ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΡΟΥΣΣΟΠΟΥΛΙΟΥ ΛΗΜΝΟΥ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ ΛΗΜΝΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

Transcript

1 ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΡΟΥΣΣΟΠΟΥΛΙΟΥ ΛΗΜΝΟΥ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ ΛΗΜΝΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΝΟΤΗΤΑ Α' : ΛΗΜΝΟΣ, ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ 1.1 Μυθολογία και Γεωιστορία Από την Τηθύ στο Αιγαίο Οι µύθοι σχετικά µε τη Λήµνο τη συνδέουν µε τον Ήφαιστο και τη µεταλλοτεχνία. Ο θεός Ήφαιστος, που ο ίας πέταξε από τον Όλυµπο στη Λήµνο, την έκανε εργαστήρι του. Τα παιδιά του, οι Κάβειροι ανέπτυξαν τη µεταλλουργία. Τα Καβείρια Μυστήρια ήταν τελετές αφιερωµένες στη λατρεία τους. Η γεωλογική ιστορία της Λήµνου ξεκινάει από τον ωκεανό της Τηθύος και συνεχίζει στην ήπειρο Αιγαιίδα. Αναφέρονται οι γεωλογικές διαδικασίες που σχηµάτισαν το νησί, εστιάζοντας στο ηφαίστειο Μόσυχλος και στο Απολιθωµένο άσος Λήµνου. 1.2 Τα σβησµένα ηφαίστεια του Β. Αιγαίου [τίτλος: Οι κοιµισµένοι γίγαντες του Β. Αιγαίου] Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στο Αιγαίο µετακινείται όλο και νοτιότερα µε αποτέλεσµα την ύπαρξη ανενεργών ηφαιστείων στο βόρειο τµήµα του. Πριν 20 εκατοµµύριο χρόνια τα ηφαίστεια του Βόρειου Αιγαίου συνετέλεσαν στο σχηµατισµό των νησιών του και στη δηµιουργία των απολιθωµένων δασών στη Λέσβο και τη Λήµνο Το ανάγλυφο του νησιού, σηµαντικοί γεώτοποι [τίτλος: Χυτεύοντας τη Λήµνο] Στη Λήµνο το εργαστήρι του Ηφαίστου ως ανάµνηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας του παρελθόντος. Πολλά και εντυπωσιακά τεκµήρια των γεωδυναµικών εργασιών σε όλη την έκταση του ηφαιστειογενούς νησιού. όµοι, θερµές πηγές, ρήγµατα, απολιθωµένα δέντρα και φυτικά απολιθώµατα, ληµνία γη, σχηµατισµοί διάβρωσης και αποσάθρωσης, αµµοθίνες είναι µερικά από τα κυριότερα γεωλογικά µνηµεία που µπορεί να θαυµάσει ο επισκέπτης Ενεργό ρήγµα Κάσπακα Στην περιοχή του χωριού Κάσπακας στο δυτικό τµήµα της Λήµνου εµφανίζεται µία από τις πλέον εντυπωσιακές κατοπτρικές επιφάνειες ρηγµάτων στα νησιά του Αιγαίου. Πρόκειται για το ρήγµα του Κάσπακα. Ο έντονος τεκτονισµός των ηφαιστειακών πετρωµάτων στην περιοχή του Κάσπακα και η συνεχής διάβρωση που επακολούθησε δηµιούργησαν περίπλοκες βραχοµορφές που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη Φαρακλό Στη βόρεια πλευρά του νησιού, δίπλα στη θάλασσα, βρίσκεται το Φαρακλό, µία περιοχή σπάνιας φυσικής οµορφιάς που χαρακτηρίζεται από τα υπέροχα ηφαιστειογενή µορφώµατα, τους γραφικούς ορµίσκους και τα αλλόκοτα σχήµατα των βράχων Ένα υποτροπικό δάσος ετών Το Απολιθωµένο άσος της Λήµνου θεωρείται ένα σπάνιο γεωλογικό µνηµείο και παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον όσον αφορά τη φυτογεωγραφική εξάπλωση των φυτών του παρελθόντος. Αποτελεί συνέχεια του Απολιθωµένου άσους Λέσβου και εµφανίζεται σε πολλές περιοχές του νησιού. Αναφέρονται τα κύρια χαρακτηριστικά του Απολιθωµένου άσους της Λήµνου και οι ιδιαιτερότητες του. Περιγράφεται η δηµιουργία του απολιθωµένου δάσους και παρουσιάζονται σηµανικά ευρήµατα. Η σειρά των απολιθωµάτων ξεκινά από τα κωνοφόρα (πρωτοπευκίδες, σεκοϊες), συνεχίζει στα αγγειόσπερµα και καταλήγει στις πρώιµες µορφές φοίνικα Ληµνία Γη Από την terra sigillata στον tin-i-mahtum Eίδος κόκκινου αργιλώδους χώµατος µε ιαµατικές ιδιότητες, το οποίο εξορυσσόταν αποκλειστικά στη Λήµνο, συσκευάζονταν και σφραγίζονταν µε ειδική σφραγίδα. Σύµφωνα µε Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς, η «Ληµνία γη» ήταν κατάλληλη ως φάρµακο για τη θεραπεία πολλών ασθενειών, κυρίως όµως οιδηµάτων, αιµορραγιών και φλεγµονών, αλλά και δαγκωµάτων ζώων

2 και ερπετών. Εξόρυξη στο Αγιόχωµα µε τελετή εξόρυξης που αναβίωσε από την αρχαιότητα. Περιγραφές και ιστορικά στοιχεία, µύθοι και παραδόσεις Θερµές πηγές Λήµνου Θέρµα Τα Θέρµα είναι θερµές ιαµατικές πηγές που βρίσκονται κοντά στο χωριό Κορνός Λήµνου. Το νερό τους είναι κατάλληλο τόσο για ποσιµοθεραπεία όσο και για λουτροθεραπεία. Μαζί µε το ήµο Μυριναίων ο Κορνός σήµερα εκµεταλλεύεται τα Θέρµα, τις ιαµατικές πηγές της περιοχής. Τα Θέρµα λειτουργούσαν ήδη από το 1415.Ιστορικά στοιχεία. 1.3 Άλλες θέσεις γεωλογικού ενδιαφέροντος Αλυκή, Χορταρολίµνη, Ασπρολίµνη (δίκτυο Natura 2000) Υδροβιότοπος που αποτελείται από τρεις λίµνες, σπάνιο οικοσύστηµα που αποτελεί τον µεγαλύτερο σε έκταση και καλύτερα διατηρηµένο υγρότοπο της Μεσογείου. Εντάσσεται στο δίκτυο NATURA 2000 και αποτελεί τόπο διαχείµασης πάρα πολλών µεταναστευτικών πουλιών. Οι λίµνες ξεραίνονται το καλοκαίρι Γοµάτι, Φακός (?) κλπ. Γοµάτι Στα βόρεια του νησιού της Λήµνου, 3 χιλιόµετρα πάνω απ' το χωριό Κατάλακκος και κοντά στην παραλία Γοµάτι, απλώνονται οι περίφηµες Αµµοθίνες σε έκταση 70 στρεµµάτων περίπου. Οι Αµµοθίνες, η Σαχάρα της Λήµνου, αποτελούν ένα εξαιρετικά σπάνιο και απόκοσµο τοπίο, που προσελκύει ολοένα και περισσότερους λάτρεις των αξιοπερίεργων της φύσης. Ρέµα Κατσαΐτη Μια από τις κρυµµένες οµορφιές του νησιού είναι τα κρεµαστά νερά στο ρέµα Κατσαΐτη της περιοχής Κάσπακα. Ένας επιβλητικός καταρράκτης και µικρές λίµνες στη βάση του προσφέρουν καταφύγιο σε υδρόβιους οργανισµούς, προσαρµοσµένους σε έναν λιλιπούτειο αλλά αυτάρκη βιότοπο. Φακός Λήµνου Ο Φακός είναι µια ορεινή χερσόνησος της Λήµνου. Βρίσκεται στο νότιο µέρος του νησιού και συνδέεται µε αυτό µε ένα στενό, αµµώδη ισθµό, το ιαπόρι, πλάτους µέτρων. Σχετικά ορεινή και δυσπρόσιτη χερσόνησος, πιθανόν να ήταν νησί παλαιότερα, ίσως ό,τι έχει αποµείνει από το ανενεργό ηφαίστειο Μόσυχλο. (Αναφορές από περιηγητές και ιστορικούς). 1.4 Σπάνιοι οικότοποι Ο προικισµένος αυτός τόπος, εκτός των άλλων, κρύβει και µια µεγάλη ποικιλία από ανεκτίµητα οικοσυστήµατα. Τα ηφαιστειακά τοπία της, οι γεµάτοι µε αποδηµητικά πουλιά υδροβιότοποι, οι πολύ µακριά από τη θάλασσα αµµοθίνες, τα πλούσια σε θηράµατα και ενδηµικά είδη φυτών βοσκοτόπια και οι καταρράχτες της, αποκαλύπτουν µια εκλεκτή οµορφιά και µοναδικότητα Ενδηµικά είδη χλωρίδας Σήµερα στο νησί υπάρχουν πάρα πολλές αστοιβές (είδος ακανθώδους θάµνου) και, σε κάποια σηµεία, ένα σπάνιο είδος δρυός. Η παντελής έλλειψη δασών οφείλεται, κατά πολύ, στην κτηνοτροφία, αλλά και στις ειδικές γεωλογικές συνθήκες και στους δυνατούς ανέµους. Πολύ σύνηθες στις αµµώδεις περιοχές στα παράλια είναι το κρινάκι της θάλασσας, µε το υπέροχο άρωµά του και τα όµορφα λουλούδια του Ορνιθοπανίδα Οι υγροβιότοποι του νησιού φιλοξενούν µεγάλο αριθµό µεταναστευτικών πτηνών, µε χαρακτηριστικότερα το ροζ φλαµίνγκο, τον πιο όµορφο και επιβλητικό επισκέπτη της Λήµνου, τα κιρκινέζια που περνούν τα καλοκαίρια τους στο νησί και τις καστανόπαπιες που έρχονται από

3 την Ασία και είναι είδος υπό εξαφάνιση. Η νησιώτικη πέρδικα είναι όµως ο αδιαµφισβήτητος άρχοντας του νησιού καθώς ο πληθυσµός της είναι µεγάλος λόγω έλλειψης θηρευτών. 1.5 Επίλογος µεταβατική ενότητα Σµιλεύοντας την πέτρα Από τα απέριττα µαντριά του νησιού ως τα πέτρινα αρχοντικά της Μύρινας, η Λήµνος είναι γεµάτη αρχιτεκτονικούς θησαυρούς: το ληµνιακό παραδοσιακό σπίτι, ξωκλήσια, ανεµόµυλους, αλώνια, τοξωτά γεφύρια και περιστεριώνες, κρήνες και λιθόγλυπτα πηγάδια, αναβαθµούς και χαγιάτια. Τα νεοκλασικά σπίτια της Μύρινας µε την εκλεκτικιστική αισθητική τους έρχονται σε αντίθεση µε τις λειτουργικές, λιτές και ταπεινές µάντρες των κεχαγιάδων. Όλα όµως έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την καλοδουλεµένη πέτρα ως βασικό υλικό. Η λιθοτεχνία ως κυριότερη έκφανση της λαϊκής τέχνης της Λήµνου Γλυπτική προσαρµοσµένη στη φύση Πετράδες σετιών είναι οι ειδικευµένοι τεχνίτες αναβαθµίδων. Οι µεγάλες πεζούλες από ξερολιθιά εµποδίζουν τη διάβρωση του εδάφους στο νησί. ύο είδη σετιών: η παλιότερη εκδοχή µε επάλληλες σειρές πεπλατυσµένων πετρών και η νεώτερη (από Αρβανίτες τεχνίτες) µε δόµηση που θυµίζει ψαροκόκκαλο. ΕΝΟΤΗΤΑ Β' : ΛΗΜΝΟΣ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ 2.1. Γενική εισαγωγή Παρά το βραχώδες έδαφός της, η Λήµνος είναι αρκετά εύφορο νησί µε εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα όπως: σιτηρά, αµπέλια, όσπρια, κρασί, σύκα, σταφίδες, αµύγδαλα και θυµαρίσιο µέλι. Η οικονοµία της Λήµνου στηρίχτηκε σε µεγάλο βαθµό στην ντόπια αγροτική παραγωγή: γεωργία και κτηνοτροφία υπήρξαν, και παραµένουν, οι κύριες απασχολήσεις του πληθυσµού. Σταδιακά οργανώθηκε ένα υποτυπώδες εξαγωγικό εµπόριο, βασισµένο στα σιτηρά, τα κτηνοτροφικά προϊόντα και το κρασί. 2.2 Σιτηρά (σιτάρι, βρώµη, κριθάρι) [ λήιον =σπαρµένο χωράφι] Ετυµολογικά και µυθολογικά στοιχεία Η λέξη Λήµνος κατά µία εκδοχή είναι φοινικική, που σηµαίνει λευκή, άσπρη, λαµπερή και προήλθε ίσως από την εικόνα που παρουσιάζει το νησί, ιδιαίτερα κατά τον χειµώνα, όπου οι άκρες των αφρισµένων κυµάτων καλύπτουν τις ακτές του µε τον λευκό τους αφρό ή ίσως επειδή είναι χαµηλή, µόνο µε λόφους, γυµνούς από δένδρα δίνοντας µία τέτοια αίσθηση. Ο F. G. Welcker συσχετίζει το όνοµα «Λήµνος» µε την αρχ. λέξη «λήιον = σπαρµένο χωράφι έτοιµο για θερισµό». Από την ίδια ρίζα µε το λήιον προέρχεται και η λέξη «ληίς = κοπάδι» και πιθανόν από εκεί να προήλθε το θέµα λη- του «Λήµνος», σαν πρώτο συνθετικό της λέξης. Το δεύτερο συνθετικό θα πρέπει ν' αναζητηθεί στο θέµα µη- της αρχαιοελληνικής λέξης «µήλον = πρόβατο». Έτσι, µε την προσθήκη της τοπωνυµικής κατάληξης -ος, σχηµατίστηκε ο τύπος «λή- µη-ος = τόπος µε κοπάδια προβάτων». Μινύες και Πελασγοί οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού Ιστορικά στοιχεία από την αρχαιότητα ως το Βυζάντιο (σιτοβολώνας της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης) Η εύφορη κατά κανόνα πεδινή ενδοχώρα εξασφάλιζε στους κατοίκους όχι µόνο επάρκεια σε προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής, αλλά και το απαραίτητο πλεόνασµα για τη διεξαγωγή του ανταλλακτικού εµπορίου µε εξωληµνιακούς τόπους. Ενδεικτική η πληροφορία από την Ιλιάδα (Η ) ότι ο βασιλιάς της Λήµνου Εύνηος, συναλλασσόµενος µε τους Αχαιούς πολιορκητές της Τροίας, τους προµήθευε µε κρασί παίρνοντας ως αντάλλαγµα, ανάµεσα σε άλλα, µέταλλα. Τον 5 ο π.χ. αιώνα η Λήµνος υπήρξε ο σιτοβολώνας της Αθήνας, η οποία και την

4 κατέλαβε, ενώ στα βυζαντινά χρόνια θα γίνει ο σιτοβολώνας της Βασιλεύουσας Νεώτερη Ιστορία από την αυτάρκεια στις εισαγωγές Το εύφορο έδαφος του νησιού και η ενασχόληση των κατοίκων µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία, όχι µόνο παρείχε στους Ληµνιούς αφθονία τροφίµων αλλά αποτελούσε και οικονοµική πρόσοδο καθώς εξήγαγαν σιτηρά και κρασί. Είδη και ποικιλίες από µακρινά µέρη προσαρµόστηκαν και εξελίχθηκαν ώστε να αποτελέσουν µεγάλο µέρος των καλλιεργειών του νησιού. Προς το τέλος του 20ού αιώνα όµως, καθώς όλο και περισσότεροι κάτοικοι µετανάστευσαν ή στράφηκαν προς τον τουρισµό, η γεωργία και η κτηνοτροφία παρήκµασαν, µε αποτέλεσµα το άλλοτε αυτάρκες νησί να εισάγει πλέον τα περισσότερα προϊόντα διατροφής Ποικιλίες Το σιτάρι µε τα λευκά αγάνια που έγινε µαυραγάνι [ µαυραγάν, Senatore Cappelli, Νταβέ Ντισί] και παραγωγή (13-20 εκ. τόνοι/χρόνο) Η Λήµνος παλαιότερα καλλιεργούσε µια ποικιλία σιταριού, το ονοµαστό «λήµνο», το οποίο έδινε και το εξαιρετικό «αλεύρι Λήµνου».Πρόκειται για ένα είδος σκληρού σίτου, το οποίο µνηµονεύεται από τον Αριστοτέλη. Η ποικιλία αυτή έχει σταµατήσει πια να καλλιεργείται στη Λήµνο. Το µαυραγάνι έφεραν στο νησί, γύρω στα 1930 οι Ιταλοί αρχαιολόγοι, που τα χρόνια εκείνα, έκαναν ανασκαφές στην Ηφαιστεία και στην Πολιόχνη. Ο σπόρος που έδωσαν οι Ιταλοί στους Ληµνιούς, ήταν το Senatore Cappelli, ένας σπόρος σκληρού σίτου µε λευκά αγάνια (µουστάκια) και τον καλλιεργούσαν στη Σικελία. Η καλλιέργειά του είχε σταµατήσει µέχρι που πριν από µερικά χρόνια στο Άγιο Όρος, στη µονή Καρακάλου, µέσα σε ένα πιθάρι βρέθηκε παλιός σπόρος. Έτσι άρχισε η επανακαλλιέργεια του µαυραγανιού κυρίως στην Ανατολική Λήµνο. Άλλο, πολύ σκληρό και µεγαλόσπορο σιτάρι ήταν το Νταβέ Ντισί (δόντι καµήλας) που καλλιεργούνταν σε µικρότερη έκταση Τεκµήρια πλούσιας συγκοµιδής [τίτλος: Το κέρας της Αµάλθειας ] Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα Ανεµόµυλοι Πετρόµυλοι Από τα πολλά αρχιτεκτονικά στολίδια της Λήµνου, οι ανεµόµυλοι κατέχουν εξέχουσα θέση. Οι Φράγκοι εγκατέστησαν για πρώτη φορά ανεµόµυλους στον Ελλαδικό χώρο το 1204, και φυσικά η πρώτη επιλογή λόγω των ισχυρών ανέµων της, ήταν η Λήµνος. Έτσι ξεκίνησε µια παράδοση που διήρκεσε σχεδόν 800 χρόνια. Οι ανεµόµυλοι µπορεί πλέον να µη χρησιµοποιούνται, αλλά έχουν παραµείνει, µνηµεία µιας άλλης εποχής και µάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις επιµελώς αναπαλαιωµένοι. Οι περισσότεροι ανεµόµυλοι είναι συγκεντρωµένοι στην ανατολική Λήµνο. Τυπολογία µύλων ανεµόµυλοι και πετρόµυλοι Αλώνια [?] Ζωντανές Συνεντεύξεις Παρουσίαση συνεντεύξεων µε ανθρώπους από την αγροτική παραγωγή σχετικά µε το νησί, τη γεωργία και τα προϊόντα του Αντικείµενα

5 Παρουσίαση µικροαντικειµένων σχετικών µε την αγροτική παραγωγή (δρεπάνι, κόσα, δοκάνη, πινακωτή κλπ) Προϊόντα εφαρµογές στη διατροφή Από το σιτάρι παράγεται υψηλής διατροφικής αξίας αλεύρι µε το οποίο οι κάτοικοι της Λήµνου παρασκευάζουν γευστικά και ιδιαίτερα προϊόντα. Τα φλωµάρια (παραδοσιακές χυλοπίτες), ο τραχανάς, τα παξιµάδια (σταρένια και κριθαρένια), οι πίτες, είναι τα σηµαντικότερα από αυτά. 2.3 Αµπελουργία, Οινοποιία Οίνος ευφραίνει καρδία Μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία ( ιόνυσος κλπ) [τίτλος: Ευλογηµένη από το ιόνυσο] Η εισαγωγή της αµπελοκαλλιέργειας συνδέθηκε µε το ιόνυσο. Σύµφωνα µε το µύθο ο Μίνωας της Κρήτης έστειλε το βασιλιά της Φαιστού Ραδάµανθυ να καταλάβει τα νησιά του Αιγαίου. Αυτός δώρισε τη Λήµνο σε ένα στρατηγό του, το Θόαντα, γιο του ιονύσου και της Αριάδνης, ο οποίος δίδαξε στους Ληµνιούς την καλλιέργεια του αµπελιού. Τότε τη Λήµνο κατείχαν οι Θεσσαλοί Μινύες κι ο Κρηθέας, βασιλιάς της Ιωλκού, αποφάσισε να δώσει στο Θόαντα την κόρη του Μύρινα ως σύζυγο. Για να την τιµήσουν έδωσαν το όνοµά της στη πρωτεύουσα του νησιού. Μεταγενέστερα, στον Τρωικό Πόλεµο, ο βασιλιάς της Λήµνου Εύνηος προµηθεύει µε κρασί τους Αχαιούς. Η άλλη µεγάλη πόλη του νησιού, η Ηφαιστεία, απεικονίζει το ιόνυσο και το σταφύλι στα νοµίσµατά της. Μέχρι και ο Αριστοφάνης αναφέρει στην κωµωδία του Ειρήνη τη Ληµνία άµπελο. Το κρασί της Μήθυµνας θεωρούνταν το νέκταρ των Ολύµπιων θεών Νεώτερη Ιστορία Λαογραφικά στοιχεία Οι περιηγητές κατά το 17ο και 18ο αιώνα κάνουν αναφορές στην οινοποιητική παραγωγή της Λήµνου και στο ανταλλακτικό εµπόριο του κρασιού της Λήµνου µε προϊόντα (υφάσµατα κ.ά.), µε περιοχές κυρίως της Μ. Ασίας. Η παραγωγή υψηλής ποιότητας κρασιών συνεχίζεται ως σήµερα. Χαρακτηριστικά είναι τα ιδιότυπα πατητήρια του νησιού (γούβες). οξασίες και προλήψεις σχετικές µε τον τρύγο και την παραγωγή κρασιού Πατητήρια (Ρωµανού, Ρεπανίδι, Βάρος). Παράλληλα µε τους γνωστούς παραδοσιακούς τρόπους παραγωγής κρασιού, σε τρία γειτονικά χωριά στο κέντρο περίπου του νησιού στο Ρεπανίδι, το Ρωµανού και το Βάρος εφαρµόζονταν µια ιδιότυπη πρακτική παρασκευής κρασιού, πιθανότατα από την αρχαιότητα. Οι εγκαταστάσεις παραγωγής και ζύµωσης του µούστου ήταν λαξευµένες στον µαλακό φυσικό βράχο σαν πιθάρια θαµµένα στο έδαφος και λέγονται γούβες. Στο Ρεπανίδι και το Ρωµανού είναι συγκεντρωµένες σε κοινοτικούς χώρους, ενώ στο Βάρος κάθε νοικοκυριό έχει τη δική του γούβα στον χώρο του. Οι εγκαταστάσεις αυτές εγκαταλείφθηκαν τη δεκαετία του 1960 µε τον εκσυγχρονισµό της παραγωγής κρασιού Τρύγος, µεταφορά, τεχνικές οινοποίησης Ο τρύγος παραδοσιακά είναι µεγάλη γιορτή στο νησί. Οι οικογένειες βοηθούν η µία την άλλη, τόσο στον τρύγο και τη µεταφορά των σταφυλιών όσο και στο πάτηµά τους. Η µεταφορά του κρασιού στο σπίτι γινόταν µε µεγάλα λαγήνια, τους σουρλάδες. Οι γούβες ή τα πιθάρια, τα βαρέλια και όλα τα σκεύη παρασκευής του κρασιού προετοιµάζονταν µε προσοχή και σχολαστικότητα έτσι ώστε το κρασί που προέκυπτε να έχει όλα τα αρώµατα και τα χαρακτηριστικά που το έκαναν ονοµαστό Βράσιµο(?) κρασιού στο χωριό Ρεπανίδι. Η ιδιαίτερη παρασκευή του κρασιού στις γούβες του Ρεπανιδιού. Γίνεται προσεκτική επιλογή σταφυλιών και πάτηµά τους σε ξύλινα σκεύη δίπλα στις γούβες, όπου αποθηκεύεται ο χυµός, τα τσάµπουρα και τα στέµφυλα για 40 µέρες περίπου ώστε να ολοκληρωθεί η ζύµωση. Ο χρόνος βέβαια εξαρτάται τόσο από τις καιρικές συνθήκες όσο και από το είδος του κρασιού που ο

6 παραγωγός θέλει να πάρει Γεωγραφική κατανοµή αµπελώνων Η σύγχρονη γεωγραφική κατανοµή του ληµνιακού αµπελώνα αποτελείται από τον κύριο όγκο που βρίσκεται στην περιφέρεια του Αγίου ηµητρίου Λήµνου (45% περίπου), καθώς και στην παραπλήσια περιφέρεια Ατσικής (30% περίπου), ενώ το υπόλοιπο κοµµάτι του αµπελώνα (20-25% περίπου) βρίσκεται στις περιοχές Μύρινας, Κορνού, Κάσπακα. Τέλος ένα µικρό ποσοστό είναι διάσπαρτο σε διάφορες άλλες περιοχές της ανατολικής Λήµνου (Φυσίνη, Σκανδάλι, Αγ. Σοφία, Κοντοπούλι, Πλάκα) Ποικιλίες Από το Ληµνιό στο Εγγλέζικο Πριν από της αρχές του 20ού αιώνα καλλιεργούσαν σε ευρεία κλίµακα στη Λήµνο τη γηγενή ερυθρή ποικιλία «Ληµνιό» ή «Ληµνία» ή «Καλαµπάκι», από την οποία παράγεται ερυθρό γλυκό κρασί, που µνηµονεύεται και από τον Όµηρο, τον Αριστοτέλη και τους ειπνοσοφιστές. Σταδιακά όµως η συγκεκριµένη ποικιλία εγκαταλείφθηκε και αντικαταστάθηκε από το «Μοσχάτο Αλεξανδρείας» ή εγγλέζικο, κυρίως από το 1922 και µετά, ενώ σήµερα καλλιεργείται σε πάρα πολύ µικρή κλίµακα, ενώ και τα περισσότερα αµπέλια είναι πλέον γερασµένα Ποσότητες Ο σύγχρονος αµπελώνας της Λήµνου έχει περίπου µια µέση ηλικία ετών και καλύπτει µια έκταση στρεµµάτων, µε µέση απόδοση περίπου 800 κιλών ανά στρέµµα. Το «Μοσχάτο Αλεξανδρείας» καλύπτει περίπου το 95% της συνολικής σταφυλοπαραγωγής. Για παράδειγµα, το 2005, σύµφωνα µε στοιχεία της Ε.Α.Σ. Λήµνου, η συνολική παραγωγή που αποδόθηκε από τους παραγωγούς στην Ε.Α.Σ. σε «Μοσχάτο» Αλεξανδρείας» ήταν τόνοι σταφυλιών, ενώ σε «Καλαµπάκι» ήταν 86 τόνοι Επώνυµα κρασιά Στην υγειά µας - Ούζο και τσίπουρο - ρακί Προσεγµένοι αµπελώνες, εξασφαλίζουν την άριστη ποιότητα της πρώτης ύλης και φυσικά του κρασιού της. Η ποικιλία Μοσχάτο Αλεξανδρείας, χαρίζει κρασιά χαρακτηρισµένα ως προϊόντα Ονοµασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (Ο.Π.Α.Π.) και Ονοµασίας Προέλευσης Ελεγχόµενης (Ο.Π.Ε.), που βραβεύονται σε παγκόσµιους διαγωνισµούς και εκθέσεις. Κρασιά της Λήµνου είναι: Άρωµα Λήµνου, ρύινος Άρωµα Λήµνου, Λευκός Ξηρός, Οίνος Ηµίξηρος Λευκός και Ηµίγλυκος, Μοσχάτος Λήµνου, Λευκός, Γλυκύς, Αιγαιοπελαγίτικος Λευκός Ξηρός, Ερυθρός Ξηρός, Ροζέ Ξηρός, Ρετσίνα. Το τσίπουρο θεωρείται το πιο ανερχόµενο αµπελουργικό προϊόν της Λήµνου και κερδίζει σταθερά έδαφος στις προτιµήσεις των φίλων του νησιού. Στη Λήµνο παράγεται και εξαιρετικής ποιότητας ούζο Βιοκαλλιέργειες Το 1995 που καθιερώθηκε από το Υπουργείο Γεωργίας η πρόσθετη επιδότηση στους βιοκαλλιεργητές παρατηρήθηκε µία σηµαντική στροφή των παραγωγών προς τη βιοκαλλιέργεια. Την πορεία αυτή ακολούθησαν και οι παραγωγοί στο νησί της Λήµνου, όπου σύµφωνα µε στοιχεία της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Λήµνου, το 1997 εντάσσονται για πρώτη φορά στη διαδικασία της βιολογικής γεωργίας 120 παραγωγοί, που καλλιεργούν 1175 στρέµµατα. Οι βιολογικοί καλλιεργητές αµπελιού στη Λήµνο έχουν οδηγηθεί στη βιοκαλλιέργεια πρωτίστως για λόγους άµεσης και έγκαιρης παράδοσης του προϊόντος τους στο οινοποιείο, επειδή διασφαλίζουν την παραγωγή τους από απώλειες λόγω καιρικών φαινοµένων. Ακόµη βασικός παράγοντας είναι η επιδότηση που λαµβάνουν από την πολιτεία. Οι βασικές αρχές της βιολογικής γεωργίας, ακόµη και αν είναι γνωστές σε αυτούς, δεν εφαρµόζονται από την πλειονότητά τους ούτε στο επίπεδο των καλλιεργητικών πρακτικών ούτε στο επίπεδο της εµπορίας. 2.4 Κτηνοτροφία

7 2.4.1 Εισαγωγικά στοιχεία Η οικονοµία της Λήµνου στηρίχτηκε σε µεγάλο βαθµό στην ντόπια αγροτική παραγωγή: γεωργία και κτηνοτροφία υπήρξαν, και παραµένουν, οι κύριες ασχολίες του πληθυσµού. Οι παραδοσιακές µονάδες τυροκοµίας, µεταποιούν το εξαιρετικής ποιότητας και σύστασης αιγοπρόβειο γάλα της περιοχής που θα µπορούσε κάτω από ορισµένες συνθήκες να χαρακτηριστεί και ως οικολογικό, µε αποτέλεσµα υψηλής ποιότητας γαλακτοκοµικά προϊόντα. Η διατήρηση του παραδοσιακού τρόπου τυροκοµίας φέρνει ως τις µέρες µας τα παραδοσιακά και µοναδικά τυριά της Λήµνου, ονοµαστά σε όλη την Ελλάδα (Φέτα, Λαδοτύρι, Γραβιέρα, Κεφαλοτύρι, Κασέρι, Καλαθάκι, Μελίχλωρο κλπ) Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα Μάντρες (Ζεµατάς, Κάσπακας, Βάρος, Αγ. ηµήτριος) Είναι κτίσµατα που από πλευράς κατασκευής και υλικών παρέµειναν αναλλοίωτα στο πέρασµα των αιώνων. Η διαφορά της µάντρας της Λήµνου από τα άλλα µέρη έγκειται στο ότι σταδιακά το µονόχωρο κτίσµα εξελίχθηκε και οργανώθηκε: από χώρος απλής προστασίας, έγινε χώρος ύπνου, παραµονής και εργασίας, για τον κτηνοτρόφο (κεχαγιά). Για την προστασία των προβάτων προστέθηκε το χαγιάτι, για την παραµονή των οικόσιτων ζώων ο στάβλος και για την αποθήκευση άχυρου ο αχυρώνας, το αλώνι κ.ά. Η λιτότητα και η απλότητα της όλης κατασκευής εντυπωσιάζουν. Τα κύρια υλικό που χρησιµοποιούνται είναι πέτρα, ξύλο και καλάµια. Τυπολογία και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κτισµάτων Χαγιάτια (Πλατύ, Βάρος) Απ' όλους τους χώρους µιας µάντρας της Λήµνου, αυτός που εντυπωσιάζει είναι το χαγιάτι. Σε κάθε µάντρα το χαγιάτι είναι ο βασικός χώρος γύρω από τον οποίο γίνονται όλες οι άλλες λειτουργίες. Είναι το σηµείο που προσδιορίζει την τελική αρχιτεκτονική σύνθεση του συγκροτήµατος. Είναι στεγασµένος, ορθογώνιος, κεραµοσκεπής, για να προστατεύονται τα πρόβατα από τη βροχή και τον ήλιο, και η νότια πλευρό του είναι συνήθως ανοιχτή. Οι διαστάσεις σε µέτρα κυµαίνονται αναλόγως των προβάτων που χρειάζονται να σταβλισθούν: 3.00Χ8.00 ή 4.50Χ10.00 ή 6.50Χ Τυπολογία και χαρακτηριστικά Τυροκοµικά µε ξεχωριστή γεύση Καλαθάκι, Μελίχλωρο, Κασκαβάλι και φέτα Λήµνου ΠΟΠ Παραδοσιακά τυροκοµικά προϊόντα (και µάλιστα µε ονοµασία προέλευσης) είναι το Λαδοτύρι Μυτιλήνης, η Φέτα, το Κασέρι και το Καλαθάκι Λήµνου και το Μελίχλώρο Λήµνου µοναδικά στη γεύση τους και το άρωµά τους. Τα µυρωδάτα βοσκοτόπια και η αλµύρα της θάλασσας ευθύνονται για το αρωµατικό γάλα και την ξεχωριστή γεύση των τυροκοµικών του νησιού. Τύποι τυριών, χαρακτηριστικά και τρόπος παραγωγής τους. 2.5 Τα άλλα της αγροτικής παραγωγής [τίτλος: Το κέρας της Αµάλθειας] Αναφέρονται επιγραµµατικά µελισσοκοµικά προϊόντα (θυµαρίσιο και ανθόµελο), κηπευτικά (λαχανικά, όσπρια, φρούτα), βαµβάκι, καπνός, σουσάµι (χαλβάς, ταχίνι), αµύγδαλα (αµυγδαλωτά, γλυκά), γλυκά κουταλιού κλπ 2.6 Ληµνιώτικο τραπέζωµα Αναφορά σε παραδοσιακά φαγητά του νησιού σαν επίλογος της ενότητας αυτής που συνοδεύεται από σχετική σκηνογραφία.