ΟΔΗΓΟΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Transcript

1 ΜΟΝΙΜΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΟΔΗΓΟΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2007

2 ΟΔΗΓΟΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

3 Έκδοση: 1, 2007 Εκδότης: Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων Συντάκτης: Μενέλαος Ν. Χριστοδούλου Επιμελητής: Σάββας Παύλου Τυπογραφείο: Γραφικές Τέχνες Γ. Κυριακίδης Λτδ. Τηλ: Αντίτυπα: 1000 ISBN Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων και Μενέλαος Ν. Χριστοδούλου Διεύθυνση: Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κίμωνος και Θουκυδίδου Γωνία 1434 Λευκωσία

4 ΜΟΝΙΜΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ Πρόδρομος Βασιλείου, Πρόεδρος Μενέλαος Ν. Χριστοδούλου, Γραμματέας Νότια Αναξαγόρου Ανδρέας Μακρίδης Ανδρέας Παπαπαύλου Ανδρέας Παστελλάς Σάββας Παύλου Στυλιανός Περδίκης Ελευθερία Σιέπη Δημήτριος Χατζηαργυρού Γεωγράφος - Χαρτογράφος Γλωσσολόγος - Διευθυντής Κέντρου Θησαυρού Κυπριακής Ελληνικής Γλωσσολόγος - Πολιτιστική Λειτουργός Δήμου Λεμεσού Φιλόλογος - Ιστορικός Γλωσσολόγος - Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολής Ανθρωπίνων και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κύπρου (από μέχρι ) Φιλόλογος Φιλόλογος Αρχαιολόγος - Ιστορικός Νομικός Διπλωμάτης (από μέχρι )

5 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ χ. ΑΚΗ ΚΛΕΑΝΘΟΥΣ Με ιδιαίτερα αισθήματα χαράς χαιρετίζω το βιβλίο Οδηγός Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων, που εκδίδει η Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων. Ο Οδηγός αυτός θα συνεισφέρει στην κατανόηση και εφαρμογή των κανόνων και του τρόπου τυποποίησης, που χρησιμοποιείται σήμερα, για να ευκολύνει την επικοινωνία και επαφή, τόσο στο εσωτερικό μιας χώρας, όσο και στο διεθνές περιβάλλον. Βασίζεται στη διεθνή πρακτική και στις συμπεφωνημένες οδηγίες, στις οποίες κατέληξε η Ομάδα των Εμπειρογνωμόνων για τα Γεωγραφικό Ονόματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Η Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων ξεκίνησε τη λειτουργία της από τη δεκαετία του 60. Μέσα στα πλαίσια του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών εργάστηκε για το σημαντικό θέμα της τυποποίησης και κατοχύρωσης των ονομάτων και τοπωνυμίων της Κύπρου. Η τουρκική εισβολή του 1974 επεφόρτισε την Επιτροπή με νέα καθήκοντα: Να αντιμετωπίσει τις τουρκικές μεθοδεύσεις για αλλαγή ονομάτων πόλεων και κοινοτήτων με την επιβολή αυθαίρετων ονομάτων, που έδιδε το κατοχικό καθεστώς. Η Επιτροπή στρατεύτηκε αμέσως στον αγώνα τον καλό, για να προστατεύσει την πολιτιστική παράδοση της Κύπρου και το ιστορικό ονοματολογικό πρόσωπό της. Με την έκδοση αυτή η Επιτροπή προχωρεί σε έναν καινούργιο αναβαθμό, στην κατάθεση θεωρητικού έργου, που προωθεί την κατανόηση και εφαρμογή της τυποποίησης των ονομάτων. Στον κ. Μενέλαο Ν. Χριστοδούλου, που ήταν ο βασικός συντελεστής της έκδοσης αυτής, καθώς και στον Πρόεδρο και όλα τα μέλη της Μόνιμης Κυπριακής Επιτροπής Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων, εύχομαι συνέχιση της γόνιμης προσφοράς τους, η οποία κατατίθεται πάντοτε επ αγαθώ της Κύπρου. Ακης Κλεάνθους Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού 9

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΙΜΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ κ. ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Η τυποποίηση των ονομάτων αποτελεί παγκόσμιο πρόγραμμα, το οποίο ανελήφθη από τα ίδια τα Ηνωμένα Έθνη, όπως και η μεταγραφή των μη ρομανικών γραφικών συστημάτων (όπως το Ελληνικό) σε ρομανικό σύστημα γραφής, με τη δυνατότητα αντιστρεψιμότητάς τους. Η σημασία της τυποποίησης των ονομάτων καταδεικνύεται από τις διακηρύξεις των Εμπειρογνωμόνων για τα Γεωγραφικά Ονόματα των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίες θεωρήθηκαν κυρίως αναγκαίες για την ενιαία χρήση των ορθών τοπωνυμίων, την άμεση και απρόσκοπτη διεθνή επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εθνική κατοχύρωση των τοπωνυμίων ως πολιτιστικής κληρονομιάς και κουλτούρας. Τα γεωγραφικά ονόματα αποτελούν κλειδιά για πρόσβαση στις πληροφορίες του παγκοσμιοποιημένου ψηφιακού μας κόσμου, και είναι ένα απαραίτητο τοπικό συστατικό για κάθε χωροταξικά οργανωμένο πληροφοριακό σύστημα. Παρέχουν τη δυνατότητα εισόδου σε ψηφιακά δεδομένα, τα οποία είναι ουσιαστικά και δυναμικά εργαλεία αποφόσεως για πολιτικούς και διαχειριστές και συμβάλλουν στη συνεργασία μεταξύ τοπικών, εθνικών και διεθνών οργανισμών. Σε εθνικό και τοπικό επίπεδο ακριβή και σταθερά γεωγραφικά ονόματα, εκτός του ότι αντανακλούν τον πολιτισμό και την κληρονομιά της κάθε χώρας, είναι ταυτόχρονα ζωτικής σημασίας για τη βέλτιστη χρήση των γεωπληροφοριών σε: Ενισχυμένες εθνικές στρατηγικές σχεδιασμού Οικονομική ανάπτυξη Διαχείριση του περιβάλλοντος Συντονισμό υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης Εμπόριο Προαγωγή της πολιτιστικής κληρονομιάς Χρήσιμες υποδομές Τουρισμό Συστήματα επικοινωνίας Παγκόσμια μέσα επικοινωνίας. Διπλά ονόματα και έλλειψη καθαρά καταγεγραμμένων ονομάτων συνέβαλαν σε συγχυσμένες οδηγίες προς τις υπηρεσίες επείγουσας ανάγκης και σε σπατάλη χρόνου, με 11

7 αποτέλεσμα απώλεια ζωών. Επομένως για τις χώρες έχει σημασία η ανάπτυξη ενός εθνικού προγράμματος μέσω της τυποποίησης των γεωγραφικών ονομάτων προς επίσημη χρήση. Ελλειψη πληροφοριών για τα γεωγραφικά ονόματα ή φτωχές γεωαναφορές ονομάτων είχαν ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση αποστολών τροφίμων και βοήθειας σε έκτακτες ανάγκες. Σήμερα τα γεωγραφικά ονόματα όλων των χωρών χρησιμοποιούνται σε παγκόσμια λειτουργικά συστήματα δεδομένων. Είναι ανάγκη τα ονόματα κάθε χώρας να είναι σωστά καταγεγραμμένα και επισημοποιημένα. Είναι ανάγκη οι χρήστες ανά τον κόσμο να έχουν πρόσβαση στα γεωγραφικά ονόματα. Χάρτες, δεδομένα γεωαναφορών και γεωγραφικά πληροφοριακά συστήματα (GIS), τα οποία χρησιμοποιούν τυποποιημένα γεωγραφικά ονόματα, είναι ουσιώδη στην ανάπτυξη μιας χώρας στη σημερινή ψηφιακή οικονομία. Με αυτή την προοπτική των Ηνωμένων Εθνών και την πρακτική χρησιμότητα ανελήφθη η τυποποίηση των ονομάτων της Κύπρου. Ανταποκρινόμενη σε σύσταση των Ηνωμένων Εθνών, η Κυπριακή Δημοκρατία διόρισε Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων και συμμετέσχε σε όλες τις διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων. Η Κύπρος λόγω της μακραίωνης Ιστορίας της αποτελεί έναν παράδεισο τοπωνυμίων. Μαρτυρείται στην Κύπρο από πηγές ελληνικές και ξένες πληθώρα τοπωνυμίων. Σήμερα βρίσκονται σ αυτήν τοπωνύμια προελληνικά, ελληνικά, φραγκικά, ενετικά, τουρκικά και αγγλικά. Όλα αντικατοπτρίζουν τις ιστορικές περιπέτειες της Κύπρου, και αποτελούν μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Όπως είναι επόμενο, ο βασικός κορμός των τοπωνυμίων της Κύπρου είναι ελληνικός, επειδή πέραν των τριών χιλιάδων χρόνων ο βασικός πληθυσμός της υπήρξε ελληνικός. Το όνομα Κύπρος εισέρχεται για πρώτη φορά στην Ιστορία από τον Όμηρο. Λόγω της μακράς χρήσης τους, από Έλληνες και ξένους, και της διαρκούς παρουσίας Τους στη γλώσσα του λαού, τα τοπωνύμια της Κύπρου κατά κανόνα έχουν πολλούς τύπους. Έχουν ιστορικό τύπο, που παραδίδεται από παλαιό, λόγιο, που χρησιμοποίησαν ή κατασκεύασαν οι λόγιοι, διαλεκτικό, που φέρεται στο στόμα του λαού. Πολλές φορές παραδίδονται πολλοί διαλεκτικοί τύποι για ένα όνομα. 12

8 Η τυποποίηση των ονομάτων της Κύπρου μέσα στο παγκόσμιο πρόγραμμα τυποποίησης των Ηνωμένων Εθνών ανελήφθη από την αρμόδια Μόνιμη Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων, και έγινε με σταθερές αρχές, που στηρίζονται στην παράδοση και στην κρατούσα γλωσσική πολιτική. Ο ανά χείρας Οδηγός Τυποποίησης Ονομάτων, ο οποίος είναι μελέτη του κ. Μενελάου Ν. Χριστοδούλου, και έτυχε επιμέλειας ύστερα από αρκετές συνεδρίες από την Επιτροπή, θεωρήθηκε αναγκαίος για όσους ασχολούνται με το θέμα, διότι σ αυτόν εκτίθεται λεπτομερώς η εφαρμογή αυτών των αρχών, με παράθεση παραδειγμάτων. Ευελπιστούμε ότι ο Οδηγός Τυποποίησης Ονομάτων θα αποτελέσει ένα χρήσιμο βοήθημα για την τυποποίηση των ονομάτων από τις υπηρεσίες, ένα ενημερωτικό εγχειρίδιο και μια ευχάριστη άσκηση αναζήτησης και αποκατάστασης τύπων για όσους θέλουν να κινούνται στην ιστορία των ονομάτων της Κύπρου. 13

9

10 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ κ. ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΣΤΕΛΛΑ Η ανάγκη ομοιόμορφης επικοινωνίας ανάμεσα στις διάφορες χώρες στον τομέα της αναγραφής των τοπωνυμίων και ονομάτων επέβαλε τη δημιουργία ενός σημειωτικού συστήματος και άλλως χρησίμου, κυρίως όμως στις διακρατικές σχέσεις και στις σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς. Τον συντονισμό του έργου αυτού, της εκπόνησης, κατά χώραν ή ομάδα ομόγλωσσων χωρών, ενός συμπεφωνημένου, διεθνώς αποδεκτού, συστήματος, προφανούς πρακτικής σημασίας, επωμίσθηκε η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τα Γεωγραφικά Ονόματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, που συνεστήθη το Μέλος της Ομάδας από το έτος της συστάσεώς της είναι η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία συμμετέχει με την αντίστοιχη Κυπριακή Επιτροπή ενεργώς και ανελλιπώς στις εργασίες της, λαμβάνοντας μέρος σε διεθνείς διασκέψεις, τόσο στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών, όσο και αλλαχού, που τελούν υπό την αιγίδα της. Η Κυπριακή Επιτροπή Τυποποίησης, η οποία συνεστήθη το 1967 κατόπιν αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου, εργαζόμενη βάσει κανόνων, που διαμορφώθηκαν σε συνεργασία με το αρμόδιο όργανο του Ο.Η.Ε. (και την αντίστοιχη Ελλαδική Επιτροπή), έφερε εις πέρας ένα σημαντικό μέρος του έργου της, το Πλήρες Τοπωνυμικό Λεξικό της Κύπρου, το οποίο, επικυρωμένο από την Κυπριακή Κυβέρνηση, κατετέθη στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών το Το έργο αυτό, το οποίο εκρίθη λίαν ευμενώς (excellent) από αρμόδιους ειδήμονες του Παγκόσμιου Οργανισμού, είναι το μόνο διεθνώς ανεγνωρισμένο τεκμήριο, με το οποίο κατοχυρώνονται τα κυπριακά τοπωνύμια, και αποτρέπει οποιαδήποτε απόπειρα ή ενέργεια αλλοιώσεως ή παραποιήσεώς τους. Επί του σημείου αυτού η αρμόδια Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών με τις αποφάσεις δύο συνόδων της, της Γ' του 1977 (111/16 National Standardization)01 και της Στ' του 1992 (1) "Its is recommended that any changes made by any other authorities in the names standardized by the competent national geographical names authority should not be recognized by the United Nations". 15

11 (VI/9 Recognition of National Standardization)12* επισύρει εμφαντικά την προσοχή στην απόλυτη αρμοδιότητα της διαχείρισης της τυποποίησης των τοπωνυμίων στην οικεία εθνική επιτροπή και σε κανόναν άλλο. Έτσι τα τοπωνύμιά μας με τις αποφάσεις του πιο αρμόδιου Διεθνούς Οργανισμού κατοχυρώνονται κατά τον πιο επίσημο τρόπο εναντίον πόσης επιβουλής. Η μεταγραφή (transliteration) των τοπωνυμίων στο ρομανικό (λατινικό) αλφάβητο αφορά αποκλειστικά στις γλώσσες χωρών, που δεν χρησιμοποιούν το αλφάβητο αυτό (π.χ κινεζική, αραβική, σλαβική, ρωσσική, εβραϊκή κλπ.). Το σύστημα μεταγραφής των κυπριακών τοπωνυμίων σε ρομανικό αλφάβητο, βασισμένο σε επιστημονικούς κανόνες και αρχές διεθνούς αποδοχής, αποτελεί ένα συμβατικό σημειωτικό σύστημα. Τούτο προορίζεται για επίσημη χρήση από τις δημόσιες υπηρεσίες του κράτους και τους ημικρατικούς οργανισμούς. Αποτυπώνεται π.χ. στους χάρτες, στις οδικές πινακίδες και στίς πινακίδες υπεραστικών δρόμων. Αποβλέπει δε στην εξυπηρέτηση και διευκόλυνση όλων των ξένων, όχι μόνο των αγγλόφωνων. Η χρήση του από ιδιωτικούς οργανισμούς και επιχειρήσεις, καθώς και από μεμονωμένα άτομα, επαφίεται στην ελεύθερη επιλογή. Για σκοπούς όμως ομοιομορφίας και τάξης συνιστάται η χρήση του από όλους. Δεσμευτική αρχή, βάσει της οποίας γίνεται η μεταγραφή, είναι ότι αυτή στηρίζεται στην επίσημη γλώσσα του κάθε κράτους. Στην περίπτωσή μας (σύμφωνα με το Σύνταγμα, άρθρο 9) η γλώσσα αυτή είναι η Ελληνική για τους Έλληνες πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δόκιμη και εν χρήσει μορφή της είναι η πανελλήνια κοινή δημοτική, όπως καθορίζεται από σχετική απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου (Απόφαση υπ' αρ /ημ ). Σύμφωνα με πάγια αρχή, δεσμευτική για τις μετέχουσες χώρες, η τυποποίηση διαλέκτων με ποικιλία αποδόσεως φθόγγων δεν είναι δυνατή για λόγους πρακτικής εφαρμογής και δυσκολίας αντιστρεψιμότητας. Η χρήση των ιδιωματικών τύπων παραμένει ανεπηρέαστη σε άλλους τομείς, όπως στην καθημερινή διαλεκτική απόδοση ονομάτων και τοπωνυμίων. Όσον αφορά στα τουρκικής προελεύσεως τοπωνύμια δεν τίθεται θέμα μεταγραφής 2 (2) Endorses and Reaffirms Resolution 16 of the Third United Nations Conference of 16

12 τους, διότι απλούστατα η Τουρκική χρησιμοποιεί το ρομανικό αλφάβητο. Για ευνόητους λόγους, αλλά και βάσει εφαρμοσμένης πολιτικής της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων για τα Γεωγραφικά Ονόματα των Ηνωμένων Εθνών σε περιπτώσεις ομογλωσσίας μεταξύ διαφόρων χωρών, η εκπόνηση του παρόντος μεταγραφικού συστήματος ΕΛΟΤ 743 έγινε από κοινού με τόν Ελληνικό Οργανισμό Τυποποιήσεως (ΕΛΟΤ), όπως άλλωστε συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις ομογλωσσίας, όπως π.χ. εκείνης των Αραβικών χωρών. Ανεγνωρισμένο ήδη από τον Ο.Η.Ε. (Απόφαση της Ε' Διεθνούς Διάσκεψης (V/19. Romanization of the Greek alphabet for geographical names)13 και τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποιήσεως (International Standardization Organization) με τα στοιχεία I.S.O , η εφαρμογή του είναι δεσμευτική για τις διάφορες Δημόσιες Υπηρεσίες της Κυπριακής Δημοκρατίας με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου υπ' αρ της Το ίδιο σύστημα, υπό τα στοιχεία ΕΛΟΤ 743, εφαρμόζεται και σ'όλη την έκταση της Ελληνικής Επικράτειας. 3* (3) "The ELOT743 conversion system set out in the annex to the present resolution be adopted as the international system for Romanization of geographical names in the Greek alphabet". 17

13

14 ΟΔΗΓΟΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ Συντάκτης: Μενέλαος Ν. Χριστοδούλου

15

16 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΘΕΩΡΙΑ

17

18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αν ένας ξένος, π.χ. Αραβας, του οποίου η γλώσσα δεν χρησιμοποιεί το ρομανικό αλφάβητο, φθάσει στο Διεθνές Αεροδρόμιο των Αθηνών ή της Λάρνακας και τα στοιχεία στο διαβατήριό του είναι γραμμένα μόνο στο γραφικό σύστημα της χώρας του, οι Έλληνες υπάλληλοι του. Αεροδρομίου δεν θα ξέρουν το όνομά του. Δεν αρκεί να δηλώσει ο ίδιος το όνομά του. Πρέπει να φέρει επίσημα στοιχεία από τη χώρα του, προσβάσιμα. Τα επίσημα στοιχεία του, για να είναι προσβάσιμα, πρέπει να είναι γραμμένα στο ρομανικό αλφάβητο, το οποίο είναι το πλέον προσβάσιμο σήμερα στον κόσμο. Η επίσημη γραφή του ονόματος του στο ρομανικό αλφάβητο δεν γίνεται για τον ίδιο, ο οποίος χρησιμοποιεί το δικό του γραφικό σύστημα, αλλά προς χρήση των ξένων. Αρα οι ξένοι έχουν λόγο στην επίσημη ρομανική γραφή του ονόματος του. Ο λόγος αυτός εκφράζεται διά της εγκρίσεως υπό των Ηνωμένων Εθνών συστημάτων μεταγραφής των μη ρομανικών συστημάτων γραφής σε ρομανικό αλφάβητο και διά των προτύπων μεταγραφής του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποιήσεως (International Standardization Organization). Αν μια ελληνική υπηρεσία θέλει να συντάξει ελληνικό χάρτη της Αιθιοπίας και πάρει ένα εθνικό χάρτη της Αιθιοπίας, δεν θα μπορεί να διαβάσει τα ονόματα, γιατί αγνοεί το αιθιοπικό σύστημα γραφής. Δεν είναι αρκετό να πάρει ένα αγγλικό χάρτη της Αιθιοπίας και να αποδώσει στην Ελληνική γλώσσα την αγγλική απόδοση των αιθιοπικών ονομάτων. Πρέπει να αποδώσει στην Ελληνική γλώσσα τα ίδια εθνικά ονόματα της Αιθιοπίας. Αλλά από ποια πηγή θα τα προμηθευθεί; Αν ένας ξένος, π.χ. κινεζικός, οργανισμός θέλει να συντάξει χάρτη της Ελλάδας και ανατρέξει σε ελληνικές πηγές, θα βρει πολλά ονόματα για την ίδια οντότητα, όπως ΧΑΛΚΙΣ και ΧΑΛΚΙΔΑ. Για τον Έλληνα τα παράλληλα ονόματα ταυτίζονται, αλλά για τον ξένο φαίνονται τελείως άσχετα. Τα ελληνικά ονόματα στον ξένο χάρτη πρέπει να μεταγραφούν. Αλλά και στη μεταγραφή ο ξένος συναντά μια μεγάλη ποικιλία. Για το ανωτέρω όνομα μπορεί να βρει σε χάρτες και 23

19 τουριστικούς οδηγούς τις ακόλουθες μεταγραφές: CHALKIS, KHALKIS, HALKIS, CHALCIS, KHALCIS, HALCIS, CHALKIDA, KHALKIDA, HALKIDA, CHALCIDA, KHALCIDA, HALCIDA, CHALKIDHA, KHALKIDHA, HALKIDHA, CHALCIDHA, KHALCIDHA, HALCIDHA. Από ποια πηγή θα πάρει ένα όνομα σταθερό; Αν ένας κινεζικός οργανισμός θέλει να συντάξει ένα χάρτη της Κύπρου, η οποία έγινε κράτος ανεξάρτητο, θα αποδώσει στην Κινεζική γλώσσα τα ονόματα, που βρίσκει στον αγγλικό χάρτη, CYPRUS, NICOSIA, LIMASSOL, FAMAGUSTA. Αλλά κανένα από αυτά δεν είναι εθνικό όνομα της Κύπρου. Αντί των ενδωνύμων ΚΥΠΡΟΣ, ΛΕΥΚΩΣΙΑ, ΛΕ ΜΕΣΟΣ, ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ, ο κινεζικός οργανισμός θα καθιερώσει στην Κινεζική γλώσσα τα αγγλικά εξώνυμά τους. Η εμπειρία έδειξε ότι επικρατεί μεγάλη αταξία στα ονόματα του κόσμου. Για μια οντότητα χρησιμοποιούνται πολλά ονόματα. Ένας ποταμός έχει διαφορετικά ονόματα στις περιοχές, από τις οποίες διέρχεται. Μια πόλη έχει όνομα ιστορικό και όνομα σύγχρονο, όνομα στη λογία ή στην επίσημη γλώσσα και όνομα στη λαϊκή γλώσσα ή στη διάλεκτο, όνομα σε διαφορετικές γλώσσες, όνομα πλειονότητας, που το χρησιμοποιεί η πλειονότητα του πληθυσμού, και όνομα μειονότητας, που το χρησιμοποιεί η μειονότητα του πληθυσμού. Αλλη πόλη έχει όνομα εθνικό, που το χρησιμοποιούν οι πολίτες της χώρας, και όνομα ξένο, που το χρησιμοποιούν οι ξένοι. Εκτός από την αταξία αυτή, υπάρχουν ονόματα, που διεκδικούνται μεταξύ ομόρων χωρών. Ο παγκόσμιος υδρωνυμικός χάρτης πρέπει να καταγράψει όλα τα παράλια ονόματα των χωρών του κόσμου και να δώσει ονόματα στις υποθαλάσσιες οντότητες. Ακόμη υπάρχουν ονόματα αγραμμάτων ή με ατελή γραφικά συστήματα λαών, τα οποία πρέπει να καταγραφούν. Υπάρχουν περιοχές της γης χωρίς καθόλου ονόματα, οι οποίες πρέπει να ονομασθούν. Επίσης χρειάζεται μια αποθήκη ονομάτων για τη χαρτογράφηση ουρανίων σωμάτων. Ένα άλλο θέμα είναι οι γεωγραφικοί όροι, οι σταθεροί χαρακτηρισμοί, που συνοδεύουν τα γεωγραφικά ονόματα. Πώς θα αποδίδονται διεθνώς οι γεωγραφικοί όροι; Θα αποδίδονται στην Αγγλική γλώσσα, όπως GULF, ή θα διατηρούνται στη γλώσσα των ονομάτων, όπως ΚΟΛΠΟΣ - KOLPOS για τα ελληνικά ονόματα. Οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, οι Έλληνες, οι Ιταλοί θα γράφουν στα οδωνύμιά τους αντιστοίχως RUE, STRASSE, 24

20 ΟΔΟΣ-ODOS, VIA ή θα μεταφράζουν όλοι ατην Αγγλική γλώσσα STREET; Εφ όσον ο κανών είναι να γράφεται το εθνικό όνομα, τότε πρέπει να γράφουν και οι Έλληνες ODOS. Αντιμετωπίζοντας αυτές τις καταστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, τα Ηνωμένα Έθνη, ως διεθνής θεσμός, ανέλαβαν το πρόγραμμα παγκοσμίου τυποποιήσεως των ονομάτων, και κάλεσαν όλες τις χώρες να συμμετάσχουν σ αυτό. Το πρόγραμμα άρχισε επισήμως το 1967 με την Πρώτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων και συνεχίζεται μέχρι σήμερα με σημαντικά αποτελέσματα. Μέχρι σήμερα έγιναν εννέα διασκέψεις για την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων. Η Κύπρος συμμετέσχε ανελλιπώς σε όλες αυτές τις διασκέψεις. Διά των διασκέψεών τους τα Ηνωμένα Έθνη επιδιώκουν την παγκόσμια τυποποίηση των ονομάτων και τη διευθέτηση συναφών θεμάτων. Ένα από τα προγράμματα της τυποποιήσεως των ονομάτων των Ηνωμένων Εθνών είναι και η σύνταξη και κατάθεση από τις χώρες του εθνικού τοπωνυμικού τους λεξικού, ώστε να απαρτισθεί η εγκυκλοπαίδεια τοπωνυμίων όλου του κόσμου. Τυποποίηση εν συντομία είναι η ανακήρυξη από το κράτος διά της χρήσεως ή άλλως πως ενός ονόματος ως επισήμου. Για τις χώρες, που χρησιμοποιούν ρομανικό αλφάβητο, η ανακήρυξη αυτή είναι αρκετή. Τα ονόματα στο ρομανικό αλφάβητό τους είναι διεθνή, χωρίς να χρειάζεται μεταγραφή τους στο αλφάβητο της Αγγλικής γλώσσας. Μάλιστα η αγγλοποίηση των ονομάτων απεκλείσθη από την τυποποίηση των ονομάτων. Αλλά για τις χώρες, που χρησιμοποιούν άλλο σύστημα γραφής, η τυποποίηση είναι διπλή: εθνική και διεθνής. Εθνική είναι η ανακήρυξη ενός ονόματος ως επισήμου στην εθνική γλώσσα και διεθνής η μεταγραφή του στο εγκεκριμένο ρομανικό αλφάβητο προς απόδοση της γλώσσας του. Έτσι τα ελληνικά ονόματα έχουν εθνικό τύπο στο ελληνικό αλφάβητο και διεθνή στο ρομανικό αλφάβητο, που εγκρίθηκε στα 1987 προς απόδοση της Ελληνικής γλώσσας (ΕΛΟΤ 743/IS ). Η σημασία της τυποποιήσεως των ονομάτων στην εποχή της παγκόσμιας πληροφορικής και επικοινωνίας είναι μεγάλη. Η τυποποίηση των ονομάτων βοηθό στην απρόσκοπτη επικοινωνία, στην άμεση ταύτιση, στη διοίκηση, στη διεύθυνση, στην αλληλογραφία, στην ιδιοκτησία, στις αντιπροσωπείες, στις εμπορικές επιχειρήσεις και σε άλλα. Για την απόδοση της Ελληνικής γλώσσας σε ρομανι 25

21 κό αλφάβητο εγκρίθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη, και έγινε πρότυπο του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποιήσεως το ακόλουθο σύστημα, γνωστό ως ΕΛΟΤ 743 και ISO

22 ΤΟ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΕΩΣ (ISO) ΡΟΜΑΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟ ΩΣ ΕΛΟΤ 743 ΚΑΙ ISO Ελληνικά Συνδυασμός Μεταγραφή Αντιστρέψιμη Προφορά γράμματα γ ρ α μ μ ά τ ω ν μεταγραφ ή 1 Α α Α, α A a a 2 ΑΗ, αη (1) ΑΙ, αι A L a i (2) ai 3 (ΑΙ. αι) (3) ΑΙ, αί Al, ai ε 4 (ΑΙ, αι ) (3) Αί, άί AI, ai ai 5 (Αϊ. άι) (1) (3) Αϊ, αϊ ΑΪ, at ai 6 ΑΥ. αυ (4) (5) AV, αν AV, a y (2) av 7 ΑΥ, αυ (4) (6) AF, of A F, a f (2) af 8 (ΑΥ, αϋ) (3) (7) AY, ay AY, ay ai 9 (ΑΥ, άυ) AY, ay AY. ay ai 10 Β.β V, ν V, v V 11 Γ, Υ G, g G, g Y (8), ί (9) 12 ΓΓ, γγ NG, ng N g ng (2) g (10), J (11X g g (12). ηΐ (13) 13 (ΓΚ, γκ) (3) GK, gk GK, gk g (10).J (11). η g (12). m (13) 14 ΓΞ, γξ NX, nx N X nx (2) g ks 15 ΓΧ. ΥΧ NCH, nch NCH, nch (2) Π x (14). η ς( 15) 16 Δ, δ D, d D, d d 17 Ε, ε E, e E, e ε 18 ΕΗ, εη (1) Ei, e'i ΕΪ, et_(2) εί 19 (ΕΙ, ει) (3) El, ei El, ei i 20 (Εϊ, et) (3) El, e i Ei, ei εί 21 (ΕΙ, έι) (1) (3) Ε ί, ei El, ei εί 22 ΕΥ, ευ (4) (5) EV, ev EV, ey (2) εν 23 ΕΥ, ευ (4) (6) EF, ef EF, ef (2) εί 24 (ΕΥ, εϋ) (3) (7) EY, ey EY, ey εί 25 (ΕΥ, έυ) (3) EY, ey EY, ey εί 26 ζ ; ζ Z, z Z, z Ζ 27 Η, η I, i 1,! (2) i 28 ΗΥ, i]u (4) (5) IV, iv! V, iv (2) iv 29 ΗΥ, η υ (4) (6) IF, if!, i f (2) if 30 (ΗΥ, ηυ) (3) (7) IY, iy IY, iy (2) ii 31 (ΗΥ, ήϋ) (3) IY, iy IY, iy (2) ii 32 Θ, θ TH, th (16) TH, th θ 33 1.ι I, i U i 34 Κ. κ Κ, κ Κ, κ κ (17), c (18) 27

23 35 Λ, λ L I U 1 l * (19) 36 Μ, μ M,m M, m m π] (20) 37 ΜΠ, μπ (21) Β, b B, b b 38 (ΜΠ, μπ) (22) ΜΡ, mp MP, mp m b 39 Ν, ν Ν, η Ν, n a p (23). η (24) 40 (NT. v r) (3) NT, nt NT, nt d (25), nd (26) 41 Ξ, ξ X, χ X, x ks ο 0, 0 0, o 0 43 ΟΗ, οη (1) ΟΙ, όι Οί, oi (2) i 44 (ΟΙ. οι) (3) ΟΙ, οί 01, oi i 45 (Οϊ. ο.) (3) Οϊ, οι Οί, oi o i 46 (Οϊ. όι) (1) (3) Οί. οι Οί, oi o i 47 ΟΥ, ου 0U, ου OU, ou u 48 ΟΥ, οϋ (1) ΟΥ, oy OY. oy oi 49 ΟΥ, όυ ΟΥ, oy OY, oy i 50 Π, π Ρ. Ρ P. P P 51 Ρ. ρ R, r R, r r 52 Σ, σ, ς S, s, s (27) S, s. s (27) s, z (28) 53 Τ. τ Τ, t T, t t 54 Υ. u Y.y Y y 55 (ΥΙ, υι) (3) ΥΙ. yi Yi, yi 56 (Υί. υι) (3) Υί, yi YI. y i ii 57 (ΥΙ, ύι) (1) (3) Υί. yi Yi, yi ii 58 Φ. φ F, f F, f f 59 χ, X CH, cb (16) CH. ch x (29), ς (30) 60 ψ. ψ Ps, ps (16) PS, ps ps 61 Ω, ω 0, o Q, o (2) 0 62 ΩΗ, ωη (1) Οί, oi Q i. o i o i 63 ΩΙ, ω ι (1) Οϊ, oi Q I, ο i (2) oi ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Οι συνδυασμοί ΑΗ, αη, ΕΗ, εη, ΟΗ, οη, ΩΗ, ωη, ΩΙ, ωι και άι, έι, όι, ύι μεταγράφονται με διαλυτικά, ως Αί, αϊ, ΕΙ, βϊ, Οί, οι, ΟΙ, οι, ΟΙ, οι και αϊ, ei, οϊ, yi αντιστοίχως, για να μη συγχύζονται προς τα ΑΙ, αΐ, El, ei, ΟΙ, οϊ. 2. Η υπογράμμιση γραμμάτων στη μεταγραφή είναι απαραίτητη για την πλήρη αντιστρεψιμότητα. 3. Οι εν παρενθέσει συνδυασμοί μεταγράφονται όπως κάθε γράμμα τους ξεχωριστά σε αυτό τον πίνακα. 4. Όταν τα αυ, ευ, ηυ έχοϋν τόνο, ο τόνος αυτός κατά τη μεταγραφή μεταφέρεται στο φωνήεν, όπως άν, άί, ev, ef, ίν, if. 5. Πριν από τα φωνήεντα και τα ηχηρά σύμφωνα β, γ, δ, ζ, λ, μ, ν, ρ. 6. Πριν από τα άηχα σύμφωνα θ, κ, ξ, π, ο, τ, φ, χ, ψ και στο τέλος της λέξεως. 7. Οι συνδυασμοί με Υ, υ μεταγράφονται όπως μεταγράφε- 28

24 ται κάθε γράμμα τους ξεχωριστά σε αυτό τον πίνακα, αν το Υ, υ σημειώνεται με διαλυτικά ή το προηγούμενο φωνήεν έχει τόνο. 8. Προφέρεται ως γ μπροστά από α, ο, ου. 9. Προφέρεται ως j μπροστά από αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 10. Προφέρεται ως g στην αρχή λέξεως μπροστά από α, ο, ου. 11. Προφέρεται ως j στην αρχή λέξεως μπροστά από αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 12. Προφέρεται ως η g μέσα στη λέξη μπροστά από α, ο, ου και στο τέλος της λέξεως. 13. Προφέρεται ως ρ J μέσα στη λέξη μπροστά από αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 14. Προφέρεται η χ μπροστά από α, ο, ου. 15. Προφέρεται ως ρς μπροστά από αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 16. Όταν η μεταγραφή ενός ελληνικού γράμματος δίνει δύο ρομανικά κεφαλαία γράμματα, όπως Θ=ΤΗ, X=CH, Ψ=ΡΌ, στη μικρογράμματη γραφή το δεύτερο αποδίδεται με μικρό γράμμα, όπως Thalassa αντί THalassa, Chara, αντί CHara, Psari αντί PSari. 17. Προφέρεται ως κ μπροστά από α, ο, ου. 18. Προφέρεται ως c μπροστά από αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 19. Προφέρεται ως λ σε περιπτώσεις συνιζήσεως. 20. Προφέρεται ως ιη μπροστά από τα συνεχή χειλικά φ, β. 21. Στην αρχή λέξεως. Προφέρεται ως b. 22. Μέσα στη λέξη. 23. Προφέρεται ως ρ σε περιπτώσεις συνιζήσεως και στις ακολουθίες γγ(=νγ), γγ, γκ, γχ+αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 24. Προφέρεται ως η στις ακολουθίες γγ(=νγ), γγ, γκ, γχ+α, ο, ου. 25. Προφέρεται ως d στην αρχή λέξεως. 26. Προφέρεται ως nd μέσα στη λέξη. 27. Το τελικό s μεταγράφεται ως s, όπως και το σ στην αρχή λέξεως ή μέσα στη λέξη. Το διάστημα μεταξύ των λέξεων ή το σημείο στίξεως λειτουργεί ως ένδειξη, για να αποδίδεται το ρομανικό αυτό s ως τελικό s κατά τη μεταγραφή στο ελληνικό αλφάβητο. 28. Προφέρεται ως z μπροστά από τα ηχηρά σύμφωνα β, γ, δ, ζ, λ, μ, ν, ρ. 29. Προφέρεται ως χ μπροστά από α, ο, ου. 30. Προφέρεται ως ς μπροστά από αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι. 29

25 ΑΡΘΡΟ 4.1 ΤΟΥ ΠΡΟΤΎΠΟΥ ΕΛΟΤ 743 /ISO «Βαπτιστικά ονόματα, επίθετα, τοπωνύμια και οδωνύμια, τα οποία δεν είναι ελληνικής καταγωγής, μεταγράφονται από την ελληνική γραφή τους, χωρίς να λαμβάνεται υπ όψιν η αρχική γραφή τους σε ρομανικούς χαρακτήρες.» Παραδείγματα: Lord Byron - Λόρδου Βύρωνος - Lordou Vyronos John Kennedy - Τζων Κέννεντυ - Tzon Kennenty ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Όπως γίνεται φανερό, το εγκεκριμένο σύστημα μεταγραφής της Ελληνικής γλώσσας σε ρομανικό σύστημα γραφής εξευρέθηκε, για να λειτουργεί στη διεθνή πληροφορική. Σκοπός του είναι να αποδίδει με ακρίβεια την εκάστοτε ελληνική γραφή, έχοντας πλήρη αντιστρεψιμότητα. Δεν αποδίδει την προφορά της Ελληνικής γλώσσας, παρά μόνο ως ένα βαθμό, ούτε βεβαίως, την αγγλική απόδοση της Ελληνικής γλώσσας, η οποία αποτελεί παράδοση στην Κύπρο. Μερικοί Κύπριοι ερωτούν: Πώς θα διαβάσουν οι Άγγλοι τα ελληνικά ονόματα στο σύστημα αυτό; Εκτός από τους Αγγλους, υπάρχουν και άλλοι λαοί, οι οποίοι θα διαβάσουν τα ελληνικά ονόματα. Τυποποίηση ονομάτων δεν είναι η αγγλοποίησή τους. Αν η αγγλοποίηση ήταν τυποποίηση, θα λαμβάναμε τα ονόματα από τη Βρεταννική Εγκυκλοπαίδεια και δεν θα συμμετείχαμε στις διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για την παγκόσμια τυποποίηση των ονομάτων. Κανένα ρομανικό αλφάβητο δεν αποδίδει προφορά. Τα ξενικά ονόματα δεν μεταφράζονται. Διαφορετικά προφέρεται το ch στην Αγγλική, στη Γαλλική, στη Γερμανική και την Ιταλική γλώσσα. Διαφορετικά αποδίδεται ο φθόγγος { στην Αγγλική (με δέκα τρόπους), στη Γαλλική, στη Γερμανική, στην Ιταλική, στην Πολωνική, στη Σερβοκροατική και ατην Τουρκική γλώσσα. Πώς διαβάζονται τα αγγλικά: Geoghegan, Leicester, Maughenby, τα γαλλικά: Aygues, Beauce, Sceaux, τα γερμανικά: Aisch, Chiemsee, Tirschenreuth, τα δανικά: /Eroskobing, Hjorring, Mi5vbgur, τα ιταλικά: Brescia, Cagliari, Foggia, τα πολωνικά: Gtogoczow, Paj^czno, Szczebrzeszyn, τα τουρκικά: Catalca, Kir$ehir, Tunceli; Οι ίδιοι οι Αγγλοι δεν μπορούν να γράψουν τα δικά τους ονόματα, και ζητούν τον συλλαβισμό τους. Αν μεταγράψομε HITRI, για να προφέρουν οι Αγγλοι το τοπωνύμιό μας ΧΥΤΡΟΙ, αυτοί μπορεί να προφέρουν ΧΑΪΤΡΑΪ, όπως προφέρουν το HIFI. Μόνο το διεθνές φωνη 30

26 τικό αλφάβητο αποδίδει προφορά, αλλά αυτό καμμιά χώρα δεν το χρησιμοποιεί στη χαρτογραφία ή στα διαβατήριά της. Όπως για κάθε ρομανικό αλφάβητο χρειάζεται εμπειρία για την προφορά του, έτσι και για το ρομανικό αλφάβητο της Ελληνικής γλώσσας. Η μόνη λύση, για να διαβάζουν οι ξένοι τα ελληνικά ονόματα, είναι η προσθήκη οδηγιών προφοράς στους χάρτες και στους τουριστικούς οδηγούς. Όταν το σύστημα μεταγραφής κυρωθεί με διεθνείς συμβάσεις, αποτελεί πλέον θεσμό του κράτους. Κανείς δεν μπορεί να επεμβαίνει στην επίσημη χρήση του, στη χαρτογραφία και στις πινακίδες, ή να ενίσταται στην αναγραφή του στα διαβατήρια. Σχετική είναι η Απόφαση VI/9 των Ηνωμένων Εθνών: VI/9 Recognition of national standardization Endorses and Reaffirms Resolution 16 of the Third United Nations Conference on the Standardization of the Geographical Names, which emphasizes the geographical names given and/or standardized by a body of other than nationally authorised, should not be recognized by the United Nations. 31

27 ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΩΝΗΤΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ THE INTERNATIONAL PHONETIC ALPHABET (revised to 1993, updated 1996) CONSONANTS (PULMONIC) Where sy.nbols appear in pairs, (he one lo (lie right represents n voiced consonant. Shaded areas denote articulations judged impossible. CONSON.' NTS (NON-PULM O NIC) VOWELS Front Central Back OTHER SYMBOLS M Voiceless labial-velar fricative (p Alvecki-palatul fricatives W Voiced lnbi.nl velar opproximunt J Alveolar lateral flap q f \ Voiced labial-palatal npproximant f j Simultaneous J* and X Voiceless epiploon) fricative C Affricates and double articulations» Voiced cpiglotral fricative can be represented by two symbols joined by a tie bar if necessary. * F.pigJottut plosive ίφ.is. Where symbols appear in pairs, the one to the right represents a rounded vowel. SUPRASEGMENTAUS Primary stress, Secondary stress.founolifon I Long C l DIACRITICS Γ l o h Diacritics may be placed above u symbol with a descender, c.g. I j Voiceless n d Breathy voiced b a Dental Voiced V s V t t h d h Aspirated } Mere ruunded..u_ Less rounded 2 _ 1 1_ Advanced u Retracted e T w Creaky voiced b a Apical t d 1jnguolubial t d Latnir.-.l t d Labialized t w d w Nasalized e j Palatalized V d J Nasal release d 11 V Vclarizcd t Y d Y Lateml release d 1 Pharyngcalizcd f d T No audible release c f Centrali?/-.d e - Velarized or pliaryngealized x Mi J-central red 0 Raised? ( J = voiced alveolar fricative) Syllabic n Lowered 0 ( = voiced bilabial approximatti) Nun-syllabic e Advanced Tottguc Root G L i e T Half-long 0 * ^ Extra-short 0 Minor (foot) group Major (intonation) group. Syllable break J1.36kt Linking (absence of a break) TONES AND WORD ACCENTS LEVEL CONTOUR - t Extra of 1 high C t A Rising e 1 High e N Falling e ( Mitl e Λ High rising s Low e _4 Low e λ rising t Extra Risingfalling e -1 low e 1 l Downstep / Global rise Rhoticity ^ a ' - Retracted Tongue Root r Upstep \ Global fall 32

28 ΑΡΧΕΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΕΩΣ Σύμφωνα με τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών: Οι αρχές τυποποιήσεως είναι ενιαίες. Η εφαρμογή τους είναι καθολική, όχι επιλεκτική. Κάθε γλώσσα, που δεν χρησιμοποιεί ρομανικό αλφάβητο, έχει μία και μόνη επίσημη μεταγραφή του γραφικού συστήματος της, όχι πολλές. Ακόμη και όταν η γλώσσα ανήκει σε πολλές χώρες, έχει μία και μόνη επίσημη ρομανική μεταγραφή. Τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν ένα και μόνο ρομανικό σύστημα μεταγραφής της Αραβικής γλώσσας (11/8 Romanization of Arabic geographical names), η οποία είναι η γλώσσα πολλών χωρών. Κατά ταύτα το σύστημα αποδόσεως της Ελληνικής γλώσσας (V/19 Romanization of the Greek alphabet) στην Ελλάδα και στην Κύπρο είναι κοινό. Η τυποποίηση των ονομάτων γίνεται στην επίσημη κοινή γλώσσα, όχι στις διαλέκτους και στα τοπικά ιδιώματα. Κατά ταύτα η Κυπριακή διάλεκτος, δηλαδή η φωνολογία της, δεν μπορεί να εισέλθει στην τυποποίηση των ονομάτων. Προσκρούει παράλληλα και στους κανόνες αντιστρεψιμότητας. Προς τούτοις η παράδοση της παιδείας και η πολιτική του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού στην Κύπρο αποβλέπουν προς την πανελλήνια κοινή γλώσσα. Η ετυμολογική προέλευση των ονομάτων λαμβάνεται υπ όψιν στην τυποποίησή τους. Μεταγράφεται στο ρομανικό αλφάβητο μόνο ο ιστορικός τύπος. Δεν επιτρέπεται να μεταγράφεται η φωνητική απόδοση του ιστορικού τύπου. Δεν επιτρέπεται να μεταγράφονται φωνητικά στοιχεία, τα οποία εισάγο\λγαι στους ιστορικούς τύπους. Μεταξύ ιστορικού τύπου και ρομανικής μεταγραφής δεν πρέπει να παρεμβαίνει τίποτε. Το ιστορικό όνομα ΧΥΤΡΟΙ θα μεταγράφει ως CHYTROI, δεν θα αποδοθεί πρώτα φωνητικά ως ΧΙΤΡΙ και θα μεταγράφει ύστερα ο φωνητικός τύπος ως HITRI. Ποία σχέση υπάρχει μεταξύ του ιστορικού ΧΥΤΡΟΙ και του HITRI αυτού; Το ιστορικό όνομα ΣΥΚΙΑ θα τυποποιηθεί ως SYKIA, και όχι ως, ΣΥΤΖΙΑ ή ΣΥΤΖ ΙΑ προς απόδοση της Κυπριακής διαλέκτου, ούτε θα μεταγράφει ύστερα ως SYTZIA. Ποία σχέση υπάρχει μεταξύ του ιστορικού ΣΥΚΙΑ και του SYTZIA αυτού; Ομοίως τα ιστορικά ονόματα ΚΟΚΚΙΝΑ και ΑΧΕΡΙΤΟΥ θα μεταγραφούν ως ΚΟΚΚΙΝΑ και ACHERITOU, δεν θα τυποποιηθούν πρώτα σε ΚΟΤΣΙΝΑ ή ΚΟΤΣΙΝΑ, ΑΣΙΕΡΙΤΟΥ ή ΑΣΕΡΙΤΟΥ, ούτε θα αποδοθούν ύστερα ως ΚΟΤεΐΙΝΑή KOTSINA, Α3ΙΕΡΙΤΟΥή ASERITOU. 33

29 Οι τύποι αυτοί αποτελούν διαλεκτικούς τύπους των ιστορικών τύπων της Ελληνικής γλώσσας. Στην τυποποίηση υπάγεται και η εκφορά των ονομάτων. Επίσημη εκφορά των ονομάτων είναι εκείνη η οποία στηρίζεται στην προφορά της επίσημης γλώσσας. Η κυπριακή προφορά των ονομάτων δεν αποτελεί τυποποίηση. Τα ξένα ονόματα τυποποιούνται κατά τη φωνολογία της πανελλήνιας κοινής γλώσσας. Η διαλεκτική προφορά τους επην Κύπρο προς απόδοση δήθεν της ξένης προφοράς τους δεν αποτελεί τυποποίηση. 34

30 ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ Επαναλαμβάνεται συχνά κοινός λόγος ότι η Ελληνική γλώσσα είναι μία και ενιαία από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα. Αλλά πού στηρίζεται ο επαναλαμβανόμενος αυτός κοινός λόγος; Το πρώτο κριτήριο είναι η κατανόηση. Για να είναι μία και ενιαία η γλώσσα, πρέπει όλες οι φάσεις της να είναι κατανοητές στον σημερινό αναγνώστη. Μπορούν οι απόφοιτοι του δημοτικού σχολείου σήμερα να κατανοήσουν τον Όμηρο, τον Αισχύλο, τον Θουκυδίδη και τον Πλάτωνα; Το ίδιο κριτήριο ισχύει και για την κατάταξη μιας γλωσσικής μορφής ως διαλέκτου μιας γλώσσας ή ως ξεχωριστής γλώσσας. Μπορούν οι άλλοι Έλληνες, ακούοντας τήν Ποντική διάλεκτο, να την κατανοήσουν; Αλλά, αν δεν υπάρχει το κριτήριο της κατανοήσεως, υπάρχει και άλλο κριτήριο, το κριτήριο της συμμετοχής. Αν υπάρχει συμμετοχή σε κοινή παράδοση, τότε έχομε μία και ενιαία γλώσσα, με διάφορες μορφές και διαλέκτους, όχι ξεχωριστές γλώσσες. Η γλώσσα της Καντώνας είναι τελείως ακατανόητη από τους άλλους Κινέζους, αλλά κατατάσσεται ως διάλεκτος της Κινεζικής γλώσσας, διότι συμμετέχει στην παράδοσή της. Με την παιδεία, την εκκλησιαστική γλώσσα και τη λόγια έκφραση η εκάστοτε Ελληνική γλώσσα και οι διάλεκτοι είχαν συμμετοχή στην παράδοση της Ελληνικής γλώσσας. Η λεγάμενη καθαρεύουσα ήταν νέα γλώσσα, αλλά είχε το τυπικό της αρχαίας. Οι διαλεκτόφωνοι Έλληνες, έχοντας παιδεία στην πανελλήνια κοινή γλώσσα, συμμετέχουν στην παράδοση της Ελληνικής γλώσσας. Και αν οι αρχαίοι συγγραφείς δεν είναι κατανοητοί και οι Πόντιοι είναι δυσδιάκριτοι από τους άλλους Έλληνες, η Ελληνική γλώσσα είναι μία και ενιαία. Υπάρχουν και άλλες παράμετροι στην κατάταξη γλωσσών και διαλέκτων. Η Δανική, η Νορβηγική και η Σουηδική είναι γλωσσικές μορφές, κατανοητές μεταξύ τους, ώστε μπορούν να καταταγούν ως διάλεκτοι μιας Σκανδιναβικής γλώσσας. Όμως κατατάσσονται ως ξεχωριστές γλώσσες με κριτήρια την κρατική υπόσταση και την ξεχωριστή παράδοση. Ομοίως η γλωσσική μορφή των Σκοπιών μπορεί να καταταγεί ως διάλεκτος της Βουλγαρικής γλώσσας, αλλά οι ομιλητές της την κατατάσσουν ως γλώσσα. Εδώ κριτήριο είναι η θέληση των ομλητών, οι οποίοι ζητούν να έχουν ξεχωριστό πρόσωπο. Για να στηρίξουν τη θέλησή τους αυτή, προβάλλουν ότι το αλφάβητό τους έχει περισσότερα ψηφία από το βουλ 35

31 γαρικό, και χρησιμοποιούν διερμηνέα κατά τις επίσημες σχέσεις τους με τους Βουλγάρους. Με το ίδιο κριτήριο της θελήσεως θα μπορούσαν και διαλεκτόφωνοι Έλληνες να υποστηρίξουν ότι η γλωσσική μορφή τους δεν είναι διάλεκτος, αλλά γλώσσα. Θα μπορούσαν να καλέσουν προς υποστήριξή τους τη διαφορετική προφορά, τη διαφορετική γραφή, το διαφορετικό λεξιλόγιο, τη διαφορετική μορφολογία, τη διαφορετική σύνταξη. Οι φθόγγοι της γλωσσικής αυτής μορφής θα μπορούσαν να καταγράφονται ως φωνήματα γλώσσας, όχι ως ιστορικά αλλόφωνα διαλέκτου. Έτσι καταργείται το στοιχείο της ιστορικής και φωνολογικής γραφής. Τα ιστορικά αλλόφωνα στηρίζονται στη θέληση του ερευνητή. Οι Ιταλοί γράφουν canto και cento με c, ιστορικά, γιατί αρχικά έτσι γράφονταν οι λέξεις αυτές, και φωνολογικά, γιατί το υπερωικό φώνημα c τρέπεται σε αλλοφωνικό ουρανικό c μπροστά από τα εμπρόσθια φωνήεντα. Η διάλεκτος, που παρά τα ιστορικά συκιά, νύχια, γράφει συτζιά ή συτζ ιά, νύσια ή νύσ ια, καταργεί την ιστορική και φωνολογική αρχή, ανάγοντας τα ιστορικά αλλόφωνα σε φωνήματα. Αλλά η γλωσσική μορφή της Κύπρου από την παράδοση και τη θέληση των Κυπρίων κατατάσσεται ως διάλεκτος της Ελληνικής γλώσσας. Έτσι τα φαινόμενά της εξετάζονται ιστορικά, ως μέρους της Ελληνικής γλώσσας, όπως γίνεται και με τις άλλες διαλέκτους. Η νέα Ελληνική γλώσσα κατάγεται από τη Βυζαντινή κοινή, που απέρρευσε από τον τύπο, που δημιουργήθηκε με βάση την Ελληνιστική κοινή στην πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη (Νίκη Μ. Χριστοδούλου, Εισαγωγή στη νέα Ελληνική Γλώσσα, Λευκωσία, 2007). Η δημιουργία διαλέκτων οφείλεται στη διάσπαση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με την είσοδο ξένων και τη δημιουργία νέων ιστορικοκοινωνικών συνθηκών. Οι διάλεκτοι της νέας Ελληνικής άρχισαν να δημιουργούνται μετά το 1000 μ.χ. Η Κυπριακή διάλεκτος διαμορφώθηκε μέσα στις ιστορικοκοινωνικές συνθήκες της φραγκικής, της ενετικής και της τουρκικής περιόδου της Κύπρου. Αν χρονολογήσομε τους τύπους των διαλέκτων της νέας Ελληνικής γλώσσας και μεταβούμε προς τα πίσω, αποκαθιστώντας τους προηγούμενους τύπους, θα καταλήξομε σε ένα κοινό τύπο για τις διαλέκτους, ο οποίος είναι η Βυζαντινή κοινή και κατά βάση η πανελλήνια νέα κοινή γλώσσα. Η 36

32 αποκατάσταση αυτή μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε διαλεκτόφωνο, που έμαθε τα στοιχειώδη γράμματα του δημοτικού σχολείου. Έτσι στην Κυπριακή διάλεκτο αποκαθίστανται το συκιά σε συκιά, το κουκκιά σε κουκκιά, το νύχια σε νύχια, το καράβκια σε καράβια, το πόδκια σε πόδια, το σπίδκια σε σπίτια, το βυζ ώ σε βυζιά, το καλάθκια σε καλάθια, το αμά$ ια σε αμάξια, το κουπκιά σε κουπιά, το χωρκά σε χωριά, το βαφτίχια σε βαφτίσια, το χρισκιανός σε χριστιανός, το παπούκκια σε παπούτσια, το χωράφκια σε χωράφια, το κλεψ ιά σε κλεψιά, το έβκαλα σε έβγαλα, το βκαίννω σε βγαίνω, το εβτομάδα σε εβδομάδα, το έγταρα σε έγδαρα, το αρκάτης σε εργάτης, το ορκή σε οργι), το πέρτικα σε πέρδικα, το ήρτα σε ήρθα, το άρκοντας σε άρχοντας, το βλέα σε φλέβα, το αβρός σε αφρός, το γλωρός σε χλωρός, το λάγνος σε λύχνος, το γρυσός σε χρυσός, το άδρωπος σε άνθρωπος, το καράιν σε καράβι, το άλοον σε άλογο, το πόιν σε πόδι. Ο Κύπριος σήμερα έχει στο κάτω επίπεδο την Κυπριακή διάλεκτο και στο επάνω την πανελλήνια κοινή γλώσσα. Για να μιλήσει την πανελλήνια κοινή γλώσσα, ανάγεται από την Κυπριακή διάλεκτό του. Οι φθόγγοι της κοινής γλώσσας εχρησιμοποιούντο πάντοτε στην Κύπρο, όπως στη γλώσσα της Εκκλησίας. Ουδέποτε οι ιερείς στην Κύπρο ανέγνωσαν το ευαγγέλιο κατά την Κυπριακή διάλεκτο. Οι φθόγγοι της κοινής γλώσσας και οι φθόγγοι της Κυπριακής διαλέκτου συνυπήρχαν πάντοτε στην Κύπρο. Οι φθόγγοι της Κυπριακής διαλέκτου ανάγονται στους φθόγγους της κοινής. Σήμερα η χρήση της κοινής γλώσσας γενικεύθηκε στην Κύπρο, ως της γλώσσας της παιδείας, των μέσων μαζικής επικοινωνίας, του θεάτρου, της διοικήσεως, των δικαστηρίων, της επισήμου εκφράσεως. Υπάρχει και η θέληση. Κατά ταύτα η κατάταξη των φθόγγων της Κυπριακής διαλέκτου ως αλλοφώνων των φωνημάτων της κοινής γλώσσας δεν είναι αντιμεθοδολογική. 37

33 Η ΕΚΦΟΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Στις γλώσσες καταγράφονται ποικιλίες εκφοράς, αλλά και πρότυπη εκφορά. Η πρότυπη εκφορά του λόγου επιβάλλεται από τη χρήση ή προέρχεται από ρύθμιση. Η πρότυπη εκφορά του ελληνικού λόγου διδάσκεται σήμερα σε μαθήματα ορθοφωνίας. Οι θεατρικές σχολές παραδίδουν τέτοια μαθήματα. Επίσης εκφωνητές μέσων μαζικής επικοινωνίας εκπαιδεύονται στην πρότυπη εκφορά του ελληνικού λόγου. Η δημόσια εμφάνιση του πολιτικού συμπεριλαμβάνει σήμερα και την ορθοφωνία. Λεξικά της νέας Ελληνικής γλώσσας συμπεριλαμβάνουν στα λήμματά τους και υποδείξεις προφοράς. Το Νέο Ελληνικό Λεξικό της Σύγχρονης Δημοτικής Γλώσσας, Γοαπτής και Προφορικής, του καθηγητή Εμμανουήλ Κριαρά σημειώνει ποιες λέξεις προφέρονται με ένρινο σύμπλεγμα και ποιες όχι, ποιες προφέρονται με συνίζηση και ποιες όχι. Το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη παραθέτει σε κάθε λήμμα και την προφορά του. Όλα αυτά επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει μια εκφορά της κοινής γλώσσας, η οποία θεωρείται πρότυπη. Ο πρότυπος ελληνικός λόγος αποτελεί μιαν οργανική σύνθεση της λαϊκής και της λόγιας γλώσσας. Η λόγια γλώσσα ήταν μέχρι προσφάτως το πρότυπο της ελληνικής παιδείας. Από τη σύζευξη λαϊκής και λόγιας γλώσσας όλα τα συμφωνικά συμπλέγματα της λόγιας εισήλθαν στη δημοτική. Στην εκφορό λόγιου λόγου χρησιμοποιείται και το σύμπλεγμα κτ, το οποίο η λαϊκή γλώσσα έτρεψε σε χτ. Επίσης στον κοινό λόγο λαμβάνονται από τη λόγια, ως πρότυπα, τα ένρινα συμπλέγματα mb, nd, ijg, n j, όπως επέβαλλε η γραφή τους μπ, ντ, γγή ΥΚ. Πρότυπο λόγο, όσο ανθούσαν, είχαν και οι ελληνικές κοινότητες της Κωνσταντινουπόλεως και της Αιγύπτου. Ιδεατό πρότυπο του λόγου αυτού ήταν η κοινή γλώσσα, η οποία εχρησιμοποιείτο στην Αθήνα. Οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως στον ελληνικό τους λόγο απέφευγαν τους τραχείς φθόγγους της Τουρκικής γλώσσας, τους οποίους όμως χρησιμοποιούσαν, όταν μιλούσαν τη γλώσσα αυτή. Έτσι έλεγαν ελληνικά χατζής, τσαούσης, πασάς, αλλά τουρκικά had, gavu$, pa$a. Το ίδιο έκαναν και οι Αιγυπτιώτες. Η παλαιό αθηναϊκή κοινή είχε τα ακόλουθα πρότυπα: 1. Ένρινα συμπλέγματα mb, nd, ijg, n j. 2. Λόγιους ασυνίζητους τύπους. 38

34 3. Συνιζήσεις με ημίφωνο ή σύμφωνο ηχηρό μετά από ηχηρό σύμφωνο, όπως καράβια, πόδια, μαγαζιά, νεράντζια, χωριά, άηχο μετά από άηχο σύμφωνο, όπως καλάθια, κουπιά, κεράσια, αμάξια, παπούτσια, κλεψιά, σπίτια, χωράφια. 4, Κανονικά Λ και ν, όχι ουρανικά λ και ρ, μπροστά από φθόγγο /, όπως λύκος, νίκη. Η σημερινή κοινή των Αθηνών έχει ποικιλίες, όπως: 1. Τα συμπλέγματα mb, rid, ημ, p j προφέρονται με κανονικό ένρινο, ως mb, rid, ημ, p j, ή με απλή ενρίνωση, ως mb, nd, ημ,, ή τελείως άρρινα, ως b, d, μ, /. Η ύπαρξη ένρινου ή μη στις περιπτώσεις αυτές δεν αποτελεί φωνολογική διάκριση στην Ελληνική γλώσσα, ώστε δεν έχει σημασία ποια ποικιλία προφέρουν οι Έλληνες. Οι ρυθμιστές εισηγούνται: α ') Προενρινωμένα mb, nd, ημ, pj μέσα σε λέξη, β') Αρρινα b, d, μ, ] στην αρχή λέξεως. γ ') Αρρινα b, d, μ, ] σε ξένες λέξεις. Αλλά η προφορά αρρίνων σε ξένες λέξεις αποτελεί εισαγωγή στην Ελληνική γλώσσα ξένων στοιχείων, η οποία δεν επιτρέπεται από την αρχή ότι οι ξένες λέξεις λαμβάνονται κατά τη φωνολογία της Ελληνικής γλώσσας. Οι ομιλητές δεν γνωρίζουν πάντοτε ποιες λέξεις είναι ελληνικές και ποιες ξένες, ώστε να κανονίζουν κάθε φορά την προφορά τους. Η προφορά σ αυτά μπορεί να μείνει ελεύθερη στη χρήση. 2. Επέκταση της συνιζήσεως και σε λόγιες λέξεις, όπως στρατιώτης, σωληνάριο, τροχιά. Οι ρυθμιστές ορίζουν σε κάθε λέξη την προφορά με συνίζηση ή χωρίς συνίζηση. Σε μερικές περιπτώσεις η προφορά με συνίζηση ή όχι έχει φωνολογική διάκριση, όπως η άδεια του υπαλλήλου και η άδεια σακούλα. Και, η προφορά αυτή μπορεί να μείνη ελεύθερη στη χρήση. 3. Συνιζήσεις: α') με ημίφωνο ή σύμφωνο ηχηρό ή άηχο κατά την περίπτωση, όπως μαγαζιά, νεράντζια, κουπιά, κεράσια, αμάξια, παπούτσια, κλεψιά, σπίτια. β') με ηχηρό ημίφωνο ή σύμφωνο κατόπιν αήχου π και π, όπως κουπιά, σπίτια. γ ') με απορρόφηση ημιφώνου, όπως μαγαζά, νεράντζα, κεράσα, αμάξα, παπούτσα, κλεψά. Ο επικρατών τύπος είναι οι συνιζήσεις με σύμφωνο, ηχηρό κατόπιν ηχηρών συμφώνων και άηχο κατόπιν αήχων. 4. λ και ν: α ') Κανονικά μπροστά από φθόγγο ι, όπως λύκος, νίκη. 39

35 β') Υγρά μπροστά από φθόγγο /, όπως λύκος, ρίκη. Η ποικιλία αυτή δεν αποτελεί φωνολογική διάκριση στην Ελληνική γλώσσα. Και η προφορά αυτή μπορεί να μείνει ελεύθερη στη χρήση. 5. Επανασύνθεση λόγιων λέξεων κατά τα συνθετικά τους, ώστε προέρχονται συμπλέγματα η γ ί) ηγ, p j f\nj, όπως έηγάμος, εηγράψω, εηγραψή, εηγαστρίμυθος, εηγλύφω, εηρεγραμμένη, παλιηρενεσία. Από τα δεδομένα αυτά προβάλλεται εδώ η ακόλουθος πρότυπος εκφορά του κοινού λόγου: 1. Προφορά των ένρινων συμπλεγμάτων mb, rid, pg, pj σε κάθε θέση. Η προφορά αυτή είναι και κυπριακή. 2. Περιορισμός της συνιζήσεως σε τύπους ττ\ς λαϊκής γλώσσας. Οι τύποι, που προέρχονται από τη λόγια γλώσσα, προφέρονται στην Κύπρο ασυνίζητοι. 3. Συνιζήσεις με σύμφωνο, ηχηρό κατόπιν ηχηρού συμφώνου, άηχο κατόπιν αήχου. 4. Κανονικά λ και ν, όχι υγρά / και ρ, μπροστά από τον φθόγγο ι. Η προφορά αυτή είναι και κυπριακή. 5. Προφορά κατά την επανασύνθεση. Στην Κύπρο στις περιπτώσεις επανασυνθέσεως διατηρείται η παλαιά προφορά, όπως έγινε γνωστή από την εκφορά του λόγιου λόγου, όπως έημαμος, εημράφω, εημραφή, εημαστρίμυθος, εημλύφω, ερ]εγραμμένη, παλιρ]ενεσία. 40

36 ΑΠΟΔΟΣΗ ΞΕΝΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΓΛΩΣΣΑ Συχνά ακούγεται από πολλούς το παράπονο ότι τα παλαιό δάνεια στην Ελληνική γλώσσα προσαρμόζονταν στο κλιτικό σύστημά της, αλλά τα σημερινά δεν προσαρμόζονται. Πόσο πρέπει να παραπονού\παι αυτοί, αν σήμερα τα ξένα δάνεια απαιτούν να παραλαμβάνονται στην Ελληνική γλώσσα, όχι μόνο άκλιτα, αλλά και με τη φωνητική τους, όπως προφέρονται στη γλώσσα τους! Αλλά η Ελληνική γλώσσα έχει τη δική της φωνολογία. Η παράδοση της Ελληνικής γλώσσας δεικνύει ότι τα ξένα δάνεια παραλαμβάνονται κατά τη φωνολογία της. Η παράδοση αυτή επιβάλλει κανόνα ότι οι ξένες λέξεις, που παραλαμβάνονται στην Ελληνική γλώσσα και χρησιμοποιούνται σε ελληνικό λόγο, πρέπει να εκφέρωνται κατά τη φωνολογία της Ελληνικής γλώσσας. Δεν είναι δυνατό να εισάγεται στην Ελληνική γλώσσα η προφορά των ξένων λέξεων, η οποία, ούτε εφικτή είναι, ούτε αποδίδεται διά του ελληνικού αλφαβήτου. Η Ελληνική γλώσσα δικαιούται αυτή την τιμή να αποδίδονται οι ξένες λέξεις, που εισέρχονται στην επικράτειά της, με τη φωνολογία της. Η ξένη προφορά απαιτεί και γραφή με ξένα ψηφία μέσα στο ελληνικό κείμενο. Αν οι ξένες λέξεις γράφονται με ξένα ψηφία στο ελληνικό κείμενο, περιορίζονται τα δικαιώματα της Ελληνικής γλώσσας. Δεν έχει δικαίωμα η Ελληνική γλώσσα να αποδίδει τις ξένες λέξεις στο αλφάβητό της; Η εκφώνηση ξένης προφοράς σε ελληνικό λόγο σημαίνει ότι οι ξένες λέξεις είναι γραμμένες με ξένα ψηφία μέσα στο γραπτό ελληνικό κείμενο. Ακολουθώντας την αρχή της προφοράς των ξένων λέξεων σε ελληνικό λόγο κατά τη φωνολογία της κοινής γλώσσας το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη καταγράφει διά του διεθνούς φωνητικού αλφαβήτου την προφορά των ξένων λέξεων στην Ελληνική γλώσσα κατά τη φωνολογία της κοινής γλώσσας, όπως: σαμποτάζ [εαάοίάζ] σόου [sou] σόουμαν [soumanj σοφέρ [sofer] σόκ [sok] σοκάρω [sok0ro] μπαράζ [άατάζ] χατζής [xadzis] τσέκ [tsek] 41

37 τσεκάπ [tsekdp] Η βασική αυτή αρχή αποδόσεως των ξένων λέξεων ισχύει και για την απόδοση των ξένων γεωγραφικών ονομάτων. Τα ονόματα αυτά, τα οποία θα δημοσιευθούν σε γεωγραφίες και χάρτες, θα αναγραφούν στον πίνακα και θα εκφωνηθούν στην τάξη, πρέπει να αποδίδονται κατά τη φωνολογία της κοινής γλώσσας. Αυτό αποτελεί παράδοση στην Ελληνική γλώσσα. Αυτό ετέθη ως αρχή στην απόδοση των ξένων ονομάτων στην Ελληνική γλώσσα στο πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών τυποποιήσεως των ονομάτων του κόσμου στις εθνικές γλώσσες των κρατών. Η απόδοση ξένων ονομάτων κατά τις διαλέκτους δεν αποτελεί πρότυπο.

38 Η ΕΚΦΟΡΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ, ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ, ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΟΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ Η εκφορά του αρχαίου, του βυζαντινού και του λόγιου λόγου από τους Έλληνες γίνεται κατά τη φωνολογία της κοινής γλώσοας. Η εκφορά της Ελληνικής γλώσσας κατά π] φωνολογία της νέας γλώσσας δηλώνει την ενότητά της. Έτσι εξέφεραν τον λόγο αυτό και ο Ευρωπαίοι, όπως τους δίδαξαν οι Βυζαντινοί, μέχρι του Εράσμου, ο οποίος εφεύρε την ερασμική προφορά. Ο λόγος αυτός εκφέρεται κατά τις ακόλουθες αρχές: 1.Τα συμπλέγματα mb, nd, ηg, p j προφέρονται με το ένρινο τους. 2. Δεν προφέρονται συνιζήσεις. Η αρχαία, η βυζαντινή, η εκκλησιαστική και η λόγια γλώσσα δεν έχουν συνιζήσεις. Έτσι στον λόγο αυτό προφέρονται: καράβι-α, όχι καράβια, ισόβι-ος, όχι ισόβιος, ευλάβεια, όχι ευλάβεια λόγι-α, όχι λόγια, λογι-ότης, όχι λογιότης σκαφίδι-α, όχι σκαφίδια, άδει-ος, όχι άδειος, δι-ατελώ, όχι διατελώ τραπέζι-α, όχι τραπέζια καλάθι-α, όχι καλάθια, αλήθει-α, όχι αλήθεια σκωλήκι-α, όχι σκωλήκια αμπέλι-α, όχι αμπέλια, χίλι-α, όχι χίλια, χιλι-άδες, όχι χιλιάδες, ήλι-ος, όχι ήλιος στόμι-α, όχι στόμια ή στόμνια αλώνι-α, όχι αλώνια σκοπι-ά, όχι σκοπιά, κοπι-άζω, όχι κοπιάζω υπώρει-α, όχι υπώρεια οκτακόσι-α, όχι οκτακόσια, νησι-ώται, όχι νησιώται, ομοούσι-ος, όχι ομοούσιος αμάξι-α, όχι αμάξια προσόψι-α, όχι προσόψια ομμάτι-α, όχι ομμάτια χωράφι-α, όχι χωράφια ονύχι-α, όχι ονύχια, τροχι-ά, όχι τροχιά ενδελέχει-α, όχι ενδελέχεια Κατά ταύτα οι συνιζήσεις της νέας γλώσσας ιστορικά και φωνολογικά αναλύονται σε δύο συλλαβές. 43

39 3. Το κ στο σύμπλεγμα κτ διατηρεί την προφορά του. Στον λόγο αυτό δεν υπάρχει το αλλοφωνικό χτ. 4. Τα λ και ν μπροστά από φθόγγο ι προφέρονται κανονικά, όχι υγρά. 5. Η επανασύνθεση των λέξεων με τα συμπλέγματα η γ και j i j, αντί των παραδοσιακών η g και ρ ], όπως λέγονται στην Κύπρο, μπορεί να εισαχθεί και στον λόγο αυτό, όπως έηγαμος, εηγράφω, εηγραφή, συηγραφέας, σύηγραμμα, εηγαστρίμυθος, ε η γλύφω, ερ}εγραμμέ νη, παλφίενεσία. 44

40 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΠΡΑΞΗ

41

42 ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ Η Κυπριακή διάλεκτος φωνητικά αποδίδεται με το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο. Για τη συνήθη απόδοση δεν υπάρχει ενιαίος τρόπος, αλλά αποδίδεται με πολλούς τρόπους. Κάθε ένας, που γράφει, μπορεί να ακολουθήσει τον δικό του τρόπο. Αλλά η κατάσταση αυτή για την Κυπριακή διάλεκτο, που είναι μέρος της Ελληνικής γλώσσας, γλώσσας γραφομένης σχεδόν εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, είναι απαράδεκτη. Πρέπει να υπάρχει ενιαίος τρόπος αποδόσεως της Κυπριακής διαλέκτου, και μάλιστα προσιτού σε όλους τους Έλληνες. Συμφώνως προς τα κρατούντα η απόδοση της Κυπριακής διαλέκτου πρέπει να είναι ιστορική, όπως Κύπρος, όχι Κίπρος. Πρέπει επίσης να είναι φωνολογική, δηλαδή να αποδίδονται τα φωνήματά της, και όχι τα αλλόφωνά της, τα οποία αποτελούν παραλλαγές των φωνημάτων της. Το Κολόσσι έχει υπερωικό κ, το Κοίλη έχει ουρανικό κ ', όμως αποδίδονται και τα δύο με κ, το οποίο είναι το φώνημα, ενώ η υπερωική και η ουρανική παραλλαγή του είναι τα αλλόφωνά του. Στην απόδοση της Κυπριακής διαλέκτου λαμβόνεται υπ όψη και η ιστορική φωνολογία. Όλοι έχουν την αίσθηση, και ισχυρίζονται, ότι το τραχύ κυπριακό κ προέρχεται από κ \ όπως το Κύκκοςαπό το Κύκκος. Το ουρανικό κ' κάποτε ήταν ο κοινός κυπριακός φθόγγος, από τον οποίο προήλθε ο σημερινός τραχύς κ. Το ουρανικό κ ανήκει στην ιστορική φωνολογία της Κυπριακής διαλέκτου. Όπως φαίνεται από τα πάμπολλα λαϊκά κείμενα, που σώθηκαν, η Κυπριακή διάλεκτος μέχρι περίπου το 1750 είχε τους ουρανικούς φθόγγους κ'.και χ σε όλες τις λέξεις, ελληνικές και ξένες, δεν είχε το τραχύ κ και το δασύ χ, που ακούονται σήμερα. Τα περισσότερα φαινόμενα της Κυπριακής διαλέκτου, όπως η πτώση και η τροπή των ηχηρών τριβομένων β, γ, δ, η τροπή των άηχων τριβομένων ψ, % Θ, η τροπή τριβομένου συμφώνου σε στιγμιαίο σε συμφωνικά συμπλέγματα είναι πρόσφατα, των δύο τελευταίων αιώνων. Η ιστορική απόδοση της Κυπριακής διαλέκτου στηρίζεται στην καθολική απόδοση της Ελληνικής γλώσσας. Η φωνολογική απόδοσή της ως προς τους τραχείς και δασείς φθόγγους λαμβάνει ως βάση τον τύπο, που είχε γύρω στα 1750, δηλαδή αποδίδει τους φθόγγους αυτούς με κκαι χ, χω- 47