Ο ΧΩΡΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΚΑΙ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΑΘΗΣΗ ΜΥΛΩΝΑ ΑΝΑΤΟΛΗ (ΑΕΜ: 1720)

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΤΜΗΜΑ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Ο ΧΩΡΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΚΑΙ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΑΘΗΣΗ ΜΥΛΩΝΑ ΑΝΑΤΟΛΗ (ΑΕΜ: 1720) Ιανουάριος 2012 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δρ. Βασίλειος Σάλτας Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2

3 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματεύεται το χώρο εργασίας των σχολικών τάξεων και πως επηρεάζει τη μάθηση. Πρόκειται για μια έρευνα που στοχεύει να ερευνήσει αν και κατά πόσο χρειάζονται αλλαγές οι σχολικές τάξεις στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και συγκεκριμένα στο Γυμνάσιο. Η εν λόγω έρευνα επικεντρώθηκε στο νομό Δράμας και συγκεκριμένα στην περιοχή του Αγ.Αθανασίου και Δοξάτου. Περιλαμβάνει απόψεις μαθητών για τη δομή, τη διακόσμηση της αίθουσας καθώς και προτάσεις για τις αλλαγές που ενδεχομένως χρειάζεται η τάξη αλλά και πως τους επηρεάζει κατά την διάρκεια του μαθήματος. Τέλος, οι καθηγητές εκφράζουν την γνώμη τους για τις σχολικές αίθουσες από την δική τους πλευρά. Σελίδα 3 από 128

4 Εισαγωγή Περιεχόμενα Πίνακας εικόνων 6 Εισαγωγή 7 Κεφάλαιο1 ο : Ιστορική αναδρομή Εισαγωγή Διδακτικοί χώροι 17 Κεφάλαιο 2 ο : Δομή και οργάνωση της σχολικής τάξης Εισαγωγή Παράγοντες για την σωστή οργάνωση μιας αίθουσας 25 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων 27 σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο 3.1 Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις σε ελληνικό επίπεδο Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις σε επίπεδο εξωτερικού Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις στην Ευρώπη Οι σύγχρονές σχολικές τάξεις στις ΗΠΑ 37 Κεφάλαιο 4 ο : Προτάσεις για αλλαγή του χώρου εργασίας των 46 σχολικών τάξεων 4.1 Εισαγωγή Παιδαγωγικός σχεδιασμός του σχολικού χώρου 48 Κεφάλαιο 5 ο : Μεθοδολογία Αρχές μιας έρευνας Το δείγμα και οι υποθέσεις της έρευνας 56 Κεφάλαιο 6 ο :Έρευνα Αποτελέσματα και σχολιασμός των αποτελεσμάτων της έρευνας Συμπεράσματα της έρευνας 106 Βιβλιογραφία 108 Σελίδα 4 από 128

5 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Παραρτήματα 113 Παράρτημα 1 ο : Ερωτηματολόγιο μαθητή 113 Παράρτημα 2 ο : Ερωτηματολόγιο καθηγητή 119 Παράρτημα 3 ο : Απαντήσεις ερωτηματολογίων μαθητών 124 Παράρτημα 4 ο: Συσχέτιση ερωτήσεων 128 Σελίδα 5 από 128

6 Εισαγωγή Πίνακας εικόνων Εικόνα 1 η : Η εκπαίδευση στην Κλασική Ελλάδα 11 Εικόνα 2 η : Πίνακας του Γύζη,1886 "Το κρυφό σχολείο" 12 Εικόνα 3 η : Κάτοψη Αλληλοδιδακτικού Σχολείου 13 Εικόνα 4 η : Το κτίριο της Ευαγγελικής σχολής 14 Εικόνα 5 η : Σύγκριση των τριών τύπων αιθουσών διδασκαλίας 16 Εικόνα 6 η : Κάτοψη ενός τυχαίου σχολείου 21 Εικόνα 7 η : Σχολικές ελληνικές αίθουσες σε χρονολογική σειρά 23 Εικόνα 8 η : Κάτοψη ελληνικής σχολικής αίθουσας και διάφορες διατάξεις θρανίων 24 Εικόνα 9 η : Σύγχρονη Ελληνική Σχολική Τάξη 28 Εικόνα 10 η :Εσωστρεφής χαρακτήρας τάξης 28 Εικόνα 11 η : Εξωστρεφής χαρακτήρας τάξης 29 Εικόνα 12 η :Τυπική διαρρύθμιση τάξης στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο 30 Εικόνα 13 η :Τάξη-Ενότητα χώρων 33 Εικόνα 14 η :Τύποι διαρρύθμισης αιθουσών 39 Εικόνα 15 η : Διατάξεις θρανίων κατά την σχολική χρονιά 49 Εικόνα 16 η : Η αίθουσα μετά τον παιδαγωγικό επανασχεδιασμό 52 Σελίδα 6 από 128

7 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Εισαγωγή Η τάξη, με την έννοια της αίθουσας όπου γίνεται η διδασκαλία, είναι πρώτα από όλα ένας χώρος. Ένας χώρος ως υποσύνολο που ανήκει σε έναν μεγαλύτερο χώρο, το σχολείο. Το σχολείο ως σύνολο θα καθορίσει τη λειτουργία των υποσυνόλων του κι επομένως και της τάξης. Επομένως, η τάξη δε θεωρείται απλώς ως χώρος αλλά και ως το σύνολο των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα μέσα σε αυτή. Γι αυτό το λόγο είναι απαραίτητο να επισημανθούν οι τρόποι προσεγγίσεις της σχολικής τάξης. Ο όρος «σχολική τάξη» μπορεί να μελετηθεί ως τετραπλή έννοια. Πρώτον, η έννοια της τάξης μελετάται ως χώρος, ο οποίος στεγάζει και καθορίζει την διαδικασία της διδασκαλίας. Δεύτερον, ως σχολική βαθμίδα ή ομάδα, αφού οι μαθητές που θα καταταχθούν μέσα σε μια αίθουσα διδασκαλίας θα πρέπει να είναι συνήθως ίδιας ηλικίας και με τον ίδιο βαθμό γνώσεων. Τρίτον, η σχολική τάξη λαμβάνεται υπ όψιν ως ένα σύστημα παραμέτρων απαραιτήτων για τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών και μεταξύ του διδασκάλου και των μαθητών με στόχο την πειθαρχία. Τέλος, αυτό το σύστημα παραμέτρων θα συμβάλλει και στην επιτυχή διεξαγωγή μεταλαμπάδευσης γνώσεων, δηλαδή στην μέθοδο (Ματσαγγούρας, 2008). Η δομή της σχολικής τάξης ως χώρος εξαρτάται από την φιλοσοφία που ακολουθεί το σχολικό σύστημα και τους στόχους που θέλει να επιτύχει ο εκπαιδευτικός. Στην ιστορία της παιδαγωγικής έχει γίνει λόγος για τέσσερις φιλοσοφικές γραμμές παιδαγωγικής, που έχει στη διάθεσή του το σχολικό σύστημα για τη διαμόρφωση των σχολικών χώρων. Κάθε μία από τις τέσσερις αυτές αντιλαμβάνεται διαφορετικά τη φύση του παιδιού- μαθητή και εξηγεί με το δικό της τρόπο τις συνθήκες μάθησης και ανάπτυξης, και παραπέμπει σε μεθοδευμένες αρχές και πρακτικές διδασκαλίας και οργάνωσης του σχολικού χώρου και δη της σχολικής τάξης, του πιο σημαντικού χώρου στο σχολικό οικοσύστημα. Αξιοποιώντας τις αρχές και τις πρακτικές κάθε σχολής παιδαγωγοί, διδακτικολόγοι, παιδοψυχολόγοι, έχουν προτείνει κι αυτοί με τη σειρά τους πρακτικές και τρόπους οργάνωσης του σχολικού διδασκαλείου. Ο εκπαιδευτικός από την δική του πλευρά θα αξιοποιήσει την εμπειρία του και τις Σελίδα 7 από 128

8 Εισαγωγή παιδαγωγικές φιλοσοφίες που θα αναφερθούν παρακάτω για να διαμορφώσει την τάξη του ως χώρο, ομάδα, πειθαρχία και μέθοδο διδασκαλίας. Συνοπτικά ας εξετάσουμε τις τέσσερις αυτές θεωρίες. Η πρώτη είναι η Μπιχεβιοριστική (behavioral) με βασικό της εκφραστή τον B. F. Skinner ( ), ο οποίος θεωρεί τη φύση του παιδιού ως tabula rasa και ότι το περιεχόμενο της μάθησης και της ανάπτυξης του καθορίζονται από εξωτερικές συνθήκες (Edwards, 1997). Έτσι, ο μαθητής έχει την ανάγκη της προσοχής του δασκάλου κι αυτή η ανάγκη θα το ωθήσει να αναπτύξει δραστηριότητα ώστε να την ικανοποιήσει. Επειδή όμως οι δραστηριότητες που θα αναπτύξει το παιδί ίσως να μην έχουν κατεύθυνση προς τη μάθηση, εδώ έρχεται η θέση του εκπαιδευτικού προς το παιδί- μαθητή. Ο εκπαιδευτικός μέσω της τιμωρίας ή της επιβράβευσης θα μάθει στους μαθητές ποιές μορφές συμπεριφοράς είναι επιθυμητές και ποιες όχι μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Η επόμενη σχολή είναι η ανθρωπιστική (humanistic) με κύριο εκφραστή της τον C. Rogers, ο οποίος υποστήριξε ότι το παιδί έχει εσωτερικές δυνάμεις και μια προκαθορισμένη πορεία ανάπτυξης χωρίς να έχει τις γνώσεις αξιοποίησης των δυνατοτήτων του. Ο εκπαιδευτικός επομένως μέσω της δημιουργίας ενός πλούσιου σχολικού περιβάλλοντος, καλείται να προσφέρει δυνατότητες αυτορρύθμισης στα παιδιά και να τα βοηθήσει να αναγνωρίζουν την αξία των εμπειριών τους και πώς να τις αξιοποιούν προς όφελος τους (Edwards, 1997). Η ψυχοδυναμική σχολή (psychodynamic), στη συνέχεια, πιστεύει ότι το παιδί έχει την επιθυμία μέσα του να εξελιχθεί σε ένα αυτορρυθμιζόμενο άτομο και γι αυτό το λόγο αγωνίζεται προς αυτήν την κατεύθυνση και αντιδρά σαν στοιχείο του περιβάλλοντος του τα οποία του είναι χρήσιμα στην πορεία του. Μεγάλο ρόλο έχει ο εκπαιδευτικός, ως ώριμο άτομο μέσα στην σχολική κοινωνία, ο οποίος θα δώσει θα στηρίξει- κατευθύνσεις και θα δώσει συμβουλές για την πορεία ανάπτυξης των μαθητών του. Τέλος, η ερευνητική σχολή (research) είναι η μοναδική που ερευνά την διδακτική πραγματικότητα. Στόχο της είναι να αναδείξει τα χαρακτηριστικά και τις μεθόδους διδασκαλίας ενός αποτελεσματικού εκπαιδευτικού. Η ερευνητική σχολή δεν ασχολείται με τη φύση του παιδιού και την πορεία ανάπτυξης του Σελίδα 8 από 128

9 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή όπως κάνουν οι τρεις παραπάνω σχολές αλλά ερευνά και προτείνει αποτελεσματικά μοντέλα διδασκαλίας (Ματσαγγούρας, 2008). Παράλληλα είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η σχολική τάξη ως χώρος έχει σημαντικές επιδράσεις στην ψυχολογία των παιδιών- μαθητών. Οι σχολικές εγκαταστάσεις ανάλογα με τον φωτισμό τους, το είδος οργάνωσης του εξοπλισμού τους προσφέρουν ερεθίσματα στο παιδί και επιδρούν στην ανάπτυξη της κοινωνικής τους συμπεριφοράς ( McAndrew, 1993). Επιπλέον, ο δομημένος χώρος μέσα από τα σχήματα και τα χρώματα προσφέρουν και ευκαιρία για αισθητηριακή ανάπτυξη στο παιδί (Γερμανός, 1998). Η σχολική τάξη επομένως είναι ένα σύνολο αλληλοεξαρτώμενων παραγόντων: υλικών, παιδαγωγικών και ψυχοκοινωνικών (δηλαδή υλικών και μη υλικών παραγόντων), ένα οικοσύστημα με κύριο στόχο την γνώση και τη μάθηση. Για την εύρυθμη λειτουργία της τάξης είναι απαραίτητος ο συνδυασμός και των δύο ειδών παραγόντων. Έτσι, με την εξέλιξη της συνεργασίας της Παιδαγωγικής και της Αρχιτεκτονικής έχουμε αλλαγές στην αρχιτεκτονική των σχολείων και στην δομή των τάξεων. Η σχολική τάξη από υλική άποψη πρέπει να πληρεί τους εξής υλικούς παράγοντες: 1. Κτισμένος χώρος, διαμόρφωση χώρου, 2. περιβάλλον, 3. επίπλωση, 4. εξοπλισμός και εκπαιδευτικό υλικό. Με λίγα λόγια ο χτισμένος χώρος είναι το σύνολο του σχολείου και πώς οι αίθουσες διδασκαλίας επικοινωνούν με τους υπόλοιπους χώρους. Η διακόσμηση του διδασκαλείου συνδέει την αισθητική με το περιεχόμενο διδασκαλίας. Ο εξοπλισμός και η επίπλωση του χώρου πρέπει να βοηθούν την διεξαγωγή της διδασκαλίας και τέλος, το υλικό να είναι ποιοτικό έτσι ώστε να είναι ποιοτική και η μάθηση (Γερμανός, 2002). Σ αυτήν την εργασία θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την δομή και την οργάνωση της σχολικής τάξης σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον σκοπός της έρευνας είναι μέσω της εμπειρικής ανάλυσης να εντοπίσουμε πως επηρεάζει ο χώρος εργασίας τη μάθηση,προτείνοντας αλλαγές στο χώρο εργασίας των σχολικών τάξεων με σκοπό την καλύτερη εκπαίδευση των μαθητών. Σελίδα 9 από 128

10 Εισαγωγή Η δομή της εργασίας ξεκινά με την βιβλιογραφική επισκόπηση, αρχικά το 1 ο κεφάλαιο με τίτλο «Ιστορική Αναδρομή» αναφέρεται στο πώς ήταν η δομή και η διακόσμηση των τάξεων έως σήμερα με βάση της προδιαγραφές που υπήρχαν τότε. Το 2 ο κεφάλαιο με τίτλο «Δομή και οργάνωση της σχολικής τάξης» αναφέρεται στο πώς είναι οργανωμένες και δομημένες οι σχολικές τάξεις καθώς και ορισμένους παράγοντες που πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή για την σωστή οργάνωση μιας σχολικής αίθουσας. Το 3 ο κεφάλαιο με τίτλο «Ο χώρος εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο» περιγράφει τις σχολικές τάξεις στην Ελλάδα, στην Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ. Τέλος το 4 ο με τίτλο «Προτάσεις» αναφέρεται στις αλλαγές που προτείνονται στο χώρο εργασίας των τάξεων για την καλύτερη εκπαίδευση των μαθητών. Μετά την βιβλιογραφική επισκόπηση το 5 ο κεφάλαιο με τίτλο «Μεθοδολογία» αναφέρεται στης αρχές μιας έρευνας, στο δείγμα και στις υποθέσεις που χρησιμοποιήθηκαν. Το 6 ο κεφάλαιο με τίτλο «Έρευνα» αναφέρεται στα αποτελέσματα της έρευνας μέσω ερωτηματολογίων σε μαθητές του Γυμνασίου κατά την διδασκαλία του μαθήματος της πληροφορικής αλλά και των καθηγητών της πληροφορικής καθώς και στα συμπεράσματα όλης της έρευνας. Σελίδα 10 από 128

11 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Κεφάλαιο 1 ο Ιστορική Αναδρομή 1.1 Εισαγωγή Το σχολείο ως θεσμός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μεσοποταμία κατά τη διάρκεια της τρίτης χιλιετίας π. Χ. Η στέγαση του σχολείου ήταν συνήθως ένας χώρος εντός των ανακτόρων ή κάποιου ναού. Αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως δύο αίθουσες διδασκαλίας εντός του ανακτόρου της πόλης Mari του Ευφράτη (Marrou, 1961). Παρόμοια από ανασκαφές έχουν εντοπιστεί ευρήματα που μαρτυρούν τη διδασκαλία της γραφής μέσα στα ανάκτορα της Κνωσού. Στην αρχαία Ελλάδα των κλασικών χρόνων, οι διδάσκαλοι ή πιο συγκεκριμένα οι γραμματιστές δίδασκαν σε παιδιά γραφή και ανάγνωση μέσα σε ένα οποιοδήποτε δωμάτιο. Μέσα σε αυτό το δωμάτιο υπήρχε ο θρόνος του γραμματιστή και ανάλογα βάθρα (παγκάκια) για τους νεαρούς μαθητευόμενους οι οποίοι χρησιμοποιούσαν κέρινη πινακίδα και γραφίδα κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Δεν υπήρχαν μέσα στο διδακτήριο όπως στις μέρες μας θρανία κι έτσι τα ακουμπούσαν πάνω στα γόνατά τους. Εικόνα 1 η : Η εκπαίδευση στην Κλασική Ελλάδα Πηγή: Σελίδα 11 από 128

12 Κεφάλαιο 1 ο : Ιστορική Αναδρομή Η δομή των «σχολικών τάξεων» παραμένει η ίδια στα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με μόνη διαφορά ότι στον εξοπλισμό για την διευκόλυνση της διδασκαλίας προστέθηκε ο πίνακας (Marrou, 1961). Στη συνέχεια, στη Βυζαντινή αυτοκρατορία η εκπαίδευση πέρασε στη φροντίδα της Εκκλησίας. Ως αίθουσες για διδασκαλία χρησιμοποιούνταν τα κελιά των μοναχών που δίδασκαν σε, ναούς ή απλούς χώρους που ήταν μέρος της περιουσίας της Εκκλησίας. Η ίδια κατάσταση συνεχίστηκε και τα χρόνια της Τουρκοκρατίας αφού δεν υπήρχε εκπαιδευτικό σύστημα. Υπό το καθεστώς απαγόρευσης για εκπαίδευση των Ελληνόπουλων άνθισε το εν κρυπτώ σχολείο, το γνωστό από τη λαογραφία και τη λαϊκή παράδοση «κρυφό σχολείο». Εικόνα 2 η : Πίνακας του Γύζη, 1886 "Το Κρυφό Σχολείο" Πηγή: Από την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους, το 1830 περίπου μέχρι σήμερα, ο διπλός ρόλος του σχολείου σαν φορέας μεταβίβασης γνώσης και σαν μηχανισμός κοινωνικοποίησης είναι δεδομένος. Το μοντέλο διδασκαλίας ήταν το αλληλοδιδακτικής διδασκαλίας (Σόλων, 1922 ) και το 1852 το Υπουργείο Παιδείας θέσπισε στα δημόσια σχολεία τον απόλυτο διαχωρισμό των δύο Σελίδα 12 από 128

13 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή φύλων και απαγόρεψε ακόμα και την γειτνίαση δύο σχολείων αρρένων και θηλέων. Η πρώτη προσέγγιση του σχολείου και συνεπώς του διδασκαλείου από παιδαγωγική απόψεως έγινε από τον Γ. Κλεόβουλο (1819) και τον Ι. Κοκκώνη (1830). Η προσέγγιση αυτή έγινε γιατί το απαιτούσε το μοντέλο διδασκαλίας της αλληλοδιδακτικής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο διδακτικής, ο εκπαιδευτικός έπρεπε να έχει την εποπτεία των μαθητών για επιτήρηση, τιμωρία ή έπαινο κι όχι τόσο για διδασκαλία αφού αυτό το ρόλο τον είχε αναλάβει ο πρωτόσχολος (Ματσαγγούρας, 2008). Για αυτό το λόγο η μοναδική εκείνα τα χρόνια αίθουσα (στο λεγόμενο μονοθέσιο σχολείο) ήταν σε σχήμα ετερόμηκους ορθογωνίου και το δάπεδο είχε κλίση στην κορυφή της οποίας τοποθετούνταν το βάθρο όπου θα καθόταν ο δάσκαλος- επόπτης. Όταν όμως ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε και το χάσμα ανάμεσα στο επίπεδο των μαθητών μεγάλωσε, δημιουργήθηκε άλλη μια αίθουσα (συνδιδακτικό μοντέλο) για τους «προχωρημένους» σε επίπεδο μαθητές μικρότερη όμως σε εμβαδόν (Ματσαγγούρας, 2008). Εικόνα 3 η : Κάτοψη Αλληλοδιδακτικού Σχολείου (Πηγή: Σε κάθε περίπτωση εξωτερικά το κτίριο διατήρησε την συμμετρία του και χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία ελληνοκλασικής αρχιτεκτονικής για να προσδοθεί σε αυτό λαμπρότητα (Καλαφάτη, 1988). Σελίδα 13 από 128

14 Κεφάλαιο 1 ο : Ιστορική Αναδρομή Εικόνα 4 η : Το κτίριο της Ευαγγελικής Σχολής (Ελληνοκλασικής αρχιτεκτονικής) (Πηγή: Η άκαμπτη εκπαιδευτική διαδικασία του παραδοσιακού σχολείου με ένα απόλυτα καθορισμένο, κοινό για όλους ωρολόγιο πρόγραμμα και αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας. Μια μοναδική μέθοδος διδασκαλίας, η «από έδρας» διδασκαλία σε ομάδες μεγάλου αριθμού μαθητών, σταθερό για όλα τα σχολικά κτίρια μιας εκπαιδευτικής βαθμίδας υπαγόρευσαν κι ένα εξίσου άκαμπτο σχολικό κτίριο με μοναδικό στοιχείο δομής την κλειστή ορθογωνική αίθουσα διδασκαλίας. Το σχολείο τότε δεν ήταν παρά μόνο μια σειρά κλειστών χώρων παρατεταγμένων κατά μήκος ενός διαδρόμου. Το 1859 εκπονήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας το πρώτο κτιριολογικό πρόγραμμα για τα σχολικά κτίρια. Η σύνταξη του προγράμματος έγινε με βάση α) το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα και β) τις εφαρμοσμένες μεθόδους διδασκαλίας. Προβλέπονται κάποιοι απαραίτητη χώροι για τη λειτουργία των σχολείων με βάση το νέο ωρολόγιο πρόγραμμα καθώς και η δυνατότητα πολλαπλής χρήσης τους για οικονομικές λύσεις. Για μια πρώτη ανάγνωση του προγράμματος σχετικά μόνο με τα διδασκαλεία ακολουθεί μια περίληψη (Χαστάογλου, 1975): 1. Αίθουσες Διδασκαλίας «Η αίθουσα διδασκαλίας πρέπει να έχει επιφάνεια 60 μ 2 με καθαρό ύψος 3,00 μ. Σε κάθε αίθουσα προβλέπονται θέσεις για 20 2θέσια τραπέζια, διαστάσεων 0,45x1,10 μ. το καθένα και 40 καθίσματα, ένα τραπέζι δασκάλου με την καρέκλα του, ένας μαυροπίνακας και μια σειρά συρταριών για τη φύλαξη των Σελίδα 14 από 128

15 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή αντικειμένων των μαθητών (κατά προτίμηση στην πλευρά του τοίχου εισόδου στην αίθουσα)». Είναι απαραίτητος ο αμφίπλευρος φωτισμός και η προστασία της αίθουσας από τον ήλιο. Οι πόρτες των αιθουσών πρέπει να ανοίγουν προς το εξωτερικό της. 2. Ειδικές Αίθουσες 2 α. Αίθουσα φυσιογνωστικών «Προορίζεται για τη διδασκαλία Φυσικής και Χημείας. Προβλέπονται θέσεις για 20 2θέσια τραπέζια, διαστάσεων 0,45 x 1,10 μ. το καθένα και 40 καθίσματα, ένα τραπέζι δασκάλου με την καρέκλα του, συρτάρια για τη φύλαξη χαρτών και πινάκων, αντικειμένων διδασκαλίας, προθήκες για συλλογές και μαυροπίνακας με συρόμενα στοιχεία. Απαραίτητη η εγκατάσταση νιπτήρα. Η πόρτα της αίθουσας να ανοίγει προς το εξωτερικό της». 2 β. Παρασκευαστήριο «Χρησιμεύει για την προετοιμασία των πειραμάτων και τη φύλαξη συσκευών φυσικής και χημείας. Τοποθετείται δίπλα στην αίθουσα διδασκαλίας και πειραμάτων και έχει άμεση επικοινωνία με αυτήν και ξεχωριστή έξοδο. Πρέπει να είναι εφοδιασμένο με συρτάρια ελάχιστου βάθους 0, 60 μ., για τη φύλαξη συσκευών, οργάνων και υλών πειραμάτων, με τραπέζι προετοιμασίας πειραμάτων και ιδιαίτερο τραπέζι διαστάσεων 0,80 x 1,00 μ. βοηθητικό. Απαραίτητο ειδικό σύστημα εξαερισμού. Η πόρτα της αίθουσας να ανοίγει προς το εξωτερικό της». Ένα βασικό γνώρισμα των σύγχρονων διδακτηρίων είναι ότι ακολουθούν ακόμα και σήμερα τα χαρακτηριστικά του πρώτου κτιριολογικού προγράμματος που μόλις περιγράφηκε εν μέρει παραπάνω. Η σύγκριση που έκανε το Υπουργείο Παιδείας σε κατόψεις πρότυπων για το Υπουργείο σχολεία (του 1898, του 1930 και τα ισχύοντα σήμερα) έδειξε ότι τα βασικά γνωρίσματα των σχολείων δεν άλλαξαν μέχρι και σήμερα (Γερμανός, 2005). Σελίδα 15 από 128

16 Κεφάλαιο 1 ο : Ιστορική Αναδρομή Εικόνα 5 η : Σύγκριση των τριών τύπων αιθουσών διδασκαλίας (Α:1898, Β:1930, Γ:σήμερα) (Πηγή: Γερμανός, 1994) Σταθμός για την αντιμετώπιση μέχρι και σήμερα του διδακτηρίου από μια παιδοκεντρική σκοπιά ήταν η θεωρία της Montessori (1977), η οποία υπογραμμίζει ότι το μέγεθος του διδακτηρίου και του εξοπλισμού του πρέπει να είναι το παιδί. Το μεγάλο μέγεθος του διδακτηρίου και ο μεγάλος αριθμός παιδιών μέσα σε μια απρόσωπη αίθουσα αποτελούν αρνητικούς παράγοντες για την οικειοποίηση του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον (Μesmin, 1978). Επίσης, σύμφωνα με τον Roth, πρέπει να είναι μια απλή και ευέλικτη αρχιτεκτονική σύνθεση που να συνεχίζει την αίσθηση ασφάλειας του οικογενειακού περιβάλλοντος και να επιτρέπει την πολλαπλή χρήση ανάλογα με τις διδακτικές ανάγκες (Γερμανός, 1981). Εκτός από το μεγάλο μέγεθος και τον αριθμό των μαθητών ένας ακόμα αρνητικός παράγοντας που αποτελεί τροχοπέδη στην οικειοποίηση του μαθητή στο σχολικό χώρο είναι ο τρόπος διανομής των σχολικών χώρων του παραδοσιακού σχολείου ο οποίος χαρακτηρίζεται αυταρχικός από τους παιδοψυχολόγους. Η κατάρριψη αυτών των αρνητικών παραγόντων, σύμφωνα με τον Roth, είναι η κατασκευή διδασκαλείων σε παιδική κλίμακα. Η παιδική κλίμακα θα Σελίδα 16 από 128

17 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή επιτευχθεί με την μείωση της κλίμακας των στοιχείων του χώρου (μικροί χώροι, μικρά και ελαφριά έπιπλα) έτσι ώστε να δημιουργηθούν πλαστές εντυπώσεις. 1.2 Διδακτικοί χώροι Το ύψος των παραθύρων μπορεί να είναι στα εκατοστά με αποτέλεσμα ο μαθητής να έχει επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον- φύση. Επίσης, στο εσωτερικό των τάξεων μπορούν να δημιουργηθούν χρωματικές ζώνες στους τοίχους (τις οποίες συναντάμε μέχρι και σήμερα στα ελληνικά σχολεία). Η πρώτη ζώνη να έχει το πιο έντονο χρώμα και φτάνει μέχρι το κάτω σημείο του παραθύρου, η δεύτερη με λιγότερο έντονο χρώμα να φτάνει μέχρι το ύψος του υπερθύρου και να είναι διακοσμημένη με πίνακες ή εικόνες και τέλος, η τρίτη ζώνη η οποία θα ενώνεται με το ταβάνι να είναι αδιάφορη οπτικά και χρωματικά. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική σε συνδυασμό με την παιδαγωγική αντίληψη απαιτούν οι σχολικές αίθουσες να λειτουργούν ως χώροι υποδοχής που θα μεταδίδουν στα παιδιά μια θετική εικόνα για το θεσμό του σχολείου και για την σχολική εργασία (Pain, 1998). Έτσι λοιπόν η σύγχρονη αρχιτεκτονική σε συνδυασμό με το συνδιδακτικό μοντέλο διδασκαλίας τείνει να ακολουθεί μια πιο ελεύθερη γραμμή κι όχι τυποποιημένη. Προσπαθεί να ανταποκριθεί στις διδακτικές ανάγκες του σύγχρονου σχολείου και παράλληλα να συνδυάσει τις συνθήκες του οικοπέδου και τον προσανατολισμό που πρέπει να έχει το σχολικό κτίριο. Κατά την εκπόνηση των αρχιτεκτονικών σχεδίων ενός διδακτηρίου πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στον προσανατολισμό του κτιρίου, για να εξασφαλίσει τη θερμαντική, εξυγιαντική και φωτιστική παρουσία του ηλίου χωρίς να ενοχλεί κατά τους θερινούς μήνες (Mesmin, 1978). Το σχολικό περιβάλλον νέου τύπου με στοιχειώδη μονάδα την τάξη, που προκλήθηκε από τις πρώτες αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής, διαμορφώνεται κάτω από καθολική ιδέα της «δημοκρατικής» αρχιτεκτονικής και των νέων κατορθωμάτων της Ψυχο-Παιδαγωγικής και περιστασιακά σύμφωνα με απαιτήσεις μεμονωμένων ρευμάτων της Παιδαγωγικής. Όριο αυτής της περιόδου επιλέχθηκε το 1914, επειδή τότε διαπιστώνονται οι πρώτες διαφοροποιήσεις στην σχολική αρχιτεκτονική από αρχές που διέπουν το κτίριο της προγενέστερης περιόδου, ενώ το 1945 θεωρείται το τέλος της ιστορικής Σελίδα 17 από 128

18 Κεφάλαιο 1 ο : Ιστορική Αναδρομή αυτής φάσης, εφόσον αμέσως μετά ακολουθεί η βιομηχανική κατασκευή του σχολικού κτιρίου που αλλάζει τη λογική και το χαρακτήρα της παραγωγής του (Τσουκαλά, 1998). Κατά την περίοδο , στην παιδαγωγική θεωρία εμφανίζεται το ρεύμα της Νέας Αγωγής, που θα συνδεθεί με αλλαγές στο εσωτερικό της τάξης και στο ρόλο του υπαίθριου χώρου στην παιδαγωγική διαδικασία, ενώ αργότερα θα προκαλέσει τομές στη λογική οργάνωση της σχολικής τάξης. Το ρεύμα αυτό της παιδαγωγικής θα προβάλλει ως στόχο του σχολείου την ενεργητικότητα του μαθητή και την οργάνωση της εργασίας με βάση τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά του. Το ρεύμα αυτό που αντιτίθεται στο αυταρχικό σύστημα της εκπαίδευσης και υποστηρίζει την πρωτοβουλία και αυτενέργεια του μαθητή, τη σύνδεση του σχολείου όχι μόνο με τις πνευματικές αξίες αλλά με τη συγκεκριμένη ζωή καθώς και την ισόρροπη σχέση μαθητή-δασκάλου, ονομάζεται παιδοκεντρική παιδαγωγική (Ulmann, 1909). Στη διαμόρφωσή της έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι ανακαλύψεις της Ψυχολογίας για τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού και για το ρόλο κίνησης και δραστηριότητας στη διαδικασία της γνώσης (Φράγκος, 1983). Ταυτόχρονα με το ρεύμα της Νέας Αγωγής εμφανίζεται και το ρεύμα της νέας Αρχιτεκτονικής. Η κοινή ονομασία «νέα» δηλώνει καταρχάς «επαναστατικές» αλλαγές στις δομές της Παιδαγωγικής και της Αρχιτεκτονικής, αποτέλεσμα των κοινωνικό-οικονομικών ανακατατάξεων της εποχής και προετοιμάζει το μελετητή του σχολικού για τη γνωριμία του με τη Νέα Σχολική Αρχιτεκτονική (Τσουκαλά, 1998). Το σχολείο επομένως σύμφωνα με τις νέες απόψεις, οι οποίες παρέμειναν μόνο στη διάσταση της θεωρίας, οφείλει να προσαρμοστεί στην παιδική φύση, να αποτελεί πηγή ερεθισμάτων και κίνητρων για μάθηση, να περιστρέφεται γύρω από το μαθητή-μέλος της κοινωνίας. Η επικοινωνία με το δάσκαλο δεν πρέπει να αναπτύσσεται στα πλαίσια μιας μονόπλευρης κι αυταρχικής σχέσης αλλά αντίθετα να ευνοεί μια ατμόσφαιρα συνεργασίας με βασικό στόχο την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας του μαθητή μέσα από την συνεργασία κι όχι την επιβολή της πειθαρχίας. Σελίδα 18 από 128

19 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Με το πρώτο σημαντικό, από τη σύσταση του Νεοελληνικού κράτους, κρατικό πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων καθιερώνονται οι 2 βασικοί τύποι, οι οποίοι υπαγορεύονται από τις ελληνικές κλιματολογικές συνθήκες και επικρατούν μέχρι σήμερα: Α. Βορεινός τύπος (ορεινός): γραμμική διάταξη αιθουσών διδασκαλίας στη μεσημβρία, με κλειστό βορεινό διάδρομο προσπέλασης. Μονόπλευρος φωτισμός ή αμφίπλευρος σε μονώροφα κτίρια. Κατάλληλος για τις ορεινές και βόρειες περιοχές με ψυχρό κλίμα. Β. Μεσημβρινός (πεδινός): γραμμική διάταξη των αιθουσών διδασκαλίας στη μεσημβρία με επίσης μεσημβρινό ανοιχτό διάδρομο προσπέλασης. Αμφίπλευρος φωτισμός σε μονώροφα και πολυώροφα κτίρια. Κατάλληλος για τις πεδινές και νότιες περιοχές με ήπιο κλίμα. Για την Ελλάδα ο πιο κατάλληλος προσανατολισμός είναι ο μεσημβρινός με την προϋπόθεση ότι τα μεσημβρινά παράθυρα θα έχουν προστέγασμα για προστασία. Ο ανοικτός διάδρομος στη νότια πλευρά των «πεδινών» διδακτηρίων, αξίζει να σημειωθεί, ότι είχε ως σκοπό την προστασία των αιθουσών από τον ήλιο (Καραντινός, 1967). Οι διδακτικοί χώροι του συνολικού σχολείου διακρίνονται όπως παρατηρήσαμε σε χώρους ειδικής χρήσης και σε χώρους ουδέτερης χρήσης ή πολλαπλής χρήσης. Για κάθε χρήση υπολογίζεται ένας συγκεκριμένος συντελεστής επιφάνειας που δίνει την αναγκαία λειτουργικά επιφάνεια για κάθε άτομο. Για παράδειγμα, για τη μετάδοση της πληροφορίας από την έδρα αρκεί επιφάνεια 1,2 τ.μ., ενώ για διδακτικές διαδικασίες με ιδιαίτερες απαιτήσεις εξοπλισμού ένα τεχνικό εργαστήριο- οι συντελεστές είναι πολύ μεγαλύτεροι, δηλαδή μιλάμε για 7 τ.μ. για κάθε μαθητή. Παράλληλα, το εσωτερικό μιας σχολικής αίθουσας, σύμφωνα με την Ψυχολογία και τις νέες ιδέες της Παιδαγωγικής, πρέπει να αποκτήσει μια ζωντάνια και όπως αναφέρθηκε παραπάνω να αποτελέσει πηγή ερεθισμάτων. Ένας παράγοντας που θα συμβάλλει στην προσπάθεια αυτή είναι και η εσωτερική διακόσμηση της τάξης. Η διακόσμηση του διδασκαλείου θα μετατρέψει τους απρόσωπους τοίχους της τάξης σε έναν πίνακα μάθησης για τα παιδιά-μαθητές. Σελίδα 19 από 128

20 Κεφάλαιο 1 ο : Ιστορική Αναδρομή Έτσι, η εσωτερική διακόσμηση των σχολικών αιθουσών έως τις αρχές της δεκαετίας του 80, ήταν βασισμένη σε εικόνες, πίνακες, χάρτες και επιγραφές και η οποία χωρίστηκε στις εξής κατηγορίες: α. θρησκευτική διακόσμηση ιδίως με προσωπογραφίες του Ιησού, της Θεομήτορος και των Τριών Ιεραρχών, β. εθνική και ό, τι είχε σχέση με την πατρίδα συνήθως με προσωπογραφίες στρατιωτικών αρχηγών της Επανάστασης του 1821 και εικόνες πολεμικών γεγονότων, γ. πολιτική με πορτρέτα βασιλέων και δικτατόρων, δ. γεωγραφική με αναφορές στη γεωγραφία και τις φυσικές ομορφιές της χώρας, ε. ό, τι είχε σχέση με τις αιώνιες ελληνικές αξίες όπως διδακτικές επιγραφές για πειθαρχία και σεβασμό, στ. σχολική ηθική και κανόνες σωστής συμπεριφοράς του μαθητή με ποικιλία επιγραφών και πινάκων όπως για παράδειγμα «ο δεκάλογος του καλού μαθητή» και τέλος, ζ. ορθή καθημερινή ζωή με εικόνες ζωγραφικής που έφεραν μηνύματα για αλτρουισμό και ευσπλαχνία. Διαπιστώνουμε ότι με την θεματολογία της διακόσμησης διαμορφωνόταν ένα ασφυκτικό ιδεολογικό μήνυμα που γινόταν ιδιαίτερα πιεστικό σε περιόδους πολιτικής διαταραχής. Τα διακοσμητικά στοιχεία της εποχής τοποθετούνται γραμμικά στους τοίχους αναρτημένα σε ύψος 1,80-2,50 μέτρων από το δάπεδο. Τα τελευταία όμως χρόνια προς το τέλος της δεκαετίας του 90 η κατάσταση διαφοροποιήθηκε. Πολλά από τα συστατικά στοιχεία της σχολικής διακόσμησης όπως οι διδακτικές επιγραφές έπεσαν σε αχρηστία, επειδή κάποιοι εκπαιδευτικοί τα θεώρησαν ξεπερασμένα. Κάποια άλλα αποσύρθηκαν επειδή είχαν φθαρεί αλλά κανείς δεν κινητοποιήθηκε για την αντικατάσταση τους. Είναι σαφές ότι η προσέγγιση της διακόσμησης έχει έως σήμερα εξασθενήσει. Το ελληνικό σχολείο φαίνεται να βρίσκεται σε μια αμηχανία στο θέμα αυτό, η οποία δείχνει και το κενό αξιών της ελληνικής εκπαίδευσης (Γερμανός, 2002). Οι προσδοκίες της Παιδαγωγικής για τα διδακτήρια από την άλλη πλευρά είναι ότι θα λειτουργούν ως χώροι φιλοξενίας και υποδοχής για εκπαιδευτικούς και μαθητές και θα διασφαλίζουν χώρους με φυσική ατμόσφαιρα που θα προδιαθέτει τους πάντες για εργασία (Pain, 1998). Προς αυτήν την κατεύθυνση έχει στραφεί και ο ΟΣΚ (Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων) με την δημιουργία Σελίδα 20 από 128

21 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή καινούριων προγραμμάτων με την ελπίδα ότι θα λάβουν και νομοθετική ισχύ (Ματσαγγούρας, 2008). Η σύγχρονη πια σχολική αίθουσα, για τα δεδομένα της εποχής, με την καθιέρωση του συνδιδακτικού συστήματος κατά το οποίο οι μαθητές αποτελούν μια ομάδα ανεξάρτητη με το δικό της δάσκαλο και το δικό της χώρο και το σχολείο απέκτησε τόσες αίθουσες όσες τάξεις στέγαζε. Δηλαδή, σχολική τάξη έγινε η βασική μονάδα δομής του σχολικού οικοσυστήματος (Aries, 1990). Εικόνα 6 η :Κάτοψη ενός τυχαίου σχολείου (Πηγή: Σελίδα 21 από 128

22 Κεφάλαιο 2 ο : Δομή και οργάνωση της σχολικής τάξης Κεφάλαιο 2 ο Δομή και οργάνωση της σχολικής τάξης 2.1 Εισαγωγή Η αίθουσα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι πια το βασικό μέλος του σχολικού συγκροτήματος. Γι αυτό το λόγο κάθε κύρια παιδαγωγική τάση διαμόρφωσε το δικό της τύπο αίθουσας. Οι κυρίαρχοι τύποι είναι η παραλληλόγραμμη και η τετράγωνη αίθουσα. Καθένας από τους τύπους αυτούς εκφράζει διαφορετικές ανάγκες και παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Η μακρόστενη παραλληλόγραμμη αίθουσα εκφράζει την δασκαλοκεντρική αντίληψη του παλιού σχολείου που βασιζόταν στην συνειρμική θεωρία μάθησης και προσπαθούσε με το δασκαλικό μονόλογο να περάσει τις γνώσεις στους μαθητές. Παράλληλα, ο τύπος αυτός εξυπηρετούσε με την διάταξη των θρανίων κατά σειρές, τις ανάγκες στέγασης των πολυάριθμων σε μαθητές τάξεων του παρελθόντος. Ο τύπος αυτός όπως παρατηρούμε και από τα παλιά ελληνικά σχολεία είχε καθιερωθεί και μάλιστα μαζί με την αλληλοδιδακτική μέθοδο όταν η κάθε αίθουσα αποτελούνταν από μαθητές. Ο δεύτερος τύπος είναι αυτός της τετράγωνης αίθουσας και είναι μεταγενέστερος. Εκφράζει τις ιδέες του παιδαγωγικού ρεύματος της Νέας Αγωγής. Οι ιδέες βασίζονται στη μορφολογική και γνωστική ψυχολογία που πρεσβεύουν την ενεργητική διαδικασία μάθησης. Στόχος της ενεργητικής μάθησης είναι να σηκώσει το μαθητή από το θρανίο και να εφαρμόζει ποικιλία δραστηριοτήτων ανάλογα με τις ανάγκες του μαθητή και της φύσης του μαθήματος (Blackett /Stanfield, 1994). Σελίδα 22 από 128

23 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Εικόνα 1 η : Σχολικές ελληνικές αίθουσες σε χρονολογική σειρά Α. Αίθουσα αλληλοδιδακτηρίου 1893, Β. Αίθουσα παραλληλόγραμμη Γ. Αίθουσα Τετράγωνη 1: Περιοχή εξέτασης του μαθήματος, 2: Πίνακας, 3: Θρανία, 4: Διάδρομοι κυκλοφορίας, 5: Έδρα σε βάθρο, 6: Βοηθητικά έπιπλα (Πηγή: Γερμανός, 2005) Το θέμα της οργάνωσης της σχολικής τάξης το αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί από τότε που η εκπαίδευση μεταπήδησε από το στάδιο της ατομικής στο στάδιο της ομαδικής εκπαίδευσης και μάθησης. Ομαδική εκπαίδευση και μάθηση εννοούμε την μάθηση πολλών μαθητών στον ίδιο χώρο. Με τον όρο οργάνωση της σχολικής τάξης δεν εννοούμε μόνο τη διάταξη των φυσικών αντικειμένων που βρίσκονται μέσα στην αίθουσα αλλά και τη διεύθυνση του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος από τη μεριά του εκπαιδευτικού. Οι ψυχοπαιδαγωγοί που ασχολήθηκαν με αυτό το θέμα το χαρακτήρισαν δυσκολότερο και πιο περίπλοκο από αυτό της διδασκαλίας. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι ο εκπαιδευτικός, ο οποίος δεν έχει εντρυφήσει πάνω στο συγκεκριμένο θέμα κατά τη διάρκεια των σπουδών του, προσπαθεί να ικανοποιήσει παράλληλα και άμεσα τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα ενός μεγάλου αριθμού μαθητών οι οποίες είναι μερικές φορές και αντικρουόμενες χωρίς τη δυνατότητα πρόβλεψης της αντίδρασης τους από την ικανοποίηση ή την μη ικανοποίηση των αναγκών τους (Eraut, 1993). Σελίδα 23 από 128

24 Κεφάλαιο 2 ο : Δομή και οργάνωση της σχολικής τάξης Τα σύγχρονα ελληνικά σχολεία έχουν υιοθετήσει τον τετράγωνο τύπο αίθουσας σε διαστάσεις περίπου 7,20 x 7,20 μ και προσφέρονται ιδιαίτερα για την ημικυκλική διάταξη των θρανίων, όταν βέβαια οι μαθητές δεν ξεπερνούν τον αριθμό των 30, που διευκολύνει το δάσκαλο αλλά και τους μαθητές στην διεξαγωγή της διδασκαλίας και μάλιστα με τη μορφή των ερωταποκρίσεων. Οι σύγχρονες τάξεις παρέχουν επίσης σε κάθε μαθητή από 1,60 μ 2, το οποίο είναι πολύ σημαντικό για την ψυχολογία του παιδιού καθώς ο συνωστισμός είναι ένας αρνητικός παράγοντας, όπως σημειώθηκε και παραπάνω, οικειοποίησης του μαθητή στο σχολικό περιβάλλον. Επιπρόσθετα, η ευρύχωρη αίθουσα είναι ένα πλεονέκτημα για τον εκπαιδευτικό και για την λειτουργία της διδασκαλίας καθώς του δίνεται η δυνατότητα να οργανώσει τη διάταξη των θρανίων ανάλογα με τις ανάγκες της διδασκαλίας (Ματσαγγούρας, 2008). Εικόνα 2 η :Κάτοψη ελληνικής σχολικής αίθουσας και διάφορες διατάξεις θρανίων (Πηγή : ΟΣΚ 1982) Σελίδα 24 από 128

25 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή 2.2 Παράγοντες για την σωστή οργάνωση μιας αίθουσας Επιγραμματικά πρέπει να αναφερθεί και η παιδαγωγική αντίληψη του σχολικού χώρου που υποστηρίζει, ότι το κτίριο και οι αίθουσες διδασκαλίας ανάλογα με το μέγεθος και την πυκνότητα συνύπαρξης μαθητών (πολλοί μαθητές σε μια αίθουσα), οι ειδικοί χώροι για τη διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων (π.χ. εργαστήριο χημείας, αίθουσα εκδηλώσεων, γυμναστήριο), το μεγάλο ή το μικρό προαύλιο στο οποίο οι μαθητές μπορούν να παίξουν, να αλληλεπιδράσουν και να αθληθούν, προδιαθέτουν, ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, τη συμπεριφορά, την κοινωνικότητα και την επίδοση των μαθητών και προκαλούν συχνά τις ανάλογες αντιδράσεις (Παπαγεωργίου, 1998/ Μαυρογιώργος, 1983). Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στον φυσικό φωτισμό των σχολικών τάξεων από τη μεριά των αρχιτεκτόνων και των εκπαιδευτικών, καθώς ο ανεπαρκής φωτισμός σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες μειώνουν τις ικανότητες των μαθητών και αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες εμφάνισης κώφωσης και μυωπίας. Τα στοιχεία στα οποία δίνεται η μεγαλύτερη βαρύτητα είναι οι πηγές φωτισμού και η αντανακλαστικότητα των εσωτερικών επιφανειών της αίθουσας. Όλα αυτά τα στοιχεία πρέπει να εξασφαλίζουν έναν ομοιόμορφο φωτισμό σε όλη την αίθουσα, δηλαδή να έχει την ίδια ένταση αλλά όχι υψηλή λαμπρότητα. Για να εξασφαλισθούν όλα τα παραπάνω πρέπει ο χώρος να φωτίζεται φυσικά και από τις δύο μεριές καθώς να υπάρχει και τεχνητός φωτισμός ως βοηθητικός στο έργο του εκπαιδευτικού ή σε περιπτώσεις κακοκαιρίας. (Ματσαγγούρας, 2008) Άλλος ένας παράγοντας στον οποίο πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή επίσης είναι και η ακουστικότητα της αίθουσας, η οποία επηρεάζει την επικοινωνία μεταξύ δασκάλου-μαθητών και των μαθητών μεταξύ τους. Η έλλειψη επικοινωνίας με τη σειρά της προκαλεί κόπωση και συνακόλουθα διάσπαση προσοχής των μαθητών (Μπούνα, 1996). Ο αυξημένος θόρυβος προκαλεί νευρικότητα στο άτομο, μειώνει την απόδοση των μαθητών στην σχολική τους πρόοδο και αμβλύνει την κοινωνικότητα τους. Πρωταρχικό στοιχείο για ποιοτική ακουστικότητα της αίθουσας είναι οι διαστάσεις της, που καθορίζουν την διάρκεια αντήχησης των ήχων. Ο βαθμός θορύβου της τάξης Σελίδα 25 από 128

26 Κεφάλαιο 2 ο : Δομή και οργάνωση της σχολικής τάξης καλό είναι να μην ξεπερνά τα 55db κι ο εκπαιδευτικός καλό είναι για να απορροφούνται οι δυνατοί ήχοι να χρησιμοποιεί μαλακές επιφάνειες (π.χ. χαλί, κουρτίνες κ.τ.λ.) (Γεωργάς,1995). Ο Dudek (2000) παραθέτει ένα παράδειγμα στο έργο του για να τονίσει τη βαρύτητα που επιβάλλεται να δοθεί στην ακουστικότητα μιας σχολικής αίθουσας και από τη μεριά των αρχιτεκτόνων αλλά και από τη μεριά των εκπαιδευτικών. Ένας μαθητής ηλικίας έξι ετών διαγνώστηκε με δυσλεξία, επειδή δεν μπορούσε να ξεχωρίσει λέξεις με την ίδια ακουστική προφορά κατά την παράδοση του μαθήματος. Ωστόσο, στη συνέχεια φανερώθηκε η αληθινή αιτία του προβλήματος καθώς και οι υπόλοιποι συμμαθητές του παρουσίασαν την ίδια αδυναμία σε μικρότερο βαθμό. Η πραγματική αιτία ήταν η ακουστική της αίθουσας και η μικρή αδυναμία του μαθητή στην ακοή του. Το πρόβλημα επιλύθηκε όταν ο καθηγητής δίδασκε σε αίθουσα με ηχητική μόνωση και ο ίδιος μιλούσε δυνατά και καθαρά. Αλλά και πάλι η καλή ακουστική μιας αίθουσας και η μόνωση της επηρεάζεται πάλι από το κουδούνι, από τις συνομιλίες των μαθητών μεταξύ τους και από τα γέλια ή τις συνομιλίες μαθητών που απλώς τυχαίνει να περνούν έξω από την αίθουσα. Τέλος, απαραίτητος εξοπλισμός μιας σχολικής αίθουσας είναι ο εξαερισμός και τα χρώματα που θα έχουν οι τοίχοι της. Ο χρωματισμός της τάξης πρέπει να είναι συνδυασμός χρωμάτων έτσι ώστε να βοηθά στην αντανάκλαση του φυσικού φωτισμού και να έχει θετική επίδραση στην ψυχολογία των μαθητών, η οποία θα έχει ως συνέπεια την καλύτερη απόδοση στη μάθηση των παιδιών. Όπως παρατηρείται και στις σύγχρονες σχολικές τάξεις τα ψυχρά χρώματα είναι προτιμητέα σε συνδυασμό με θερμές αποχρώσεις. Σελίδα 26 από 128

27 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Κεφάλαιο 3 ο Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο 3.1 Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις σε ελληνικό επίπεδο Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις σε ελληνικό επίπεδο όπως αναφέρθηκε και παραπάνω είναι σχεδόν πάντα σε σχήμα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο και σε παράταξη. Η ελληνική σχολική αίθουσα προσφέρεται για την διδασκαλία όλων των μαθημάτων και ακολουθεί μια καθορισμένη διαρρύθμιση εδώ και 106 χρόνια (Γερμανός, 1999). Έτσι η διαρρύθμιση των ελληνικών τάξεων είναι η εξής: 1. Η διάταξη των θρανίων είναι πάντα προσανατολισμένη προς τον πίνακα και τα θρανία τοποθετούνται σε παράλληλες σειρές και το ένα πίσω από το άλλο. 2. Η έδρα του καθηγητή είναι σχεδόν πάντα πάνω σε βάθρο ώστε να εξασφαλίζεται ο οπτικός έλεγχος των μαθητών. Τα τελευταία χρόνια όμως, έχει παρατηρηθεί η απουσία των βάθρων κυρίως από τα Δημοτικά σχολεία. Επίσης, η θέση της έδρας είτε πάνω σε βάθρο είτε όχι είναι πάντα δίπλα στον πίνακα από την μεριά του παραθύρου. 3. Μέσα στην ελληνική σχολική αίθουσα υπάρχουν και κάποια θρησκευτικά και εκπαιδευτικά σύμβολα. Τα θρησκευτικά σύμβολα είναι η εικόνα του Ιησού Χριστού ή της Παναγίας πάνω κεντρικά από τον πίνακα και τα εκπαιδευτικά σύμβολα είναι ο πίνακας, η έδρα και καμιά φορά κάποια σιδερένια βιβλιοθήκη. Όλα αυτά τα σύμβολα είναι τα σημεία αναφοράς μιας σχολικής τάξης σε ελληνικό επίπεδο (Γερμανός, 1999). Σελίδα 27 από 128

28 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο Εικόνα 1 η : Σύγχρονη Ελληνική Σχολική Τάξη (Πηγή: qualitynet.gr) Στην εικόνα 9, διακρίνονται κάποιες ομοιότητες που παρατηρήθηκαν και στο αρχιτεκτονικό σχέδιο της αίθουσας. Η αίθουσα είναι ορθογώνια παραλληλόγραμμη. Τα παράθυρα είναι τοποθετημένα στην μεγαλύτερη πλευρά της ορθογώνιας αίθουσας από την αριστερή πλευρά των θρανίων και η πόρτα ακριβώς απέναντι από τα παράθυρα και κοντά στον πίνακα. Τα παράθυρα δεν φτάνουν ποτέ μέχρι κάτω. Στους κανονισμούς του 1894 και 1930 η απόστασή τους από το πάτωμα δεν επέτρεπε στον καθιστό μαθητή να έχει ορατότητα στο επίπεδο της αυλής. Αυτός ο τύπος παραθύρων καθιστά τον χαρακτήρα των ελληνικών σχολείων εσωστρεφή (εικόνα 10) (Γερμανός, 2002). Εικόνα 2 η : Εσωστρεφής χαρακτήρας τάξης (Πηγή: Γερμανός, 2002) Σελίδα 28 από 128

29 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Εικόνα 3 η : Εξωστρεφής χαρακτήρας τάξης (Πηγή: Γερμανός, 2002) Η ίδια από το 1894 διαρρύθμιση της σχολικής τάξης συμβολίζει σύμφωνα με τον Γερμανό (1999) την σταθερότητα του τρόπου οργάνωσης και διεξαγωγής της διδασκαλίας. Αυτή η έμμονη διάταξη των θρανίων σε παράλληλες γραμμές στραμμένα προς τον πίνακα και στον εκπαιδευτικό δείχνει ότι από το 1894 έως σήμερα η σχέση ανάμεσα στο μαθητή και στον δάσκαλο παραμένει ίδια και αμετάβλητη. Δηλαδή, ο δάσκαλος απέναντι από τους μαθητές και συχνά πιο ψηλά από αυτούς (ανεβασμένος σε βάθρο) για τον οπτικό έλεγχό τους και οι μαθητές ο ένας δίπλα στον άλλο να βλέπουν τον πίνακα και τις πλάτες των συμμαθητών τους της μπροστινής σειράς. Ο τρόπος διδασκαλίας είναι συνήθως ο μονολογικός (δασκαλοκεντρικός) και όταν κάποια σημεία της παράδοσης θέλει να σημειωθούν επακριβώς, τα γράφει στον πίνακα για αντιγραφή από τους μαθητές. Οι μαθητές εργάζονται ατομικά και δεν τους επιτρέπεται η ομαδική συνεργασία (εάν δεν είναι μέσα στο πρόγραμμα διδασκαλίας) με τους διπλανούς συμμαθητές, τους πίσω ή τους μπροστά συμμαθητές. Έτσι λειτούργησε η σχολική τάξη καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου, από το 1894 ως σήμερα (Γερμανός, 1999). Σελίδα 29 από 128

30 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο Εικόνα 4 η : Τυπική διαρρύθμιση τάξης στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο 1.Παράδοση/ εξέταση μαθήματος (27 % της επιφάνειας της αίθουσας), 2. Περιοχή των μαθητών (33%), 3. Διάδρομοι κυκλοφορίας (28%), 4. Γωνία του εκπαιδευτικού (5%), 5. Λοιποί χώροι (7%) (Πηγή: Γερμανός, 1999) Σύμφωνα με τον Γερμανό (1999), υπάρχει ένας «άγραφος» κανόνας διαρρύθμισης της σχολικής αίθουσας περιοχές εργασίας και κυκλοφορίας. Οι μαθητές έχουν στη διάθεση τους μόνο το 33% του χώρου και ενώ το 36% του χώρου δεν χρησιμοποιείται για το μάθημα. Οι μαθητές δεν έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουν αυτό το 36% του χώρου παρά μόνο σε περιπτώσεις «ειδικής ανάγκης» μετά από άδεια του εκπαιδευτικού ή στη διάρκεια των διαλειμμάτων. Η δασκαλοκεντρική διδασκαλία, η έλλειψη ελευθερίας του μαθητή να αυτενεργεί ώστε να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Δεν είναι τυχαίο που ο «γιορτασμός» της πρωταπριλιάς στο σχολείο γίνεται με χωρικές ανακατατάξεις, που υποδηλώνουν ανταρσία και ανατροπή: άλλο τμήμα σε άλλη αίθουσα, επανατοποθέτηση των θρανίων σε άλλο σχηματισμό, αναδιάταξη των μαθητών σ αυτά (Γκότοβος, 2002). Σταθερότητα επίσης επικρατεί και στην αισθητική του χώρου. Ο χρωματισμός της τάξης βασίζεται σε απλοϊκές συνθέσεις οριζόντιων και κάθετων θεμάτων και τα χρώματα στους τοίχους γαλάζιο, γκρίζο ή χρώματα με ισχυρή ανάμειξη γκρίζου ή πολύ σπάνια πράσινο (Γερμανός, 1994). Από αναφορές δασκάλων, τα χρώματα των τάξεων επιλέγονταν με «εθνικά» και «λειτουργικά» κριτήρια. Το γαλάζιο χρώμα είναι το «ελληνικό» χρώμα, το χρώμα της ελληνικής σημαίας άρα το εθνικό μας χρώμα. Το σπάνιο χρώμα, το Σελίδα 30 από 128

31 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή πράσινο, ξεκουράζει τα μάτια όπως και το γκρίζο μαζί με τις αποχρώσεις τους είναι ουδέτερο χρώμα και δεν κουράζει τα μάτια και δεν αποσπά την προσοχή. Η διακόσμηση στους τοίχους επανήλθε και δεν είναι παρά μόνο εικόνες ηρώων της ελληνικής ιστορίας, χάρτες της Ελλάδας ή ο Παγκόσμιος Άτλας. Σε κάποια σχολεία μάλιστα δεν υπάρχουν καθόλου εικόνες παρά μόνο ένας χάρτης. Με άλλα λόγια, η διακόσμηση της πλευράς της αίθουσας προς την οποία έχουν μέτωπο οι μαθητές είναι αφιερωμένη στην θρησκεία, ενώ εκείνη που βρισκόταν πίσω τους στις αξίες τις πατρίδας. Στο ελληνικό σχολείο δεν υπάρχει διακόσμηση που να συνδέεται με το περιεχόμενο της διδασκαλίας και να προσφέρει οπτικά ερεθίσματα για μάθηση στους μαθητές. Τα οπτικά ερεθίσματα σύμφωνα με τον Χ. Λέφα (1942) διασπούν την προσοχή του μαθητή και καλό θα ήταν να μην υπάρχουν μέσα στις σχολικές αίθουσες εικόνες: «Εἰκονες ἐκ τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἢ ἐκ τῶν ἡρώων τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἐλαχίστων ἤδη σχολείων κοσμοῦν τοὺς τοίχους, διότι κρίνονται αὔται ἀντιπαιδαγωγικαί, ὡς διασπῶσαι τὴν προσοχὴν τῶν μαθητῶν.» Παράλληλα, δεν υπάρχει κανένας κανονισμός και καμία οδηγία που να συσχετίζει τη θεματολογία της διακόσμησης με το περιεχόμενο των διδασκόμενων μαθημάτων. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, το ελληνικό σχολείο θεώρησε την διακόσμηση ως οργανικό τμήμα μιας προσπάθειας για μετάδοση στερεοτύπων, τα οποία είχαν σχέση μόνο με συγκεκριμένες ιδεολογίες και ένα πρότυπο τρόπο υπακοής και πειθαρχίας του μαθητή μέσα στην τάξη. Το ελληνικό σχολείο είχε και έχει ως στόχο του περισσότερο να διαμορφώσει το μαθητή του παρά να τον μορφώσει. Επίσης, δεν υπάρχει και κανένας κανονισμός που να κάνει αναφορά στην συμμετοχή ή στην παρέμβαση του μαθητή στην διακόσμηση, δηλαδή στη επιλογή των θεμάτων και του είδους των εκθεμάτων, ή στην διακόσμηση της σχολικής αίθουσας από τους ίδιους τους μαθητές μέσα από την ατομική ή συλλογική εργασία (Γερμανός, 2002). Σε όλη την περίοδο από το 1894 έως σήμερα, η υποδειγματική για την Ελλάδα σχολική αίθουσα περιλαμβάνει μόνο τρία είδη επίπλων. 1. Τα τραπέζια- Σελίδα 31 από 128

32 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο θρανία, 2. Τα καθίσματά τους και 3. Έπιπλα τακτοποίησης υλικού (ντουλάπια ή βιβλιοθήκες). Καθ όλη τη διάρκεια τα θρανία ήταν πάντα διθέσια. Τις περιόδους 1894 και 1930 ήταν ενιαίο με το κάθισμα ενώ σήμερα είναι ανεξάρτητα. Ο εξοπλισμός συμπληρώνεται με έναν μαυροπίνακα (που σήμερα έχει πράσινο χρώμα), που τείνει τις τελευταίες χρονιές να αντικαθίσταται από τον πίνακα μαρκαδόρου σε μερικά σχολεία( Γερμανός, 2002). Μια πρόσφατη έρευνα σε ελληνικά σχολεία ανέδειξε δυο αρνητικές συνέπειες του μοντέλου διαρρύθμισης των σχολικών τάξεων. Οι αυτές αρνητικές συνέπειες είναι η σχολική δυσκολία και κυρίως η σχολική αποτυχία των μαθητών (Γερμανός, 1999). Σελίδα 32 από 128

33 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή 3.2 Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις σε επίπεδο εξωτερικού Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις στην Ευρώπη Στον ευρωπαϊκό τώρα χώρο, η σταδιακή εισαγωγή των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων ακολούθησε τη δεκαετία του 50 και του 60. Οι παρεκκλίσεις «από την έδρα» διδασκαλία με ομαδική συνεργασία, διαφορετική και λιγότερο αυταρχική σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και στον μαθητή, περισσότερα κίνητρα μάθησης βρίσκει έκφραση πρώτα στη διαφοροποίηση της παραδοσιακής ορθογώνιας τάξης και στη συνέχεια στη λίγο διαφορετική διάταξη των αιθουσών κατά μήκος των χώρων διανομής που δεν αλλάζουν ωστόσο τη βασική αρχή οργάνωσης των σχολικών χώρων (Τσουκαλά, 1998). Η τάξη γίνεται λίγο μεγαλύτερη, ξεφεύγει από το ορθογώνιο σχήμα και αποκτά νέες δυνατότητες επίπλωσης. Ακόμη γίνεται μια μικρή ενότητα χώρων που αποτελείται από την αίθουσα διδασκαλίας, έναν ή δυο μικρούς συνεχόμενους χώρους ομαδικής εργασίας και προθάλαμο με ιματιοθήκη για μια ή περισσότερες τάξεις. Εικόνα 5 η : Τάξη - Ενότητα χώρων 1. προθάλαμος, ιματιοθήκη, 2. Αίθουσα διδασκαλίας, 3. Χώρος ομαδικής εργασίας 4. Υπαίθριος χώρος διδασκαλίας (Πηγή: Μαράγκου- Πρόκου, 1980) Στα αγγλικά σχολεία έχουν εφαρμοστεί ήδη πολλές εσωτερικές μεταρρυθμίσεις: διαταξικό μάθημα, διαφοροποίηση διδασκαλίας, ομαδική και ατομική εργασία συνολική διδασκαλία. Η τάξη είναι ακόμα μεγαλύτερη και περισσότερο διαφοροποιημένη στην εσωτερική της οργάνωση. Αυτό γίνεται Σελίδα 33 από 128

34 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο οικονομικά εφικτό με την κατάργηση σε μεγάλο βαθμό των διαδρόμων και την προσπέλαση στις τάξεις μέσα από τους μεγάλους και κοινόχρηστους σχολικούς χώρους (αίθουσα συγκεντρώσεων και πολλαπλών χρήσεων, τραπεζαρία) που τοποθετούνται κεντρικά στο σχολικό κτίριο και αποτελούν το επίκεντρο της σχολικής ζωής. Οι επιφάνειες που κερδίζονται από τους διαδρόμους δίνονται στις αίθουσες διδασκαλίας (καταλαμβάνουν π.χ. στα δημοτικά σχολεία το % της συνολικής σχολικής επιφάνειας). Η συγκεντρωτική αυτή διάταξη που ήταν αρχικά βασισμένη σε οικονομικά κριτήρια είχε θετικές λειτουργικές συνέπειες για την εφαρμογή των νέων διδακτικών απόψεων και αποτέλεσε πρότυπο για την δυτικοευρωπαϊκή σχολική αρχιτεκτονική. Στις αρχές του εικοστού αιώνα μετά τον καταστροφικό Α Παγκόσμιο Πόλεμο, διαμορφώνεται η κοινή ευρωπαϊκή συνείδηση ότι η μαζική παιδεία των νέων θα μπορούσε να προλάβει μια παρόμοια αποτυχία του πολιτισμού. Πλήρεις και συστηματικές μελέτες έχουν γίνει στη Γερμανία από το Ινστιτούτο Σχολικών Κτιρίων των πανεπιστημίων της Στουτγάρδης και του Δυτικού Βερολίνου. Στην Γερμανία έχει καθιερωθεί ο θεσμός του συνολικού σχολείου, όπως και στην Αγγλία. Ο όρος «συνολικό σχολείο» είναι ο ελληνικός όρος για το γερμανικό Gesamtschule και το αγγλικό Comprehensive school. Σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης που ενοποιεί τους τρείς τύπους μέσων σχολείων σε ένα ενιαίο σχολικό οργανισμό. Περιλαμβάνει τις εκπαιδευτικές κατευθύνσεις των τριών σχολείων και άλλες ακόμη, όλες διαπερατές μεταξύ τους έτσι ώστε να ανταποκρίνεται σε ένα ευρύ φάσμα ικανοτήτων και ενδιαφερόντων των μαθητών. Η ευελιξία που χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική διαδικασία του συνολικού σχολείου -αντίθετα από την άκαμπτη του παραδοσιακού- επηρεάζει και τη δομή των χώρων και μάλιστα των διδακτικών αιθουσών. Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας και η ευέλικτη ομαδοποίηση των μαθητών συνεπάγεται με την εγκατάλειψη της σταθερής τάξης και την ανάγκη για ανάλογα μεταβλητούς και ευέλικτους σχολικούς χώρους (Μαράκου-Πρόκου, 1980). Με τον όρο «μεταβλητότητα» σχολικών χώρων εννοούμε τη δυνατότητα ενός χώρου να αλλάζει σημαντικά έτσι που να μπορεί να στεγάσει εντελώς διαφορετικές χρήσεις με διαφορετικούς στόχους. Για παράδειγμα, ένας μεγάλος Σελίδα 34 από 128

35 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή χώρος μπορεί να χωριστεί με ένα κλειστό τοίχο σε δύο άλλους χώρους, για διαφορετική ως προς την πρώτη χρήση. Παράδειγμα, μεταβλητότητας είναι και το αντίστροφο, δηλαδή όταν δύο μικρότεροι χώροι, κλειστοί μεταξύ τους με διαχωριστικό τοίχο έχουν τη δυνατότητα να ανοιχθούν σε ένα μεγαλύτερο για διαφορετική χρήση. Ο τοίχος αυτός μπορεί να είναι μόνιμος ή ένας τοίχος που μπορεί να συρθεί ή να ξεμονταριστεί και να μετακινηθεί. Οι μετατροπές εδώ είναι μακροπρόθεσμες και απαιτούν αξιόλογη οικονομική δαπάνη. Ευελιξία είναι η δυνατότητα προσαρμογής ενός διδακτικού χώρου και του εξοπλισμού του μέσα στα πλαίσια της υπάρχουσας τεχνικής εγκατάστασης, σε διαφορετικές χρήσεις με κοινό στόχο. Για παράδειγμα, η δυνατότητα προσαρμογής σε διαφορετικές διδακτικές μεθόδους με τον ίδιο διδακτικό στόχο. Ένας μεγάλος χώρος διδασκαλίας μπορεί με την μεταφορά των επίπλων ή την κατάλληλη τοποθέτηση πανό, να δεχτεί διαφορετικές μαθητικές ομάδες διαφορετικού μεγέθους και διαφορετικές διδακτικές μεθόδους- ατομική εργασία με προγραμματισμένη διδασκαλία, ομαδική εργασία σε μικρές ή μεγάλες ομάδες κ.λπ. ανάλογα με τις άμεσες ανάγκες της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Στην περίπτωση δηλαδή του ευέλικτου χώρου, οι μετατροπές είναι μικροπρόθεσμες και δεν απαιτούν αξιόλογη δαπάνη εργασίας(μαράκου-πρόκου, 1980). Όλες αυτές οι αλλαγές στο εσωτερικό της αίθουσας διδασκαλίας ανατρέπουν την θέση της τάξης και του ρόλου των ατόμων που την βιώνουν. Η ομοιογένεια θα αντικατασταθεί από την ποικιλία και τη διαφοροποίηση που τείνουν να προσδώσουν στο χώρο δυνατότητες και χαρακτηριστικά που απαιτεί η γνωστική διαδικασία. Ωστόσο, δεν έχουν ωριμάσει ακόμα οι απόψεις γύρω από ζητήματα κοινωνικής και νοητικής συμπεριφοράς του παιδιού, με αποτέλεσμα οι αλλαγές να περιορίζονται κυρίως σε παιδαγωγικές ποιότητες ομαδική κι όχι αποκλειστικά ατομική, άρα ανάλογη οργάνωση εξοπλισμού της τάξης- ενώ οι ψυχοκοινωνικές ποιότητες θα εμφανιστούν σταδιακά με γενικό και αόριστο χαρακτήρα. Από την παλιά τάξη δεν απομένει παρά το υλικό της όριο που αρκεί ωστόσο για να συντηρήσει την τάξη κυριολεκτικά στη συνολική κλίμακα του κτιρίου. Μια τάξη πιο χαλαρή ίσως με τη βοήθεια με τη χρήση της μικρότερης κλίμακας και της ελεύθερης διάταξης των αιθουσών στο χώρο. Σελίδα 35 από 128

36 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο Η πολύπλοκη οργάνωση της διδασκαλίας στο συνολικό σχολείο διαφοροποιεί τον τρόπο προσδιορισμού του αριθμού και της επιφάνειας των χώρων διδασκαλίας. Στο παραδοσιακό σχολείο, οι μαθητές διδάσκονται σχεδόν όλα τα μαθήματα σε σταθερές ομάδες των ατόμων στην ίδια αίθουσα διδασκαλίας και με την ίδια διδακτική μέθοδο. Επιπλέον, υπάρχει και ένα minimum τεχνικού εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται από όλους τους μαθητές (εργαστήριο Φυσικής, Γυμναστήριο) (Μαράγκου- Πρόκου, 1980). Η οργάνωση διδασκαλίας στο συνολικό σχολείο των ευρωπαϊκών χωρών βασίζεται σε τρεις θεμελιακές αρχές που έχουν σκοπό να εξασφαλίσουν την ευελιξία της: α. την ομαδική εργασία, β. τη διαφοροποίηση και γ. την διαπερατότητα. Ομαδική εργασία: η σταθερή διδακτική μονάδα στην τάξη των ατόμων και η διδασκαλία από έδρα εγκαταλείπονται. Τη θέση τους παίρνουν μαθητικές ομάδες μεταβλητές σε μέγεθος και σύνθεση και η ομαδική εργασία. Προωθούνται έτσι η επικοινωνία, η συνεργασία και δίνεται στους μαθητές η δυνατότητα να παρέμβουν στην εκπαιδευτική διαδικασία και ακόμη να αλλάξει η αυταρχική σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και στους μαθητές. Ο δάσκαλος γίνεται φίλος και συνεργάτης και σαν πιο έμπειρος κατευθύνει κι οδηγεί. Ανάλογα με το διδακτικό σκοπό οι μαθητές ομαδοποιούνται σε μεγάλες ομάδες ( μαθητές) μεσαίου μεγέθους (30-35 μαθητές) και μικρού μεγέθους (13 μαθητές) ομάδες. Η διαφοροποίηση είναι η κάθε εναλλαγή στόχων, μεθόδων και μέσων διδασκαλίας για μεμονωμένους μαθητές και μαθητικές ομάδες. Η διαφοροποίηση διδασκαλίας διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: στην εξωτερική και στην εσωτερική. Η εξωτερική διαφοροποίηση γίνεται στην αρχή της σχολικής περιόδου και για όλη τη διάρκεια _σχολικού χρόνου, εξαμήνου- κατά ηλικία, είδος σχολείου, εκπαιδευτική ειδικότητα, ηλικία ή βαθμό απόδοσης. Στο παραδοσιακό ελληνικό σχολείο η εξωτερική διαφοροποίηση γίνεται όπως έχουμε παρατηρήσει κατά ηλικία και ειδικότητα. Στο συνολικό σχολείο των ευρωπαϊκών χωρών εννοούμε τη διαφοροποίηση των μαθητών για μια χρονική περίοδο με κριτήριο την απόδοση. Η εσωτερική διαφοροποίηση είναι η δημιουργία μαθητικών ομάδων μέσα στα πλαίσια διδασκαλίας σε μια μεγάλη Σελίδα 36 από 128

37 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή ετερογενή ως προς την απόδοση ομάδα. Η ομαδοποίηση γίνεται αυθόρμητα κατά τη διάρκεια του μαθήματος και χαρακτηρίζεται από απόλυτη ευελιξία. Η διαπερατότητα είναι η ιδιότητα ενός εκπαιδευτικού συστήματος που επιτρέπει έναν μαθητή να μεταπηδά σε κάποια άλλη εκπαιδευτική ειδίκευση χωρίς χάσιμο χρόνου και γνώσεων. Εξασφαλίζει δηλαδή στο μαθητή τη δυνατότητα να κάνει έμπρακτη χρήση του δικαιώματος του για ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Τέλος, στα συνολικά σχολεία της Ευρώπης η σημασία που δίνεται στην πρακτική διδασκαλία στην περιοχή των επιστημών (πειράματα) και ακόμη της χειρονακτικής εργασίας και των καλών τεχνών έχει ως συνέπεια τον εντυπωσιακά γενναιόδωρο τεχνικό εξοπλισμό εργαστηρίων Φυσικής, Χειροτεχνίας και Καλών Τεχνών, Μαγειρικής, Μουσικής κτλ. αλλά και στη θεωρητική διδασκαλία χρησιμοποιούνται όλα τα σύγχρονα τεχνικά μέσα: προβολέας slides, κινηματογραφικά films, τηλεόραση, συσκευές DVD και ηλεκτρονικές συσκευές μάθησης ή κατά κόσμος ηλεκτρονικοί υπολογιστές (computer) Οι σύγχρονες σχολικές τάξεις στις ΗΠΑ Στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960, εμφανίστηκε ως αντίδοτο στο σχολαστικισμό, του παραδοσιακού σχολείου και στη νοησιαρχία των προηγούμενων προγραμμάτων, το «Ανοικτό Σχολείο» (Open School), το οποίο με τα προγράμματα του εφαρμόζει στη σχολική πράξη τις αισιόδοξες για την ανθρώπινη φύση αντιλήψεις της ουμανιστικής ψυχολογίας. Απώτερος σκοπός των προγραμμάτων αυτών είναι να αναπτύξουν θετική αυτοαντίληψη στο άτομο, να καλλιεργήσουν τις ικανότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας και να του εξασφαλίσουν ένα ψυχολογικό περιβάλλον ασφάλειας και αποδοχής που θα του επιτρέπει να φθάσει σταδιακά (αργότερα ως ενήλικος) στο στάδιο της αυτοπραγμάτωσης. Στόχος δηλαδή είναι η όλη προσωπικότητα και όχι μόνο το γνωστικό μέρος του ατόμου (Ματσαγγούρας, 1990). Σύμφωνα λοιπό με αυτό το πρόγραμμα και τους στόχου του, στα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία των ΗΠΑ επικρατεί ο «θεσμός» των σχολικών Σελίδα 37 από 128

38 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο «αιθουσών μαθήματος», ο οποίος εμφανίστηκε πριν ογδόντα χρόνια. Σε κάθε αίθουσα διδασκαλίας τα χαρακτηριστικά του χώρου προσαρμόστηκαν στις διδακτικές απαιτήσεις ενός μόνο γνωστικού αντικειμένου (λογοτεχνία, μαθηματικά, φυσική, χημεία, γλώσσα κτλ) με στόχο ο χώρος να αποκτήσει μια απόλυτη διδακτική εξειδίκευση. Οι αίθουσες των τάξεων καταργήθηκαν και τα παιδιά τώρα πια αλλάζουν αίθουσα ανάλογα με το μάθημα που πρέπει να παρακολουθήσουν (Γερμανός, 2003). Η προσαρμογή του χώρου στο γνωστικό αντικείμενο επιχειρήθηκε κυρίως εμπλουτίζοντας την τάξη με εκπαιδευτικό υλικό και λιγότερο με αλλαγές στη διαρρύθμιση της αίθουσας. Προστέθηκαν ατομικά ερμάρια για τους μαθητές, και βιβλιοθήκες στην τάξη, αλλά, συνήθως, διατηρήθηκε η τοποθέτηση των θρανίων σε σειρές παράλληλες προς τον πίνακα. Μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόσθηκε η διάταξη των θρανίων σε σχήμα Π (πετάλου), επιτρέποντας την επικοινωνία «πρόσωπο- με- πρόσωπο» στο σύνολο των μαθητών της τάξης (Γερμανός, 2003). H πίεση της πολιτείας στρέφεται προς την οργάνωση του περιβάλλοντος της τάξης και του σχολείου και προς το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος. Οι παιδαγωγοί που ασχολούνται με τη διδακτική πράξη έχουν σχεδόν εξαντλήσει το θέμα της οργάνωσης (management) και πολλοί από αυτούς ασχολούνται τώρα με την αναζήτηση ειδικών για κάθε διδακτικό αντικείμενο μεθόδων διδασκαλίας, που θα διδάσκουν αποτελεσματικά και θα καλλιεργούν την κριτική σκέψη, την οποία οι ψυχοπαιδαγωγοί κατατάσσουν στα «βασικά» του σύγχρονου αναλυτικού προγράμματος (Ματσαγγούρας, 1990). Ο καθηγητής τώρα ανάλογα με την διδακτική μέθοδο που θα ακολουθήσει έχει το δικαίωμα να αλλάξει την επίπλωση της κάθε τάξης μέσα στην οποία πρόκειται να διδάξει. Η ευελιξία όμως αυτή που δείχνουν οι εκπαιδευτικοί στην διδασκαλία τους εξαρτάται σε έναν μεγάλο αριθμό από την ευελιξία που του παρέχει κι ο χώρος (Dudek, 2000). Οι αίθουσες είναι με τέτοιο τρόπο κατασκευασμένες έτσι ώστε να μπορούν να εξυπηρετήσουν με την ανάλογη διαρρύθμιση την σύσταση μαθητικών ομάδων, όπως δείχνει και η εικόνα παρακάτω: Σελίδα 38 από 128

39 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Εικόνα 6 η : Τύποι διαρρύθμισης αιθουσών (Πηγή: Dudek, 2000) Ο τρόπος με τον οποίο θα διαρρυθμιστεί μια τάξη δείχνει και τον τρόπο που ο εκπαιδευτικός αντιμετωπίζει την εκπαίδευση και την διδασκαλία. Είτε τα θρανία στην αίθουσα είναι σε σειρές τοποθετημένα, είτε υπάρχουν πολυθρόνες και ηλεκτρονικοί υπολογιστές αυτό μας δείχνει πώς διεξάγεται η διδασκαλία και το εύρος απασχόλησης των μαθητών με τα μαθήματά τους και την πρόοδο τους. Η μέθοδος διδασκαλίας που έχει υιοθετηθεί από τους εκπαιδευτικούς των ΗΠΑ από τον 20 ο αιώνα έως σήμερα είναι η σχεδιασμένη από τους ίδιους μέθοδος Lancastrian. Μέσα στα πλαίσια αυτής της μεθόδου, χρησιμοποιούνται λευκά καλύμματα στις θέσεις των μαθητών και επικλινές πάτωμα ώστε να βοηθούν τους καθηγητές/ δάσκαλους στην επιτήρηση των μαθητών. Το σχήμα της αίθουσας παραμένει ορθογώνιο, όπως σχεδόν όλες οι σχολικές τάξεις ανά τον κόσμο. Παράλληλα, στη Αμερική υπάρχουν προασπιστές οι οποίοι υποστηρίζουν την κατάργηση των σχολικών αιθουσών. Ο Fielding υποστηρίζει την ιδέα ότι οι μαθητές πρέπει το 1/3 της σχολικής ημέρας να το περνούν μπροστά από έναν υπολογιστή, το άλλο 1/3 επικοινωνώντας με τους συμμαθητές τους και το άλλο 1/3 να το αφιερώνουν σε κάποια άλλη δραστηριότητα. Οι αρχιτέκτονες και οι εκπαιδευτικοί έχουν διάφορες απόψεις πάνω σε αυτό το θέμα. Ένα ποσοστό αρχιτεκτόνων και εκπαιδευτικών εγκρίνουν υποστηρίζοντας τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή ως μέσο διδασκαλίας (workstation) και ως το βασικό συστατικό στοιχείο της Σελίδα 39 από 128

40 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο εκπαίδευσης, ενώ ένα άλλο ποσοστό στηρίζει τον ανασχηματισμό των τάξεων σε σχήμα L και Z (Dyck, 1997). Οι παραπάνω θεωρίες που επικρατούν στις ΗΠΑ σχετικά με την υλική δομή των σχολικών τάξεων βασίζονται στα ερευνητικά αποτελέσματα ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν ο τρόπος εκμάθησης είναι ενεργητικός και επικεντρωμένος στον μαθητή (student- centered) κι όχι παθητικός και δασκαλοκεντρικός. Επομένως, ο καλύτερος τρόπος εκμάθησης είναι η κατάργηση του παλιού μοντέλου διδασκαλίας και η αντικατάσταση του από ένα μοντέλο σύμφωνα με το οποίο οι μαθητές εργάζονται μαζί σε ανεξάρτητες ομάδες συνεργασίας (Bingler, 1998). Έτσι μια σχολική αίθουσα στα σχολεία των ΗΠΑ εξυπηρετούν την διεξαγωγή πολλών και διαφόρων δραστηριοτήτων όπως την ατομική μελέτη, την ομαδική συνεργασία, τον διάλογο μεταξύ καθηγητή και μαθητή ή μεταξύ δύο συμμαθητών, την χρήση της αίθουσας από πολλούς καθηγητές μέσα σε μια μέρα ή τον ανασχεδιασμό, μετακινώντας τους τοίχους (ευέλικτη δομή) για την εξασφάλιση περισσότερου ή λιγότερου χώρου σύμφωνα με τις ανάγκες της διδασκαλίας. Γι αυτό το λόγο στα αμερικάνικα σχολεία υπάρχουν, όπως αναφέρθηκε παραπάνω για τα ευρωπαϊκά σχολεία, οι ευέλικτες και μεταβλητές σε δομή σχολικές αίθουσες (Butin, 2000). Η τεχνολογία και η χρήση της είναι περισσότερο διαδεδομένη στο τομέα της Παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης στις ΗΠΑ. Τα σχολεία έχουν υιοθετήσει την τεχνολογία ως μέσο μεταφοράς γνώσεων και πληροφορίας. Με τον εμπλουτισμό της ατομικής διαπαιδαγώγησης και την παροχή πρόσβασης σε μεγάλου όγκου δεδομένα, η τεχνολογία άλλαξε τον τρόπο που δίδασκαν οι δάσκαλοι και τον τρόπο που μάθαιναν οι μαθητές. Τα σχολεία τώρα χωρίς εξαιρέσεις χρησιμοποιούν σε μεγάλο εύρος τεχνολογικά μέσα όπως είναι οι προσωπικοί υπολογιστές (laptop) για κάθε μαθητή, πρόσβαση στο διαδίκτυο (internet), για κάθε μαθητή και καθηγητή προσωπικό και επικοινωνία μέσω εικόνας και ήχου (video), εκτυπωτές και ελεύθερες ψηφιακές βιβλιοθήκες. Όλα αυτά τα τεχνολογικά μέσα και κυρίως η χρήση του Διαδικτύου έχουν καταστήσει την μάθηση εξ αποστάσεως εφικτή για τα σχολεία (Butin, 2000). Σελίδα 40 από 128

41 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Η διευρυμένη χρήση της τεχνολογίας έχει επηρεάσει τον σχεδιασμό της δομής και της διαρρύθμισης της σχολικής αίθουσας. Γενικά, οι συνέπειες επιρροής της τεχνολογίας στις αίθουσες είναι: προσθήκη περισσότερου χώρου για κάθε μαθητή για την χρήση του υπολογιστή και του εξοπλισμού που τον συνοδεύει (workstation). Δηλαδή περίπου τμ για κάθε μαθητή. Επιπλέον, η κατασκευή τοίχου για εντοίχιση τηλεόρασης και video και σύστημα προβολής video (video projection). Παραδοσιακά, οι αίθουσες του δημοτικού σχολείου είναι μεγαλύτερες και υπάρχουν στα δημοτικά περισσότεροι διακριτοί χώροι (quiet areas, wet areas) για να εξυπηρετούν τις ανάγκες των μικρών σε ηλικία ακόμα μαθητών για κίνηση και εξερεύνηση. Αυτή όμως η τάση έχει υιοθετηθεί και για τις τάξεις μεγαλύτερων βαθμίδων, δηλαδή στα γυμνάσια και στα λύκεια. Σήμερα, ανάλογα με την τάξη( ως βαθμίδα), με την τοπική αυτοδιοίκηση και τους συντελεστές δόμησης της κάθε περιοχής η έκταση κάθε αίθουσας κυμαίνεται από 750 έως 1200 τετραγωνικούς πόδες (NSF, 1999). Με άλλα λόγια, προστίθενται 15% περισσότεροι τετραγωνικοί πόδες σε κάθε τάξη σε σχέση με τις παλαιότερες καθώς στο εκπαιδευτικό σύστημα προστέθηκαν τα τεχνολογικά μέσα αλλά και το δικαίωμα μάθησης και συμμετοχής για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες στα δημόσια σχολεία. Μια σχολική αίθουσα σύμφωνα με τους σχολικούς και παιδαγωγικούς κανόνες στις ΗΠΑ πρέπει να στεγάζει το πολύ έως 25 μαθητές. Αν και ένα μεγάλο ποσοστό (περίπου το 83%) καθηγητών και διευθυντών (περίπου το 60%) έχουν εκφράσει τις διαφωνίες τους σχετικά με τον αριθμό μαθητών ανά τάξη και προτείνουν τον αριθμό 17 σε μαθητές ανά σχολική αίθουσα.η Εθνική Εκπαιδευτική Εταιρεία (National Education Association) προτείνει οι τάξεις να στεγάζουν μόνο 15 μαθητές (ΝΕΑ) αν και οι μικρές σε αριθμό μαθητών τάξεις έχουν θετικές συνέπειες μόνο σε αδύναμους μαθητές που προέρχονται από χαμηλό οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Σχετικά με το φωτισμό των σχολικών τάξεων, έρευνες έχουν επανειλημμένα αποδείξει ότι η κατάθλιψη, η διάσπαση προσοχής μειώνονται σημαντικά με την έκθεση σε μεγάλης ποσότητας φυσικού φωτός (δηλαδή με την έκθεση στο φως του ηλίου). Στην Νότια Καρολίνα (Carolina), για παράδειγμα, η εκπαιδευτική διοίκηση της πολιτείας προτείνει η έκταση της περιοχής που Σελίδα 41 από 128

42 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο προορίζεται στα δημοτικά σχολεία για την τοποθέτηση παραθύρων πρέπει να είναι ισοδύναμη τουλάχιστον με το 8% της συνολικής έκτασης του δαπέδου. Για τα γυμνάσια (middle schools) και τα λύκεια (high schools) η έκταση πρέπει να καλύπτει το 6 με 8% (North Carolina State Board of Education, 1998). Επιπλέον, είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός του φυσικού φωτός με κρυφό τεχνικό φωτισμό ή να επινοηθεί ένα νέο σύστημα άμεσου/έμμεσου φωτισμού για να ενισχυθούν τα επίπεδα φωτισμού ώστε να κάνουν ευκολότερο το διάβασμα μέσα στην τάξη και να μειώσουν την αντηλιά του ήλιου στις οθόνες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Έχουν γίνει μελέτες και πάνω στο θέμα της λειτουργικότητας της ενέργειας. Μπορούν να εγκατασταθούν μέσα στις σχολικές αίθουσες μηχανισμοί που θα ανάβουν και θα σβήνουν τα φώτα της τάξης εντοπίζοντας την κίνηση ή θα μειώνουν και θα αυξάνουν την ένταση του τεχνητού φωτός ανάλογα με την ένταση του φυσικού φωτός που θα μπαίνει μέσα στην τάξη (McDaniel, 1999). Όσον αφορά την επίπλωση των σχολικών τάξεων στα σχολεία των ΗΠΑ, υπάρχουν όπως σε όλα τα σχολεία παγκοσμίως τα θρανία με τα καθίσματά τους, η έδρα του καθηγητή, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές με τον εξοπλισμό τους (computer workstation), βιβλιοθήκες και ντουλάπια αποθήκευσης και πίνακες ανακοινώσεων και διακόσμησης. Τα θρανία, το πιο σημαντικό «έπιπλο» μιας σχολικής τάξης, των μαθητών δεν είναι διθέσια, όπως στο ελληνικό σχολείο, αλλά μονοθέσια- ατομικά με αποθηκευτικό χώρο από κάτω από την επιφάνεια για τα προσωπικά αντικείμενα του μαθητή. Το μονοθέσιο-ατομικό θρανίο διευκολύνει την ατομική εργασία των μαθητών αλλά και την ομαδική αφού οι μαθητές μπορούν εύκολα να μετακινήσουν και να προσαρμόσουν τη θέση των ατομικών τους θρανίων σε κυκλική ή τετράγωνη διάταξη και να φτιάξουν μια ομάδα συνεργασίας. Μέσα στη σχολική αίθουσα υπάρχουν και άλλου είδους τραπέζια, όπως τα τραπέζια εργασίας, 75Χ 150 εκ. για συνεργασία ή δουλειά με υπολογιστές, ημικυκλικά τραπέζια για συνεργασία με τον εκπαιδευτικό, τραπεζοειδή και στρόγγυλα τραπέζια για συνεργατικές ή ατομικές δραστηριότητες. Περισσότερα καθίσματα δεν είναι ρυθμιζόμενα και έρευνες δείχνουν ότι κανένας μαθητής δεν μπορεί να καθίσει ακίνητος και να μείνει Σελίδα 42 από 128

43 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή συγκεντρωμένος για παραπάνω από 50 λεπτά πάνω σε κάθισμα χωρίς μαξιλάρι (Bullock and Foster-Harrison, 1997). Τα εργονομικά σχεδιασμένα, με μαλακή επένδυση και ρυθμιζόμενα καθίσματα μπορούν να διευκολύνουν τους μαθητές διαφορετικού σωματότυπου και προσφέρουν την άνεση για διάφορες χρήσεις καθώς τώρα με την χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή η ανάγκη για άνεση και σωστή στάση του σώματος είναι επιτακτική. Μέσα στις σχολικές αίθουσες υπάρχουν τραπέζια για διαφορετικού είδους χρήσης, όπως για παράδειγμα για την συγκέντρωση και εργασία μιας μαθητικής ομάδας, τα οποία είναι ρυθμιζόμενα στο ύψος ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών (0,57-0,78 μ.). Στη συνέχεια, καθώς οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές κερδίζουν συνεχώς έδαφος στα αμερικάνικα σχολεία, έχουν αρχίσει να εμφανίζονται μέσα στις σχολικές αίθουσες θρανία με διαχωριστικά (σε σχήμα τετράγωνο, ορθογώνιο ή εξάγωνο), ώστε να εξασφαλίζεται η απομόνωση-μυστικότητα των μαθητών την ώρα εργασίας τους στον υπολογιστή αλλά και η μείωση αντηλιάς του ηλιακού ή τεχνητού φωτός στην οθόνη του υπολογιστή καθώς και η ηχομόνωση που απαιτείται για συγκέντρωση. Οι πίνακες ανακοίνωσης και διακόσμησης των σχολικών αιθουσών είναι αναπόσπαστο χαρακτηριστικό για τα αμερικάνικα σχολεία, το οποίο δίνει μια ταυτότητα στον χώρο. Οι πίνακες στους τοίχους (ανακοινώσεων, άσπροι, διακόσμησης) δίνουν χρώμα στην τάξη καθώς και ποικιλία ενώ ταυτόχρονα απορροφούν και τις ακουστικές αντηχήσεις και συμβάλλουν έτσι στην μείωση των db των ήχων. Επίσης, χρησιμοποιούνται αρκετά τα ντουλάπια αποθήκευσης και ιδιαίτερα προτιμούνται τα χειροκίνητα ντουλάπια. Ο λόγος είναι ότι μπορούν εύκολα να μετακινηθούν κατά την αλλαγή της διαρρύθμισης της τάξη σε κάποιο άλλο σημείο (ευελιξία). Τέλος, για την έδρα του καθηγητή, πολλοί σχεδιαστές προτείνουν να είναι σε μεγάλο μέγεθος, να έχει την δυνατότητα κλειδώματος και υποδομή για την τοποθέτηση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Σελίδα 43 από 128

44 Κεφάλαιο 3 ο : Αναφορά στο χώρο εργασίας των σύγχρονων σχολικών τάξεων σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο Η σχολική τάξη ως σύνολο: Η αναλογία μήκος προς πλάτος της αίθουσας δεν θα πρέπει να είναι μεγαλύτερη από το τρία στα δυο (3:2). Το ύψος του ταβανιού θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο από τα τρία μέτρα. Οι αίθουσες ως χώροι πρέπει να διευκολύνουν όποια αλλαγή στην διαρρύθμιση των θέσεων είτε είναι σε σειρές, είτε σε μικρές ομάδες είτε σε σχήμα U. Παρόλο που είναι χρήσιμη η ύπαρξη των χειροκίνητων τοίχων, πρέπει παράλληλα να είναι ηχητικά μονωμένοι για να μην ακούγονται οι διαλέξεις της διδασκαλίας από την διπλανή αίθουσα. Επίσης, η επίπλωση της αίθουσας δεν πρέπει να εμποδίζει την ορατότητα των μαθητών κατά την ώρα του μαθήματος. Αρχές Σχεδίασης Σχολικής Τάξης των ΗΠΑ: Για την σχεδίαση και διαρρύθμιση μιας σχολικής αίθουσας στις ΗΠΑ ακολουθούνται κάποιες αρχέςκλειδιά που είναι κοινά σε όλες τις πολιτείες. Έτσι λοιπόν οι σχολικές τάξεις πρέπει να έχουν πρόσβαση την ύπαιθρο. Με αυτό τον τρόπο το φυσικό περιβάλλον αποκτά το δικό του ρόλο μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα και πρόγραμμα (curriculum) και μπορεί να εξυπηρετήσει ως χώρος συγκέντρωσης μικρών ή μεγάλων μαθητικών ομάδων. Παράλληλα, με την εύκολη πρόσβαση στη φύση έστω και με την οπτική επαφή, οι μαθητές έρχονται σε άμεση ή έμμεση αντίστοιχα επαφή με το φυσικό περιβάλλον και απολαμβάνουν τις ευεργετικές ιδιότητες του ηλίου και του οξυγόνου, καθώς αυξάνεται η εγρήγορση και η άμβλυνση του στρες. Έπειτα, οι τάξεις πρέπει να είναι συγκεντρωμένες στον ίδιο χώροπεριοχή ανάλογα με το επίπεδο ή με το πεδίο απασχόλησης και μελέτης στο οποίο απασχολούνται οι μαθητές (π.χ. οι τάξεις των φυσικών επιστημών). Αυτό το σύστημα δίνει στους μαθητές την εντύπωση ότι ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα και εξασφαλίζει μια αίσθηση συνοχής και σειράς στο σύνολο του σχολείου. Οι σχολικές τάξεις πρέπει να παρέχουν δυνατότητες για απασχόληση και δημιουργικότητα. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα μέσα σε παρακινητικά, ασφαλή και πλούσια σε πληροφορίες περιβάλλοντα (Lackney 1998). Επομένως, η σχολική αίθουσα πρέπει να είναι διακοσμημένη με συμπληρωματικά χρώματα και να έχει έναν δικό της χαρακτήρα. Σελίδα 44 από 128

45 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή Εν συνεχεία, οι σχολικές αίθουσες στις ΗΠΑ επιτρέπουν στους μαθητές να δημιουργούν και να επεξεργάζονται τον δικό τους χώρο μέσα στο χώρο. Η ιδέα του προσωπικού ελέγχου μειώνει τα επίπεδα άγχους του μαθητή, ενδυναμώνει την διάθεση για απασχόληση και προσφέρει μια ασφαλή περιοχή ως προσωπική βάση του κάθε μαθητή για εξερεύνηση και απομόνωση (Firlik, 1997). Τέλος, μια ακόμη γραμμή σχεδίασης που ακολουθείται για τις σχολικές αίθουσες είναι να είναι ευπροσάρμοστες στις αλλαγές. Όσο πιο ευέλικτη είναι η σχεδίαση της αίθουσας τόσο το καλύτερο. Μια τάξη πρέπει να είναι ευπροσάρμοστη στις αλλαγές όπως στην ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση ή στην αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας και σε όποιες πιθανές αλλαγές πρόκειται να γίνουν στις επόμενες δεκαετίες. Ευμετακίνητα αντικείμενα επίπλωσης, αποθηκευτικοί χώροι, πολλαπλές ηλεκτρικές παροχές πρίζας και ρυθμιζόμενα συστήματα φωτισμού είναι μερικοί παράγοντες που επηρεάζουν και διευρύνουν τους τρόπους χρήσης μιας τάξης (Bingle, Quinn, Sullivan, 2003). Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι μια σχολική αίθουσα είναι μια ζωντανή κατασκευή, ένα μουσείο αλληλεπίδρασης ή μια βιβλιοθήκη, όπου η γνώση συζητείται και ανακαλύπτεται κι όχι ένας απλός χώρος μετάδοσης πληροφοριών από το δάσκαλο στους μαθητές. Οι σχεδιαστές εκπαιδευτικών χώρων έχουν το καθήκον να καλλιεργήσουν ένα δημιουργικό και ελκυστικό περιβάλλον γνώσης και μάθησης. Με την συνεχή διεύρυνση της τεχνολογίας μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, οι ευέλικτες και προσεγμένες σχολικές αίθουσες πρέπει να είναι ο κανόνας κι όχι η εξαίρεση (Butin, 2000). Σελίδα 45 από 128

46 Κεφάλαιο 4 ο : Προτάσεις για αλλαγή του χώρου εργασίας των σχολικών τάξεων Κεφάλαιο 4 ο Προτάσεις για αλλαγή του χώρου εργασίας των σχολικών τάξεων 4.1 Εισαγωγή Παρατηρώντας τον τύπο της σχολικής αίθουσας που επικρατεί στο εξωτερικό, διαπιστώνουμε τον μονολειτουργικό τύπο των ελληνικών τάξεων. Μονολειτουργικός τύπος γιατί έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να λειτουργεί η σχολική αίθουσα πάντα με έναν ίδιο τρόπο: η ίδια δομή, η ίδια οργάνωση, ο ίδιος τρόπος διδασκαλίας και η ίδια μέθοδος εργασίας των μαθητών. Παράλληλα, είναι και ο δασκαλοκεντρικός τύπος διδασκαλίας, ο οποίος είναι μονόπλευρος, δηλαδή μόνο ο εκπαιδευτικός ασκεί επιρροή στον μαθητή κι όχι αντίστροφα (Γερμανός, 2000). Οι μαθητές και οι δάσκαλοι χρησιμοποιούν σύμφωνα με την ελληνική σχολική πραγματικότητα τον χώρο με ένα τυποποιημένο και επαναλαμβανόμενο τρόπο. Ο σχολικός χώρος αντιμετωπίζει την ανθρώπινη παρουσία ως τυποποιημένη ή με άλλα λόγια οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί λαμβάνονται ως σταθερές μεταβλητές στην δημιουργία του σχολικού χώρου (Vayer P., Duval A., Roncin C., 1999). Δημιουργείται, έτσι, ένα απόλυτα ανελαστικό μοντέλο από το συνδυασμό χώρου και σχέσεων που δεν εμπεριέχει την παραμικρή δυνατότητα εξέλιξης. Η σημερινή διάταξη των θρανίων σε σειρές στη σύγχρονη ελληνική τάξη είναι σχεδιασμένη για ατομική εργασία και εμποδίζει την υιοθέτηση νέων μεθόδων διδασκαλίας που προάγουν το διάλογο και την μαθητική ομαδική συνεργασία. Αφού λοιπόν η αλλαγή στο χώρο δεν είναι εφικτή, τότε η αλλαγή πρέπει να γίνει στις εκπαιδευτικές μεθόδους και προσέγγισης των μαθητών. Όμως αυτή η αλλαγή στις πρακτικές διδασκαλίας θα είναι παντελώς άχρηστη εάν δεν υπάρξει κάποια αλλαγή στη διαρρύθμιση της τάξης π.χ. στη διάταξη των θρανίων. Αυτή η ανελαστική ποιότητα του χώρου και των εκπαιδευτικών σχέσεων αποτελεί Σελίδα 46 από 128

47 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή σοβαρό εμπόδιο για την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος (Weinstein, 1997). Η ανάγκη επομένως για έναν παιδαγωγικό επανασχεδιασμό του σχολικού χώρου γίνεται επιτακτική. Τα τελευταία οκτώ χρόνια αναπτύχθηκε στην Παιδαγωγική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μια ερευνητική κατεύθυνση για τη μετάβαση από το αναχρονιστικό ελλαδικό διδακτικό-χωρικό μοντέλο που παρουσιάσθηκε σε ένα άλλο, σύγχρονο, βασισμένο στις συνεργατικές διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης (Γερμανός, 2003). Δημιουργείται όμως το ερώτημα αν αυτός ο επανασχεδιασμός είναι εφικτός χωρίς να γκρεμιστούν και να ξαναχτιστούν όλα από την αρχή, γίνεται φανερό ότι για την αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος απαιτείται οπωσδήποτε παρέμβαση και στα θέματα που έχουν σχέση με το χώρο και με τον τρόπο που γίνεται η διδασκαλία, δηλαδή στις πρακτικές και στις μεθόδους μέσα στο μάθημα και στις σχέσεις δασκάλου και μαθητή (Γερμανός, 2000). Από πρόσφατες έρευνες αποδείχθηκε ότι ο γενικός στόχος για υλική αλλαγή συνδέεται στενά με την ποιοτική βελτίωση της εκπαιδευτικής αλληλεπίδρασης στο σχολείο, δηλαδή με την εφαρμογή ομαδοκεντρικής μεθόδου διδασκαλίας (Derouet-Besson, 1998). Το κεντρικό λοιπόν σημείο της παρέμβασης αποτελούν οι τροποποιήσεις στο χώρο, ώστε να είναι εφικτές οι αλλαγές και στα άλλα επίπεδα. Όμως μια απλή αλλαγή στα αρχιτεκτονικά σχέδια δεν είναι αρκετή. Η αναβάθμιση του χώρου και γενικότερα του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος στο ελληνικό σχολείο χρειάζεται αλλαγές τόσο στην υλική δομή όσο και στην κοινωνική δομή του περιβάλλοντος αυτού. Το ζητούμενο, επομένως, είναι ταυτόχρονες επεμβάσεις και αλλαγές και στις δύο δομές παράλληλα. Για την αλλαγή της υλικής δομής του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος πρέπει να γίνουν δύο βήματα: α. ο σχεδιασμός της οργάνωσης του χώρου και β. πρόβλεψη μορφών χρησιμοποίησης του χώρου οι οποίες θα έχουν ως βαρύτητα την σχέση και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο παιδί και στον χώρο (Γερμανός, 2002). Αρχικά, αναζητείται μια ευέλικτη υλική δομή για το σχολικό περιβάλλον. Όλες οι σύγχρονες παιδαγωγικές θέσεις επιδιώκουν να αλλάξουν τον ελληνικό εκπαιδευτικό ρόλο του χώρου. Η διαμόρφωση μιας ευέλικτης υλικής δομής στην Σελίδα 47 από 128

48 Κεφάλαιο 4 ο : Προτάσεις για αλλαγή του χώρου εργασίας των σχολικών τάξεων τάξη συνδέεται στενά με την ύπαρξη της ευελιξίας στην οργάνωση του χώρου. Ο ευέλικτος χώρος ευνοεί την χρησιμοποίηση του με διαφορετικούς τρόπους χωρίς την ανάγκη αλλαγής του σχήματός του, του μεγέθους του και του εξοπλισμού του. Αυτή η ιδιότητα κάνει το σχολικό χώρο κατάλληλο να δεχθεί εναλλακτικές μορφές από εκπαιδευτικές πρακτικές. Παράλληλα, η ποικιλία που εκφράζεται μέσα από τον πλούτο των ερεθισμάτων που προσφέρουν η αισθητική και ο εξοπλισμός του χώρου στηρίζει και εμπλουτίζει τις δυνατότητες που προσφέρει η ευελιξία. 4.2 Παιδαγωγικός σχεδιασμός του σχολικού χώρου Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά μπορούν να εισαχθούν στον επανασχεδιασμό του σχολικού χώρου και δη της σχολικής αίθουσας με τη διαμόρφωση μιας παιδαγωγικής πρότασης σχεδιασμού που χωρίζεται σε τέσσερα (4) επίπεδα (Γερμανός, 2002): 1. Η διαμόρφωση των χώρων. 2. Η διευθέτηση ενός ευέλικτου χώρου. 3. Η αναβάθμιση των ψυχο-κοινωνικών παραγόντων του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, δηλαδή η δημιουργία «ατμόσφαιρας σπιτιού» στην τάξη. 4. Η αξιοποίησης του εκπαιδευτικού υλικού. Για τη διαμόρφωση των χώρων δημιουργείται το ερώτημα πως θα αναμορφωθούν οι αίθουσες του ελληνικού διδακτηρίου στο πλαίσιο ενός εξελικτικού μοντέλου. Το βασικό εμπόδιο που πρέπει να παρακαμφθεί είναι η τυποποίηση και ο μονολειτουργικός χαρακτήρας του σχολικού χώρου. Έτσι, προτείνεται η οργάνωση του χώρου σε περιοχές με βάση τον ατομικό ή ομαδικό χαρακτήρα της δραστηριότητας έτσι ώστε να αποβληθούν χαρακτηριστικά του χώρου που να παραπέμπουν σε μονολειτουργικά στοιχεία του χώρου. Σε κάθε αίθουσα επομένως θα μπορούσαν να δημιουργηθούν περιοχές (μικροσυστήματα) για τρεις διαφορετικούς σκοπούς δραστηριοποίησης: α.) για ατομική δραστηριότητα, β.) για δραστηριότητα μικρών ομάδων και γ.) για δραστηριότητα για μεγάλη ομάδα- τάξη. Αυτό επιτυγχάνεται με την εκμετάλλευση της ευελιξίας του σχολικού χώρου και το πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό χάρη στο οποίο το σχολικό Σελίδα 48 από 128

49 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή περιβάλλον θα τροποποιείται λειτουργικά χωρίς να χάνει τον στόχο του (Weinstein, 1997). Η διευθέτηση του χώρου έχει να κάνει με την εφαρμογή πολλών διατάξεων στα θρανία και τα άλλα έπιπλα, η οποία δίνει στον χώρο την αίσθηση της ευελιξίας, όπως φαίνεται και στην εικόνα παρακάτω: Εικόνα 1 η α, β, γ, δ : Διατάξεις θρανίων κατά τη σχολική χρονιά (Πηγή: Ματσαγγούρας, 2008) Μια πρόταση που εκφράζει ο Ματσαγγούρας (2008) σχετικά με την επιλογή των θέσεων από τη μεριά των μαθητών είναι το μικτό σύστημα. Δηλαδή, ο καθηγητής να επιτρέπει στους μαθητές πριν την έναρξη της διδασκαλίας να επιλέξουν τη θέση μέσα στην τάξη και έπειτα να κάνει κάποιες επεμβάσεις ο ίδιος ώστε να εξασφαλιστούν για τους μαθητές με προβλήματα ακοής, όρασης και προσοχής κεντρικές θέσεις, να μην επιτραπεί η δημιουργία ομογενών ζωνών μέσα στην τάξη και δημιουργηθούν εξωδιδακτικές ενασχολήσεις. Αντίθετα προς την περίπτωση μιας περιοχής δεσμευμένης από ένα μόνο σχήμα λειτουργίας, τα δεδομένα οργάνωσης και χρησιμοποίησης ενός τέτοιου χώρου είναι εύκολο να προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται κάθε φορά. Στη συνέχεια, οι διάφορες διατάξεις των θρανίων εκτός από τον προσδιορισμό ευέλικτου χαρακτήρα στο χώρο διευκολύνουν τη χρήση του χώρου και με πολλαπλούς τρόπους. Έτσι συμβάλλουν στη δημιουργία διάφορων και εναλλακτικών τρόπων επικοινωνίας ανάμεσα σε καθηγητή- Σελίδα 49 από 128

50 Κεφάλαιο 4 ο : Προτάσεις για αλλαγή του χώρου εργασίας των σχολικών τάξεων μαθητή και ανάμεσα στους συμμαθητές. Ο ευέλικτος χώρος πρέπει να ευνοεί την επικοινωνία «πρόσωπο με πρόσωπο» και τη συνεργασία ανάμεσα σε μεμονωμένα άτομα ή σε μαθητικές ομάδες (Dudek, 2000/ Moore, 1994). Όμως, η επιδιωκόμενη ευελιξία δεν επιτυγχάνεται μόνο από τις διάφορες διατάξεις των θρανίων αλλά από τον μαθητή και τις δυνατότητες που του δίνονται να τις αξιοποιήσει στην πράξη. Γι αυτό το λόγο, πρέπει να υπάρχουν κανόνες που να προβλέπουν την χρήση της αίθουσας και την ελευθερία που θα έχει μέσα σε αυτήν χωρίς περιορισμούς (Slavin, 1990). Ένα ακόμα επίπεδο επανασχεδιασμού του σχολικού περιβάλλοντος είναι η αναβάθμιση των ψυχο-κοινωνικών παραγόντων του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Πρώτα απ όλα πρέπει να υπάρξει επίδραση σε κάποιους κοινωνικούς παράγοντες της κοινωνικής δομής μέσω της αξιοποίησης των δεδομένων της υλικής δομής. Οι παράγοντες της κοινωνικής δομής που χρειάζονται να μελετηθούν είναι τρεις: α.) η σχέση του μαθητή με τον εαυτό του, η οποία συναρτάται με την εικόνα για το άτομο του (αυτοαντίληψη) και την ικανότητα να αξιολογεί τον εαυτό του (αυτοεκτίμηση), β.) στο ψυχολογικό κλίμα της τάξης, δηλαδή στην ποιότητα που χαρακτηρίζει διαπροσωπικές σχέσεις και συνδέεται με τις συναισθηματικές προϋποθέσεις, και γ.) στη σχολική κουλτούρα δηλαδή στην πολιτισμική πραγματικότητα που διαμορφώνεται από ψυχοκοινωνικούς παράγοντες του σχολικού περιβάλλοντος όπως οι αντιλήψεις, οι αξίες, οι στάσεις και οι πρακτικές. Η σχέση του μαθητή με τον εαυτό του παραπέμπει όπως αναφέρθηκε παραπάνω στην αυτοαντίληψη του και στην αυτοεκτίμηση του. Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν την σχολική του ενσωμάτωση, τις επιδόσεις του, τη συμμετοχή του στο μάθημα και γενικότερα τον τρόπο που λειτουργεί μέσα στην τάξη. Το ψυχολογικό κλίμα της τάξης είναι η ποιότητα που χαρακτηρίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις τόσο μεταξύ των μαθητών όσο και ανάμεσα στους μαθητές με τον δάσκαλό τους (Vayer, Duval, Roncin, 1999). Ορισμένοι μελετητές χαρακτηρίζουν τον ψυχολογικό κλίμα ως παιδαγωγική ατμόσφαιρα της τάξης. Τέλος, η σχολική κουλτούρα δείχνει την πολιτισμική πραγματικότητα που διαμορφώνεται από τις αντιλήψεις, αξίες, στάσεις και πρακτικές που επικρατούν στο σχολικό περιβάλλον. Η σχολική κουλτούρα αποτελεί έναν κοινό Σελίδα 50 από 128

51 Πτυχιακή εργασία της Μυλωνά Ανατολή παράγοντα που εισχωρεί σε όλες τις πτυχές του σχολικού περιβάλλοντος και καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας μιας τάξης (Fraser, 1986). Οι παραπάνω παράγοντες αλληλεπιδρούν με την υλική δομή. Με την κατάλληλη σχεδίαση και οργάνωση του χώρου είναι δυνατή η παρέμβαση στην διαδικασία αλληλεπίδρασης και να επέλθει η αναβάθμιση των ψυχο-κοινωνικών παραγόντων. Η κατάλληλη σχεδίαση και οργάνωση του χώρου επιδρά μέσω δύο τρόπων: α.) με την αισθητική οργάνωση και β.) με την δυνατότητα δημιουργίας από τους μαθητές του προσωπικού τους χώρου. Η αισθητική οργάνωση του χώρου προσφέρει ερεθίσματα μάθησης στους μαθητές. Η ποιότητα του ερεθίσματος άρα της αισθητικής του σχολικού χώρου πρέπει να είναι πλούσια και ποικίλη. Το ερέθισμα λοιπόν της σχολικής αίθουσας είναι προτιμητέο να χαρακτηρίζονται από πολυχρωμία, μορφολογικά ενδιαφέρον με την αποφυγή της τυποποίησης και της μουντής εμφάνισης (Moore, 1994). Έχει τεκμηριωθεί ερευνητικά ότι οι μαθητές προσδοκούν μια σύνθετη εικόνα του χώρου που θα περιλαμβάνει αισθητικές και αναφορές σε περιβάλλοντα που δεν θα σχετίζονται με το σχολικό περιβάλλον ή με τη διαδικασία μάθησης ξεφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο από ένα κλίμα πίεσης (Weinstein, 1997). Η αισθητική της αίθουσας πρέπει να παραπέμπει στο κλίμα του σπιτιού και αρκετοί ερευνητές (Moore, Roth) χαρακτηρίζουν απαραίτητη την δημιουργία «κλίματος σπιτιού» μέσα στην τάξη. Έτσι, η σχολική αίθουσα για να παραπέμπει σε οικία πρέπει να αποκτήσει κοινά χαρακτηριστικά της κατοικίας, τα οποία θα εκφραστούν με τους εξής τρόπους: τα είδη χώρου της αίθουσας πρέπει να παραπέμπουν σε είδη χώρου οικίας. Δηλαδή, οι περιοχές μαθητικής συναναστροφής για την εκπόνηση κάποιας συνεργατικής εργασίας μπορούν να ανασχεδιαστούν με τέτοιον τρόπο που θα θυμίσουν καθιστικό σπιτιού (ο χώρος συναναστροφής του σπιτιού). Οι αισθητικές αναφορές του χώρου, δηλαδή τα έπιπλα, τα αντικείμενα διακόσμησης και τα χρώματα ή και τα σχήματα, πρέπει να παραπέμπουν σε αισθητικές αναφορές οικίας. Τέλος, ο χώρος πρέπει να δέχεται αλλαγές και παρεμβάσεις στην διακόσμηση ή στην διαρρύθμιση κατά τις προτιμήσεις των μαθητών όπως θα γινόταν ακριβώς και σε ένα σπίτι (Vayer, Duval, Roncin, 1999). Σελίδα 51 από 128

52 Κεφάλαιο 4 ο : Προτάσεις για αλλαγή του χώρου εργασίας των σχολικών τάξεων Υπάρχει μια πρόταση από την Νέα Παιδαγωγική θεωρία που εστιάζει στην δημιουργία περιοχών μέσα στην αίθουσα. Η αίθουσα διδασκαλίας μπορεί να οργανωθεί σε δύο διακριτές περιοχές με διαφορετικό χαρακτήρα, στη περιοχή των ομάδων και στο καθιστικό. Στις περιοχές αυτές υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργηθούν μαθητικές εστίες προσωπικού χώρου. Η πρώτη ομάδα, δηλαδή η περιοχή ομάδων συγκεντρώνει τα μικροπεριβάλλοντα για την δραστηριοποίηση των μαθητών τόσο σε μικρές ομάδες τεσσάρων με έξι ατόμων όσο και ατομικά. Ο εξοπλισμός της περιοχής των ομάδων περιέχει καθίσματα, τραπέζια για τους μαθητές, έπιπλα για τακτοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού και προσωπικών αντικειμένων καθώς και πίνακες έκφρασης, επικοινωνίας (ανακοινώσεων) και αισθητικής. Έτσι η θέση του μαθητή μέσα στην τάξη μετεξελίσσεται σε σημαντικό παράγοντα για την διαδικασία ανάπτυξης της εκπαιδευτικής αλληλεπίδρασης. Η περιοχή του καθιστικού έχει αμφιθεατρική διάταξη και προορίζεται για την δραστηριοποίηση της τάξης στο σύνολο της με τη μορφή μιας μεγάλης ομάδας. Ο εξοπλισμός του αποτελείται από καναπέδες, άλλα καθίσματα, μεγάλα μαξιλάρια τοποθετημένα πάνω σε μια μοκέτα στο πάτωμα. Επίσης, περιλαμβάνει πίνακες έκφρασης, επικοινωνίας και αισθητικής δημιουργίας (Γερμανός, 2002). Εικόνα 2 η : Η αίθουσα μετά τον παιδαγωγικό επανασχεδιασμό 1.Περιοχή εργασίας των ομάδων, 2. Περιοχή του καθιστικού 3. Έδρα καθηγητή Σελίδα 52 από 128