζ ζήκαλζε απνηειεί έλα απφ ηνπο βαζηθνχο κεραληζκνχο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ζε ππνρξεσηηθή ή εζεινληηθή βάζε, γηα ηελ δηάθξηζε ησλ πξντφλησλ θαη ηελ πιεξνθφξεζε ηνπ θαηαλαισηή, δχν πηπρέο πνπ είλαη θεληξηθέο ζην ζέκα πνπ εμεηάδνπκε. Παξά ηελ καθξνρξφληα θαη γεληθεπκέλε ρξήζε ηνπ ην κέηξν απηφ εμαθνινπζεί λα είλαη έλα απφ ηα έληνλα ζηαζηαδφκελα ζέκαηα ζην πιαίζην ηεο ζπκθσλίαο ΣΒΣ. Σν ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλεηαη θαηά βάζε ζε δχν πηπρέο: α) ππνρξεσηηθή ή πξναηξεηηθή ζήκαλζε, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ δελ ζπλδένληαη ζηελά κε ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεηελή θαη β) ζηελ δπλαηφηεηα δηάθξηζεο ησλ πξντφλησλ κέζσ ζήκαλζεο πνπ ζηεξίδεηαη φρη ζηα επηκέξνπο ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπζηαηηθά ησλ πξντφλησλ αιιά ζηηο κεζφδνπο παξαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 11

12 Οζνλ αθνξά ζην πξψην, νη ππνζηεξηθηέο ηεο εζεινληηθήο ζήκαλζεο, πξνβάιινπλ ηελ άπνςε φηη πξφθεηηαη γηα ιχζε θηιηθή πξνο ην εκπφξην, αθνχ αληαπνθξίλεηαη ζε πξαγκαηηθέο αλάγθεο ηεο αγνξάο θαη ππνζηεξίδεηαη απφ ηηο ίδηεο ηηο επηρεηξήζεηο. Ωζηφζν, ε πξνζέγγηζε απηή αδπλαηεί λα απαληήζεη ζην πξφβιεκα, πνπ δεκηνπξγείηαη ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο φπνπ νη δηαθνξέο ηηκψλ, ησλ νκνεηδψλ πξντφλησλ, είλαη αλεπαξθείο γηα λα θαιχςνπλ ηηο δηαθνξέο θφζηνπο ζηηο κεζφδνπο παξαγσγήο θαη ην θφζηνο επελδχζεσλ ζηελ δηαηήξεζε ηεο θήκεο εθ κέξνπο ησλ επηρεηξήζεσλ. Οζνλ αθνξά ζην δεχηεξν, νη ππνζηεξηθηέο απηήο ηεο δηάθξηζεο ζηεξίδνπλ ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπο ζην φηη νη κέζνδνη παξαγαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο ησλ πξντφλησλ δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ a priori σο νπδέηεξεο, ηφζν ζε ζρέζε κε ηα εηδηθφηεξα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ επί ησλ νπνίσλ ελδέρεηαη λα επηδξνχλ (π.ρ. ηνληζκέλα ηξφθηκα, νξγαληθά κε νξγαληθά πξντφληα, ηπξηά απφ παζηεξησκέλν ή κε παζηεξησκέλν γάια, γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλα θαη κε γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλα), φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο ελδερφκελεο επηπηψζεηο ηνπο ζην πεξηβάιινλ. Απφ ηελ άιιε κεξηά νη πνιέκηνη ηεο δηάθξηζεο ζεσξνχλ ηελ πξνζέγγηζε κε ζπκβαηή κε ηνπο θαλφλεο ηνπ ΠΟΔ. Καηά ηελ απνςή ηνπο ε δηαθνξνπνίεζε ησλ πξντφλησλ είλαη απνδεθηή κφλν εθφζνλ ζηεξίδεηαη ζε αληηθεηκεληθά, θαη φρη ζε ππνθεηκεληθά θξηηήξηα θαη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ. Δπηπιένλ, ε δηαθνξνπνίεζε ησλ πξντφλησλ κε βάζε ηηο εηθαδφκελεο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ησλ κεζφδσλ παξαγσγήο είλαη επίζεο απαξάδεθηε θαη κε ζπκβαηή ηφζν κε ηνπο θαλφλεο ηνπ ΠΟΔ φζν θαη κε ηελ γεληθά απνδεθηή αξρή ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο «ν ξππαίλσλ πιεξψλεη». Αλεμαξηήησο πάλησο ηνπ πνηά πιεπξά έρεη δίθαην ή άδηθν είλαη γεγνλφο φηη ε αδπλακία δηάθξηζεο ησλ πξντφλησλ έρεη επηπηψζεηο: γηα ηνπο θαηαλαισηέο, γηα ηνπο παξαγσγνχο θαη γηα ηελ πνηφηεηα ησλ πξνζθεξνκέλσλ πξντφλησλ. Οη θαηαλαισηέο, δελ είλαη ζε ζέζε λα κεγηζηνπνηήζνπλ ηελ επεκεξία. Σα πξντφληα ζηελ αγνξά παξνπζηάδνληαη σο φκνηα θαίηνη κπνξεί λα έρνπλ παξαρζεί κε δηαθνξεηηθέο κεζφδνπο παξαγσγήο νη νπνίεο, θαηά ηελ αληίιεςε ησλ θαηαλαιψλ, επεξεάδνπλ ηελ πνηφηεηα Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 12

13 ησλ πξντφλησλ. πλεπψο, νη θαηαλαισηέο νδεγνχληαη ζε κε αξηζηεο επηινγέο. Οη παξαγσγνί, ηνχηνπ εμαξησκέλνπ απφ ηηο δηαθνξέο θφζηνπο ησλ κεζφδσλ παξαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο, είηε σζνχληαη ζε εγθαηάιιεηςε ησλ κεζφδσλ παξαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο πςειφηεξνπ θφζηνπο είηε αλαγθάδνληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηνλ θιάδν. Σέινο, νη πνηνηηθέο δηαθνξέο ησλ πξντφλησλ, πξαγκαηηθέο ή εηθαδφκελεο, εμαιείθνληαη θαη ζηελ αγνξά επηθξαηεί έλα νκνγελνπνηεκέλν πξντφλ πνπ παξάγεηαη κε ηελ ρακειφηεξνπ θφζηνπο κέζνδν παξαγσγήο. Ζ ζήκαλζε κπνξεί λα θαίλεηαη απφ πξψηε καηηά σο ειθπζηηθή ιχζε γηα ηελ δηάθξηζε ησλ πξντφλησλ αθνχ δηαζθαιίδεη ηελ δπλαηφηεηα επηινγήο ηνπ θαηαλαισηνχ. Δλ ηνχηνηο πάληνηε δελ είλαη ε θαηάιιειε. Αο πάξνπκε γηα παξάδεηγκα ηελ πεξίπησζε ηεο ρξήζεο νξκνλψλ γηα πάρπλζε ζηα δψα. Ζ ρξήζε απηψλ ησλ νξκνλψλ απαγνξεχεηαη σο γλσζηφλ ζηελ ΔΔ. Ζ ηειεπηαία έρεη θαηαδηθαζηεί ζην επίπεδν ηνπ ΠΟΔ, αλ θαη ην δεπηεξνβάζκην φξγαλν επίιπζεο δηαθνξψλ έθξηλε επλντθφηεξα ηελ πεξίπησζε απ' φηη ην πξσηνβάζκην. Αλ σο ζπκβηβαζηηθή ιχζε ζε απηήλ ηελ δηαβφεηε δηαθνξά ΔΔ-ΖΠΑ επηιερζεί ε ιχζε ηεο ζήκαλζεο ηφηε νπζηαζηηθά δχν δηαθνξεηηθέο κέζνδνη παξαγσγήο ζα αληαγσλίδνληαη ζηελ αγνξά. Δάλ ηψξα ε δηαθνξά θφζηνπο είλαη κεγαιχηεξε απ' φηη ν θαηαλαισηήο πξνηίζεηαη λα πιεξψζεη γηα ην ζεσξνχκελν σο πςειφηεξεο πνηφηεηαο πξντφλ (θξέαο ρσξίο νξκφλεο) ηφηε ν θιάδνο ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο ζα βξεζεί ζε δπζρεξή ζέζε θαζψο δελ ζα κπνξεί λα αληαγσληζζεί ηηο εηζαγσγέο. Σα ελδερφκελα ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε είλαη δχν: είηε ζα πηέζεη γηα θαηάξγεζε ηεο ζρεηηθήο απαγφξεπζεο ρξήζεο ησλ νξκνλψλ είηε ζα εμαθαληζζεί απφ ηελ αγνξά. Καη ζηελ κία θαη ηελ άιιε πεξίπησζε ην ηειηθφ απνηέιεζκα απφ πιεπξάο πνηφηεηνο ζα είλαη ε επηθξάηεζε ηεο ρακειφηεξεο πνηφηεηαο (Mahe, Ortalo-Magne 1998). ην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ Doha ην ζέκα ηεο ζήκαλζεο εγείξεηαη απφ ηελ ΔΔ ε νπνία φκσο, φπσο ζπκβαίλεη αθξηβψο θαη γηα ηελ ζπκθσλία ΤΦΜ, δελ έρεη ζέζεη ζέκα επαλαδηαπξαγκάηεπζεο ηεο ζπκθσλίαο ηερληθψλ εκπνδίσλ (ΣΒΣ). Ζ πξνζέγγηζε ηεο ΔΔ ζηεξίδεηαη ζηελ πξνψζεζε ηνπ ζέκαηνο ζε δχν επίπεδα: α) ζην επίπεδν ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ γεσξγία φπνπ, ζην ππιψλα ηεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά, ζέηεη ην ζέκα ηεο ππνρξεσηηθήο ζήκαλζεο ησλ γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλσλ πξντφλησλ θαη β) ζην πιαίζν ηεο ζεκαηηθήο «εκπφξην θαη πεξηβάιινλ» φπνπ ζέηεη ην ζέκα ηεο «νηθν-ζήκαλζεο». ηηο επηδηψμεηο ηεο απηέο ε Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 13

14 ΔΔ απνιακβάλεη πεξηνξηζκέλεο ππνζηήξημεο κε ζπλέπεηα, ε κέρξη ζήκεξα πξφνδνο λα είλαη κεδεληθή θαη νη πξννπηηθέο επηηπρίαο ειάρηζηεο. Πποζηαζία Γεωγπαθικών Δνδείξεων και Ονομαζιών Πποελεύζεωρ Οη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαη νη νλνκαζίεο πξνειεχζεσο έρνπλ δηπιή ρξεζηκφηεηα. Αθελφο κελ πξνδηνξίδνπλ ηελ πξνέιεπζε ηνπ πξντφληνο θαη αθεηέξνπ ζεκαηνδνηνχλ ηελ πνηφηεηα θαη ηελ θήκε ηνπ πξντφληνο πνπ δηαρξνληθά έρεη νηθνδνκεζεί θαη γίλεηαη αληηιεπηή απφ ην επξχηεξν θαηαλαισηηθφ θνηλφ. Ζ θήκε ελφο πξντφληνο πνπ θέξεη γεσγξαθηθή έλδεημε ή νλνκαζία πξνειεχζεσο είλαη απνηέιεζκα ζπζηεκαηηθήο θαη ζπλεπνχο δηαρξνληθήο πξνζπάζεηαο εθ κέξνπο ησλ παξαγσγψλ θαη δελ απνθηάηαη απιψο θαη κφλν κε ηελ αλαγλψξηζε, ηελ πξνζηαζία θαη ηελ δηαθήκεζε. Γηα έλα πξντφλ θαη ηε ζπλαθή νλνκαζία κε θήκε ζηελ αγνξά, ε απνπζία απνηειεζκαηηθήο πξνζηαζίαο δεκηνπξγεί ηζρπξφ θίλεηξν γηα αλάπηπμε πξαθηηθψλ αζέκεηνπ αληαγσληζκνχ θαη πεηξαηηθήο ρξήζεο ηεο νλνκαζίαο. Σνχην βιάπηεη: α) ηα ζπκθέξνληα ησλ λφκηκσλ παξαγσγψλ ηνπ πξντφληνο νη νπνίνη πθίζηαληαη δεκηά γηαηί ράλνπλ κέξνο ηεο αγνξά ή θαη κπνξεί λα νδεγεζνχλ εθηφο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο θαη β) απηά ησλ θαηαλαισηψλ νη νπνίνη αγνξάδνπλ έλα πξντφλ πνπ δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνζδνθίεο ηνπο. Ωο πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα, νη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαη νη νλνκαζίεο πξνειεχζεσο, πξνζηαηεχνληαη έλαληη αζέκεηνπ αληαγσληζκνχ θαη παξαπιάλεζεο ηνπ θαηαλαισηνχ 6. 6 Οξηζκέλνη ππνζηεξίδνπλ φηη νη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαη νη νλνκαζίεο πξνειεχζεσο δελ ζπληζηνχλ πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα αθνχ ζηεξίδνληαη θαηά βάζε ζε ηδηαηηεξφηεηεο πνπ νθείινληαη ζε αγηνπνίεζε θπζηθψλ θαη γεσγξαθηθψλ πφξσλ - γηα ηνπο νπνίνπο δελ δηθαηνινγνχληαη πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα - θαη φρη ζηελ αλζξψπηλε δεκηνπξγηθφηεηα θαη εθεπξεηηθφηεηα πνπ απαηηεί επηπιένλ επελδχζεηο - φπνπ ε ρνξήγεζε θαη πξνζηαζία πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη δηθαηνινγεκέλε θαη επηβεβιεκέλε. Πξφθεηηαη γηα θηινζνθηθφ ζέκα ην νπνίν εθθεχγεη απφ ηα φξηα ηνπ παξφληνο άξζξνπ θαη δελ ζα καο απαζρνιήζεη εδψ. Δπηπιένλ ζην πξαθηηθφ επίπεδν ην ζέκα έρεη απαληεζεί αθνχ νη γεγσγξαθηθέο ελδείμεηο πεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ νλνκαζηψλ πξνειεχζεσο έρνπλ απνηειέζεη αληηθείκελν δηεζλψλ ζηκθσληψλ ζην παξειζφλ θαη ζπκπεξηιακβάλνληαη σο πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα ζηελ αληίζηερε ζπκθσλία ηνπ ΠΟΔ. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 14

15 Η ππο ηος Γύπος Οςποςγοςάηρ καηάζηαζη Ζ πξνζηαζία ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ απνηέιεζε αληηθείκελν δηεζλψλ ζπκθσληψλ ήδε απφ ην ηέινο πεξίπνπ ηνπ 19 νπ αηψλα. Ζ πξψηε δηεζλήο ζχκβαζε, πνπ θαιχπηεη κεηαμχ άιισλ ηηο νλνκαζίεο πξνειεχζεσο, είλαη ε χκβαζε ησλ Παξηζίσλ ηνπ 1883 κε ηελ νπνίαλ ζπλεζηήζε ε «Δλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Βηνκεραληθήο Ηδηνθηεζίαο» (ΔΠΒΗ). Οη νλνκαζίεο πξνειεχζεσο αλαθέξνληαη ξεηά ζην άξζξν 1(2) ηεο ζχκβαζεο. χκθσλα κε ην άξζξν 10(1) απαγνξεχεηαη ε άκεζε ή έκκεζε ρξήζε ςεπδψλ ελδείμεσλ πξνειεχζεσο ησλ αγαζψλ. Γελ παξέρεηαη πξνζηαζία φηαλ ε έλδεημε ρξεζηκνπνηείηαη ζε κεηάθξαζε ή ζπλνδεχεηαη απφ εθθξάζεηο φπσο «είδνο», «ηχπνο», ή φηαλ είλαη απαηειή δειαδή ελδέρεηαη λα παξαπιαλά ηνλ θαηαλαισηή. Ζ ζχκβαζε, πξνζθέξεη ελα πνιχ ραιαξφ επίπεδν πξνζηαζίαο ρσξίο θπξψζεηο, μεθίλεζε κε 11 θξάηε κέιε θαη ζήκεξα έρεη 117. Σν 1891, ζην πιαίζην ηεο ΔΠΒΗ, ππεγξάθε ε ζπκθσλία ηεο Μαδξίηεο, ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ «δηεζλή θαηαρψξεζε ζεκάησλ». Ζ ζπκθσλία θαζνξίδεη κηα ελαξκνληζκέλε δηαδηθαζία γηα ηελ δηεζλή θαηαρψξεζε ησλ ζεκάησλ. Δγγξαθή ζηνλ δηεζλή θαηάινγν ζπλεπάγεηαη πξνζηαζία ηνπ θαηαρσξεκέλνπ ζήκαηνο ζε φια ηα θξάηε κέιε ηεο ζχκβαζεο. ήκεξα κέιε ηεο ζπκθσλίαο είλαη 67 θξάηε. Σν 1891 επίζεο, πάληα ζην πιαίζην ηεο ΔΠΒΗ, ππεγξάθε ε ζπκθσλία γηα ηελ «θαηαζηνιή ςεπδψλ ή απαηειψλ ελδείμεσλ πξνειεχζεσο ησλ αγαζψλ». Απφ ην 1958, νπφηε ε ζπκθσλία αλαζεσξήζεθε, πεξηιακβάλεη δηαηάμεηο πνπ επηηξέπνπλ ηελ επηβνιή πνηλψλ γηα φιεο ηηο ελδείμεηο πξνειεχζεσο νη νπνίεο ρσξίο λα είλαη ςεπδείο είλαη απαηειέο ή παξαπιαλνχλ ηνλ θαηαλαισηή. Ζ ζρεηηθή απφθαζε είλαη ζέκα ησλ εζληθψλ δηθαζηηθψλ αξρψλ. Δπηπιένλ, ε ζπκθσλία ζην άξζξν 4 πεξηιακβάλεη εηδηθέο δηαηάμεηο γηα ηα θξαζηά θαη δελ επηηξέπεη ζηηο εζληθέο δηθαζηηθέο αξρέο λα ζεσξήζνπλ ηηο νλνκαζίεο πξνειεχζεσο ησλ νηληθψλ πξντφλησλ σο γεληθέο. ήκεξα ε ζπκθσλία έρεη 30 κέιε. Σν 1958, ζην πιαίζην ηεο ΔΠΒΗ πάληνηε, ππεγξάθε ε ζπκθσλία ηεο Ληζζαβψλνο γηα ηελ «πξνζηαζία ησλ νλνκαζηψλ πξνειεχζεσο θαη ηελ δηεζλή ηνπο θαηαρψξεζε». Γηα Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 15

16 πξψηε θνξά ζε δηεζλέο επίπεδν δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο έλλνηαο «νλνκαζία πξνειεχζεσο» θαη εηζάγεηαη έλαο κεραληζκφο πνπ πξνζθέξεη πξνζηαζία ησλ νλνκαζηψλ πξνειεχζεσο αλεμαξηήησο ησλ εζληθψλ λνκνζεζηψλ. Καζηεξψλεη επίζεο ζχζηεκα δηεζλνχο θαηαρψξεζεο ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ νλνκαζηψλ πξνειεχζεσο θαη ππνρξεψλεη ηα θξάηε κέιε λα πξνζηαηεχνπλ ζηελ επηθξάηεηά ηνπο, ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο ηεο ζπκθσλίαο, ηηο νλνκαζίεο πξνειεχζεσο ησλ άιισλ θξαηψλ κειψλ ππφ ηνλ φξν φηη απηέο πξνζηαηεχνληαη ζηελ ρψξα θαηαγσγήο. Καηά ηνλ βαζκφ πνπ κηα νλνκαζία εμαθνινπζεί λα πξνζηαηεχεηαη ζηελ ρψξα θαηαγσγήο, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο γεληθή ζε κηα άιιε ρψξα κέινο. ήκεξα ε ζπκθσλία έρεη 18 θξάηε κέιε 7. Οιεο νη παξαπάλσ ζπκθσλίεο ιεηηνπξγνχλ ζήκεξα ζην πιαίζην ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Γηθαησκάησλ Πλεπκαηηθήο Ηδηνθηεζίαο (WIPO). Η ςμθωνία για ηα Γικαιώμαηα Πνεςμαηικήρ Ιδιοκηηζίαρ (TRIPs) ηος Γύπος Οςποςγοςάηρ και η Πποζηαζία ηων Γεωγπαθικών Δνδείξεων (ΓΔ) Ζ ζπκθσλία γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο απνηειεί βαζηθή θαηλνηνκία ηνπ Γχξνπ Οπξνπγνπάεο. Ζ ηδηαηηεξφηεηά ηεο έγθεηηαη ζην φηη ππνρξεψλεη φια ηα Κ-Μ ηνπ ΠΟΔ λα εμαζθαιίζνπλ έλα ειάρηζην βαζκφ πξνζηαζίαο φισλ ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο πνπ θαιχπηνληαη απφ ηελ ζπκθσλία. Ζ ππνρξέσζε θαιχπηεη ηφζν ηελ χπαξμε ζρεηηθήο λνκνζεζίαο πνπ λα αλαγλσξίδεη θαη λα επηηξέπεη ηελ πξνζηαζία (δπλαηφηεηα πξνζηαζίαο) φζν θαη ην πεδίν απνηειεζκαηηθήο εθαξκνγήο ηεο ζρεηηθήο λνκνζεζίαο. Ζ ζπκπεξίιεςε ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ, σο πξνζηαηεπνκέλσλ πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζην πιαίζην ηεο ζπκθσλίαο TRIPs ηνπ ΠΟΔ, ζπληζηά ζεκαληηθή βειηίσζε ηεο πξηλ απφ ηνλ Γχξν Οπξνπγνπάεο θαηάζηαζεο ζην πεδίν ηεο δηεζλνχο πξνζηαζίαο ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ θαζψο: α) ε ππνρξέσζε πξνζηαζίαο, πεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο δπλαηφηεηαο ιήςεο απνηειεζκαηηθψλ κέηξσλ ζε πεξίπησζε θαηαπάηεζεο, επεθηείλεηαη ζε φια ηα Κ-Μ ηνπ ΠΟΔ θαη β) ζε πεξίπησζε δηαθνξάο εθαξκφδνληαη νη δηαδηθαζίεο επίιπζεο δηαθνξψλ ηνπ ΠΟΔ. 7 Αιγεξία, Βνπιγαξία, Μπνπξθίλα Φάζν, Κνλγθφ, Κφζηα Ρίθα, Κνχβα, Σζερία, Γαιιία, Γθακπφλ, Ατηή, Οπγγαξία, Ηζξαήι, Ηηαιία, Μεμηθφ, Πνξηνγαιία, ινβαθία, Σφγθν, Σπλεζία. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 16

17 Ο ηξφπνο πάλησο κε ηνλ νπνίνλ δηαζθαιίδεηαη ε πξνζηαζία απηή δελ πξνβιέπεηαη ζηελ ζπκθσλία θαη ηα Κ-Μ είλαη ειεχζεξα λα αθνινπζήζνπλ ηελ δηθή ηνπο κέζνδν. Δηζη, νξηζκέλεο ρψξεο, θπξίσο νη επξσπατθέο, πξνζηαηεχνπλ ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαη ηηο νλνκαζίεο πξνειεχζεσο σο δηαθξηηέο ελδείμεηο κέζσ εηδηθήο λνκνζεζίαο. Αιιεο, θπξίσο νη ρψξεο ηνπ λένπ θφζκνπ (Ακεξηθή θαη Ωθεαλία), δελ έρνπλ εηδηθή λνκνζεζία θαη πξνζηαηεχνπλ ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο ζην πιαίζην ηεο λνκνζεζίαο εκπνξηθψλ ζεκάησλ σο ζπιινγηθά ζήκαηα. Δπίζεο, ε πξνζηαζία δελ παξέρεηαη απηφκαηα αιιά θαηφπηλ αηηήζεσο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ Ζ ζπδήηεζε γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο, ζην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ Οπξνπγνπάεο, θαη ε ζπκπεξίιεςή ηνπο ζηελ ζρεηηθή ζπκθσλία ππήξμε εμαηξεηηθά επίκαρν ζέκα. Απφ ηελ κηα ππήξραλ εθείλνη, θπξίσο ε ΔΔ θαη ε Διβεηία, πνπ επεδίσθαλ έλα ηζρπξφ θαη απνηειεζκαηηθφ επίπεδν πξνζηαζίαο φισλ ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ, πεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ παξαδνζηαθψλ νλνκαζηψλ. Απφ ηελ άιιε ήζαλ εθείλνη, θπξίσο νη ΖΠΑ, Απζηξαιία, Ν. Εειαλδία, Αξγεληηλή, Υηιή, δειαδή νη ρψξεο ηνπ λένπ θφζκνπ, πνπ είραλ σο βαζηθφ ζηφρν λα δηαηεξήζνπλ ην πιενλέθηεκα λα ρξεζηκνπνηνχλ ρσξίο πεξηνξηζκνχο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαη νλνκαζίεο Δπξσπατθήο θαηαγσγήο. Σν ηειηθφ απνηέιεζκα ήηαλ βεβαίσο έλαο ζπκβηβαζκφο πνπ απεηθνλίδεηαη ζηελ δνκή ησλ ζρεηηθψλ ξπζκίζεσλ. ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο αλαθέξνληαη ηα άξζξα 22, 23 θαη 24 ηεο ζπκθσλίαο TRIPs. ην άξζξν 22.1 νξίδεηαη ε έλλνηα ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ σο «ελδείμεηο πνπ πξνζδηνξίδνπλ φηη έλα αγαζφ θαηάγεηαη απφ ηελ επηθξάηεηα ελφο θξάηνπο κέινπο, ή κηα πεξηθέξεηα, ή ζηελφηεξε πεξηνρή απηήο ηεο επηθξάηεηαο, ε πνηφηεηα ηνπ νπνίνπ, ε θήκε ή άιια ραξαθηεξηζηηθά απηνχ νθείινληαη θπξίσο ζηελ γεσγξαθηθή ηνπ θαηαγσγή». Οπσο παξαηεξνχκε ν νξηζκφο είλαη αξθεηά επξχο θαη θαιχπηεη ηφζν ηηο «γεσγξαθηθέο ελδείμεηο» φζν θαη ηηο «νλνκαζίεο πξνειεχζεσο» δεδνκέλνπ φηη θαη νη δχν έλλνηεο πξνζδηνξίδνπλ ηελ ζρέζε ηνπ πξντφληνο κε ηελ γεσγξαθηθή ηνπ θαηαγσγή αιιά ν πξψηνο φξνο είλαη επξχηεξνο ηνπ δεχηεξνπ 8. 8 Οπσο είλαη γλσζηφ ην Δπξσπατθφ ζχζηεκα (Καλ. ΔΔ 2081/92) αλαγλσξίδεη δχν δηαθνξεηηθά επίπεδα ζχλδεζεο ηνπ πξντφληνο κε ηελ γεσγξαθηθή ηνπ θαηαγσγή. Δηδηθφηεξα ζχκθσλα κε ηνλ θνηλνηηθφ θαλνληζκφ: α) «γεσγξαθηθή έλδεημε» είλαη: «ην φλνκα κηαο πεξηνρήο, ελφο εμεηδηθεπκέλνπ ηφπνπ, ή ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο κηαο ρψξαο, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πεξηγξαθή ελφο πξντφληνο ή ηξνθίκνπ πνπ θαηάγεηαη απφ απηήλ ηελ πεξηνρή, εμεηδηθεπκέλν ηφπν ή ρψξα, θαη ηνπ Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 17

18 Ζ ζπκθσλία πξνζθέξεη δχν επίπεδα πξνζηαζίαο. Δλα ραιαξφ, γηα φια ηα πξντφληα (άξζξν 22) θαη έλα απζηεξφηεξν πνπ εθαξκφδεηαη γηα ηα θξαζηά θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε πνηά (άξζξν 23). ηελ πξψηε πεξίπησζε νη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο πξνζηαηεχνληαη κφλν εθφζνλ παξαπιαλνχλ ηνλ θαηαλαισηή ζε ζρέζε κε ηελ αιεζή θαηαγσγή ηνπ πξντφληνο ή εθφζνλ ζπληζηνχλ πξάμε αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ. Σν βάξνο ηεο απνδείμεσο, ελψπησλ ησλ αξκνδίσλ εζληθψλ αξρψλ, θέξεη ν θάηνρνο ηνπ δηθαηψκαηνο. ηελ δεχηεξε πεξίπησζε νη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο πξνζηαηεχνληαη απνιχησο, κε ηελ έλλνηα φηη δελ είλαη αλαγθαίν λα ππάξρεη παξαπιάλεζε ησλ θαηαλαισηψλ ζε ζρέζε κε ηελ αιεζή θαηαγσγή ηνπ πξντφληνο ή λα ζηνηρεηνζεηείηαη πξάμε αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ. Δπνκέλσο, ζε απηή ηελ πεξίπησζε, δελ είλαη δπλαηή ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο πξνζηαηεπκέλεο έλδεημεο αθφκα θαη φηαλ δειψλεηαη ε αιεζήο θαηαγσγή ηνπ πξντφληνο, νχηε επηηξέπεηαη ε ρξήζε ηεο ζε κεηάθξαζε ή κε πξνζδηνξηζηηθνχο φξνπο φπσο «ηχπνο», «είδνο», «ζηπι», «απνκίκεζε» θ.ι.π. ηελ πεξίπησζε ησλ νκσλχκσλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ θαη νη δχν δηθαηνχληαη πξνζηαζίαο ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ηα πξντφληα δελ εκθαλίδνληαη ςεπδψο ζηνλ θαηαλαισηή σο θαηαγφκελα απφ άιιε πεξηνρή. Tέινο, ην άξζξν 24 πεξηιακβάλεη έλα ζχλνιν εμαηξέζεσλ πνπ πεξηνξίδνπλ ηελ πξνζθεξφκελε πξνζηαζία. Δηδηθφηεξα, φζνλ αθνξά ζηα θξαζηά θαη ζηα νηλνπλεπκαηψδε, επηηξέπεηαη ε ζπλέρηζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο κηαο γεσγξαθηθήο έλδεημεο ελφο άιινπ θξάηνπο ππφ ηνλ φξν φηη απηή ε έλδεημε ρξεζηκνπνηείην ζπλερψο γηα ηνπιάρηζηνλ 10 ρξφληα πξηλ απφ ηηο 15 Απξηιίνπ 1994 ή κε θαιή ηε πίζηε πξηλ απ' απηή ηελ εκεξνκελία (άξζξν 24.4). Δπίζεο, είλαη δπλαηή ε ζπλχπαξμε ελφο εκπνξηθνχ ζήκαηνο θαη ηαπηφζεκεο γεσγξαθηθήο έλδεημεο, εθφζνλ ην εκπνξηθφ ζήκα έρεη απνθηεζεί θαιή ηε πίζηε πξηλ νπνίνπ ε πνηφηεηα, ε θήκε ή άιια ραξαθηεξηζηηθά νθείινληαη ζηελ γεσγξαθηθή ηνπ θαηαγσγή θαη ηος οποίος η παπαγωγή και/ή μεηαποίηζη και/ή επεξεπγαζία ιακβάλνπλ ρψξα εληφο ησλ νξίσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο» ελψ, β) «νλνκαζία πξνειεχζεσο» είλαη: «ην φλνκα κηαο πεξηνρήο, ελφο εμεηδηθεπκέλνπ ηφπνπ, ή ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο κηαο ρψξαο, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πεξηγξαθή ελφο πξντφληνο ή ηξνθίκνπ πνπ θαηάγεηαη απφ απηήλ ηελ πεξηνρή, εμεηδηθεπκέλν ηφπν ή ρψξα, θαη ηνπ νπνίνπ ε πνηφηεηα, ή άιια ραξαθηεξηζηηθά νθείινληαη θπξίσο ή απνθιεηζηηθά ζην ηδηαίηεξν γεσγξαθηθφ πεξηβάιινλ πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εγγελψλ θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ παξαγφλησλ θαη ηος οποίος η παπαγωγή η μεηαποίηζη και η επεξεπγαζία ιακβάλνπλ ρψξα εληφο ησλ νξίσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο». Δπνκέλσο, γηα ηηο νλνκαζίεο πξνειεχζεσο ν δεζκφο είλαη βαζηθφο θαη ην ζχλνιν ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο (παξαγσγή, κεηαπνίεζε, επεμεξγαζία) πξέπεη λα ιακβάλεη ρψξα εληφο ησλ νξίσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθήο δψλεο. Γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο ν δεζκφο είλαη ραιαξφηεξνο αθνχ είλαη αξθεηφ είηε ε παξαγσγή, είηε ε κεηαπνίεζε, είηε ε επεμεξγαζία λα πξαγκαηνπνηείηαη εληφο ησλ νξίσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθήο δψλεο. Ωζηφζν, πξέπεη λα ππνγξακκίζνπκε φηη ην ζηνηρείν ηεο θήκεο, βαζηθφ ζχκθσλα κε ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία γηα ηελ δηθαηνιφγεζε εηδηθψλ ζπζηεκάησλ ζήκαλζεο, απαληά κφλν ζηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο σο απαξαίηεην ζηνηρείν. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 18

19 απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζπκθσλίαο ή πξηλ απφ ηελ πξνζηαζία ηεο γεσγξαθηθήο έλδεημεο ζηελ ρψξα θαηαγσγήο (άξζξν 24.5). Αθφκε, ηα θξάηε κέιε δηθαηνχληαη λα κελ πξνζθέξνπλ πξνζηαζία ζε γεσγξαθηθέο ελδείμεηο άιισλ θξαηψλ κειψλ, εθφζνλ απηέο έρνπλ θαηαζηεί γεληθέο δειαδή ζηελ θνηλή ρξήζε δελ ππνδειψλνπλ θαηαγσγή αιιά απιψο ηχπν πξντφληνο ή ηαπηίδνληαη κε ην θνηλφ φλνκα πνηθηιίαο ακπέινπ. Αλ θαη φπσο ζεκεηψζακε παξαπάλσ ε πξνζηαζία ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ ζην πιαίζην ηεο ζπκθσλίαο TRIPs ζπληζηά ζεκαληηθή βειηίσζε ζε ζρέζε κε ηελ πξφ ηνπ γχξνπ Οπξνπγνπάεο θαηάζηαζε ελ ηνχηνηο, ην επίπεδν πξνζηαζίαο πνπ δηαζθαιίδεηαη γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο είλαη ιηγφηεξν ηζρπξφ ζπγθξηηηθά κε ην επίπεδν πξνζηαζίαο πνπ δηαζθαιίδεηαη γηα ηα εκπνξηθά ζήκαηα. Σα ηειεπηαία, σο ηδησηηθά δηθαηψκαηα, έρνπλ έλα ζαθέο θαη απνηειεζκαηηθφ ζχζηεκα πξνζηαζίαο έλαληη ησλ απνκηκήζεσλ θαη ησλ παξαπνηεκέλσλ πξντφλησλ. Δπηπιένλ, γηα ηα πξνζηαηεπφκελα εκπνξηθά ζήκαηα ιεηηνπξγεί ζην πιαίζην ηνπ WIPO ζχζηεκα δηεζλνχο θαηαρψξεζεο. Γελ ηζρχεη ην ίδην γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο γηα ηηο νπνίεο κάιηζηα ην δηεζλέο ζχζηεκα θνηλνπνίεζεο θαη θαηαρψξεζεο παξαπέκθζεθε ζην κέιινλ. Ζ αζπκκεηξία απηή νθείιεηαη, ηνπιάρηζηνλ ζε έλα βαζκφ, ζην γεγνλφο φηη νη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο ζπληζηνχλ έλα ζπιινγηθφ δηθαίσκα, πνπ θαηνρπξψλεηαη ππέξ ησλ παξαγσγψλ ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο θαη ην νπνίν απνζθνπεί ζηελ δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία παξαδνζηαθψλ κεζφδσλ παξαγσγήο θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Μέζσ απηήο ηεο πξνζηαζίαο πξνζθέξεηαη ζηνπο παξαγσγνχο ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο κία πξφζνδνο ρσξίο λα ππάξρεη γηα ηελ θνηλσλία αλάινγν φθεινο κε ηελ κνξθή ηεο θαηλνηνκίαο θαη ησλ ζπλαθψλ πξνο απηήλ επελδχζεσλ (Stoeckel 1999). Αληίζεηα, ε ινγηθή ηεο πξνζηαζίαο ησλ εκπνξηθψλ ζεκάησλ θαη ησλ ινηπψλ ηδησηηθψλ δηθαησκάησλ π.ρ. επξεζηηερλίεο εδξάδεηαη ζηελ παξαδνρή φηη ε θαηλνηνκία απνηειεί θηλεηήξηα δχλακε γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ αληαγσληζκνχ θαη γηα απηήλ απαηηνχληαη επελδχζεηο θαη ζεκαληηθή πξνζπάζεηα. ε απηή ηελ πεξίπησζε ε πξνζηαζία είλαη απαξαίηεηε πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζζεί φηη νη θαηλνηφκνη επηρεηξεκαηίεο ζα απνδεκησζνχλ γηα ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο θαη ηηο επελδχζεηο ηνπο (Braga 1996). Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 19

20 Γύπορ Doha και Γιαππαγμαηεύζειρ για ηιρ Γεωγπαθικέρ Δνδείξειρ ην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ Doha, ε ζπδήηεζε γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο αθνξά ζηηο αθφινπζεο ηξείο πηπρέο: Γεκηνπξγία δίθαησλ ζπλζεθψλ αληαγσληζκνχ θαη επνκέλσο αλαηξνπή ηνπ ζθεηεξηζκνχ πνπ πθίζηαληαη γλσζηέο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαη νλνκαζίεο πξνειεχζεσο αξθεηψλ πξντφλησλ. Γεκηνπξγία πνιπκεξνχο κεηξψνπ θαηαρψξεζεο πξνζηαηεπνκέλσλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ γηα ηνπο νίλνπο θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε πνηά. Δπέθηαζε ηεο ηζρπξήο πξνζηαζίαο πνπ πξνζθέξεη ε TRIPs γηα ηνπο νίλνπο θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε θαη ζηα ινηπά πξντφληα. Ζ ζρεηηθή ζπδήηεζε, φρη παξαδφμσο αλ ιεθζεί ππφςε ην ηζηνξηθφ ησλ ζρεηηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ Οπξνπγνπάεο, είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιε, νη απφςεηο δπίζηαληαη ζεκειεησδψο θαη ε σο ζήκεξα πξφνδνο είλαη κεδεληθή. Ζ φιε ζπδήηεζε θαη αλαπηχζεηαη ζε δχν επίπεδα. ην επίπεδν ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ γεσξγία θαη ζην επίπεδν ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ ζπκθσλία γηα ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα (TRIPs). Οι Γεωγπαθικέρ Δνδείξειρ ζηο πλαίζιο ηων Γιαππαγμαηεύζεων για ηην Γεωπγία Σν ζέκα εκθαλίδεηαη ζην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ γεσξγία θαη εηδηθφηεξα ζην θεθάιαην γηα ηελ πξφζβαζε ζηελ αγνξά κε πξσηνβνπιία ηεο ΔΔ. Ο ζηφρνο ηεο ΔΔ εδψ είλαη ζρεηηθά πεξηνξηζκέλνο, ηνπιάρηζηνλ απφ πνζνηηθή άπνςε αιιά φρη αλαγθαζηηθά απφ νηθνλνκηθή θαη εκπνξηθή. Δπηδίσμε είλαη λα ζηακαηήζεη ν ζθεηεξηζκφο κηαο ζεηξάο νλνκαζηψλ ηξνθίκσλ, νίλσλ θαη νηλνπλεπκαησδψλ πνπ πξνζηαηεχνληαη ζε Κνηλνηηθφ επίπεδν αιιά πθίζηαληαη εθηεηακέλε πεηξαηεία δηεζλψο. Γηα ην ζθνπφ απηφ ε ΔΔ-15 πξφηεηλε έλα θαηάινγν 41 ζπλνιηθά πξντφλησλ (22 νίλνη θαη νηλνπλεπκαηψδε θαη 19 ινηπά ηξφθηκα), κεηαμχ ησλ νπνίσλ πεξηιακβάλνληαη θαη δχν Διιεληθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ζπγθεθξηκέλα ε «Φέηα» θαη Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 20

21 ην «Οχδν» 9. Με ηελ επηδίσμε απηή ε ΔΔ νζηαζηηθά επηρεηξεί λα αλαηξέςεη ελ κέξεη ην θαζεζηψο ησλ εμαηξέζεσλ πνπ ζπκθσλήζεθε ζην πιαίζν ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ Οπξνπγνπάεο (άξζξν 24 ηεο TRIPs). Γηαπξαγκαηεπηηθά ε επηδίσμε απηή έρεη ζπλδεζεί κε ηελ βειηίσζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά γηα ηα γεσξγηθά πξντφληα. Με άιια ιφγηα ε ΔΔ δεηά απνηειεζκαηηθή πνιπκεξή πξνζηαζία νξηζκέλσλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ σο αληάιιαγκα ησλ δαζκνινγηθψλ κεηψζεσλ ζηελ γεσξγία. Ζ ΔΔ ζε απηήλ ηεο ηελ επηδίσμε είλαη απνκνλσκέλε. πλαληά ηελ ζθνδξή αληίδξαζε ηεο πιεηνςεθίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ ΠΟΔ θαη ηελ επκελή νπδεηεξφηεηα κέξνπο ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ ζεσξνχληαη «θίινη ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ» 10. Οη ρψξεο πνπ αληηηίζεληαη ζην ελ ιφγσ ζέκα, ζηεξίδνπλ ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπο ζε ηξία θαηά βάζε ζεκεία πνπ αθνξνχλ ζηηο ζεζκηθέο θαη νηθνληκηθέο-εκπνξηθέο δηαζηάζεηο ηνπ ζέκαηνο.σα ζεκεία απηά ζπλνςίδνληαη σο εμήο: α) νη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο δελ εκπίπηνπλ ζην πεδίν ηεο ζπκθσλίαο γηα ηελ γεσξγία αιιά ζην πεδίν ηεο ζπκθσλίαο γηα ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (TRIPs), β) ε εληνιή ηεο Doha γηα ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ζηελ γεσξγία (παξ 13 θαη 14 ηεο δηαθήξπμεο) πεξηιακβάλεη αλαθνξά κφλν ζηηο κε εκπνξηθέο πηπρέο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε, αιιά φρη ζηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο νη νπνίεο απνηεινχλ εκπνξηθή πηπρή θαη γ) ε ζρεηηθή πξφηαζε, κέζσ ηεο αλαίξεζεο κέξνπο ησλ εμαηξέζεσλ, επηρεηξεί λα αλαηξέςεη ηελ ηζνξξνπία πνπ επηηεχρζεθε ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ηνπ γχξνπ Οπξνπγνπάεο. Γεδνκέλσλ ησλ ηζρπξφηαησλ αληηδξάζεσλ θαη ηεο νπζηαζηηθήο απνπζίαο ελεξγνχ ππνζηεξίμεσο νη πηζαλφηεηεο λα επηηχρεη ε ΔΔ ζηνλ ζηφρν ηεο είλαη εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλεο. Ωζηφζν, ε επηδίσμε απηή κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ζεηηθά γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο ΔΔ φζνλ αθνξά ζηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο ζην πιαίζην ηεο 9 Ζ Διιεληθή πιεπξά είρε δεηήζεη λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζηνλ ζρεηηθφ θαηάινγν ηα εμήο ηξία πξντφληα, «θέηα», «ειηέο θαιακψλ» θαη «νχδν». Ο αξρηθφο θαηάινγνο πνπ πξνηάζεθε απφ ηελ Δπξ. Δπηηξνπή δελ πεξηειάκβαλε θαλέλα πξντφλ Διιεληθνχ ελδηαθέξνληνο παξά ην γεγνλφο φηη ε Διιάδα απφ θνηλνχ κε ηελ Ηηαιία είλαη νη πηφ έλζεξκνη ππνζηεξηθηέο ηνπ φινπ ζέκαηνο θαη είρε γλσζηνπνηήζεη εγθαίξσο ην αηηεκάηεο γηα ηα ηξία πξντφληα. Σειηθά, κεηά απφ ζθιεξέο ελδνθνηλνηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ε Διιεληθή πιεπξά θαηάθεξε λα λα ζπκπεξηιάβεη δχν απφ ηα ηξία πξντφληα πνπ αξρηθά είρε πξνηείλεη. 10 Ζ νκάδα ησλ «θίισλ ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ» εθηφο ηεο ΔΔ-25 πεξηιακβάλεη θαη άιια θξάηε κεηαμχ ησλ νπνίσλ : Διβεηία, Βνπιγαξία, Ηλδία, Παθηζηάλ, ξη-λάλθα, Κνχβα, Ολδνχξα, Παλακάο, Γνκηληθαλή Γεκνθξαηία, Σνπξθία, Αίγππηνο, Κέλπα θαη άιιεο Αθξηθαληθέο ρψξεο. Μεξηθέο απφ απηέο ηηο ρψξεο αληηηίζεληαη ελεξγά ζηελ ζπκπεξίιεςε ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ ζην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γαη ηελ γεσξγία. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 21

22 ζπκθσλίαο γηα ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (TRIPs). Οη ζρεηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο, φπσο ζα δνχκε ζηελ ζπλέρεηα, ραξαθηεξίδνληαη επίζεο απφ ζεκαληηθή δηάζηαζε απφςεσλ θαη κέρξη ζήκεξα δελ έρνπλ ζεκεηψζεη νπζηαζηηθή πξφνδν. Γιαππαγμαηεύζειρ ζηο πλαίζιο ηηρ ςμθωνίαρ για ηα Γικαιώμαηα Πνεςμαηικήρ Ιδιοκηηζίαρ Σν θεθάιαην γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο ηεο ζπκθσλίαο γηα ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα (TRIPs) πεξηιακβάλεη θαη δηαηάμεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπκθσλίαο θαη ζηηο κειινληηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο. Ζ παξάγξαθνο 4 ηνπ άξζξνπ 23, φπσο ζπκπιεξψζεθε κε ηηο απνθάζεηο ηεο ππνπξγηθήο ζπλφδνπ ηνπ ΠΟΔ ζηελ ηγθαπνχξε, εληέιιεηαη δηαπξαγκαηεχζεηο, ζην πιαίζην ηνπ ζπκβνπιίνπ TRIPs κε ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία ελφο πνιπκεξνχο ζπζηήκαηνο θνηλνπνίεζεο θαη θαηαρψξεζεο ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ ησλ θξαζηψλ θαη ησλ νηλνπλεπκαησδψλ πνηψλ πνπ ζα δηεπθνιχλεη ηελ πξνζηαζία ησλ ελδείμεσλ απηψλ ζηα θξάηε κέιε πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην ζχζηεκα. Δπίζεο, κε ηελ πξψηε παξάγξαθν ηνπ άξζξνπ 24, ηα θξάηε κέιε δεζκεχνληαη λα μεθηλήζνπλ δηαπξαγκαηεχζεηο κε ζθνπφ ηελ βειηίσζε ηεο πξνζηαζίαο εμαηνκηθεπκέλσλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ ππφ ην άξζξν 23, ρσξίο ηα κέιε λα κπνξνχλ λα επηθαιεζζνχλ ηηο εμαηξέζεηο ησλ παξαγξάθσλ 4 σο 8 ηνπ άξζξνπ 24 πξνθεηκέλνπ λα αξλεζνχλ απηέο ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ή ηελ ζπλνκνιφγεζε δηκεξψλ ή πνιπκεξψλ ζπκθσληψλ. χκθσλα κε ηελ δεχηεξε παξάγξαθν ηνπ άξζξνπ 24 ην ζπκβνχιην TRIPs ππνρξενχηαη λα εμεηάδεη ζπζηεκαηηθά ηελ εθαξκνγή ησλ ξπζκίζεσλ γηα ηηο γεσγξαθηθέο ελδείμεηο (κέξνο 3 ηεο ζπκθσλίαο TRIPs). Ζ πξψηε εμέηαζε απηνχ ηνπ είδνπο πξνβιέπνληαλ εληφο δηεηίαο απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ηδξπηηθήο ζπκθσλίαο ηνπ ΠΟΔ. Σν ζπκβνχιην TRIPs επίζεο ππνρξενχηαη λα πξνσζήζεη ηηο ζπκθσλεκέλεο δξάζεηο πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιπλζεί ε ιεηηνπξγία θαη λα πξναρζνχλ νη ζθνπνί ηνπ κέξνπο απηνχ. ην πιαίζην ηεο πξψηεο εμέηαζεο (1996) απνθαζίζζεθε: α) λα μεθηλήζνπλ νη πξνπαξαζθεπαζηηθέο εξγαζίεο γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 22

23 δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ην πνιπκεξέο ζχζηεκα θνηλνπνίεζεο-θαηαρψξεζεο πνπ πξνβιέπεη ην άξζξν 23.4 θαη β) λα αμηνινγεζεί ε έθηαζε θαη ην πεξηερφκελν ηεο πξνζηαζίαο ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ. Σέινο, ην άξζξν 71 ηεο ζπκθσλίαο ζηελ πξψηε παξάγξαθν πεξηιακβάλεη κηα γεληθή ξήηξα εμέηαζεο-αμηνιφγεζεο ηεο εθαξκνγήο ηεο ζπκθσλίαο ζην πιαίζην ηεο νπνίαο είλαη δπλαηφλ λα ππνδεηρζνχλ θαη νη πηπρέο πνπ ρξεηάδνληαη αλαζεψξεζε. Ζ πξψηε ηέηνηα εμέηαζε-αμηνιφγεζε πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2000 θαη επαλαιακβάλεηαη αλά δηεηία. Απφ πιεπξάο γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ δχν είλαη νη πξνο δηαπξαγκάηεπζε πηπρέο 11. Ζ επέθηαζε ηεο ηζρπξήο πξνζηαζίαο πνπ εμαζθαιίδεη ην άξζξν 23 γηα ηα θξαζηά θαη νηλνπλεπκαηψδε πνηά θαη ζε άιια αγξνηνδηαηξνθηθά πξντφληα. Ζ ζχζηαζε ελφο πνιπκεξνχο ζπζηήκαηνο θνηλνπνίεζεο θαη θαηαρψξεζεο ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ γηα ηα θξαζηά θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε πνηά. Ωζηφζν, κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ ΠΟΔ ππάξρεη ζεκαληηθή δηάζηαζε: α) επί ηεο δηαδηθαζία θαη β) επί ηεο νπζίαο ησλ δχν απηψλ πηπρψλ. Απφ πιεπξάο δηαηδθαζίαο, κηά κεξίδα θξαηψλ κειψλ ηνπ ΠΟΔ, νη επνλνκαδφκελνη «θίινη ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ» ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλεηαη θαη ε ΔΔ-25, ζηεξηδφκελνη ζηα άξζξα 23.4 θαη 24.1 ηεο ζπκθσλίαο, ππνζηεξίδνπλ φηη ππάξρεη ζαθήο δηαπξαγκαηεπηηθή εληνιή θαη φηη ακθφηεξεο νη πηπρέο απνηεινχλ κέξνο ηεο «ελζσκαησκέλεο εκεξήζηαο δηάηαμεο» ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Απφ ηελ άιιε κεξηά νη ρψξεο ηνπ «λένπ θφζκνπ» 12 θαη κεξίδα ινηπψλ αλαπηπζζνκέλσλ ρσξψλ 11 ην πιαίζην ηεο ζπκθσλίαο TRIPs ππάξρνπλ θαη άιιεο πηπρέο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ γεσξγία θαη απνηεινχλ επίζεο αληηθείκελν ζεκαληηθψλ δηαθσληψλ. Οη πηπρέο απηέο αθνξνχλ: ζηελ δπλαηφηεηα πξνζηαζίαο επξεζηηερληψλ γηα ηνπο γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλνπο νξγαληζκνχο, ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ δεκηνπξγνχ πνιιαπιαζηαζηηθνχ πιηθνχ θαη ηελ δηαζθάιηζε ηνπ "πξνλνκίνπ" ησλ αγξνηψλ, ηελ δηαζθάιηζε ηεο αεηθνξίαο ησλ γελεηηθψλ πφξσλ θαη ηελ δίθαηε θαηαλνκή ησλ θεξδψλ απφ αλαγλψξηζε δηθαησκάησλ επξεζηηερλίαο ζε πξντφληα πνπ πξνέξρνληαη απφ εθκεηάιιεπζεαμηνπνίεζε γελεηηθψλ πφξσλ άιισλ ρσξψλ. Σα ζέκαηα απηά είλαη βεβαίσο ζεκαληηθά αιιά δελ ζα καο απαζρνιήζνπλ εδψ. 12 Πεξηιακβάλνληαη νη ρψξεο ηεο Βφξεηαο θαη Νφηηαο Ακεξηθήο, ε Απζηξαιία, ε Ν. Εειάλδία, ε Ηαπσλία, ε Κνξέα, ε Κίλα θαηνξηζκέλεο άιιεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 23

24 ππνζηεξίδνπλ ηελ αθξηβψο αληίζεηε ζέζε, δειαδή φηη δελ ππάξρεη απνιχησο θακία δηαπξαγκαηεπηηθή εληνιή γηα ηελ πξψηε απφ ηηο παξαπάλσ πηπρέο (επέθηαζε ηζρπξήο πξνζηαζίαο) ελψ ε εληνιή γηα ηελ δεχηεξε πηπρή (πνιπκεξέο κεηξψν) είλαη αζαθήο θαζψο δελ πξνβιέπεη ζπγθεθξηκέλν ρξφλν έλαξμεο ησλ ζρεηηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Ζ δηθήξπμε ηεο Doha αλαθέξεηαη ζηελ ζπκθσλία γηα ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα ζηηο παξαγξάθνπο Οη γεσγξαθηθέο ελδείμεηο θαιχπηνληαη ζηελ παξάγξαθν 18 ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξάγξαθν 12 ηεο δηαθήξπμεο. Ζ ζρεηηθή παξάγξαθνο είλαη ζαθήο φζνλ αθνξά ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ πνιπκεξνχο ζπζηήκαηνο θαηαρψξεζεο ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ γηα ηνπο νίλνπο θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε αιιά, παξάκελεη αζαθήο φζνλ αθνξά ζηελ πηπρή ηεο επέθηαζεο γεγνλφο πνπ ζπληεξεί ηελ δηακάρε φζνλ αθνξά ζηελ δηαπξαγκαηεπηηθή ή φρη εληνιή. Επέκηαζη ηηρ Ιζσςπήρ Πποζηαζίαρ Ζ πηπρή ηεο επέθηαζεο ηεο ηζρπξήο πξνζηαζίαο, πνπ πξνζθέξεη ε ζπκθσλία πξνζηαζίαο πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ γηα ηνπο νίλνπο θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε θαη ζηα άιια πξντφληα, έρεη ηεζεί απφ ηηο ρψξεο πνπ απαξηίδνπλ ηελ νκάδα ησλ «θίισλ ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ» ζηελ νπνίαλ πεξηιακβάλνληαη ηφζν αλαπηπγκέλεο φζν θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Οη ελδηαθεξφκελεο ρψξεο ππνζηεξίδνπλ φηη ν δηαθνξνπνηεκέλνο βαζκφο πξνζηαζίαο ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ ζε ζπλάξηεζε κε ην είδνο ησλ πξντφλησλ (πςειφηεξνο γηα ηνπο νίλνπο θαη ηα νηλνπλεπκαηψδε θαη ρακειφηεξνο γηα ηα ινηπά πξντφληα) ζα πξέπεη λα αξζεί γηα κηά ζεηξά απφ ιφγνπο νη νπνίνη ζπλνςίδνληαη σο εμήο: α) Ο βαζκφο δηαθνξνπνίεζεο είλαη απζαίξεηνο κε ηελ έλλνηα φηη δελ απνξξέεη απφ ηελ θχζε ησλ πξντφλησλ. β) πληζηά αδηθαηνιφγεηε δηαθνξνπνίεζε ζπγθξηηηθά κε ηα άιια πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα πνπ αλαγλσξίδνληαη θαη πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ ζπκθσλία π.ρ. εκπνξηθά ζήκαηα, δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο. γ) Ζ ππνρξέσζε απφδεημεο αζέκεηνπ αληαγσληζκνχ ή παξαπιάλεζεο ηνπ θαηαλαισηνχ εθ κέξνπο ησλ λφκηκσλ θαηφρσλ ηνπ δηθαηψκαηνο, πνπ ζηελ πεξίπησζε ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ είλαη ζπιινγηθά ππνθείκελα, ζπλεπάγεηαη: ζεκαληηθή νηθνλνκηθή επηβάξπλζε ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ππνθεηκέλσλ, αδηθαηνιφγεηεο Γ. Η. Μνπηζάηζνο: «Πνιπκεξείο Δκπνξηθέο Γηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ & Πξντφληα Πνηφηεηαο» 24