Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Εργασία για το μάθημα: Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας Καθηγήτρια: Ντεροπούλου Ε. Φοιτητής: Τσικολάτας Αλέξανδρος Αθήνα

2 Πίνακας περιεχομένων Εισαγωγή... 3 Εννοιολογική πλαισίωση της αναπηρίας... 3 Ερμηνευτικά μοντέλα... 4 Ιατρικό μοντέλο... 4 Κοινωνικά μοντέλα... 6 Ατομικό μοντέλο... 8 Συζήτηση... 9 Βιβλιογραφία

3 Εισαγωγή Η δυνατότητα ορισμού ενός φαινομένου και εύρεσης της κατάλληλης οπτικής γωνίας για την μελέτη του αποτελεί όχι μια τόσο εύκολη, όσο φαίνεται, υπόθεση. Ακόμη και η αναπηρία δε φαίνεται να έχει εδραιωθεί ως κοινωνικό ζήτημα ούτε στη συλλογική συνείδηση αλλά ούτε και στην πολιτική πράξη. Έτσι βλέπουμε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας από τα ιατρικά/διαγνωστικά κέντρα, από τα διάφορα μέλη της κοινωνίας και από τους ίδιους τους αναπήρους. Μπορεί αυτή η διαφοροποίηση εκ πρώτης όψεως να μην φαίνεται σημαντική, όταν όμως διακρίνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων εξαιτίας της, τότε το γεγονός αυτό πρέπει να μας ξαγρυπνά για περαιτέρω μελέτη. Ωστόσο, η αναπηρία δε φαίνεται να έχει εδραιωθεί ακόμη ως κοινωνικό ζήτημα ούτε στη συλλογική συνείδηση, ούτε στην πολιτική πρακτική. Η κοινωνική πλευρά της εξακολουθεί να βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση παρόλη την εκτεταμένη συζήτηση που βρίσκεται στο επιστημονικό προσκήνιο εδώ και δεκαετίες. Αντίθετα, οι αντιλήψεις που αναγνωρίζουν την αναπηρία ως ατομικό πρόβλημα και την τοποθετούν στο χώρο της ιατρικής επιστήμης εξακολουθούν να καθορίζουν τόσο τις κοινωνικές όσο και τις πολιτικές πρακτικές. Πως όμως ερμηνεύουμε την αναπηρία; Ποια είναι τα μοντέλα προσέγγισής της; Με ποιόν τρόπο και μέσα γίνεται αυτή η προσέγγιση; Εννοιολογική πλαισίωση της αναπηρίας Η αναπηρία συνιστά μια κοινωνική πραγματικότητα, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις που μπορεί να περιλαμβάνει ως κάθε κατηγορία. Βέβαια διαφορετική ερμηνεία μπορεί να δώσει κάποιος που την εξετάζει βιολογικά ή κοινωνικά. Ο όρος ανάπηρος σύμφωνα με τον ορισμό του Ο.Η.Ε. (1975) αναφέρεται σε οποιοδήποτε άτομο που δεν μπορεί να εξασφαλίσει μόνο του όλες ή ένα μέρος από τις ανάγκες μιας φυσιολογικής, ατομικής ή και κοινωνικής ζωής λόγω κάποιου εκ γενετής ή επίκτητου σωματικού ή διανοητικού μειονεκτήματος. Συνεπώς, οι αναπηρίες διακρίνονται σε τέσσερα είδη: κινητικές ή σωματικές, αισθητηριακές, νοητικές, γνωστικές και συναισθηματικές. 3

4 Ο Vygotsky ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε την αναπηρία στο κοινωνικό πεδίο διακηρύσσοντας ότι η αναπηρία αποτελεί κοινωνική κατηγορία. Διαχωρίζοντας τις πρωτογενείς από τις δευτερογενείς πτυχές της, επεσήμανε ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την οργανική ατέλεια, οι δευτερογενείς αποτελούν κοινωνικές συνέπειες καθώς απορρέουν από τις πρακτικές της κοινωνίας. Ακόμα οι αναπηρίες ταξινομούνται ως προς το χρόνο εκδήλωσης σε εκείνες με τις οποίες γεννιέται το βρέφος και σε αναπηρίες οι οποίες μπορούν να προκληθούν σε κάποια χρονική στιγμή από κληρονομική αιτία, ασθένειες, εργατικό - τροχαίο ή άλλο ατύχημα. Συνεπώς η μειονεξία του αναπήρου, άσχετα από την μορφή και τον χρόνο που εκδηλώνεται προκαλεί μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας του ατόμου να καλύπτει τις ανάγκες του. Επιπλέον υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αναπηρία δεν παραμένει η ίδια και στάσιμη αλλά εξελίσσεται ή αλλάζει. Για κατανόηση αυτού παραθέτουμε το παράδειγμα διπληγικού ατόμου που γίνεται τετραπληγικό λόγω παρατεταμένης καθήλωσης στο αναπηρικό αμαξίδιο ή άτομο με νοητική καθυστέρηση να τυφλώνεται λόγω της αδυναμίας του στην βρώση ζαχαρωδών προϊόντων. Σύνηθες αντίκτυπο της αναπηρίας αλλά και πεδίο μάχης αποτελεί ο κοινωνικός αποκλεισμός που βιώνει το ανάπηρο άτομο. Η ανάλυση του κοινωνικού αποκλεισμού περιλαμβάνει ένα ευρύ πεδίο εννοιών όπως η οικονομία, ο πολιτισμός, η θέση στον εργασιακό χώρο, οι ανισότητες, η φτώχεια, κλπ., υποκείμενα των οποίων είναι ένα πλήθος κοινωνικών ομάδων, μεταξύ των οποίων και η ομάδα των αναπήρων. Για την καλύτερη κατανόηση παραθέτονται τα μοντέλα. Ερμηνευτικά μοντέλα Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να ενημερώσει την κοινωνία σε όλες τις δομές της για το θέμα της προσέγγισης και κατανόησης της αναπηρίας. Έτσι αναπτύσσονται και υιοθετούνται διάφορα μοντέλα. Ιατρικό μοντέλο Μέχρι τη δεκαετία του 1980 κυρίαρχο μοντέλο στο χώρο της αναπηρίας ήταν το ατομικό/ιατρικό το οποίο υποστήριζε ότι οι κοινωνικοί περιορισμοί των αναπήρων 4

5 οφείλονται στις φυσικές δυσλειτουργίες τους, δηλαδή στην ίδια την αναπηρία τους. Κύρια αιτία της αναπηρίας, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, είναι το βιολογικό σώμα (Καραγιάννη και Σιδέρη-Ζώνιου, 2006, σελ. 223). Έτσι, όπως αναφέρει ο Bury, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η αναπηρία συνδέθηκε με τις χρόνιες παθήσεις και η ιατρική αντιμετώπιση της αναπηρίας θεωρήθηκε αυτονόητη. Αυξήθηκαν οι ιατρικές ειδικότητες παράλληλα με τη μαζική διάδοση των ιατρικών υπηρεσιών για ασθενείς που αντιμετώπιζαν ένα εύρος χρόνιων παθήσεων (Bury, 1996). Πολλές αναπηρικές οργανώσεις σήμερα, αναγνωρίζουν ως ανάπηρα και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις όπως η νεφροπάθεια τελικού σταδίου, η θαλασσαιμία, η αιμορροφιλία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και 2, η νόσος του Χάνσεν, η επιληψία και γενικά τα άτομα με σπάνιες ασθένειες που η χρονιότητα της πάθησής τους τα καθιστά ανάπηρα. Η αναπηρία δηλαδή, προσεγγίζεται μέσα από το πρίσμα της απώλειας της υγείας και η αντιμετώπισή της συνιστά ιατρικό ζήτημα. Η επικράτηση των ιατρικών αντιλήψεων σημαίνει την παραδοχή της αναπηρίας ως παρέκκλισης από την κυρίαρχη κανονικότητα και επικέντρωση στην προσπάθεια αποκατάστασής της, πράγμα που, για τη ζωή των αναπήρων συνεπάγεται μη αποδοχή, καταπίεση και περιθωριοποίηση. Η αναπηρία συνδέεται με κάποιο έλλειμμα ή βλάβη στο βιολογικό σώμα και η ανάλυσή της γίνεται με ιατρικούς όρους και επιστημονικό λόγο. Εξαιτίας λοιπόν αυτών των αδυναμιών ή δυσλειτουργιών έπεται και ο κοινωνικός τους αποκλεισμός ή περιορισμός. Το μοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρόβλημα από την οπτική της ασθένειας, της διάγνωσης και της θεραπείας και τοποθετεί την αναπηρία στο άτομο. Ορολογία που χρησιμοποιείται: Άτομα με αναπηρίες (people with disabilities) Βλάβη, ανεπάρκεια (impairment) Μειονεξία (handicap) Η αναπηρία ως ιδιοκτησία του ατόμου Aπώλεια ή ανωμαλία ψυχολογικής, φυσιολογικής και ανατομικής δομής ή λειτουργία Kοινωνική δυσπραγία που προκλήθηκε από την αναπηρία Οι ορισμοί αυτοί εστιάζονται κυρίως στο πώς λειτουργεί το σώμα και δεν παίρνουν υπόψη τις ιατρικές αιτίες της αναπηρίας. Επίσης υποδηλώνεται ότι όταν ένα άτομο δεν εμπίπτει στην ίδια κατηγορία με την πλειονότητα, τότε το άτομο έχει κάποια «ανωμαλία» (Thomas και Woods, 2008, σελ. 23). Εξάλλου, ο Oliver αναφέρει ότι στο πλαίσιο αυτού του ορισμού, συντηρείται η έννοια της βλάβης ως ανωμαλία 5

6 στη λειτουργικότητα, η έννοια της αναπηρίας ως ανικανότητα να ενεργεί κάποιος όπως κάθε «φυσιολογικός» άνθρωπος, ενώ η έννοια της μειονεξίας υπονοεί την ανικανότητα να διαθέτει κάποιος έναν φυσιολογικό κοινωνικό ρόλο (Oliver, 2009). Το ιατρικό μοντέλο περιορίζει την αντίληψη του ανθρώπου ως ολότητα είτε άμεσα είτε έμμεσα, για ένα σύνολο αιτιών, που βασίζονται σε παράγοντες, όπως: Το ενδιαφέρον εστιάζεται στη διάγνωση μέσω ακαδημαϊκών ιατρικών γνώσεων. Τα άτομα αντιμετωπίζονται ως ιατρικά περιστατικά που πρέπει να θεραπευθούν. Η κινητική ή νοητική βλάβη θεωρείται η αιτία της αναπηρίας. Η ετικετοποίηση, τα στερεότυπα και ο επακόλουθος στιγματισμός. Ο αποκλεισμός του ατόμου βάσει του ιατρικού μοντέλου: ο ειδικός αποφασίζει τι πρέπει να γίνει, χωρίς να λάβει υπόψη του τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Αξιοποιούνται ψυχολογικά εργαλεία (τεστ μέτρησης νοημοσύνης) ή ιατρικά εργαλεία. Το μοντέλο αυτό έθεσε τα θεμέλια του προσδιορισμού της αναπηρίας και αναπτύχθηκε με σκοπό την θεραπεία του ασθενή, γεγονότα που δυσκολεύουν την αλλαγή της κοινωνικής αντίληψης και πολιτικής δράσης σε κάθε επίπεδο. Κοινωνικά μοντέλα Η αναπηρία έγκειται στα εμπόδια και την καταπίεση που θέτει η κοινωνία στο άτομο και γίνεται έκδηλη μόνο όταν αυτά προκύψουν και έχουν άμεσο επακόλουθο τον κοινωνικό αποκλεισμό. Κύριοι εκφραστές ο Oliver M. και Finkelstein V. Το μοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρόβλημα από την οπτική της αδυναμίας της κοινωνίας να θέσει τους κατάλληλους παράγοντες ένταξης του κάθε ατόμου και τοποθετεί την αναπηρία στην ίδια την κοινωνία και όχι στο άτομο. Ορολογία που χρησιμοποιείται: Αναπηρία (disability) Ανάπηρος ή ανάπηρο άτομο (disabled people) O αντίκτυπος της βλάβης στην καθημερινή ζωή, ο περιορισμός της δραστηριότητας Η αναπηρία ως ιδιότητα της κοινωνίας, ορίζει την ταυτότητα του ατόμου 6

7 Ο Vygotsky τόνισε τη διαφοροποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών πτυχών της αναπηρίας, επισημαίνοντας ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την ίδια τη σωματική ατέλεια, οι δευτερογενείς ατέλειες απορρέουν από τις στάσεις και τις πρακτικές αντιμετώπισης της οργανικής αδυναμίας από την κοινωνία και αποτελούν κοινωνικές συνέπειες. Τα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία σχετίζονται περισσότερο με τις δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας, με τον τρόπο που η κοινωνία κρίνει, αξιολογεί και στιγματίζει την κατάστασή τους. Εστιάζοντας στους τρόπους με τους οποίους παράγεται κοινωνικά η αναπηρία, το κοινωνικό μοντέλο κατάφερε να μετατοπίσει το ενδιαφέρον από τον κυρίαρχο ως τότε λόγο της βιοϊατρικής, στο λόγο για την πολιτική και την ιδιότητα του πολίτη. Το ενδιαφέρον της UPIAS (Union of Physically Impaired Against Segregation) σχετικά με την αναπηρία επικεντρώθηκε στον αντίκτυπο του περιορισμού που έθετε η κοινωνία στα άτομα που δεν συνδέονταν με την πλειοψηφία. Αμφισβητούσε τις νόρμες και τις αξίες της κοινωνίας, εστιάζοντας σε ζητήματα, όπως είναι η προσβασιμότητα των κτιρίων και οι δημόσιες συγκοινωνίες. Αν η κοινωνία δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες όλων των ατόμων, ανεξάρτητα από τις κινητικές τους ικανότητες και το νοητικό τους επίπεδο, τότε η κοινωνία ήταν αυτή που προκαλούσε την αναπηρία και όχι η ιατρική κατάσταση που χρησιμοποιούνταν για να ερμηνεύσει τη λειτουργία του μυαλού ή του σώματος του ατόμου (Thomas και Woods, 2008). θετικά, καθώς: Έτσι, τα κοινωνικά μοντέλα για την αναπηρία έχουν κριθεί καταρχήν ως εστιάζουν στον άνθρωπο και όχι στην αναπηρία αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό σε ευρύτερα κοινωνικά πλαίσια εστιάζουν στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά εμπόδια που αποκλείουν τα άτομα με αναπηρία από την κοινωνική τους ένταξη θέτουν σε αμφισβήτηση τη θεσμοθετημένη καταπίεση και διάκριση (Thomas και Woods, 2008). Άλλοι θεωρητικοί προτείνουν την ανάλυση της αναπηρίας στο πλαίσιο της πολιτικής οικονομίας. Έτσι, τοποθετεί στο κέντρο της ερμηνείας η ιδέα της εργασίας, που κατά τους Μαρξιστές αποτελεί το θεμέλιο της κοινωνίας και ένα ουσιώδες στοιχείο στη συνεχιζόμενη κοινωνική παραγωγή της ζωής. Το τι παράγεται και το 7

8 πώς οργανώνεται αυτή η παραγωγή είναι κεντρικό ζήτημα στην κοινωνική ιστορία. Με άλλα λόγια, είναι απαραίτητο να δούμε πού τοποθετούνται τα ανάπηρα άτομα μέσα στις επικρατούσες κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, γιατί αυτή η τοποθέτηση παράγει την επινόηση/ιδέα της αναπηρίας που είναι είτε εκμεταλλευτική είτε οδηγεί σε αποκλεισμό και με ποιο τρόπο αυτή η τοποθέτηση ωφελεί τον καπιταλισμό (Erevelles, 1996). Η βιομηχανοποίηση κατά τον Finkelstein υπήρξε αιτία παραγκωνισμού από το παραγωγικό δυναμικό των ατόμων με κάποια αναπηρία. O Oliver σε μια υλιστική τοποθέτηση τονίζει ξεκάθαρα τη σημασία των οικονομικών σχέσεων στη δημιουργία της αναπηρίας, εξαιτίας της σχετικά μεγάλης αξίας που δίνεται στην εργασία στη σύγχρονη κοινωνία για το κοινωνικό κύρος του ατόμου. Η εξαίρεση από την εργασία και οι λόγοι αυτής της εξαίρεσης παρέχουν ένα κρίσιμο στοιχείο κλειδί για την κατανόηση της αναπηρίας. Η κοινωνική θέση διαμορφώνει τις ευκαιρίες να γίνει κανείς άτομο με ανικανότητα και σε ποιο βαθμό. Η οικονομική κατάσταση του ατόμου μπορεί να μετριάσει τις συνέπειες των κοινωνικών εμποδίων ή και να τα ξεπεράσουν με τη δυνατότητα πρόσβασης σε τεχνική βοήθεια και προσωπική υπηρεσία βοήθειας. Ο ρατσισμός είναι ένα στοιχείο που συντελεί να φανεί ότι η εμπειρία των ατόμων με αναπηρία που προέρχονται από συγκεκριμένες κυριότερες εθνικές ομάδες (π.χ. λευκοί αγγλικής καταγωγής) δεν αποτελεί την ίδια εμπειρία με εκείνη των υπόλοιπων ατόμων με αναπηρία (Marks, 1999). Ατομικό μοντέλο Στο μοντέλο αυτό η αναπηρία βιώνεται ως μια προσωπική τραγωδία και περιλαμβάνει ψυχολογικές και ιατρικές πλευρές. Η κατάσταση βρίσκεται εντός του ατόμου και οι αιτίες της οφείλονται σε λειτουργικούς περιορισμούς ή ψυχολογικά ελλείμματα που προκύπτουν από την αναπηρία. Μπορεί να έχει υλιστική διάσταση, δηλαδή να αναφέρεται στο σώμα που έχει την μειονεξία ή ιδεαλιστική διάσταση όπου η αναπηρία διαπραγματεύεται κάποιον κοινωνικό ρόλο και παίζει σημαντικό ρόλο η ταυτότητα και η εμπειρία του ατόμου. Το φύλο κάποιου ατόμου και τα στερεότυπα που δημιουργούνται σε σχέση με αυτό, μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στην εμπειρία του σε σχέση με την αναπηρία. Όσον αφορά τη σεξουαλικότητα, οι άνδρες και οι γυναίκες με αναπηρίες 8

9 συχνά θεωρούνται ως άτομα χωρίς σεξουαλικότητα και αυτό κυρίως αναφέρεται στα άτομα που χρησιμοποιούν αναπηρική καρέκλα. Επίσης τα άτομα με αναπηρίες δεν έχουν τον απόλυτο έλεγχο της ζωής τους και ιδίως αυτά που βρίσκονται σε ιδρύματα. Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στις μορφές προκατάληψης σε σχέση με την κοινωνική τάξη, τη φυλή, την ηλικία, το φύλο και τη σεξουαλικότητα είναι ότι τοποθετούν τους πολίτες σε μια ιεραρχία δύναμης και κύρους. Όσο ποιο χαμηλά τοποθετούνται στην κοινωνική ιεραρχία τόσο λιγότερη αυτονομία έχουν στη ζωή τους, υποβάλλονται σε μεγαλύτερο έλεγχο και αντιμετωπίζονται με λιγότερο σεβασμό. Συζήτηση Όποιο μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας και να χρησιμοποιηθεί, η καταπίεση υπάρχει και αποτελεί την καθημερινότητα της ζωής των ανάπηρων ατόμων. Για να μετασχηματιστεί σε πολιτική στρατηγική απαιτείται ένα μέσο που θα κατευθύνει σε πολιτικές δράσεις. Χρειάζεται να αναπτυχθεί μια γλώσσα που να επιτρέπει το σχηματισμό ενός μοντέλου αναπηρίας, μέσω του οποίου τα αισθήματα οδύνης και πόνου να μη θεωρούνται αποτέλεσμα προσωπικών επιθέσεων αλλά μέρος μιας συστηματικής επίθεσης που αφορά το σύνολο των αναπήρων. Το κοινωνικό μοντέλο σύμφωνα με τον Watson, αρνούμενο τη σπουδαιότητα της εμπειρίας και δίνοντας έμφαση στις υλικές σχέσεις, αποτυγχάνει σε αυτό με πολλούς τρόπους. Σε ατομικό επίπεδο, η αναπηρία δε γίνεται αντιληπτή ως επίθεση στις υλικές ευκαιρίες. Μάλλον, βιώνεται ως αποτέλεσμα της άρνησης της κοινωνικής και πολιτισμικής αναγνώρισης και αυτό πρέπει να αποτελέσει τη βάση για τους κοινωνικούς αγώνες. Η αναπηρία, δεν πρέπει να μελετάται ούτε ως αποκλειστικά πολιτικό ζήτημα, όπως προτείνει το κοινωνικό μοντέλο, ούτε μόνο στο πλαίσιο μιας ακαδημαϊκής προσέγγισης περιορισμένης στα όρια της ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογίας. Προτείνεται συνεπώς ένας πλουραλισμός θεμελιωμένος στις εμπειρίες των αναπήρων, που θα παρέχει τη δυνατότητα υπέρβασης των ορίων και θα φέρει μπροστά στο προσκήνιο την πολιτική της αναπηρίας ως ένα δημοκρατικό κίνημα (Watson, 2004). Το να πούμε όμως ότι η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή δε σημαίνει ότι αρνούμαστε φυσιολογικές συμπεριφοριστικές ή άλλες διαφορές μεταξύ των 9

10 ανθρώπων, αλλά θέλουμε να δείξουμε τη σπουδαιότητα της έννοιας αυτών των διαφορών κατασκευάζοντας τις ενέργειές μας απέναντί τους με συγκεκριμένους προσδιορισμούς. Η αναπηρία είναι πάντα αλληλεπιδραστική. Δε συμβολίζει απλά μια κατάσταση που υπάρχει εκ των προτέρων. Κάνει πιθανή την ύπαρξη ή την εμφάνιση των συνθηκών, είναι σφηνωμένη μέσα στις κοινωνικές σχέσεις και αλλάζει αλλάζοντας ο τρόπος σκέψης μας γι αυτήν ( Bogdan, 1986). Αυτό που απαιτείται επομένως είναι κοινωνική παιδεία στα ζητήματα των αναπήρων που θα αποτελέσει και το σκαλοπάτι για να μπορούμε να μιλούμε για ισότιμη εκπαιδευτική πολιτική, σχολική ένταξη και κοινωνική δικαιοσύνη. Έννοιες αυτονόητες για κάποιους αλλά και πεδίο μάχης για κάποιους άλλους. Αναφορικά με την εκπαίδευση, δεν είναι λίγες οι φορές που ανάπηροι δεν έγιναν δεκτοί σε σχολικό περιβάλλον γενικής εκπαίδευσης με δικαιολογία την αναπηρία τους που στην πραγματικότητα δεν αποτελούσε τροχοπέδη για τον ίδιο τον ανάπηρο ή για την λειτουργία του σχολικού πλαισίου. Η πραγματική αναπηρία ίσως βρίσκεται στην αδυναμία του σχολικού συστήματος να εντάξει τα ανάπηρα άτομα λόγω της έλλειψης κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού, κτιριακής δομής, σχολικής κουλτούρας. Αλλά και στην αγορά εργασίας των ανάπηρων ατόμων η κατάσταση φαίνεται να περιπλέκεται καθότι θεωρούνται μη ικανά άτομα για εργασία ενώ η ίδια η φύση της εργασίας μπορεί να μην έχει επίδραση στην αναπηρία ή το αντίστροφο. Είναι η κοινωνική προκατάληψη αυτή που παρεμβαίνει και αναγκάζει τον εκάστοτε εργοδότη να παραβλέπει χωρίς δεύτερη σκέψη το βιογραφικό, όποτε αυτό υπάρχει, του αναπήρου. Και αναφέρουμε το «όποτε υπάρχει» γιατί δε πρέπει να ξεχνούμε ότι λίγα χρόνια πριν η ίδια κοινωνία στέρησε στον ανάπηρο το δικαίωμα στην εκπαίδευση που θα τον συνέδεε με την αγορά εργασίας. Μάλιστα πολλές θέσεις εργασίας απαιτούν ενέργειες ή καταστάσεις που για έναν μη ανάπηρο αποτελούν στρεσογόνα και ανυπόφορη κατάσταση, όπως καθήλωση για πολλές ώρες στην καρέκλα γραφείου για καταχωρήσεις στον υπολογιστή ή κινήσεις ρουτίνας για πολλές ώρες. Αυτές είναι λίγες από τις καταστάσεις εργασίας που ένα ανάπηρο άτομο θα μπορούσε να ανταπεξέλθει σε ίσο ή καλύτερο βαθμό. 10

11 Βιβλιογραφία 1. Bogdan, R. (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series 2. Bury, M. (1996). Defining and researching disability: Challenges and Responses. In C. Barnes & G. Mercer (Eds.), Exploring the divide (pp.18-38). Leeds: The Disability Press. 3. Erevelles, N. (1996). Disability and the dialectics of difference. Disabiltiy and Society. 4. Finkelstein, V. (1980). Attitudes and Disabled People: Issues for Discussion. New York: World Rehabilitation Fund 5. Marks, D. (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives, London. New York: Routledge 6. Thomas, C. (2008). Sociologies of Disability and Illness: Contested ideas in Disability Studies and Medical Sociology. Basingstoke: Palgrave Macmillan 7. UPIAS (1976). Fundamental Principles of Disability. London: Union of the Physically Impaired Against Segregation 8. Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society 9. Καραγιάννη, Π., Σιδέρη-Ζώνιου, Α. (2006). Το κοινωνικό μοντέλο της Αναπηρίας. Θεωρία και Ερευνητική Πρακτική. Αντιφάσεις και ερωτήματα. Μακεδνόν, 15, Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα 11

12 11. Σιδέρη Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα 12