تا ثیر آموزش بر رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در مادران

Transcript

1 تا ثیر آموزش بر رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در مادران سیده فاطمه میربازغ زهرا راهنورد فاطمه رجبی مجله تخصصی پژوهشو سلامت مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقاي سلامت گناباد دورهي 2 شمارهي 1 بهارو تابستان 1391 مقاله اصیل پژوهشی 1. کارشناس ارشد پرستاري بهداشت جامعه مربی گروه آموزشی پرستاري بهداشت جامعه دانشکده پرستاري و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران 2. نویسنده مسو ول: دکتراي تخصصی آموزش بهداشت استادیار گروه پرستاري بهداشت جامعه دانشکده پرستاري و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران نشانی: تهران- میدان توحید- دانشکده پرستاري و مامایی- دانشگاه علوم پزشکی تهران کد پستی: تلفن: پست الکترونیک: zahra.rahnavard@gmail.com 3. متخصص پزشکی اجتماعی استادیار مرکز تحقیقات پژوهش هاي سلامت مبتنی بر مشارکت جامعه دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت: 90/5/9 اصلاح نهایی: 90/11/8 پذیرش: 90/11/12 چکیده بین رفتار هاي تغذیه اي و خطر ابتلا به انواع سرطان ها ارتباط مستقیم وجود دارد. از سوي دیگر اتخاذ رفتارهاي تغذیه اي مناسب در زندگی می تواند نقش مهمی در پیشگیري از سرطان ها ایفا نماید. این مطالعه با هدف بهبود رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در مادران دانش آموزان انجام شده است. پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه تجربی بود. نمونه هاي پژوهش شامل 80 نفر از مادران دانش آموزان در دبیرستان هاي دولتی منطقه 17 شهر تهران بودند که به روش نمونه گیري خوشه اي انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه مداخله و کنترل (هر کدام 40 نفر) تقسیم شدند. سپس محتواي آموزشی در مورد رفتارهاي تغذیه اي پیشگیري کننده از سرطان با روشهاي سخنرانی و پرسش و پاسخ در سه جلسه و هر جلسه به مدت یک ساعت ارایه کتابچه آموزشی و پیگیري تلفنی در گروه مداخله اجرا گردید. سپس رفتار هاي تغذیه اي پیشگیري کننده از سرطان در مادران با کمک پرسشنامه محقق ساخته روا و پایا قبل و 3 ماه بعد از مطالعه در هر دو گروه بررسی گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. طبق نتایج پیش آزمون رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در گروه مداخله و کنترل پایین بود. 3 ماه بعد از مداخله آموزشی این رفتارها در گروه مداخله نسبت به قبل از آن و همچنین نسبت به گروه کنترل افزایش معنا داري را نشان داد (0/001>P). نتایج گویاي آن بود که آموزش رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان منجر به بهبود رفتارهاي تغذیه اي مادران گردیده است. کلید واژگان: آموزش پیشگیري سرطان رفتارهاي تغذیه اي 108

2 مقدمه بر طبق مطالعات انجام شده توسط سازمان بهداشت جهانی سرطان یکی از علل اصلی مرگ و میر و ناتوانی در جهان می باشد که با روند رو به رشدي مردم کشورهاي در حال توسعه و پیشرفته را در معرض خطر قرار داده است [1]. سرطان سومین عامل مرگ و میر در ایران بوده تخمین زده می شود سالیانه بیش از 70 هزار مورد جدید سرطان در کشور اتفاق افتد و با افزایش امید به زندگی و افزایش درصد سالمندي در جمعیت کشور انتظار می رود موارد بروز سرطان در دو دهه آینده به دو برابر فعلی افزایش یابند [2]. اگرچه نقش ژنتیک به عنوان عامل خطر در ابتلا به سرطان مو ثر می باشد مطالعات مختلف نشان می دهد فاکتور محیطی اصلی در ابتلا به سرطان تغذیه است [3]. مطالعات انجام شده ثابت کرده است که تغذیه در بروز 30 تا %40 انواع سرطان ها مو ثر است [4]. بسیاري از رفتارهاي تغذیه اي مانند نوع غذا روش آماده کردن غذا میزان تعادل در کالري دریافتی تنوع غذایی و اندازه سهم ها می توانند به عنوان عامل خطر در ابتلا به سرطان تا ثیر گذار باشند [5]. شواهد نشان می دهند مصرف غذاهاي پرچرب کم فیبر و مصرف نکردن روزانه میوه و سبزي که منبع غنی از ویتامین ها و فیتوکمیکال ها هستند با افزایش بروز سرطان هاي مختلف در ارتباط می باشند [6]. در عین حال علاوه بر نقش اساسی تغذیه در ابتلا به سرطان دانشمندان بر این باورند که با تغییر در رفتار هاي تغذیه اي می توان از بروز بیشتر سرطان ها پیشگیري نمود [7]. به عنوان نمونه %90 سرطان هاي کولورکتال با تغییر در رژیم غذایی قابل پیشگیري هستند [8]. کانینگهام و همکاران در مطالعه خود به این مهم دست یافتند که به منظور بهبود رفتار هاي تغذیه اي پیشگیري از سرطان و انتخاب تغذیه مناسب نیاز به مداخلات و برنامه هاي آموزشی مرتبط با تغذیه سالم در خانواده ها بیش از پیش احساس می شود [9]. سوویندل در سال 2007 مطالعه اي که با هدف تعیین تا ثیر برنامه هاي آموزشی بر رفتارهاي تغذیه اي انجام داد نشان داد پس از آموزش رفتارهاي تغذیه اي سالم از 1/8 به 3 ارتقاء یافت [10]. نتایج مطالعه مداخله اي پارك و همکاران که با اراي ه برنامه آموزشی از طریق اینترنت و کتابچه آموزشی به همراه پیگیري تلفنی همراه بود نشان داد برنامه آموزشی سبب افزایش مصرف میوه و سبزي در گروه مداخله شده است [11]. در ایران نتایج مطالعه پارسا یکتا و همکاران در سالهاي بر روي 2500 نفر از شهروندان تهرانی که با هدف بررسی ابعاد سبک زندگی در رابطه با پیشگیري از سرطان انجام شد نشان دادند سبک زندگی مرتبط با پیشگیري از سرطان در بعد عادات تغذیه اي %61/3 واحدهاي پژوهش در سطح نسبتا مطلوب بود و هیچ یک از آن ها در سطح مطلوب قرار نداشتند. لذا در پایان پژوهش بر لزوم اهمیت آموزش تغذیه با هدف پیشگیري از سرطان تا کید نمودند [12]. آموزش تغذیه عنصر مهمی در برنامه هاي ارتقاي سلامت و پیشگیري از بیماري ها محسوب می شود [13] بطوري که نتایج 220 مطالعه در طول سال هاي 1980 تا 1995 نشان داد آموزش تغذیه یکی از عوامل مهم در ارتقاي رفتار هاي تغذیه اي می باشد [14]. والدین و خصوصا مادران نقش مهمی در فراهم نمودن خرید آماده سازي و توزیع مواد غذایی در خانواده ایفا می کنند [15]. با توجه به این نکات پژوهشگران درصدد برآمدند مطالعه اي با هدف بهبود رفتار هاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در مادران انجام دهند. روش این پژوهش یک مطالعه مداخله اي از نوع شاهد دار بود. نمونه پژوهش متشکل از 80 نفر از مادران دانش آموزان دو دبیرستان دولتی شهر تهران بودند که به روش نمونه گیري خوشه اي چند مرحله اي انتخاب شدند. بدین ترتیب که ابتدا هر یک 16 دبیرستان دولتی دخترانه در منطقه 17 شهر تهران به عنوان یک خوشه در نظر گرفته شده سپس دو دبیرستان از میان آن ها به تصادف انتخاب شدند. شایان ذکر است به دلیل حذف امکان تبادل اطلاعات و تا ثیر آن بر نتیجه پژوهش دو دبیرستان با فاصله مکانی دور از هم انتخاب شدند. در ادامه در هر دبیرستان 109 مجله تخصصی پژوهش و سلامت دوره 2 شماره 1 بهار و تابستان 1391

3 از هر پایه تحصیلی سه کلاس به صورت تصادفی انتخاب و نمونه ها از هر پایه تحصیلی نیز به صورت تصادفی و مساوي انتخاب شدند. با پیش بینی افزایش سطح عملکرد مطلوب از صفر تا %30 و با انتخاب ضریب اطمینان %95 و توان آزمون %95 تعداد نمونه 36 نفر در هر گروه بدست آمد که با پیش بینی ریزش بعضی از نمونه ها (به هر دلیل) در هر گروه تعداد 40 نفر مد نظر قرار گرفت (٠/٠۵=α). با توجه به نقش مهم مادران در خرید آماده سازي و پخت مواد غذایی در خانواده و در دسترس بودن بیشتر مادران جهت شرکت در پژوهش پس از بررسی هاي لازم براي مادرانی که واجد معیارهاي ورود به مطالعه شامل داشتن سواد خواندن و نوشتن دسترسی داشتن به تلفن (جهت انجام پیگیریها) و عدم ابتلا به بیماري خاص (که منجر به محدودیت در رژیم غذایی شود) بودند دعوت نامه کتبی مبنی بر شرکت در مطالعه ارسال گردید. سپس با بیان اهداف مطالعه و محرمانه ماندن اطلاعات از آنان جهت شرکت در مطالعه رضایت نامه کتبی گرفته شد. ابزار جمع آوري اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته اي بود که به روش خود گزارش دهی توسط مادران به صورت حضوري تکمیل شد. پرسشنامه مشتمل بر مشخصات جمعیت شناختی و خانوادگی شامل سن وضعیت تاهل تعداد افراد خانواده سطح تحصیلات و وضعیت اشتغال نمونه و همسر وي میزان درآمد ماهیانه براي تهیه مواد غذایی کفایت درآمد و رفتار ه يا تغذیه اي شامل خرید مواد غذایی آماده سازي و نحوه طبخ غذا بسامد مواد غذایی عادات مصرف مواد غذایی بهداشت و نگه داري مواد غذایی بود. پایایی این پرسشنامه با استفاده از روش آلفاي کرونباخ (با در نظر گرفتن حد ضریب همبستگی 0/72) مورد بررسی قرار گرفت. روایی پرسشنامه نیز به روش اعتبار محتوا با نظر اعضاي هیي ت علمی گروه تغذیه دانشگاه علوم تهران و دانشکده پرستاري و مامایی تعیین گردید. در بخش بسامد مواد غذایی پرسشنامه در 13 گروه با توجه به توصیه هاي هرم تغذیه اي جدید و انجمن پیشگیري از سرطان براي مصرف گوشت قرمز کمتر و مساوي 8 بار در ماه حداکثر امتیاز (3) و مصرف بیشتر از 13 بار در ماه حداقل امتیاز 110 (1) گوشت سفید کمتر و مساوي 12 بار در ماه امتیاز (3) و بیشتر از 25 بار در ماه امتیاز (1) لبنیات بیشتر و مساوي 60 بار در ماه امتیاز (3) و کمتر از 29 بار امتیاز (1) غلات کم فیبر کمتر و مساوي 60 بار در ماه امتیاز (3) و بیشتر از 76 بار امتیاز (1) غلات پرفیبر بیشتر و مساوي 90 بار در ماه امتیاز (3) و کمتر از 30 بار در ماه امتیاز (1) حبوبات و دانه ها بیشتر و مساوي 90 بار در ماه امتیاز (3) و کمتر از 59 با در ماه امتیاز (1) میوه ها بیشتر و مساوي 90 بار در ماه امتیاز (3) و کمتر از 60 بار در ماه امتیاز (1) سبزي و صیفی ها بیشتر و مساوي 90 بار در ماه امتیاز (3) و کمتر از 60 بار در ماه امتیاز (1) روغن هاي جامد کمتر از 12 بار در ماه امتیاز( 3 ) و بیشتر از 16 بار امتیاز (1) روغن هاي مایع بیشتر از 16 بار در ماه امتیاز (3) و کمتر از 12 بار در ماه امتیاز (1) شیرینی ها کمتر از 8 با در ماه امتیاز (3) و بیشتر از 12 بار در ماه امتیاز (1) چاي و قهوه کمتر از 90 بار در ماه امتیاز (3) و بیشتر از 151 بار در ماه امتیاز (1) غذاهاي آماده دودي و شور کمتر از 2 بار در ماه امتیاز (3) و بیشتر از 5 بار در ماه امتیاز (1) تعلق گرفت و در نهایت بسامد گروه هاي غذایی بر مبناي 13 گروه و حداکثر نمره 39 بر مبناي صد محاسبه گردید و به سه سطح کمتر از %50 وضعیت مصرف نامطلوب بین 50 تا %75 وضعیت مصرف نسبتا مطلوب و بیشتر از %75 وضعیت مصرف مطلوب محاسبه گردید. در بخش رفتارهاي خرید مواد غذایی آماده سازي و نحوه طبخ غذا عادات مصرف مواد غذایی بهداشت و نگه داري مواد غذایی پرسشنامه با تعداد 40 گزینه پاسخ ها بر اساس مقیاس لیکرت (همیشه بیشتر اوقات بندرت و هرگز) و بر اساس مثبت و منفی بودن رفتار ها از 1 تا 4 امتیاز دهی شد. با توجه به امتیازاتی که می بایست در سطح مطلوب کسب می شد امتیاز کمتر از 95 در سطح نامطلوب بین در سطح نسبتا مطلوب و امتیاز بیشتر از 106 در سطح شد. مطلوب در نظر گرفته شایان ذکر است در این مطالعه مادران در یک دبیرستان به عنوان واحد مداخله و در دبیرستان دیگر به عنوان واحد کنترل در نظر گرفته شدند. در مرحله پیش آزمون پرسشنامه رفتار هاي

4 تغذیه اي پیشگیري کننده از سرطان توسط دو گروه مداخله و کنترل تکمیل شد. سپس برنامه آموزشی در طول سه جلسه یکساعته براي مادران گروه مداخله برگزار گردید. محققین در جلسه اول راجع به تعریف انواع سرطان ها علایم آگاه کننده و هشدار دهنده و در جلسات دوم و سوم در مورد عوامل خطرساز در ابتلا به سرطان و پیشگیري کننده از سرطان با تا کید بر نقش مهم رفتارهاي تغذیه اي مطلوب و نامطلوب به آموزش مادران پرداختند. روش برگزاري جلسات و صورت سخنرانی همراه با پرسش و پاسخ با مادران گروه مداخله بود. در انتهاي جلسه سوم نیز کتابچه آموزشی با محتواي رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در اختیار این گروه قرار گرفت. شایان ذکر است گروه کنترل هیچ آموزشی دریافت نکردند. با توجه به بررسی مطالعات مشابه در خارج از کشور فاصله زمانی میان پیش آزمون و پس آزمون سه ماه انتخاب گردید و پس از اتمام سه ماه پس آزمون با پرسشنامه مرحله قبل از هر دو گروه مداخله و کنترل به عمل آمد. در طول این سه ماه تا زمان اخذ پس آزمون پژوهشگران با هدف یادآوري و اجراي نکات آموزشی ارایه شده و پاسخ به سوالات و ابهامات مادران گروه مداخله در زمینه تغذیه هر پانزده روز یک بار به مدت حداقل 5-15 دقیقه با آنها تماس تلفنی برقرار نمودند. لازم به ذکر است مادران نیز این امکان برایشان فراهم شده بود تا با در دست داشتن شماره تماس پژوهشگران با آنها تماس گرفته سوالات خود را مطرح نمایند. به منظور تعیین و انحراف معیار و تنظیم جداول توزیع فراوانی مطلق و نسبی از آمار توصیفی استفاده شد. از آن جا که نمونه گیري به روش خوشه اي بود اثر خوشه اي محاسبه گردید. به دلیل این که اثر خوشه اي ناچیز بود از آن چشم پوشی شده و در محاسبات آماري از آنالیزهاي ساده استفاده شد. به منظور بررسی همگن بودن دو گروه از نظر هر یک از مشخصات جمعیت شناختی از آمار استنباطی شامل کاي دو آزمون دقیق فیشر و آزمون t-test (براي متغیرهاي کمی) استفاده گردید. براي مقایسه تغییرات ایجاد شده در رفتارهاي تغذیه اي در هر گروه با توجه به عدم توزیع نرمال جامعه مورد پژوهش قبل و بعد از آموزش از آزمون ویلکاکسون و به منظور تعیین اختلاف بین این متغیرها بین گروه مداخله و کنترل از آزمون من ویتنی استفاده شد. داده ها در سطح 0/05>P معنادار تلقی شد. یافته ها در حین اجراي این مطالعه دو نفر در گروه مداخله (بدلیل عدم حضور در جلسات آموزشی) و یک نفر در گروه کنترل (به دلیل موقعیت کاري و عدم حضور در پس آزمون) از مطالعه خارج شدند. بنابراین داده هاي مربوط به 38 نفر در گروه مداخله و 39 نفر در گروه کنترل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته هاي پژوهش نشان داد که سن مادران در گروه مداخله 41/24±8/8 سال و در گروه کنترل 40/87±6/29 سال بود. از نظر وضعیت تا هل تعداد افراد خانواده میزان تحصیلات مادران و همسران آن ها وضعیت اشتغال مادران و همسران آن ها میزان هزینه براي خرید مواد غذایی کفایت درآمد در گروه مداخله و کنترل اختلاف آماري معنی داري دیده نشد و دو گروه همگن بودند (0/05<P). جزي یات مشخصات جمعیت شناختی مادران به تفکیک هر گروه در جدول شماره 1 آورده شده است. در مرحله پیش آزمون در بخش بسامد گروه هاي غذایی هر دو گروه مداخله (%92/1) و کنترل (%87/2) در سطح نسبتا مطلوب قرار داشتند که بعد از مداخله آموزشی گروه مداخله در سطح مطلوب قرار گرفت و در گروه کنترل تغییري مشاهده نشد. 111 مجله تخصصی پژوهش و سلامت دوره 2 شماره 1 بهار و تابستان 1391

5 جدول 1 : ویژگی هاي جمعیت شناختی مادران دانش آموزان در دو گروه کنترل و مداخله ویژگی هاي جمعیت شناختی تعداد کنترل درصد تعداد مداخله درصد آزمون و معناداري Fishers Exact Test 94/ متاهل P= 0/245 5/ بیوه Fishers Exact Test 0/794 60/ / نفر P= 39/ / نفر وضعیت تاهل تعداد اعضاي خانواده میزان تحصیلات مادران میزان تحصیلات پدران وضعیت اشتغال مادران وضعیت اشتغال پدران میزان هزینه براي خرید مواد غذایی کفایت درآمد زیر دیپلم دیپلم بالاي دیپلم زیر دیپلم دیپلم بالاي دیپلم Fishers Exact Test P=0/166 Chi-Square P=0/ /2 15/8 23/ / Fishers Exact Test 15/8 6 5/1 2 شاغل P= 0/123 84/ /9 37 غیرشاغل شاغل غیرشاغل فوت شده کمتر از نصف درآمد نصف درآمد بیشتر از نصف درآمد نمی دانم بلی تا حدي خیر Fishers Exact Test P=0/465 Chi-Square P=0/143 Chi-Square P=0/422 84/2 10/5 5/3 7/9 39/5 28/9 23/7 18/5 52/6 28/ /4 2/ /7 10/3 84/6 15/4 0 23/1 35/9 12/8 28/2 10/3 48/ رفتار هاي خرید مواد غذایی آماده سازي و نحوه طبخ غذا آن بود که قبل از مداخله آموزشی تفاوت آماري معنی داري بین عادات مصرف مواد غذایی بهداشت و نگهداري مواد غذایی نیز رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان بین دو در مرحله پیش آزمون در هر دو گروه مداخله (%71/1) و کنترل گروه دیده نشد و دو گروه از نظر رفتارهاي تغذیه اي همگن در وضعیت نامطلوب قرار داشت که بعد از مداخله بودند. ولی سه ماه پس از مداخله آموزشی اختلاف آماري معنی (%71/8) آموزشی گروه مداخله در وضعیت مطلوب قرار گرفت و در داري در رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان بین گروه کنترل تغییري دیده نشد. در مجموع نتایج پژوهش گویاي گروههاي مداخله و کنترل دیده شد (جدول شماره 2). 112

6 جدول 2: مقایسه و انحراف معیار رفتارهاي تغذیه اي پیشگیري کننده از سرطان در مادران دانش آموزان بین گروه مداخله و رفتار ها خرید آماده سازي و نحوه طبخ غذا بسامد موادغذایی عادات مصرف مواد غذایی بهداشت و نگه داري مواد غذایی گروه مداخله قبل کنترل قبل و بعد از مداخله گروه کنترل نتیجه آزمون Mannwhithney U test گروه مداخله بعد گروه کنترل نتیجه آزمون Mannwhithney U test P<0/001 P<0/001 P<0/001 P<0/001 P<0/001 6/31(3/19) 15/33(3/41) 20/54(2/45) 17/49(4/25) 48/26(9/12) 14/32(2/84) 22/16(4/59) 32/21(2/67) 26/39(6/07) 68/68(13/77 P= 0/638 P= 0/419 P= 0/175 P= 0/705 P= 0/635 6/41(3/32) 15/49(3/73) 21/18(2/32) 17/77(4/46) 48/43(9/35) 6/63(2/99) 14/95(3/69) 22/05(2/7) 17/97(4/43) 47/66(9/46) نتیجه آزمون ویلکاکسون نشان داد در گروه مداخله اختلاف آماري معنی داري بین رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان قبل و بعد از آموزش وجود داشت (0/001>P). در حالی که در گروه کنترل بین رفتارهاي تغذیه اي در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون آماري معنا داري مشاهده نشد (جدول شماره 3). اختلاف جدول 3: مقایسه و انحراف معیار رفتارهاي تغذیه اي پیشگیري کننده از سرطان در مادران دانش آموزان در هر گروه قبل و بعد از رفتار ها خرید آماده سازي و نحوه طبخ غذا قبل گروه مداخله بعد مداخله نتیجه آزمون Wilcoxon قبل گروه کنترل بعد نتیجه آزمون Wilcoxon P=0/157 P=0/398 6/31(3/19) 15/33(3/41) 6/41(3/32) 15/49(3/73) P <0/001 P <0/001 14/32(2/84) 22/16(4/59) 6/63(2/99) 14/95(3/69) P= 0/132 20/54(2/45) 21/18(2/32) P <0/001 32/21(2/67) بسامد موادغذایی (2/7)22/05 P=0/115 17/49(4/25) 17/77(4/46) P <0/001 26/39(6/07) 17/97(4/43) عادات مصرف مواد غذایی P=0/235 48/26(9/12) 48/43(9/35) P <0/001 68/68(13/77) 47/66(9/46) بهداشت و نگه داري مواد غذایی 113 مجله تخصصی پژوهش و سلامت دوره 2 شماره 1 بهار و تابستان 1391

7 بحث تفاوت آماري معنی داري در رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در گروه مداخله و کنترل مشاهده شد. همچنین اختلاف آماري معناداري از نظر رفتارهاي تغذیه اي قبل و بعد از آموزش در گروه مداخله مشاهده گردید. ولی در گروه کنترل قبل و بعد از مداخله اختلاف آماري معناداري در رفتارهاي تغذیه اي مشاهده نشد. نتایج مطالعه پارسا یکتا و همکاران [12] مشابه یافته هاي پژوهش حاضر در زمینه بسامد مواد غذایی به عنوان بخشی از رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان می باشد. بدین ترتیب که در مطالعه آنان عادات غذایی پیشگیري از سرطان بیشترین درصد (%61/3) شهروندان تهرانی که شامل منطقه مورد نظر مطالعه ما نیز بودند در سطح نسبتا مطلوب بود و هیچکدام در سطح کاملا مطلوب قرار نداشتند. همچنین وضعیت مصرفی اکثریت واحدهاي مورد پژوهش در ارتباط بامصرف حبوبات غذاهاي کنسرو شده و حاوي افزودنی ها روغن مصرفی در سطح نسبتا مطلوب تا نامطلوب و در زمینه استفاده از ترشیجات خشکبار نوشیدنیها شامل چاي معمولی چاي سبز قهوه آب میوه هاي کنسرو شده میوه ها و سبز ي ها در سطح نامطلوب قرار داشت. در مطالعه حاضر نیز در مرحله پیش آزمون وضعیت مصرف گوشت قرمز گوشت سفید حبوبات و دانه ها غلات پرفیبر و کم فیبر غذاهاي کنسرو شده و ترشی ها روغن مصرفی میوه ها و سبزي ها در سطح نامطلوب قرار داشت. ولی پس از آموزش وضعیت مصرف گروه هاي غذایی در سطح مطلوب قرار گرفت. بنابراین به نظر می رسد آموزش در ارتقاي رفتارهاي تغذیه اي پیشگیري کننده از سرطان نقش دارد و باید برنامه ریزي ه يا لازم در این زمینه از طریق مراکز بهداشتی درمانی یا رسانه ه يا جمعی صورت بگیرد. سایر مطالعات در کشور نیز گویاي این مهم است که متا سفانه عملکرد یا رفتار خانواده ها در زمینه مصرف گروههاي غذایی نامطلوب است و مواد با ارزش غذایی پای نی به جاي غذا هاي غنی از مواد مغذي در سفره خانواده ها مصرف می شوند [16]. نتایج مطالعه نشان داد سه ماه بعد از مداخله آموزشی 114 همچنین افزایش تورم به خصوص در زمینه مواد غذایی به وسعت گروه آسیب پذیر جامعه افزوده است و قدرت خرید در خانواده ها نیز کاهش یافته است و به دلیل نداشتن دانش تغذیه اي و اطلاع در مورد مواد مغذي ضروري همان اندك سهمی از درآمد خانواده ها که براي تغذیه سالم و متعادل باقی می ماند حداقل بهره دهی را خواهد داشت [17]. در حالی که شاهد مصرف رایج چیپس پفک قند و شکر و نوشابه هاي گازدار به وفور در سطح جامعه هستیم [16]. معضل دیگر اشتغال بیشتر مادران در جامعه و حضور خارج از منزل ایشان است که به دلیل نداشتن فرصت کافی براي طبخ غذاهاي تازه و سالم مصرف بیشتر غذاهاي آماده مانند انواع ساندویچ ها و پیتزا غذاهاي کنسرو شده را سبب شده است. البته به نظر می رسد دلیل اشتغال مادران باز هم به دلیل افزایش تورم و تحمیل هزینه هاي سنگین زندگی است. و از طرفی شاهد رشد سریع و قارچ گونه فست فود ها در جامعه هستیم که همه این عوامل زمینه ساز گرایش به رفتارهاي تغذیه اي ناسالم و در نتیجه ابتلا به بیماري هاي مزمنی چون انواع سرطان ها می باشد. در این جا است که نیاز به مداخلات آموزشی در رابطه با تغذیه مناسب به خانواده ها و در سطح جامعه در راستاي بهبود سلامت تغذیه اي که موجب صرفه جویی در هزینه هاي مختلف درمانی ارتقاي بازدهی نیروي کار و پرورش نسل آینده بهتر استقلال سیاسی و اقتصادي خواهد شد بیش از پیش احساس می شود [17 9]. در مطالعه حاضر رفتار هاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان شامل رفتار هاي خرید مواد غذایی آماده سازي و نحوه طبخ غذا بسامد مواد غذایی عادات مصرف مواد غذایی بهداشت و نگهداري مواد غذایی در گروه مداخله پس از آموزش افزایش معنا داري را نسبت به گروه کنترل نشان داد. این یافته با نتایج سایر مطالعات در زمینه تغذیه همخوانی دارند. به عنوان مثال نویجر (Nooijer) و همکاران در مطالعه خود به بررسی تا ثیر آموزش از طریق اینترنت بر رفتارهاي تغذیه اي در مددجویان پرداخته و اثربخشی آن را بر افزایش مصرف روزانه میوه گزارش نمودند [18]. ا مونز( Emmons ) [19] و استرز (Esters) [20] در مطالعات خود به طور جداگانه اي نشان دادند

8 که برنامه آموزش تغذیه سالم و پیگیري تلفنی توانسته است میزان مصرف میوه و سبزي را به طور معنی داري در گروه مداخله افزایش دهد. همچنین پانونزو (Panunzio) [21] هیدال (Heidal) [22] ها (Ha) [23] و ریچه (Ritchie) [24] در پژوهش هاي خود نشان دادند که آموزش سبب افزایش مصرف میوه وسبزي حبوبات لبنیات غلات روغن هاي مایع و کاهش مصرف غذاهاي آماده و تنقلات مانند چیپس و نوشیدنی هاي شیرین شده است. رفتارهاي خرید آماده سازي و نحوه طبخ مواد غذایی بهداشت و نگهداري مواد غذایی سه ماه بعد از مداخله آموزشی و پیگیري تلفنی در مطالعه سوویندلو همکاران به طور معنی داري بهبود یافت [10]. در یک مطالعه مروري سیستماتیک که به بررسی اثربخشی مداخلات آموزشی بر رفتارهاي تغذیه اي در مدارس پرداخته شده بود اثربخشی این مداخلات درافزایش سهم هاي مصرفی میوه و سبزي گزارش شد [25]. مطالعه آرنولد و سوبال (Arnold and Sobal) نیز بر این یافته تا کید داشت که آموزش سبب افزایش مصرف میوه و سبزي غلات حبوبات و کاهش مصرف غذاهاي آماده و کنسروي گوشت قرمز چربی اشباع بهبود در مهارت هاي نگهداري مواد غذایی رعایت بهداشت مواد غذایی مهارت هاي آماده سازي طبخ غذا و خرید در مددجویان شده است.[26] تا ثیر پیشگیري گزارده در نتیجه بهبود عملکرد صحیح و رفتارهاي کننده از سرطان و انتخاب هاي مواد غذایی مناسب منجر گردد [27]. لذا پیشنهاد می شود با توجه به این که اولین و در دسترس ترین منبع کسب اطلاعات و الگوبرداري والدین و خصوصا مادران هستند ارتقاي سطح آگاهی این قشر در مورد گروههاي غذایی و عملکرد آنها در بدن به تناسب ویژگی هاي اجتماعی اقتصادي و فرهنگی از طریق آموزشهاي رسانه اي یا انتشار کتب آموزشی و یا برگزاري کلاسهاي عمومی رایگان به عنوان یک سیاست م یل تشکر و قدردانی بهداشتی در نظر گرفته شود. این مقاله نتیجه طرح مصوب دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران 1387/3/8 به شماره قرارداد 1/250/385 مورخ می باشد بدین وسیله از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران ریاست و معاونت محترم پژوهشی دانشکده پرستاري و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران سازمان آموزش و پرورش شهر تهران و منطقه 17 که تسهیلات انجام این مطالعه را فراهم نمودند و همچنین ریاست و معاونت دبیرستان هاي مورد مطالعه و مادران دانش آموزان که بدون همکاري آن ها این مطالعه به انجام نمی رسید صمیمانه سپاسگزاري می شود. نتیجه گیري نتایج این مطالعه گویاي این مهم بود که اجراي برنامه آموزشی توانسته در بهبود رفتارهاي تغذیه اي جهت پیشگیري از سرطان در مادران مو ثر واقع شود که بنا به اظهارات مادران حتی بر رفتارهاي تغذیه اي سایر اعضاي خانواده نیز تا ثیر گذار بوده است. این نتیجه دور از ذهن نیست چرا که زنان به عنوان مدیران اصلی سبد غذایی خانواده نقش مهمی در رفتار هاي تغذیه اي خانواده دارند و آموزش در زمینه تغذیه به آن ها می تواند بر رفتار هاي تغذیه اي کل خانواده و در نهایت جامعه سهم نویسندگان طرح و موضوع مطالعه جمع آوري داده ها و تجزیه و تحلیل داده ها تهیه نگارش مقاله: سیده فاطمه میربازغ طرح و موضوع مطالعه تهیه نگارش مقاله: زهرا راهنورد تجزیه و تحلیل داده ها: فاطمه رجبی تعارض منافع هیچ گونه تعارض منافع توسط نویسندگان بیان نشده است. 115 مجله تخصصی پژوهش و سلامت دوره 2 شماره 1 بهار و تابستان 1391

9 References 1- Cancer: Diet and physical Activity impact. 2007; [2screens]. Available at URL: physical activity publications/fact/cancer en/html. Accessed April 7, Mosavi M. Comprehensive national cancer program in Iran. Tehran: Ministry of Health and Medical Education [In Persian] 3- Bingam S. What do people eat? Adventures in Nutritional Epidemiology. Nutrition Bulletin 2005; 30(3): Wurzbach M. Community health education and promotion. 2ed. Sandburg: Jones and Bartlett, Edelman C, Mendel C. Health Promotion throughout the life span. 6 th ed. St. Louise: Mosby; Rodwell Williams S.Basic Nutrition and Diet therapy.11th ed. St Louise: Mosby, Allender J.A, SpradlyB. Community health nursing. 5th ed. Philadelphia: Saunders, Borwell B. Bowel cancer foundation for practice. London: WHURR, CunninghamL, Davic S, Koehler K, Fugato M, DiTucci J, Skipper B.Food preferences practice and cancer- related food and nutrition knowledge of southwestern American Indian youth. Cancer 1996; 78(7): Swindle S, Baker S, Auld G. Assessment of long- term curriculum assessment of long- term curriculum effectiveness evaluation strategies and follow up methods. J Nutr Educ Behav 2007; 39: Park A, Nitzke S, Kritsch K, et al. Internetbased interventions have potential to affect shortterm mediators and indicators of dietary behavior among adult. J Nutr Educ Behav 2008; 40(5): ParsaYekta Z, Zolfaghari M, Kazemnejad A, Monjamed Z. Assessing food habits for cancer prevention among Tehran citizen. Nursing Research Journal 2010; 5(18):27. [In Persian] 13- Briggs M, Safaii S, Beall DL. Position of the American dietetic association, society for nutrition education, and American school food service association--nutrition services: an essential component of comprehensive school health programs. J Am Diet Assoc 2003; 103(4): Contento IR, Randell JS, Busch CE. Review and analysis of evaluation: measures used in nutrition education intervention research. J Nutr Educ Behav 2002; 34(1): Stanner S. Food, nutrition and the prevention of cancer.getting the message across. Nutrition Bulletin 2002; 27(3): Farivar F, Heshmat R, Azemati B, et al. Understanding Knowledge, Attitude and Practice of urban families about nutrition principles. Iranian Journal of Epidemiology 2009; 5(2): [In Persian] 17- Nazari M, Niknam S, Heydarnia A, Babaee G, Ghahremani L. The effect of health education on nutritional behavior of primary school female students. Daneshvar Journal 2005, 61(13): [In Persian] 18- Nooijer J, Vet E, Brug J, Vries NK. Do implementation interventions help to turn good 116

10 intentions into higher fruit intakes? J Nutr Educ Behav 2006; 38(1): Emmons K, Macario E, Sorensen G, Hunt M, Rudd R. Nutrition education for cancer prevention among low-income populations : an Extension of the EFNEP Model. J Nutr Edu 1999; 31(1): Esters ON, Boeckner LS, Hubert M, et al. Educator and participant perception and cost analysis of stage-tailored educational telephone calls. J Nutr Educ Behav 2008; 40(4): Panunzio M, Antoniciello A, Pisano A, Dalton S. Nutrition education intervention by teachers may promote fruit and vegetable consumption in Italian students. Nutr Res 2007; 27, Heidal K, Lewis N, Evans S, Boeckner L. Nutrition education intervention increases total ω- 3 fatty acid intakes in heart patients living in the Midwest. Nutr Res 2007; 27(1): Ha E, Caine-Bish N. Effect of nutrition intervention using a general nutrition course for promoting fruit and vegetable consumption among college students. J Nutr Educ Behav 2009; 41(2): Ritchie L, Whaley S, Spector P, Gomez J, Crawford P. Favorable impact of nutrition education on California WIC families. J Nutr Educ Behav 2010; 42(3): S2-S Howerton M, Bell B, Dodd K, Berrigan D. School- based nutrition programs produced a moderate increase in fruit and vegetable consumption: Meta and pooling analyses from 7 studies. J Nutr Educ Behav 2007; 39(4): Arnold C, Sobal J. Food practices and nutrition knowledge after graduation from the expanded food and nutrition education program. Nutr Res 2000; 32(3): Sharma S, Gernand A, Day S. Nutrition knowledge predicts eating behavior of all food groups except fruits and vegetables among adults in the Pasodel north region: Qué Sabrosa Vida. J Nutr Educ Behav 2008; 40(6): How to cite this article: Mirbazegh SF, Rahnavard Z, Rajabi F. The effect of education on dietary behaviors to prevent cancer in mothers. J Research & Health 2012; 2: مجله تخصصی پژوهش و سلامت دوره 2 شماره 1 بهار و تابستان 1391