Εξάσκηση επιδεξιότητας

Transcript

1 13 Εξάσκηση επιδεξιότητας Εξάσκηση επιδεξιότητας Ο όρος «επιδεξιότητα» χρησιμοποιείται σε ένα μεγάλο εύρος κινητικών δραστηριοτήτων και δηλώνει την ικανότητα της γρήγορης και αποτελεσματικής επίλυσης κινητικών προβλημάτων στον αθλητισμό και την καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, στον αθλητισμό η λέξη «επιδεξιότητα» χρησιμοποιείται, για να χαρακτηρίσει τον ποδοσφαιριστή που «μιλά» στην μπάλα, αλλά και για το χορευτή που εντυπωσιάζει με την αρμονία και τη χάρη των κινήσεών του. Σε σχέση με την καθημερινή ζωή, επιδέξιος θεωρείται π.χ. ένας οδηγός που με κατάλληλους χειρισμούς του αυτοκινήτου αποφεύγει κάποιο τρακάρισμα ή κάποιος που σκόνταψε κατά λάθος και παρόλα αυτά διατήρησε την ισορροπία του και γλύτωσε την πτώση. Σύμφωνα με τους Meinel και Schnabel (2007), η επιδεξιότητα στηρίζεται στις διαδικασίες καθοδήγησης και ρύθμισης των κινήσεων (κινητικός έλεγχος). Οι σημαντικότερες διαδικασίες κινητικού ελέγχου είναι η εξής: Η πρόσληψη και επεξεργασία πληροφοριών μέσω αναλυτών (π.χ. ξαφνικά νιώθω ότι χάνω την ισορροπία σε ένα έδαφος που γλιστρά). Ο προγραμματισμός της κινητικής εκτέλεσης (προγραμματίζω να αποφύγω την πτώση με την κατάλληλη τοποθέτηση χεριών και ποδιών). Η παροχή ώσεων καθοδήγησης του νευρικού συστήματος (δίνω την εντολή στους μύες). Η σύγκριση του αποτελέσματος με αυτό που είχε προγραμματιστεί (διαπιστώνω ότι η πτώση συνεχίζεται). Η παροχή εντολών διόρθωσης στους μύες (γέρνω στο πλάι και ακουμπώ το χέρι στο έδαφος, για να γλυτώσω τα χειρότερα). Οι διαδικασίες κινητικού ελέγχου ακολουθούν τους ίδιους κανόνες σε όλους τους ανθρώπους. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι λαμβάνουν χώρα σε όλους τους ανθρώπους με την ίδια ταχύτητα και ακρίβεια. Για παράδειγμα, κάποιος άνθρωπος μπορεί πιο εύκολα να ανακτήσει την ισορροπία του σε σχέση με κάποιον άλλο, στον οποίο οι αντίστοιχες διαδικασίες καθοδήγησης και ρύθμισης δεν είναι το ίδιο ανεπτυγμένες. Η σπουδαιότητα της επιδεξιότητας έγκειται στο γεγονός ότι καθορίζει: Την ταχύτητα εκμάθησης των δεξιοτήτων. Την ποιότητα εκτέλεσης τους. Την αποτελεσματική εκτέλεση των δεξιοτήτων ανάλογα με την περίσταση. Εξαιτίας της γενικότητας του όρου «επιδεξιότητα» και των πολλών ικανοτήτων που αυτή περιλαμβάνει, ήταν δύσκολο να δημιουργηθούν μέθοδοι για την εξάσκησή της. Κατά καιρούς παρουσιάστηκαν πολλά μοντέλα για την εξάσκηση της επιδεξιότητας (Neumaier, 2001). Από

2 380 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ αυτά τα μοντέλα θεωρώ ως το καταλληλότερο για το σχολείο το μοντέλο του Hirtz, (1985). Η επιλογή του συγκεκριμένου μοντέλου οφείλεται: (α) στο επαρκές θεωρητικό του υπόβαθρο, (β) στις πολλές έρευνες που το στηρίζουν και (γ) στο ότι εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια με επιτυχία σε αναλυτικά προγράμματα σχολείων διάφορων χωρών κεντρικής Ευρώπης (π.χ. Γερμανία, Ελβετία, Αυστρία κτλ.). Σύμφωνα με το μοντέλο του Hirtz, (1995), η επιδεξιότητα αποτελείται από 5 συντονιστικές ικανότητες: Ικανότητα ισορροπίας. Είναι η ικανότητα που επιτρέπει τη διατήρηση ή επανάκτηση της ισορροπίας, κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των δεξιοτήτων. Ρυθμική ικανότητα. Είναι η ικανότητα προσαρμογής της εκτέλεσης των δεξιοτήτων σε εξωτερικά ή εσωτερικά ρυθμικά ερεθίσματα. Ικανότητα προσανατολισμού. Είναι η ικανότητα να διατηρεί κάποιος τον προσανατολισμό του στο χώρο σε σχέση με τα όρια ενός γηπέδου ή/και με κινούμενα αντικείμενα (π.χ. παίκτες, μπάλα). Ικανότητα αντίδρασης. Είναι η ικανότητα της γρήγορης αντίδρασης σε διάφορα είδη ερεθισμάτων (ακουστικά, οπτικά, αφής, κιναίσθησης). Ικανότητα διαφοροποίησης. Είναι η ικανότητα εκτέλεσης δεξιοτήτων με ακρίβεια, στις οποίες τον καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η δοσολογία της δύναμης. Εάν κάποιος εξασκήσει τις 5 συντονιστικές ικανότητες, τότε θα βελτιώσει και την επιδεξιότητά του. Σύμφωνα με έρευνες, οι ηλικίες των παιδιών του δημοτικού σχολείου είναι ιδανικές για την ανάπτυξη των συντονιστικών ικανοτήτων (Καμπάς & Χατζόπουλος, 2003). Εάν κάποιο παιδί δεν εξασκήσει τις συντονιστικές ικανότητες (την επιδεξιότητα) στις κρίσιμες ηλικίες (κυρίως 6-12 χρονών), τότε δε θα μπορέσει ποτέ να αναπληρώσει το χαμένο έδαφος (Roth, 1998b). Διαφορά συντονιστικών ικανοτήτων και φυσικών ικανοτήτων Σύμφωνα με το μοντέλο του Hirtz, (1995), η βελτίωση της επιδεξιότητας στηρίζεται στη βελτίωση των 5 συντονιστικών ικανοτήτων. Κάτι ανάλογο ισχύει και για το μοντέλο της φυσικής κατάστασης που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, η φυσική κατάσταση περιλαμβάνει τις φυσικές ικανότητες: (α) δύναμη, (β) ταχύτητα, (γ) αντοχή και (δ) ευκαμψία. Ωστόσο, η διαφορά των συντονιστικών ικανοτήτων από τις φυσικές ικανότητες έγκειται στο ότι: οι συντονιστικές ικανότητες αναφέρονται κυρίως σε διαδικασίες ελέγχου των κινήσεων, ενώ οι φυσικές ικανότητες αναφέρονται κυρίως στις ενεργειακές διαδικασίες (Martin, Carl & Lehnertz, 2001). Για παράδειγμα, η ικανότητα ισορροπίας σχετίζεται κυρίως με διαδικασίες κατάλληλου ελέγχου (καθοδήγησης) των κινήσεων, ώστε να διατηρήσουμε ή να επανακτήσουμε την ισορροπία μας. Αντίθετα, η «δύναμη» που ανήκει στις φυσικές ικανότητες έχει περισσότερο να κάνει με διαδικασίες ενέργειας. Με βάση αυτό το σκεπτικό, ίσως, η ευκαμψία θα ήταν καλύτερο να τοποθετούνταν ανάμεσα στα δυο θεωρητικά μοντέλα της επιδεξιότητας και της φυσικής κατάστασης (Σχ. 1).

3 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 381 Σχ. 1: Μοντέλο κινητικών ικανοτήτων Θεωρώ μια περαιτέρω συζήτηση πάνω στο θέμα της ευκαμψίας ότι θα ξεπερνούσε το στόχο αυτού του βιβλίου. Καταλληλότερες για την επίλυση παρόμοιων προβλημάτων θεωρώ τις επιστήμες της Προπονητικής και της Κινητικής Μάθησης. Για την επιστήμη της Διδακτικής, που αποτελεί το θέμα του συγκεκριμένου βιβλίου, είναι σημαντικό να πάρουμε από την κάθε επιστήμη τις προτάσεις της για τη βελτίωση της κινητικής απόδοσης των μαθητών. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δίνω ιδιαίτερη βαρύτητα πιο κάτω στον τρόπο εξάσκησης των συντονιστικών ικανοτήτων και όχι στο θεωρητικό υπόβαθρο. Για περισσότερες πληροφορίες, ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης παραπέμπεται στις εργασίες των Martin, Carl και Lehnertz (2001) και Χατζόπουλος (2004). Σχέση συντονιστικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων Στο παρόν σύγγραμμα, η δεξιότητα (τεχνική) ορίζεται ως μια κίνηση (ή σύνολο κινήσεων) που έχει δοκιμαστεί και θεωρείται αποτελεσματική για την επίλυση ενός αθλητικού προβλήματος (Martin, Carl & Lehnertz, 2001). Η δεξιότητα παίζει το ρόλο του μοντέλου για την αποτελεσματική αντιμετώπιση ενός αθλητικού προβλήματος. Για παράδειγμα, στη δεξιότητα «σουτ στο μπάσκετ», θεωρείται ότι το σπάσιμο του καρπού αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας, για να μπει το καλάθι. Το κοινό σημείο των δεξιοτήτων και των συντονιστικών ικανοτήτων είναι ότι και τα δυο στηρίζονται στις διαδικασίες ελέγχου της κίνησης (επεξεργασία πληροφοριών, εντολές στους μύες κτλ.). Η διαφορά τους, έγκειται στο εύρος της χρησιμοποίησής τους. Η δεξιότητα είναι μια εξειδικευμένη κίνηση και χρησιμοποιείται ως μοντέλο για την επίλυση ενός μόνο συγκεκριμένου αθλητικού προβλήματος. Αντίθετα, μια συντονιστική ικανότητα, είναι απαραίτητη για την εκτέλεση πολλών δεξιοτήτων (Hirtz, 1995). Για παράδειγμα, η ικανότητα αντίδρασης είναι απαραίτητη στον τερματοφύλακα που θέλει να αποκρούσει ένα σουτ με το ένα χέρι (δεξιότητα, τεχνική απόκρουσης). Ωστόσο, η ικανότητα αντίδρασης είναι απαραίτητη και στον τενίστα που έχει κατέβει στο φιλέ και θέλει να «απαντήσει» σε μια μπαλιά με βόλεϊ (συγκεκριμένη δεξιότητα στο τένις). Όσον αφορά στο ποια από τις συμμετέχουσες συντονιστικές ικανότητες είναι σημαντικότερη για την εκτέλεση των δεξιοτήτων, αυτό εξαρτάται από το είδος της δεξιότητας και τις επικρατούσες συνθήκες εκτέλεσης. Η επιτυχής εκτέλεση των δεξιοτήτων στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ενός παιχνιδιού εξαρτάται από το επίπεδο ανά-

4 382 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ πτυξης των συντονιστικών ικανοτήτων (επιδεξιότητα). Εξάσκηση συντονιστικών ικανοτήτων Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται παιχνίδια για την εξάσκηση των 5 συντονιστικών ικανοτήτων: Ικανότητα ισορροπίας. Ρυθμική ικανότητα. Ικανότητα προσανατολισμού. Ικανότητα αντίδρασης. Ικανότητα διαφοροποίησης. Σύμφωνα με τους Meinel και Schnabel (2007), ο έλεγχος της ισορροπίας διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες: Στατική ισορροπία. Είναι η διατήρηση της ισορροπίας σε καταστάσεις ακινησίας ή σε πολύ αργές κινήσεις. Δυναμική ισορροπία. Είναι η διατήρηση ή/και επανάκτηση της ισορροπίας σε καταστάσεις γρήγορων μετακινήσεων του σώματος. Ισορροπία αντικειμένων. Για παράδειγμα, η ισορροπία μιας ράβδου ή μιας περιστρεφόμενης μπάλας με τον δείκτη (Εικ. 2. ) κτλ. Λίγα λόγια για τη σπουδαιότητα της ισορροπίας Εξαιτίας της όρθιας θέσης του ανθρώπινου σώματος, ο έλεγχος της ισορροπίας είναι μια συνεχής ρυθμιστική διαδικασία. Όταν νιώθουμε ότι χάνουμε την ισορροπία μας, αμέσως διακόπτουμε οτιδήποτε προγραμματίσαμε να κάνουμε και προσπαθούμε με διάφορες διορθωτικές κινήσεις να αποφύγουμε την πτώση. Ωστόσο, στις αθλοπαιδιές και γενικότερα στον αθλητισμό, για την εκτέλεση ορισμένων δεξιοτήτων επιδιώκεται συνειδητά η δημιουργία καταστάσεων ασταθούς ισορροπίας με συνέπεια την πτώση (Marees & Brach, 1997). Ένα παράδειγμα αποτελεί το ανάποδο ψαλίδι στο ποδόσφαιρο (Εικ. 1). Εικ. 1: Ανάποδο ψαλίδι Εικ. 2: Ισορροπία αντικειμένων Η σπουδαιότητα της ισορροπίας για την εκτέλεση δεξιοτήτων είναι αναμφισβήτητη. Επίσης, οι ηλικίες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης θεωρούνται ιδανικές για την εξάσκησή της (Kirchner & Fishburne, 1998). Παρόλα αυτά, σπάνια οι εκπαιδευτικοί Φ.Α. προβαίνουν σε μια προγραμματισμένη εξάσκηση της ισορροπίας. Σε προσωπικές συζητήσεις με εκπαιδευτικούς, ως βασικοί λόγοι αναφέρονται η έλλειψη εξειδικευμένων οργάνων (στρώματα, δοκοί ισορροπίας κτλ.), καθώς και ο κίνδυνος τραυματισμού των παιδιών. Λαμβάνοντας υπόψη τους ενδοιασμούς των συναδέλφων περιγράφω στο επόμενο κεφάλαιο ορισμένες βασικές αρχές και ασκήσεις για την ασφαλή εξάσκηση της ισορροπίας.

5 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 383 Μεθοδικές αρχές ενός προγράμματος εξάσκησης ισορροπίας Κατά την εξάσκηση της ισορροπίας, είναι σημαντικό να αποκτήσουν οι μαθητές εμπειρίες σχετικές με τις παρακάτω βασικές αρχές (Χατζόπουλος, Κοφτερού & Γεωργίου (2003): Όσο χαμηλότερα βρίσκεται το κέντρο βάρους κάποιου, τόσο καλύτερη ισορροπία έχει. Γι αυτό, στην προσγείωση μετά από κάποιο μεγάλο άλμα ή όταν θέλουμε να σταματήσουμε το τρέξιμο, λυγίζουμε τα γόνατα. Με το που λυγίζουμε τα γόνατα, αμέσως χαμηλώνει το κέντρο βάρους του σώματός μας, διατηρούμε την ισορροπία μας και αποφεύγουμε την πτώση. Όσο μεγαλύτερη είναι η επιφάνεια στήριξης κάποιου, τόσο πιο δύσκολο είναι να χάσει την ισορροπία του. Για παράδειγμα, όταν κάποιος στηρίζεται σε όλο το πέλμα του ποδιού, έχει καλύτερη ισορροπία από ό,τι, όταν στηρίζεται μόνο στα δάχτυλα (μύτη του ποδιού). Επίσης, όταν κάποιος στηρίζεται σε 3-4 σημεία του σώματος (Εικ. 4), τότε είναι πιο σταθερός από ό,τι, αν στηριζόταν μόνο σε ένα (Εικ. 3.). Αυτό μπορούν να το βιώσουν οι μαθητές με παιχνίδια «σπρωξίματος». Για παράδειγμα, όταν κάποιος στηρίζεται μόνο στα δυο του πόδια και σπρωχθεί, χάνει ευκολότερα την ισορροπία του, από ό,τι, αν στηριζόταν ταυτόχρονα στα χέρια και τα πόδια (π.χ. στήριξη στα τέσσερα, όπως ένα σκυλάκι). Εικ. 3: Ισορροπία στο ένα πόδι Εικ. 4: Ισορροπία σε 4 σημεία Τα ανοιχτά χέρια βοηθούν αποτελεσματικά στη διατήρηση της ισορροπίας. Γι αυτό το λόγο οι ακροβάτες στο τσίρκο, όταν ισορροπούν πάνω στο σκοινί, κρατούν στα χέρια τους μια μεγάλη ράβδο (Σκ. 1). Σκ. 1: Ισορροπία ακροβάτη (Bucher, 1999) Το βλέμμα βοηθά πολύ στη διατήρηση της ισορροπίας. Όταν κάποιος εστιάζει το βλέμμα του σε ένα σταθερό σημείο (π.χ. ένα σημάδι στον τοίχο), τότε αυτό τον βοηθά να διατηρεί την ισορροπία του. Οι μαθητές μπορούν να το δοκιμάσουν, όταν ισορροπούν πάνω σε δοκό. Επίσης, μπορούν να το δοκιμάσουν, και όταν κάνουν περιστροφές γύρω από τον άξονά τους (Chatzopoulos, Georgiou & Kofterou, 2002). Η εξάσκηση της ισορροπίας προσφέρει επίσης μια πολύ καλή ευκαιρία για συζήτηση σχετικά με τη στάση που θα πρέπει να έχει το σώμα μας, όταν περπατάμε. Ως παράδειγμα, μπορεί

6 384 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ να χρησιμοποιηθεί η άσκηση στην οποία τα παιδιά ισορροπούν εναλλάξ στο κεφάλι και την πλάτη ένα βιβλίο, για να συνειδητοποιήσουν την έκταση και κάμψη της σπονδυλικής στήλης (Εικ. 5. ) Μεταξύ των ασκήσεων ισορροπίας να μεσολαβούν και κάποιες χαλαρωτικές ασκήσεις. Η εξάσκηση της ισορροπίας είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική, όχι μόνο από άποψη σωματικής κούρασης, αλλά και αυτοσυγκέντρωσης. Εικ. 5: Ισορροπία ενός βιβλίου στην πλάτη και το κεφάλι. Ως σημαντικά ποιοτικά κριτήρια για τη διατήρηση της ισορροπίας θα πρότεινα: Πόδια λυγισμένα Χέρια ανοιχτά Βλέμμα σε σταθερό σημείο Επίσης οι Zimmer και Cicurs (1995) προτείνουν τα εξής: Η εξάσκηση της ισορροπίας να γίνεται στην αρχή της διδακτικής ώρας, γιατί απαιτείται ένα ξεκούραστο κεντρικό νευρικό σύστημα. Το ίδιο ισχύει και για την εξάσκηση όλων των συντονιστικών ικανοτήτων. Η διάρκεια εξάσκησης της ισορροπίας να κυμαίνεται μεταξύ Ένας εμπειρικός κανόνας είναι ότι η εξάσκηση διαρκεί τόσα λεπτά όση είναι η ηλικία των παιδιών. Ωστόσο, εγώ θα πρόσθετα ότι η εξάσκηση εξαρτάται και από την ένταση των ασκήσεων. Μόλις νιώσει ο εκπαιδευτικός ότι οι μαθητές χάνουν την αυτοσυγκέντρωσή τους λόγω κούρασης, θα πρέπει να διακόψει αμέσως την εξάσκηση για την αποφυγή τραυματισμών. Οδηγίες για την εξάσκηση της δυναμικής ισορροπίας Για την εξάσκηση της ισορροπίας απαιτούνται στενές επιφάνειες. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της έλλειψης οργάνων στα ελληνικά σχολεία, προτείνεται να απευθυνθεί ο εκπαιδευτικός σε έναν ξυλουργό, για την κατασκευή δοκών ισορροπίας με διαστάσεις: 5 εκ ύψος, 10 εκ επιφάνεια ισορροπίας και 2μ μήκος. Για να μην αναποδογυρίζουν εύκολα οι δοκοί, προτείνω να υποστηρίζονται στο πλάι όπως στο Σχ. 2. Επίσης, για να μη γλιστράνε οι δοκοί, σε περίπτωση που χρησιμοποιηθούν στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, μια επένδυση με καουτσούκ (πλαστικό) στην κάτω πλευρά θα μπορούσε να βοηθήσει ιδιαίτερα. Σχ. 2: Δοκός ισορροπίας Η σειρά διαδοχής της αύξησης του βαθμού δυσκολίας για την εξάσκηση της δυναμικής ισορροπίας είναι η εξής: Εξάσκηση ισορροπίας σε σταθερό έδαφος (π.χ. κατά μήκος κολλητικής ταινίας). Πάνω σε δοκό ισορροπίας. Ανύψωση δοκού από το έδαφος (Σκ. 2). Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν

7 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 385 στρώματα, προτείνεται από τον Kosel (1998), για την αποφυγή τραυματισμών, η απόσταση της δοκού από το έδαφος να μην υπερβαίνει τα 50 εκ. Σκ. 2: Ισορροπία σε υπερυψωμένο επίπεδο (Kosel, 1998) Βάδισμα σε δοκό με ελαφριά κλίση (Σκ. 3). Προσοχή! Εάν σε ένα σχολείο δεν υπάρχει κάποιος πάγκος και πολύζυγα για τη στερέωση, τότε δύσκολα μπορεί να επιτευχθεί κεκλιμένο επίπεδο. Σκ. 3: Ισορροπία σε κεκλιμένο επίπεδο (Kosel, 1998) Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν τα κατάλληλα όργανα, προτείνω να αποφεύγεται η ανύψωση της δοκού ισορροπίας από το έδαφος. Οδηγίες για την εξάσκηση στατικής ισορροπίας Για την εξάσκηση της στατικής ισορροπίας, προτείνεται τα παιδιά να ισορροπούν σε διάφορα σημεία του σώματός τους: Μετά από οριζόντια μετακίνηση (βάδισμα μπρος-πίσω, τρέξιμο κτλ.). Για παράδειγμα, τα παιδιά τρέχουν στον χώρο και με το σφύριγμα ισορροπούν στο ένα πόδι. Μετά από περιστροφές γύρω από τον κάθετο άξονα του σώματός τους. Μετά από κάθετη μετακίνηση. Για παράδειγμα, μετά από άλμα από χαμηλό σκαλοπάτι προσγειώνονται στο ένα πόδι. Μετακινούν με αργές κινήσεις το κέντρο βάρους (π.χ. μετακίνηση της στάσης των χεριών, ποδιών κτλ.). Με τα μάτια ανοιχτά, με τα μάτια κλειστά και τέλος παρακολουθώντας κινούμενα αντικείμενα (π.χ. κάποιο παιδί που τρέχει). Ο χρόνος που προτείνεται να μένουν τα παιδιά σε θέσεις στατικής, για εξάσκηση, κυμαίνεται σύμφωνα με τον Pangrazi (1998) ανάμεσα στα 3-5. Αντίθετα, στην εξέταση της στατικής ισορροπίας (τεστ), όπου τα παιδιά ισορροπούν στο ένα πόδι, προτείνεται στο τεστ της Sherrill (1993), αλλά και στο Bruininks-Oseretsky test, να διατηρούν τα παιδιά τη στάση αυτή το ανώτερο για 10 (Bruininks, 1978). Ισορροπία αντικειμένων Η ισορροπία αντικειμένων (μπάλες, ράβδοι κτλ.) με διάφορα σημεία του σώματος (κεφάλι, χέρια κτλ.), μπορεί να γίνει σε συνδυασμό με τις ασκήσεις για την εξάσκηση της στατικής και της δυναμικής ισορροπίας. Παρακάτω ακολουθούν επιλεγμένες ασκήσεις και παιχνίδια για την ισορροπία, τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν στην αυλή του σχολείου χωρίς να χρειάζονται ιδιαίτερα όργανα. Ο στόχος της παρουσίασής τους είναι να δοθούν ερεθίσματα στους εκπαιδευτικούς και όχι να εφαρμοστούν ακριβώς όπως περιγράφονται.

8 386 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Α Β Γ Δ Εικ. 6: Εικόνες Α-Δ, ιδέες για την ισορροπία αντικειμένων Επιλεγμένα παραδείγματα εξάσκησης ισορροπίας Παιχνίδια σε μια γραμμή στο έδαφος Πάνω σε μια γραμμή στο έδαφος: έχουν ανοιχτά χέρια, κάνουν περιστροφή 180ο (360ο ) και σταματούν όπως ένας ακροβάτης πάνω σε σχοινί (Σκ. 4). Σκ. 4: Ένας μαθητής έχει ανοιχτά χέρια και περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του Κάνουν γρήγορες περιστροφές γύρω από τον εαυτό τους και σταματάνε απότομα (αγαπημένο παιχνίδι των μαθητών). Μετά από περιστροφή στέκονται στο ένα πόδι με κλειστά μάτια κτλ. Ο κήπος με τα αγάλματα Τα παιδιά είναι χωρισμένα σε ζευγάρια κατά μήκος της πλάγιας γραμμής του γηπέδου του μπάσκετ. Αυτά που είναι μέσα στο γήπεδο είναι τα προς διαμόρφωση αγάλματα, αυτά από έξω είναι οι γλύπτες. Οι γλύπτες φτιάχνουν αγάλματα σε διάφορες στάσεις ισορροπίας. Στη συνέχεια περνά η ομάδα των γλυπτών μπροστά από τα αγάλματα και προσπαθούν να ανακαλύψουν τι αναπαριστούν. Παραδείγματα (Σκ. 5): Ο πελαργός. Τα παιδιά στέκονται στο ένα πόδι και παίρνουν τη στάση του πελαργού. Η καμήλα. Το παιδί έχει γερμένο το κορμί μπροστά και ενώνει τα χέρια του πίσω τεντωμένα σχηματίζοντας την καμπούρα της καμήλας. Ο ποδοσφαιριστής. Τα παιδιά αναπαριστούν έναν ποδοσφαιριστή τη στιγμή του λακτίσματος της μπάλας. Το σκυλάκι. Τα παιδιά αναπαριστούν ένα σκυλάκι σε μια καθαρά προσωπική στιγμή του. Σκ. 5: Τα αγάλματα αναπαριστούν έναν πελαργό, έναν ποδοσφαιριστή, μια καμήλα και ένα σκυλάκι σε προσωπική στιγμή.

9 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 389 Διάφορες μορφές στήριξης Στηριζόμαστε στα τέσσερα και ισορροπούμε μια μπάλα σε διάφορες θέσεις. του πλινθίου (Εικ. 11) περνάμε πάνω από εμπόδια (Εικ. 13). Εικ.9: Στα τέσσερα ισορροπία μιας μπάλας Είμαστε στα τέσσερα και σημαδεύουμε με το κεφάλι (το γόνατο κτλ.) με μια μπάλα κάποιο στόχο. Εικ. 11: Άλματα παράλληλα στο πλινθίο (λαγουδάκια) Εικ. 10: Σημάδι με το κεφάλι Στηριζόμαστε στα χέρια και κάνουμε αλματάκια από τη μια και την άλλη πλευρά Εικ. 12: Άλματα κάθετα στο πλινθίο

10 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 391 Ορισμένες από τις ασκήσεις εμπεριέχουν μεγάλο ρίσκο για τη σωματική ασφάλεια των μαθητών. Χωρίς τη συνεργασία και την αμοιβαία εμπιστοσύνη είναι αδύνατη η επίτευξη του στόχου. Οπότε, είναι ιδανικές για την ανάπτυξη της συνεργασίας και την εξασφάλιση δυνατών δεσμών μεταξύ των μαθητών. Διάφορα σχήματα σε θέσεις ισορροπίας Οι μαθητές αναπαριστούν με το σώμα τους σε θέσεις ισορροπίας διάφορα αντικείμενα. Επίσης, τους δίνουμε τη δυνατότητα να βρουν με το ζευγάρι τους ή σε τριάδες διάφορα σχήματα και θέσεις ισορροπίας. Για παράδειγμα, πύργος, άγαλμα, άλογο με αναβάτη, αεροπλάνο, ρόδα κτλ. Εικ. 16: Βρες το σημείο ισορροπίας με το ζευγάρι Διπλός πάγκος Τα γόνατα είναι στα όρια της λεκάνης Δεν πατάμε στη σπονδυλική στήλη. Τα χέρια στους ώμους. Εικ. 14: Αεροπλάνο Όρθιος στο παγκάκι Στηριζόμαστε στους ώμους και τη λεκάνη. Ποτέ δεν ασκούμε πίεση στη μέση. Εικ. 15: Πλάτη-πλάτη

11 394 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Τεστ ισορροπίας Τεστ 1. Δυναμική ισορροπίαβάδισμα (Εικ. 20) Το τεστ προτείνεται για τις πρώτες τάξεις, ιδιαίτερα την Α δημοτικού. Για την εκτέλεσή του απαιτείται μια κολλητική ταινία 5εκ. Ο μαθητής έχει τα χέρια του στη μέση και περπατά σε μια ταινία μήκους 3μ με τον ίδιο τρόπο, όπως όταν κάνουν ποδαράκι, για να χωρίσουν ομάδες (μύτη-φτέρνα). Περπατά φέρνοντας τη φτέρνα του μπροστινού ποδιού στη μύτη του πίσω ποδιού (Bruininks, 1978). Εικ. 20: Τεστ ισορροπίας, το ποδαράκι (μύτη-φτέρνα) Ο εξεταστής σημειώνει τον αριθμό των σωστών βημάτων. Το «άριστα» είναι η εκτέλεση 6 βημάτων χωρίς να χάσει την ισορροπία του (ακουμπήσει εκτός ταινίας). Τεστ 2. Δυναμική ισορροπία Ο μαθητής βαδίζει πάνω σε μια δοκό στερεωμένη στο έδαφος (10εκ πλάτος, 5εκ ύψος). Πάνω στη δοκό έχει τοποθετηθεί ένας κώνος με ύψος λίγο πιο χαμηλό από το ύψος του γονάτου. Ο μαθητής έχει 2 προσπάθειες στη διάθεσή του, για να περάσει πάνω από τον κώνο, χωρίς να πέσει κάτω από τη δοκό. Τεστ με μια μπάλα στη δοκό και βάδισμα με την όπισθεν Με μια ιατρική μπάλα στο κεφάλι (αν δεν υπάρχει μπάλα μπάσκετ) περπατάς πάνω στη δοκό μέχρι τη μέση (Εικ. 21.). Κάνεις μισή στροφή(180 ο ) και πηγαίνεις με την όπισθεν μέχρι την άκρη. Επιστρέφεις στη μέση περπατώντας μπροστά, κάνεις πάλι μισή στροφή και πηγαίνεις με την όπισθεν στην αρχή της δοκού. Εικ. 21: Τεστ με μια μπάλα στο κεφάλι, βάδισμα προς τα πίσω Τεστ δυναμικής ισορροπίας: Jumbo τεστ Απαιτούμενο υλικό είναι δοκός ισορροπίας, χρονόμετρο και μια μπάλα τένις. Τα παιδιά αναπαριστούν τον Jumbo. Ο Jumbo είναι ένα μικρό ελεφαντάκι και είναι ο ήρωας σε μια σειρά κινουμένων σχεδίων ιδιαίτερα αγαπητή στα παιδιά. Ο μαθητής κρατά στο τεντωμένο δεξί χέρι του μια μπάλα τένις (είναι η μύτη του Jumbo). Το αριστερό χέρι περνά κάτω από τον αγκώνα του δεξιού χεριού και πιάνει το δεξί αφτί του (Σχ. 3). Σε αυτή τη στάση, με το σύνθημα του εκπαιδευτικού προσπαθεί να ισορροπήσει στη δοκό (Χατζόπουλος, Κοφτερού, & Γεωργίου, 2003). Στην άκρη της δοκού κάνει στροφή και επιστρέφει ισορροπώντας μέχρι τη γραμμή εκκίνησης. Ο εκπαιδευτικός σημειώνει το χρόνο που απαιτείται για την ολοκλήρωση της διαδρομής. Εάν το παιδί χάσει την ισορροπία του και ακουμπήσει το πόδι του κάτω από τη δοκό, προστίθεται στον τελικό του χρόνο ένα δευτερόλεπτο για κάθε πτώση. Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα για μια δοκιμαστική προσπάθεια και μια κανονική.

12 396 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Τεστ ισορροπίας σε ταλαντευόμενη επιφάνεια (Σκ. 1) Πάρε ένα σωλήνα από μια υδρορροή με διάμεσο 15εκ. Βάλε επάνω στην υδρορροή μια σανίδα 60 Χ 35 εκ. (Bucher, 1996). Για να ανέβεις επάνω στη σανίδα, τοποθέτησε το ένα πόδι σου στην πλευρά που ακουμπά στο έδαφος. Μετά βάλε και το άλλο στην άλλη πλευρά. Για αρχή, αν θέλεις στηρίξου σε κάποιο συμμαθητή σου ή σε κάποιο τοίχο. Προσπάθησε να μείνεις όσο περισσότερο μπορείς πάνω στη σανίδα, χωρίς αυτή να ακουμπά στο έδαφος. Ένας καλός χρόνος είναι τα 30. Σκ. 14: Ισορροπία σε ταλαντευόμενη επιφάνεια (Bucher, 1999) Εξάσκηση ρυθμικής ικανότητας Η ρυθμική ικανότητα επιτρέπει την προσαρμογή των κινήσεων σε εξωτερικά ή εσωτερικά ρυθμικά ερεθίσματα (Chatzopoulos, Derri & Zachopoulou, 2001). Η εξάσκηση της ρυθμικής ικανότητας μπορεί να γίνει με: Ακουστικά ερεθίσματα. Συνήθως χρησιμοποιούμε μουσική ή ο εκπαιδευτικός καθορίζει το ρυθμό χρησιμοποιώντας κάποιο όργανο (π.χ. ταμπουρίνο). Με οπτικά ερεθίσματα (π.χ. στεφάνια, κούτες, ράβδους κτλ.). Στα παιχνίδια αυτά οι μαθητές καλούνται να προσαρμόσουν το ρυθμό τρεξίματός τους σε οπτικά ερεθίσματα. Τα ερεθίσματα καθορίζονται από τη θέση των στεφανιών, των ράβδων κτλ. Παιχνίδια με σχοινάκι. Εξάσκηση ρυθμικής ικανότητας με ακουστικά ερεθίσματα Η εξάσκηση της ρυθμικής ικανότητας έχει συνδεθεί κυρίως με ακουστικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα, ο εκπαιδευτικός χτυπά ρυθμικά το ταμπουρίνο και οι μαθητές περπατούν/τρέχουν στο ρυθμό. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης μπορεί να βρει πολλές ιδέες στα βιβλία του Υπουργείου Παιδείας για τον εκπαιδευτικό της Α -Β και Γ -Δ δημοτικού. Ορισμένες φορές, ιδιαίτερα σε μεγάλες τάξεις (Γ -Δ δημοτικού και πάνω), παρατηρείται μια δυσφορία εκ μέρους των μαθητών για την εξάσκηση της ρυθμικής ικανότητας. Ένας τρόπος αύξησης του ενδιαφέροντος των μαθητών για την εξάσκηση της ρυθμικής ικανότητας είναι ο συνδυασμός δεξιοτήτων αθλοπαιδιών με μουσικά κομμάτια. Το σκεπτικό της ιδέας αυτής είναι ότι στους μαθητές αρέσει να εκτελούν δεξιότητες αθλοπαιδιών. Οπότε, τους δίνουμε ως εργασία να δημιουργήσουν και να παρουσιάσουν μια χορογραφία, στην οποία ορισμένες από τις φιγούρες αναπαριστούν δεξιότητες από αθλοπαιδιές. Σε σχέση με τη μουσική, μπορούν να επιλέξουν το κομμάτι που αυτοί επιθυμούν. Ένα παράδειγμα αποτελεί η μπασκετοχορογραφία που περιγράφεται πιο κάτω (Bucher, 1999, Band 4, Br. 2, S. 37).

13 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 397 Μπασκετοχορογραφία Μουσική MR. PRESIDENT: Coco jambo 1 Πίβοτ 1-4 Βασική στάση (ΒΣ): την μπάλα με τα δυο χέρια στο στήθος. 2 φορές με το αριστερό πόδι: βήμα μπροστά και πίσω στη ΒΣ. 4-8 Το ίδιο με το δεξί πόδι. 2 Ντρίπλα 1-4 Βασική στάση (ΒΣ): κρατάμε τη μπάλα με τα δυο χέρια στο στήθος. Κάνουμε 3 βήματα μπροστά χτυπώντας 3 φορές την μπάλα. Στο 4 την πιάνουμε με τα δυο χέρια. 4-8 Το ίδιο μόνο που τώρα πάμε προς τα πίσω. Στο 8 πιάνουμε την μπάλα με τα δυο χέρια. 3 Σουτ βήματα μπροστά (αριστερό-δεξί), ντριπλάρουμε 2 φορές, ΒΣ, πιάνουμε την μπάλα. 4 Προσποιούμαστε ότι κάνουμε σουτ. 5-7 Κάνουμε πίσω βήματα, ντριπλάροντας πάμε πίσω χτυπώντας 3 φορές την μπάλα. 8 Πιάνουμε την μπάλα στη ΒΣ. 4. Μπάσιμο 1 ΒΣ. Ξεκινώντας με το αριστερό πόδι χτυπάμε μια φορά την μπάλα κάτω. 2 Πιάνουμε την μπάλα κάνοντας ένα βήμα μπροστά με το δεξί. 3 Κάνουμε ένα βήμα μπροστά με το αριστερό. 4 Ισορροπούμε στο αριστερό πόδι, σηκώνουμε το δεξί πόδι και κάνουμε προσποίηση ότι σουτάρουμε. 5-7 Κάνοντας πίσω βήματα επιστρέφουμε ντριπλάροντας. 8 Πιάνουμε την μπάλα και ερχόμαστε στη ΒΣ. Η εξάσκηση της ρυθμικής ικανότητας με συνοδεία μουσικής είναι μια ευχάριστη δραστηριότητα. Ωστόσο, σε ορισμένα σχολεία δεν υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει κλειστή αίθουσα για να ακούγεται η μουσική. Επίσης, είναι δύσκολο στην αυλή να βάλει κάποιος μουσική, γιατί συνήθως, υπάρχουν θόρυβοι που αποσπούν την προσοχή των μαθητών (π.χ. αυτοκίνητα που κινούνται στο διπλανό δρόμο ή άλλα παιδιά που παίζουν στην αυλή κτλ.). Ως εναλλακτική λύση σε παρόμοια προβλήματα προτείνω παρακάτω και άλλους τρόπους εξάσκησης της ρυθμικής ικανότητας. Εξάσκηση ρυθμικής ικανότητας με οπτικά ερεθίσματα Ένας ευχάριστος τρόπος εξάσκησης της ρυθμικής ικανότητας είναι να χρησιμοποιήσουμε αντί για μουσική (ηχητικό ερέ-

14 398 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ θισμα) οπτικά ερεθίσματα (π.χ. στεφάνια, σχοινάκια, κώνους κτλ.). Για παράδειγμα: Σκυταλοδρομία με πάτημα μέσα στα στεφάνια (Εικ. 24) Οι μαθητές τρέχουν πατώντας μέσα στα στεφάνια. Αντί για στεφάνια, μπορούν να ζωγραφιστούν κύκλοι με κιμωλία. Εικ. 24: Εξάσκηση ρυθμικής ικανότητας με σκυταλοδρομία Η διάταξη του Σκ. 15 είναι προτιμότερη από το να βάλουμε όλα τα παιδιά από τη μια πλευρά το ένα πίσω από το άλλο. Με αυτό τον τρόπο, τα παιδιά δυσκολεύονται να καταλάβουν ποια ομάδα προηγείται και έτσι συνεχίζεται το παιχνίδι με αμείωτο ενδιαφέρον. Παραδείγματα ασκήσεων στις οποίες συνδυάζεται η εξάσκηση ρυθμικής ικανότητας και το κουτσό: Σε κάθε προσγείωση χτυπάμε παλαμάκι. Πηδάμε όσο γίνεται πιο γρήγορα. Όσο μπορούμε ο καθένας εκτελούμε ψηλά άλματα μεταξύ των στεφανιών. Στην προσγείωση με τα δυο πόδια, χτυπάμε με τα χέρια μας τους μηρούς. Όταν προσγειώνεσαι στο αριστερό πόδι, χτυπάς το μηρό με το αριστερό χέρι. Το ίδιο κάνεις με το δεξί πόδι. Με τα χέρια χτυπάμε το πόδι αιώρησης. Δώστε στους μαθητές τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τις δικές τους διαδρομές. Σκ. 15: Σκυταλοδρομία με στεφάνια στο έδαφος Παραλλαγή στη σκυταλοδρομία: βάζουμε διάφορα σχέδια, στα οποία υπάρχει εναλλαγή με κουτσό (Εικ. 25) Εικ. 25: Κουτσό σε στεφάνια Σχ. 4: Σχηματισμός για το κλασικό παραδοσιακό «κουτσό» στο οποίο πηγαίνει και επιστρέφει

15 402 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Οι μαθητές εκτελούν ρυθμικά τα βήματα που περιγράφονται στα σχ. 7 και 8 πιο κάτω. Για το πρώτο παράδειγμα το τραγουδάκι μπορεί να είναι: «Τικ-Τάκ, Donald Duck, Micky Maus, μέσα, έξω πατάω, βγαίνω!». Στο «τικ» με άλμα βάζει το αριστερό πόδι μέσα στο λαστιχάκι και το δεξί από έξω. Στο «τάκ» με άλμα βάζει το αριστερό πόδι έξω και το δεξί μέσα κτλ. Σχ. 7: Παιχνίδι με το λαστιχάκι Για το δεύτερο παράδειγμα το τραγοδάκι μπορεί να είναι: «Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή, έξω!» Σχ. 8: 2 ο Παιχνίδι με το λαστιχάκι Τεστ ρυθμικής ικανότητας με το σχοινάκι Ο μαθητής που κάνει 30 αναπηδήσεις με το σχοινάκι επί τόπου θεωρείται ότι κατέχει τη δεξιότητα και έχει ανεπτυγμένη σε καλό βαθμό την αντίστοιχη ρυθμική ικανότητα. Τεστ ρυθμικής ικανότητας με τρέξιμο Το τεστ προέρχεται από την εργασία των Χατζόπουλος και Γεωργίου (2000). Για την εκτέλεσή του απαιτείται ένα χρονόμετρο και 12 στεφάνια. Περιγραφή του τεστ ο «δρόμος με τα κυκλάκια» (Σχ. 9) Χρειάζεται να γίνουν 12 κύκλοι (διάμετρο 60εκ.) με κιμωλία. Ο Hirtz (1984) προτείνει να χρησιμοποιηθούν στεφάνια. Η δική μας εμπειρία από το τεστ είναι ότι τα παιδιά μπορεί να πατήσουν πάνω στα στεφάνια και να γλιστρήσουν. Γι αυτό, προτιμήθηκε η λύση με την κιμωλία. Σχ. 9: Τεστ ρυθμικής ικανότητας ο δρόμος με τα κυκλάκια Οι μαθητές διανύουν με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα μια απόσταση 22μ (1η διαδρομή). Σημειώνεται ο χρόνος της διαδρομής. Μετά από ένα μικρό διάλειμμα ο μαθητής πηγαίνει στη δεύτερη διαδρομή. Στη δεύτερη διαδρομή τα 12 κυκλάκια (μέσα στα οποία πρέπει να πατά) ανα-

16 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 403 γκάζουν το μαθητή να διαμορφώσει ένα συγκεκριμένο ρυθμό, για να διανύσει τη διαδρομή όσο πιο γρήγορα γίνεται. Σημειώνεται ο χρόνος της διαδρομής. Στο τεστ αξιολογείται η διαφορά του χρόνου ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη διαδρομή. Όσο μικρότερη είναι η διαφορά, τόσο καλύτερη είναι η ρυθμική ικανότητα. Μετά από εξήγηση και παρουσίαση του τεστ από τον εκπαιδευτικό, το παιδί έχει το δικαίωμα για 1 δοκιμαστική και 2 κανονικές προσπάθειες. Ο έλεγχος της αξιοπιστίας έγινε με τη μέθοδο της επαναμέτρησης (n=43 μαθητές Γ Δημοτικού). Το τεστ επαναλήφθηκε μετά από δυο εβδομάδες και ο συντελεστής Pearson κυμάνθηκε σε ικανοποιητικά επίπεδα (r=0.74). Τεστ για την ικανότητα διατήρησης του ρυθμού Ο μετρονόμος βρίσκεται στους 168 χτύπους το λεπτό: Ο μαθητής εκτελεί επί τόπου βήματα για 10 στο ρυθμό του μετρονόμου. Ο εξεταστής σταματά το μετρονόμο και ο μαθητής συνεχίζει να κάνει 42 επί τόπου βήματα στον προηγούμενο ρυθμό του μετρονόμου. Το άριστα είναι, όταν στα 15 εκτελέσει 42 επί τόπου βήματα. Μετρά η διαφορά του χρόνου από τα 15 που χρειάζεται, για να εκτελέσει τα 42 βήματα (Meinel & Schnabel, 2007). Ικανότητα προσανατολισμού Η ικανότητα προσανατολισμού βοηθά τους μαθητές να γνωρίζουν πού βρίσκονται σε σχέση με τα όρια ενός γηπέδου ή/και κινούμενων αντικειμένων (π.χ. παίκτες, μπάλα). Για παράδειγμα, ένας καλός επιθετικός στο ποδόσφαιρο γνωρίζει ακόμη και με γυρισμένη πλάτη που βρίσκεται η αντίπαλη εστία. Μια έκφανση της ικανότητας προσανατολισμού αποτελεί και το λεγόμενο Timing (π.χ. την κατάλληλη στιγμή να εκτελεστεί το άλμα για το καρφί στο βόλεϊ). Βασικά στοιχεία μέτρησης της ικανότητας προσανατολισμού είναι η ταχύτητα, η ορθότητα και η ακρίβεια του προσανατολισμού. Για την εξάσκηση του προσανατολισμού ενδείκνυνται: Όλες οι μορφές κυνηγητού σε συγκεκριμένο χώρο όπου παρεμβάλλονται επιπλέον εμπόδια (π.χ. φανταστικές λίμνες, δέντρα κτλ.), τα οποία θα πρέπει να αποφευχθούν (Σχ. 10, τα στρουμφάκια). Σχ. 10: Στρουμφάκια Στο παιχνίδι με τα στρουμφάκια, ο Δρακουμέλ είναι ο κακός μάγος που κυνηγά τα στρουμφάκια, για να τα πιάσει. Στο χώρο υπάρχουν δεντράκια (π.χ. κώνοι) που πρέπει να παρακαμφθούν, λίμνες (ζωγραφισμένες με κιμωλία ή με σχοινάκια) που πρέπει να υπερπηδηθούν και σπιτάκια (π.χ. στρώματα) όπου οι μαθητές μπορούν να ξεκουράζονται. Επίσης, ο Δρακουμέλ μπορεί να έχει και βοηθό την Ψιψινέλ. Το ίδιο κατάλληλες είναι και οι αθλοπαιδιές, στις οποίες πρέπει οι ασκού-

17 404 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ μενοι να κινούνται στον κενό χώρο, για να δεχτούν μια πάσα, να αποφεύγουν αντιπάλους κτλ. Μια άλλη μορφή εξάσκησης αποτελούν οι ασκήσεις στις οποίες ο ασκούμενος θα πρέπει να προσανατολιστεί και να κινηθεί γρήγορα προς το στόχο (Chatzopoulos, 2002). Για παράδειγμα, το παιχνίδι «βρες το νούμερο». Οι μαθητές έχουν γυρισμένη την πλάτη σε 3-5 αριθμημένες κούτες (Σχ. 11). Με το άκουσμα ενός αριθμού θα πρέπει να τρέξουν γρήγορα στην κούτα με το αντίστοιχο νούμερο και να επιστρέψουν στην αρχική τους θέση. Ένα άλλο παιχνίδι για την εξάσκηση του προσανατολισμού στο χώρο αποτελεί το παιχνίδι «βρες το στεφάνι». Στο παιχνίδι αυτό, βρίσκονται στην αυλή σκορπισμένα πολλά κόκκινα, πράσινα και μπλε στεφάνια. Με το που φωνάζει ο δάσκαλος κάποιο χρώμα, οι μαθητές τρέχουν να μπουν στα αντίστοιχα στεφάνια. Επιτρέπονται 1 ή 2 μαθητές ανά στεφάνι κτλ. Επίσης, κατάλληλα είναι και τα παιχνίδια στα οποία το σημείο προσανατολισμού δεν είναι ακίνητο, αλλά αλλάζει συνεχώς θέσεις. Για παράδειγμα, το παιχνίδι «βρες τη μαμά-πάπια» (Σχ. 12). Στο παιχνίδι αυτό, τα παιδιά είναι χωρισμένα σε δυο ομάδες. Για παράδειγμα, υπάρχουν τα μπλε και τα κόκκινα παπάκια. Οι δύο μητέρεςπάπιες (η μπλε και η κόκκινη) τρέχουν, περπατάνε πάνω-κάτω σε αντίθετες κατευθύνσεις κατά μήκος της πλάγιας γραμμής του γηπέδου μπάσκετ. Τα παπάκια είναι παρατεταγμένα κατά μήκος της πλάγιας γραμμής του γηπέδου μπάσκετ με την πλάτη γυρισμένη στις μητέρες-πάπιες. Ο εκπαιδευτικός λέει: «3 βήματα μπροστά, 2 βήματα πλάγια αριστερά, 1 βήμα πίσω κτλ.». Μόλις πει: «αλεπού», τα παπάκια γυρίζουν και τρέχουν να κρυφτούν πίσω από τις μητέρες τους. Νικήτρια είναι η ομάδα της οποίας τα παπάκια θα μπουν πρώτα στη σειρά πίσω από τη μητέρα τους. Σχ. 11: Βρες το νούμερο Σχ. 12: Βρες τη μαμά-πάπια Παραλλαγή του παιχνιδιού βρες τη «μαμά-πάπια»: Βρείτε τη σπηλιά (Σχ. 13) Οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε 2 ομάδες. Οι ομάδες στο κέντρο πιάνονται από τους ώμους και σχηματίζουν κολλητά έναν κύκλο όπως οι παίκτες του μπάσκετ όταν έχουν να πουν κάτι, με τα κεφάλια σκυμμένα προς τα κάτω. Στις τέσσερις γωνίες της κάθε ομάδας, υπάρχουν παιδιά που κρατάνε αριθμημένα νούμερα. Ο εκπαιδευτικός φωνάζει ένα νούμερο και όποια ομάδα μπει σε σειρά πίσω από το δικό της νούμερο είναι η νικήτρια. Μετά από κάθε εκτέλεση αλλάζουμε τη σειρά των νούμερων στις γωνίες.

18 406 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Τεστ ανίχνευσης της ικανότητας προσανατολισμού στο χώρο «βρες το νούμερο» Το τεστ χρησιμοποιήθηκε στην εργασία των Χατζόπουλος και Γεωργίου (2000β). Απαραίτητο υλικό είναι 6 κούτες μεγέθους ντοσιέ Α4 και ένα χρονόμετρο. Συνθήκες εκτέλεσης (Σχ. 16): Ο μαθητής στέκεται σε στάση προσοχής έχοντας μπροστά του ένα ντοσιέ και πίσω του πέντε αριθμημένα ντοσιέ από το 1 έως το 5. Τα αριθμημένα ντοσιέ βρίσκονται σε απόσταση μιας ακτίνας 3μ από το μη αριθμημένο ντοσιέ και τα νούμερά τους είναι ανακατωμένα. Η απόσταση μεταξύ των αριθμημένων ντοσιέ είναι 1,50μ. Ο εκπαιδευτικός λέει ένα νούμερο, το παιδί γυρίζει, τρέχει στο αντίστοιχο αριθμημένο ντοσιέ, το ακουμπά και επιστρέφει στην αρχική του θέση. Λίγο πριν ακουμπήσει το μη αριθμημένο ντοσιέ, φωνάζει ο εκπαιδευτικός ένα νέο νούμερο. Η εκτέλεση ολοκληρώνεται, όταν ο μαθητής ακουμπήσει 3 φορές τα αντίστοιχα ντοσιέ και στο τέλος το μη αριθμημένο ντοσιέ. Ο χρόνος ξεκινά, από τη στιγμή που φωνάζει ο εκπαιδευτικός το πρώτο νούμερο, και σταματά, όταν το παιδί ακουμπήσει για τελευταία φορά το μη αριθμημένο ντοσιέ. Μετά την εξήγηση και την επίδειξη από τον εκπαιδευτικό, οι μαθητές έχουν το δικαίωμα για μια δοκιμαστική και μια κανονική προσπάθεια. Στις πρώτες τάξεις του σχολείου, μπορούμε να πούμε στα παιδιά ότι είναι στο σπίτι και βοηθάνε τη μητέρα τους στις δουλειές της, βρίσκοντας πράγματα τα οποία αυτή χρειάζεται. Μετά από την προσπάθεια του κάθε μαθητή αλλάζουμε τη σειρά των αριθμημένων ντοσιέ. Σχ. 16: Συνθήκες εκτέλεσης του τεστ «βρες το νούμερο».

19 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 407 Ικανότητα αντίδρασης Τα ερεθίσματα που χρησιμοποιούνται για την εξάσκηση της ικανότητας αντίδρασης είναι ακουστικά, οπτικά και αφής. Για παράδειγμα, για τους δρομείς είναι σημαντική η γρήγορη αντίδραση στο σήμα εκκίνησης του αφέτη (ακουστικό ερέθισμα), για τις αθλοπαιδιές είναι σημαντικό να αντιδρά ένας παίκτης γρήγορα σε οπτικά ερεθίσματα (κινήσεις παικτών ή/ και μπάλας), για τους παλαιστές είναι σημαντικό να αντιδρούν γρήγορα σε ερεθίσματα αφής (π.χ. πίεσης και έλξης). Για την εξάσκηση της ικανότητας αντίδρασης στο δημοτικό σχολείο, ενδείκνυνται όλες οι ασκήσεις-παιχνίδια, στα οποία το παιδί θα πρέπει να αντιδράσει γρήγορα σε κάποιο ερέθισμα. Κατάλληλα θεωρούνται όλες οι μορφές παιχνιδιών με κυνηγητό, το σύνολο των αθλοπαιδιών (ποδόσφαιρο, μπάσκετ κτλ.) και μικρά παιχνίδια με μπάλες. Τεστ ικανότητας αντίδρασης χωρίς ρολόι Τεστ με μπάλα (Εικ. 28) Ο Β μαθητής αφήνει πίσω από το μαθητή Α να πέσει μια μπάλα. Ο μαθητής Α ακούει την μπάλα, γυρίζει και προσπαθεί να την πιάσει, πριν ξαναχτυπήσει στο έδαφος. Η μπάλα είναι καλό να μπορεί να αναπηδά μέχρι το ύψος του γονάτου του Α. Κριτήρια του τεστ: 1 δοκιμαστική προσπάθεια μετά από δεξιά στροφή και 1 από αριστερά 1 κανονική προσπάθεια μετά από δεξιά στροφή και 1 μετά από αριστερή. Σε περίπτωση που το επίπεδο των μαθητών είναι χαμηλό, είναι καλό η αναπήδηση να γίνεται μέχρι το ύψος του ισχίου (Bucher, 1999). Εικ. 28 Ικανότητα αντίδρασης «τεστ με μπάλα» Τεστ με ράβδο (Εικ. 29) Παίρνουμε μια ξύλινη ράβδο από μια σκούπα. Η ράβδος έχει μήκος 80εκ. και χωρίζεται σε 4 ζώνες των 20εκ. Σημειώνουμε με μια γραμμή επάνω στη ράβδο το 0, τα 20εκ, 40εκ, 60εκ και τα 80 εκ. Ο μαθητής κρατά τη ράβδο στη θέση 0. Ανοίγει την παλάμη του, τεντώνει τα δάχτυλά του και ξανακλείνει την παλάμη. Σημειώνουμε το σημείο στο οποίο πιάνει τη ράβδο. Στην 1 η ζώνη παίρνει 4 πόντους, στη 2 η 3 πόντους, στην 3 η 2 και στην 4 η 1 πόντο. Εικ. 29: Τεστ με ράβδο Το τεστ είναι παραλλαγή του τεστ των Zimmer & Volkamer, (1987). Στο τεστ των

20 408 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Zimmer & Volkamer, (1987), ο εξεταστής αφήνει τη ράβδο και ο μαθητής την πιάνει. Εάν θέλουμε μεγαλύτερη ακρίβεια, τότε σημειώνουμε στη ράβδο γραμμές ανά 10 εκ. Ως βαθμό σημειώνουμε τα εκατοστά που κύλισαν μέχρι να πιάσει τη ράβδο. Άλλες παραλλαγές του τεστ: Αφήνει τη ράβδο να κυλίσει και την ξαναπιάνει όσο γίνεται περισσότερο από την άλλη άκρη. Αφήνει τη ράβδο με το ένα χέρι και την πιάνει με το άλλο χέρι. Εκτελεί το τεστ με μια ράβδο σε κάθε χέρι. Τεστ ικανότητας αντίδρασης με χρονόμετρο Ο μαθητής στέκεται σε στάση προσοχής με την πλάτη γυρισμένη στη γραμμή τερματισμού, η οποία είναι σε απόσταση 3μ. Με το «πάμε», πατάμε το χρονόμετρο (έναρξη). Ο μαθητής ακουμπά με τις παλάμες του το έδαφος, σηκώνεται όρθιος σε στάση προσοχής (χέρια τεντωμένα και κολλημένα στο σώμα), γυρίζει και τρέχει να πατήσει τη γραμμή τερματισμού (Εικ. 30). Μόλις την πατήσει, πατάμε το χρονόμετρο (τερματισμός). Έχει 1 δοκιμαστική προσπάθεια και 2 κανονικές. Μετρά η καλύτερη προσπάθεια. Παραδείγματα εξάσκησης της ικανότητας αντίδρασης με παραδοσιακά παιχνίδια Παραδείγματα παραδοσιακών παιχνιδιών για την εξάσκηση της ικανότητας αντίδρασης αποτελούν το «1,2,3 στοπ», «τα μήλα» και το «μαντηλάκι». 1,2,3 στοπ (Εικ. 31) Ένας μαθητής έχει γυρισμένη την πλάτη στα υπόλοιπα παιδιά που βρίσκονται σε απόσταση π.χ. 9μ. Ο μαθητής με γυρισμένη την πλάτη λέει «1,2,3 στοπ» και οι υπόλοιποι σε αυτό το διάστημα πλησιάζουν κοντά του. Με το που τελειώνει τη φράση ο μαθητής γυρίζει. Εάν κάποιος από τους υπόλοιπους συνεχίζει να πλησιάζει, χάνει. Ο στόχος του παιχνιδιού είναι να ακουμπήσει κάποιος το μαθητή με γυρισμένη την πλάτη και να γυρίσει πίσω στη γραμμή του χωρίς να τον πιάσει. Εικ. 31: εικόνες Α-Β, το παιχνίδι «1,2,3 στοπ» Εικ. 30: Η μαθήτρια ακουμπά κάτω τα χέρια της, στέκεται προσοχή, γυρίζει και τρέχει Τα μήλα (Εικ. 32) Οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε δυο ομάδες. Αυτοί που είναι έξω προσπαθούν με μια μπάλα να χτυπήσουν τα παιδιά της μέσα ομάδας. Εάν τα παιδιά της μέσα

21 412 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ γνωστά στις ελληνικές σχολικές αυλές και όχι μόνο. Μπάλα στο κεφάλι: Βάλε την μπάλα στο κεφάλι και 1. Άφησε την και πιάσε την, πριν πέσει κάτω. 2. Άφησέ τη να κάνει αναπήδηση και μετά πιάσε την. 3. Άφησέ τη να πέσει πίσω σου γύρνα και πιάσε την κτλ. Γύρνα και πιάσε την μπάλα (Εικ. 38) Ο μαθητής που είναι πίσω λέει «τώρα» και ρίχνει την μπάλα. Με το άκουσμα του συνθήματος, ο μπροστινός γυρίζει και προσπαθεί να πιάσει την μπάλα. Ανάλογα με το επίπεδο, μπορεί το ζευγάρι να δυσκολεύει το πιάσιμο της μπάλας. Για παράδειγμα, να τη ρίχνει στο πλάι. Εικ. 38: Γύρνα και πιάσε την μπάλα Εικ. 36: Παιχνίδι 1 παιχνίδι 2 παιχνίδι 3 Πιάσε την μπάλα Ο ένας κάθεται και κοιτάζει μπροστά, ο άλλος είναι όρθιος (Εικ. 37.). Ο όρθιος αφήνει την μπάλα και ο άλλος προσπαθεί να την πιάσει. Παραλλαγές Ο καθιστός έχει διάφορες θέσεις χεριών, π.χ. στην ανάταση κτλ. Εικ. 37: Πιάσε την μπάλα Ρίξε ψηλά την μπάλα και πιάσε την, αφού κάνεις: 5 παλαμάκια 2 περιστροφές χεριών Μια περιστροφή γύρω από τον κατακόρυφο άξονα (ικανότητα προσανατολισμού) Μια κυβίστηση (ικανότητα προσανατολισμού) Καθίσεις κάτω και ξανασηκωθείς κτλ. Ρίξε την μπάλα στον τοίχο Ρίξε τη μπάλα στον τοίχο, άνοιξε τα πόδια για να περάσει από κάτω, γύρνα και πιάσε την. Μπορούν να γίνουν παρόμοιες ασκήσεις με ποιο πάνω.

22 414 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 2 ο παιχνίδι (Εικ. 40) Σε ζευγάρια. Ο Α κρατά μια ράβδο (ή ένα μπαλάκι) από το κάτω άκρο της. Ο Β έχει το χέρι του πάνω από το χέρι του Α (σχ..). Ο Α αφήνει τη ράβδο (ή το μπαλάκι) χωρίς προειδοποίηση και ο Β προσπαθεί να την πιάσει όσο πιο γρήγορα μπορεί. 4 ο παιχνίδι Σε ζευγάρια. Στήνουν κάθετα τη ράβδο στο έδαφος, την αφήνουν και προσπαθούν να πιάσουν τη ράβδο του ζευγαριού τους, πριν πέσει κάτω. Ανάλογα με το επίπεδο μεγαλώνουμε την απόσταση (3-10μ). Εικ. 40: Πιάσε το μπαλάκι 3 ο παιχνίδι Ο καθένας έχει από μια ράβδο. Τη στερεώνει στο έδαφος, εκτελεί μια άσκηση και την ξαναπιάνει, πριν πέσει κάτω. Παραδείγματα: Κάνε μια στροφή. Χτύπα παλαμάκι πίσω από την πλάτη. Πέρασε το πόδι πάνω από τη ράβδο. Οι προτάσεις με τη ράβδο προέρχονται από την εργασία του Bucher (2004). Είναι όμως γνωστά παιχνίδια, τα οποία παίζονται παντού, και αυτός τα συστηματοποίησε με βάση τις συντονιστικές ικανότητες. Εξάσκηση της ικανότητας διαφοροποίησης Η ικανότητα διαφοροποίησης παίζει καθοριστικό ρόλο σε όλες τις κινήσεις, στις οποίες απαιτείται ακρίβεια στην εκτέλεσή τους. Καθοριστικό ρόλο στη διαφοροποίηση διαδραματίζει η δοσολογία της δύναμης κατά την εκτέλεση. Η ικανότητα διαφοροποίησης είναι δύσκολο να εξασκηθεί μεμονωμένα, γιατί είναι απαραίτητη για το σύνολο σχεδόν των αθλητικών και καθημερινών κινήσεων. Εικ. 41: Αφήνω τη ράβδο, χτυπώ παλαμάκι και την ξαναπιάνω

23 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 415 Τεστ ανίχνευσης διαφοροποίησης «σημάδι με πλάτη γυρισμένη στο στόχο» Ο μαθητής είναι στη γραμμή ρίψης με την πλάτη γυρισμένη (Σχ. 21). Στόχος του είναι να ρίξει μια μπάλα του μπάσκετ στο μαύρο κύκλο (διάμετρος 30 εκ.). Αφού ρίξει τη μπάλα, τότε επιτρέπεται να γυρίσει, για να δει το αποτέλεσμα. Οι μαθητές έχουν 1 δοκιμαστική και 5 κανονικές προσπάθειες. Όταν η μπάλα πέφτει μέσα στο μεγάλο ορθογώνιο, παίρνει 1 πόντο, στην περίμετρο του μεγάλου κύκλου 2 πόντους, μεταξύ μεγάλου κύκλου και μαύρου κύκλου 3 πόντους και, όταν πέφτει μέσα στο μαύρο κύκλο 4 πόντους. Η αξιοπιστία του τεστ ελέγχθηκε στην εργασία των Χατζόπουλος, Κοφτερού και Βαρσάμης, (2002). Η ιδέα προέρχεται από την εργασία του Hirtz, (1985), όπου αντί για μπάλα μπάσκετ χρησιμοποιείται ιατρική μπάλα. Σχ. 21: Τεστ για την ικανότητα διαφοροποίησης Τεστ ικανότητας διαφοροποίησης με στεφάνι (Εικ. 42) Ο μαθητής Α κρατά ένα στεφάνι. Το ζευγάρι του περνά μέσα από το στεφάνι χωρίς να το αγγίξει. Παιχνίδια με μπάλα για την εξάσκηση της διαφοροποίησης Για την εξάσκηση της διαφοροποίησης ενδείκνυνται όλα τα παιχνίδια στα οποία οι μαθητές: Σημαδεύουν με τα χέρια διάφορους στόχους. Για παράδειγμα, στεφάνια, τετράγωνα κτλ. Εικ. 42: Τεστ με το στεφάνι για ικανότητα διαφοροποίησης

24 416 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Παραλλαγές: Δοκιμάζουν όλοι από όλες τις αποστάσεις. Σημαδεύουν με κλειστά τα μάτια. Χρησιμοποιούν διαφορετικά μεγέθη μπάλας. Για παράδειγμα, βόλεϊ, μπάσκετ, ποδοσφαίρου κτλ. Ανταγωνίζονται ποια ομάδα θα φτάσει πρώτη π.χ. τους 10 πόντους. Κάθε παιδί διαλέγει από πού θα ρίξει και ανάλογα δίνει πόντους στην ομάδα του. Σημαδεύουν με τα χέρια διάφορους στόχους, δίνοντας καμπύλη στην μπάλα. Χρησιμοποιούν διαφορετικά μεγέθη μπάλας. Για παράδειγμα, βόλεϊ, μπάσκετ, ποδοσφαίρου κτλ. Σημαδεύουν με τα χέρια διάφορους στόχους, με γυρισμένη πλάτη. Ανάλογες προτάσεις συναντώνται και στην εργασία του Kosel, (1992). Ρίξε την μπάλα μέσα στην κούτα Προσπαθούν να ρίξουν την μπάλα μέσα στην κούτα. Δοκιμάζουν από διάφορες αποστάσεις Εναλλάσσουν συχνά μέγεθος και βάρος της μπάλας. Δοκιμάζουν με κλειστά τα μάτια. Με ανταγωνισμό. Για παράδειγμα, ποια ομάδα θα φτάσει πρώτη τους 10 πόντους. Κάθε παιδί διαλέγει από πού θα ρίξει και ανάλογα δίνει πόντους στην ομάδα του. Σημαδεύουν με τα χέρια διάφορους στόχους, από διάφορα επίπεδα. Αντί για πάγκους μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε καρέκλες ή θρανία. Δημιουργικότητα. Προτείνουμε στα παιδιά να δημιουργήσουν τις δικές τους αστείες στάσεις ρίψης (π.χ. σημάδι με γυρισμένη πλάτη και κάτω από τα πόδια κτλ.). Μετά από ψηφοφορία διαλέγουμε την πιο ενδιαφέρουσα και δημιουργούμε μετά από εξάσκηση παιχνίδι ανταγωνισμού.

25 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 421 Κύκλος Το αριστερό πόδι βρίσκεται στο κέντρο. Το δεξί πόδι αλλάζει συνεχώς εξωτερικό στεφάνι (αλλάζουμε κατεύθυνση). Παραλλαγή: Με ταυτόχρονα άλματα και των δυο ποδιών. Εικ. 44: Κύκλος Παιχνίδια με κουτσό Χαράσσουμε 20 κύκλους με κιμωλία στο έδαφος. Οι μαθητές κάνουν κουτσό πατώντας στους κύκλους. Ο στόχος είναι να μην πατήσουν τις γραμμές ή έξω από τα κυκλάκια. Όταν φτάσουν στην άκρη, κάνουν άλμα και περιστροφή και προσγειώνονται με τα δυο πόδια στα κυκλάκια. Επιστρέφουν στην αφετηρία. Είναι το ίδιο με το γνωστό παραδοσιακό παιχνίδι κουτσό. Οι μαθητές το παίζουν χρησιμοποιώντας τα πλακάκια της αυλής. Στο παιχνίδι αυτό εξασκείται και η ικανότητα ισορροπίας. Ανάλογα παιχνίδια περιγράφονται και στην εξάσκηση της ρυθμικής ικανότητας. Εκεί δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στο ρυθμό, ενώ εδώ στην ακρίβεια της κίνησης. Σύνοψη για την εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων Παρατηρώντας τις ασκήσεις που παρουσιάζονται για την εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων, είναι δύσκολο ορισμένες φορές να διακρίνουμε ποια συντονιστική ικανότητα εξασκείται και ποια όχι. Σχεδόν σε όλες τις ασκήσεις, συμμετέχουν όλες οι συντονιστικές ικανότητες. Απλώς, θεωρούμε ότι σε κάποιες ασκήσεις ορισμένες συντονιστικές ικανότητες συμμετέχουν περισσότερο από κάποιες άλλες. Για παράδειγμα, όταν οι μαθητές εκτελούν ντρίπλα χτυπώντας την μπάλα σε συγκεκριμένα σημεία, όπως μέσα σε στεφάνια ή πάνω σε κάποιο πάγκο, τότε θεωρούμε ότι εξασκείται κυρίως η ικανότητα διαφοροποίησης (Εικ. 45). Αντίθετα, όταν κάποιος εκτελεί ντρίπλα ακολουθώντας κάποιο ρυθμό, τότε εξασκεί κυρίως τη ρυθμική ικανότητα. Επίσης, όταν κάποιος εκτελεί ντρίπλα και αλλάζει γρήγορα κατεύθυνση μετά από κάποιο ερέθισμα, τότε εξασκεί την ικανότητα αντίδρασης. Εικ. 45: Εξάσκηση ικανότητας διαφοροποίησης με ντρίπλα και εξάσκηση ρυθμού με ντρίπλα Στο παράδειγμα της ντρίπλας, γίνεται εμφανές ότι τα όρια της εξάσκησης των συντονιστικών ικανοτήτων στην πράξη είναι ρευστά. Η ίδια δεξιότητα μπορεί να

26 422 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ χρησιμοποιηθεί για την εξάσκηση πολλών συντονιστικών ικανοτήτων. Ωστόσο, για να χρησιμοποιηθεί μια δεξιότητα για την εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων, θα πρέπει αυτή να είναι γνωστή στα παιδιά. Είναι προβληματικό να δώσουμε στους μαθητές την άσκηση «εξάσκηση ικανότητας διαφοροποίησης με ντρίπλα» και οι μαθητές να μην μπορούν να εκτελέσουν ντρίπλα. Αυτό σημαίνει ότι πρώτα θα πρέπει να διδαχτούν οι μαθητές την ντρίπλα και μετά μπορεί αυτή να χρησιμοποιηθεί για την εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων. Ο όρος «εκτέλεση γνωστών δεξιοτήτων» δηλώνει ότι, για την εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται δεξιότητες, τις οποίες κατέχουν τα παιδιά. Γι αυτό το λόγο, στις μικρές ηλικίες (7-8 ετών) προτείνεται η εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων να πραγματοποιείται με τις βασικές δεξιότητες μετακίνησης (βλ. αντίστοιχο κεφάλαιο): τρέξιμο, άλμα, πλάγια μετακίνηση, καλπασμός, αναπηδήσεις (κουτσό) και απλές κινήσεις χεριών (περιφορές, ανάταση, διάταση, πρόταση κτλ.). Όσον αφορά τις βασικές δεξιότητες μετακίνησης, θεωρείται ότι στην ηλικία των 7-8 ετών τις κατέχουν οι μαθητές. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο προτείνεται η εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων να γίνεται στα πρώτα στάδια με αυτές. Στις τάξεις Α -Β δημοτικού, όταν οι μαθητές εξασκούν τις συντονιστικές ικανότητες με τις βασικές δεξιότητες μετακίνησης, προτείνεται να γίνεται ταυτόχρονα και η διδασκαλία δεξιοτήτων χειρισμού αντικειμένων (μπάλα, στεφάνια κτλ., Kröger & Roth, 1999). Οι δεξιότητες χειρισμού αντικειμένων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων, μόνο όταν τα παιδιά τις έχουν μάθει σε έναν ικανοποιητικό βαθμό. Βασική αρχή εξάσκησης συντονιστικών ικανοτήτων Η βασική αρχή εξάσκησης των συντονιστικών ικανοτήτων περιγράφεται από την ισότητα (Roth, 1998b): εκτέλεση Εξάσκηση συντονισμού = γνωστών + δεξιοτήτων ποικιλία συνθηκών εκτέλεσης Ρίψη Ντρίπλα Πιάσιμο Κλοτσιά Χτύπημα Εικ. 46: Παραδείγματα χειρισμού μπάλας Σε σχέση με την «ποικιλία συνθηκών εκτέλεσης», θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική την εργασία των Neumaier και Mechling, (1995). Σύμφωνα με τους Neumaier και Mechling, (1995), η επιδεξιότητα μπορεί να εξασκηθεί με μεταβολή των παρακάτω παραγόντων (Σχ. 23): 1. Πηγές πληροφόρησης. Η εξάσκηση των συντονιστικών ικανοτήτων προτείνεται να γίνεται με διαφορετικά ερεθίσματα πληροφόρησης. Για παράδειγμα, η ικανότητα αντίδρασης εξασκείται με ακουστικά ερεθίσματα (π.χ. με το σφύριγμα θα τρέξετε μέχρι...), με οπτικά ερεθίσματα (π.χ. όταν δείξω κόκκινο, τρέχετε στα κόκκινα στεφάνια κτλ.), με αφή (όταν σε ακουμπήσει ο πίσω, τότε τρέχεις μέχρι...) κτλ. 2. Ταχύτητας εκτέλεσης της κίνησης (αύξηση ή μείωση της). Την ίδια δεξιότητα την εκτελούν με διαφορετική ταχύτη-

27 ΚΕΦ. 13 / ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ 423 τα. Για παράδειγμα, κάνουν γρήγορη ντρίπλα και αργή. 3. Απαιτήσεις σχετικά με την ακρίβεια εκτέλεσης της δεξιότητας (αύξηση ή ελάττωσή τους). Στις ασκήσεις αυτές διακρίνουμε δυο κατηγορίες: την απαίτηση για ακριβή εκτέλεση της κίνησης (π.χ. σε μια χορογραφία ή στο παιχνίδι «κάνε ό,τι κάνω») και την απαίτηση για ακρίβεια στην επίτευξη ενός στόχου (π.χ. με την εναλλαγή μεγάλων, μικρών στόχων, με διαφορετικές μπάλες κτλ.). 4. Πολυπλοκότητα της κίνησης. Στις ασκήσεις αυτής της μορφής, προσθέτουμε στη βασική κίνηση και άλλες κινήσεις, τις οποίες εκτελεί ο ασκούμενος: Είτε τη μια πίσω από την άλλη (π.χ. ντρίπλα με την μπάλα, την αφήνει κάτω, κάνει κουτσό και μετά εκτελεί πάλι ντρίπλα με την μπάλα) Είτε και ταυτόχρονα με τη βασική κίνηση (π.χ. ντριπλάρουμε με μια μπάλα του μπάσκετ και ταυτόχρονα περιστρέφουμε ένα σχοινάκι με το άλλο χέρι). Σχ. 23: Κατηγοριοποίηση των δυνατοτήτων μεταβολής των συνθηκών πίεσης κατά την εκτέλεση μιας δεξιότητας 5. Συνθήκες γηπέδου ή/και των αντιπάλων. Στις περιπτώσεις αυτές, εκτελούνται οι δεξιότητες σε διαφορετικά γήπεδα (βρεγμένα, ξερά, με μικρότερο μέγεθος κτλ.). Βέβαια, στο δημοτικό σχολείο δύσκολα μπορεί αυτό να εφαρμοστεί (θέμα ασφάλειας). Ένα παράδειγμα αποτελεί η εναλλαγή τρεξίματος μεταξύ μαλακών στρωμάτων και εδάφους. Επίσης, μπορούμε να κάνουμε συχνή αλλαγή συμπαικτών ή/ και αντιπάλων. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια των ασκήσεων/παιχνιδιών, μεταβάλλουμε των αριθμό των επιθετικών και των αμυντικών.