Ιστορία Επιστημών Ι. Αρχαιότητα και Μέσοι Χρόνοι. Μιχάλης Σιάλαρος

Transcript

1 Ιστορία Επιστημών Ι Αρχαιότητα και Μέσοι Χρόνοι Μιχάλης Σιάλαρος

2 10. 14/12/ /12/ /01/ /01/18 Πρόγραμμα Μαθήματος

3 Στο προηγούμενο μάθημα, συζητήσαμε Για τον Διόφαντο, τα Αριθμητικά του και τις απαρχές της άλγεβρας. Για τη διάκριση μεταξύ προ-νεωτερικής και νεωτερικής άλγεβρας. Ιστοριογραφικές διαμάχες για την άλγεβρα.

4 Ερατοσθένης Αλληλογραφεί με τον Αρχιμήδη. Σφαιρικός αστρολάβος. Υπολογίζει την περιφέρεια της Γης. Γεωγράφος (επινοεί το σύστημα των γεωγραφικών παραλλήλων). Πρώτοι αριθμοί. Το κόσκινο του Ερατοσθένη.

5 Υπολογισμός της περιφέρειας της Γης Στη Συήνη (Ασσουάν) ο ήλιος κατά το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου ρίχνει τις ακτίνες του κάθετα ορίζοντα και φωτίζει τον πυθμένα ενός πηγαδιού. Την ίδια στιγμή, στην Αλεξάνδρεια, οι ακτίνες του Ήλιου σχηματίζουν 7 μοίρες γωνία με την κατακόρυφο.

6 Υπολογισμός της περιφέρειας της Γης Στη συνέχεια μετράμε την απόσταση των δύο σημείων και τη βρίσκουμε ίση με 5000 στάδια. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία η περιφέρεια της γης είναι km και η ακτίνα της γης είναι 6406km.

7 Ιστορία Επιστημών Ι Αρχαιότητα και Μέσοι Χρόνοι Οι Επιστήμες στους Μέσους Χρόνους

8 Πότε είναι δόκιμη η χρήση του όρου «Μεσαίωνας»; Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Δυτικός Κόσμος Ο Κόσμος του Ισλάμ

9

10 Από την Ύστερη Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα Μετάβαση από τον κύλινδρο στον κώδικα. Μετάβαση από τον πάπυρο στην περγαμηνή. Σχόλια σε πολλά από τα διασωθέντα έργα. Π.χ. Νικόμαχος, Ιάμβλιχος, Πάππος, Θέωνας, Υπατία, Πρόκλος, Ευτόκιος, Σιμπλίκιος, Μαρίνος κτλ.

11 Δύο παραδείγματα : 1. Πρόκλος, Σχόλια στο α Βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη. Πρακτική: (α) Σχόλια εις βάθος. Εξήγηση του προφανούς. (β) Σχόλια εις πλάτος. Υποπεριπτώσεις. (γ) Ιστορικές πληροφορίες. (δ) Εναλλακτικές αποδείξεις. (ε) Κριτική στο κείμενο. (στ) Κανονικοποίηση κειμένου. (ζ) Σύστημα αναφορών. (η) Επιτομές/Συναγωγές.

12 2. Μαρίνος, Εισαγωγή στα Δεδομένα του Ευκλείδη Προ-θεωρία. Αυτά που πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής πριν ξεκινήσει την ανάγνωση. (α) Το νόημα του τίτλου του έργου. (β) Η ιστορία των όρων που εμφανίζονται στον τίτλο. (γ) Ο σκοπός του κειμένου. (δ) Ο σκοπός της διάταξής του (κεφάλαια, ενότητες κτλ). (ε) Η χρησιμότητά του και η θέση του στις επιστήμες. (στ) Πώς οφείλει κανείς να το διαβάσει.

13 2. Μαρίνος, Εισαγωγή στα Δεδομένα του Ευκλείδη

14 Οι διαδρομές της Ελληνικής Επιστήμης 1. Αλεξάνδρεια Κων/πολη Ρώμη 2. Αλεξάνδρεια Αθήνα Σικελία. 3. Αλεξάνδρεια & Κων/πολη Βαγδάτη Κόρδοβα Συζήτηση: (1) Συνεχής παράδοση ή (2) Το «εξ ανατολών φως»;

15 Ρωμαϊκό Αριθμητικό Σύμβολο

16 I < V < X < L < C < D < M Μέθοδος Ανάγνωσης: Κοιτάζουμε το πρώτο σύμβολο και μετά το δεύτερο. Εάν το δεύτερο είναι μικρότερο από το πρώτο, τότε διαβάζουμε το πρώτο μόνο του κ.ο.κ. Εάν το δεύτερο είναι μεγαλύτερο, τα διαβάζουμε μαζί.

17 Οι επιστήμες στον Ισλαμικό Κόσμο (8 ος 15 ος αι.) Ορολογία: «Αραβικές Επιστήμες» «Ισλαμικές Επιστήμες» «Μουσουλμανικές Επιστήμες» κ.ά. Ποιος είναι ο πιο δόκιμος όρος; Επιστήμες στον Κόσμο του Ισλάμ ή στο Ισλάμ Διευκρίνηση: Ισλάμ ισλάμ Ισλάμ = πολιτισμός (εναλ. ο Κόσμος του Ισλάμ, ο Ισλαμικός Κόσμος) ισλάμ = η μουσουλμανική θρησκεία Θρησκείες στον Ισλαμικό κόσμο: μουσουλμάνοι, χριστιανοί, ιουδαίοι, πολυθεϊστές οπαδοί του Ζωροάστρη, κ.ά. Γλώσσες: Αραβική, Συριακή, Ελληνική, Περσική, Ουρντού, Βερβερικά, Τουρκική

18 610 (;) Ο Μωάμεθ βιώνει την πρώτη αποκάλυψη. Κήρυγμα του Κορανίου 622 Εγίρα: Μετανάστευση του Μωάμεθ και οπαδών του στη Μεδίνα. Αρχή ισλαμικής χρονολόγησης 630 Θριαμβευτική κατάκτηση της Μέκκας 632 Θάνατος Μωάμεθ Ο Αμπού Μπακρ (πρώτος χαλίφης) κατακτά ολόκληρη την Αραβία και στέλνει αραβικά στρατεύματα να κατακτήσουν τη Μεσοποταμία και τη Συρία Άλωση της Δαμασκού 636 (;) Προσάρτηση του Ιράκ και άλωση της Σελεύκειας/Κτησιφών (κατάκτηση της Περσίας των Σασανιδών) 638 Άλωση της Ιερουσαλήμ Άλωση της Αλεξάνδρειας (κατάκτηση της Αιγύπτου) 640 Άλωση του λιμανιού Καισάρεια. Τέλος της βυζαντινής παρουσίας στη Συρία Οι Βυζαντινοί επανακτούν την Αλεξάνδρεια. Οι Άραβες την επανακαταλαμβάνουν 647 Πρώτες αραβικές εκστρατείες στη βόρεια Αφρική. Κατάκτηση της Κύπρου 698 Εκδίωξη των Βυζαντινών από την Καρχηδόνα Νομισματική μεταρρύθμιση: αντικατάσταση σασανιδικών και βυζαντινών νομισμάτων με νομίσματα αραβοισλαμικής επιγραφής. Εισαγωγή της Αραβικής ως γλώσσας της γραφειοκρατίας 711 Απαρχή κατάκτησης της Ανταλούς. 719: η Κόρδοβα γίνεται κατοικία των Αράβων διοικητών της Ανταλούς 732 Μάχη της Τουρ στο Πουατιέ. Ο Κάρολος Μαρτέλ αποκρούει τους Άραβες Επανάσταση των Αββασιδών. Τέλος του χαλιφάτου των Ουμαγιάδων. Χαλιφάτο των Αββασίδων ( ) Ο αλ-μανσούρ ιδρύει τη Βαγδάτη ως πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Αββασίδων 800 Μουσουλμάνοι έμποροι στην Κίνα (Καντότα). Ίδρυση εργοστασίου χαρτιού στη Βαγδάτη 1258 Οι Μογγόλοι κυριεύουν τη Βαγδάτη: δολοφονία του χαλίφη, τέλος δυναστείας Αββασίδων 1453 Άλωση Κωνσταντινούπολης από Οθωμανούς Τούρκους

19

20 Ουμαγιάδες και Αββασίδες Η δυναστεία των Ουμαγιάδων διαδέχθηκε το 661 την οικογένεια του Μωάμεθ. 13 χαλίφες κυβερνάνε μέχρι το 750. Έδρα, η Δαμασκός.

21 Ουμαγιάδες και Αββασίδες Οι Αββάσιδες, 36 χαλίφες, με έδρα τη Βαγδάτη. Κυβερνάνε μέχρι το 1258, οπότε και η Βαγδάτη κατακτήθηκε από τους Μογγόλους. Ο χαλίφης Αλ-Μανσούρ ( ) χτίζει τη Βαγδάτη. Ο χαλίφης Χαρούν αλ-ρασίντ ( ), ο ήρωας στις Χίλιες και Μία Νύχτες. Ο χαλίφης Αλ-Μαμούν ( ) ιδρύει τον Οίκο της Σοφίας (Bayt al-hikma).

22 Μεταφράσεις ελληνικών κειμένων (9ος-10ος αι.) Ευκλείδης, Στοιχεία 1. al-hajjāj (δύο φορές) 2. Ishāq / Thābit Ευκλείδης, Φαινόμενα Ευκλείδης, Δεδομένα Abū Alī b. Īsā Ishāq / Thābit Ευκλείδης, Οπτικά 1. (?) 2. Ishāq Ευκλείδης, Περί διαιρέσεων σχημάτων (?) / Thābit (Σώζεται μόνο στα αραβικά) Αρχιμήδης, Κύκλου μέτρησις Αρχιμήδης, Περί σφαίρας και κυλίνδρου Αρχιμήδης, Βιβλίο λημμάτων Απολλώνιος, Κωνικά Αρίσταρχος, Περί μεγεθών και αποστημάτων ηλίου και σελήνης (?) / Thābit Qustā / Thābit Thābit Al-Himsī, Thābit / Banū Mūsā Qustā (;)

23 Αυτόλυκος, Περί κινουμένης σφαίρας Αυτόλυκος, Περί επιτολών και δύσεων Ishāq / al-kindī / Thābit Qustā / Thābit Θεοδόσιος, Σφαιρικά 1. (?) 2. Qustā / Thābit Ευκλείδης, Οπτικά 1. (?) 2. Ishāq Μενέλαος, Σφαιρικά 1. (?) 2. Ishāq 3. Abū Uthmān 4. Σύνταξη του Māhānī Υψικλής, Αναφορικός 1. Qustā / al-kindī 2. Ishāq / Thābit Πτολεμαίος, Planisphaerium (?) Πτολεμαίος, Υποθέσεις πλανωμένων (?) / Thābit Πτολεμαίος, Οπτική Δεν σώζεται Ευγένιος του Παλέρμο

24 Αποσπάσματα από την ιστορία της πρόσληψης των ελληνικών και ινδικών κειμένων (1) «Το έτος 156 της Εγίρας ( ) έφθασε από την Ινδία στη Βαγδάτη ένας άνδρας, βαθύς γνώστης των επιστημών της χώρας του. Ο άνθρωπος αυτός γνώριζε τη μέθοδο της Σιδχάντας για τις κινήσεις των άστρων και τις εξισώσεις που χρησιμοποιούν ημίτονα ανά τέταρτο της μοίρας. Γνώριζε επίσης διάφορους τρόπους για να προσδιορίζει τις εκλείψεις, καθώς και τις ανατολές των σημείων του ζωδιακού. Είχε γράψει μια σύνοψη ενός έργου που πραγματευόταν αυτά τα θέματα Ο χαλίφης (αλ-μανσούρ) διέταξε να μεταφραστεί αυτή η πραγματεία στα Αραβικά, προκειμένου να βοηθήσει τους πιστούς να αποκτήσουν ακριβή γνώση των άστρων.» (2) (είναι μια αναφορά του Ibn-Haldun για τον al-mansur): «Στην αρχή οι μουσουλμάνοι ανέπτυξαν αστικό πολιτισμό Αργότερα, τους γεννήθηκε η επιθυμία για τη μελέτη διαφόρων επιστημών. Είχαν ήδη ακούσει κάτι γι αυτές από τους επισκόπους και τους ιερείς που υπήρχαν μεταξύ των χριστιανών υπηκόων τους, και εν πάση περιπτώσει ο άνθρωπος ορέγεται την ενασχόληση με τις διανοητικές επιστήμες. Γι αυτό και ο Abu Ja far al-mansur έστειλε αντιπροσωπεία στο Βυζαντινό αυτοκράτορα ζητώντας του να αποστείλει μεταφράσεις μαθηματικών έργων. Ο αυτοκράτορας ως απάντηση έστειλε το βιβλίο του Ευκλείδη για τη γεωμετρία και μερικά βιβλία φυσικής»

25 Αποσπάσματα από την ιστορία της πρόσληψης των ελληνικών και ινδικών κειμένων (3) Ο Χουναΐν ιμπν Ισάκ (~ ), ήταν ένας από τους πιο αξιόλογους μεταφραστές της πρώιμης περιόδου (ΝεστοριανόςΤο παρακάτω αυτοβιογραφικό απόσπασμα περιγράφει πώς αναζήτησε ένα αντίγραφο του έργου του Γαληνού Περί αποδείξεως. «Συνέγραψε (ο Γαληνός) το έργο αυτό σε 15 βιβλία. Πρόθεσή του ήταν να δείξει πώς να αποδεικνύεται ό,τι χρήζει απόδειξης. Αυτός είναι ο σκοπός <και> του Αριστοτέλη στο 6 ο βιβλίο του Οργάνου του. Μέχρι σήμερα κανείς από τους συγχρόνους μας δεν μπόρεσε να αποκτήσει ένα πλήρες αντίγραφο του έργου αυτού. Ο Γαβριήλ (ένας συνάδελφος του Χουναΐν) ανάλωσε πολύ μεγάλη προσπάθεια στην αναζήτησή του, αλλά και εγώ ο ίδιος το αναζήτησα με πολύ ζήλο. Για να βρω το έργο αυτό ταξίδεψα στη Μεσοποταμία, σε ολόκληρη τη Συρία, στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο, μέχρι που έφθασα στην Αλεξάνδρεια. Δεν βρήκα τίποτα παρά μόνο το μισό περίπου, στη Δαμασκό. Αλλά τα βιβλία <που βρήκα> δεν ήταν συνεχόμενα ούτε πλήρη. Ο Γαβριήλ, όμως, είχε βρει μερικά βιβλία από αυτό ο έργο που δεν ήταν τα ίδια με αυτά που βρήκα εγώ.»

26 Αποσπάσματα από την ιστορία της πρόσληψης των ελληνικών και ινδικών κειμένων (4) Ο αλ-μαμούν έστειλε μια αποστολή στο Βυζάντιο προς αναζήτηση ελληνικών χειρογράφων. Μέλος αυτής της αποστολής ήταν ο Γιαχά ιμπν αλ-μπιτρίκ. Να πως αφηγείται ο ίδιος πώς έφερε εις πέρας την εντολή του χαλίφη να αναζητήσει το χειρόγραφο ενός απόκρυφου έργου με τον τίτλο Το Μυστικό των Μυστικών: ««Δεν άφησα κανένα από τα ιερά στα οποία οι φιλόσοφοι είχαν εναποθέσει τα μυστικά τους, χωρίς να το επισκεφθώ και κανέναν από τους μεγάλους ασκητές που έγιναν πιο σοφοί από τη γνώση τους, ο οποίος νόμιζα ότι κατείχε το αντικείμενο της αναζήτησής μου, χωρίς να πάω να τον δω, μέχρις ότου έφθασα στο ιερό που έκτισε ο Ασκληπιός για τον εαυτό του. Εκεί συνάντησα έναν ασκητή ευλαβή και θεοσεβούμενο, κάτοχο υψηλής επιστήμης και οξύνοιας. Του έδειξα ότι ήμουν καλοπροαίρετος, παρέμεινα φιλοξενούμενός του και χρησιμοποίησα δόλο, ώσπου να μου εμπιστευθεί τα βιβλία που ήταν εναποτεθειμένα στο ιερό του. Εκεί βρήκα, μεταξύ άλλων, το βιβλίο που αναζητούσα, το αντικείμενο που έψαχνα και επιθυμούσα σφοδρά.»