Περιεχόμενα... vii Ευχαριστίες...xiii Πηγές - Συντομογραφίες - Συμβάσεις - Σύμβολα... xv Εισαγωγή... xvii

Transcript

1 Περιεχόμενα Περιεχόμενα... vii Ευχαριστίες...xiii Πηγές - Συντομογραφίες - Συμβάσεις - Σύμβολα... xv Εισαγωγή xvii ΜΕΡΟΣ Α ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ELOQUENTIA POPULARIS ΚΕΦΑΛΑΙΟ I Το ακροατήριο στην ελληνική και τη ρωμαϊκή ρητορική I.1. Το ακροατήριο στην ελληνική ρητορική θεωρία... 4 I.1.1. Η γένεση της συστηματικής ρητορικής... 4 I.1.2. Ο Θουκυδίδης... 6 I.1.3. Ο Πλάτων... 7 I Μενέξενος... 8 I Γοργίας... 8 I Φαῖδρος... 9 I.1.4. Ο Ισοκράτης I.1.5. Η Ῥητορικὴ πρὸς Ἀλέξανδρον I.1.6. Ο Αριστοτέλης I.1.7. Ο Δημοσθένης I.1.8. Η ελληνιστική ρητορική I Ο Θεόφραστος και οι Περιπατητικοί I Περὶ ἑρμηνείας I Οι Στωικοί I Οι Ακαδημεικοί I Οι Επικούρειοι I Ο Ερμαγόρας I Ο ασιανισμός... 27

2 Η Ρητορική των contiones του Κικέρωνα I.1.9. Συμπεράσματα I.2. Το ακροατήριο στη ρωμαϊκή ρητορική I.2.1. Από την Αθήνα στη Ρώμη I.2.2. Το ρωμαϊκό υπόβαθρο I Δικανικοί λόγοι I Επιδεικτικοί λόγοι I Συμβουλευτικοί λόγοι I.2.3. Η ελληνική επίδραση I Stoici I Academici και Peripatetici I Epicurei I.2.4. Αγώνες λόγων στη Ρώμη I Συγκλητικός αγώνας λόγων I Αγώνας λόγων στην contio ΚΕΦΑΛΑΙΟ ii Η κικερώνεια οπτική για την ιστορία της ρωμαϊκής συμβουλευτικής ρητορικής II.1. Η Sententia senatoria II.1.1. Μάρκος Αιμίλιος Σκαύρος II.1.2. Πόπλιος Κορνήλιος Κέθεγος II.1.3. Τίτος Μάλλιος Τορκουάτος II.2. Η ιστορία των contiones II.2.1. Οι ρήτορες turbulenti II Τιβέριος Σεμπρώνιος Γράκχος II Γάιος Παπίριος Κάρβων II Γάιος Σεμπρώνιος Γράκχος II Πόπλιος Δέκιος II Δημαγωγοί εποχής Μαρίου II Λεύκιος Αππουλήιος Σατουρνίνος II Γάιος Σερβίλιος Γλαυκίας II Γάιος Μέμμιος II Σέξτος Τίτιος II Γάιος Μάριος II Λεύκιος Μάρκιος Φίλιππος II Οι Attici II.2.2. Οι ρήτορες in praesidiis rei publicae II Μάνιος Βαλέριος Μάξιμος II Λεύκιος Βαλέριος Ποτίτος II Μάρκος Ποπίλλιος Λαίνας viii

3 Περιεχομενα II Γάιος Φλαμίνιος II Μάρκος Κορνήλιος Κέθεγος II Μάρκος Πόρκιος Κάτων ο Πρεσβύτερος II Σέρβιος Σουλπίκιος Γάλβας II Λεύκιος Κάσσιος Λογγίνος II Γάιος Φάννιος II Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων Νασικάς Σεραπίων II Μάρκος Λίβιος Δρούσος II Γάιος Σουλπίκιος Γάλβας II Λεύκιος Οπίμιος II Κόιντος Σερβίλιος Καιπίων II Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος Νουμιδικός και Μάρκος Ιούνιος Σιλανός II Σπόριος Θόριος II Γναίος Οκτάβιος II Κόιντος Λουκρήτιος Οφέλλας II Γάιος Αυρήλιος Κόττας και Πόπλιος Σουλπίκιος Ρούφος II Οι αξιωματούχοι του 90 π.χ II Γάιος Σκριβώνιος Κουρίων II Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος Κέλερ II Κόιντος Βάριος Σεβήρος Υβρίδας II Γάιος Παπίριος Κάρβων II Γναίος Πομπώνιος II Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Στράβων II Καθαρά πολιτικοί ρήτορες II Γναίος Πομπήιος II Γάιος Κοσκώνιος Καλιδιανός II Κόιντος Άρριος II Οι αδελφοί Μέτελλοι II Γναίος Κορνήλιος Λέντουλος Μαρκελλίνος II Λεύκιος Μάλλιος Τορκουάτος και Γάιος Βαλέριος Τριάριος Ο πολιτικός II Πόπλιος Κορνήλιος Λέντουλος Σπινθήρ II Λεύκιος Κορνήλιος Λέντουλος II Μάρκος Καίλιος Ρούφος II Άππιος Κλαύδιος Πούλχερ και Τίτος Ποστούμιος II Μάρκος Ιούνιος Βρούτος ix

4 Η Ρητορική των contiones του Κικέρωνα ΚΕΦΑΛΑΙΟ III Η κικερώνεια οπτική για τους ρήτορες Μ. Αντώνιο και Λ. Λ. Κράσσο III.1. Μάρκος Αντώνιος III.1.1. Ο Μ. Αντώνιος και η ελληνική παιδεία III.1.2. Ο ρόλος του ρήτορα στη res publica κατά τον Μ. Αντώνιο III.1.3. To ακροατήριο III.1.4. Η επιδεικτική ρητορική III.1.5. Το ρητορικό οπλοστάσιο ενώπιον του λαϊκού ακροατηρίου III.1.6. Ένα παράδειγμα: η υπόθεση του Νωρβανού III.2. Λεύκιος Λικίνιος Κράσσος III.2.1. Ο Κράσσος και η ελληνική παιδεία III.2.2. Ο eloquens για τον Κράσσο III.2.3. Το ακροατήριο III.2.4. To aptum III.2.5. Ο Κράσσος ως ρήτορας III.2.6. Contiones του Κράσσου III.2.7. Ο Κράσσος και η δημαγωγία III.3. Συμπέρασμα ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV Η κικερώνεια ρητορική θεωρία για το ακροατήριο IV.1. Τα είδη και η σπουδαιότητα του ακροατηρίου IV.2. H collocatio της sententia senatoria IV.3. Κατηγορίες ακροατών συμβουλευτικών λόγων IV.4. Η collocatio στις contiones IV.4.1. H amplificatio IV.5. Τα παραδείγματα από την ιστορία IV.6. Οι όροι eloquentia ή copia και eloquens IV.6.1. O eloquens και τα μέρη της ρητορικής IV.6.2. Οι σπουδές του eloquens IV.6.3. To decorum IV.6.4. Τα αντικειμενικά στοιχεία της ταυτότητας του eloquens IV.6.5. Το πλήθος ως κριτής του eloquens IV.7. O όρος popularis IV.7.1. O κατ επίφαση popularis IV.7.2. Η σχέση των όρων οptimas και popularis IV.8. H eloquentia popularis x

5 Περιεχομενα ΜΕΡΟΣ Β ΟΙ CONTIONES ΤΟΥ ΚΙΚΕΡΩΝΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Inventio και dispositio V.1. De/Pro lege Manilia V.2. De lege agraria II V.3. De lege agraria III V.4. Pro Rabirio perduellionis reo V.5. In Catilinam II V.6. In Catilinam III V.7. Post reditum ad Quirites V.8. Philippica IV V.9. Philippica VI ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI Η επιλογή των ρητορικών μέσων πειθούς VI.1. Argumenta VI.1.1. De/Pro lege Manilia VI.1.2. De lege agraria II VI.1.3. De lege agraria III VI.1.4. Pro Rabirio perduellionis reo VI.1.5. In Catilinam II VI.1.6. In Catilinam III VI.1.7. Post Reditum ad Quirites VI.1.8. Philippica IV VI.1.9. Philippica VI VI.2. Mores VI.2.1. Ο ομιλητής VI.2.2. Το ακροατήριο VI.2.3. Οι αντίπαλοι VI.2.4. Τρίτα πρόσωπα VI.3. Miseratio VI.4. Facetiae xi

6 Η Ρητορική των contiones του Κικέρωνα ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII Η χρήση εννοιών με βαρύνουσα πολιτική σημασία VII.1. Οι maiores VII.2. H auctoritas VII.3. H libertas VII.4. Η res publica VII.4.1. Magistratus VII.4.2. Senatus VII.4.3. Populus Romanus VII.4.4. Παθογένειες της res publica ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII O ρήτορας και το ακροατήριό του: ρητορικές στρατηγικές στις contiones VIII.1. Η χρήση της προσφώνησης Quirites VIII.2. Η πρόταξη του honestum έναντι του utile VIII.3. Ιnvidia (μίσος), φόβος, largitio VIII.4. Η επίκληση του θείου VIII.5. Η αξιοποίηση της ιστορίας και των exempla VIII.6. Η αξιοποίηση της φιλοσοφίας Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Παράρτημα: Κατηγορίες πολιτικών ρητόρων Summary Index locorum Index nominum et verborum potiorum xii

7 Ευχαριστίες Θ α θέλαμε να ευχαριστήσουμε εκθύμως τα μέλη της τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής, τις Καθηγήτριες, κ.κ. Ελένη Καραμαλέγκου και Μαρία Βουτσίνου-Κικίλια, και την Επίκουρη Καθηγήτρια, κ. Σοφία Γεωργακοπούλου, για τις πολύτιμες συμβουλές και διορθώσεις τους κατά την επιλογή του θέματος και την εκπόνηση της παρούσας διατριβής. Πολύτιμες εξάλλου ήταν και οι παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν και από τα υπόλοιπα μέλη της επταμελούς εξεταστικής επιτροπής, τον Καθηγητή, κ. Αμφιλόχιο Παπαθωμά, τον Αναπληρωτή Καθηγητή, κ. Ανδρέα Μιχαλόπουλο, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, κ. Σοφία Παπαϊωάννου, και τον Επίκουρο Καθηγητή, κ. Διονύσιο Μπενέτο. Χωριστά πάντως θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την κ. Ε. Καραμαλέγκου για την άμεση και θερμή ανταπόκρισή της στη δημιουργία των τυπικών και ουσιαστικών εκείνων προϋποθέσεων που ήταν απολύτως απαραίτητες, για να λάβουν σάρκα και οστά τα επιστημονικά μας ενδιαφέροντα. Τέλος, ιδιαίτερη έκφραση ευγνωμοσύνης εκ μέρους μας δικαιωματικά αξίζει να έχει αποδέκτη το πολύτιμο και λαμπρό Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, με δαπάνες του οποίου πραγματοποιήθηκε μεγάλο μέρος των μεταπτυχιακών μας σπουδών. xiii