ABOUT MYKONOS/ΜΥΚΟΝΟΣ

Transcript

1 Dear visitors of Mykonos, On the occasion of the new edition of Mykonos Guidebook, it is my pleasure to welcome you to Mykonos and wish you, from the bottom of my heart, your stay here to satisfy all your expectations. Mykonos, which constitutes a single administrative, geographic and historic area with the smaller islands of Delos and Rhenia, enjoys being one of the most popular tourist destinations in the Eastern Mediterranean region due to its unique natural beauty but also due to its charm and the cultural wealth that have been brought out for centuries by its people with the most indisputable way. This region, being one of the most crowded crossroads of history, started to establish itself as one of the most attractive and interesting destinations of Greece from the very first decades of the 20th century when the modern tourist flow began, along with the unique antiquities of Delos - the sacred island of Apollo - that the archaeological excavations had discovered earlier. Mykonos is recognized today as an internationally famous tourist resort and cosmopolitan centre and due to the sedulous efforts of the businessmen, the Munici- ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟI Αγαπητοί επισκέπτες της Μυκόνου, WELCOME LETTERS Με αφορμή τη νέα έκδοση του Mykonos Guidebook, με χαρά σας καλωσορίζω στη Μύκονο και σας εύχομαι ολόψυχα η διαμονή σας εδώ να ανταποκριθεί σε κάθε σας προσδοκία. Η Μύκονος, που αποτελεί μαζί με τις μικρότερες νήσους Δήλο και Ρήνεια μια ενιαία γεωγραφική, ιστορική και διοικητική ενότητα, ευτυχεί να είναι σήμερα ένας από τους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στην Ανατολική Μεσόγειο, χάρη στην ξεχωριστή της φυσική ομορφιά αλλά και χάρη στη γοητεία και τον πολιτισμικό της πλούτο που αναδεικνύουν για αιώνες με τον πιο αδιαφιλονίκητο τρόπο οι άνθρωποί της. Πράγματι, η περιοχή αυτή αφού υπήρξε ένα από τα πιο πολυσύχναστα σταυροδρόμια της Ιστορίας, άρχισε να καθιερώνεται, από τις πρώτες κιόλας δεκαετίες του 20ού αιώνα, με το ξεκίνημα του σύγχρονου τουριστικού ρεύματος, ως ένας από τους πιο ελκυστικούς κι ενδιαφέροντες προορισμούς της χώρας, σε συνδυασμό πρώτα με τις μοναδικές αρχαιότητες της Δήλου, του ιερού νησιού του Απόλλωνα, που είχε αποκαλύψει λίγο νωρίτερα η αρχαιολογική σκαπάνη. Η Μύκονος σήμερα, αναγνωρισμένη σαν διεθνούς φήμης τουριστικό θέρετρο και κοσμοπολίτικο κέντρο, διαθέτει πλέον μια υποδομή αντάξια του ονόματός της χάρη στις άοκνες προσπάθειες επιχειρηματιών, Δήμου και Πολιτείας, δέχεται pality Authority and the State has now an infrastructure worthy of its name and it can easily accommodate more than one million visitors per year. Mykonos island is also the most important cruise destination in the South Aegean. The spotless sea and its beaches, the rocky landscape under the deep blue sky of the Aegean, the anonymous architecture, the variety of the choices that it offers, the entertainment and Mykonos life style which draw the attention of celebrities over several decades and has become the standard for the millions of its admirers will guarantee you an unforgettable stay. I wish you great holidays! Christos Veronis, Mayor of Mykonos άνετα πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέπτες το χρόνο και είναι ο σημαντικότερος προορισμός κρουαζιέρας στο Νότιο Αιγαίο. Η καθάρια θάλασσα κι οι αμμουδιές της, το πετρώδες τοπίο κάτω απ τον καταγάλανο ουρανό του Αιγαίου, η ανώνυμη αρχιτεκτονική της, η ποικιλία των επιλογών που προσφέρει, η διασκέδαση και το μυκονιάτικο life style που εδώ και αρκετές δεκαετίες τραβά την προσοχή των επωνύμων και έχει γίνει το πρότυπο για εκατομμύρια θαυμαστές της, αποτελούν νομίζω εγγύηση για μια αξέχαστη διαμονή. Καλές διακοπές σ όλους σας! Χρήστος Βερώνης, Δήμαρχος Μυκόνου 22 23

2 Welcome! Over several decades, Mykonos and Delos attract friends from all over the world. Perhaps the contrast of the white colour on the stones in Delos coast, the air that regenerates you, the hospitality of the simple people who desire to offer their services selflessly and with love, is eventually the reason why Mykonos is in everyone s heart. Of course our purpose is to modernize our product according to the demands of the market, but there is no way to do this at the expense of the tradition, the hospitality, the color and the consciousness of the simple workers of our tourism model. I urge you to keep visiting the island, demanding from all the authorities to preserve Mykonos the way we have all loved it. I wish this edition to be continued and to attribute with consistency the way of life of our place. Andreas Fiorentinos President of Hoteliers Association of Mykonos WELCOME LETTERS ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟI Καλώς ήρθατε! Η Μύκονος και η Δήλος προσελκύουν φίλους από όλο τον κόσμο εδώ και αρκετές δεκαετίες. Ίσως η αντίθεση του λευκού πάνω στις Δηλιανές πλάκες του γυαλού, ο αέρας που σε αναγεννά, η φιλοξενία των απλών ανθρώπων, αυτών που με το μεράκι τους και τη διάθεση να προσφέρουν υπηρεσίες ανιδιοτελώς, είναι τελικά ο λόγος που η Μύκονος είναι μέσα στην καρδιά όλων μας. Ασφαλώς στόχος μας είναι να εκσυγχρονίσουμε το προϊόν μας κατά τις απαιτήσεις της αγοράς, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν κάνουμε εκπτώσεις στην παράδοση, στη φιλοξενία, στο χρώμα και στις συνειδήσεις των απλών εργατών του τουριστικού μας μοντέλου. Σας παροτρύνω να εξακολουθήσετε να επισκέπτεστε το νησί, απαιτώντας από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να διαφυλάξουν τη Μύκονο όπως όλοι μας την έχουμε αγαπήσει. Εύχομαι η έκδοση αυτή να έχει συνέχεια και συνέπεια στην απόδοση των πεπραγμένων του τόπου μας. Ανδρέας Φιορεντίνος Πρόεδρος Ένωσης Ξενοδόχων Μυκόνου 24 25

3 My dear friends, It s my great pleasure to welcome those of you who have decided to spend your holidays on the picturesque and cosmopolitan island of Mykonos. Mykonos, with its magical beaches, golden sand, crystal clear turquoise waters, its charming white-washed houses, the abundance of small, well kept churches, its picturesque windmills, the hospitality and friendly smile of the locals, its unique night life and its cultural inheritance including the historical island of Delos. The many magical aspects of Mykonos, the romance and charm in which it surrounds itself, the harmony of the landscape, the colour and vitality of the local buildings, all have resulted in the rapid growth of tourism and have insured Mykonos as an ideal holiday location. Here in Mykonos, you will find 300 or so tourist groups belonging to our association, spread around the island which operate under the authority of the Greek National Tourism Organization. Savor all the local colour, all the comforts and high standard of service at reasonable prices, within a warm family environment. Let us insure your pleasant and relaxed break, while you enjoy the sun, the sea, the dream of our unforgettable magical Mykonos. Welcome, Athanasios Kousathanas - Megas, President of the Association of Rented Rooms, Studios & Apartments ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟI Αγαπημένοι μου φίλοι, Με μεγάλη μου χαρά καλωσορίζω όλους εσάς που αποφασίσατε να περάσετε τις διακοπές σας στη γραφική και κοσμοπολίτικη Μύκονο. Τη Μύκονο με τις μαγικές παραλίες, τις χρυσές αμμουδιές, τα καταγάλανα νερά, τα ολόλευκα σπιτάκια, τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, τους γραφικούς ανεμόμυλους, τη φιλοξενία και το χαμόγελο των κατοίκων της, με τη μοναδική νυχτερινή ζωή της και την πολιτιστική κληρονομιά της, με την ιστορική Δήλο. Αυτή η μαγεία του μυκονιάτικου τοπίου, η ερωτική συγκίνηση που το περιβάλλει, η αρμονία του όγκου και των χρωμάτων στους παραδοσιακούς οικισμούς, είχαν σαν αποτέλεσμα από τη μία την ταχεία και μεγάλη τουριστική της ανάπτυξη και από την άλλη, έναν τόπο διακοπών. Στη Μύκονο θα βρείτε 300 και πλέον τουριστικές μονάδες του σωματείου μας απλωμένες σ όλο το νησί, που λειτουργούν υπό την εποπτεία του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. Διαθέτουν όλο το παραδοσιακό χρώμα, τις σύγχρονες ανέσεις και τις υψηλές διευκολύνσεις, σε προσιτές τιμές, μέσα σε ένα μοναδικό οικογενειακό, ζεστό περιβάλλον. Αφήστε μας να φροντίσουμε για την ευχάριστη και άνετη διαμονή σας, ενώ εσείς θα απολαμβάνετε τον ήλιο, τη θάλασσα, το όνειρο, τη διασκέδαση, στο νησί της ξενοιασιάς και της απλότητας, τη μαγευτική μας Μύκονο. Καλώς ήρθατε, Αθανάσιος Κουσαθανάς - Μέγας, Πρόεδρος του Σωματείου Ενοικιαζομένων Δωματίων και Διαμερισμάτων Μυκόνου WELCOME LETTERS 26 27

4 Mykonos in search of tourism identity By Yiannis Evangelou* I don t think that anyone may doubt that Mykonos is the most famous island in the world. However, some - me at least - may question after this ascertainment why Mykonos has such fame. This is definitely because Mykonos is an island of unique natural beauty, full of light as some had the vision to protect it from building garishness or because the longer known Delos, only few miles away from Mykonos, complements with its history and its significant monuments the tourist interest of all those visitors who embrace our classical civilization. Perhaps this is because of Petros the pelican or due to the cosmopolitan night fashion shows of Galatis. It may be the eccentric figures which were a shock to the puritan Athenians back in the seventies and eighties, but even they dared to visit Mykonos just for once and to wander in the cosmopolitan extremities of its night life. Perhaps it is the outstanding, professional service that the visitors can find to every level of the is- Yiannis Evangelou Η Μύκονος σε αναζήτηση τουριστικής ταυτότητας Από τον Γιάννη Ευαγγέλου* Ποιος θα αμφέβαλε πως η Μύκονος είναι το πιο γνωστό νησί σε όλο τον κόσμο. Αλλά και κάποιοι - τουλάχιστον εγώ - θα σκεφτούν μετά από αυτή τη διαπίστωση γιατί η Μύκονος έχει αποκτήσει τέτοια φήμη. Σίγουρα γιατί είναι ένα νησί εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς «λουσμένο» στο φως, γιατί κάποιοι προνόησαν και την προστάτεψαν από οικοδομικές κακογουστιές ή ακόμα γιατί η γνωστότερη από παλιά Δήλος, που είναι μόλις λίγα μίλια πιο μακριά, συμπληρώνει, με την ιστορία της και τα σπουδαία μνημειακά ευρήματά της, το τουριστικό ενδιαφέρον σε όσους από τους επισκέπτες της εκτιμούν τον κλασικό πολιτισμό μας. Μήπως όμως είναι ο «Πέτρος» ο πελεκάνος; Μήπως είναι οι κοσμοπολίτικες βραδινές επιδείξεις μόδας του Γαλάτη; Μήπως είναι οι εκκεντρικές φιγούρες που στη δεκαετία του 70 και του 80 σοκάριζαν τους πουριτανούς Αθηναίους, που όμως και αυτοί τόλμησαν έστω και μια φορά στη ζωή τους να περάσουν από τη Μύκονο και να περιπλανηθούν στις κοσμοπολίτικες «ακρότητες» της βραδινής Μυκόνου; Μήπως είναι η υποδειγματική, επαγγελματική περιποίηση που δέχεται κανείς σε όλα τα επίπεδα παροχής τουριστικών υπηρεσιών στο νησί; Σίγουρα είναι land s tourism services. All these and many more certainly made Mykonos famous worldwide and for all these a new award is being prepared for Mykonos by the distant America. Are all these out-of-date? Perhaps these start to be forgotten but we may also be responsible for forgetting them through the pressure of over-professionalism, pluralism and exaggeration. It would be a pity for the princess of the Mediterranean to be transformed into a cheap holiday destination and to be altered by some incoming opportunists. Let s protect the island from all the evil-minded as Mykonos has a special uniqueness and in no way should the island succumb to the disdain of the massiveness. We must all make a new tourism identity for the island by using its cosmopolitan history, its unquestioned quality and its fame utilizing at the same time the experience of the people that are on the tourism business. Mykonos is and should be the island of the best, of those who know about quality and appreciate the different. * Yiannis Evangelou, President of the Hellenic Association of Travel & Tourist Agencies - HATTA όλα αυτά και άλλα πολλά που την έκαναν στον κόσμο όλο γνωστή και για όλα αυτά ένα καινούργιο βραβείο ετοιμάζεται για τη Μύκονο από την μακρινή Αμερική. Μήπως όμως όλα αυτά έχουν ξεπεραστεί; Μήπως έχουν αρχίσει να ξεχνιούνται αλλά να τα ξεχνάμε και εμείς μέσα από την πίεση του υπερεπαγγελματισμού, του πλουραλισμού και της υπερβολής; Θα ήταν κρίμα η πριγκιποπούλα της Μεσογείου να μετατραπεί σε προορισμό «φτηνιάρικων» διακοπών και να αλωθεί κάποιων εισερχόμενων κερδοσκόπων. Ας την προστατεύσουμε λοιπόν από τα κακόβουλα μάτια όλων αυτών, γιατί η Μύκονος έχει μια απαράμιλλη μοναδικότητα και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποκύψει στην απαξίωση της μαζικότητας. Πρέπει να της φτιάξουμε μια καινούργια τουριστική ταυτότητα, χρησιμοποιώντας την κοσμοπολίτικη ιστορία της, την αναμφισβήτητη ποιότητά της και τη φήμη της, αξιοποιώντας συγχρόνως και την εμπειρία των ανθρώπων που ασχολούνται με τον τουρισμό. Η Μύκονος είναι και θα πρέπει να είναι το νησί των εκλεκτών, το νησί αυτών που γνωρίζουν από ποιότητα, αυτών που γνωρίζουν να εκτιμούν το «κάτι άλλο». * Γιάννης Ευαγγέλου, Πρόεδρος του Συνδέσμου των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων - ΗΑΤΤΑ 28 29

5 Geography Mykonos is located in the middle of the Aegean sea between Tinos and Naxos and constitutes a single administrative area with Delos, Rhenia and the surroundings islets. It is 94 nautical miles away from Piraeus and its surface area is 85 sq. kilometres. It is an island without steep mountains and rocks. Its single morphology with the low hills, where the settlements of Mykonos spread on top of them, is its main characteristic. Γεωγραφία Στη μέση του Αιγαίου, μεταξύ Τήνου και Νάξου, βρίσκεται η Μύκονος που αποτελεί ενιαία διοικητική ενότητα με τη Δήλο, τη Ρήνεια και τις γύρω βραχονησίδες. Απέχει από τον Πειραιά 94 ναυτικά μίλια και έχει έκταση 85 τ.χλμ. Νησί χωρίς απόκρημνα βουνά και βράχια, η Μύκονος έχει μια ενιαία μορφολογία με κύριο χαρακτηριστικό τους χαμηλούς της λόφους, πάνω στους οποίους ξεδιπλώνονται οι μυκονιάτικοι οικισμοί

6 Mykonos from antiquity until today By Alexandra Angeletaki* The history of Mykonos seems insignificant compared to the wealth of findings in the neighboring island of Delos and in the other islands of the Cyclades. The construction activity during the last years though that has been expanded in mountain peaks and untrodden small streets, sheds light to more data regarding the history of the island which are not mentioned by the ancient authors. The granite mass of the island, which seems as if it was thrown in the fields of Mykonos countryside, was identified in the antiquity with the giants battle between the Olympian Gods and the children of Gaia who were fighting for the power of the world and constitutes the uniqueness of the Mykonos landscape. The giants lie defeated underneath the rocks that were thrown by Athena and Hercules. Another myth relates the name of Mykonos with the one of Aiantas Lokros who was punished by Poseidon for showing disrespect to the Gods in Troy. In his returning trip to his home, Aiantas drowned. The wreckages of his ship and the hero s body were washed ashore in the north side of the island. Mykonos is scarcely mentioned in the ancient sources in contrast to the coverage of today s media. In the classical times, the term Mykonios Geiton was probably an insult as it was referring to the poor and the annoying neighbour that ΙΣΤΟΡΙΑ Η Μύκονος από την αρχαιότητα ως σήμερα Από την Αλεξάνδρα Αγγελετάκη* HISTORY Η ιστορία της Μυκόνου φαίνεται ασήμαντη όταν συγκριθεί με την πλούσια σε ευρήματα γειτονική Δήλο και τα αλλά νησιά των Κυκλάδων. Η οικοδομική δραστηριότητα όμως των τελευταίων χρόνων που έχει εξαπλωθεί σε βουνοκορφές και απάτητες ρύμες αποκαλύπτει όλο και περισσότερα στοιχεία για την ιστορία του νησιού που δεν είναι γνωστά από τους αρχαίους συγγραφείς. Η ιδιαιτερότητα του μυκονιάτικου τοπίου με τους γρανιτένιους όγκους που μοιάζουν ριγμένοι στα χωράφια της υπαίθρου του νησιού συνδέθηκαν στην αρχαιότητα με τη γιγαντομαχία μεταξύ των θεών του Ολύμπου και των παιδιών της Γαίας που πάλευαν για την εξουσία του κόσμου. Κάτω από τους βράχους που πέταξε η Αθηνά και ο Ηρακλής κείτονται οι γίγαντες ηττημένοι. Ένας άλλος μύθος συνδέει το όνομα της Μυκόνου με το όνομα του Αίαντα του Λοκρού ο οποίος τιμωρήθηκε απο τον Ποσειδώνα για την ασέβειά του προς τους θεούς στην Τροία. Στο ταξίδι της επιστροφής του προς την πατρίδα ο Αίαντας πνίγηκε και τα συντρίμμια του καραβιού του, όπως και το σώμα του ήρωα ξεβράστηκαν στη βόρεια πλευρά του νησιού. Οι αρχαίες πήγες αναφέρονται σπάνια στο νησί της Μυκόνου, αντίθετα με comes uninvited to the symposiums. The poorness of the land forced Mykonos people to search their luck in the sea. However, many kept themselves occupied in the island of Delos, which was one of the most important sacred places of Ionians. Nikolaos Svoronos, the known numismatist from Mykonos had identified the most known occupations of antiquity, but today we have a more clear picture of the past especially after the last excavations. People seem to settle down in Mykonos in the prehistoric times during the Middle and the Late Neolithic Period, as the surface findings in the region of Kalafatis and Panormos indicate. The excavations which began by the professor and the then Curator of the 21st Ephorate A. Sampson in the eighties in Ftelia, which is in the northern region of the island near the village of Ano Mera, verified the existence of a Neolithic settlement that had been discovered by the archeologist and later Curator of the Acropolis Kostantinos Tsakos back in the seventies. The settlement, which was built near a mine of porous stone, gave samples of settlements with food oddments from the fireplaces that were traced in the region and they gave us new information for the flora and fauna of Alexandra Angeletaki τον σημερινό τύπο. Την κλασική εποχή ο όρος «Μυκόνιος Γείτων» ήταν μάλλον προσβλητικός γιατί αναφερόταν στον φτωχό και ενοχλητικό γείτονα που έρχεται ακάλεστος στα συμπόσια. Η φτώχια της γης του νησιού έκανε τους Μυκονιάτες να αναζητήσουν την τύχη τους στη θάλασσα. Πολλοί όμως έβρισκαν απασχόληση στο νησί της Δήλου που ήταν από τα σημαντικότερα ιερά των Ιώνων. Ο γνωστός νομισματολόγος, Μυκονιάτης στην καταγωγή, Νικόλαος Σβορώνος είχε ταυτίσει τις περισσότερες γνωστές θέσεις από την αρχαιότητα. Σήμερα όμως μετά από τις τελευταίες ανασκαφές έχουμε μια πληρέστερη εικόνα του παρελθόντος. Φαίνεται ότι η Μύκονος κατοικείται στα προϊστορικά χρόνια κατά τη Μέση και Νεώτερη Νεολιθική περίοδο όπως δείχνουν επιφανειακά ευρήματα στην περιοχή του Καλαφάτη και Πανόρμου. Στη βόρεια περιοχή του νησιού, Φτελιά, κοντά στο χωριό Άνω Μερά, ανασκαφές που ξεκίνησαν τη δεκαετία του 80 από τον καθηγητή και τότε Έφορο της ΚΑ Εφορίας Αδ. Σάμψων, επιβεβαίωσαν την ύπαρξη νεολιθικού οικισμού που είχε εντοπίσει στη δεκαετία του 70 ο αρχαιολόγος και αργότερα Έφορος Ακροπόλεως, Κωνσταντίνος Τσάκος. Ο οικισμός κτισμένος δίπλα σε λατομείο πορόλιθου έδωσε δείγματα οικιστικών συνόλων με υπολείμματα τροφών από τις εστίες που εντοπίστηκαν στο χώρο που μας δίνουν καινούριες πληροφορίες για τη χλωρίδα και την πανίδα των Κυκλάδων τα προϊστορικά χρόνια. Φαίνεται λοιπόν ότι υπήρχαν δάση και ίσως και ελάφια στην περιοχή εκείνη 32 33

7 the Cyclades in the prehistoric times. It seems that there were forests and perhaps deers in the region back then. After the Stone Age the islands entered to the Copper Age. It is the time when first the Minoan and then the Mycenaean civilizations were formed and in the third millennium the Cyclades are regional stations of these civilizations. Another important finding came to light by an excavator s grab in A Mycenaean tomb was discovered in Aggelika peak that is over the port and the mainland of the southwestern part of the island under a granite rock, an indication of some wealthy lords burial of the 1500 B.C. The stone-built circled tomb that had a path in it, follows the known shape of the tombs of the Mycenaean period and had a large number of pottery with paintings of the known Mycenaean jewels made by local clay. Golden necklaces and stone rings from quartz crystal are among the findings that have not been exhibited in the museum yet. In the so-called Historic Period, the ancient people of Mykonos settled down in two regions. In the Kastro of Chora in the western end of the today s city, layers of habituation were discovered that are dated back to 3000 B.C. and continue until today without a stop after the excavations at Mavros building behind the old school of Chora in As excavations in the surface indicate, the second settlement of the antiquity was in Palaiokastro region near to the today s settlement of Ano Mera. Excavations in Chora have indicated the region where the cemetery of the 6th century B.C. was. The big ceramic jar which has figures on it and is exhibited in Mykonos Archaeological Museum was found by chance during the excavation of a well in 1959 in the yard of the weaver Viennoula from Mykonos and it is probably a child tomb of the archaic period. Its decoration describes with unique way the story of Ilion conquest by the Greeks with the Trojan Horse in the neck of the jar potter. The Museum is situated above the old port of Mykonos and it was built in the beginning of the 20th century to house the findings of the archeologist D. Stauropoulos from the excavation of the tombs in Rhenia. It is known, from Herodotus reference to the Peloponnesian war, that Rhenia was the cemetery of Delos people after the purification of Apollo s sacred in 426 B.C. The few findings from prehistoric tombs in the region of Aghios Ioannis Diakoftis in the south of the island and την εποχή. Μετά την εποχή του Λίθου τα νησιά περνάνε στη Χαλκοκρατία. Τότε ξεκινάει πρώτα ο Μινωικός και μετά ο Μυκηναϊκός πολιτισμός και την τρίτη χιλιετία οι Κυκλάδες αποτελούν περιφερειακούς σταθμούς των πολιτισμών αυτών. Το 1991 η δαγκάνα ενός εκσκαφέα έφερε στο φως ένα ακόμα σημαντικό εύρημα. Ένα Μυκηναϊκό τάφο στην κορυφή Αγγελικά που δεσπόζει πάνω από το λιμάνι και την ενδοχώρα του νοτιοδυτικού τμήματος του νησιού κάτω από ένα γρανιτένιο βράχο, σήμα της ταφής κάποιων επιφανών αρχόντων του 1500 π.χ. Ο τάφος κυκλικός με λιθοδομή και δρόμο ακολουθεί τη γνωστή μορφή των τάφων της Μυκηναϊκής περιόδου, έδωσε πλήθος αγγείων ζωγραφισμένων με τα γνωστά μυκηναϊκά κοσμήματα, αλλά σε ντόπιο πηλό. Στα ευρήματα τα οποία δεν έχουν ακόμα εκτεθεί στο Μουσείο συγκαταλέγονται περιδέραια από χρυσό και δακτυλιόλιθοι από ορεία κρύσταλλο. Στην εποχή που ακολουθεί, τα λεγόμενα Ιστορικά χρόνια, οι αρχαίοι Μυκονιάτες μοιράζονται σε δύο οικιστικές θέσεις. Στο Κάστρο της Χώρας Μυκόνου στο δυτικό άκρο της σημερινής πόλης σωστικές ανασκαφές πριν από τρία χρόνια, πίσω από το παλιό σχολείο της χώρας, το κτίριο Μαύρου, αποκαλύφθηκαν στρώματα κατοίκησης που ξεκινάνε από το 3000 π.χ. έως σήμερα χωρίς διακοπή. Ο δεύτερος οικισμός της αρχαιότητας όπως δείχνουν επιφανειακές έρευνες βρισκόταν στην περιοχή του Παλιόκαστρου κοντά στο σημερινό οικισμό της Άνω Μεράς. Ανασκαφές σωστικής μορφής στη Χώρα έχουν δώσει ενδείξεις για την περιοχή που βρισκόταν το νεκροταφείο του 6ου αι. π.χ. Το μεγάλο πιθάρι του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυκόνου με εγκόλλητες μορφές, βρέθηκε τυχαία κατά την εκσκαφή πηγαδιού το 1959 στο κήπο της Μυκονιάτισσας ανυφάντρας Βιεννούλας και προέρχεται μάλλον από παιδικό τάφο της Αρχαϊκής εποχής. Η διακόσμησή του εξιστορεί με μοναδικό τρόπο την εκπόρθηση του Ιλίου από τους Έλληνες με τον Δούρειο Ίππο στο λαιμό του αγγείου. Το Μουσείο βρίσκεται πάνω από το παλιό λιμάνι της Μύκονου και χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα για να στεγάσει τα ευρήματα του αρχαιολόγου Δ. Σταυρόπουλου από την ανασκαφή των τάφων της Ρήνειας. Είναι γνωστό από αναφορές του Ηροδότου για τον Πελοποννησιακό πόλεμο ότι η Ρήνεια απετέλεσε το νεκροταφείο των Δηλίων μετά την κάθαρση του Ιερού του Απόλλωνα το

8 the pottery of the Archaic Period were the only findings of the island until the eighties and they are also exhibited in the Museum. Dionysos and Dimitra sanctuaries have been discovered in the countryside in the south of Mykonos and a new sanctuary of Apollo was also found after an excavation in the northern side two years ago. Furthermore, the granite doors of a Hellenistic tower stand in Portes over the region of the well known beach of Platis Gialos. This tower was probably part of a defensive tower system of that time. In the Roman times the island is connected directly to the port of Delos which developed into one of the most important trade harbors in the Mediterranean with flourishing economic and cosmopolitan character and probably looked quite alike modern Mykonos. Mykonos vicinity with the sacred island of Apollo and the excavations of the French that were started in 1873 are some of the reasons for the island s development to a famous tourist resort worldwide. The visitors back in the sixties were using the boats from Mykonos to visit the sacred of Apollo and the ruins of Delos. Many artists and literary people, who were visiting Mykonos at that time, were charmed by the architecture of Chora and the hospitality of its people. This architecture which was created by the need of the people and the know how of the stone craftsmen was admired even by the French architect Le Corbusier. This craftsmanship and the practical knowledge π.χ. Λίγα ευρήματα από προϊστορικούς τάφους στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη του Διακόφτη στα νότια του νησιού και το αγγείο της Αρχαϊκής εποχής ήταν ως τη δεκαετία του 80 τα μόνα ευρήματα από τη Μύκονο και εκτίθενται επίσης στο Μουσείο. Στην ύπαιθρο της Μυκόνου έχουν εντοπιστεί στα νότια του νησιού Ιερά του Διονύσου και της Δήμητρας και μετά από μια σωστική ανασκαφή πριν από δύο χρόνια ανακαλύφθηκε το Ιερό το Απόλλωνα στα βόρεια του νησιού. Στη Θέση Πόρτες πάνω από την περιοχή της γνωστής παραλίας του Πλατύ Γιαλού στέκονται οι γρανιτένιες θύρες ενός Ελληνιστικού πύργου. Φαίνεται ότι ο πύργος αυτός ανήκε σε σύστημα πύργων της εποχής που εξυπηρετούσε αμυντικούς σκοπούς. Στη Ρωμαική εποχή το νησί σχετίζεται άμεσα με το λιμάνι της Δήλου το οποίο εξελίσσεται σε ένα από τα πιο σημαντικά εμπορικά λιμάνια της Μεσογείου, με οικονομική άνθιση και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα που πρέπει να έμοιαζε πολύ με αυτόν της τουριστικής Μύκονου του σήμερα. Η γειτνίαση της Μυκόνου με το ιερό νησί του Απόλλωνα και οι ανασκαφές των Γάλλων που ξεκίνησαν το 1873 σχετίζονται άμεσα με την εξέλιξη του νησιού σε ένα παγκοσμίου φήμης τουριστικό θέρετρο. Οι επισκέπτες της δεκαετίας του 60 ξεκινούσαν με καΐκια από τη Μύκονο για να επισκεφτούν το ιερό του Απόλλωνα και τον ερειπιώνα της Δήλου. Πολλοί The archaeological Pythos of Mykonos from Viennoula s garden Ο αρχαιολογικός Πύθος της Μυκόνου από το περιβόλι της Βιενούλας

9 that is vanishing today through the swirl of development and the new materials, is a heritage of a tradition which is connected with antiquity. The architecture of the city of Delos rests in the secrets of this craft that has to do with the schist process as a material of construction and refers to the same Cycladic architecture as it is saved today in the city - the so called Chora - of Mykonos. The squares and the small streets of the city of the 2nd century B.C. have the same atmosphere with the narrow streets of Chora in Mykonos. In the sixties the Archaeology seat was in Mykonos and thanks to N. Zafeiropκαλλιτέχνες και άνθρωποι του πνεύματος περνώντας από την Μύκονο της εποχής μαγευόντουσαν από την αρχιτεκτονική της Χώρας και την φιλοξενία των κατοίκων της. Την αρχιτεκτονική αυτή, που δημιουργήθηκε από την ανάγκη των ανθρώπων και την τεχνογνωσία των μαστόρων της πέτρας, θαύμασε και ο Γάλλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ. Αυτή η μαστοριά και η πρακτική γνώση, που σήμερα χάνεται μέσα στη δίνη της εξέλιξης και των νέων υλικών, αποτελεί παρακαταθήκη μιας παράδοσης που συνδέεται με την αρχαιότητα. Η αρχιτεκτονική της Δηλιανής πόλης στηριγμένη στα μυστικά αυτής της τέχνης που είχε να κάνει με την επεξεργασία του σχιστόλιθου ως υλικού δομής που παραπέμπει σε αυτή την ίδια κυκλαδική αρχιτεκτονική όπως αυτή σώζεται σήμερα στην πόλη - Χώρα όπως λέγεται - της Μυκόνου. Οι πλατείες και τα στενά δρομάκια της πόλης του 2ου αι. π.χ. έχουν την ίδια ατμόσφαιρα με τα στενά της χώρας της Μύκονου

10 oulos vision who was curator of the antiquities, the Ministry of Presidency that was then in charge of antiquities was persuaded to place the islands of the Cyclades under a special protection scheme. That was to keep the character and the special characteristics of the traditional settlements of the Aegean and be protected from the unplanned construction and the development that follows mass-tourism. It took at least ten years for the value of that measure to be recognized by the people. Each place is tied up with the needs and the practices of the people that live in it. These people sometimes defend the place and other times the place is exploited by them. Today the tourism of the island has a completely different character. However, the soul of the island, for those who are familiar with it, is hidden in the corners of Chora away from the crowded places and the noise of the modern life. The history of the place will continue to be revealed step by step only to the visitor who is interested to seek for it, if there is still such a visitor. * Alexandra Angeletaki, Archaeologist Lecturer at the Univeristy of Trondheim Norway Τη δεκαετία του 60 η έδρα της αρχαιολογίας βρισκόταν στη Μύκονο και ο έφορος αρχαιοτήτων Ν. Ζαφειρόπουλος με διορατικότητα έπεισε το Υπουργείο Προεδρίας που ήταν τότε υπεύθυνο για τις αρχαιότητες να θέσει τα νησιά των Κυκλάδων κάτω από ειδική προστασία για να προστατέψει το χαρακτήρα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των παραδοσιακών οικισμών του Αιγαίου από την άναρχη δόμηση και την ανάπτυξη που έπεται του τουρισμού στη μαζική του μορφή. Πέρασε τουλάχιστον μια δεκαετία για να φανεί η αξία αυτής της προστασίας στα μάτια του απλού κόσμου. Ο κάθε τόπος είναι συνυφασμένος με τις ανάγκες και τις πρακτικές των ανθρώπων που τον κατοικούν. Αυτοί άλλοτε τον υπερασπίζονται και άλλοτε τον εκμεταλλεύονται. Σήμερα ο τουρισμός του νησιού έχει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα. Η ψυχή όμως του νησιού, για αυτούς που τη γνωρίζουν, έχει κρυφτεί στις γωνίες της χώρας μακριά από την πολυκοσμία και τον θόρυβο της σύγχρονης ζωής. Η Ιστορία του θα συνεχίσει να αποκαλύπτεται βήμα προς βήμα μόνο στον επισκέπτη που ενδιαφέρεται να την ψηλαφίσει, αν υπάρχει κι αυτός πια. * Αλεξάνδρα Αγγελετάκη, Αρχαιολόγος Επίκουρος Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τροντχάιμ Νορβηγίας 40 41

11 Folkways and traditions of Mykonos By Olga Markari* Mykonos people devoutly preserve their folkways. Let s begin with New Year s Day. Groups of children, even adults, sing the Christmas carols from door to door at New Year s Eve. Except from sweets, all people cook roast, onion pie and local tyrovolia or honey pie with tyrovolia, honey and cinnamon in their houses. Lard is made in all the houses with greens or cabbage which symbolizes abundance. Epiphany Day is a big celebration. It is then when the balosia, which signal the Carnival period, start. This is a Venetian custom and derives from the word ballonzolo which means dancing or ballocio=dance. These types of dancing are accompanied by traditional dance such as syrtos, balos, balaristos and kalamatianos. At nights during the Carnival period people dress up as koukougeroi, in other words they masquerade and have fun. Thus, we come to Ash Monday with lagana, lenten food and the feasts. ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Ήθη, έθιμα και παραδόσεις της Μυκόνου Από την Όλγα Μάρκαρη* Olga Markari FOLKLORE Οι Μυκονιάτες κρατούν ευλαβικά τα ήθη και τα έθιμά τους. Να ξεκινήσουμε από την Πρωτοχρονιά. Την παραμονή ομάδες παιδιών ακόμα και μεγάλων, λένε τα κάλαντα από πόρτα σε πόρτα. Μαγειρεύουν σε όλα τα σπίτια, εκτός από τα γλυκίσματα, ψητό στο φούρνο, κρεμμυδόπιτα από ντόπια τυροβολιά ή μελόπιτα με τυροβολιά, μέλι και κανέλα. Σε όλα τα σπίτια φτιάχνουν λαρδί με χόρτα ή λάχανο που συμβολίζει την αφθονία. Η ημέρα των Φώτων είναι λαμπρή γιορτή. Τότε ξεκινούν και τα μπαλόσια που σηματοδοτούν την Αποκριά. Έθιμο Βενετσιάνικης προέλευσης από τη λέξη ballonzolo=χοροπήδημα, ballocio=χορουδάκι. Τους χορούς συνοδεύουν τα τοπικά όργανα, βιολιά, τσαμπούνες, τουμπάκια, ξεσηκώνοντας τον κόσμο με παραδοσιακούς χορούς, συρτό, μπάλο, μπαλαριστό, καλαματιανό. Τις Απόκριες, τις νύχτες, παρέες ντύνονται «κουκούγεροι», δηλαδή μασκαράδες και γλεντούν. Έτσι φτάνουμε στην Καθαρή Δευτέρα με τη λαγάνα και τα νηστίσιμα και τα γλέντια. Τη Σαρακοστή υπάρχει το έθιμο να κατεβάζουμε την Παναγιά της Τουρλιανής, παλιά εικόνα ιστορικής αξίας, από το μοναστήρι της Άνω Μεράς στη Χώρα. During the Lent period there is a custom, according to which the old and historic icon of Panagia Tourliani is removed from the Monastery of Ano Mera in Chora. The icon is removed the first Saturday after Ash Monday. All the people of Mykonos follow an approximately two-hour route on foot. The icon is placed again on its position on Lazarus Saturday and is escorted once again by the people. The bakeries make lazarakia, a dough model of a man with his hands crossed and his eyes from gillyflowers, sugar, raisins and a garland on the head. During Palm Sunday all island s residents along with the priests of all the parishes are gathered in the Church of Aghia Eleni in Kastro (old Cathedral of Chora). From there the procession of the icon begins with the children holding knitted palms made by the priests and the parish of every church with palm branches. They make Labrokouloures (a type of local bun) with exquisite shapes during the Passion Week in their houses and in the bakeries and they adorn them with red eggs. They distribute them and they put them on the table on Holy Saturday. On Holy Thursday and on Holy Friday the people in the bakeries give the shape of the cross to the bread and they slice it with their hand in a symbolic way without using knife due to the day. Women chant the bewail song of Virgin Mary on Holy Friday in all the churches of Chora and Ano Mera. This has been established by the Folk and Cultural As- Κατεβαίνει το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρή Δευτέρα. Ακολουθούμε όλοι οι Μυκονιάτες με τα πόδια, μια διαδρομή περίπου δύο ωρών. Η εικόνα ανεβαίνει πάλι το Σάββατο του Λαζάρου, πάλι με τη συνοδεία πιστών. Οι φούρνοι φτιάχνουν τα λαζαράκια, ένα ζυμαρένιο ομοίωμα ανθρώπου με σταυρωμένα χέρια, μάτια από μοσχοκάρφια (γαρύφαλλα), ζάχαρη, σταφίδες και στεφάνι στο κεφάλι. Την Κυριακή των Βαΐων όλοι οι κάτοικοι του νησιού μαζί με τους παπάδες όλων των ενοριών, συγκεντρώνονται στο Ναό της Αγ. Ελένης στο Κάστρο (παλιά Μητρόπολη της Χώρας). Από εκεί ξεκινάει η περιφορά της εικόνας, τα παιδιά κρατούν τα πλεκτά βάγια, φτιαγμένα από κλαδιά φοίνικα, χειροποίητα φτιαγμένα από τους παπάδες και πολλούς ενορίτες της κάθε εκκλησίας. Τη Μεγάλη Εβδομάδα φτιάχνουν στα σπίτια και στους φούρνους Λαμπροκουλούρες με περίτεχνα σχήματα και τις στολίζουν με κόκκινα αβγά. Τις μοιράζουν και τις βάζουν στο 42 43

12 sociation of Mykonian Women during the last years. All the traditional foods are on the table on Holy Saturday and on Easter Sunday. Stew in the night of the Resurrection, roast on Easter Day, sour cheese and louza, local products, onion pie, meat balls, little fried livers and red eggs. The locals keep few Labrokouloures which will be eaten wet from the first of May to Pentecost. The people of Mykonos show their ritual belief by making Fanouropita many times during a year. They use seven lenten ingredients that refer to the Seven mysteries of the Church. The ingredients are flour, sugar, cinnamon, oil, raisins, sesame and water. When autumn makes its appearance along with the strong north winds then it is time for the slaughtering of the pigs. People invite other people to their houses where the pig slaughtering occurs. Feasts take place there with amazing traditional cooking. Along with the feast they make louzes, sausages, syglina, glyna and salt the lard of the pig and thus providing food during the whole year. At Christmas all houses smell wonderfully from traditional Christmas sweets like Diples, Foinikia, Kourabiedes and Christopsoma. In the villages they make one extra Christopsomo which they give to the animals of the house. Feasts take place during the whole year. There one can meet a part of the truth τραπέζι το Μεγάλο Σάββατο. Τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή οι φούρνοι δίνουν στο ψωμί το σχήμα του Σταυρού και συμβολικά το κόβουν με το χέρι μη θέλοντας λόγω της ημέρας να χρησιμοποιήσουν μαχαίρι. Τη Μεγάλη Παρασκευή έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια από τον Πολιτιστικό Λαογραφικό Σύλλογο Γυναικών Μυκόνου, να ψέλνεται από γυναίκες το Μοιρολόι της Παναγιάς σε όλες τις Ενορίες της Χώρας και της Άνω Μεράς. Το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα υπάρχουν όλα τα Παραδοσιακά φαγητά στο τραπέζι, βραστό το βράδυ της Ανάστασης, ψητό την ημέρα του Πάσχα, ξυνότυρο και λούζα, ντόπια προϊόντα, κρεμμυδόπιτα, κεφτεδάκια, συκωτάκια τηγανιτά και κόκκινα αβγά. Από τις Λαμπροκουλούρες, κρύβονται μερικές για να φαγωθούν βρεγμένες με νερό την Πρωτομαγιά ως την Πεντηκοστή. Οι Μυκονιάτες εκδηλώνουν το θρησκευτικό τους αίσθημα φτιάχνοντας 44 45

13 of the place and its people. There you can also see the hospitality that is spread all over the place. Friends, relatives and visitors of the island they all pass by and no one leaves without a treat. The fairs custom is maintained over the years and despite tourism the residents show their respect and their deep love to their cultural heritage and the traditions, preserving it till today. There are big fairs where many people are gathered and smaller ones. The fairs are organized by one, two or more families. These families are the owners or take care of the Church that celebrates. The foods that are offered there are excepπολλές φορές το χρόνο Φανουρόπιτα. Χρησιμοποιούν επτά νηστίσιμα υλικά που μας παραπέμπουν στα Εφτά μυστήρια της Εκκλησίας. Τα υλικά είναι αλεύρι, ζάχαρη, κανέλα, λάδι, σταφίδες, σουσάμι και νερό. Όταν μπει το φθινόπωρο με καλούς βοριάδες, ξεκινούν τα χοιροσφάγια, με καλέσματα στα σπίτια των ανθρώπων που σφάζουν τα ζώα τους. Εκεί γίνονται γλέντια με καταπληκτικές παραδοσιακές μαγειρικές. Μαζί με το γλέντι φτιάχνουν τις λούζες, τα λουκάνικα, τα σύγλινα, τη γλίνα και παστώνουν το λαρδί του χοίρου, εξασφαλίζοντας το φαγητό όλου του χρόνου. Τα Χριστούγεννα όλα τα σπίτια μοσχοβολούν από τις Δίπλες, τα Φοινίκια τους Κουραμπιέδες και τα Χριστόψωμα. Στα χωριά φτιάχνουν ένα παραπάνω Χριστόψωμο που το μοιράζουν στα ζώα του σπιτιού. Σε όλη τη διάρκεια του χρόνου γίνονται πανηγύρια. Εκεί γνωρίζεις ένα κομμάτι της αλήθειας του τόπου και τους ανθρώπους του. Εκεί βλέπεις τη φιλοξενία που είναι διάχυτη. Φίλοι, συγγενείς, επισκέπτες του νησιού, όλοι περνούν και δε φεύγει κανένας ακέραστος. Το έθιμο των πανηγυριών κρατά χρόνια και οι κάτοικοι παρά τον τουρισμό, δείχνουν το σεβασμό και τη βαθιά τους αγάπη στην πολιτιστική τους κληρονομιά και τις παραδόσεις διατηρώντας το μέχρι και σήμερα. Τα πανηγύρια είναι μεγάλα, που πάει πολύς κόσμος, και μικρά. Οργανώνονται από μια, δύο ή περισσότερες οικογένειες, στις οποίες ανήκει η Εκκλησία που γιορτάζει ή 46 47

14 tional especially the stew and its liquor, the braised, the meatballs, the onion pies, plenty of wine which is often local and many more. The fairs of the summer begin with Aghia Triada s celebration day. The most significant are those of Aghia Marina in Ano Mera in Vorna region on July 17th, Prophet Elias in Skalados on July 20th, Aghia Anna at the beach on July 25th, Aghia Paraskevi on July 26th, Aghios Panteleimonas in Marathi and Vorna on July 27th, Sotiros celebration on August 6th, on August 17th in Glastros, the nine days after the Assumption of Virgin Mary in Ano Mera on August 23rd, the ablation of the head of Aghios Ioannis Prodromos on August 29th, the Cross celebration in Marathi on September 14th, Aghia Sophia in Vorna on September 17th. In October there is the celebration of Aghios Gerasimos and Artemios in Chora and in November the celebration of Aghia Aikaterini, Aghios Antonios in Pigados and Aghios Athanasios in the foothill of Kounoupas on January 17th. * Olga Markari Member of the Folk and Cultural Association of Mykonian Women που έχουν τη φροντίδα της. Τα φαγητά που προσφέρουν είναι εξαιρετικά, ιδιαίτερα το βραστό κρέας και ο ζωμός του, κοκκινιστό, κεφτέδες, κρεμμυδόπιτες, άφθονο κρασί, πολλές φορές και ντόπιο, και πολλά άλλα. Τα πανηγύρια του καλοκαιριού ξεκινούν της Αγίας Τριάδας. Τα σημαντικότερα είναι στις 17 Ιουλίου, της Αγίας Μαρίνας, στην Άνω Μερά και στην περιοχή Βορνά, στις 20 Ιουλίου του Προφήτη Ηλία στο Σκαλάδο, στις 25 Ιουλίου της Αγίας Άννας στην παραλία, στις 26 Ιουλίου της Αγίας Παρασκευής, στις 27 Ιουλίου του Αγίου Παντελεήμονα στο Μαράθι και Βορνά, στις 6 Αυγούστου του Σωτήρος, στις 17 Αυγούστου στον Γλάστρο, στις 23Αυγούστου τα εννιάμερα της Παναγιάς στην Άνω Μερά, στις 29 Αυγούστου της Αποτομής της Κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 14 Σεπτεμβρίου του Σταυρού στο Μαράθι, στις 17 Σεπτεμβρίου της Αγιάς Σοφιάς, Βορνά. Τον Οκτώβρη, στη Χώρα, του Αγίου Γερασίμου και Αρτεμίου, το Νοέμβριο της Αγίας Αικατερίνης, στις 17 Ιανουαρίου του Αγίου Αντωνίου στον Πήγαδο και του Αγίου Αθανασίου στους πρόποδες του Κούνουπα. * Όλγα Μάρκαρη Μέλος του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου 48 49

15 The textile of Mykonos By Dimitra Nazou* Many archaeological findings from Mykonos and the nearby islands such as Delos and Rhenia, show that from the very ancient times the weaving was significant developed in the region. It was almost the primary occupation of the women in Mykonos until the first decades of the 20th century. The majority of the travelers of the 17th, 18th and 19th centuries mention the textiles of the island. The textile of Mykonos was serving both the needs of the house and the clothing of the family. The clothes of the poorer families, which were the majority of the population, continued to be of textiles. The professional weaving was developed during the Interwar period and the textiles of the island were competitive in international level. Textiles from Mykonos had been awarded in Paris exhibition as newspapers of that times report. In the thirties, the weaving was fashion according to information that we have collected. Textiles had a second flourish after 1950 until the decade of 1970 with the development of tourism. Theodoros Charakopoulos played a significant ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Το μυκονιάτικο υφαντό Από τη Δήμητρα Νάζου* Dimitra Nazou FOLKLORE Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα από τη Μύκονο και τα γειτονικά νησιά, Δήλο και Ρήνεια, δείχνουν πως από τα πανάρχαια χρόνια η υφαντουργία ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένη στην περιοχή. Στη Μύκονο ήταν σχεδόν η κύρια απασχόληση των γυναικών μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Οι περισσότεροι περιηγητές τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα, κάνουν αναφορές για τα υφαντά του νησιού. Το μυκονιάτικο υφαντό εξυπηρετούσε και αυτό τις ανάγκες του σπιτιού και του ρουχισμού όλης της οικογένειας. Τα ρούχα των φτωχότερων κυρίως οικογενειών, που αποτελούσαν και την πλειονότητα του πληθυσμού, εξακολουθούσαν να είναι υφαντά. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν ανεπτυγμένη η επαγγελματική υφαντουργία και τα υφαντά του νησιού ήταν ανταγωνιστικά σε διεθνή επίπεδα. Mυκονιάτικα υφαντά είχαν βραβευτεί σε έκθεση του Παρισιού, όπως αναφέρουν εφημερίδες της εποχής. Από πληροφορίες που έχουμε συλλέξει, τη δεκαετία του 1930 το υφαντό είχε γίνει μόδα. Με την ανάπτυξη όμως του τουρισμού μετά το 1950 μέχρι και τη δεκαετία του 1970 απέκτησε μια «δεύτερη άνθηση». Στην επιτυχία και την καθιέρωση του 50 51

16 role in making the textile of Mykonos successful and he established it as a local product. From a house use material and clothing of the low classes the textile became fashion with the promotion of this smart trade. It was used by haut couture houses, went beyond the borders of Greece and traveled along with the good reputation of Mykonos. More designers and traders who loved art helped later on in its development. The advertisements in magazines and newspapers of that time also helped in its promotion. In this way the textile of Mykonos began to be in great demand that resulted in the increase of the production. More than 500 looms were in operation in Chora alone. In the fifties, the local production with the sheep breeding was providing a great percentage of the raw material, which was the wool, and the tireless girls and women workers of Mykonos were producing the final product, the textile. Each textile was almost unique. We have to admit that it played a great role in the economic development of the island. In the beginning many men and women from Mykonos were going to the small island of Delos and were stretching over rugs their colorful textiles. The handmade textiles were promoted and were sold in this way by them without intermediates to the tourists that were coming with cruise ships. Afterwards they were stretching the textiles in Gialos of Chora in bagades (benches). Little by little they started to transform their storehouses and the halls of their ground floors into shops during the summer months with Mykonos textile to be their primary product. In these two gold decades textile was at its peak and dressed urban houses as well as it decorated shops and hotels. It dressed even the palace of the royal family in Tatoi with its vivid and warm colors. It was also inspiration for artists. The characteristics of its weaving is the old boldoura of Mykonos and the parallel interchanging lines of the different colors and width with vivid colors that are tied together with harmony (listat, fingered, Byzantine, rural, lourad). The Folklore Museum has a big collection of designs and artifacts of weaving that is being constantly enriched. Vassilis Kyriazopoulos, founder of the Folklore Museum had the prudence to collect and record over 500 designs from various textiles, in around 1970 when the textile was at its full peak. After the 1980 the textile of Mykonos was no longer in demand and therefore the looms from the houses were put aside, thrown or became firewood while μυκονιάτικου υφαντού ως «τοπικού» προϊόντος σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Θόδωρος Χαρακόπουλος. Από είδος οικιακής χρήσης και ένδυσης των λαϊκών στρωμάτων με την προώθηση αυτού του έξυπνου εμπόρου, έγινε μόδα. Πέρασε στους οίκους της υψηλής ραπτικής, ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας και ταξίδεψε και αυτό με την «καλή» φήμη της Μυκόνου. Στην εξέλιξή του βοήθησαν αργότερα και άλλοι δημιουργοί και έμποροι με καλλιτεχνικές ανησυχίες. Στην προβολή του βοήθησε και η διαφήμισή του σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Έτσι το μυκονιάτικο υφαντό άρχισε να έχει μεγάλη ζήτηση που είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής. Μέσα στη Χώρα μόνο, λειτουργούσαν περισσότεροι από 500 αργαλειοί. Τη δεκαετία του 50 την πρώτη ύλη, που ήταν το μαλλί, την έδινε σε μεγάλο ποσοστό, η εντόπια παραγωγή απ την κτηνοτροφία και το τελικό προϊόν, το υφαντό, έβγαινε από τα χέρια των ακούραστων εργατικών κοριτσιών και γυναικών της Μυκόνου. Κάθε υφαντό ήταν σχεδόν μοναδικό. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Αρχικά πολλοί Μυκονιάτες και Μυκονιάτισσες πήγαιναν στο μικρό λιμάνι της Δήλου και άπλωναν πάνω σε χράμια τα πολύχρωμα υφαντά τους. Πρόβαλλαν έτσι και πουλούσαν τα χειροτεχνήματα μόνοι τους, χωρίς μεσάζοντα, στους τουρίστες που έφθαναν με τα κρουαζιερόπλοια. Στη συνέχεια τα άπλωναν στο Γιαλό της Χώρας σε μπαγκάδες (πάγκους). Σιγά σιγά άρχισαν τους καλοκαιρινούς μήνες να μετατρέπουν αρχικά σε μαγαζιά τα κατώγια και τις σάλες των ισόγειων σπιτιών, με κύριο εμπόριο, το μυκονιάτικο υφαντό. Μέσα σε αυτή τη «χρυσή εικοσαετία» που μεσουράνησε, έντυσε αστικά σπίτια και διακόσμησε μαγαζιά και ξενοδοχεία. Ακόμη έντυσε και το παλάτι στο Τατόι με τα ζωηρά και ζεστά του χρώματα. Ενέπνευσε και καλλιτέχνες. Χαρακτηριστικά της ύφανσής του είναι η παλαιά μυκονιάτικη μπολντούρα και οι παράλληλες εναλλασσόμενες ρίγες διαφορετικού χρώματος και πλάτους με τολμηρούς χρωματισμούς, που δένουν μεταξύ τους αρμονικά, (λιστάτο, δαχτυλάτο, βυζαντινό, χωριάτικο, λουραδάτο). Το Λαογραφικό Μουσείο έχει μια μεγάλη συλλογή σχεδίων και αντικειμένων υφαντικής που συνεχώς εμπλουτίζεται. Ο Βασίλης Κυριαζόπουλος, ιδρυτής του Λαογραφικού Μουσείου, είχε την προνοητικότητα να συλλέξει και να καταγράψει πάνω από 500 σχέδια από διάφορα υφαντά, γύρω στο 1970, όταν το υφαντό ήταν στην πλήρη άνθησή του. Μετά το 1980 το μυκονιάτικο υφαντό σταμάτησε να έχει ζήτηση και ως εκ τούτου μαζεύτηκαν οι αργαλειοί από τα σπίτια, πετάχτηκαν ή έγιναν καυσόξυλα, 52 53

17 other looms warp in storehouses with the hope that they will be back in operation. There are still few women who weaver professionally and you can count them in the fingers of one hand. They weaver few types such as rags, rugs but mainly scarves for men and women. Women who still wear these scarves make the difference. Today is a special, expensive and luxurious type of handicraft compared to the imported products of the market. Keeping in mind that is worth paying attention to our textile which is a significant part of the modern history of the island, we decided in cooperation with the archaeologist Panayotis Hatzidakis all these that we collected in four years time ( ) such as testimonies of the women weavers, marriage contracts, photos and folk material, recent articles in newspapers and magazines, to publish them all in a book that is going to be published soon. * Dimitra Nazou, Former Commissary and head of the educational programs of Mykonos Folklore Museum ενώ άλλοι σκεβρώνουν μαζεμένοι σε αποθήκες με την ελπίδα ότι θα ξαναστηθούν. Υπάρχουν ακόμα λίγες ανυφάντρες, μετρημένες στα δάχτυλα, που δουλεύουν επαγγελματικά. Υφαίνουν λίγα είδη, κουρελούδες, χράμια, κυρίως όμως αντρικά κασκόλ και γυναικείες εσάρπες, που ακόμη όποιες τις φορούν, ξεχωρίζουν. Σήμερα είναι είδος χειροτεχνίας ιδιαίτερο, ακριβό και πολυτελείας, συγκριτικά με τα εισαγόμενα προϊόντα της αγοράς. Με τη σκέψη ότι αξίζει τον κόπο να σκύψει κανείς πάνω στο υφαντό μας που αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της νεότερης ιστορίας του νησιού, αποφασίσαμε σε συνεργασία με τον αρχαιολόγο Παναγιώτη Χατζηδάκη, όλα αυτά που μαζέψαμε μέσα σε τέσσερα χρόνια ( ), δηλαδή αφηγήσεις υφαντριών, προικοσύμφωνα, φωτογραφικό και λαογραφικό υλικό, νεότερα δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά, να τα εκδώσουμε σε βιβλίο που σύντομα θα κυκλοφορήσει. * Δήμητρα Νάζου, Πρώην επιμελήτρια και υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Λαογραφικού Μουσείου Μυκόνου 54 55

18 Settlements The local dialect of Mykonos is characterized by a peculiar characteristic. The word chorio (village) is not similar to the word oikismos (settlement) for the people of Mykonos. The definition of the word chorio for the locals is: a traditional farm house in a natural basin where it can hold underground water and has land for cultivation. So when the people of Mykonos refer to the word chorio (village) they are talking for separate units, different houses that are built in the rocky and with limited sources ground of the island. This island therefore has hundreds choria (villages) and only few oikismous (settlements). Chora is the only historic settlement of Mykonos. Οικισμοί Η τοπική διάλεκτος της Μυκόνου έχει μια ιδιομορφία. Η λέξη «χωριό» για τους Μυκονιάτες δεν είναι συνώνυμη με τη λέξη «οικισμός». Γιατί ο ορισμός του «χωριού» για τους ντόπιους είναι: παραδοσιακή αγροικία σε φυσική λεκάνη γης, όπου εξασφαλίζεται υπόγειο νερό και καλλιεργήσιμη γη. Άρα όταν οι Μυκονιάτες αναφέρονται σε «χωριά», μιλούν για ξεχωριστές μονάδες, διαφορετικά σπίτια χτισμένα στο βραχώδες και με περιορισμένους πόρους έδαφος του νησιού. Έτσι το νησί αυτό, αν και οξύμωρο, έχει εκατοντάδες «χωριά» και λίγους μετρημένους οικισμούς. Η Χώρα είναι ο μοναδικός ιστορικός οικισμός της Μυκόνου

19 Chora At first, walking through the cobble streets of Mykonos you may be lost. Small, mazy and snow white streets which can lead you each time to a place different from the others with its own special characteristics. Each neighborhood has a surprise for every visitor. It doesn t matter if everyone thinks that the beauty of the so familiar landscapes of Mykonos is printed on a cart postal. The reality will surprise you and will fill your senses, as every trade mark of the island for which thousands of visitors arrive every summer, will reveal its unbelievable beauty in real dimensions. The picturesque windmills are well positioned in the east end of Chora and are imposingly raised over a small hill overlooking the Aegean Sea. Today, Kato Myloi, as the location is called, may be the most Χώρα Περπατώντας στα γραφικά σοκάκια της Μυκόνου, μπορεί αρχικά να χαθείτε. Στενά, δαιδαλώδη και κάτασπρα δρομάκια μπορούν κάθε φορά να σας οδηγήσουν σε κάποιο μέρος διαφορετικό από τα υπόλοιπα, με τη δική του ξεχωριστή φυσιογνωμία. Κάθε «γειτονιά» επιφυλάσσει και μια έκπληξη για κάθε επισκέπτη. Τι κι αν όλοι νομίζουν πως στα καρτποστάλ αποτυπώνεται η ομορφιά των τόσο γνώριμων τοπίων της Μυκόνου; Η πραγματικότητα θα σας εκπλήξει και θα γεμίσει τις αισθήσεις σας, αφού κάθε «σημείο κατατεθέν» του νησιού, για το οποίο συρρέουν κάθε καλοκαίρι χιλιάδες επισκέπτες, θα δείξει στις πραγματικές του διαστάσεις την ανεπανάληπτη ομορφιά του. Οι γραφικοί ανεμόμυλοι δεσπόζουν σε εξέχον σημείο, στο ανατολικό άκρο της Χώρας και υψώνονται επιβλητικά πάνω σε ένα μικρό λόφο κοιτώντας το πέλαγος. Οι Κάτω Μύλοι, όπως λέγεται η τοποθεσία, μπορεί σήμερα να αποτελούν το πιο διάσημο αξιοθέατο της Μυκόνου, ως τις αρχές του 20ού αιώνα όμως αποτελούσαν για τους ντόπιους χώρο δουλειάς, αφού με σύμμαχο το Βοριά άλεθαν αδιάκοπα τα σιτηρά τους και προμήθευαν τα καράβια που ταξίδευαν στο Αιγαίο με παξιμάδια. Αφήνοντας πίσω σας τους Κάτω Μύλους και περπατώντας παραλιακά θα φτάσετε στην Αλευκάντρα και ακριβώς απέναντί σας θα αντικρίσετε τη μοναδικής famous sightseeing of Mykonos but in the beginning of the 20th century people were using them for their jobs. With the north wind as their ally, the windmills were grinding the grains without stop and supplied the ships, which were traveling in the Aegean, with rusks. Once you leave Kato Myloi, walk by the coast you will get to Alefkantra and you will be able to see the unique beauty of Little Venice exactly in the opposite side. The small square white houses which seem to pop up from the sea with their colored wooden balconies that nearly lick the wave offer a breathtaking view. There you can definitely enjoy one of the most magnificent sunsets of Greece. As you continue your tour by the coast you will arrive in the district of Castro where Panagia Paraportiani, the jewel of Mykonos but also the jewel of all the islands of the Aegean is. The church is built on the ruins of the medieval castle of Mykonos and is located in a privileged place of Chora overlooking the rocky coast and to the absolute blue of the sea. Not far from the church you will find the Folklore Museum of Mykonos and a bit further the region of Gialos. Gialos is the picturesque small port of Chora where the fishermen moor the boats. It is also the departure point of the boats that organize daily tours to Delos. Exactly to this point the city hall, a neoclassical two-floor building of the 1780, is located and next to it you will find the building of Mavros which was the first ομορφιάς Μικρή Βενετία. Τα μικρά τετράγωνα λευκά σπιτάκια λες και ξεπήδησαν από τη θάλασσα, με τα πολύχρωμα ξύλινα μπαλκόνια τους που «γλύφει» το κύμα, προσφέρουν ένα θέαμα που κόβει την ανάσα. Από εκεί αδιαμφισβήτητα μπορείτε να απολαύσετε ένα από τα ωραιότερα ηλιοβασιλέματα της Ελλάδας. Συνεχίζοντας την περιπλάνηση παραλιακά θα φτάσετε στη συνοικία του Κάστρου, όπου δεσπόζει η Παναγία η Παραπορτιανή, στολίδι της Μυκόνου αλλά και όλων των νησιών του Αιγαίου. Χτισμένη πάνω στα ερείπια του μεσαιωνικού κάστρου της Μυκόνου, βρίσκεται σε προνομιακό σημείο της Χώρας και κοιτάει τη βραχώδη ακτή και το απόλυτο γαλάζιο του πελάγους. Σε απόσταση λίγων μέτρων από την εκκλησία βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο της Μυκόνου και λίγο πιο πέρα ξεκινάει ο Γιαλός. Ο Γιαλός είναι το γραφικό λιμανάκι της χώρας όπου αράζουν τα καΐκια τους οι ψαράδες 58 59

20 school of Mykonos and was built in King Othon time. After Gialos the road leads to the port of Mykonos. Above the port, in a dominant position, you will find the Archaeological Museum with Cycladic pottery exhibits of the Geometric Period. Even if you decide to leave the sea behind you and go deeper in Chora, the tour will definitely reward you. You may not be able to see the blue colour of the sea anymore, but the white of the houses takes the lead and gives the sense of harmony in the traditional Cycladic architecture. The whitewashed yards with the blue windows, the hundreds small churches with the red domes and the paved streets are full of life. In Tria Pigadia you will find the Aegean Maritime Museum and the Lena s House και αναχωρούν τα καραβάκια που διοργανώνουν ημερήσιες ξεναγήσεις στη Δήλο. Ακριβώς στο σημείο αναχώρησης για Δήλο βρίσκεται και το Δημαρχείο, νεοκλασικό διώροφο κτίριο του 1780 και δίπλα του το κτίριο του «Μαύρου», που ήταν το πρώτο σχολείο της Μυκόνου, χτισμένο επί Όθωνα. Μετά το Γιαλό ο δρόμος οδηγεί στο λιμάνι της Μυκόνου. Σε δεσπόζουσα θέση πάνω από αυτό βρίσκεται και το Αρχαιολογικό Μουσείο, με εκθέματα αντιπροσωπευτικά της Κυκλαδικής κεραμικής της Γεωμετρικής εποχής. Ακόμη όμως και όταν αποφασίσετε να αφήσετε τη θάλασσα πίσω σας και να εισχωρήσετε στα ενδότερα της Χώρας, σίγουρα η περιπλάνηση θα σας αποζημιώσει. Μπορεί να μην ατενίζετε πια το γαλάζιο της θάλασσας, το άσπρο όμως των σπιτιών παίρνει τη σκυτάλη και δίνει την αίσθηση της αρμονίας στην παραδοσιακή κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική. Οι φρεσκοασβεστομένες αυλές με τα μπλε παράθυρα, τα δεκάδες εκκλησάκια με τους κόκκινους τρούλους τους, τα πλακόστρωτα στενά σφύζουν από ζωή. Στην τοποθεσία Τρία Πηγάδια βρίσκεται το Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου και το Σπίτι της Λένας, που είναι παράρτημα του Λαογραφικού Μουσείου. Η περιοχή 60 61