Transcript

1 ایران متفاوت اقلیمی مناطق حرارتی آسایش پایه دمای تعیین در بازنگری گرمایشی و سرمایشی نیاز مورد روز درجه- شاخص محاسبه منظور به 2 روشن غالمرضا 1 قانقرمه عبدالعظیم 3 شاهکویی اسماعیل 95/09/16 مقاله: پذیرش تاریخ 94/11/24 مقاله: دریافت تاریخ ********* چكيده ایران در میباشد. درجه-روز شاخص اقلیمی آسایش تأمین جهت نیاز مورد انرژی تعیین در کاربردی شاخصهای از یکی تنوع آنکه حال میکنند. استفاده CDD محاسبه منظور به را درجه 24 و HDD محاسبه جهت سلسیوس درجه 18 دمای غالبا پژوهش در گردد. پیشنهاد CDD و HDD محاسبه جهت جدیدی مبنای دماهای تا میشود باعث ایران جغرافیایی و اقلیمی اولگی دیاگرام از اقلیمی آسایش شرایط برای نیاز مورد انرژی تأمین منظور به جدید دمایی آستانههای تعیین جهت حاضر شرایط معرف که ایستگاه 10 بنابراین میباشد مختلفی اقلیمی تنوع دارای ایران کشور که آنجایی از است. شده استفاده مطالعه این در که میباشد توجه قابل همچنین گرفتند. قرار واکاوی مورد و انتخاب میباشند ایران هوایی و آب متفاوت برای جدید پایه دماهای تعیین به مربوط مطالعه این بخش مهمترین اما گردید. تقسیم اقلیمی زیست طبقه 12 به اولگی دیاگرام در محدوده سه آسایش منطقه در واقع روزهای مبنای بر پس است. مطالعاتی ایستگاههای CDD و HDD شاخصهای محاسبه 50 عنوان به درصد 75 تا 25 صدکهای آستانه دادهها مرکزی درصد 20 نماینده براساس 60 تا 40 صدکهای آستانه قالب این و انتخاب مطالعه مورد دادههای مرکزی درصد 80 عنوان به 90 تا 10 صدکهای آستانه نهایت در و مرکزی غالب درصد بر گردیدند. معرفی CDD و HDD محاسبه برای پایه دماهای تعیین منظور به جدید دمایی آسایش آستانههای نام به محدودهها یافتهها که گردید پیشنهاد مطالعاتی ایستگاههای تمام برای جدیدی دمایی آسایش آستانههای تحقیق این اصلی هدف اساس پایه دمای حداکثر و بابلسر ایستگاه به متعلق HDD محاسبه جهت پایه دمای حداقل مختلف صدکهای به توجه با دادند نشان است. یافته اختصاص شیراز ایستگاه به CDD محاسبه منظور به درجه-روز. شاخص اولگی دیاگرام اقلیم-زیستی آسایش پایه دمای کلیدی: واژههای ********* a_ghangherme@yahoo.com مسئول( )نویسنده گرگان گلستان دانشگاه جغرافیای گروه اقلیمشناسی استادیار 1- r.rowshan@yahoo.com گرگان گلستان دانشگاه جغرافیای گروه اقلیمشناسی استادیار 2- shahkooeei@gmail.com گرگان گلستان دانشگاه جغرافیای گروه اقلیمشناسی استادیار 3-

2 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) دوره 27 شماره 105 بهار 97 Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 128 مقدمه يكي از مباحث مهم در آب و هواشناسي كاربردي دانش زیست اقلیم است كه امروزه خود به صورت مستقل در آب و هواشناسي مطرح است و انديشمندان مختلف كتابها و مقاالت متعددي در اين زمينه تأليف و روشهايي را ابداع نموده اند )ام سی آرتور آرمسترانگ سیملتون 3 و همکاران 2012 (. بيوكليما در واقع وضعيت آب و هوا در رابطه با موجودات زنده و بويژه انسان را مورد بررسي قرار مي دهد )گوسالین 4 بریس و همکاران 2014 (. از مسائل حائز اهميت در مطالعات زيست اقليم شناسي بحث آسايش انسان در فضاي آزاد و فضاي داخل ساختمان با توجه به پارامترهاي اقليمي است. اين موارد قسمتي از مبحث بزرگتري در اقليم شناسي كاربردي تحت عنوان اقليم و محيطهای مسكوني يا معماريهای همساز با اقليم میباشد. اما بطور کلی شایان ذکر میباشد که در راستای پایش و واکاوی شرایط بیوکلیمایی دو دسته روش کلی وجود دارد. روشهایی که اساس آنها بر پایه محاسبات تجربی میباشد که خود این روشهای محاسباتی شامل شاخصهای ساده تا پیچیده میشوند. بعنوان نمونه از شاخصهای ساده میتوان به شاخصهایی نظیر هیومیدکس 5 اشاره نمود که اگرچه روشهای مختلفی به منظور محاسبه این شاخص ارائه شده است ولی در غالب آنها از دو پارامتر دما و رطوبت نسبی استفاده میشود )اوراسو 6 و همکاران 2014 قانقرمه و همکاران 2014 (. همچنین از دیگر شاخصهای محاسباتی بیوکلیمایی ساده که فقط از دو مؤلفه دما و سرعت باد استفاده میکند را میتوان به شاخص سوزباد 7 اشاره نمود که کارهای زیادی بر مبنای این شاخص در سرتاسر دنیا انجام شده است )روشن و همکاران 2010 جی به هرحال شاخصهای ساده تا تقریبا ساده دیگر شامل دمای ظاهری 9 است که اولین بار توسط استیدمن )1984( مطرح شد و یا دمای مؤثر 10 که بوسیله یاگلو )1923( 11 پایه گذاری گردید و همچنین شاخص دمای دماسنج مرطوب کروی )WBGT( 12 را میتوان نام برد که نخستین بار یاگلو و مینراد )1957( آنرا ارائه نمودند )بالزژسکی 13 و همکاران 2012 (. روش دمای معادل فیزیولوژیک )PET( 14 نیز یکی از پرکاربردترین شاخصهای بیوکلیمایی میباشد که جهت محاسبه آن فرایند طوالنی و پیچیده محاسباتی نیاز میباشد. از آنجا که فرایند محاسباتی این شاخص طوالنی است بنابراین نرم افزار RayMan جهت راحتی در خروجی گرفتن از این شاخص طراحی شده است )ماتزاراکیس 15 و روتز 2007 (. همانگونه که اشاره شد روش دوم جهت پایش شرایط بیوکلیمایی استفاده از دیاگرامهای بیوکلیمایی میباشد. شاید یکی از پیشگامان در راستای طراحی دیاگرامهای آسایش اقلیمی را بتوان ویکتور اولگی 16 نام برد. اولگی جهت تعیین آسایش محیط خارج از ساختمان دیاگرامی ارائه نمود که اگر چه برای استفاده از این دیاگرام دما و رطوبت نسبی کفایت میكند ولی این دیاگرام به گونهای طراحی شده که برای دورههایی نیز که با عدم آسایش اقلیمی همراه میباشند میتواند بصورت بالقوه با در نظر گرفتن پارامترهای اقلیمی مختلفی نظیر سرعت باد تابش و نیاز رطوبتی شرایط مورد نیاز برای ورود به زون آسایش را تعیین نمود )اولگی 1967 (. از دیگر دیاگرامهای بیوکلیمایی نمودار زیست اقلیمی ساختمان گیونی 17 است. این نمودار به منظور بهسازی وضعیت داخلی ساختمان بر اساس اوضاع اقلیمی محل طراحی شده است و با توجه به تغییرات متوسط دما و 9 - Apparent temperature 10 - Effective temperature 11 - Yaglou 12 - The wet-bulb globe temperature 13 - Blazejczyk 14 - Physiologically equivalent temperature 15 - Matzarakis 16 - Olgyay 17 - Givoni 1 - McArthur 2 - Armstrong 3 - Simelton 4 - Gosling 5 -Humidex 6 - Orosa 7 -wind chill 8 - Jeong یونگ 8 و کیم 2013 (.

3 ) ( جغرافيايي اطالعات پژوهشي - علمی فصلنامه 129 / مناطق... حرارتی آسایش پایه دمای تعیین در بازنگری برای طبیعی گرمایش و سرمایش راهکارهای ماهیانه رطوبت محدودیتهای بعدها )گیونی 1976 (. است شده ارائه ساختمان قرار واکاوی مورد )1983( لبز و واتسون توسط گیونی نمودار بیوکلیمایی نمودارهای کاربردیترین از دیگر یکی گرفت. مبنای بر مختلفی کارهای که است سایکرومتریک نمودار همکاران 2013 (. و 1 ازری )ال- است پذیرفته انجام نمودار این که میشود مشاهده فوقالذکر مطالب گرفتن نظر در با و ابداع دانشمندان توسط بسیاری بیوکلیمایی شاخصهای شاخصهای از یکی ولی دارد. قرار محققین دسترس در آسایش تأمین جهت نیاز مورد انرژی تعیین در کاربردی انحراف مجموع میباشد. روز درجه- شاخص اقلیمی آسايشي حرارت درجه از روزانه حرارت درجه ميانگين در شود. مي ناميده روز درجه- آستانه( )دماي انسان پايين در و محيط كردن سرد به نياز آستانه دماي از باالتر نيازهاي ترتيب به كه محيط كردن گرم به نياز آن از تر ميگردد مشاهده شود مي ناميده گرمايشي و سرمايشي و سرمایش درجه-روزهای جهانی 1991 (. هواشناسی )سازمان قلمداد مؤثر و مهم شاخصی مختلف جنبههای از گرمایش میتواند سرمایشی و گرمایشی روز درجه- معیار میشود. دمایی نیازهای میزان از دقیق و روشن تصویری ارائه ضمن اصالح و دمایی آسایش تأمین در منطقه و شهر ساختمان و برآورد کند. ایفا مثبتی نقش نیز انرژی مصرف الگوی گرمايش به نياز روزهاي درجه- ميانگين مقادير محاسبه مقدار برآورد در اصلي و پايه اطالعات بعنوان سرمايش و سرد فصل در ساختمان كردن گرم جهت نياز مورد انرژي برنامه نتيجه در و سال گرم فصل در آن كردن سرد يا و مطالعات اینکه توجه قابل نکته است. انرژي مصرف ريزان و جغرافیایی موقعیت به توجه با دنیا سرتاسر در مختلف HDD محاسبه منظور به متفاوتی دماهای مبنای خود اقلیمی همکاران و 2 پترالی نمونه بعنوان اند. نموده استفاده CDD و منجمله اقلیمی شاخصهای برخی واکاوی در )2011( 22 تا 17 محدوده ایتالیا فلورانس شهر برای CDD و HDD در نمودند. انتخاب آسایش دامنه بعنوان را سلسیوس درجه به دمایی آسایش آستانه سه عربستان برای دیگر مطالعهای گردید. انتخاب گرمایشی و سرمایشی نیاز محاسبه منظور سومین و 20 تا 18 دوم آستانه 24 تا 18 شامل اول آستانه و 3 )رحمان میباشد سلسیوس درجه 13 تا 7 شامل آستانه ال- عربستان برای مقالهای در مجددا اما همکاران 2011 (. بعنوان را سلسیوس درجه 18/3 دمای )2013( 4 هدحرامی که بگونهای نمود. انتخاب CDD و HDD محاسبه پایه دمای گرمایشی نیاز سلسیوس درجه 18/3 از تر پایین مقادیر برای پژوهشی در گردید. محاسبه سرمایشی نیاز آن از باالتر و پایه دمای )2005( همکاران و 5 لم اگرچه گنگ هنک برای CDD و HDD محاسبه مبنای بعنوان ترتیب به را 24 و 16 راستای در )2009( همکاران و 6 جیانگ ولی نمودند انتخاب 51 در سرمایشی و گرمایشی انرژی به نیاز تغییرات پایش داده قرار آسایش مالک را 24 تا 18 دمایی دامنه چین شهر نمودن مشخص جهت )2015( 7 جورکویک و سویتان اند. سرمایش و گرمایش بخش در انرژی تقاضای ماهانه روند انتخاب خود محاسبات برای دمایی مبنای سه کرواسی 15 و مبنای دمای سه HDD برای که بطوری نمودند. دماهای CDD محاسبه جهت همچنین و سلسیوس درجه محاسبات مبنای بعنوان سلسیوس درجه 23 و توجه جالب تحقیقی در )2009( 8 سیواک شدند. انتخاب 50 نیاز مورد سرمایشی انرژی از کلی دیدگاه یک ارائه برای 18 را CDD محاسبه برای مبنا دمای دنیا بزرگ شهر کالن ارزیابی آن هدف که پژوهشی نمود. انتخاب سلسیوس درجه پایه دمای بود قبرس در برق نیاز بر اقلیم تغییر تأثیر بالقوه درجه 22 و 18 بترتیب را HDD و CDD محاسبه برای توضیح به الزم 2010(. 9 )زاچاریادیس نمود انتخاب سلسیوس CDD و HDD پایش زمینه در مطالعات بیشترین که میباشد 3 - Rehman 4 - Al-Hadhrami 5 -Lam 6 - Jiang 7 - Jurković 8 -Sivak 9 -Zachariadis 1 - Al-Azri 2 - Petralli

4 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) دوره 27 شماره 105 بهار 97 Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 130 توسط محققین یونانی و ترکیه انجام پذیرفته است. از جمله محققان ترک دمبایک )2009( 1 میباشد که در مطالعه خود دامنه آسایش دمایی برای شهرهای ترکیه را بین 17/5 تا 22 3 درجه سلسیوس انتخاب نمود ولی یلدیز 2 و سوسااوگلو )2007( سه آستانه آسایش دمایی 18 تا 20 درجه 18 تا 24 درجه سلسیوس و 7 تا 13 درجه سلسیوس در تحقیق خود اعمال کرد. همچنین زیکی 4 و کادیوگ )1998( آستانه دمایی 15 تا 24 را بعنوان دامنه آسایش دمایی انتخاب نمود. بررسی برای یونان مؤید این حقیقت بوده که مبنای دمای و 14 درجه سلسیوس بعنوان مالک تعیین HDD و مبنای دمای بعنوان معیار سنجش CDD مورد واکاوی قرار گرفته است )پاپاکوستاس 5 و کری یاکیس 2005 پاپاکوستاس و همکاران 2010 موستریس 6 و همکاران 2014(. اما اولین پیشگامان تحقيقات راجع به اقليم و آسايش انسان و محيطهای مسكوني در ايران بيشتر مربوط به كارهاي ریاضی )1356( رزمجویان )1376( و کسمایی )1378( میباشد. كسمايي نقشه پهنهبندي اقليمي ايران را در ارتباط با مسكن و محيطهای مسكوني براي سراسر ايران با روش گيوني محاسبه و ترسيم نمود همچنین خلیلی )1383( بر مبنای تحليل سه بعدي درجه- روزهاي گرمايش و سرمايش در گسترة ايران را مورد بررسي قرار داده و نقشههای نياز ساالنه گرمايش و سرمايش ايران را ترسيم نموده است. از محدود کارها در زمینه تأثیر گرمایش جهانی بر نیاز انرژی سرمایشی و گرمایشی میتوان به پژوهش روشن و همکاران )2012( اشاره نمود. در این مطالعه یافتهها نشان میدهند که نیاز به انرژی سرمایشی در مقایسه با گرمایشی برای دهههای آینده افزایش خواهد یافت. اما نکته قابل تأمل اینکه ایران کشوری دارای تنوع آب و هوایی و اقلیمی است. برای مثال در زمستان علی رغم اینکه بسیاری از مناطق کشور آب و هوای سردی را تجربه میکنند ولی شهرهایی نظیر چابهار جزایر سواحل جنوبی و برخی شهرهای ساحلی خلیج فارس و دریای عمان دارای شرایط آسایش اقلیمی میباشند و از طرف دیگر در تابستانهای گرم ایران شهرهایی مانند اردبیل خلخال ماکو و برخی مناطق مرتفع آب و هوای خنک و همراه با آسایش اقلیمی تجربه میکنند. در این راستا الزم به ذکر است که توزیع شهرهای مختلف ایران در نواحی جغرافیایی متنوع نظیر جنگلها بیابانها سواحل دریا و مناطق کوهستانی به طوری میباشد که نقش این عوامل محلی در تنوع آب و هوایی شهرهای ایران بر کسی پوشیده نیست. پس ترکیب سامانهها و تودههای مختلف جو ی )عوامل فرامنطقهای( در طول سال با عوامل منطقهای و محلی توپوگرافی باعث شده که نه تنها تفاوتهای فاحشی بین شهرهایی که فاصله نسبتا دوری از یکدیگر دارند مشاهده شود بلکه حتی برخی شهرهای نزدیک به یکدیگر نیز تفاوتهایی در شرایط آب و هوایی دارند. پس مجموع این گزینهها باعث میگردد که در انتخاب دمای پایه آسایش دمایی شهرهای مختلف ایران یک بازنگری اساسی انجام گردد. هر چند که غالبا بسیاری از محققان داخلی آستانه آسایش دمایی را برای شهرهای مختلف ایران 18 تا 24 درجه و یا 18 تا 21 درجه سلسیوس انتخاب کردهاند )روشن و همکاران 2012 محرابی و همکاران 2011 تقوی 2010 خلیلی 1383 و کسمائی 1378 ( ولی با توجه به مالحظات فوق الذکر به نظر میرسد که باید دامنه آسایش دمایی جدیدی برای مناطق مختلف ایران تعریف گردد. مقاله حاضر در نظر دارد تا مالک انتخاب آستانه آسایش دمایی هر شهر را بر پایه فراوانی رخدادهای دمایی روزهای همراه با آسایش دمایی تعیین نماید. بنابراین انتظار میرود تا با در نظر گرفتن ویژگی اختصاصی اقلیمی هر شهر بهتر بتوان دامنه آسایش دمایی و به گفتار دیگر مبنای دمایی مناسبی را جهت برآورد HDD و CDD ارائه نمود. 1 -Dombayc 2 - Yildiz 3 - Sosaoglu 4 - ZEKAI 5 - Papakostas 6 - Moustris

5 ) ( جغرافيايي اطالعات پژوهشي - علمی فصلنامه 131 / مناطق... حرارتی آسایش پایه دمای تعیین در بازنگری آنجایی از است. گردیده استفاده روزانه نسبی رطوبت و پس میباشد مختلفی اقلیمی تنوع دارای ایران کشور که ایران هوایی و آب متفاوت شرایط معرف که ایستگاه 10 )نگاره شدند گرفته قرار واکاوی مورد و انتخاب میباشند استفاده مورد زمانی سری طول که است ذکر به الزم 1(. دادهها این که میباشد 2010 تا 1950 آماری دوره شامل ترسیم که آنجا از گردید. تهیه ایران هواشناسی سازمان از توجه با اولگی دیاگرام روی بر رخدادها از یک هر دستی و فرسا طاقت کاری مطالعه مورد دادههای وسیع طیف به تا گردید رقومی اولگی دیاگرام بنابراین میباشد بر زمان خروجی راحتی و بسرعت ایستگاه هر برای بتوان براحتی مطالعه این در که میباشد توجه قابل همچنین نمود. دریافت که گردید تقسیم بیوکلیمایی طبقه 12 به اولگی دیاگرام برای بیوکلیمایی طبقات از یک هر رخداد فراوانی درصد مهمترین اما است. شده گزارش )1( جدول در ایستگاه هر برای جدید پایه دماهای تعیین به مربوط مطالعه این بخش مطالعاتی ایستگاههای CDD و HDD شاخصهای محاسبه سه 3 آسایش منطقه در واقع روزهای مبنای بر پس است. نماینده بعنوان 60 تا 40 صدکهای آستانه قالب در محدوده 75 تا 25 صدکهای آستانه دادهها مرکزی درصد 20 آستانه نهایت در و مرکزی غالب درصد 50 بعنوان درصد دادههای مرکزی درصد 80 بعنوان 90 تا 10 صدکهای آستانههای بعنوان محدودهها این و انتخاب مطالعه مورد برای پایه دماهای تعیین منظور به جدید دمایی آسایش 1(: )رابطه گردیدند معرفی CDD و HDD محاسبه : )1( رابطه = ( + 1) 100 صدکهای برای آستانه رتبه معادل L P )1( معادله در و نمونهها تعداد معادل n درصد 90 و میباشد. صدکها معادل s درجه- مقادیر پایه دمای تعیین از پس نهایی گام در 3( )رابطه گرمایشی و 2( )رابطه سرمایشی نیاز مورد روز 3 - Comfort Zone روشها و مواد به جدید دمایی آستانههای تعیین جهت حاضر تحقیق در استفاده اولگی دیاگرام از اقلیمی آسایش شرایط تأمین منظور بیوکلیمایی دیاگرامهای ترین کاربردی از یکی است. شده آسایش نظر از هوا رطوبتی دمایی- شرایط بررسی برای توسط همچنان امروزه که است اولگی بیوکلیمایی دیاگرام ازری ال )رلیحان میگیرد قرار استفاده مورد محققین ال-راواهیا 2013 و زوریگتب ازری ال- ال-راواهیا 2012 و زوریگتب 2013(. 2 اوزدنیز و وحیدی پور استفاده با 1963 سال در بار اولین برای اولگی ویکتور حداکثر اقلیمی عنصر چهار ماهانه درازمدت میانگین از طراحی را دیاگرامی باد و نسبی رطوبت و دما حداقل و این تغییرات اساس بر انسان آسایش حدود آن در که نمود ارائه دیاگرام در این بر عالوه است. شده تعیین عنصر چهار جریان و رطوبت تابش عنصر سه تأمین صورت در شده با اولگی است. شده داده نشان نیز آسایش محدوده در باد داد نشان استرالیا در شده انجام مطالعات نتایج به توجه گرمایی وضعیت از انسان احساس و هوا خشک دمای رابطه گرمایی وضعیت و مؤثر دمای رابطه از واقعیتر و ملموستر پدیدههای نقش که داد ارائه را معیاری اولگی لذا است. شصت دهه در او نماید. روشن را آسایش احساس در مؤثر انسان آسایش منطقه مشخصات آن در که داد ارائه نموداری بعدها وی بود. شده تعیین نسبی رطوبت و خشک دمای به منطقه دامنه که داد نشان و ساخت تر کامل را خود نمودار باد زایی برودت خاصیت از استفاده با میتوان را آسایش هوا رطوبت افزایش خاصیت و آفتاب گرمازایی خاصیت بیوکلیمایی دیاگرامهای و روشها غالب در داد. گسترش تفکیک سرد و گرم دوره دو به سال که میشود دیده بندرت مورد بندی تقسیم این اساس بر آن آسایش وضعیت و آسایش زون کل تحقیق این در پس گیرد. قرار واکاوی پژوهش این در شد. گرفته نظر در تفکیک هیچگونه بدون دما متوسط دادههای از بیوکلیمایی شرایط ترسیم برای 1 - Rellihan 2 - Ozdeniz

6 97 بهار 105 شماره دوره 27 ) ( جغرافيايي اطالعات پژوهشي - علمی فصلنامه Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 132 میگردد: محاسبه زیر بصورت = ( θ ), θ < 1 = ( θ ), θ > 1 : )2( رابطه )3( رابطه گرمایشی و CDD با سرمایشی نیاز بترتیب 3 و 2 فرمول در محاسبه روزه N معین دوره یک برای HDD عالمت با θ و روزانه دمای میانگین T فرمولها این در که میشود مختلف صدکهای آستانه به توجه با که میباشد پایه دمای میگردد. پیشنهاد ایستگاه هر برای متفاوتی اعداد مطالعه مورد ایستگاههای معرفی مالحظه قابل توپوگرافی و اقلیمی تنوع با کشوری ایران بعنوان ایستگاه 10 تا گردید باعث امر این که میباشد استفاده مورد جغرافیایی و هوایی و آب تنوع این نماینده هوایی و آب پهنههای این از یکی 1(. )نگاره گیرند قرار و ایران جنوب در که میباشد شهرهایی و استانها شامل عمان دریای و فارس خلیج شمالی سواحل محدوده در سمت به غربی سواحل از اینکه توجه جالب اند. شده واقع پس میکند. تغییر ایستگاهها این اقلیمی رژیم شرقی سواحل نیمه برای اهواز ایستگاه فارس خلیج غربی نواحی برای سواحل برای و بندربوشهر فارس خلیج سواحل مرکزی ایستگاهها این که گردید انتخاب جاسک ایستگاه شرقی مرطوب و گرم تا خشک و گرم هوای و آب دارای و دما ساالنه میانگین که میدهد نشان گزارشات میباشند. و سلسیوس درجه 25/4 شامل بترتیب اهواز نسبی رطوبت درصد 65 و سلسیوس درجه 24/5 بوشهر درصد 42/6 غالب است. درصد 68 و سلسیوس درجه 26/9 جاسک سیستمهای شامل مناطق این بر تأثیرگذار جوی سامانههای عربستان جزیره شبه روی از که سودانی و حارهای جنب هک ایران مرکزی ایستگاههای از اما میباشد. میکنند عبور و گرم و زمستان در خشک و سرد هوای و آب دارای اشاره شیراز و طبس به میتوان هستند تابستان در خشک برای بترتیب نسبی رطوبت و دما درازمدت میانگین نمود. برای و درصد 33/4 و سلسیوس درجه 21/9 شامل طبس است. درصد 38/9 و سلسیوس درجه 17/9 شامل شیراز ایستگاهها این بر تأثیرگذار هوایی و آب اصلی سامانههای سامانههای و سال گرم دوره در حاره جنب پرفشار شامل شمالی شهرهای ادامه در است. سال سرد دوره در غربی و خزر دریای با همجوار شهرهای گروه دو به میتوان را شهرهای از برد. نام خزر دریای محدوده از خارج دیگری جنوب در رشت ایستگاه دو به میتوان ایران شمالی سواحل نمود. اشاره خزر دریای تر شرقی سواحل در بابلسر و غربی نسبی رطوبت میزان درازمدت ساالنه میانگین مبنای بر دریای غربی جنوب شهرهای نماینده بعنوان رشت ایستگاه شرق سمت به حرکت با که است درصد 82/2 بوده خزر برای درصد 65/1 میزان به و یافته تقلیل رطوبت این خزر رشت درازمدت ساالنه دمای همچنین میرسد. بابلسر شهر سامانههای غالب است. سلسیوس درجه 17/1 بابلسر و 16/1 نسیم محلی سامانه شامل نواحی این برای تأثیرگذار اقلیمی شهرهای از ماکو شهر اما است. غربی بادهای خشکی دریا- بسیار زمستانهای که بوده کشور شمالی نوار سرد بسیار مینماید. تجربه خنک هوای و آب را تابستانها و سرد سلسیوس درجه 10/5 ایستگاه این ساالنه دمای میانگین است. شده گزارش درصد 56/8 آن نسبی رطوبت و بوده کشور شمالی نیمه شهرهای از یکی بعنوان تهران ادامه در هوایی و آب الگوی پایه بر فقط نه البرز جنوبی دامنه در اهمیت دلیل آن سیاسی خاص جایگاه به توجه با بلکه آن شرایط ایستگاه این در است. بوده تحقیق این در آن انتخاب نیمه و سرد تا تابستان در خشک و گرم از هوایی و آب و دما ساالنه میانگین که میباشد متغیر زمستان در مرطوب نهایت در میباشد. 40/3 و 17/5 شامل بترتیب آن رطوبت هک میباشند ایران غرب ایستگاههای از نمایندهای سنندج و مدیترانه منطقه از که سامانههایی از سال سرد دوره در بارش دوره و پذیرفته تأثیر میگیرند نشأت سرخ دریای حال است. زمستان و پاییز سرد فصول به مربوط غالبا آنها

7 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق... / 133 نگاره 1: پراکنش ایستگاههای انتخابی در پهنه جغرافیایی ایران آنکه در دوره گرم سال با عقب نشینی سامانههای بارش زا و جایگزینی پرفشار آزور آب و هوای گرم و خشکی را تجربه مینمایند. متوسط دما و رطوبت نسبی برای این ایستگاه بترتیب شامل 13/5 درجه سلسیوس و 46/9 درصد است. یافتههای پژوهش واکاوی شرایط بیوکلیمایی ایستگاههای منتخب همانگونه که پیش تر ذکر شد بر پایه نگاره )2( دیاگرام اولگی بصورت پیشنهادی به 12 محدوده بیوکلیمایی تقسیم گردید که درصد فراوانی رخداد هر کدام از شرایط بیوکلیمایی ایستگاههای مختلف با توجه به نگاره )3( و جدول )1( ارائه شده است. بیان این نکته قابل توجه میباشد که 7 پهنه گرمازدگی شدید خطر گرمازدگی یخزدگی سرمازدگی مازاد رطوبت نسبی کمبود رطوبت نسبی و خشکی شدید بعنوان عوامل بازدارنده تحقق شرایط آسایش اقلیمی معرفی میشوند که در دیاگرام اولگی در زمان رخداد هر یک از شرایط بازدارنده فوقالذکر هیچ وضعیتی که بطور پتانسیل بتواند شرایط آسایش را تأمین نماید متصور نشده است. نکته قابل توجه دیگر تفکیک سه طبقه نیاز رطوبتی کمبود رطوبت نسبی و خشکی شدید است. در زمان رخداد وضعیت نیاز رطوبتی با تأمین رطوبت مورد نیاز تحقق رخداد شرایط آسایش بیوکلیمایی امکانپذیر میباشد اما در دو طبقه دیگر این امکان وجود ندارد. در این دیاگرام منطقه کمبود رطوبت نسبی مربوط به پهنهای میباشد که رطوبت نسبی آن با در نظر گرفتن هر دمایی کمتر از 5 درصد است. ولی طبقه خشکی شدید شامل پهنهای محصور بین آستانههای خطرگرمازدگی و نیاز رطوبتی است. الزم به ذکر است که نقش مؤلفه دما در تعیین پهنه خشکی بارزتر از طبقه کمبود رطوبت میباشد )نگاره 2(. یافتههای تحقیق نشان میدهند که بر مبنای منطقه آسایش درصد فراوانی روزهای همراه با آسایش از حداقل به میزان 2/83 درصد از کل دوره آماری برای بابلسر تا حداکثر آن به مقدار 22/35 درصد برای شیراز نوسان دارد. در ادامه اگر به خروجیهای شهرهای ساحلی خلیج فارس توجه شود مالحظه میشود که برای ایستگاه اهواز در حدود 18/67 درصد از سری زمانی شرایط آسایش محقق گردیده که اگر در 32/43 درصد از ایام دوره مطالعاتی نیاز تابشی مورد نظر تأمین گردد فراوانی روزهای آسایش فزونی مییابد. همچنین مجموعا در 29/73 درصد از دوره مطالعاتی میبایستی محدودههایی از آستانههای نیاز رطوبتی بادی و رطوبتی- بادی تأمین شود تا شرایط آسایش اقلیمی مهیا شود. اما در این ایستگاه اگرچه بر مبنای گزارشها

8 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) دوره 27 شماره 105 بهار 97 Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 134 رخداد شرایط یخزدگی را میتوان صفر در نظر گرفت ولی سرمازدگی با کمترین رخداد به میزان 1/14 درصد در پایینترین سطح گزارش شده است. از طرف دیگر خطر گرمازدگی و گرمازدگی شدید بترتیب با مقادیر 2/14 و 0/54 درصد از پایینترین سطح برخوردار هستند. برای اهواز اگرچه خشکی هوا بعنوان مهمترین عامل بازدارندگی تأمین شرایط آسایش اقلیمی میباشد اما در کل با تجمیع عوامل بازدارنده دیگر نظیر کمبود رطوبت خطر گرمازدگی و سرمازدگی شدید حدود 17 درصد از فراوانی دادهها را پوشش میدهد. به هرحال تأثیر عوامل بازدارنده فوقالذکر به گونهای میباشد که حذف اثرگذاری آنها جهت تأمین شرایط آسایش بیوکلیمایی توسط سایر پارامترهای اقلیمی دیگر قابل جبران نمیباشد. در ایستگاه بوشهر 15/42 درصد از ایام در محدوده آسایش واقع شده اند که برای این ایستگاه مهمترین عامل بازدارندگی تحقق شرایط آسایش اقلیمی عامل خطرگرمازدگی است که این شرایط حدود 17/72 درصد از فراوانی دادهها را به خود اختصاص داده است. در مجموع در صورت تأمین شرایط تابش نیاز رطوبتی بادی و رطوبتی- بادی این پتانسیل تأمین شرایط آسایش اقلیمی برای 62/62 درصد از ایام وجود خواهد داشت. ایستگاه جاسک نماینده شهرهای شرقی سواحل جنوبی کشور با تفاوت جزئی نسبت به اهواز در حدود 22/73 درصد از روزهای مطالعاتی آن در منطقه آسایش واقع شده است. در این ایستگاه همانند بوشهر مهمترین عامل بازدارنده تأمین آسایش خطر گرمازدگی بوده که از مجموع عوامل بازدارنده به میزان 37/34 درصد حدود 33/22 درصد فراوانی روزها به این عامل بازدارنده تعلق دارد. اما در صورت تأمین نیاز تابشی بادی بادی- رطوبتی حدود 39/93 درصد از رخدادها پتانسیل ورود به منطقه آسایش را دارند. نکته حائز اهمیت در مورد تفاوت اهواز با دو ایستگاه جاسک و بوشهر در مورد موقعیت جغرافیایی آن میباشد. به نوعی که اهواز هم از بدنه آبی خلیج فارس تأثیرپذیر بوده و هم از سامانه هایی که مستقیما از خشکی عربستان عبور مینمایند. این وضعیت از دیاگرام اولگی شهر اهواز براحتی قابل تشخیص است زیرا پراکنش دادهها نشان میدهند که این ایستگاه به غیر از تجربه رطوبتهای باالی 50 درصد رکوردهای قابل توجهی از رطوبت نسبی زیر 50 درصد را نیز دارد. اما برای جاسک تمرکز رخدادها غالبا در آستانه باالتر از 50 درصد رطوبت نسبی بوده که این شرایط در بوشهر برای آستانههای رطوبت باالتر تشدیدتر شده نگاره 2: پهنههای بیوکلیمایی دیاگرام اولگی

9 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق... / 135 است. همچنین با توجه به دیاگرام اولگی و زون آسایش مالحظه میشود که اگر چه بندرت میتوان روزهای همراه با آسایشی که رطوبت آن کمتر از 25 درصد میباشد را برای اهواز مشاهده کرد ولی توزیع روزهای همراه با آسایش این شهر در زون آسایش در مقایسه با بوشهر و جاسک از پراکنش بیشتری برخوردار میباشد. زیرا برای دو ایستگاه بوشهر و جاسک تمرکز روزهای همراه با آسایش در انتهای شرقی زون آسایش میباشد )نگاره 3(. در ایستگاههای سواحل دریای خزر مهمترین عامل بازدارندگی آسایش اقلیمی مازاد رطوبت نسبی میباشد که مقدار آن برای رشت 23/03 و برای بابلسر 16/35 درصد گزارش شده است. عامل سرمازدگی نیز به ترتیب با مقادیر 14/65 درصد و 9/23 درصد در رشت و بابلسر بعنوان دومین عامل بازدارنده تحقق شرایط آسایش اقلیمی معرفی میشود. سایر عوامل بازدارنده شامل یخ زدگی گرمازدگی شدید نیاز رطوبتی خشکی شدید کمبود رطوبت نسبی و خطر گرمازدگی برای هر دو ایستگاه کمتر از 2 درصد فراوانی دادهها را به خود اختصاص داده اند. فراموش نگردد که در رشت 6/41 درصد از دادهها در محدوده آسایش واقع گردیده اند که در صورت تأمین نیاز تابشی بادی و رطوبتی- بادی 54/08 درصد از دوره مطالعاتی پتانسیل ورود به محدوده آسایش را داشته که این رقم برای بابلسر 69/75 درصد محاسبه شده است. نکته جالب توجه دیگر برای تفاوت دو ایستگاه رشت و بابلسر در تمرکز روزهای آسایش در زون آسایش است. در بابلسر این روزها به انتهایی ترین قسمت شرقی زون تمایل داشته بطوری که غالب رکوردهای آسایش بیش از 65 درصد رطوبت داشته اند ولی این وضعیت در رشت به صورتی است که غالب روزهای آسایش در دو سوم نیمه شرقی زون و با آستانه رطوبتی 55 درصد به باال پراکنده شده اند. از تفاوتهای دیگر بین بابلسر و رشت بندرت رخداد روزهای آسایش با رطوبت کمتر از 50 درصد برای رشت بوده که در بابلسر هیچ تجربهای از این شرایط دیده نمی شود )نگاره 3(. در همین جا از ایستگاه ماکو بعنوان دیگر نماینده ایستگاههای شمالغرب کشور میتوان نام برد که با 20/72 درصد از ایام واقع در منطقه آسایش الگوی متفاوتی نسبت به دو ایستگاه رشت و بابلسر تجربه نموده است. در ماکو سرمازدگی و یخ زدگی به تنهایی 41/22 درصد از عوامل بازدارنده آسایش را شامل شده اند که در صورت تأمین نیاز تابشی در حدود 36/51 درصد از روزهای مطالعاتی پتانسیل ورود به پهنه آسایش بیوکلیمایی را دارند. برای ایستگاههای مرکزی ایران شیراز 22/35 و طبس 15/95 درصد از روزها در پهنه آسایش واقع شده اند. نکته قابل تأمل اینکه برای شیراز عامل سرمازدگی با 16/45 درصد و در طبس یخ زدگی و سرمازدگی به ترتیب به میزان 12/83 و 9/21 بعنوان عمده عوامل محدود کننده ی رخداد شرایط آسایش بیوکلیمایی میباشند. همچنین تابش بعنوان مهترین مؤلفه جهت تأمین شرایط آسایش اقلیمی برای روزهای خارج از پهنه آسایش این دو ایستگاه تلقی میگردد. ناگفته نماند که بر اساس دیاگرام اولگی پراکنش غالب روزهای همراه با آسایش برای هر دو ایستگاه به نیمه غربی زون اختصاص یافته بطوری که غالب این روزها دارای رطوبت نسبی کمتر از 50 و یا 40 درصد هستند. علی رغم این موضوع همانگونه که در نگاره 2 دیده میشود تمرکز دادههای شیراز در نیمه غربی کمی بیش تر از ایستگاه طبس میباشد )نگاره 3(. در ادامه میتوان به شرایط بیوکلیمایی ایستگاه سنندج بعنوان نماینده ایستگاههای غرب اشاره نمود. برای سنندج 22/33 درصد از دادههای مطالعاتی در پهنه آسایش دمایی واقع شده اند. در این ایستگاه در صورت تأمین نیاز تابشی شرایط بالقوه برای ورود 35/35 درصد از روزهای مطالعاتی دیگر نیز به منطقه آسایش مهیا میگردد. به هرحال به غیر از سرمازدگی عامل یخزدگی نیز بعنوان مهمترین مؤلفه بازدارنده شناخته میشود که مجموعا تأثیر این دو باعث شده است که 34/58 درصد از روزهای مطالعاتی با عدم آسایش همراه باشند. جدای از مؤلفه تابش تأمین نیاز

10 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) دوره 27 شماره 105 بهار 97 Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 136 جدول 1 : درصد فراوانی محدودههای زیست اقلیمی ایستگاههای شاخص بر مبنای دیاگرام اولگی ایستگاه آسايش نياز تابشي نياز بادي نياز بادي-رطوبتي مازاد رطوبت نسبي کمبود رطوبت نسبي سرمازدگي يخزدگي خشکي شديد خطر رمازدگي گرمازدگي شديد نياز رطوبتي مجموع 5/0 0/0 0/۰ 0/21 2/80 20/94 0/46 0/13 16/23 0/65 ۳۲ تهران 21/54 16/07 0/15 0/26 1/70 12/83 9/21 0/52 0/17 14/16 0/27 27/7 طبس 15/95 0/08 0/03 0/۰ ۰/0 18/05 23/2 0/23 0/30 0/77 0/1 36/51 ماکو 20/72 16/07 0/54 2/15 13/5 0/05 1/14 0/23 1/57 10/47 3/19 32/43 اهواز 18/67 0/0 0/0 1/14 0/03 0/07 9/23 0/60 16/35 1/20 30/59 37/96 بابلسر 2/83 0/0 0/0 17/72 1/91 0/13 0/82 0/05 1/31 1/16 30/48 30/98 بوشهر 15/42 0/0 0/0 33/22 1/27 0/15 0/36 0/19 2/16 1/04 30/78 8/12 جاسک 22/73 0/01 0/0 0/41 0/01 0/79 14/65 0/60 23/03 0/91 23/03 30/14 رشت 6/41 1/34 0/01 0/02 0/02 7/83 26/75 0/33 0/15 5/70 0/17 35/35 سندج 22/33 4/74 0/04 0/16 0/11 0/92 16/45 0/38 0/72 14/38 0/44 39/29 شیراز 22/35 بادی-رطوبتی نیز میتواند بعنوان دومین مؤلفه تأثیرگذار در جهت فراهم نمودن شرایط آسایش بیوکلیمایی برای کمتر از 6 درصد از دادهها ایفای نقش نماید. شایان ذکر است که در دیاگرام اولگی نحوه توزیع روزهای آسایش شهر سنندج به نوعی میباشد که غالب این روزها در نیمه غربی پهنه آسایش و با آستانه رطوبت نسبی کمتر از 45 درصد توزیع گردیده اند )نگاره 3(. در آخر میتوان نتایج مربوط به ایستگاه تهران را ارائه نمود. در این ایستگاه 21/54 درصد از کل سری زمانی درون محدوده آسایش واقع گردیده است. در تهران رخدادهای سرمازدگی با 20/95 درصد مهمترین مانع آسایش شناسایی شده که بعد از آن یخ زدگی با 2/80 درصد در جایگاه دوم رتبهبندی میشود. از طرفی در صورت دسترسی به تابش مورد نیاز برای گرمایش حدود 32 درصد و نیاز بادی- رطوبتی برای خنک کنندگی به میزان 16/23 درصد از روزهای مطالعاتی بطور بالقوه شرایط ورود به پهنه آسایش اقلیمی را دارند. شایان ذکر است که نحوه پراکنش روزهای آسایش تهران در دیاگرام اولگی تقریبا به شهرهای طبس شیراز و سنندج شباهت دارد )نگاره 3(. بازنگری در تعیین دماهای پایه جهت محاسبه HDD و CDD همانگونه که پیش تر بیان گردید هدف اصلی از انجام تحقیق حاضر بازنگری در آستانههای آسایش دمایی به منظور محاسبه HDD و CDD برای مناطق مختلف اقلیمی ایران میباشد. بنابراین با توجه به فرمول 1 سه آستانه دمایی بر مبنای روزهای واقع در پهنه آسایش ارائه گردید. در جدول شماره )2( دامنه دمایی محدوده آسایش بر اساس 20 درصد دادههای مرکزی یا به عبارتی صدک 40 تا 60 درصد به همراه آستانه صدک 25 تا 75 درصد که نماینده فراوانی غالب 50 درصدی دادههای مرکزی بوده و همچنین دامنه صدک 10 تا 90 درصد ارائه شده است. الزم به توضیح میباشد که جهت خالصهسازی از اصطالحات صدک P50 P20 و P80 که نماینده آستانههای فوقالذکر میباشد

11 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق... / 137 نگاره 3: پراکنش شرایط بیوکلیمایی روزانه ایستگاههای منتخب برای سالهای 1950 تا 2010

12 97 بهار 105 شماره دوره 27 ) ( جغرافيايي اطالعات پژوهشي - علمی فصلنامه Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 138 میگردد مالحظه اجمالی نگاهی با ابتدا است. شده استفاده آستانهی پهنای میشود محدودتر صدکها دامنه چه هر که نشان تحقیق این یافتههای میشود. کمتر نیز دمایی آسایش مرکزی دادههای درصدی 20 فراوانی مبنای بر که میدهند CDD و HDD محاسبه جهت دمایی آستانههای پایینترین به متعلق سلسیوس درجه 21/50 و 21 میزان به ترتیب به درجه 25/15 و 23/55 مقدار به آن باالترین و بابلسر ایستگاه بر چه اگر ادامه در است. شده محاسبه شیراز برای سلسیوس پایه دمای حداقل مرکزی دادههای درصد 50 صدک مبنای برای سلسیوس درجه 20/5 میزان به HDD محاسبه جهت دمای ترین پایین P80 به توجه با ولی شده محاسبه بابلسر به بابلسر و بوشهر رشت ایستگاههای در مشترک بطور پایه با آنکه حال است. شده شناسایی سلسیوس درجه 20 میزان به CDD محاسبه جهت پایه دمای بیشینه P 50 گرفتن نظر در که گردیده شناسایی شیراز برای سلسیوس درجه 26/3 میزان درجه 27/3 عدد پایه دمای باالترین P 80 لحاظ صورت در و اهواز شیراز شهرهای برای مقدار این که است سلسیوس است. شده استخراج مشترک بصورت تهران تحقیق از بخش این نتایج شده ذکر یافتههای بر عالوه و فارس خلیج حاشیه ایستگاههای برای که میدهد نشان دامنه هم شرق به غربی سواحل از حرکت با عمان دریای CDD و HDD محاسبه مبنای دمای اینکه هم و دمایی آسایش پایه دمای باالترین و پهنا بیشینه آنکه منظور مییابد. کاهش که است جاسک مختص آن کمترین و بوده اهواز برای اهواز تأثیرپذیری بواسطه این گردید بیان قبال که همانگونه دریا و خشکی پهنه از متأثر هوایی و آب سامانه نوع دو از و آب تأثیرپذیری غالب دیگر ایستگاه دو در که میباشد بعنوان است. عمان دریای و فارس خلیج آبی پهنه از هوایی دمای مرکزی دادههای فراوانی درصد 50 مبنای بر نمونه بوده سلسیوس درجه 26 و 22 اهواز CDD و HDD پایه سلسیوس درجه 23/9 و 21/2 جاسک برای آستانه این که اساس بر میانگین بطور نیز ایران شمالی سواحل در است. محاسبه دمایی آسایش دامنه مطالعه مورد آستانه سه هر کمتر درجه یک تقریبا رشت با مقایسه در بابلسر برای شده مورد روز درجه- محاسبه برای پایه دمای همچنین است بابلسر برای را تری پایین مقادیر گرمایشی و سرمایشی نیاز ماکو در این رغم علی میدهد. نشان رشت با مقایسه در و HDD پایه دمای اینکه هم و دمایی آسایش دامنه هم و رشت ایستگاه دو با قیاس در را بزرگتری عدد CDD مرکزی ایستگاههای نتایج واسنجی در میدهد. نشان بابلسر پهنای و دامنه در مالحظهای قابل اختالف که میشود دیده ندارد وجود طبس و شیراز شهر دو دمایی آسایش محدوده شیراز برای CDD و HDD محاسبه مبنای دمای که چند هر دمای لحاظ از نیز تهران شهر است. طبس از تر بیش اندکی و داشته طبس و شیراز شبیه الگویی دمایی آسایش مبنای آسایش دامنه که است حقیقت این مؤید تحقیق یافتههای تشابه بیشترین سنندج در CDD و HDD پایه دمای و دمایی نشان خروجیها که همانگونه بنابراین دارد. طبس با را این در شده ارائه پیشنهادی روش از گیری بهره با میدهند در واقع ایستگاههای برای حتی که میگردد مشاهده مقاله و آب الگوی دارای بعضا که یکسان جغرافیای محدوده یک پایه دمای در تفاوتهایی میباشند نیز مشابه تقریبا هوایی 2(. )جدول میباشد مشاهده قابل آنها دمایی آسایش دامنه و موردنیازایستگاههایمطالعاتی وCDD پایشمقادیرHDD به و پایه دماهای تعیین از بعد تحقیق از بخش این در با حال نظر مورد دمایی آسایش دمایی آستانههای عبارتی میانگین 2010 تا 1950 سالهای روزانه دادههای از استفاده ایستگاههای سرمایش و گرمایش روز درجه- ماهانه گردیدند. ارائه )5( نگاره قالب در نتایج و محاسبه منتخب پایه دمای هر برای میشود دیده 4 نگاره در که همانطوری از ابتدا در است. شده ارائه CDD و HDD مقادیر پیشنهادی ایستگاههای CDD و HDD نیاز مورد مقادیر کلی مقایسه تقاضای ایستگاهها این غالب در که میگردد مالحظه مختلف میشود دیده 5 نگاره مبنای بر است. CDD از بیشتر HDD نیاز حداقل مطالعه مورد دمایی آستانه سه به توجه با که

13 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق... / 139 نگاره 4: میانگین ماهانه نیاز به انرژی سرمایشی و گرمایشی بر اساس سه دامنه آسایش دمایی پیشنهادی اهواز DD( 1388=P50( و بوشهر CDD( 1282=P50( در مقایسه با سایر ایستگاهها بیشینه نیاز ساالنه CDD محاسبه گردید که بعد از این سه شهر ساحلی خلیج فارس و دریای عمان دو شهر طبس CDD( 881=P50( و بابلسر CDD( 420=P50( در رتبههای بعدی نیاز به انرژی سرمایشی قرار گرفته اند. همچنین یافتهها نشان میدهند که برای دو ایستگاه ماکو) CDD 29/5=P50( و سنندج) CDD 97=P50( حداقل نیاز به انرژی سرمایشی در مقایسه با سایر ایستگاهها وجود دارد )نگاره 4(. به هرحال نتایج این تحقیق مؤید این واقعیت بوده که در میان ماههای مختلف سال برای غالب ایستگاهها ژانویه دسامبر و فوریه باالترین نیاز به HDD HDD ساالنه برای شهرهای ساحلی خلیج فارس و دریای عمان محاسبه گردیده است که بر مبنای شاخص P50 به ترتیب ایستگاههای جاسک بوشهر و اهواز با مقادیر 82/66 درجه-روز کالری 601/53 و 960/42 درجه-روز کالری کمینه نیاز گرمایشی را به خود اختصاص داده اند. حال آنکه بر مبنای سه آستانه پیشنهادی شهرهای ماکو سنندج و تهران بیشترین نیاز ساالنه به انرژی گرمایشی دارند که با توجه به شاخص P50 ماکو با 4234/58 درجه- روز کالری سنندج با 3454/12 و تهران با 2606/11 درجه- روز کالری در رتبههای اول تا سوم قرار گرفته اند. از طرف دیگر به ترتیب برای جاسک CDD( 1667=P50(

14 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) دوره 27 شماره 105 بهار 97 Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 140 را داشته و در تابستان مقدار این نیاز بشدت تنزل یافته بصورتی که در آگوست و جوالی حداقل نیاز به HDD دیده میشود )نگاره 4(. اگر به یافتههای CDD توجه گردد مشخص میشود که در ماه جوالی در بیشتر شهرها باالترین نیاز به انرژی سرمایشی وجود دارد که بعد از آن آگوست در جایگاه دوم قرار دارد. پس با توجه به ایستگاههای منتخب این نکته به وضوح مشخص است که باالترین مقادیر HDD برای فصول زمستان و پاییز بوده که این بیشینه نیاز برای CDD متعلق به تابستان و بهار است. نتیجهگیری ایران کشوری با شرایط آب و هوایی و جغرافیایی متنوع میباشد. لذا این امر باعث میشود که محدودههای آسایش دمایی برای مناطق مختلف کشور متفاوت از یکدیگر باشند و نتوان آستانه دمایی مشترکی را به منظور محاسبه CDD و HDD شهرهای مختلف آن در نظر گرفت. پس در پژوهش حاضر از 10 ایستگاه که نماینده شرایط متنوع اقلیمی و توپوگرافی ایران میباشند استفاده گردید. نگاره 5: میانگین ساالنه نیاز به انرژی سرمایشی و گرمایشی بر اساس سه دامنه آسایش دمایی پیشنهادی جدول 2 : دامنه دمایی )دمای پایه( محدوده آسایش دمایی برای و 80 درصد میانی منطقه آسایش P80 P50 P20 ردیف ایستگاهها دمای مبنای دمای مبنای دمای مبنای دمای مبنای دمای مبنای دمای مبنای CDD HDD CDD HDD CDD HDD ۲۷/۳ ۲۱/۱ ۲۶/۱ ۲۲/۵ ۲۵ ۲۳/۵ تهران ۱ ۲۷/۲ ۲۱ ۲۶ ۲۲ ۲۴/۷ ۲۳/۲ طبس ۲ ۲۷/۳ ۲۱/۲ ۲۶/۳ ۲۲/۵ ۲۵/۱۵ ۲۳/۵۵ شیراز ۳ ۲۷ ۲۱ ۲۵/۹ ۲۲ ۲۴/۷ ۲۳/۱ سنندج ۴ ۲۴/۵ ۲۰ ۲۳/۱ ۲۱ ۲۲/۵ ۲۱/۵ رشت ۵ ۲۵/۷ ۲۰/۸ ۲۴/۵ ۲۱/۷ ۲۳/۵۵ ۲۲/۵۵ ماکو ۶ ۲۵/۱ ۲۰/۵ ۲۳/۹ ۲۱/۲ ۲۲/۹ ۲۱/۹ جاسک ۷ ۲۱ ۲۰ ۲۲ ۲۱ ۲۳ ۲۲ بوشهر ۸ ۲۲/۷ ۲۰ ۲۲ ۲۰/۵ ۲۱/۵ ۲۱ بابلسر ۹ ۲۷/۳ ۲۰/۹ ۲۶ ۲۲ ۲۵ ۲۳/۲ اهواز ۱۰

15 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق... / 141 در ادامه جهت بازنگری در آستانههای آسایش دمایی مناطق مختلف اقلیمی ایران از دیاگرام اولگی استفاده شد. روال کار جهت تعیین دماهای پایه آسایش دمایی بر این اساس استوار بود که بر مبنای روش صدکها سه آستانه قراردادی انتخاب و بر مبنای آنها محدوده آسایش هر ایستگاه تعیین گردید. اما پیش از آن با توجه به اینکه بر مبنای دیاگرام اولگی 12 طبقه بیوکلیمایی قابل تفکیک بودند پس فراوانی طبقات مختلف بیوکلیمایی برای هر ایستگاه مطالعاتی محاسبه شد. یافتههای این بخش نشان دادند که شیراز و سنندج به ترتیب با 22/35 و 22/33 درصد از فراوانی روزهای واقع در پهنه آسایش در مقایسه با سایر ایستگاهها ایدهآلترین شرایط آسایش را تجربه نموده اند و بابلسر با 2/83 درصد فراوانی روزها کمترین تجربه روزهای همراه با آسایش دمایی را داشته است. در میان ایستگاههای مطالعاتی بیشترین تجربه رخداد سرمازدگی و یخ بندان متعلق به سنندج بوده و برای ایستگاههای ماکو شیراز تهران و طبس نیز مهمترین عامل بازدارنده رخداد شرایط آسایش سرمازدگی و یخزدگی است. اما جاسک و بوشهر بیشترین تجربه روزهای خطرگرمازدگی را داشتهاند که این عامل مهمترین مؤلفه بازدارنده آسایش در این دو ایستگاه است. برای اهواز اگرچه مهمترین عامل بازدارندگی آسایش تحت تأثیر خشکی شدید قرار دارد ولی در رشت و بابلسر مازاد رطوبت مهمترین عامل عدم رخداد آسایش میباشد. نتایج این تحقیق نشان دادند که دیاگرام اولگی بخوبی توانست تفاوتهای اقلیمی و بیوکلیمایی مناطق مختلف را نشان دهد. بعنوان نمونه برای شهرهای ساحلی خلیج فارس و دریای عمان نوع پراکنش دادهها بر روی دیاگرام نشان داد که خصوصیت اقلیمی و بیوکلیمایی دو شهر بوشهر و جاسک با اهواز متفاوت است. بطوری که بوشهر و جاسک با توجه به تجربه رطوبتهای باال رژیم غالب اقلیمی آنها متأثر از پهنه آبی خلیج فارس و دریای عمان بوده اما اهواز هم از بدنه آبی خلیج فارس تأثیرپذیر بوده و هم از سامانه هایی گرم و خشکی که مستقیما از خشکی عربستان عبور مینمایند. در ادامه بر اساس هدف اصلی این تحقیق آستانههای آسایش دمایی جدیدی برای تمام ایستگاههای مطالعاتی پیشنهاد گردید که یافتهها نشان دادند با توجه به صدکهای مختلف حداقل دمای پایه جهت محاسبه HDD متعلق به ایستگاه بابلسر و حداکثر دمای پایه به منظور محاسبه CDD به ایستگاه شیراز اختصاص یافته است. همچنین شایان ذکر است که حساسیت پذیری روش پیشنهادی بگونهای است که حتی برای ایستگاههای واقع در یک محدوده تقریبا مشابه جغرافیایی نیز حداقل تفاوتهایی در دامنه و دمای پایه آسایش دمایی آنها قابل مشاهده میباشد و به نوعی این میتواند اعتبار روش پیشنهادی را نشان دهد. در نهایت با استفاده از آستانهها و دماهای پایه پیشنهادی میانگین دراز مدت ماهانه و ساالنه شاخصهای HDD و CDD شهرهای مورد مطالعه محاسبه گردید. نتایج این بخش نشان دادند که در غالب ایستگاههای مطالعاتی ماههای ژانویه دسامبر و فوریه بیشینه نیاز HDD را داشته و برای ماههای جوالی و آگوست بیشنه نیاز CDD محاسبه گردید. در مجموع یافتههای پژوهش آشکار میسازند که بیشینه میانگین ساالنه نیاز به HDD و CDD به ترتیب متعلق به ماکو و جاسک است. همچنین نتایج این تحقیق مؤید این واقعیت بوده که نیاز به انرژی گرمایشی برای غالب شهرهای مطالعاتی به مراتب بیشتر از انرژی سرمایشی است. منابع و مآخذ 1. خلیلی علی. )1378(. تحلیل سه بعدی درجه - روزهای گرمایش و سرمایش در گستره ایران. تحقیقات جغرافیایی. پاییز و زمستان شماره 54 و رازجویان محمود )1376( آسایش با استفاده از معماری همساز با اقلیم انتشارات دانشگاه تهران صص ریاضی جمشید. )1356(. اقلیم و آسایش در ساختمان. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. تهران. ایران

16 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) دوره 27 شماره 105 بهار 97 Scientific - Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) Vo.27,No.105, Spring 2018 / 142 Liang, L., Lean, P.A., Muthers, S., Nascimento, S.T., Petralli, M., Vanos, J.K., Wanka, E.R., Mahillon, V., A.,2014, glossary for biometeorology, Int J Biometeorol, 58: Jeong, J.H., Kim, D. H., 2013, An Outdoor Comfort Index Framework Based on GIS for Supporting Optimal Environment, nternational Journal of Software Engineering and Its Applications, 7(6): Jiang, F., Li, X., Wei, B., Hu, R., Li, Z., 2009, Observed trends of heating and cooling degree-days in Xinjiang Province, China, Theor Appl Climatol, 97: Kasmaii, M., 1993, Climate and Architecture, Tehran Baztab Press. p Khalili, A., 1999, Three Dimensional Analysis of Heating and Cooling Degree Days in Iran, Geographical Researches, 54-55: 7-18 (in Persian). 20. Lam, J.C., Tsang, C.L., Yang, L., Li, D.H.W., 2005, Weather data analysis and design implications for different climatic zones in China. Build Environ 40: Matzarakis, A., Rutz, F., RayMan: a tool for tourism and applied climatology. Dev. Tourism Climatol. 9: McArthur, A.J., 1987, Thermal interaction between animal and microclimate: a comprehensive model. J Theor Biol, 126: Mehrabi, M., Kaabi-Nejadian,A., Khalaji Asadi, M.,2011, Providing a Heating Degree Days (HDDs) Atlas across Iran Entire Zones, World renewable energy congress 2011-Sweden, 8-13 may 2011, Linkoping. 24. Moustris, K. P., Nastos, P. T., Bartzokas, A. Larissi, I. K., Zacharia, P. T., Paliatsos, A. G., 2014, Energy consumption based on heating/cooling degree days within the urban environment of Athens, Greece,Theor Appl Climatol, /s Olgyay, V., 1967, Bioclimatic Orientation Method for Buildings, Int. J. Biometeor. 11(2): Orosa, A.J., Costa, A.M., Fernández, A.R., Roshan, Gh.R.,2014, Effect of climate change on outdoor thermal comfort in humid climates, J. Environ. Health. Sci. Eng. 12(46): کسمائی مرتضی.) 1378 ( اقلیم و معماری انتشارات بازتاب تهران صص Al- Azri, N. A., Zurigatb, H.Y., Al-Rawahia, N., 2012, Development of Bioclimatic Chart for Passive Building Design in Muscat-Oman, International Conference on Renewable Energies and Power Quality (ICREPQ 12), Santiago de Compostela (Spain), 28th to 30th March, Al- Azri, N. A., Zurigatb, H.Y., Al-Rawahia, N., 2013, Selection and Assessment of Passive Cooling Techniques for Residential Buildings in Oman Using a Bioclimatic Approach, The Journal of Engineering research,3(11) Al-Hadhrami, L.M., 2013, Comprehensive review of cooling and heating degree days characteristics over Kingdom of Saudi Arabia, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 27: Amengual, A., Homar, V., Romero, R., Ramis, C., Alonso, S., 2014, Projections for the 21st century of the climate potential for beach-based tourism in the Mediterranean, International Journal of Climatology, 34(13): Armstrong, B.K.,1994, Stratospheric ozone and health. Int J Epidemiol 23: Blazejczyk, K., Epstein, Y., Jendritzky, G., Staiger, H., Tinz, B.,2012, Comparison of UTCI to selected thermal indices, Int J Biometeorol (2012) 56: Cvitan, L., Jurković, R.S., 2015, Secular trends in monthly heating and cooling demands in Croatia, Theoretical and Applied Climatology, DOI / s Dombayc, Ö., 2009, Degree-days maps of Turkey for various base temperatures, Energy, 34(11): Ghanghermeh, A.A., Roshan, Gh.R., Orosa, A.J., Calvo-Rolle, J.L., Costa, A. M., 2013, New Climatic Indicators for Improving Urban Sprawl: A Case Study of Tehran City, Entropy, 15: Givoni, B., 1976, Man, climate and Architecture, 2nd Edition, Applied science publishers, London. 15. Gosling. S.n., Bryce, E.K., Grady Dixon, P., Gabriel, K. M. A., Gosling, E.Y., Hanes, J. M., Hondula, D. M.,

17 فصلنامه علمی - پژوهشي اطالعات جغرافيايي ( ) بازنگری در تعیین دمای پایه آسایش حرارتی مناطق... / 143 change vulnerability:a global scale quantitative analysis of how grain crops are sensitive to drought. Food Security, 4: Sivak, M., 2009, Potential energy demand for cooling in the 50 largest metropolitan areas of the world: Implications for developing countries, Energy Policy, 37: Taghavi, F., 2010, Linkage between Climate Change and Extreme Events in Iran, Journal of the Earth & Space Physics. 36(2): Watson, K. labs, K.,1983, Climate Design : Energy efficient building principles and practices, MC Grow- Hill. 42. W.M.O., 1991, International Meteorological Vocabulary, W.M.O, No. 182, TP 91, P Yildiz, Z., Sosaoglu, B., 2007, Spatial distributions of heating, cooling, and industrial degree-days in Turkey,Theor. Appl. Climatol. 90: Zachariadis, T.,,2010, Forecast of electricity consumption in Cyprus up to the year 2030:The potential impact of climate change, Energy Policy, 38: Zekai, S. EN., Kadiog Lu, LU, MI., 1998, Heating degree-days for arid regions, Energy, 23(12): Papakostas, K., Kyriakis, N., 2005, Heating and cooling degree-hours for Athens and Thessaloniki, Greece Renewable Energy,12(9) : Papakostas, K., Mavromatis, T., Kyriakis, N., 2010, Impact of the ambient temperature rise on the energy consumption for heating and cooling in residential buildings of Greece, Renewable Energy, 12(9): Petralli, M., Massetti, L., Orlandini, S., 2011, Five years of thermal intra-urban monitoring in Florence (Italy) and application of climatological indices, Theor Appl Climatol, 104: Pourvahidi, P., Ozdeniz, M. B., 2013, Bioclimatic analysis of Iranian climate for energy conservation in architecture, Scientific Research and Essays, 8(1): Razjooyan, M., 1988, Comfort with Using Climate Adaptable Architecture, Tehran University, p Rellihan, S.S., 2003, Master of Architecture, design with climate: A retreat for vieques, Puerto Rico, Thesis Master of Architecture, University of Maryland. 33. Rehman, S., Al-Hadhrami, L.M., Khan, S., 2011, Annual, and seasonal trends of cooling, heating,and industrial degree-days in coastal regions of Saudi Arabia, Theor Appl Climatol, 104: Riazi, J., 1977, Climate and Comfort in Building, Center of Houses and Building Researches. Tehran, Iran. 35. Roshan, Gh.R., Mirkatouli, G., Shakoor, A., Mohammad-Nejad, V., 2010, Studying Wind Chill Index as a Climatic Index Effective on the Health of Athletes and Tourists Interested in Winter Sports, Asian J Sports Med., 1(2): Roshan, Gh.R. Orosa, J.A, Nasrabadi, T., 2012, Simulation of climate change impact on energy consumption in buildings, case study of Iran, Energy Policy, 49: Saussez, S., Michel, O., 2006, High incidence of sensitization to ornamental plants in allergic rhinitis, Allergy 61: Simelton, E., Fraser, E.D.G., Termansen, M., Benton, T.G., Gosling, S.N., South, A., Arnell, N.W., Challinor, A.J., Dougill, A.J., Forster, P.M.,2012, The socioeconomics of food crop production and climate

18