ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΛΑΔΟΥΣ 1.ΕΝΝΟΙΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΣΕ Τον κορμό του Ιδιωτικού Δικαίου αποτελεί το Αστικό Δίκαιο. Το Αστικό Δίκαιο δεν αφορά μόνο μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη. Δεν είναι το Δίκαιο των κεφαλαιούχων 1,αλλά ρυθμίζει τις καθημερινές (περισσότερο ή λιγότερο σπουδαίες ) ιδιωτικές σχέσεις όλων των ανθρώπων,καθώς επίσης τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους που ανακύπτουν από τις σχέσεις αυτές. Το Αστικό Δίκαιο διαιρείται σε τέσσερις βασικούς κλάδους: α)το Ενοχικό Δίκαιο,που διέπει τις ενοχικές σχέσεις,δηλαδή τις σχέσεις με βάση τις οποίες κάποιος υποχρεούται απέναντι σε κάποιον άλλο να πράξει ή να παραλείψει κάτι.το Ενοχικό Δίκαιο υποδιαιρείται σε Γενικό Ενοχικό Δίκαιο και σε Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο. β)το Εμπράγματο Δίκαιο που διέπει τις σχέσεις των προσώπων προς τα πράγματα. γ)το Οικογενειακό Δίκαιο που διέπει τις σχέσεις αναφορικά με την οικογένεια. δ)το Κληρονομικό Δίκαιο που διέπει τις σχέσεις που δημιουργούνται αναφορικά με την κληρονομιά. 2.Ο ΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ Οι βασικοί κανόνες του Αστικού Δικαίου εμπεριέχονται στον Αστικό Κώδικα. Ο Αστικός Κώδικας είναι ένας τυπικός νόμος που ισχύει από το 1946 (α.ν. 2250/1940). Ως τυπικός νόμος μπορεί να τροποποιηθεί ή και να καταργηθεί από νεότερους τυπικούς νόμους. Τροποποιήσεις επιμέρους διατάξεων του Αστικού Κώδικα έχουν γίνει αρκετές,με σπουδαιότερη την τροποποίηση του Οικογενειακού 1 «Αστός» κατά κυριολεξία στην αρχαία ελληνική γλώσσα σήμαινε «πολίτης». Συνεπώς,όλοι οι πολίτες της πόλεως- κράτους (πλούσιοι και φτωχοί) ήταν «αστοί». Αργότερα στην επιστήμη της κοινωνιολογίας και στην οικονομική επιστήμη,ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για να αποδώσει τον bourgeois, τον κεφαλαιούχο- μέλος της αστικής τάξης,η οποία από τον 19 ο αιώνα αναδείχθηκε σε άρχουσα κοινωνική τάξη. 38

2 Δικαίου,η οποία πραγματοποιήθηκε με τον ν. 1329/1983,προς την κατεύθυνση της ισότητας των δυο συζύγων και την καθιέρωση του πολιτικού γάμου. Ο Αστικός Κώδικας διαιρείται σε πέντε βιβλία: α)τις Γενικές Αρχές, που περιλαμβάνουν γενικές διατάξεις για τα υποκείμενα δικαίου (φυσικά και νομικά πρόσωπα),για τις δικαιοπραξίες, για την παραγραφή, τις αιρέσεις, την αντιπροσώπευση κλπ. β)το Ενοχικό Δίκαιο.γ)Το Εμπράγματο Δίκαιο δ)το Οικογενειακό Δίκαιο ε).το Κληρονομικό Δίκαιο. Είναι από τους πιο σπουδαίους κωδικούς τυπικούς νόμους που ισχύουν σήμερα στην Ελλάδα. 3.ΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΚΑΙΟΥ Δικαιώματα και υποχρεώσεις έχουν όλα τα υποκείμενα δικαίου ή αλλιώς τα πρόσωπα. Υποκείμενα δικαίου ή πρόσωπα είναι τα φυσικά πρόσωπα και τα νομικά πρόσωπα. Φυσικό πρόσωπο είναι κάθε άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησης του μέχρι να πεθάνει. Το έμβρυο όσο βρίσκεται μέσα στην κοιλιά της μητέρας του θεωρείται ότι έχει δικαιώματα,εφόσον γεννηθεί ζωντανό (έστω και για λίγη ώρα). Το φυσικό πρόσωπο προσδιορίζεται με βάση το όνομά του (κύριο όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο), την κατοικία του,τη διαμονή του,το επάγγελμά του. Νομικό πρόσωπο είναι ένωση προσώπων ή περιουσία που διατίθεται για την εξυπηρέτηση κάποιου σκοπού και δημιουργείται αφού τηρηθούν οι ειδικές (κάθε φορά, ανάλογα με τη φύση του νομικού προσώπου) προϋποθέσεις που ορίζει ο Νόμος. Στην Ελλάδα νομικά πρόσωπα είναι τα εξής: α)τα σωματεία,β)τα ιδρύματα, γ)οι επιτροπές εράνων, δ)οι αστικές εταιρείες, ε)οι εμπορικές εταιρείες. Κάθε νομικό πρόσωπο προσδιορίζεται με βάση την επωνυμία του και την έδρα του. Η λειτουργία του διέπεται από ένα βασικό κείμενο που περιέχει κανόνες θεσπισμένους από τους ιδρυτές του. Αυτό το έγγραφο κείμενο συνήθως ονομάζεται Καταστατικό, στην περίπτωση όμως των ιδρυμάτων και των επιτροπών εράνων ονομάζεται «Οργανισμός». Πρέπει να επισημάνουμε ότι εκτός από αυτά τα νομικά πρόσωπα που είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου,υπάρχουν και νομικά πρόσωπα δημοσίου 39

3 δικαίου,τα οποία προάγουν σκοπούς δημόσιου συμφέροντος και διέπονται από κανόνες δημοσίου δικαίου 2. Προς τα πρόσωπα αντιδιαστέλλονται τα πράγματα,τα οποία ορίζονται ως αντικείμενα ενσώματα,αυτοτελή και δεκτικά εξουσιάσεως. Τα πράγματα δεν είναι υποκείμενα δικαίου (δεν έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις),αλλά αντικείμενα δικαίου (δηλαδή αναφορικά με αυτά αναπτύσσονται δικαιώματα και υποχρεώσεις των προσώπων). 4.ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ όρων 4.1 Έννοια των όρων «δικαίωμα», «αξίωση», «υποχρέωση» και συναφών Στα πλαίσια του ιδιωτικού δικαίου, δικαίωμα είναι η εξουσία που αναγνωρίζεται (από το Δίκαιο) στο άτομο για την ικανοποίηση των έννομων συμφερόντων του. Από το ίδιο δικαίωμα απορρέουν συνήθως πολλές επιμέρους εξουσίες,οι οποίες ονομάζονται αξιώσεις. Λ.χ. από το δικαίωμα κυριότητας ενός πράγματος απορρέουν οι εξουσίες κατοχής του, χρήσης του, κάρπωσης και καταστροφής του. Αν για παράδειγμα έχω έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή,μου αναγνωρίζεται από το Δίκαιο η εξουσία (δυνατότητα) να τον χρησιμοποιώ για εργασία, ενημέρωση ή ψυχαγωγία, να τον νοικιάζω (εκμίσθωση),να τον πουλήσω και, αν θέλω, να τον διαλύσω και να χρησιμοποιήσω τα ανταλλακτικά του ή και να τον καταστρέψω ολοσχερώς. Διαφορετική από το δικαίωμα είναι η έννοια του έννομου συμφέροντος. Έννομο συμφέρον είναι το συμφέρον που αναγνωρίζεται από το Δίκαιο ως άξιο προστασίας. Λ.χ. έχω έννομο συμφέρον να επιδιώκω το κέρδος κατά την άσκηση του επαγγέλματός μου ως μηχανολόγος ή έχω έννομο συμφέρον να επιδιώκω τη 2 Τα νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου διακρίνονται σε ν.π.δ.δ. σωματειακού χαρακτήρα (λ.χ. οι Δικηγορικοί Σύλλογοι, οι Ιατρικοί Σύλλογοι, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας κλπ) και σε ν.π.δ.δ. ιδρυματικού χαρακτήρα (λ.χ. οι διάφοροι φορείς κοινωνικής ασφάλισης - Ι.Κ.Α.,Ο.Α.Ε.Ε., Τ.Σ.Α.Υ., Τ.Σ.Μ.Ε.Δ.Ε.-,τα Α.Ε.Ι. και τα Α.Τ.Ε.Ι. κλπ. 40

4 διάκριση κατά την άσκηση των σπουδαστικών ή καλλιτεχνικών ή αθλητικών δραστηριοτήτων μου. Στον αντίποδα του δικαιώματος βρίσκεται η υποχρέωση. Σε κάθε δικαίωμα ενός ατόμου αντιστοιχεί η υποχρέωση των άλλων να συμπεριφέρονται κατά τέτοιο τρόπο,προκειμένου να ικανοποιείται το δικαίωμα αυτού που το έχει. Στα πλαίσια του προηγούμενου παραδείγματος,όλοι οι άλλοι έχουν υποχρέωση να μην αγγίζουν και χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή μου,παρά μόνον εάν τους το επιτρέψω εγώ, και φυσικά να μην τον διαλύσουν ή να τον καταστρέψουν (εκτός βέβαια εάν τους το επιτρέψω εγώ). Τα δικαίωμα και οι υποχρεώσεις διαμορφώνονται μέσα από τις έννομες σχέσεις. Έννομη σχέση είναι η σχέση του προσώπου προς άλλα πρόσωπα ή πράγματα, η οποία ρυθμίζεται από το Δίκαιο και παράγει δικαιώματα ή υποχρεώσεις. Αυτός στον οποίο ανήκει ένα δικαίωμα λέγεται φορέας του δικαιώματος ή δικαιούχος. 4.2.Διακρίσεις των δικαιωμάτων Η καθιερωμένη ονομασία για τα δικαιώματα που αναγνωρίζει και κατοχυρώνει το Αστικό Δίκαιο είναι «δικαιώματα αστικού δικαίου» ή γενικότερα «δικαιώματα ιδιωτικού δικαίου». Με κριτήριο το περιεχόμενο των δικαιωμάτων και τη συναφή διάκριση του Αστικού Δικαίου σε κλάδους,διακρίνουμε τις ακόλουθες κατηγορίες δικαιωμάτων: α)τα ενοχικά δικαιώματα,δηλαδή αυτά που παρέχουν στον δικαιούχο (ο οποίος λέγεται συνήθως δανειστής ή πιστωτής) την εξουσία να απαιτήσει από κάποιον άλλο (οφειλέτη) πράξη ή παράλειψη Λ.χ. δικαίωμα του αγοραστή να λάβει το πράγμα που αγόρασε και δικαίωμα του πωλητή να λάβει το συμφωνημένο τίμημα πωλήσεως. β)τα εμπράγματα δικαιώματα,δηλαδή αυτά που παρέχουν στον δικαιούχο εξουσία πάνω σε ορισμένο πράγμα (τα εμπράγματα δικαιώματα είναι τέσσερα: κυριότητα, δουλείες, υποθήκη, ενέχυρο), γ)τα οικογενειακά δικαιώματα,τα οποία υφίστανται στα πλαίσια του θεσμού της οικογένειας. 41

5 δ)τα κληρονομικά δικαιώματα,τα οποία απορρέουν από το θεσμό της κληρονομιάς. Τα ενοχικά, εμπράγματα και κληρονομικά δικαιώματα είναι κατά κανόνα περιουσιακά δικαιώματα,ενώ τα οικογενειακά δικαιώματα είναι συνήθως προσωπικά δικαιώματα. Με κριτήριο τη φύση της εξουσίας που παρέχεται στο πρόσωπο (για την ικανοποίηση των έννομων συμφερόντων του) τα ιδιωτικά δικαιώματα διακρίνονται σε εξουσιαστικά δικαιώματα και σε διαπλαστικά δικαιώματα.εξουσιαστικά δικαιώματα είναι τα δικαιώματα που παρέχουν στο δικαιούχο εξουσία είτε πάνω σε ορισμένο αγαθό (λ.χ. το δικαίωμα κυριότητας ενός πράγματος παρέχει στον δικαιούχο εξουσία πάνω στο πράγμα) είτε να επεμβαίνει στην προσωπική σφαίρα ενός άλλου προσώπου (λχ. το δικαίωμα γονικής μέριμνας παρέχει στον γονέα το δικαίωμα να επεμβαίνει στην προσωπική σφαίρα του ανήλικου τέκνου) είτε να εξαναγκάζει τη θέληση άλλου προσώπου έτσι ώστε να συμμορφώνεται αυτό σε ορισμένη συμπεριφορά ( πράξη ή παράλειψη).διαπλαστικά είναι τα δικαιώματα που παρέχουν στο δικαιούχο τη δυνατότητα να δημιουργεί, να αλλοιώνει ή να καταργεί μια έννομη σχέση. Τα εξουσιαστικά δικαιώματα διακρίνονται σε απόλυτα και σε σχετικά. Απόλυτα δικαιώματα είναι τα δικαιώματα που ισχύουν εναντίον όλων (erga omnes) (εμπράγματα δικαιώματα, δικαιώματα του ατόμου στην προσωπικότητα).σχετικά δικαιώματα είναι τα δικαιώματα που στρέφονται από την αρχή εναντίον ορισμένου ή ορισμένων προσώπων και υποχρεώνουν τα πρόσωπα αυτά σε ορισμένη συμπεριφορά, είτε πράξη είτε παράλειψη (ενοχικά δικαιώματα). 4.3.Κτήση δικαιώματος Κτήση δικαιώματος είναι η σύνδεση του δικαιώματος με ορισμένο πρόσωπο που είναι ο φορέας του, δηλαδή το πώς αποκτάται ένα δικαίωμα. Η κτήση του δικαιώματος μπορεί να γίνει είτε με βάση τη βούληση του δικαιούχου είτε αυτοδικαίως. Διακρίνουμε την πρωτότυπη κτήση δικαιώματος και την παράγωγη κτήση δικαιώματος. Πρωτότυπη είναι η κτήση δικαιώματος που δεν στηρίζεται σε 42

6 προηγούμενο δικαίωμα άλλου προσώπου, π.χ. κατάληψη αδέσποτου κινητού (1075ΑΚ), απόκτηση κυριότητας ενός πράγματος με χρησικτησία (1041ΑΚ). Παράγωγη είναι η κτήση δικαιώματος που στηρίζεται σε προηγούμενο δικαίωμα άλλου προσώπου, π.χ. απόκτηση κυριότητας ακίνητου πράγματος με μεταβίβασή του από τον προηγούμενο κύριό του (δηλαδή αποκτώ ένα πράγμα,λ.χ. σπίτι, από εκείνον που το είχε πριν από εμένα είτε με αγορά είτε με δωρεά είτε από κληρονομιά κοκ). Στην παράγωγη κτήση δικαιώματος κάνουμε λόγο για διαδοχή. Ο νέος δικαιούχος ονομάζεται διάδοχος ή δικαιοδόχος,ενώ ο προηγούμενος δικαιούχος ονομάζεται προκτήτορας ή δικαιοπάροχος Στην περίπτωση της διαδοχής ισχύει ο κανόνας κανείς δεν μπορεί να δώσει σε άλλον περισσότερα δικαιώματα από όσα έχει ο ίδιος ( ουδεις μετάγει πλέον ου έχει δικαιώματος, nemo plus iuris ad allium transferre potest,quam ipse habuit ).Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις από αυτόν τον κανόνα,όπως στην περίπτωση της απόκτησης κινητού από μη κύριο σύμφωνα με το 1036ΑΚ. 4.4.Απώλεια δικαιώματος Απώλεια δικαιώματος είναι η λύση του δεσμού που υπάρχει ανάμεσα στο δικαίωμα και στον δικαιούχο,δηλαδή όταν το δικαίωμα χάνεται. Για να απωλεσθεί (χαθεί) ένα δικαίωμα πρέπει να συμπληρωθούν όλες οι προϋποθέσεις που ορίζει ο Νόμος.Οι προϋποθέσεις αυτές άλλοτε είναι ανεξάρτητες από τη θέληση του δικαιούχου (λ.χ. θάνατος, πάροδος χρόνου, καταστροφή πράγματος ) και άλλοτε συνδέονται με τη θέλησή του. Η απώλεια δικαιώματος λόγω πλήρωσης προϋποθέσεων που συνδέονται με τη θέληση του δικαιούχου λέγεται διάθεση (ή εκποίηση ). 4.5.Άσκηση δικαιώματος Λέγοντας άσκηση δικαιώματος εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο πραγματώνεται, υλοποιείται η εξουσία που παρέχει το δικαίωμα στον δικαιούχο. Η άσκηση του δικαιώματος συνίσταται: 43

7 α) στην απόλαυση των ωφελειών που απορρέουν από το δικαίωμα, β)στη διάθεση του δικαιώματος, όταν αυτή επιτρέπεται. γ)στην προστασία του δικαιώματος (δικαστική και εξώδικη) : Η ένδικη προστασία των ιδιωτικών δικαιωμάτων γίνεται με την προσφυγή του δικαιούχου στα πολιτικά δικαστήρια. Το κύριο μέσο (ένδικο βοήθημα) που έχει στη διάθεσή του ο φορέας ενός δικαιώματος,προκειμένου να το προστατέψει, είναι η αγωγή.της οποίας η άσκηση προκαλεί δικαστικό αγώνα.αυτός ο οποίος ασκεί την αγωγή λέγεται ενάγων και αυτός κατά του οποίου στρέφεται η αγωγή λέγεται εναγόμενος. Η κρίση της αγωγής και της σχετικής υποθέσεως γίνεται με την έκδοση της δικαστικής αποφάσεως. Η ένδικη προστασία του δικαιώματος μετά την έκδοση δικαστικής αποφάσεως εκτείνεται στη δυνατότητα άσκησης ενδίκων μέσων κατά της αποφάσεως (έφεση, ανακοπή ερημοδικίας, αίτηση αναιρέσεως, αίτηση αναψηλάφησης) Η αυτοδύναμη προστασία (δηλαδή χωρίς την προσφυγή στα δικαστήρια) επιτρέπεται μόνο κατ εξαίρεση (άμυνα, επιτρεπόμενη αυτοδικία, κατάσταση ανάγκης). 4.6.Κατάχρηση δικαιώματος Η άσκηση του δικαιώματος απαγορεύεται αν υπερβαίνει προφανώς τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη ή τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικός ή οικονομικός σκοπός του δικαιώματος (άρθρο 281ΑΚ).Η τέτοιου είδους άσκηση δικαιώματος ονομάζεται κατάχρηση δικαιώματος. 5.ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ 5.1. Έννοια Δικαιοπραξία είναι η νόμιμη πράξη ενός ή περισσότερων προσώπων,η οποία εξωτερικεύει τη βούληση αυτού που την τελεί (δήλωση βουλήσεως) και σύμφωνα με το Δίκαιο επιφέρει τα έννομα αποτελέσματα στα οποία αποσκοπούσαν αυτοί που την τέλεσαν. Λ.χ. α)ο Α πωλεί στον Β ένα μηχάνημα (πώληση), β) ο Α παραδίδει στα χέρια του Β τον μηχάνημα που του πούλησε (μεταβίβαση κυριότητας), γ) Ο Ζ, 44

8 βιοτέχνης, συμβάλλεται με τον μηχανολόγο ελεύθερο επαγγελματία Δ, ώστε για χρονικό διάστημα ενός έτους να έχει από αυτόν τεχνική υποστήριξη στη βιοτεχνία του (σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών), δ) ο Ρ και η Ξ παντρεύονται (γάμος) ε) Ο Χ,με διαθήκη συνταγμένη από συμβολαιογράφο, αφήνει μοναδικό κληρονόμο του τον Ω (διαθήκη) κλπ. Στοιχείο μιας δικαιοπραξίας είναι η δήλωση βουλήσεως αυτού που την τελεί,δηλ. η εκδήλωση,εξωτερίκευση της θελήσεώς του. Λεκτικά συγγενής,αλλά με τελείως διαφορετικό περιεχόμενο είναι ο όρος «αδικοπραξία». Αδικοπραξία είναι η παράνομη και η υπαίτια πράξη κάποιου προσώπου με την οποία προκλήθηκε ζημιά σε κάποιον άλλο,ώστε αυτός που την τέλεσε να υποχρεούται να ανορθώσει τη ζημία καταβάλλοντας αποζημίωση. Λ.χ. ο μηχανολόγος Χ,ενώ επισκευάζει ένα μηχάνημα παραγωγής στη βιομηχανία Κ, προκαλεί από απροσεξία του έκρηξη,με αποτέλεσμα την ολοσχερή καταστροφή του μηχανήματος. 5.2.Διακρίσεις των δικαιοπραξιών Οι δικαιοπραξίες ανάλογα με τον αν αυτοί που την τελούν είναι ένας ή πολλοί διακρίνονται σε μονομερείς δικαιοπραξίες (διαθήκη, καταγγελία μισθώσεως από ένα μισθωτή) και σε πολυμερείς δικαιοπραξίες.η πιο σημαντική κατηγορία πολυμερών δικαιοπραξιών είναι οι συμβάσεις, δηλαδή οι πολυμερείς δικαιοπραξίες, οι οποίες συνάπτονται από δύο τουλάχιστον συμβαλλόμενα πρόσωπα με αντίθετα συμφέροντα (λ.χ. μίσθωση, πώληση, σύμβαση έργου, σύμβαση εργασίας,σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών κλπ ).Οι συμβάσεις διακρίνονται σε αμφοτεροβαρείς συμβάσεις (οι οποίες δημιουργούν δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλα τα συμβαλλόμενα μέρη) και σε ετεροβαρείς συμβάσεις (οι οποίες δημιουργούν υποχρεώσεις για το ένα συμβαλλόμενο μέρος). Παραπέρα με κριτήριο το αν ρυθμίζουν έννομες σχέσεις προσώπου κατά τη διάρκεια της ζωής του ή μετά τον θάνατό του, οι δικαιοπραξίες διακρίνονται, αντίστοιχα, σε δικαιοπραξίες εν ζωή και σε δικαιοπραξίες αιτία θανάτου. Όλες οι δικαιοπραξίες που ρυθμίζονται από τον Αστικό Κώδικα είναι δικαιοπραξίες εν ζωή, 45

9 εκτός από δύο,δηλαδή τη διαθήκη και τη δωρεά αιτία θανάτου, που είναι δικαιοπραξίες αιτία θανάτου. Μια άλλη διάκριση των δικαιοπραξιών είναι η διάκριση σε υποσχετικές δικαιοπραξίες και σε εκποιητικές δικαιοπραξίες. Δικαιοπραξίες υποσχετικές είναι αυτές με τις οποίες δημιουργείται υποχρέωση του υποσχόμενου (οφειλέτη) και αντίστοιχο δικαίωμα άλλου προσώπου (δανειστή). Δικαιοπραξίες εκποιητικές είναι αυτές με τις οποίες άμεσα μετατίθεται, καταργείται, αλλοιώνεται ή επιβαρύνεται ένα δικαίωμα. Οι δικαιοπραξίες που αφορούν ενοχικά δικαιώματα ονομάζονται ενοχικές δικαιοπραξίες,ενώ οι δικαιοπραξίες που αφορούν εμπράγματα δικαιώματα ονομάζονται εμπράγματες δικαιοπραξίες. Όλες οι εμπράγματες δικαιοπραξίες είναι εκποιητικές.από τις ενοχικές οι πιο πολλές είναι υποσχετικές,ενώ ελάχιστες είναι οι εκποιητικές (εκχώρηση απαίτησης). Με κριτήριο το εάν για τη δικαιοπραξία ο Νόμος απαιτεί την τήρηση συστατικού τύπου ή όχι, διακρίνουμε τις τυπικές δικαιοπραξίες,για την έγκυρη κατάρτιση των οποίων απαιτείται η τήρηση ορισμένου (συστατικού) τύπου (λ.χ. πώληση ακινήτου,διαθήκη),από τις άτυπες δικαιοπραξίες,για την έγκυρη κατάρτιση των οποίων δεν είναι απαραίτητη η τήρηση ορισμένου τύπου (πώληση κινητού, μίσθωση, σύμβαση εργασίας). 5.3.Προϋποθέσεις εγκυρότητας των δικαιοπραξιών Βασικές προϋποθέσεις για να είναι έγκυρη μια δικαιοπραξία είναι α)αυτοί που την τέλεσαν να έχουν ικανότητα για δικαιοπραξία (δηλαδή κατά κανόνα να είναι ενήλικοι και να μην έχουν κηρυχθεί σε δικαστική συμπαράσταση),β)το περιεχόμενό της να μην αντίκειται στον Νόμο ή τα χρηστά ήθη, γ) να έχει τελεσθεί με τον τύπο (συστατικό τύπο) που τυχόν απαιτεί ο Νόμος (συμβολαιογραφικό έγγραφο, ιδιωτικό έγγραφο,έγγραφο βέβαιης χρονολογίας),δ)να μη διαφέρει η δήλωση βούλησης από την αληθινή βούληση αυτού που τελεί τη δικαιοπραξία. Παραδείγματα: α) Ο Α, δεκατεσσάρων ετών, αγοράζει ένα σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών από τον έμπορο Β έναντι τιμήματος ευρώ. Η πώληση είναι άκυρη,διότι ο Α δεν έχει ικανότητα για δικαιοπραξία. β)ο Γ συμφωνεί με τον Δ να του κατασκευάσει 46

10 ιστοσελίδα,από την οποία θα προβάλλονται πορνογραφήματα. Η σύμβαση έργου είναι άκυρη, διότι το περιεχόμενό της αντίκειται στα χρηστά ήθη. γ) Ο Ε αγοράζει ένα διαμέρισμα από τον Ζ με ιδιωτικό συμφωνητικό. Η πώληση είναι άκυρη, διότι κάθε σύμβαση που αφορά ακίνητα πρέπει να γίνεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο (έλλειψη συστατικού τύπου).δ)ο Η, απειλώντας τον Θ με πιστόλι, τον αναγκάζει να του πουλήσει για ένα ευτελές ποσό ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο. 6. ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΟΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟ Μεταξύ εκείνων των συμβάσεων που αναμένεται να συνάψει ο μηχανολόγος κατά την άσκηση του επαγγέλματός του αναφέρουμε ιδίως τις εξής: α)πώληση (513επΑΚ) : η ενοχική σύμβαση με την οποία ο πωλητής υπόσχεται να μεταβιβάσει την κυριότητα του πωλούμενου πράγματος στον αγοραστή έναντι συμφωνημένου τιμήματος. Πρέπει να προσεχθεί εδώ ότι η πώληση προηγείται της μεταβίβασης της κυριότητας του πωλούμενου πράγματος ή γίνεται συγχρόνως με αυτήν,αλλά οπωσδήποτε δεν ταυτίζεται με αυτήν. Ο πωλητής υποχρεούται να παραδώσει το πωλούμενο πράγμα χωρίς αυτό να έχει πραγματικά ελαττώματα ή νομικά ελαττώματα 3 και με τις ιδιότητες που έχουν συμφωνηθεί. Σε περίπτωση έλλειψης των συμφωνημένων ιδιοτήτων ή υπάρξεων πραγματικών ελαττωμάτων, ο αγοραστής δικαιούται : α)να ζητήσει τη διόρθωση ή την αντικατάσταση του του πωλούμενου πράγματος ή β)να ζητήσει μείωση του τιμήματος ή γ) να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση (να μην το αγοράσει δηλαδή το πωλούμενο πράγμα) και να ζητήσει αποζημίωση. β)μίσθωση (574επΑΚ): η ενοχική σύμβαση με την οποία ο εκμισθωτής παραχωρεί τη χρήση ορισμένου κινητού ή ακίνητου πράγματος (μίσθιο) στον μισθωτή για ορισμένο ή αόριστο χρόνο έναντι της υποχρεώσεως του μισθωτή να καταβάλλει το συμφωνημένο μίσθωμα. Οι πιο διαδεδομένες μισθώσεις σήμερα είναι οι μισθώσεις κατοικίας και οι μισθώσεις επαγγελματικής στέγης. Παραδείγματα: α)ο μηχανολόγος Φ (μισθωτής) μισθώνει ένα χώρο (μίσθιο) από τον ιδιοκτήτη του Ν (εκμισθωτή) για να τον χρησιμοποιήσει ως εργαστήριο,έναντι μηνιαίου μισθώματος τριακοσίων (300) 3 «Νομικό ελάττωμα» στην πώληση καλείται το δικαίωμα τρίτου (δηλ. κάποιου άλλου,εκτός του πωλητή και του αγοραστή). 47

11 ευρώ. β) Ο μηχανολόγος Χ (μισθωτής) μισθώνει ένα φορτηγό αυτοκίνητο (μίσθιο) από τον ιδιοκτήτη του Ω (εκμισθωτή),για μία ημέρα, έναντι μισθώματος διακοσίων (200) ευρώ, για να μεταφέρει τον επαγγελματικό εξοπλισμό του, στη βιομηχανία «ΖΗΤΑ»,όπου θα εκτελέσει εργασίες μηχανολογικής φύσεως. γ)δάνειο (806επΑΚ) : η ενοχική σύμβαση με την οποία ο δανειοδότης μεταβιβάζει κατά κυριότητα στον δανειολήπτη χρήματα ή άλλα αντικαταστατά πράγματα έναντι της υποχρεώσεως του δανειολήπτη να του μεταβιβάσει,μετά τη λήψη του δανείου, όμοια πράγματα της ίδιας ποσότητας και ποιότητας. Λ.χ. ο μηχανολόγος Δ συνάπτει σύμβαση δανείου με την Τράπεζα «ΒΗΤΑ»,προκειμένου να εξεύρει τα απαιτούμενα χρήματα για να προμηθευθεί τον εξοπλισμό του καταστήματός του. δ)χρησιδάνειο (810επΑΚ): η ενοχική σύμβαση με την οποία ο ένας από τους συμβαλλόμενους (χρήστης) παραχωρεί τη χρήση ορισμένου πράγματος στον άλλο (χρησάμενο) για ορισμένο ή αόριστο χρόνο, χωρίς αντάλλαγμα, και αυτός υποχρεούται να το επιστρέψει μετά τη λήξη της σύμβασης. Λ.χ. ο μηχανολόγος Σ δίνει στον φίλο και συνάδελφό του Υ τα εργαλεία του,προκειμένου αυτός να τα χρησιμοποιήσει για την εκτέλεση μιας εργασίας μηχανολογικής φύσης και μετά αυτός να του τα επιστρέψει. ε)σύμβαση έργου (681ΑΚ) : η ενοχική σύμβαση με την οποία ο εργολάβος έχει την υποχρέωση να εκτελέσει ορισμένο έργο έναντι της αμοιβής που θα του καταβάλει ο εργοδότης. Λ.χ. ο μηχανολόγος Χ,ελεύθερος επαγγελματίας, επισκευάζει ένα συγκεκριμένο μηχάνημα του βιομηχάνου Ψ,έναντι συμφωνημένης αμοιβής ευρώ. στ)σύμβαση εργασίας : η ενοχική σύμβαση με την οποία ο εργαζόμενος παρέχει την εργασία του στον εργοδότη, για ορισμένο ή αόριστο χρόνο, έναντι της συμφωνημένης αμοιβής. Η σύμβαση εργασίας μπορεί να αφορά εξαρτημένη εργασία (όταν υπάρχει διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη) ή ανεξάρτητη εργασία (όταν δεν υπάρχει διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη). Για τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας βλ. Κεφάλαιο Ζ. Οι συμβάσεις που μπορεί να συναφθούν στα πλαίσια των επαγγελματικών δραστηριοτήτων του μηχανολόγου είναι απειράριθμές και μπορεί να έχουν 48

12 χαρακτήρα μεικτό,να συνδυάζουν δηλαδή στοιχεία από άλλες συμβάσεις που προβλέπονται στο Νόμο. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1. Να βρείτε και να φυλλομετρήσετε τον Αστικό Κώδικα. Διαβάστε κάποια άρθρα του κατά την επιλογή σας (ενασχόληση 30 ). Σημειώστε τις εντυπώσεις που αποκομίσατε. 2.Προσδιορίστε τους όρους: α)νομικό πρόσωπο,β)δικαίωμα, γ)αξίωση, δ)δικαιοπραξία, ε)αδικοπραξία. 3.Τι είδους δικαιοπραξία είναι η πώληση κινητού πράγματος (λ.χ. μιας οθόνης ηλεκτρονικού υπολογιστή); 4.Αναφέρετε ένα παράδειγμα κατάχρησης δικαιώματος χρήστη συνδρομητή υπηρεσιών διαδικτύου. 5.Ποιεις οι διαφορές δανείου και χρησιδανείου; 49