«ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΜΣ «ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» «ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ» ΕΛΕΝΗ ΑΛΑΤΖΑ ΑΜ 145/ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ 1

2 Κ.Π. ΧΑΛΒΑΔΑΚΗΣ Καθηγητής Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μυτιλήνη Οκτώβριος 2005 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ ΕΛΕΝΗ ΑΛΑΤΖΑ ΑΜ.: 145/

3 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κ.Π. ΧΑΛΒΑΔΑΚΗΣ Καθηγητής Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μυτιλήνη Οκτώβριος 2005 Στο νέο μέλος της οικογένειάς μου Φίλιππο! 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ πολύ τον εισηγητή μου, κύριο Κωνσταντίνο Χαλβαδάκη, για τη βοήθεια που μου προσέφερε ως προς τον προσδιορισμό του θέματος της διπλωματικής μου εργασίας, καθώς και το σχεδιασμό του πειραματικού μέρους. Ευχαριστώ πολύ τον Μανόλη Καρατζά για την πραγματικά πολύτιμη βοήθειά του και για την άψογη συνεργασία που είχαμε καθ' όλη τη διάρκεια της διπλωματικής μου εργασίας. Επίσης, τον ευχαριστώ για τις χρήσιμες συμβουλές και παρατηρήσεις του σε θέματα που αφορούσαν την λήψη πειραματικών δεδομένων και τη συγγραφή του κειμένου. Ευχαριστώ την κυρία Χριστίνα Γιούργα για την παραχώρηση του εργαστηρίου Εδαφολογίας, καθώς και τον υπεύθυνο του εργαστηρίου, Λευτέρη Ευαγγέλου, για τη βοήθεια που μου προσέφερε στην πραγματοποίηση των εδαφολογικών αναλύσεων. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα εκείνα τα πρόσωπα που με τον τρόπο τους με στήριξαν σε αυτήν την εργασία. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΕΔΑΦΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΑΣΑ) ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα υγειονομικής ταφής Σχεδιασμός χώρου υγειονομικής ταφής Βασικές παράμετροί σχεδίασης Είδη Υγειονομικής Ταφής Ανοιχτό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής (ΑΣΥΤ) Κλειστό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής (ΚΣΥΤ) Μέθοδοι διάθεσης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κοινοτική Νομοθεσία Εναρμόνιση στην Ελληνική Νομοθεσία

6 4. ΧΩΝΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ (Municipal Solid Waste, MSW) Σύνθεση Αστικών Απορριμμάτων Οργανικό Κλάσμα Ανόργανο κλάσμα Προεπεξεργασία Απορριμμάτων Υλικό τροφοδοσίας Εκδοχές για τη μείωση των επιπέδων των Μη Οργανικών Αποβλήτων Συστήματα μηχανικής διαλογής ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ Ανάκτηση προϊόντων βιολογικής μετατροπής ΑΕΡΟΒΙΑ ΧΩΝΕΥΣΗ (ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ) Πορεία της κομποστοποίησης Πλεονεκτήματα της κομποστοποίησης Μειονεκτήματα κομποστοποίησης ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΧΩΝΕΥΣΗ Διαδικασία αναερόβιας χώνευσης Διάρκεια των φάσεων Μικροοργανισμοί της αναερόβιας βιοαποδόμησης Πλεονεκτήματα της αναερόβιας χώνευσης Σύσταση και Διαχείριση του Βιοαερίου Μειονεκτήματα παραγωγής Βιοαερίου Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή Βιοαερίου Επίδραση εξωτερικών παραγόντων στη μεθανογένεση Επίδραση εσωτερικών παραγόντων στη μεθανογένεση Χρόνος Αποδόμησης των Οργανικών Υλικών ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΕΡΟΒΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑΣ ΧΩΝΕΥΣΗΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟ ΕΔΑΦΟΒΕΛΤΙΩΤΙΚΟ Τιμές προδιαγραφών ποιότητας ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

7 5.2.1 Υγρασία Εδάφους Σταθμική μέθοδος Υδατοϊκανότητα Μέτρηση Υδατοϊκανότητας Υδατοδιαλυτά Άλατα και Ηλεκτρική Αγωγιμότητα (EC) Μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας (EC) του εδάφους Τιμή της Ηλεκτρικής Αγωγιμότητας Κατάταξη εδαφών ανάλογα με την αλατότητά τους Ενεργότητα Ιόντων Υδρογόνου (ph) Ηλεκτρομετρικός (ποτενσιομετρικός) προσδιορισμός του ph Οργανική Ουσία του Εδάφους Μέθοδος Αποτέφρωσης (loss on ignition) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Υγρασία Εδάφους Υδατοϊκανότητα Ηλεκτρική Αγωγιμότητα (E.C.) Ενεργότητα Ιόντων Υδρογόνου (ph) Οργανική Ουσία Εκτίμηση του ποσοστού μείωσης της οργανικής ύλης στο έδαφος ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΦΗ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Αστικά Στερεά Απόβλητα Σύστημα Διαχείρισης Αποβλήτων Ρυθμός Παραγωγής Αποβλήτων Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Μοναδιαία Παραγωγή Απορριμμάτων Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων Χώρος Εδαφικής Διάθεσης Υπολειμμάτων Υγειονομική Ταφή Απορριμμάτων Ανοιχτό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής Κλειστό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής Οικιακά Επικίνδυνα Απόβλητα Σύστημα Ανάκτησης Βιοαερίου Ταχέως Βιοαποδομήσιμα Οργανικά Υλικά Βραδέως Βιοαποδομήσιμα Οργανικά Υλικά Πολυχλωριωμένα Διφαινύλια Πολυαρωματικοί Υδρογονάνθρακες Χημικά Απαιτούμενο Οξυγόνο (ΑΣΑ) (ΣΔΑ) (ΡΠΑ) (ΟΤΑ) (ΜΠΑ) (ΧΥΤΑ) (ΧΕΔΥ) (ΥΤΑ) (ΑΣΥΤ) (ΚΣΥΤ) (ΟΕΑ) (ΣΑΒ) (ΤΒΟΥ) (ΒΒΟΥ) (PCBs) (PAHs) (COD) Βιοχημική Απαίτηση Οξυγόνου (BOD 5 ) 8

9 Municipal Solid Wastes (MSW) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων σε συνάρτηση με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου όλο και μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων έχει σαν συνέπεια, μεταξύ άλλων, και την αύξηση των στερεών απορριμμάτων καθώς και την αλλαγή της σύστασής τους. Στερεά απορρίμματα είναι κάθε ουσία ή αντικείμενο από το οποίο ο κάτοχός του θέλει ή είναι υποχρεωμένος να απαλλαγεί, σύμφωνα πάντα με τις ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις (Σκορδίλης, 1982α στον Γεωργόπουλο, 2000). Οι ποσότητες των οικιακών απορριμμάτων στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 2,8 εκατομμύρια τόνους ετησίως (Σκορδίλης, 1982β στον Γεωργόπουλο, 2000). Το 20-25% αυτών είναι χαρτί, το 3-4% γυαλί, το 4-5% αδρανή και το 50-60% τρόφιμα. Οι Skoulaxinou et al., 2004 αναφέρουν ότι τα έτη παράχθηκαν 3,9 εκ. τόνοι οικιακών απορριμμάτων που έφτασαν τους 4,57 εκ. τόνους το 2001, με το ποσοστό των βιοαποδομήσιμων να φτάνει το 67% επί του συνόλου και ο όγκος τους να πλησιάζει τα 17,5 εκατομμυρίων m 3, όπου το 39% των αποβλήτων να παράγεται στην Αττική. Στοιχεία για τα έτη 1997 και 1998 (πίνακας 1) δείχνουν τα επίπεδα τιμών των στερεών αποβλήτων που είναι ανάλογα της οικονομικής ανάπτυξης της κάθε χώρας. Πίνακας 1: Επίπεδα τιμών των στερεών αποβλήτων για τα έτη 1997 και Χώρα Παραγωγή αποβλήτων για τα έτη 1997 και 1998 (kgr/άτομο) Ελλάδα 370 Γαλλία 590 Ιταλία 460 9

10 Πορτογαλία 380 Τσεχία 310 Πολωνία 320 ΗΠΑ 720 Αυστραλία 690 ΟΟΣΑ 500 Πηγή: Αδάμου, κ.α., 2004 Λόγω της αύξησης της ποσότητάς τους, το παλαιότερο δόγμα της ανεξέλεγκτης απόρριψης, αντικαθίσταται όσο περνά ο καιρός από το δόγμα της συγκέντρωσης και διαχείρισής τους ή της ανακύκλωσής τους. Η ανεξέλεγκτη απόρριψη μπορεί να βλάψει με διάφορους τρόπους: οι επικίνδυνοι ρύποι που περιέχονται στα στερεά απόβλητα μπορούν να εξατμιστούν στον αέρα, να εισχωρήσουν στο έδαφος, να φτάσουν στα υπόγεια νερά ή στα επιφανειακά και να μπουν τελικά στην τροφική αλυσίδα. Τα στερεά απόβλητα περιέχουν παθογόνους μικροοργανισμούς, βακτήρια, μύκητες και παράσιτα. Φορείς των παθογόνων μικροοργανισμών μπορούν να γίνουν τα έντομα, τα πουλιά και τα τρωκτικά που μπορεί να έρθουν σε επαφή με τα απόβλητα. Ένα ιδιαίτερο είδος αποβλήτων είναι τα τοξικά χημικά απόβλητα η διαχείριση των οποίων συναντά πολλές δυσκολίες στον ανεπτυγμένο Βορρά. Σημαντικότατα προβλήματα αποτελούν τόσο η ανεξέλεγκτη απόρριψή τους στις χώρες του Βορρά όσο και η επί πληρωμή μεταφορά τους σε χώρες του Νότου. Τέλος, δύο άλλες μορφές απόρριψης στερεών αποβλήτων είναι η απόρριψη διά ταφής κάποιων από τα ραδιενεργά υλικά, όταν αυτά σταματήσουν να είναι χρήσιμα για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, καθώς και η ωκεάνια απόρριψη παντοειδών αποβλήτων (Γεωργόπουλος, 2000). Στα πλαίσια της γενικότερης περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των τελευταίων δεκαετιών, το πρόβλημα της υψηλής παραγωγής αποβλήτων αναδεικνύεται ως ένας από τους βασικούς παράγοντες περιβαλλοντικής υποβάθμισης και απασχολεί ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό επιστημόνων. Η μείωση του όγκου των αποβλήτων καθώς και η αποτελεσματικότερη διαχείρισή τους είναι στόχοι που θέτονται στα πλαίσια της πράσινης διαχείρισης της ανάπτυξης για τη βιωσιμότητα του πλανήτη (Γεωργόπουλος, 1998), Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη διαχείριση του οργανικού κλάσματος των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) και χωρίζεται σε δύο μέρη, στο θεωρητικό και στο πειραματικό. Το θεωρητικό κομμάτι παρουσιάζει τα Συστήματα Διαχείρισης Αποβλήτων (ΣΔΑ), τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των απορριμμάτων, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της 10

11 Υγειονομικής Ταφής (ΥΤ) και τα είδη της. Ασχολείται με τις νομοθεσίες της ΕΕ για τη διαχείριση των στερεών οργανικών αποβλήτων για τη μείωση τους, καθώς και την εναρμόνισή τους με την ελληνική νομοθεσία. Επίσης, αναφέρεται στη χώνευση των οργανικών στερεών αποβλήτων, όπου γίνεται γενική περιγραφή των αστικών απορριμμάτων σχετικά με τη σύνθεση τους, την προεπεξεργασία τους και των συστημάτων μηχανικής διαλογής τους. Τέλος, γίνεται μια ειδικότερη περιγραφή των μεθόδων βιολογικής αποδόμησης αερόβιας και αναερόβιας χώνευσης δίνοντας περισσότερο έμφαση στη δεύτερη μέθοδο. Το πειραματικό κομμάτι περιγράφει τη μέθοδο και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τη διεξαγωγή του πειράματος, όπου έχει σκοπό την αξιοποίηση των οργανικών ζυμώσιμων υπολειμμάτων του εστιατορίου της λέσχης στο λόφο του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη μέσω της ταφή τους για τη δημιουργία εδαφοβελτιωτικού. Τελικός στόχος είναι η παρατήρηση του βαθμού βιοαποδόμησης των οργανικών ζυμώσιμων με τη μέθοδο αυτή, όπου πραγματοποιούνται συγκεκριμένες εδαφολογικές αναλύσεις πριν την ταφή τους και μετά από την πάροδο τριών μηνών περίπου. Στη συνέχεια παραθέτονται τα αποτελέσματα του πειράματος με πίνακες και διαγράμματα. Επίσης, γίνεται προσπάθεια υπολογισμού της ελάχιστης και μέγιστης έκτασης που καταλαμβάνει η ταφή των ζυμώσιμων του εστιατορίου της λέσχης, στη μέγιστη και ελάχιστη παραγωγή της κατά το συνολικό χρόνο λειτουργίας της (10 μήνες), με στόχο την εκμετάλλευσή τους με τη μέθοδο της απλής ταφής. Τέλος, ακολουθούν τα συμπεράσματα που διεξάγονται από όλα τα παραπάνω και η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για την εργασία αυτή. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Τα παραγόμενα απόβλητα από ένα κοινωνικό σύνολο μπορούν να καταταγούν σε δύο κύριες κατηγορίες: απόβλητα μάζας και απόβλητα ενέργειας. Τα απόβλητα μάζας διαχωρίζονται περαιτέρω σε αέρια, υγρά και στερεά ανάλογα σε τι κατάσταση βρίσκονται στο περιβάλλον. Τα απόβλητα ενέργειας διαχωρίζονται ανάλογα με τη φύση της ενέργειας σε θερμικά, ηχητικά, ηλεκτρομαγνητικά κλπ. Τα ραδιενεργά απόβλητα αποτελούν μία ξεχωριστή κατηγορία όπου μία απόβλητη ραδιενεργός μάζα εκπέμπει ιοντίζουσα ακτινοβολία σαν μορφή ενέργειας. Η περιβαλλοντική μηχανική καλείται να επινοήσει, να σχεδιάσει και να θέσει σε λειτουργία συστήματα για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των αποβλήτων (Διάγραμμα 1). Σαν Σύστημα Διαχείρισης Αποβλήτων (ΣΔΑ) ορίζεται ένα σύνολο λειτουργικά συνδεδεμένων διεργασιών (τμήματα συστήματος) που στοχεύει στην αποκομιδή και διάθεση των παραγόμενων αποβλήτων. Το ΣΔΑ που παρουσιάζεται στο διάγραμμα αποτελεί μια ολοκληρωμένη μορφή του συστήματος για τη διαχείριση αποβλήτων, το οποίο δεν εφαρμόζεται μέχρι σήμερα σε κανένα μέρος της Ελλάδας. Το τμήμα τροφοδότησης αφορά την εισροή υλικών αγαθών στο χώρο παραγωγής στερεών αποβλήτων. Στην περίπτωση των αστικών απορριμμάτων η τροφοδότηση αναφέρεται στα τρόφιμα και άλλα υλικά που εισρέουν στις κατοικίες και τα οποία, στο σύνολο ή μέρος τους, απορρίπτονται μετά τη χρήση τους σαν άχρηστα. Το τμήμα παραγωγής αφορά τις διαδικασίες εκείνες που λαμβάνουν χώρα (π.χ. κατοικίες) και κατά τις οποίες παράγεται κάποιο απορριπτόμενο υλικό. Προϊόν τέτοιων διαδικασιών, στην 12

13 περίπτωση αστικών απορριμμάτων, είναι η πλαστική σακούλα σκουπιδιών που γεμίζει πολλές φορές τα πεζοδρομία και τους δρόμους των ελληνικών πόλεων. Το τμήμα συλλογής/μεταφοράς είναι συνήθως ενιαίο και αφορά τη διαδικασία συλλογής των απορριμμάτων σε πολλαπλά σημεία παραγωγής της εξυπηρετούμενης περιοχής από διάφορα απορριμματοφόρα οχήματα (ανοιχτά, κλειστά, συμπιεστικά, κλπ) και τη μεταφορά τους σε κάποιο χώρο διάθεσης. Η συλλογή μπορεί να είναι χειρωνακτική όπως στην περίπτωση των σάκων ή μηχανική όπως στην περίπτωση των κάδων. Στις περισσότερες ελληνικές πόλεις υπάρχουν τέτοια τμήματα ΣΔΑ αλλά σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν βελτιστοποιηθεί ως προς την ελαχιστοποίηση του ανοιχτού κόστους και τη μεγιστοποίηση της προσφερόμενης εξυπηρέτησης των κατοίκων. Σε περιπτώσεις μη ύπαρξης οργανωμένης συλλογής και μεταφοράς αλλά και σε περιπτώσεις που εγκαθίστανται προγράμματα ανακύκλωσης απαιτείται πλήρης σχεδίαση των τμημάτων αυτών. Διάγραμμα 1: Σύστημα Διαχείρισης Αποβλήτων Πηγή: Χαλβαδάκης,

14 Το τμήμα τελικής διάθεσης στην Ελλάδα σήμερα και στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελείται από καθορισμένους χώρους διάθεσης (σκουπιδότοποι και χωματερές) που όμως δεν πληρούν τις απαιτούμενες προδιαγραφές περιβαλλοντικής προστασίας. Η εικόνα στους χώρους αυτούς κυμαίνεται από την τελείως ανεξέλεγκτη απόρριψη στο περιβάλλον (περίπτωση Αποκορώνα Χανίων) μέχρι την περίπτωση της χωματερής των Ν. Λιοσίων στην Αττική όπου η ελεγχόμενη ταφή δεν ενσωματώνει εκείνες τις προδιαγραφές της περιβαλλοντικής ορθής διάθεσης. Σαν συμπέρασμα είναι δυνατό να ειπωθεί ότι τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα αφορούν το τμήμα της τελικής διάθεσης με ελάχιστες εξαιρέσεις όπου εφαρμόζεται υγειονομική ταφή (π.χ. Πάτρα, Λάρισα, Ζάκυνθος, Λειβαδιά). Σήμερα στην Ελλάδα τα υπάρχοντα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων περιλαμβάνουν πάντα τις διεργασίες τροφοδότησης, παραγωγής, συλλογής, μεταφοράς και διάθεσης. Υπάρχουν βέβαια περιοχές που δε διαθέτουν ούτε κάποιο υποτυπώδες ΣΔΑ με την οργανωμένη έννοια του όρου. Επίσης σε περιοχές με οργανωμένη συλλογή και μεταφορά, στις περισσότερες περιπτώσεις η διάθεση των απορριμμάτων γίνεται χωρίς σύγχρονες προδιαγραφές για την προστασία του περιβάλλοντος με δυσμενείς επιπτώσεις. Συμπερασματικά, τα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα απαιτούν στις περισσότερες περιπτώσεις κάποια αναβάθμιση σε μερικά ή όλα τα τμήματά τους ενώ υπάρχουν περιπτώσεις όπου νέα ΣΔΑ πρέπει να σχεδιαστούν από την αρχή (Χαλβαδάκης, 1998). 2.1 ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Για τη χάραξη μιας στρατηγικής διαχείρισης απορριμμάτων και κατά συνέπεια το σχεδιασμό ενός Συστήματος Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΣΔΑ), απαραίτητο στοιχείο είναι ο προσδιορισμός της παραγόμενης ποσότητας από ένα κοινωνικό σύνολο στη μονάδα του χρόνου. Για το λόγο αυτό εισάγεται το μέγεθος "Ρυθμός Παραγωγής Απορριμμάτων (ΡΠΑ)". Πρέπει να τονιστεί ότι ο ρυθμός παραγωγής αφορά το σύνολο της εξυπηρετούμενης περιοχής, που μπορεί να είναι ένας μόνο Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) ή μια ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει περισσότερους ΟΤΑ. Ένα συνηθισμένο μέγεθος, που χρησιμοποιείται για την εκτίμηση του ρυθμού παραγωγής, είναι η Μοναδιαία Παραγωγή Απορριμμάτων (ΜΠΑ) που εκφράζεται σαν μάζα ανά ημέρα ανά άτομο. Ο ρυθμός παραγωγής εκτιμάται για μια περιοχή πολλαπλασιάζοντας την ΜΠΑ επί τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό της, Π: 14

15 ΡΠΑ = Π * ΜΠΑ Η εκτίμηση του ρυθμού παραγωγής είναι το πρώτο βήμα για τη λήψη των αποφάσεων που σχετίζονται με τον σχεδιασμό του ΣΔΑ. Συγκεκριμένα: Προσδιορίζονται σχεδιαστικές παράμετροι του υποσυστήματος Συλλογής-Μεταφοράς των απορριμμάτων. Εκτιμάται η δυνατότητα επεξεργασίας και εκμετάλλευσης των απορριμμάτων. Καθορίζεται η απαιτούμενη έκταση του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ). Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον ρυθμό παραγωγής απορριμμάτων είναι: Πληθυσμιακές διακυμάνσεις Συχνότητα συλλογής Πληθυσμιακή πυκνότητα Κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες Ισχύουσα νομοθεσία (Χαλβαδάκης, 1998). 2.2 ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Για τη σχεδίαση ενός ολοκληρωμένου ΣΔΑ και για την ανάπτυξη εναλλακτικών διαχειριστικών σεναρίων, κρίνεται απαραίτητος ο προσδιορισμός των ποιοτικών χαρακτηριστικών των απορριμμάτων. Στην περίπτωση που το σύστημα δεν πρόκειται να περιλαμβάνει διεργασίες ανάκτησης υλικών και ενέργειας, ο αριθμός των απαιτούμενων ποιοτικών παραμέτρων είναι σαφώς μικρότερος. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των απορριμμάτων μπορούν να διαχωριστούν σε φυσικά, χημικά και βιολογικά. Στα φυσικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται η φυσική σύσταση κατά βάρος ποσοστιαία σύσταση σε ευδιάκριτα συστατικά όπως το χαρτί, υπολείμματα τροφής, γυαλί, μέταλλα - και το ειδικός βάρος. Χημικά χαρακτηριστικά είναι η υγρασία, η περιεκτικότητα σε πτητικά και ανόργανα στερεά, η χημική σύσταση και η θερμαντική τους αξία (αποδιδόμενη θερμότητα κατά καύση). Σε περιπτώσεις συνδιαχείρισης αστικών και βιομηχανικών ή βιοτεχνικών απορριμμάτων πρέπει να γίνεται διερεύνηση για την ύπαρξη τυχόν επικίνδυνων ή τοξικών ενώσεων. Τέλος, τα μικροβιολογικά χαρακτηριστικά είναι εκείνα που εξετάζονται λιγότερο και αφορούν περιπτώσεις όπου γίνεται συλλογή νοσοκομειακών απορριμμάτων μαζί με αστικά. Στην 15

16 περίπτωση αυτή γίνονται μικροβιολογικές αναλύσεις με σκοπό να καθοριστεί η ανάγκη προστασίας των εργαζομένων στη συλλογή και διάθεση των απορριμμάτων. Συνήθως τα νοσοκομειακά απορρίμματα υπόκεινται σε ιδιαίτερη διαχείριση και γι αυτό το λόγο οι μικροβιολογικές αναλύσεις δεν γίνονται στα αστικά απορρίμματα. Η σύσταση των αστικών απορριμμάτων επηρεάζει όλα τα τμήματα και τις λειτουργικές διεργασίες ενός συστήματος διαχείρισης, που μπορεί να περιλαμβάνει: απόφαση λειτουργίας εργοστασίου καύσης όπου κύριο λόγο παίζει η θερμαντική αξία των απορριμμάτων απόφαση λειτουργίας εργοστασίου παραγωγής εδαφοβελτιωτικού όπου απαραίτητες είναι οι αναλύσεις που καθορίζουν το ποσοστό των ζυμώσιμων, βαρέων μετάλλων και ο λόγος C/N μελέτη εκτίμησης στραγγισμάτων και βιοαερίου που θα παραχθούν στο χώρο εναπόθεσης όπου είναι απαραίτητες οι ποσοστιαίες αναλύσεις και το ποσοστό υγρασίας Διάφορες μέθοδοι έχουν αναπτυχθεί για τον καθορισμό της σύστασης των αστικών απορριμμάτων. Η πλέον συνήθης αφορά στη φυσική σύστασή τους, δηλαδή στην εκατοστιαία σύσταση σε βάρος ως προς ορισμένα συστατικά. Τα συστατικά αυτά είναι υλικά που κατατάσσονται σε κατηγορίες με τρόπο ώστε να είναι εύκολα ταυτοποιούμενα. Τέτοιες κατηγορίες είναι: α) Ζυμώσιμα υλικά που είναι υπολείμματα τροφής, β) Χαρτιά και χαρτόνια, γ) Πλαστικά, δ) Γυαλιά, ε) Μέταλλα, ζ) Διάφορα οργανικά όπως υφάσματα, ξύλα, λάστιχα και δέρματα (ΔΞΛΥ) και η) Διάφορα αδρανή υλικά όπως πέτρες, σκόνες, τούβλα, κ.α. (Χαλβαδάκης, 1998). 2.3 ΕΔΑΦΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΑΣΑ) Η ποσότητα των αστικών αποβλήτων στη χώρα μας ανέρχεται περίπου 4,8 εκατ. τόνους το χρόνο. Απ αυτά περίπου το 46% δηλαδή 2,2 εκατομμύρια τόνοι είναι ζυμώσιμα οργανικά υλικά. Η διαχείρισή τους (συλλογή μεταφορά επεξεργασία και διάθεσή τους) παρουσιάζει αρκετά προβλήματα με κύριο και βασικό τη διάθεσή τους. Η συλλογή και μεταφορά των αστικών αποβλήτων συντελείται περίπου κατά 85% οργανωμένα. Περίπου το 7% των αστικών αποβλήτων ανακυκλώνεται, ενώ το υπόλοιπο 93% διατίθεται είτε σε χώρους υγειονομικής ταφής, είτε σε ελεγχόμενους χώρους (Σκορδίλης, 2001). Η εδαφική διάθεση ή ταφή είναι ένα αναπόφευκτο υποσύνολο κάθε συστήματος διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ), καθώς κάθε μέθοδος επεξεργασίας αφήνει υπολείμματα που καταλήγουν σε Χώρο Εδαφικής Διάθεσης Υπολειμμάτων (ΧΕΔΥ) ή Χώρο Υγειονομικής 16

17 Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ). Ο ΧΕΔΥ μπορεί να χρησιμοποιείται και για προσωρινή απόθεση πριν τα ΑΣΑ προωθηθούν σε άλλες επεξεργασίες. Ένας σύγχρονος ΧΕΔΥ αποτελεί και αυτοδύναμη μέθοδο επεξεργασίας ΑΣΑ. Είναι η μόνη μέθοδος επεξεργασίας που είναι δυνατή για κάθε τύπο ΑΣΑ. Εκείνο που επιδιώκεται είναι αυτή η εδαφική διάθεση να είναι υγειονομική (προστασία της υγείας) και βιώσιμη (προστασία του περιβάλλοντος). Σήμερα στην ΕΕ βρίσκεται σε εξέλιξη μια διαδικασία για αναθεώρηση των στόχων αλλά και των βασικών αρχών σχεδιασμού και σχεδίασης των ΧΕΔΥ. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, διακρίνονται τρεις κατηγορίες ΧΕΔΥ, ανάλογα με το αν δέχονται επικίνδυνα, μη επικίνδυνα (στα οποία περιλαμβάνονται τα αστικά), ή αδρανή απόβλητα, ενώ είναι υποχρεωτική η προεπεξεργασία (πλην των αδρανών υλικών) πριν από την απόθεση (π.χ. τεμαχισμός) (Παναγιωτακόπουλος, 2002). 2.4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ Η Υγειονομική Ταφή Απορριμμάτων (ΥΤΑ) είναι μια από τις βασικότερες διεργασίες ενός ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΣΔΑ). Ο όρος "Υγειονομική Ταφή Απορριμμάτων" υποδηλώνει την εδαφική διάθεση με υγειονομικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Πρέπει να τονιστεί ότι σε παγκόσμια κλίμακα τα ΣΔΑ συνήθως δεν περιλαμβάνουν διεργασίες επεξεργασίας των απορριμμάτων, με αποτέλεσμα το σύνολο σχεδόν των παραγόμενων απορριμμάτων να διατίθεται στο έδαφος. Στο διάγραμμα 2 φαίνεται ότι για 15 βιομηχανικές χώρες (Αυστρία, Καναδάς, Δανία, Φιλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ολλανδία, Πολωνία, Ν. Αφρική, Σουηδία, Ελβετία, Μ. Βρετανία και ΗΠΑ) συνολικού πληθυσμού 730 εκατ. κατοίκων, η απ ευθείας εδαφική διάθεση των απορριμμάτων αντιπροσωπεύει το 16,7% (172 Mton) της συνολικά παραγόμενης ποσότητας, η καύση το 6,1% (63 Mton) και η ανάκτηση υλικών το 1,5% (15 Mton). Το υπόλοιπο 75,7% (780 Mton) της παγκόσμιας παραγωγής οδηγείται κατευθείαν σε χώρους εδαφικής διάθεσης η πλειοψηφία των οποίων δεν πληροί τους όρους Υγειονομικής Ταφής (Cossu, 1989 στον Χαλβαδάκη, 1998). Διάγραμμα 2 17

18 Πηγή: Χαλβαδάκης, 1998 Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στην τελική επιλογή της μεθόδου υγειονομικής ταφής, ορίζονται κυρίως με βάση περιβαλλοντικές, οικονομικές και λειτουργικές παραμέτρους και έχουν τους παρακάτω στόχους: 1. Ελαχιστοποίηση του κινδύνου ρύπανσης του περιβάλλοντος χώρου κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των εργασιών του ΧΥΤΑ. 2. Παροχή ενός ικανοποιητικού επιπέδου εξυπηρέτησης και εξασφάλισης του μέγιστου δυνατού χρόνου λειτουργίας του ΧΥΤΑ. 3. Βέλτιστη λύση των δύο παραπάνω στόχων, με το μικρότερο κόστος. Αυτά τα κριτήρια προϋποθέτουν: α. Την περίφραξη του χώρου Υγειονομικής Ταφής β. Την καθημερινή συμπίεση και χωματοκάλυψη των απορριμμάτων για την απομόνωσή τους από έντομα και τρωκτικά, τον περιορισμό των οσμών, την ελαχιστοποίηση της κατείσδυσης των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων και κατά συνέπεια των εκχυλισμάτων και τέλος την ελαχιστοποίηση του κινδύνου αυτανάφλεξης των απορριμμάτων. γ. Τη διαχείριση των στραγγισμάτων και εκχυλισμάτων δ. Τη διαχείριση του βιοαερίου ε. Την εγκατάσταση παρακολούθησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος του ΧΥΤΑ Χώρου. Στη χώρα μας, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπου γίνεται ατελής Υγειονομική Ταφή (χωματερές), γίνεται ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων (Σκουπιδότοποι) (Χαλβαδάκης, 1998) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα υγειονομικής ταφής A) Πλεονεκτήματα 18

19 1. Όπου υπάρχει διαθέσιμη γη, η υγειονομική ταφή είναι συνήθως η πιο οικονομική μέθοδος. 2. Η αρχική επένδυση είναι χαμηλή, συγκρινόμενη με τεχνικές μείωσης του όγκου των απορριμμάτων και ανάκτησης υλικών και ενέργειας. 3. Ο Χώρος υγειονομικής ταφής μπορεί να δεχτεί μη τοξικά απορρίμματα όλων των τύπων, εξαλείφοντας την αναγκαιότητα διαχωρισμού ιδιαίτερων υλικών. 4. Η μέθοδος της υγειονομικής ταφής είναι ιδιαίτερα εύκαμπτη. Τυχόν αυξημένες ποσότητες απορριμμάτων μπορούν να διατεθούν με ελάχιστο ή και καθόλου επιπρόσθετο προσωπικό και εξοπλισμό. 5. Μετά την τελική αποκατάσταση του ΧΥΤΑ, ο Χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν parking, Χώρος αναψυχής κ.λ.π. B) Μειονεκτήματα 1. Σε περιοχές με αυξημένο πληθυσμό και έντονη χρήση γης είναι δυνατόν να προκύπτουν προβλήματα υψηλού οικονομικού κόστους, λόγω της μεγάλης αξίας της γης ή/και της μεγάλης απόστασης μεταξύ των χώρων παραγωγής και διάθεσης. 2. Χώροι υγειονομικής ταφής που βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές είναι πιθανό να προκαλέσουν αντιδράσεις από μέρους των κατοίκων. 3. Σε χώρου εναπόθεσης απορριμμάτων, παρατηρούνται συχνά καθιζήσεις και για το λόγο αυτό απαιτούνται έργα υποστήριξης σε περίπτωση οικοδόμησης μετά την αποκατάσταση του ΧΥΤΑ. 4. Το μεθάνιο και τα άλλα αέρια που παράγονται από την αποδόμηση των απορριμμάτων μπορούν να αποτελέσουν παράγοντα όχλησης για τους περίοικους της ευρύτερης περιοχής, σε περίπτωση αστοχίας ή παράλειψης της κατασκευής του συστήματος συλλογής βιοαερίου. ΠΗΓΗ: Tchobanoglous et. al., 1977 (στον Χαλβαδάκη, 1998) Σχεδιασμός χώρου υγειονομικής ταφής Το στάδιο αυτό του σχεδιασμού του ΣΔΑ περιλαμβάνει τον οριστικό σχεδιασμό με πληρότητα εφαρμογής, τόσο του συστήματος συλλογής και μεταφοράς των απορριμμάτων όσο και των χώρων διάθεσής τους (ΧΥΤΑ). Ο σχεδιασμός του συστήματος συλλογής αναφέρεται στην οριστικοποίηση της μεθόδου που προκρίθηκε στον προκαταρκτικό σχεδιασμός, στον οριστικό σχεδιασμών των διαδρόμων των 19

20 οχημάτων συλλογής, στην εύρεση των κατάλληλων σημείων που θα τοποθετηθεί ο εξοπλισμός συλλογής (κάδοι, σταθμοί μεταμόρφωσης, κ.λ.π.), στα αναγκαία τεχνικά έργα που πρέπει να γίνουν στα σημεία αυτά (ράμπες, τοποθέτηση σιλό, τοιχία, κ.λ.π.) και στις προδιαγραφές που πρέπει να πληροί ο απαραίτητος εξοπλισμός (Χαλβαδάκης, 1998) Βασικές παράμετροί σχεδίασης Πέντε είναι παράμετροι που ελέγχουν την ασφαλή λειτουργία ενός ΧΥΤ: α. Το υδρογεωλογικό περιβάλλον. β. Η επένδυση του πυθμένα, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. γ. Η καθημερινή κάλυψη των απορριμμάτων. δ. Η συλλογή των εκχυλισμάτων στραγγισμάτων. ε. Η συλλογή και καύση του παραγόμενου βιοαερίου. Η παρέμβαση της Γεωτεχνικής στον σχεδιασμό ενός Χώρου Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ) απορριμμάτων, είναι καθοριστική. Θέματα όπως η διερεύνηση του εδάφους, η στεγανότητα της κατασκευής, η ευστάθεια των πρανών ή των επιχωμάτων που σχηματίζουν τη λεκάνη απόθεσης, η προστασία από τη διάβρωση και η καλή συμπύκνωση του υλικού κάλυψης, είναι οι αρμοδιότητες της Γεωτεχνικής Μηχανικής (Χαλβαδάκης, 1998) Είδη Υγειονομικής Ταφής Υπάρχουν δύο διαφορετικές τεχνικές Υγειονομικής ταφής: Α) Ανοιχτό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής (ΑΣΥΤ) Β) Κλειστό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής (ΚΣΥΤ) Ανοιχτό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής (ΑΣΥΤ) Η βασική αρχή σχεδιασμού αυτής της τεχνικής είναι ότι επιτρέπεται η κατείσδυση των παραγόμενων εκχυλισμάτων από τη βάση του ΧΥΤΑ, με την προϋπόθεση ότι α) αποκλείεται η διάθεση τοξικών αποβλήτων, β) ο υδροφόρος ορίζοντας είναι σε αρκετό βάθος ώστε να είναι δυνατός ο αυτοκαθαρισμός των εκχυλισμάτων κατά τη διάρκεια της κατείσδυσης μέσα από την ακόρεστη ζώνη και γ) το υλικό της ακόρεστης ζώνης επιτρέπει και ευνοεί διεργασίες αυτοκαθαρισμού (Εικόνα 1). Για να καταστεί δυνατός ο προσδιορισμός της κίνησης των ρύπων στο υπέδαφος, πρέπει να είναι γνωστές οι παράμετροι που καθορίζουν τη συμπεριφορά και τις ιδιότητες του ρύπου στο 20

21 σύστημα αέρας έδαφος νερό. Οι κύριες διεργασίες που παρατηρούνται στο τριφασικό αυτό σύστημα είναι οι παρακάτω 1. Καταμερισμός του ρύπου σε κάθε φάση. 2. Αποδόμηση Μετασχηματισμός του ρύπου. 3. Μεταφορά του ρύπου. Η τύχη ενός ρύπου που απορρίπτεται στο έδαφος ελέγχεται κυρίως από τις υδραυλικές ιδιότητες του υδροφορέα, από φαινόμενα διασποράς, προσρόφησης και απορρόφησης, από φυσικές διεργασίες και τέλος από διεργασίες βιολογικής και χημικής αποδόμησης (Χαλβαδάκης, 1998). Σχήμα 1: Ανοιχτό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής 21

22 Κλειστό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής (ΚΣΥΤ) Σε αντίθεση με την προηγούμενη τεχνική, προϋποθέτει τη στεγάνωση της βάσης του ΧΥΤΑ με υλικά, καθώς επίσης και την κατασκευή συστήματος αποστράγγισης των εκχυλισμάτων. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου α) η πιεζομετρική επιφάνεια του υδροφορέα είναι πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, β) υπάρχουν τοξικά απόβλητα και γ) ο ΧΥΤΑ αναπτύσσεται σε περιοχές όπου παρατηρούνται καρστικές υδροφορίες. Το κόστος εφαρμογής αυτής της τεχνικής είναι πολλαπλάσιο της προηγούμενης (Χαλβαδάκης, 1998). Σχήμα 2: Κλειστό Σύστημα Υγειονομικής Ταφής Μέθοδοι διάθεσης Αφού καθοριστεί το είδος της Υγειονομικής Ταφής, στη συνέχεια απαιτείται κατάστρωση σχεδίου ανάπτυξης του ΧΥΤΑ, σύμφωνα με το οποίο θα προχωράει η απόθεση και η κάλυψή τους στο χώρο διάθεσης. Οι μέθοδοι διάθεσης που εφαρμόζονται πιο συχνά είναι: Μέθοδος επιφανειακής διάθεσης Μέθοδος ορυγμάτων 22

23 Μέθοδος διάθεσης σε κοιλώματα Μέθοδος διάθεσης υγρών αποβλήτων σε συνδυασμό με τα στερεά απόβλητα (Χαλβαδάκης, 1998). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 3.1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Τα στερεά απόβλητα αποτελούν πηγή ρύπανσης αλλά μπορούν επίσης να αποτελούν "δευτερεύοντες" φυσικούς πόρους. Τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τη διαχείρισή τους αφορούν την πολιτική περιβάλλοντος καθώς και των άλλων πολιτικών, ιδιαίτερα της οικονομικής πολιτικής. Αφού παραχθεί ένα απόβλητο, ο καλύτερος τρόπος για να μειωθεί ή να εξαλειφθεί η αρνητική επίδρασή του στο περιβάλλον είναι η αξιοποίησή του, δηλαδή η εισαγωγή του στον καθ αυτό φυσικό και οικονομικό κύκλο. Η αξιοποίηση μπορεί να προσλάβει διάφορες μορφές όπως η χρησιμοποίηση, η ανακύκλωση, η ανάκτηση πρώτων υλών ή η ενεργειακή αξιοποίηση. Η επιλογή της μορφής πρέπει να έχει ως κριτήριο τη μείωση του όγκου των αποβλήτων και την εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας. Όλο και περισσότερο αποδεικνύεται ότι η εναπόθεση απορριμμάτων σε ειδικούς χώρους, αποτελεί τρόπο διάθεσης που παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα από πλευράς επιπτώσεων στο περιβάλλον και διαθεσιμότητας των κατάλληλων χώρων. Η εναπόθεση απορριμμάτων σε ειδικούς χώρους δεν πρέπει να επιλέγεται παρά ως ύστατη λύση για τη διαχείριση αποβλήτων. Πρέπει κατά συνέπεια, να εξετασθεί κάθε δυνατότητα επεξεργασίας πριν την εναπόθεση σε ειδικούς χώρους, με σκοπό τη μείωση του όγκου και των επιβλαβών επιπτώσεων των αποβλήτων. Πρέπει λοιπόν, να αναπτυχθεί η εφαρμογή φυσικοχημικών ή βιολογικών μεθόδων επεξεργασίας. Για το σκοπό αυτό επινοήθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ ο εθνικός σχεδιασμός διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Ο εθνικός σχεδιασμός αναπτύχθηκε με βάση την Κοινοτική και Εθνική πολιτική για το περιβάλλον, η οποία αποσκοπεί στην εξασφάλιση υψηλού 23

24 επιπέδου προστασίας του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος. Προβλέπεται η κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, με όλες τις απαραίτητες προδιαγραφές και μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος. Η λειτουργία τους θα πραγματοποιείται με τον πλέον αποδοτικό και οικονομικά εφικτό τρόπο. Ο συνδυασμός αυτός, αυστηρών περιβαλλοντικών προτύπων και οικονομικής βιωσιμότητας θα συμβάλλει όχι μόνο στη προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην προώθηση της κοινωνικής αποδοχής για τη χωροθέτηση περαιτέρω μονάδων. Στόχος για τα αστικά οργανικά απόβλητα είναι η αξιοποίησή τους το 2005 να φθάσει τουλάχιστον το 25% σε επίπεδο χώρας (Παναγιωτακόπουλος, 2002). 3.2 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κοινοτική Νομοθεσία Στόχος της ΕΕ είναι η συντονισμένη διαχείριση των αποβλήτων στην Κοινότητα προκειμένου να περιοριστεί η παραγωγή αποβλήτων. Οδηγία 75/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 15/7/1975 σχετικά με τα απόβλητα Τροποποιήθηκε από τα ακόλουθα μέτρα: α) οδηγία 91/156/ΕΟΚ της 18/3/1991 β) οδηγία 91/692/ΕΟΚ της 23/12/1991 γ) οδηγία 96/350/ΕΚ της 24/5/1996 δ) οδηγία 96/59/ΕΚ της 16/9/1996 Η Οδηγία 75/442/ΕΟΚ συνιστά το νομοθετικό πλαίσιο της κοινοτικής πολιτικής σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων. Άρχισε να ισχύει από το 1977 και τροποποιήθηκε το 1991 για να ληφθούν υπόψη οι νέες συνθήκες και να ενσωματωθούν οι κατευθυντήριες αρχές που επισημάνθηκαν από την κοινοτική στρατηγική το 1989, για τη διαχείριση των αποβλήτων και συγκεκριμένα η πρόληψη, η αξιοποίηση και η τελική διάθεση των αποβλήτων. Στην οδηγία περιλαμβάνονται τα σημαντικότερα στοιχεία στα οποία θεμελιώνεται η κοινοτική πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων και συγκεκριμένα: Ορίζεται η έννοια των αποβλήτων 24

25 Προσδιορίζονται κοινή ορολογία, ιδιαίτερα αναφορικά με τις διαδικασίες της αξιοποίησης και της τελικής διάθεσης, καθώς και οι διάφορες κατηγορίες αποβλήτων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της απόφασης 94/3/ΕΚ της Επιτροπής. Ιεραρχούνται οι προτεραιότητες τις οποίες οφείλει να τηρεί κάθε πολιτική διαχείριση αποβλήτων, ευνοώντας κατ αρχήν την πρόληψη, προωθώντας εν συνεχεία την αξιοποίηση και τέλος την ακίνδυνη τελική διάθεση. Καθιερώνονται οι αρχές της γειτνίασης και της αυτάρκειας που εφαρμόζονται στα απόβλητα που προορίζονται για τελική διάθεση και προβλέπεται η συγκρότηση ολοκληρωμένου και επαρκούς δικτύου εγκαταστάσεων διάθεσης. Υποχρεούνται τα κράτη-μέλη να εκπονήσουν σχέδια διαχείρισης αποβλήτων, τα οποία θεωρούνται ουσιώδους σημασίας εργαλεία, για την υλοποίηση της πολιτικής αυτής. Θεσπίζεται υποχρεωτική διαδικασία έγκρισης για κάθε επιχείρηση που αναπτύσσει δραστηριότητες αξιοποίησης ή διάθεσης αποβλήτων, καθώς επίσης και σύστημα μητρώου και τακτικών ελέγχων των δραστηριοτήτων αυτών. Ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της Οδηγίας είναι η θέσπιση διαδικασίας υποχρεωτικής έκδοσης άδειας για κάθε επιχείρηση που αναπτύσσει δραστηριότητες διάθεσης ή αξιοποίησης αποβλήτων, καθώς και συστήματος μητρώου και περιοδικού ελέγχου των δραστηριοτήτων αυτών, όπως προβλέπεται από τα άρθρα 9 και 14 (Σκορδίλης, 2001). Οδηγία 1999/31/ΕΚ του Συμβουλίου της 26/4/1999 περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ, και ιδίως των άρθρων 3 και 4, στόχος της παρούσας οδηγίας είναι, μέσω αυστηρών λειτουργικών και τεχνικών απαιτήσεων για τα απόβλητα και τους χώρους υγειονομικής ταφής, ο καθορισμός μέτρων, διαδικασιών και κατευθύνσεων για την κατά το δυνατόν πρόληψη ή μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ειδικότερα δε της ρύπανσης των επιφανειακών και των υπογείων υδάτων, του εδάφους και της ατμόσφαιρας και των επιπτώσεων σε όλο το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του φαινομένου του θερμοκηπίου, καθώς και οποιουδήποτε κινδύνου προκύπτει για την υγεία του ανθρώπου από την υγειονομική ταφή των αποβλήτων καθ' όλο τον κύκλο ζωής του χώρου υγειονομικής ταφής. Όσον αφορά τα τεχνικά χαρακτηριστικά των χωρών υγειονομικής ταφής, η παρούσα οδηγία περιέχει, για τους χώρους 25

26 στους οποίους έχει εφαρμογή η οδηγία 96/61/ΕΚ, τους σχετικούς τεχνικούς κανόνες για τη διατύπωση, υπό συγκεκριμένη μορφή, των γενικών απαιτήσεων της οδηγίας 96/61/ΕΚ. Οι σχετικές απαιτήσεις της οδηγίας 96/61/ΕΚ θα θεωρείται ότι πληρούνται εφόσον ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της παρούσας οδηγίας ( Συγκεκριμένα: Η οδηγία στοχεύει στην πρόληψη ή στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ταφής αποβλήτων στο περιβάλλον, και ειδικότερα στα επιφανειακά ύδατα, στα υπόγεια ύδατα, στο έδαφος, στον αέρα ή στην υγεία του ανθρώπου. Παρουσιάζει λεπτομερώς τις διάφορες κατηγορίες αποβλήτων (αστικά απόβλητα, επικίνδυνα, μη επικίνδυνα, αδρανή) και ισχύει για όλους τους χώρους ταφής, οι οποίοι ορίζονται ως χώροι διάθεσης αποβλήτων, με εναπόθεση των αποβλήτων επί ή εντός του εδάφους. Οι χώροι ταφής ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες: χώροι ταφής επικίνδυνων αποβλήτων χώροι ταφής μη επικίνδυνων αποβλήτων χώροι ταφής αδρανών αποβλήτων Αντιθέτως, η οδηγία δεν εφαρμόζεται: στη διασπορά ιλύος στο έδαφος (συμπεριλαμβανομένης της ιλύος καθαρισμού λυμάτων και της ιλύος της προερχόμενης από εργασίες βυθοκόρησης) στη χρήση αδρανών αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής για εργασίες ανάπλασης ή αποκατάστασης στην απόθεση μη ρυπασμένου χώματος ή μη επικίνδυνων αδρανών αποβλήτων που προέρχονται από την αναζήτηση και την εξόρυξη, την επεξεργασία και την αποθήκευση ορυκτών πόρων, καθώς και από την εκμετάλλευση λατομείων 26

27 στην απόθεση μη επικίνδυνων ιλύων βυθοκόρησης κατά μήκος μικρών υδατορευμάτων από τα οποία έχουν αφαιρεθεί, καθώς και μη επικίνδυνων ιλύων σε επιφανειακά ύδατα, συμπεριλαμβανομένης της κοίτης και του υποστρώματός της. Προκειμένου να αποφευχθεί οιοσδήποτε κίνδυνος, έχει οριστεί ομοιόμορφη διαδικασία για την αποδοχή των αποβλήτων: τα απόβλητα πρέπει να υφίστανται επεξεργασία πριν από την εναπόθεσή τους στον χώρο ταφής τα επικίνδυνα απόβλητα που ανταποκρίνονται στα κριτήρια της οδηγίας πρέπει να κατευθύνονται προς χώρο ταφής επικίνδυνων αποβλήτων οι χώροι ταφής για μη επικίνδυνα απόβλητα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τα αστικά απόβλητα και για τα μη επικίνδυνα απόβλητα οι χώροι ταφής για αδρανή απόβλητα προορίζονται αποκλειστικά για αδρανή απόβλητα Δεν γίνονται δεκτά στους χώρους ταφής τα κάτωθι απόβλητα: τα υγρά απόβλητα τα εύφλεκτα απόβλητα τα εκρηκτικά ή οξειδωτικά απόβλητα τα μολυσματικά νοσοκομειακά ή κλινικά απόβλητα τα χρησιμοποιημένα ελαστικά, εκτός εξαιρέσεων οιοσδήποτε άλλος τύπος αποβλήτων που δεν ανταποκρίνεται στα κριτήρια αποδοχής που ορίζονται στο παράρτημα ΙΙ Η οδηγία προβλέπει διαδικασία για τη χορήγηση αδειών εκμετάλλευσης χώρου ταφής. Η αίτηση άδειας πρέπει να περιλαμβάνει τις ακόλουθες πληροφορίες: τα στοιχεία ταυτότητας του αιτούντος και, ενδεχομένως, του φορέα εκμετάλλευσης περιγραφή των τύπων και της συνολικής ποσότητας των αποβλήτων που πρόκειται να αποτεθούν 27

28 τη χωρητικότητα του χώρου ταφής περιγραφή του χώρου τις προτεινόμενες μεθόδους πρόληψης ή καταπολέμησης της ρύπανσης το σχέδιο λειτουργίας, παρακολούθησης και ελέγχου το σχέδιο διαδικασίας παύσης της λειτουργίας και μετέπειτα φροντίδας τις χρηματικές εγγυήσεις που παρέχει ο αιτών τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αν απαιτείται σύμφωνα με την οδηγία 85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον Τα κράτη μέλη φροντίζουν να διασφαλίσουν ότι η συνέχιση της λειτουργίας υφισταμένων χώρων υγειονομικής ταφής επιτρέπεται μόνον εφόσον εφαρμοσθούν το ταχύτερο δυνατόν οι διατάξεις της οδηγίας Ανά τριετία, τα κράτη μέλη οφείλουν να υποβάλλουν στην Επιτροπή έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας ( Όχι αργότερα από το 2005 τα βιοαποδομήσιμα αστικά απόβλητα που προορίζονται για χώρους υγειονομικής ταφής πρέπει να μειωθούν κατά 25% της συνολικής κατά βάρος ποσότητας αυτών που είχαν παραχθεί το Ενώ το 2008 τα βιοαποδομήσιμα αστικά απόβλητα που προορίζονται για υγειονομική ταφή πρέπει να μειωθούν κατά 50%. Τέλος, το 2015 το ποσοστό των βιοαποδομήσιμων υλικών για υγειονομική ταφή πρέπει να περιοριστεί στο 35%. Υπάρχει βέβαια και η δυνατότητα αναβολής για 4 χρόνια για τα κράτη-μέλη που το 1995 πραγματοποιούσαν διάθεση απορριμμάτων σε χώρους ταφής άνω του 80% (Σκορδίλης, 2001) Εναρμόνιση στην Ελληνική Νομοθεσία 1. ΚΥΑ 49541/1427/86 ΦΕΚ 160Α/1986 περί στερεών αποβλήτων (έχει αντικατασταθεί). 2. ΚΥΑ 69728/824/96 (ΦΕΚ 358). «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων». Στόχος είναι ο καθορισμός των γενικών κατευθύνσεων και του πλαισίου για τη διαχείριση των οικιακών αποβλήτων. 28

29 3. ΚΥΑ /97 ΦΕΚ 1016 (Β) της 17/11/97 σχετικά με την κατάρτιση πλαισίου προδιαγραφών και γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων. 4. ΚΥΑ /97 ΦΕΚ 1016 (Β) της 17/11/97. «Εθνικός σχεδιασμός διαχείρισης στερεών αποβλήτων». Στόχος είναι η χάραξη γενικών κατευθύνσεων για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων προς εφαρμογή της ΚΥΑ 69728/824/96 (Σκορδίλης, 2001). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΧΩΝΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Η χρήση βιολογικών διεργασιών για την εκμετάλλευση και επεξεργασία των αποβλήτων έχει τις ρίζες τις από την αρχαία ιστορία. Αρχικά η γεωργία βασίστηκε στην επιστροφή των ζωικών αποβλήτων στη γη, δρώντας με αυτόν τον τρόπο σαν λίπασμα αλλά και σαν προσθήκη χούμου στο έδαφος. Οι αρχαίοι Κινέζοι εφάρμοσαν την αερόβια χώνευση στα γεωργικά υπολείμματα και στα ανθρώπινα απόβλητα για πολλούς αιώνες (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). Μέχρι και τις αρχές του 20 ου αιώνα η διαδικασία παρέμενε ουσιαστικά πρωτόγονη, χωρίς κανένα έλεγχο ή επηρεασμό της αποδόμησης των οργανικών υλικών (Μανιός, Θ., 2002). Η αναερόβια χώνευση των ανθρώπινων και ζωικών στερεών ή υγρών αποβλήτων, εφαρμόζεται από παλιά σαν μέθοδος παραγωγής καύσιμου μεθανίου σε πολλά μέρη του κόσμου (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). Οι βιολογικές διεργασίες περιορίζονται στο οργανικό κλάσμα των αστικών απορριμμάτων. Στην Ελλάδα, το σχετικά υψηλό ποσοστό ζυμώσιμων (52-57%) στα αστικά απορρίμματα οδηγεί στην εξέταση εφαρμογής βιολογικών διεργασιών κατά τη διαχείριση των στερεών αυτών αποβλήτων (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). 29

30 4.1 ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ (Municipal Solid Waste, MSW) Ως αστικά απορρίμματα - σκουπίδια θεωρούνται εκείνα τα στερεά απόβλητα που παράγονται σε οικίες (σπίτια) και οικογενειακούς κήπους, χώρους αναψυχής και διασκέδασης, εμπορικά καταστήματα, ιδρύματα όπως νοσοκομεία, κατασκευές και κατεδαφίσεις κτηρίων, δημοτικές δραστηριότητες (π.χ. καθαρισμός δρόμων και πάρκων) και μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και απορριμμάτων (π.χ. βιολογικούς καθαρισμούς) που περικλείονται στα όρια ενός αστικού, ημιαστικού ή και αγροτικού οικισμού. Στα αστικά απορρίμματα ανήκουν τα υλικά που καταγράφονται στον πίνακα 2 (Μανιός, Θ., 2002). Πίνακας 2: Κατηγορίες αστικών απορριμμάτων, πηγή παραγωγής και υλικά Κατηγορία Πηγή παραγωγής Υλικά Οικιακά οικογενειακά Μονοκατοικίες, διαμερίσματα, πολυκατοικίες Τρόφιμα, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, υφάσματα, δέρμα, ξύλο, φυτικά υπολείμματα, γυαλί, μέταλλο, στάχτες, μπαταρίες, οικιακά τοξικά απορρίμματα Χώρους αναψυχής και διασκέδασης, εμπορικά καταστήματα Ιδρύματα Δημοτικές δραστηριότητες Κατασκευές και κατεδαφίσεις κτηρίων Μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και Εστιατόρια, αγορές, γραφεία, ξενοδοχεία, βενζινάδικα, σινεμά, βουλκανιζατέρ Σχολεία, νοσοκομεία, φυλακές, κυβερνητικά κτήρια Καθάρισμα των δρόμων, περιποίηση πάρκων, κυβερνητικών κτηρίων Ανέγερση οικοδομών, κατεδάφιση κτηρίων Βιολογικοί καθαρισμοί, αποτεφρωτήρες Τρόφιμα, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, ξύλο, φυτικά υπολείμματα, γυαλί, μέταλλο, λάστιχα, λάδι αυτοκινήτων, ειδικά τοξικά απορρίμματα Τρόφιμα, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, ξύλο, φυτικά, υπολείμματα, γυαλί, μέταλλο, πλαστικό, ειδικά τοξικά, απορρίμματα Ειδικά απορρίμματα, σκουπίδια, Πλαστικό, ξύλο, φυτικά υπολείμματα από πάρκα και δεντροστοιχίες, γυαλί, μέταλλο. Ξύλο, τσιμέντο, πέτρες, τσιμεντένιους και λίνους πλίθους, μέταλλο Ειδικά απορρίμματα, ιλύς και τέφρα 30

31 απορριμμάτων απορριμμάτων Η ποσότητα των αστικών απορριμμάτων που παράγονται ανά κάτοικο μιας χώρας όσο και οι ποσότητες που τελικά διαχειρίζονται οι διάφοροι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων όπως: Η οικονομική ανάπτυξη της χώρας με μια τάση αύξησης της ποσότητας των απορριμμάτων παράλληλα με την αύξηση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Η περιβαλλοντική συνείδηση και παιδεία των πολιτών μιας χώρας. Οι παράγοντες αυτοί παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στην ποσότητα των απορριμμάτων που παράγονται όσο και στη σύνθεση τους. Η μείωση της παραγωγής απορριμμάτων και η ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση υλικών αποτελεί κορυφαία μορφή περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Πολύ συχνά αυτό οδηγεί στη μείωση της ποσότητας που διαχειρίζεται η δημοτική αρχή (αλλαγή σύνθεσης) και όχι κατά ανάγκη μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων που παράγονται ανά κάτοικο. Η μείωση όμως επηρεάζεται σημαντικά από τη νομοθεσία περί συσκευασιών. Το σύστημα διαχείρισης των απορριμμάτων καθώς η συλλογή των γενικών απορριμμάτων χωρίς αυτά να έχουν επεξεργαστεί πρώτα στο σπίτι (διαλογή στην πηγή) δημιουργεί τάσεις αδιαφορίας και έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ποσότητας των απορριμμάτων που παράγονται όσο και αυτών που στο τέλος θα πρέπει να διαχειριστούν. Σε αυτό παίζουν ρόλο και τα δημοτικά τέλη καθώς μικρά τέλη ή τέλη που είναι ανεξάρτητα από την παραγόμενη ποσοτήτων των απορριμμάτων συμβάλλουν στη διαμόρφωση της αδιαφορίας. Πυκνότητα πληθυσμών και μορφές των κατοικιών. Η ύπαρξη μονοκατοικιών ευνοεί τη διαχείριση του οργανικού τουλάχιστον κλάσματος στον κήπο με τη μέθοδο του homecomposting και μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων που καταλήγουν στους δημοτικούς κάδους. Από την άλλη αυξάνεται κατά πολύ το κλάσμα των υπολειμμάτων κήπων (green waste) στα MSW (Μανιός, Θ., 2002) Σύνθεση Αστικών Απορριμμάτων Πέρα από τη συνολική ποσότητα των απορριμμάτων που παράγονται σε κάθε χώρα ιδιαίτερη σημασία έχει και η σύνθεση των MSW. Η επιλογή της καταλληλότερης μεθοδολογίας διαχείρισης των απορριμμάτων εξαρτάται κατά πολύ από τη σύνθεση των απορριμμάτων. Για παράδειγμα θα ήταν μάλλον λανθασμένη η επιλογή ενός συστήματος καύσης των απορριμμάτων με υψηλή συγκέντρωση υπολειμμάτων τροφίμων που περιέχουν υψηλό ποσοστό υγρασίας (Μανιός, Θ., 2002). 31

32 Η σύσταση των αστικών απορριμμάτων από μία συγκεκριμένη πηγή (π.χ. μία πόλη) δεν είναι πάντα σταθερή αλλά μεταβάλλεται, ανάλογα με την τοποθεσία που βρίσκεται η πηγή, την εποχή του έτους, τις υπάρχουσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της παράγουσας ομάδας κατοίκων, καθώς και άλλες παραμέτρους. Λόγω αυτών των διακυμάνσεων είναι απαραίτητο να δίνεται η πρέπουσα προσοχή στον καθορισμό της φυσικής σύστασης των απορριμμάτων. Αυτό βέβαια εξαρτάται από το λόγο για τον οποίο είναι επιθυμητή η γνώση της φυσικής σύστασης. Αν δηλαδή ο αντικειμενικός σκοπός καθορισμού της σύστασης είναι η εξακρίβωσή του κατά πόσο είναι οικονομικό σε μια πόλη να ξεχωρίζεται το γυαλί για ανακύκλωση, τότε είναι απαραίτητο να εξακριβωθεί με ακρίβεια η περιεκτικότητα των απορριμμάτων σε γυαλί και να καθοριστούν οι διακυμάνσεις του ποσοστού του διαχρονικά. Από την άλλη μεριά αν τα απορρίμματα απλώς πρόκειται να συλλεχθούν και να διατεθούν σε κάποιο χώρο τελικής διάθεσης δίχως καμία αξιοποίηση, τότε δεν απαιτείται ακρίβεια στον καθορισμό της σύστασης (Χαλβαδάκης, 1998) Οργανικό Κλάσμα Ως οργανικό κλάσμα θεωρούνται όλα εκείνα τα υλικά που είναι οργανικής προέλευσης και η αποδόμηση τους από μικροοργανισμούς είναι σχετικά εύκολη. Στο οργανικό κλάσμα ανήκουν: (Μανιός, Θ., 2002). Υπολείμματα τροφών Χαρτί και χαρτόκουτες Υφάσματα και δέρμα Υπολείμματα οικιακών κήπων και πάρκων (green waste) Ανόργανο κλάσμα Ως ανόργανο κλάσμα θεωρούνται όλα εκείνα τα υπολείμματα των οικιακών δραστηριοτήτων μας που η διαδικασία αποδόμησης τους είναι μακροχρόνια ή ακόμα και αδύνατη, ανεξάρτητα από την σύνθεση τους που μπορεί να είναι οργανικής φύσεως (π.χ. ελαστικά) (Μανιός, Θ., 2002). Πλαστικό και ελαστικά Γυαλί Μέταλλο 32

33 4.1.2 Προεπεξεργασία Απορριμμάτων Οι διεργασίες επεξεργασίας των απορριμμάτων χρησιμοποιούνται για τρεις κύριους λόγους: α) αύξηση της απόδοσης του όλου συστήματος διαχείρισης, β) ανάκτηση χρήσιμων υλικών και γ) προπαρασκευή υλικών για ανάκτηση προϊόντων μετατροπής και ενέργειας (Χαλβαδάκης, Κ., 1998). Ένα από τα κύρια προβλήματα των αστικών απορριμμάτων είναι η μεγάλη ετερογένεια που παρουσιάζουν, δηλαδή αποτελούνται από σωρεία υλικών αναμειγμένων μεταξύ τους. Είναι εξαιρετικά ετερογενή σε μέγεθος, υγρασία και θρεπτικά συστατικά καθώς επίσης το οργανικό τους κλάσμα περιέχει μη ζυμώσιμα και πιθανότατα επικίνδυνα απόβλητα. Οι μισές περίπου διεργασίες επεξεργασίας αφορούν στο διαχωρισμό των συστατικών, ενώ οι υπόλοιπες κάποια μείωση του όγκου του συνόλου ή του μεγέθους των συστατικών των απορριμμάτων (Χαλβαδάκης, Κ., 1998). Η παραγωγή ενός προϊόντος κατάλληλου για διάθεση στην αγορά απαιτεί τη χρησιμοποίηση μιας σειράς φυσικών διεργασιών σε συνδυασμό με τις βιολογικές. Τέσσερις παράμετροι είναι βασικές στο σχεδιασμό μιας σύγχρονης εγκατάστασης κομποστοποίησης: καθορισμός του υλικού τροφοδοσίας, διαχωρισμός των μη αποδομήσιμων συστατικών, τεμαχισμός και ανάμιξη των αποδομήσιμων και βιολογική αποδόμηση. Το υλικό τροφοδοσίας είναι αυτό που καθορίζει τις τεχνολογικές απαιτήσεις τριών άλλων διαδικασιών. Η απομάκρυνση των μη αποδομήσιμων συστατικών δημιουργεί ρεύματα ανακυκλώσιμων και αποβαλλόμενων υλικών, συνήθως σε διάφορα σημεία της συνολικής διεργασίας. Η μείωση του μεγέθους μεγαλώνει την επιφάνεια των οργανικών υλικών αυξάνοντας τη βιολογική δραστηριότητα ενώ η ανάμιξη εξασφαλίζει κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και θρεπτικών σε όλη τη μάζα υλικών. Η αποδόμηση πραγματοποιείται με πολύ έντονο ρυθμό στην αρχή, ενώ όσο το υλικό ωριμάζει μειώνεται και ο ρυθμός αποδόμησης (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993) Yλικό τροφοδοσίας Οι ιδανικές πρώτες ύλες για την παραγωγή εδαφοβελτιωτικού κατάλληλου να διατεθεί στην αγορά είναι "καθαρά" οργανικά απορρίμματα. Αυτή η περίπτωση είναι σχεδόν ακατόρθωτη καθώς τα αστικά απορρίμματα περιέχουν πολλούς τύπους και διάφορες ποσότητες από μη ζυμώσιμα υλικά, όπως γυαλιά, πλαστικά και διάφορα οικιακά και βιομηχανικά χημικά απόβλητα. Τα υλικά αυτά μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στη διαθεσιμότητα του τελικού προϊόντος στην αγορά, ενώ οι διεργασίες απομάκρυνσής τους συμβάλλουν κατά ένα μεγάλο μέρος στις δαπάνες κατασκευής και λειτουργίας των σύγχρονων εγκαταστάσεων αερόβιας χώνευσης (Richard, 33

34 1992, στους Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). Μερικά συστατικά όπως το γυαλί, το χαρτί, τα μέταλλα και τα πλαστικά είναι δυνατό να απομακρυνθούν με διάφορα προγράμματα διαλογής στην πηγή. Η διαλογή αυτών των ανακυκλώσιμων υλικών μπορεί να μειώσει σημαντικά αυτές τις προσμίξεις στο τελικό προϊόν αν και τέτοια υλικά έχουν μικρή επίδραση σε σχέση με διάφορα χημικά που είναι δυνατό να υπάρχουν στα απορρίμματα. Τα χημικά αυτά περιλαμβάνουν κυρίως τοξικές οργανικές ουσίες και βαρέα μέταλλα. Μερικά από αυτά είναι ευρύτατα διασκορπισμένα στα αστικά απορρίμματα καθώς χρησιμοποιούνται από τους περισσότερους ανθρώπους έστω και σε μικρές ποσότητες, όπως διάφορες χρωστικές ουσίες. Άλλα είναι συγκεντρωμένα σ ένα περιορισμένο αριθμό προϊόντων και επομένως είναι ευκολότερη η απομάκρυνσή τους. Τα περισσότερα από τα οργανικά χημικά εξατμίζονται ή διασπώνται κατά τη διάρκεια της κομποστοποίησης, αν και μερικά Πολυχλωριωμένα Διφαινύλια (PCBs) και μερικοί Πολυαρωματικοί Υδρογονάνθρακες (PAHs) παραμένουν (Richard, 1992 after Hogan et al, 1989, στους Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). Τα βαριά μέταλλα δημιουργούν σημαντικά προβλήματα επικινδυνότητας του τελικού προϊόντος. Τα μέταλλα κατά τη διάρκεια της κομποστοποίησης δε διασπώνται αλλά αντίθετα συσσωρεύονται όσο αποδομείται η οργανική ουσία. Η κομποστοποίηση έχει την τάση να μειώνει τη βιο-διαθεσιμότητα των μετάλλων μέσω διαφόρων διεργασιών όπως η οξείδωση, προσρόφηση και συγκράτηση σε χηλικές ενώσεις (Richard, 1992 after Page et al, 1989). Τα περισσότερα βαριά μέταλλα βρίσκονται σε χαμηλές συγκεντρώσεις στα αστικά απορρίμματα ενώ τα επίπεδά τους στο τελικό προϊόν είναι χαμηλότερα απ αυτά που γενικώς χαρακτηρίζονται σαν ασφαλή, με σημαντική εξαίρεση αυτή του μολύβδου (Richard, 1992 after Richard, 1991) που βρίσκεται σε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων όπως μπαταρίες, μετασχηματιστές κ.α. Από τη στιγμή που το οργανικό κλάσμα των απορριμμάτων αναμιγνύεται με όλα τα άλλα συστατικά είναι αρκετά δύσκολος ο διαχωρισμός τους, καθώς πολλά απ αυτά είναι σε υγρή μορφή οπότε διαβρέχουν τα οργανικά συστατικά. Επομένως, ένα πρόγραμμα διαχωρισμού των ανεπιθύμητων συστατικών από το οργανικό κλάσμα αναμένεται να ελαχιστοποιεί την επικινδυνότητα που οφείλεται στα βαριά μέταλλα (Richard & Woodbury, 1992, στους Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993) Εκδοχές για τη μείωση των επιπέδων των Ρυπαντών των Αποβλήτων Οι Richard and Woodbury (1998) αναφέρουν πέντε εκδοχές για τη μείωση των επιπέδων των ρυπαντών (βαρέα και τοξικά μέταλλα) των αποβλήτων, οι οποίες παρουσιάζονται παρακάτω. 34