Η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ Διπλωματική Εργασία με θέμα: Η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων Διδάσκοντες Καθηγητές: Ουρανία Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Καθηγήτρια Σταματία Κορδή Αντωνοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νικόλαος Ελευθεριάδης, Λέκτορας Επιμέλεια: Σωτηροπούλου Ελένη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Γενικά Ιστορική επισκόπηση Η έννοια της ασφάλισης και τα ουσιώδη στοιχεία της... 3 Ι) Ο κίνδυνος...4 ΙΙ) Η κοινωνία κινδύνων... 5 ΙΙΙ) Η ομοιότητα κινδύνων...5 ΙV) Η ασφαλιστική κάλυψη...6 V) Ο ανταποδοτικός χαρακτήρας...6 VI) Η αξίωση...6 VII) Η αυτονομία Διακρίσεις της ασφάλισης...7 Ι) Ιδιωτική και Κοινωνική ασφάλιση...7 ΙΙ) Χερσαία, Θαλάσσια και Αεροπορική ασφάλιση...9 ΙΙΙ) Ασφάλιση περιουσιακών και προσωπικών κινδύνων...10 ΙV) Ασφάλιση ζημίας και ποσού Ασφάλιση ζημίας Ασφάλιση ποσού...12 ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'- Η ασφάλιση χερσαίας μεταφοράς πραγμάτων 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Έννοια της ασφάλισης μεταφοράς πραγμάτων Βασικά χαρακτηριστικά της ασφαλιστικής σύμβασης Νομοθετικό πλαίσιο Τα πρόσωπα στην ασφάλιση μεταφοράς Η σύναψη της ασφάλισης μεταφοράς Λειτουργία της ασφάλισης μεταφοράς -Υποχρεώσεις και δικαιώματα των μερών...22 α. Εισαγωγικά...22 β. Υποχρεώσεις του λήπτη της ασφάλισης ) Η υποχρέωση καταβολής του ασφαλίστρου ) Η τήρηση των ασφαλιστικών βαρών...25 i)το καθήκον της προσυμβατικής δήλωσης του κινδύνου (άρθρο 3 του ΑσφΝ)...26 ii)το καθήκον μη μεταβολής του κινδύνου...29 iii) Το καθήκον αποφυγής ή μείωσης της ζημία...31 iv) Το καθήκον ειδοποίησης του ασφαλιστή για

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ την πραγματοποίηση της ασφαλιστικής περίπτωσης...31 γ. Υποχρεώσεις του ασφαλιστή...32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β -Αρχές που διέπουν την ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων 1. Αρχή απαγόρευσης του πλουτισμού-αποζημιωτική αρχή Το ασφαλιστικό συμφέρον...36 α. Γενικά...36 β. Ειδικά το ασφαλιστικό συμφέρον στην ασφάλιση. μεταφοράς πραγμάτων...39 i)ο αποστολέας ή ο παραλήπτης...40 ii) Ο μεταφορέας...46 iii)ο παραγγελιοδόχος μεταφοράς Η ασφαλιστική αξία...51 α. Γενικά...51 β. Η ασφαλιστική αξία στην ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων...52 γ. Λειτουργία της ασφαλιστικής αξίας(-σχέση ασφαλιστικής αξίας και ασφαλιστικού ποσού.) Ασφαλιστική υποκατάσταση...57 α. Έννοια και περιεχόμενο...57 β. Νομική φύση της ασφαλιστικής υποκατάστασης...58 γ. Προϋποθέσεις...59 δ. Αποτελέσματα της ασφαλιστικής υποκατάστασης Η αρχή της καθολικότητας...65 α. Γενικά...65 β. Λειτουργία της αρχής της καθολικότητας...66 γ. Ενδοτικός χαρακτήρας της αρχής της καθολικότητας...68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'-Ασφαλιστική κάλυψη 1. Γενικά Οι καλυπτόμενοι κίνδυνοι στην ασφάλιση μεταφοράς Μη καλυπτόμενοι κίνδυνοι...71 Ι) Υποκειμενικές εξαιρέσεις...72 ΙΙ) Αντικειμενικές εξαιρέσεις...72 α. Πολεμικοί κίδυνοι...73 β. Ζημίες προερχόμενες από τη φύση του ασφαλισμένου αντικειμένου Οι ρήτρες ασφαλιστικής κάλυψης στην πράξη...75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ' -Διάρκεια της ασφάλισης μεταφοράς πραγμάτων 1. Γενικά Ουσιαστική έναρξη και λήξη της ασφάλισης μεταφοράς...80

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι) Ασφάλιση κατά ταξίδι...81 ΙΙ) Κατά χρόνο ασφάλιση...83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε -Έκταση ευθύνης του ασφαλιστή ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ' - Το Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο της ασφάλισης μεταφοράς πραγμάτων 1. Γενικά Το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές Το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές Διεθνές Δικονομικό Δίκαιο-Αρμοδιότητα των ελληνικών δικαστηρίων...97 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ...98 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 1. Γενικά ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο κίνδυνος με την έννοια της δυνατότητας επέλευσης ορισμένης οικονομικής ανάγκης λόγω προσβολής συγκεκριμένου συμφέροντός ενός προσώπου 1 είναι απόλυτα συνυφασμένος με την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Ο κίνδυνος αυτός, ενδέχεται να απειλεί τόσο τα προσωπικά αγαθά του ατόμου, όπως τη ζωή και την υγεία του, όσο την περιουσία του αλλά και την επαγγελματική-οικονομική δράση. Η επίδραση, μάλιστα, της βιομηχανικής και τεχνολογικής εξέλιξης και ανάπτυξης στη διαμόρφωση του σύγχρονου τρόπου ζωής προσέθεσε νέες πηγές κινδύνων, με αποτέλεσμα να διευρυνθεί ακόμα περισσότερο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων αυτούς. που εκτίθενται σε Ειδικότερα ένας από τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, στον οποίο η ανάγκη προστασίας έναντι των πιθανών κινδύνων εμφανίστηκε ιδιαίτερα επιτακτική, είναι αυτός των μεταφορών. Είναι κοινός, άλλωστε, τόπος ότι οι μεταφορές προσώπων και πραγμάτων υπήρξαν μία από τις πιο παλιές ενασχολήσεις και ταυτόχρονα ρυθμιστικός παράγοντας της ζωής του ανθρώπου αφού μέσω αυτών αφενός εξυπηρετείται η ανάγκη του για επικοινωνία και αφετέρου διευκολύνονται οι συναλλαγές μεταξύ των λαών 2. Η ποικιλομορφία, όμως, των κινδύνων οι οποίοι είναι δυνατόν να εμφανιστούν κατά την πραγματοποίησή μίας μεταφοράς προσώπου ή πράγματος από τόπο σε τόπο, ειδικά όταν αυτοί βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρους, σταδιακά οδήγησε στη διαμόρφωση ενός ιδιαίτερου κλάδου της ιδιωτικής ασφάλιση. Μάλιστα, η ασφαλιστική κάλυψη αυτών έλαβε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις ενόψει της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας των μεταφορών η οποία συνέβαλε με τη σειρά της στην ταχεία διακίνηση των αγαθών στις διεθνείς αγορές αλλά και στη συνακόλουθη εξάπλωση των 3 εμπορικών συναλλαγών. 1 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, Β έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα 2008, σελ. 25, Αλ. Κιάντου-Παμπούκη, Αρχή καθολικότητας των κινδύνων, ΕπισκΕΔ Γ/2006, σελ. 609επ., ιδίως 612, Χ. Στυλιανέας, Θαλάσσιοι κίνδυνοι και ζημία εν θαλάσση, ΕλλΔνη 1992, σελ Βλ. Αλ. Κιάντου-Παμπούκη, Στοιχεία του δικαίου της χερσαίας μεταφοράς, Β έκδοση, 1989, σελ. 19 επ. 3 Βλ. Αλ. Κιάντου-Παμπούκη, ό.π., σελ

6 Στην παρούσα εισήγηση, λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το ρυθμιστικό πλαίσιο της σύμβασης ασφαλίσεως μεταφοράς με την ειδικότερη μορφή της χερσαίας ασφάλισης μεταφοράς πραγμάτων, έτσι όπως αυτή 4 ρυθμίζεται στο άρθρο 20 του ν. 2496/1997 (στο εξής ΑσφΝ). Συγκεκριμένα θα μελετήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής, τις σημαντικότερες αρχές που την διέπουν, τα πρόσωπα που συμβάλλονται συνήθως σε μία τέτοια σύμβαση, αλλά και τη γενικότερη λειτουργία αυτής από άποψης υποχρεώσεων των μερών, ασφαλιστικής κάλυψης, διάρκειας και ευθύνης του ασφαλιστή. 2. Ιστορική επισκόπηση Η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων αρχικά εμφανίσθηκε με την μορφή της θαλάσσιας ασφάλισης στα πλαίσια του θαλάσσιου εμπορίου, η οποία συνιστά και την πρώτη εμφάνιση του θεσμού της ασφάλισης γενικότερα 5. Αρχικά, ψήγματα ασφαλίσεως ως μορφή κοινωνίας κινδύνου συναντούνται στους θεσμούς του ναυτικού δανείου και της κοινής αβαρίας, οι οποίοι αποτελούν και τις πιο παλιές μορφές κοινωνίας κινδύνου. Η εμφάνιση του ναυτικού δανείου τοποθετείται αρχικά στην αρχαία Ινδία και κατά τον 7ο αιώνα π.χ. στο Ταλμούδ της Ιερουσαλήμ και της Βαβυλώνας ενώ αργότερα στα τέλη του 4ου αιώνα π.χ. η έννοια του ναυτικού 6 δανείου κάνει την εμφάνισή της στον ελληνικό χώρο και στο ρωμαϊκό δίκαιο. Βασικό χαρακτηριστικό του θεσμού αυτού ήταν το ότι ο οφειλέτης, ο οποίος επιχειρούσε υπερπόντια ναυτική επιχείρηση, δεν ήταν υποχρεωμένος να επιστρέψει το ποσό του δανείου στον αντισυμβαλλόμενό του σε περίπτωση ναυαγίου ή απώλειας του πλοίου ή του φορτίου αν το δάνειο αφορούσε το φορτίο. Η υποχρέωση αυτή υφίστατο μόνο σε περίπτωση αίσιας άφιξης του πλοίου ή του φορτίου στο λιμάνι προορισμού και περιελάμβανε όχι μόνο το 7 κεφάλαιο αλλά και ιδιαίτερα υψηλό τόκο. 'Έτσι, με την καταβολή αυξημένου 4 Ν. 2496/1997 Ασφαλιστική σύμβαση, τροποποιήσεις της νομοθεσίας για την ιδιωτική ασφάλιση και άλλες διατάξεις. (ΦΕΚ Α 87/ ) 5 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 10 επ., Β. Κιάντος, Ασφαλιστικό δίκαιο, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005, σελ. 12, Α. Αργυριάδη, Στ.Ασφ.Δ, 2007, σελ. 4-7, Ι. Ρόκα, Ιδιωτική ασφάλιση, 10η έκδοση, 2005, σελ. 45, αρ. περιθ Βλ. Β. Κιάντος,ό.π., σελ. 12, Θαλάσσια ασφάλιση φορτίου και η απώλειά του, Χρήστος-Γιώργος Χαραλαμπόπουλος, Αρχισυντάκτης - υπεύθυνος περιοδικού ELSA Athens σελ. 1 7 Ο οποίος στην αρχαία Ελλάδα έφθανε μέχρι και το 36%. 2

7 τόκου ο δανειστής αναλάμβανε να φέρει τον κίνδυνο της απώλειας του πλοίου 8 ή του φορτίου. Η ιδέα, όμως της ασφαλίσεως αναπτύχθηκε και στον αρχαιότατο, ναυτικό θεσμό της κοινής αβαρίας, περί τον 9ο αιώνα π.χ. Η κοινή αβαρία 9 εμφανίζεται να ρυθμίζεται στο δίκαιο των Ροδίων από όπου και τον παρέλαβαν αργότερα οι Ρωμαίοι, και συνίστανται στη δημιουργία μιας αναγκαστικής κοινωνίας κινδύνου όπου η δαπάνη που δικαιολογημένα πραγματοποιούνταν με σκοπό την διατήρηση της ιδιοκτησίας του πλοίου ή του φορτίου καλύπτονταν με την συνεισφορά εκείνων που ήταν υποχρεωμένοι σε αυτή μοιράζοντας τη ζημία 10 σε περισσότερα πρόσωπα. Ο θεσμός της κοινής αβαρίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο πρόδρομος της αλληλασφάλισης δεδομένου ότι ο κίνδυνος καλύπτεται αποκλειστικά από τους μετέχοντες στην κοινωνία κινδύνου χωρίς 11 την μεσολάβηση τρίτων προσώπων. Αργότερα η έννοια της ασφάλισης ως κοινωνία κινδύνων εξελίχθηκε και έλαβε τη μορφή της θαλάσσιας ασφάλισης στις αρχές του 14ου αιώνα μ.χ. στην 12 Ιταλία όπου εμφανίσθηκε και το πρώτο θαλάσσιο ασφαλιστήριο συμβόλαιο και μέσω αυτής επεκτάθηκε και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως την Ισπανία, την Γαλλία και τη Β. Ευρώπη. Αναφορικά με τη χερσαία ασφάλιση μεταφοράς αυτή αναπτύχθηκε κατά τους νεώτερους χρόνους, και συγκεκριμένα στη Γερμανία και στη Σκανδιναβία πρωτοεμφανίσθηκε η ασφάλιση πυρός κατά τον 8ο αιώνα μ.χ. προκειμένου οι διάφορες συντεχνίες να εξασφαλιστούν από τους κινδύνους της καταστροφής των φραγμάτων και της πυρκαγιάς ενώ μόλις το 15ο αιώνα ιδρύεται και ο συνεταιρισμός πυρός Schleswing-Holstein. Τέλος, ως αεροπορική ασφάλιση η 8 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ , Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Lex Rhodia de Jactu 10 Λ.χ. Αν ο πλοίαρχος έριχνε το μέρος του φορτίου στη θάλασσα με σκοπό να σώσει το πλοίο και το υπόλοιπο φορτίο, οι ιδιοκτήτες του πλοίου και του φορτίου κάλυπταν με τις εισφορές τους το απωλεσθέν φορτίο, Βλ. Β. Κιάντος, Ασφαλιστικό δίκαιο, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005, σελ Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ , Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ ,. 12 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ

8 ασφάλιση μεταφοράς αναπτύσσεται, αρχικά στις Η.Π.Α., Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία, στις αρχές του 20ου αιώνα όπου μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο δημιουργήθηκαν ευνοϊκότερες συνθήκες για την ανάπτυξή της. 3. Η έννοια της ασφάλισης και τα ουσιώδη στοιχεία της. Η ασφάλιση ως θεσμός είναι έννοια ευρύτερη σε σχέση με αυτήν της ασφαλιστικής σύμβασης και θα πρέπει να διακρίνεται σαφώς από αυτήν καθώς είναι δυνατόν να περιλαμβάνει περισσότερες από μία ασφαλιστικές σχέσεις. Οι σχέσεις αυτές μάλιστα βασίζονται άλλοτε σε σύμβαση και άλλοτε στον ίδιο το 13 νόμο, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με την κοινωνική ασφάλιση. Έναν ορισμό τον οποίο θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε για την έννοια της ασφάλισης είναι αυτός της κοινωνίας κινδύνων που αποτελείται από άτομα τα οποία είναι εκτεθειμένα σε όμοιους κινδύνους και η οποία παρέχει στα 14 μέλη της αυτόνομη αξίωση για ασφαλιστική κάλυψη έναντι ανταλλάγματος. Αναλύοντας, λοιπόν, τον παραπάνω ορισμό συνάγεται ότι ουσιώδη στοιχεία της ασφάλισης είναι: ο κίνδυνος, η κοινωνία κινδύνων, η ομοιότητα κινδύνων, η ασφαλιστική κάλυψη, ο ανταποδοτικός χαρακτήρας, η αξίωση και η αυτονομία, στοιχεία που θα αναλυθούν αμέσως παρακάτω 15. I.Ο κίνδυνος Στα πλαίσια του ασφαλιστικού δικαίου κίνδυνος είναι η δυνατότητα επέλευσης μιας οικονομικής ανάγκης όπου ως τέτοια ορίζεται η συγκεκριμένη ζημία που υφίσταται ένα πρόσωπο από ένα γεγονός. Αυτό δεν είναι κατ' ανάγκη δυσάρεστο όπως είναι για παράδειγμα η καταστροφή ενός σπιτιού λόγω σεισμού, πυρκαγιάς ή πλημμύρας, ο θάνατος αλλά ενδέχεται να οφείλεται και σε ένα ευχάριστο γεγονός όπως είναι ο γάμος ή η γέννηση ενός παιδιού, εφόσον 13 Βλ. Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 2005, σελ.71, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 25 επ., Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 1, Α. Αργυριάδης, Στ.Ασφ.Δ. (2007) σελ. 19, Α. Κ. Καλαντζής, Το στοιχείο του κινδύνου και η προστασία του ασφαλισμένου, ΕΕμπΔ 2005, σελ. 683 επ., 14 Βλ. Κιάντος, ο.π., σελ. 2, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 29, Α. Αργυριάδης, ό.π.,σελ Βλ. Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 2005, σελ.43, αρ. περιθ. 71 επ. ο ίδιος σε Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ. 16, Α. Αργυριάδης, ό.π.,σελ.3 επ. 4

9 16 οι οικονομικές του συνέπειες δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν. Σε κάθε περίπτωση η έννοια της οικονομικής ανάγκης εξειδικεύεται κάθε φορά στην ίδια 17 τη σύμβαση. Βασικό, συνεπώς, χαρακτηριστικό της έννοιας του κινδύνου είναι η αβεβαιότητα ως προς την επέλευση ή μη της οικονομικής ανάγκης. Η 18 αβεβαιότητα αυτή δεν είναι πάντα απόλυτη και ολοκληρωτική. Έτσι, είναι δυνατόν να αφορά είτε την ίδια την οικονομική ανάγκη, αν δηλαδή θα επέλθει ή 19 όχι είτε τη χρονική στιγμή που θα πραγματοποιηθεί σε περίπτωση που είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα παρουσιαστεί οικονομική ανάγκη αλλά είναι 20 αβέβαιο το πότε ή τέλος μπορεί η αβεβαιότητα να αναφέρεται μόνο στο ύψος 21 των αποτελεσμάτων της οικονομικής ανάγκης. Σε κάθε περίπτωση αρκεί η αβεβαιότητα να είναι υποκειμενική και όχι αντικειμενική (νομιζόμενος κίνδυνος), δηλαδή πρέπει τα μέρη να μην γνωρίζουν τα σχετικά με την επέλευση 22 της οικονομικής ανάγκης (άρθρο 5 2 ΑσφΝ, 203 ΕΝ). II.Η κοινωνία κινδύνων Κοινωνία κινδύνων υφίσταται όταν πολλά πρόσωπα εκτίθενται σε ορισμένο κίνδυνο λίγοι, όμως, πλήττονται από αυτόν. Μέσω αυτής επιτυγχάνεται ο επιμερισμός των δυσάρεστων συνεπειών από την πραγματοποίηση του κινδύνου μεταξύ των μελών της κοινωνίας, δηλαδή των 16 Πχ ο γάμος της κόρης ή του γιού για τον πατέρα, η γέννηση ενός παιδιού, η επαγγελματική αναπηρία 17 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Βλ. Β. Κιάντος, ο.π., σελ. 2, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 26, Ι. Ρόκα Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ Π.χ. είναι αβέβαιο αν θα καεί το σπίτι, αν θα βυθιστεί το πλοίο, αν τρακάρω με το αυτοκίνητό μου. 20 Πχ είναι βέβαιο ότι μια μέρα όλοι θα πεθάνουμε αλλά δεν ξέρουμε το πότε. 21 Στο ύψος δηλαδή της ζημίας. Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 26, Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 2, Α. Αργυριάδης,ό.π.,σελ.20 5

10 ασφαλισμένων το οποίο, άλλωστε και επιδιώκουν όταν συμβάλλονται με τους 23 διαφόρους φορείς ασφάλισης. Η κοινωνία κινδύνων μπορεί να έχει είτε κεφαλαιουχική μορφή οπότε θα πρόκειται για ασφαλιστική επιχείρηση με τη μορφή της ανώνυμης εταιρίας ή για δημόσιες επιχειρήσεις που έχουν αποκλειστικό σκοπό τις ασφαλιστικές εργασίες ( άρθρο 2 του Ν.Δ. 400/1970) είτε συνεταιριστική μορφή η οποία συνιστά αμοιβαία ασφάλιση ή αλληλασφάλιση. Η τελευταία ασκείται, κατά το ελληνικό δίκαιο, από τους Αλληλασφαλιστικούς Συνεταιρισμούς οι οποίοι έχουν ως σκοπό την ασφάλιση των μελών τους χωρίς, όμως, την μεσολάβηση των ασφαλιστικών 24 επιχειρήσεων. III. Η ομοιότητα κινδύνων Άλλο χαρακτηριστικό της έννοιας της ασφαλίσεως είναι η ομοιότητα των κινδύνων για τους οποίους δημιουργήθηκε η κοινωνία και βάσει της οποίας γίνεται η διαίρεση των ασφαλίσεων σε κλάδους, πχ. πυρός, αστικής ευθύνης κ.λπ. και των κλάδων αντίστοιχα σε είδη. Είναι δυνατόν, όμως, με μία ασφαλιστική σύμβαση να καλύπτονται διαφορετικά είδη κινδύνων με αποτέλεσμα ο ασφαλισμένος να συμμετέχει σε περισσότερες από μία κοινωνίες 25 κινδύνων. IV. Η ασφαλιστική κάλυψη Ασφαλιστική κάλυψη είναι η κάλυψη της οικονομικής ανάγκης που δημιουργείται από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου και αποτελεί τον αυτοσκοπό της ασφάλισης δεδομένου ότι η ζημία που υφίσταται ένα πρόσωπο από την επέλευση του ασφαλισμένου κινδύνου δημιουργεί ένα 26 μειονέκτημα, μία ανάγκη η οποία τείνει να εξαλειφθεί. V. Ο ανταποδοτικός χαρακτήρας 23 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 2, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 13, Βλ. Β. Κιάντος, ο.π., σελ. 2, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 2, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ

11 Η ασφαλιστική κάλυψη η οποία παρέχεται μέσω της ασφάλισης δεν έχει χαριστικό χαρακτήρα. Ο αντισυμβαλλόμενος του ασφαλιστή προκειμένου ο τελευταίος να καλύψει τον ασφαλισμένο κίνδυνο υποχρεούται να καταβάλει το αντίτιμο, δηλαδή το ασφάλιστρο ενώ αν πρόκειται για αλληλασφαλιστικούς 27 οργανισμούς τότε καταβάλλεται η εισφορά. VI. Η αξίωση Προκειμένου η ασφάλιση να μην είναι άνευ σημασίας πρέπει η αξίωση του ενεργούντος την ασφάλιση προσώπου κατά του ασφαλιστή με περιεχόμενο την καταβολή της ασφαλιστικής παροχής να είναι δικαστικά επιδιώξιμη και όχι 28 ατελής ενοχή. Αν δεν υπήρχε η αξίωση καταβολής της ασφαλιστικής παροχής 29 τότε θα γινόταν λόγος για φιλανθρωπία ή κοινωνική πρόνοια κτλ. VII. Η αυτονομία Στα πλαίσια στης ιδιωτικής ασφάλισης η αυτονομία έχει την έννοια ότι η ασφάλιση δεν έχει παρεπόμενο χαρακτήρα σε σχέση με άλλη κύρια παροχή του υπόχρεου. Και είναι ανεξάρτητη απέναντι σε άλλες συμβατικές ή νόμιμες 30 σχέσεις ή υποχρεώσεις των μερών. Το αντίθετο συμβαίνει στην κοινωνική ασφάλιση όπου η ασφαλιστική σχέση μπορεί να είναι παρεπόμενη της εργασιακής σχέσης ή της επαγγελματικής ιδιότητας ενός ατόμου. 27 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 3, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 27, Βλ. Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Η ενοχή αυτή είναι ελλιπής καθώς το ενοχικό δικαίωμα δεν είναι εξαναγκαστό, δεν παράγει δηλαδή αξίωση και κατ' επέκταση δεν μπορεί να καταχθεί σε δίκη, όπως για παράδειγμα οι ενοχές από παίγνιο ή στοίχημα ή οι αξιώσεις που έχουν παραγραφεί. Βλ. Αστ. Κ. Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο Γενικό Μέρος Ι, Δ Αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2003 σελ. 39 επ. 29 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 3, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 28. Αντίθετη άποψη σε Β. Κιάντο, ό.π., σελ. 3 όπου υποστηρίζεται ότι δεν είναι υποχρεωτικός ο αυτόνομος χαρακτήρας της ασφάλισης και ότι, ακόμα και στην ιδιωτική ασφάλιση είναι δυνατόν να συνιστά παρεπόμενη παροχή της συμβάσεως εργασίας. 7

12 4. Διακρίσεις της ασφάλισης Η έννοια της ασφάλισης, ανάλογα με το κριτήριο που χρησιμοποιείται κάθε φορά μπορεί να διακριθεί σε διάφορες κατηγορίες. Παρακάτω θα επιχειρήσουμε μια συνοπτική ανάλυση των κυριότερων συστηματικών της 31 διακρίσεων. I. Ιδιωτική και Κοινωνική Ασφάλιση Ιδιωτική ασφάλιση 32 είναι η ασφάλιση η οποία στηρίζεται στην ιδιωτική βούληση και διέπεται κατεξοχήν από την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων με μόνες εξαιρέσεις τις περιπτώσεις που από το νόμο η ασφάλιση είναι υποχρεωτική για λόγους δημοσίου συμφέροντος όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις όπου υπάρχει υψηλός δείκτης διακινδύνευσης (πχ. υποχρεωτική 33 ασφάλιση ευθύνης από αυτοκίνητο). Στον αντίποδα της ιδιωτικής βρίσκεται η Κοινωνική ασφάλιση, η οποία ασκείται από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (φορείς κοινωνικής ασφάλισης) όπως το ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΤΑΝ κτλ. Έχει έντονο αναγκαστικό χαρακτήρα καθώς η ασφαλιστική σχέση που συνδέει τα δύο συμβαλλόμενα μέρη γεννιέται απευθείας από το νόμο ανεξάρτητα από την ιδιωτική βούληση του 31 Για παράδειγμα ανάλογα με το σκοπό της παροχής του ασφαλιστή μπορεί να γίνει διάκριση σε ασφαλίσεις με πραγματική αποζημιωτική λειτουργία και σε ασφαλίσεις με τεκμαιρόμενη αποζημιωτική λειτουργία ή με βάση το κριτήριο της μεταβολής ή μη του αντικειμένου του ασφαλιστικού συμφέροντος μπορούμε να διακρίνουμε τις ασφαλίσεις σε εκείνες στις οποίες μεταβάλλεται το αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος και σε εκείνες που δεν μεταβάλλεται. Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 21 επ. Υπάρχουν, επίσης, ακόμα ειδικότερες μορφές ασφάλισης όπως οι καταναλωτικές και οι μη καταναλωτικές ή εμπορικές ασφαλίσεις, οι προαιρετικές και οι υποχρεωτικές ασφαλίσεις οι ατομικές και οι ομαδικές ασφαλίσεις η ανάλυση των οποίων, όμως, ξεφεύγει από τα όρια της παρούσας εισήγησης. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου ό.π., σελ. 28 επ., Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ , Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 2005, σελ.83 επ., αρ. περιθ. 135 επ. ο ίδιος σε Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ Για τη διάκριση της ιδιωτικής ασφάλισης με τη στενή και την ευρεία έννοια βλ. σε Ι. Κ. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 10η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005, ας. περιθ.. 48, σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου ό.π., σελ

13 ασφαλισμένου, βασιζόμενη πάντα σε μια προϋφιστάμενη σχέση, πχ. σχέση 34 εξαρτημένης εργασίας 35. II. 36 Χερσαία, Θαλάσσια και Αεροπορική ασφάλιση Κριτήριο της διάκρισης αυτής αποτελεί το είδος του ασφαλισμένου κινδύνου. Πρόκειται για την παλαιότερη ιστορικά διάκριση, η οποία περιελάμβανε αρχικά τη διάκριση μεταξύ θαλάσσιας και χερσαίας ασφάλισης όπου η πρώτη προηγήθηκε χρονικά της δεύτερης, με την εξέλιξη όμως της 34 Σχετική είναι και η διάκριση της ασφάλισης σε προαιρετική και υποχρεωτική όπου η μεν πρώτη στηρίζεται στην ιδιωτική αυτονομία καθώς τα πρόσωπα είναι ελεύθερα να καταρτίζουν συμβάσεις, εάν και όποτε το θελήσουν ενώ η δεύτερη επιβάλλεται με νόμο. Ωστόσο ο συσχετισμός αυτός δεν είναι απόλυτος δεδομένου ότι και σε κάποιες περιπτώσεις η ιδιωτική ασφάλιση επιβάλλεται από το νόμο ανεξάρτητα από την ιδιωτική πρωτοβουλία, όπως για παράδειγμα την ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα, της αστικής ευθύνης για τη ρύπανση της θάλασσας με υδρογονάνθρακες από δεξαμενόπλοια, την υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης των πλοιοκτητών, του διεθνή οδικού μεταφορέα καθώς και του εθνικού και διεθνούς αεροπορικού μεταφορέα. Βλ. αναλυτικά σε Ι. Κ. Ρόκα, ό.π., περιθ. 159, σελ. 96 επ., Β. Κιάντος, ό.π., σελ.21, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Με το ν.3029/2002 «Μεταρρύθμιση Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης» και συγκεκριμένα με τις διατάξεις των άρθρων 7 και 8 θεσπίστηκε η δυνατότητα σύστασης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ). Πρόκειται για ένα πρωτοποριακό θεσμικό πλαίσιο για τα Ελληνικά δεδομένα, που ανοίγει νέες προοπτικές για το μέλλον των επικουρικών συντάξεων στην Ελλάδα. Ειδικότερα, παρέχεται η δυνατότητα σύστασης ταμείων επαγγελματικής ασφάλισης, τα οποία θα είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα και θα τελούν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων και τον έλεγχο της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής (παρ. 1 άρθρου 7). Σκοπός των επαγγελματικών ταμείων ασφάλισης θα είναι η χορήγηση στους δικαιούχους επαγγελματικής ασφαλιστικής προστασίας πέραν της παρεχόμενης από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση για έναν ή περισσότερους ασφαλιστικούς κινδύνους (γήρας, αναπηρία, θάνατος, επαγγελματικό ατύχημα, ασθένεια κ.α.) με την καταβολή παροχών (περιοδικών ή εφάπαξ) σε είδος ή σε χρήμα (παρ. 2 άρθρου 7). Τα ΤΕΑ στο μέτρο που λειτουργούν ως φορείς συμπληρωματικής κοινωνικής ασφάλισης λειτουργούν παράλληλα με τη κύρια και την επικουρική ασφάλιση. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η ασφάλιση που παρέχεται μέσω των Τ.Ε.Α. συνδυάζει την ιδιωτική με την κοινωνική ασφάλιση δεδομένου ότι τα προγράμματα παροχών φέρουν χαρακτηριστικά κοινωνικής ασφάλισης, ο φορέας όμως που τα λειτουργεί ή τα διαχειρίζεται έιναι ιδιωτικός Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 29 επ., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ. 32, αρ. περιθ Βλ. Β. Κιάντος, ο.π., σελ. 22, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 31 επ., Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ , Ι. Ρόκα, ό.π., σελ.94, αρ. περιθ

14 τεχνολογίας δημιουργήθηκε και ένας νέος κλάδος ασφάλισης αυτός της αεροπορικής. Έτσι: Χερσαία ασφάλιση είναι κάθε ασφάλιση στην οποία οι ασφαλιζόμενοι κίνδυνοι βρίσκονται στην ξηρά, είναι δηλαδή χερσαίοι και ρυθμίζονται από τις διατάξεις των άρθρων 1-33 ΑσφΝ και τον ΚΝ 489/1976 για την υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα. Θαλάσσια ασφάλιση είναι κάθε ασφάλιση όταν οι ασφαλιζόμενοι κίνδυνοι είναι θαλάσσιοι. Ρυθμίζεται από τον ΚΙΝΔ στις διατάξεις των άρθρων 259 επ. και αναφέρεται κυρίως σε θαλάσσιους κινδύνους που αφορούν το πλοίο, το φορτίο και το ναύλο. Αεροπορική ασφάλιση είναι κάθε ασφάλιση η οποία αφορά αεροπορικούς κινδύνους στους οποίους εκτίθεται το αεροσκάφος και τα μεταφερόμενα πράγματα. Σε αυτούς περιλαμβάνεται το ελπιζόμενο κέρδος καθώς και η αστική ευθύνη του αεροπορικού μεταφορέα η ασφάλιση της οποίας προβλέπεται ως υποχρεωτική (άρθρο 13 ΚΑΔ) ενώ η αεροπορική ασφάλιση ρυθμίζεται ειδικότερα στα άρθρα του Κώδικα Αεροπορικού Δικαίου. Στη χερσαία ασφάλιση ισχύει το σύστημα της ειδικότητας των ασφαλισμένων κινδύνων, δηλαδή ασφαλίζονται μόνο οι ειδικά ορισμένοι κίνδυνοι (αρθρ. 1 2 ΑσφΝ) με εξαίρεση τη χερσαία ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων στην οποία ισχύει το σύστημα της καθολικότητας των ασφαλισμένων κινδύνων (αρθρ ΑσφΝ) και η οποία αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας εργασίας. Αντίθετα, στη θαλάσσια και την αεροπορική ασφάλιση ισχύει το σύστημα της καθολικότητας των ασφαλισμένων κινδύνων, σύμφωνα με το οποίο ασφαλίζονται όλοι οι κίνδυνοι που μπορεί να συμβούν σε ένα θαλάσσιο ή αεροπορικό ταξίδι. Δεν αποκλείεται, όμως, να ισχύσουν ταυτόχρονα και οι δύο πιο πάνω αρχές ειδικά στην περίπτωση που μία ασφάλιση είναι μικτή με την έννοια ότι μπορεί είναι τόσο χερσαία όσο και θαλάσσια εφόσον οι κίνδυνοι που ενδέχεται να προκύψουν σε ένα ταξίδι είναι συγχρόνως χερσαίοι και θαλάσσιοι. Σε μία τέτοια περίπτωση θα ισχύσει διαζευκτικά η μία ή η άλλη αρχή ανάλογα με το τμήμα 37 του ταξιδίου κατά το οποίο πραγματοποιήθηκε ο ασφαλισμένος κίνδυνος. 37 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 22 και 30. Βλ. επίσης, Α. Κιάντου-Παμπούκη, Συνδυασμένη μεταφορά εμπορευμάτων, Επισκ ΕΔ 2001, σελ. 585 επ., ιδίως 595, Ε. Γκολογκίνα-Οικονόμου, Ζητήματα από τη διεθνή συνδυασμένη μεταφορά πραγμάτων, ΕπισκΕΔ 2001, σελ. 600, ιδίως 606 επ., Γ.Ι. Ζέκος, Σύμβαση μεταφοράς και η ευθύνη του μεταφορέα κατά το ελληνικό δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2002, σελ. 191 επ. 10

15 III. Ασφάλιση προσωπικών και περιουσιακών κινδύνων Μια ακόμα διάκριση με κριτήριο το είδος του ασφαλιζόμενου κινδύνου είναι αυτή σε ασφάλιση προσωπικών και σε ασφάλιση περιουσιακών ή μη προσωπικών κινδύνων. Προσωπικοί κίνδυνοι είναι αυτοί που αναφέρονται στη ανθρώπινη ζωή και προσωπικότητα και στα γεγονότα ή καταστάσεις σχετικά με αυτή, πχ. κίνδυνος θανάτου, επιβίωσης, ασθένειας, αναπηρίας, ενηλικίωσης, γάμου, γέννησης κτλ. Οι παραπάνω κίνδυνοι καλύπτονται από αντίστοιχες ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων πχ. ασφάλιση ζωής, ασφάλιση ασθενείας κτλ οι οποίες ρυθμίζονται στα άρθρα ΑσφΝ. Περιουσιακοί ή μη προσωπικοί κίνδυνοι είναι οι κίνδυνοι που απειλούν την εν γένει περιουσία του ασφαλισμένου, τόσο δηλαδή τα ενεργητικά στοιχεία της περιουσίας του, πχ. κίνδυνος κλοπής ή πυρκαγιάς ενός αυτοκινήτου, όσο και τα παθητικά αυτής, π.χ. κίνδυνος ευθύνης από αυτοκινητικό ατύχημα, κίνδυνος επαγγελματικής αστικής ευθύνης κτλ.38. IV. Ασφάλιση ζημίας και ποσού Μία από τις σημαντικότερες διακρίσεις της έννοιας της ασφάλισης είναι αυτή σε ασφάλιση ζημίας και σε ασφάλιση ποσού ανάλογα με το αν η 39 ασφαλιστική κάλυψη είναι συγκεκριμένη ή αφηρημένη. 1.Ασφάλιση ζημίας Στην ασφάλιση ζημιών η ασφαλιστική κάλυψη είναι συγκεκριμένη καθώς αποσκοπεί στην αποκατάσταση της συγκεκριμένης εκείνης ζημίας που προκλήθηκε από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου 40. Η αποζημίωση, δηλαδή, που καταβάλει ο ασφαλιστής καλύπτει κατά ανώτατο όριο το ύψος της ζημίας που πράγματι προκλήθηκε ανεξάρτητα από την 38 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 23. Με βάση τη δομή του ΑσφΝ τα αρθρ ΑσφΝ αναφέρονται σε όλα τα είδη ασφαλίσεων προσωπικών και περιουσιακών κινδύνων, τα άρθρα ΑσφΝ στις ασφαλίσεις ζημίας-περιουσιακών κινδύνων, τα αρθρ ΑσφΝ στα είδη περιουσιακών κινδύνων και τα αρθρ ΑσφΝ στις γενικές διατάξεις και τα είδη ασφαλίσεων προσωπικών κινδύνων. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ , Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ , Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου ό.π., σελ. 33 επ., Ι.Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 2005, σελ.83, αρ. περιθ. 135, Α. Αργυριάδης, ό.π.,σελ Για την έννοια της ζημίας βλ. σε Β.Κιάντος, ό.π., σελ. 169, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 201 επ. 11

16 41 συνολική αξία του αντικειμένου του ασφαλιστικού συμφέροντος. Ως ασφάλιση ζημίας μπορεί να θεωρηθεί οποιαδήποτε ασφάλιση είτε πρόκειται για ασφάλιση περιουσιακών κινδύνων (συνήθως) πχ. ασφάλιση πυρκαγιάς, είτε για ασφάλιση προσωπικών κινδύνων πχ. ασφάλιση ατυχήματος. Με δεδομένο ότι η περιουσία κάθε ατόμου περιλαμβάνει τόσο ενεργητικά όσο και παθητικά στοιχεία και η αποκατάσταση της ζημίας γίνεται για κάθε επιμέρους στοιχείο ενεργητικού ή παθητικού της περιούσιας το οποίο και ασφαλίζεται χωριστά, η ασφάλιση ζημίας διακρίνεται περαιτέρω σε ασφάλιση ζημίας ενεργητικού και σε ασφάλιση ζημίας παθητικού. Η ασφάλιση ενεργητικού αναφέρεται στα ενεργητικά στοιχεία της περιουσίας του ασφαλισμένου τα οποία είναι κυρίως κινητά ή ακίνητα πράγματα, απαιτήσεις και άλλα περιουσιακά δικαιώματα, ακόμα και ελπίδες κέρδους. Σε μια όμως ασφάλιση ενεργητικού κατά κυριολεξία δεν ασφαλίζεται το αγαθό αυτό καθαυτό αλλά η σχέση του ασφαλισμένου με το αγαθό αυτό, η οποία ονομάζεται ασφαλιστικό συμφέρον (αρθρ ΑσφΝ, 259 ΚΙΝΔ, ΚΑΔ αντίστοιχα). Συνεπώς, στην ασφάλιση ενεργητικού, ως ασφαλιστικό συμφέρον ορίζουμε την σχέση ενός ατόμου προς ένα αγαθό η οποία έχει κατ' ανάγκη οικονομικό χαρακτήρα και ως ασφαλιστική ζημία την ολική ή μερική καταστροφή του αγαθού, δηλαδή τη βλάβη ή την απώλεια αγαθών, απαιτήσεων και κερδών. Από την άλλη πλευρά η ασφάλιση παθητικού αφορά τα παθητικά στοιχεία της περιουσίας του ασφαλισμένου, ήτοι τις οφειλές του ασφαλισμένου έναντι τρίτων που μπορεί να προέρχονται από νόμο πχ. ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα, από σύμβαση ή από πραγματικές καταστάσεις που απαιτούν καταβολή δαπανών ή προκαλούν απώλεια στην περιουσία του 43 ασφαλισμένου, όπως για παράδειγμα ασφάλιση νομικής προστασίας κτλ. 44 Κατά την κρατούσα άποψη στην ασφάλιση παθητικού η έννοια του ασφαλιστικού συμφέροντος είναι άγνωστη ενώ η προστασία που παρέχεται 41 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 24., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ.88, αρ. περιθ. 146, Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Βλ. παρακάτω για την έννοια του ασφαλιστικού συμφέροντος, Κεφάλαιο Β' 2, σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ , Ι.Ρόκα, ό.π., σελ., αρ. περιθ. 146, Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 35 και 206, Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ. 28 και

17 στον ασφαλισμένο αφορά στον κίνδυνο της δημιουργίας παθητικών στοιχείων στην περιουσία του ασφαλισμένου ή της αύξησης των ήδη υπαρχόντων. Αυτό οφείλεται στο ότι στην ασφάλιση παθητικού δεν προσδιορίζεται επακριβώς το αγαθό το οποίο αποτελεί και το αντικείμενο του ασφαλισμένου συμφέροντος καθώς ως τέτοιο αναφέρεται η ευθύνη του ασφαλισμένου η οποία, όμως, δεν είναι ορισμένη κατά την κατάρτιση της ασφαλιστικής συμβάσεως. Υποστηρίζεται, βέβαια, και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία στις ασφαλίσεις παθητικού, αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος είναι 45 ολόκληρη η περιουσία του ασφαλισμένου. 2. Ασφάλιση ποσού Στην ασφάλιση ποσού (αρθρ. 1 1 και 27 1 ΑσφΝ) η ασφαλιστική κάλυψη έχει αφηρημένη μορφή, καθώς δεν υπάρχει εξάρτηση μεταξύ της χρηματικής 46 παροχής του ασφαλιστή και της οικονομικής ανάγκης που δημιουργείται. Το ασφάλισμα αποτελεί ένα αφηρημένο ποσό που θα καταβάλει ο ασφαλιστής στην περίπτωση επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου, το ύψος του οποίου εξαρτάται αποκλειστικά από τη συμφωνία των μερών κατά την υπογραφή της ασφαλιστικής σύμβασης και καταβάλλεται ανεξάρτητα από το αν προκλήθηκε ή όχι πραγματική ζημία στον ασφαλισμένο. Αυτό οφείλεται στο ότι αξία του αγαθού που ασφαλίζεται συνήθως δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα για αυτό και η ασφάλιση ποσού δεν έχει αποζημιωτικό χαρακτήρα με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σε αυτήν οι έννοιες της ασφαλιστικής ζημίας, του ασφαλιστικού συμφέροντος και της ασφαλιστικής αξίας. Κυριότερες ασφαλίσεις της κατηγορίας αυτής είναι η ασφάλιση της ζωής ιδίου ή τρίτου προσώπου κατά του κινδύνου του θανάτου και η ασφάλιση επιβίωσης (άρθρο ΑσφΝ). Στην ασφάλιση ποσού περιλαμβάνεται επίσης η ασφάλιση ατυχήματος και η ασφάλιση ασθενείας οι οποίες όμως μπορούν να εμφανισθούν και ως μικτές μορφές ασφαλίσεις, τόσο δηλαδή ως ασφαλίσεις ζημιών όσο και ως ασφαλίσεις ποσού, εφόσον καλύπτονται ταυτόχρονα που 47 καλύπτονται περιουσιακοί και προσωπικοί κίνδυνοι. 45 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ όπου υποστηρίζεται ότι ο ακριβής προσδιορισμός του αντικειμένου του ασφαλιστικού συμφέροντος θα γίνει με την πραγματοποίηση της ασφαλιστικής περιπτώσεως ή με την καταβολή της αποζημιώσεως. 46 Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 24, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ , 47 Η ασφάλιση ασθενείας ή ατυχήματος (αρθρ. 32 και 31 ΑσφΝ αντίστοιχα) μπορούν να συμφωνηθούν είτε ως ασφαλίσεις ποσού, αν συμφωνηθεί η καταβολή ενός ορισμένου ποσού 13

18 ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'- Η ασφάλιση χερσαίας μεταφοράς πραγμάτων 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. Γενικότερα η ασφάλιση μεταφοράς είναι δυνατόν να διακριθεί σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Συγκεκριμένα, ανάλογα με το είδος της μεταφοράς, ανάλογα δηλαδή με το αν αυτή λαμβάνει χώρα στην ξηρά στη θάλασσα ή στον αέρα, η ασφάλιση μεταφοράς διακρίνεται σε χερσαία, θαλάσσια και αεροπορική. Περαιτέρω η ασφάλιση μεταφοράς είναι δυνατόν να διακριθεί με βάση το αντικείμενο του ασφαλιζόμενου συμφέροντος σε ασφάλιση μεταφορικού μέσου (π.χ. αυτοκινήτου, πλοίου), ασφάλιση μεταφερόμενων πραγμάτων (φορτίου), 48 ασφάλιση ναύλου, ασφάλιση ελπιζόμενου κέρδους κ.λπ. Από τις παραπάνω μορφές ασφάλισης μεταφοράς στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε μόνο με τη χερσαία ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων η οποία περιλαμβάνει τόσο την οδική όσο και την σιδηροδρομική ασφάλιση μεταφοράς 2. Έννοια της ασφάλισης μεταφοράς πραγμάτων. Η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων ρυθμίζεται ειδικά στη διάταξη του άρθρου 20 του ΑσφΝ όπου ο νομοθέτης δεν παραθέτει συγκεκριμένο ορισμό της σύμβασης αυτής αλλά εξειδικεύει το περιεχόμενό της με τον καθορισμό του κινδύνου τον οποίο δέχεται ή ενδέχεται να αναλάβει ο ασφαλιστής σε σχέση με το αντικείμενο που χρειάζεται ασφαλιστική προστασία. Συγκεκριμένα η παρ. 1 του άρθρου 20 του ΑσφΝ ορίζει ότι η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων περιλαμβάνει τις ζημίες που προκαλούνται από όλους τους κινδύνους που δεν έχουν εξαιρεθεί, από τους οποίους απειλούνται τα πράγματα, κατά το χρονικό διάστημα από την εκ μέρους του μεταφορέα, απόκτηση του δικαιώματος διάθεσης αυτών με σκοπό την μεταφορά, μέχρι την απώλειά του εξαιτίας τερματισμού της μεταφοράς με οποιονδήποτε τρόπο. ανεξάρτητα από την οικονομική ανάγκη που θα προκληθεί, είτε ως ασφαλίσεις ζημίας, οπότε και το καταβαλλόμενο ποσό θα αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη ζημία του ασφαλισμένου ή σε ένα κατ αποκοπή ποσό που θα καταβάλλει πχ ο ασφαλιστής για επίσκεψη σε κάποιο γιατρό ή για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Βλ. Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ. 122, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ

19 Ο νομοθέτης στην παραπάνω διάταξη δεν απαριθμεί ονομαστικά τους κινδύνους έναντι των οποίων παρέχεται ασφαλιστική κάλυψη για το λόγο ότι οι κίνδυνοι που ενδέχεται να προκύψουν κατά τη διάρκεια της μεταφοράς ενός πράγματος από έναν τόπο σε έναν άλλο με οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο και αν πραγματοποιείται αυτή, (φορτηγά αυτοκίνητα, ειδικά οχήματα διακίνησης βαρέων μεταφορών, σιδηρόδρομος) είναι ιδιαίτερα αυξημένοι γεγονός που καθιστά αρκετά δυσχερή τον ακριβή προσδιορισμό αυτών. Στα πλαίσια, λοιπόν, μιας ασφάλισης μεταφοράς αυτό που επιδιώκεται είναι η όσο το δυνατόν καθολική κάλυψη του λήπτη της ασφάλισης εναντίον όλων των κινδύνων που απειλούν το ασφαλιστικό συμφέρον σε αντίθεση με τους περισσότερους κλάδους της χερσαίας ασφαλίσεως όπου ο καλυπτόμενος κίνδυνος είναι συγκεκριμένος και εξειδικεύεται ρητά κατά την κατάρτιση της σύμβασης 49. Αντικείμενο της ασφάλισης στον κλάδο των μεταφορών είναι οποιοδήποτε φορτίο το οποίο μπορεί να μεταφερθεί, κινητά δηλαδή πράγματα, είτε αυτό αφορά εμπορεύματα, οικοσκευές ή άλλα περιουσιακά στοιχεία 50. Παρά την γενική διατύπωση του νόμου, στην ασφάλιση μεταφοράς, αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος μπορούν να είναι μόνο τα πράγματα που μεταφέρονται ενώ δεν καλύπτονται οι κίνδυνοι που απειλούν το μεταφορικό 51 μέσο. Συμπερασματικά, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τον ορισμό της ασφαλιστικής σύμβασης γενικά, έτσι όπως αυτή διατυπώνεται στο άρθρο 1 παρ. 1 του ΑσφΝ 52, 49 Βλ. Αλ. Κιάντου Παμπούκη, Η αρχή της καθολικότητας των καλυπτόμενων κινδύνων στη θαλάσσια ασφάλιση, ΕπισκΕΔ Γ/2006, σελ. 609επ., Θαλάσσια ασφάλιση φορτίου και η απώλειά του, Χρήστος-Γιώργος Χαραλαμπόπουλος, Αρχισυντάκτης - υπεύθυνος περιοδικού ELSA Athens σελ Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 379, Ι.Κ. Ρόκα, Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ. 131, Γ. Ε. Βελέντζας, Το νέο δίκαιο ιδιωτικής ασφάλισης, Εκδόσεις Ιus, Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 132, Ζ. Σκουλούδης, Δίκαιο της ιδιωτικής ασφάλισης, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1995, σελ Βλ. Ι. Ι.Κ. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, Σάκκουλας, 2006, σελ.374. Επίσης βλ. Εισηγητική Έκθεση του ν. 2496/1997 υπό σημείο 10. Με το άρθρο 20 ρυθμίζεται η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων. Οι παράγραφοι 1 και 2 προσδιορίζουν τις ζημίες που περιλαμβάνει η ασφάλιση μεταφοράς και τα όρια ευθύνης του ασφαλιστή. Η ασφάλιση μεταφοράς αφορά στους κινδύνους που απειλούν τα πράγματα που μεταφέρονται και όχι τους κινδύνους που απειλούν το μεταφορικό μέσο. 52 Άρθρο 1 1 του ΑσφΝ: Με την ασφαλιστική σύμβαση η ασφαλιστική επιχείρηση (ασφαλιστής) αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει, έναντι ασφαλίστρου, στο συμβαλλόμενό της (λήπτη της ασφάλισης) ή σε τρίτον, παροχή (ασφάλισμα) σε χρήμα ή, εφόσον υπάρχει ειδική συμφωνία, 15

20 αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ασφάλισης μεταφοράς ως ειδικότερη μορφή της ιδιωτικής ασφάλισης, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την ασφάλιση μεταφοράς ως τη σύμβαση εκείνη κατά την οποία ο ασφαλιστής αναλαμβάνει, έναντι της καταβολής του συμφωνηθέντος ασφαλίστρου, να καλύψει όλους τους κινδύνους που απειλούν συγκεκριμένα αγαθά κατά τη διάρκεια της μεταφοράς τους από ένα τόπο σε έναν άλλο αποζημιώνοντας τον ασφαλισμένο για την ζημία που ενδέχεται να υποστεί από την απώλεια ή την καταστροφή 53 τους λόγω της επέλευσης των ασφαλισμένων κινδύνων. 3. Βασικά χαρακτηριστικά της ασφαλιστικής σύμβασης Με βάση τον ορισμό που επιχειρήσαμε να δώσουμε προηγουμένως για την ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων, μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως μία ενοχική, αμφοτεροβαρή σύμβαση διαρκείας 54. Είναι ενοχική καθώς και τα δύο μέρη αναλαμβάνουν υποχρέωση προς παροχή, ειδικότερα ο μεν ασφαλιστής υποχρεούται να καλύπτει τον κίνδυνο ενώ ο λήπτης της ασφάλισης να καταβάλει το συμφωνηθέν ασφάλιστρο. Παράλληλα στο μέτρο που δημιουργούνται δικαιώματα και υποχρεώσεις και για τα δύο συμβαλλόμενα μέρη είναι και αμφοτεροβαρής σύμβαση. Η ασφαλιστική σύμβαση είναι πάντοτε ασφάλιση διαρκείας δεδομένου ότι η υποχρέωση του ασφαλιστή για ανάληψη του κινδύνου διαρκεί όσο και η ασφαλιστική σύμβαση ανεξάρτητα από την πραγματοποίηση ή μη του κινδύνου με αποτέλεσμα για την εκπλήρωση της παροχής του ασφαλιστή να απαιτείται συνεχής ενέργεια από μέρος του τελευταίου. Όσον αφορά, όμως, την παροχή του λήπτη της ασφαλίσεως δεν αποκλείεται αυτή να χαρακτηριστεί και ως στιγμιαία σε περίπτωση που έχει συμφωνηθεί να καταβάλλεται το ασφάλιστρο εφάπαξ ή άλλη παροχή σε είδος, όταν επέλθει το περιστατικό από το οποίο συμφωνήθηκε να εξαρτάται η υποχρέωσή του (ασφαλιστική περίπτωση). 53 Βλ. Β. Κιάντος, Ασφαλιστικό δίκαιο, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005, σελ.10 επ., ο ίδιος σε Η θαλάσσια ασφάλιση του φορτίου, Τόμος Ι, Σάκκουλας 1972, σελ. 21 επ. όπου αναλύονται όλοι οι επιμέρους ορισμοί που έχουν διατυπωθεί για την θαλάσσια ασφάλιση φορτίου και οι οποίοι θα μπορούσαν να βρουν αναλογική εφαρμογή στη χερσαία ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων. Βλ. επίσης Marine Insurance Act του 1906 άρθρα 1, 2 παρ. 1 και 21 καθώς και Θαλάσσια ασφάλιση φορτίου και η απώλειά του, Χρήστος-Γιώργος Χαραλαμπόπουλος, Αρχισυντάκτης - υπεύθυνος περιοδικού ELSA Athens σελ Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 10 επ., Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ , Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ

21 55 και περιοδικά, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων όπου η ασφαλιστική κάλυψη αφορά συνήθως την πραγματοποίηση μίας και μόνο μεταφοράς. Η ασφαλιστική σύμβαση έχει, επίσης, έντονο προσχωρητικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, οι γενικοί ασφαλιστικοί όροι έχουν προδιατυπωθεί μονομερώς από τους ασφαλιστές προκειμένου να ενσωματωθούν κατά τρόπο ομοιόμορφο σε ακαθόριστο αριθμό ασφαλιστικών συμβάσεων, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα ο λήπτης της ασφάλισης να στερείται ως προς αυτούς τους όρους τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης κατά τη σύναψη της ασφαλιστικής σύμβασης 56. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του προσχωρητικού χαρακτήρα της ασφάλισης μεταφοράς αποτελούν οι ρήτρες ασφάλισης του Ινστιτούτου των Ασφαλιστών του Λονδίνου, γνωστοί ως Institute Cargo Clauses A, B και C οι οποίοι διέπουν τα ασφαλιστήρια των Μεταφορών και αποτελούν τους πλέον αποδεκτούς όρους ασφάλισης σε παγκόσμιο επίπεδο 57. Περαιτέρω η ασφάλιση μεταφοράς, όπως και κάθε μορφή ασφάλισης άλλωστε, είναι όσον αφορά τουλάχιστον τον ασφαλιστή πάντοτε αντικειμενικά εμπορική πράξη 58. Συγκεκριμένα το Β.Δ. της 2/ περί της αρμοδιότητας των εμποροδικείων στο άρθρο 3 αναφέρει ότι η ανάληψη κινδύνου θαλάσσιας ασφάλισης είναι εμπορική πράξη για αυτόν που την αναλαμβάνει. Αν και η διάταξη αναφέρεται μόνο στη θαλάσσια ασφάλιση, εντούτοις το κενό καλύπτεται με αναλογική εφαρμογή της διάταξης τόσο στη χερσαία όσο και στην αεροπορική ασφάλιση. Σε κάθε περίπτωση η ασφάλιση μεταφοράς είναι για τον ασφαλιστή και υποκειμενικά εμπορική πράξη εφόσον ο ασφαλιστής λειτουργώντας με την μορφή της ανώνυμης εταιρίας φέρει πάντοτε την εμπορική ιδιότητα κατά το τυπικό κριτήριο. Αναφορικά με το λήπτη της ασφάλισης το αν η ασφάλιση μεταφοράς συνιστά ή όχι εμπορική πράξη εξαρτάται από το αν ο ίδιος έχει την εμπορική ιδιότητα καθώς και από το αν συνήψε την ασφαλιστική σύμβαση στα πλαίσια 55 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 45, Αστ. Κ Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο- γενικό μέρος Ι, Δ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα 2003, σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ Βλ. οι ρήτρες αυτές αναλύονται παρακάτω, Κεφάλαιο Γ 4, σελ Βλ. Β. Κιάντος, Ασφαλιστικό δίκαιο, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005,, σελ.19 επ., ο ίδιος σε Η θαλάσσια ασφάλισις του φορτίου, Τόμος Ι, Σάκκουλας 1972, σελ.90 επ., Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 45, Αλ. Κιάντου-Παμπούκη, Στοιχεία του δικαίου της χερσαίας μεταφοράς, Β έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1989, σελ

22 της εμπορίας του. Στην πρώτη περίπτωση η ασφάλιση μεταφοράς είναι εμπορική και για τα δύο συμβαλλόμενα μέρη( αμφιμερώς εμπορική πράξη) ενώ στη δεύτερη περίπτωση θα είναι μόνο για τον ασφαλιστή (ετερομερώς εμπορική πράξη). Έτσι για παράδειγμα θα είναι αστική πράξη για το λήπτη της ασφάλισης η ασφάλιση της μεταφερόμενης με οδικό μέσο οικοσκευής εμπόρου που προορίζεται για την εξοχική του κατοικία ενώ θα είναι εμπορική η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων τα οποία εμπορεύεται και διαθέτει σε πελάτες του. Τέλος, έχοντας υπόψη τα διάφορα είδη ασφάλισης για τα οποία έγινε λόγος προηγουμένως, η ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων, ως ασφαλίζουσα κινδύνους που πλήττουν κατεξοχήν περιουσιακά αγαθά 59, εντάσσεται στις ασφαλίσεις ζημιών και ειδικότερα στις ασφαλίσεις ενεργητικού. 4. Νομοθετικό πλαίσιο Η χερσαία ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων, η οποία αφορά τόσο την οδική όσο και την σιδηροδρομική μεταφορά, ρυθμίζεται λεπτομερώς στο άρθρο 20 του ν. 2496/1997. Συγκεκριμένα στην παράγραφο 1 του άρθρου αυτού προβλέπονται οι κίνδυνοι που αναλαμβάνει ο ασφαλιστής, στις παραγράφους 2 και 3 της ως άνω διάταξης ρυθμίζεται η έκταση ευθύνης του ενώ στην παράγραφο 4 προβλέπεται η ασφαλιστική αξία βάσει της οποίας υπολογίζεται το ασφάλισμα. Στην ασφάλιση μεταφοράς, ως ειδικότερη περίπτωση ιδιωτικής ασφάλισης, βρίσκουν εφαρμογή επίσης οι διατάξεις των άρθρων 1-10 οι οποίες ισχύουν γενικά για όλα τα είδη ιδιωτικής ασφάλισης καθώς και τα άρθρα τα οποία διαγράφουν το γενικότερο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις ασφαλίσεις ζημιών. Επίσης, εκτός από τις διατάξεις των άρθρων 1 18, 20 και 33 του ΑσφΝ συμπληρωματικά και στο μέτρο που δεν προσκρούουν σε ειδικότερες διατάξεις του ασφαλιστικού δικαίου, εφαρμόζονται στην ασφάλιση μεταφοράς και οι γενικές διατάξεις του Α.Κ. για τις δικαιοπραξίες (άρθρα 127επ. Α.Κ.) και τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις (άρθρα 374 επ. Α.Κ. ) Τα πρόσωπα στην ασφάλιση μεταφοράς Όπως σε κάθε ασφαλιστική σύμβαση, έτσι και στην ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων δύο είναι κατά κανόνα τα συμβαλλόμενα μέρη, ο ασφαλιστής 59 Βλ. άρθρο 11 2 του ΑσφΝ. 60 Βλ. αναλυτικά για τις πηγές του ασφαλιστικού δικαίου γενικότερα σε Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 15επ., Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 2005, σελ.462 επ., αρ. περιθ. 109, Α. Αργυριάδης, ό.π.,σελ.8 επ. 18

23 αφενός και ο αντισυμβαλλόμενός του, ο λήπτης της ασφάλισης, αφετέρου 61. Δεν αποκλείεται, όμως, κατά την κατάρτιση της σύμβασης είτε από την πλευρά του ασφαλιστή είτε από την πλευρά του λήπτη να παρεμβάλλονται και άλλα πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ο ασφαλισμένος ή ο δικαιούχος του ασφαλίσματος. Ειδικότερα: Ασφαλιστής 62 είναι το πρόσωπο που αναλαμβάνει εν γένει να φέρει τον κίνδυνο. Ο ασφαλιστής, ο φορέας δηλαδή της ασφαλιστικής επιχείρησης, είτε πρόκειται για ημεδαπή είτε για αλλοδαπή επιχείρηση που έχει ως αντικείμενο την άσκηση ασφαλίσεως με καθεστώς εγκατάστασης ή ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, διέπεται από το ν.δ. 400/1970 περί ιδιωτικής επιχειρήσεως ασφαλίσεως (άρθρο 1 1 του Ν.Δ 400/1970). Σύμφωνα με το παραπάνω νομοθετικό διάταγμα, στην Ελλάδα ο φορέας της ασφαλιστικής επιχείρησης μπορεί να είναι μόνο ανώνυμη εταιρεία ή αλληλασφαλιστικός συνεταιρισμός 63 64, που έχει συσταθεί σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, ενώ θα πρέπει να ασχολείται αποκλειστικά με τις ασφαλιστικές εργασίες. Στην έννοια της ασφαλιστικής επιχείρησης εντάσσεται και ένα ιδιαίτερο συμβατικό μόρφωμα το οποίο διέπεται από ειδικό καθεστώς, η Ένωση 61 Βλ. Β. Κιάντος, Ασφαλιστικό δίκαιο, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005, σελ. 102 επ., Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 159 επ., Ι.Ρόκα, Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ Βλ. Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, 2005, σελ.58, αρ. περιθ. 100, Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Οι αλληλασφαλιστικοί συνεταιρισμοί εμφανίστηκαν στα πλαίσια της θαλάσσιας ασφάλισης κυρίως με σκοπό την κάλυψη κινδύνων τους οποίους οι παραδοσιακοί ασφαλιστές ( Λλόϋδς) δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να καλύψουν. Για να λυθεί το πρόβλημα μία ομάδα εφοπλιστών σχημάτισε αλληλασφαλιστικές ενώσεις και συμφωνήσαν να μοιράζουν μεταξύ τους τις απαιτήσεις της ένωσης, Αυτές οι αρχικές οργανώσεις έχουν σήμερα εξελιχθεί σε Mutual Insurance Association τα λεγόμενα Ρ &Ι Clubs (Protection and Indemnity Club), τα οποία έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και ασφαλίζουν μεταξύ τους τα στοιχεία του παθητικού τους με στόχο τη συγκέντρωση αρκετών χρημάτων κάθε χρόνο για την κάλυψη των εξόδων και αξιώσεων του έτους αυτού. Σε αυτά δεν υπάρχουν μέτοχοι και τα μέλη του συλλόγου ασφαλίζουν κάθε άλλο μέλος με αποτέλεσμα στην ουσία ασφαλιστής και ασφαλισμένος να είναι το ίδιο πρόσωπο. Βλ. Θαλάσσια ασφάλιση φορτίου και η απώλειά του, Χρήστος-Γιώργος Χαραλαμπόπουλος, Αρχισυντάκτης - υπεύθυνος περιοδικού ELSA Athens σελ Σχετικά με τον αλληλασφαλιστικό συνεταιρισμό, ο Έλληνας νομοθέτης αποκλείει την άσκησή της ασφαλιστικής επιχείρησης στην Ελλάδα από αλληλασφαλιστικό συνεταιρισμό που έχει συσταθεί σύμφωνα με ξένο δίκαιο. Βλ. σχετικά Β. Κιάντος, ό.π., σελ

24 Ασφαλιστών Λλόϋδς του Λονδίνου 65 και αφορά κυρίως τη θαλάσσια ασφάλιση ενώ ασφαλιστικές εργασίες μπορούν να ασκηθούν επίσης από ασφαλιστικές επιχειρήσεις δημοσίου δικαίου καθώς και από επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ ή και σε τρίτη χώρα. Λόγω της πολυπλοκότητας της οργάνωσης της ασφαλιστικής επιχείρησης, τη λειτουργία της συμπληρώνουν μία σειρά βοηθητικών προσώπων του ασφαλιστή 66, όπως ο ασφαλιστικός πράκτορας, ο μεσίτης ασφαλίσεων, ο ασφαλιστικός σύμβουλος, οι ασφαλιστικοί υπάλληλοι και ο πραγματογνώμονας. Λήπτης της ασφάλισης είναι το πρόσωπο που συμβάλλεται με τον ασφαλιστή και είναι κατά κανόνα υπόχρεο για εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων, κύριων και παρεπόμενων, όπως είναι η καταβολή του ασφαλίστρου, καθώς και για την τήρηση των ασφαλιστικών βαρών. Ο λήπτης της ασφάλισης ενδέχεται να προβεί στην κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης είτε για ίδιο λογαριασμό οπότε είναι συγχρόνως ασφαλισμένος και δικαιούχος του ασφαλίσματος είτε για λογαριασμό τρίτου προσώπου, του ασφαλισμένου, οπότε θα πρόκειται τότε για διαφορετικά πρόσωπα. Σε κάθε περίπτωση απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάρτιση της ασφάλισης μεταφοράς είναι η 67 ύπαρξη εννόμου συμφέροντος (ασφαλιστικό συμφέρον) στο πρόσωπο του λήπτη της ασφάλισης (άρθρο 11 4 του ΑσφΝ) το οποίο προκύπτει από την σχέση του λήπτη προς το ασφαλιζόμενο πράγμα. Ως ασφαλισμένος θεωρείται το πρόσωπο που είναι φορέας του ασφαλισμένου συμφέροντος καθώς συνήθως συνδέεται με ορισμένη οικονομική σχέση με το πράγμα το οποίο ασφαλίζεται με αποτέλεσμα να είναι και το πρόσωπο που θα υποστεί τη ζημία σε περίπτωση πραγματοποίησης του 65 Άρθρο 2 2 του Ν.Δ. 400/1970. Η Ένωση Ασφαλιστών Λλόϋδς του Λονδίνου συνιστά μία ασφαλιστική αγορά ατομικών και εταιρικών ασφαλιστικών μελών τα οποία είναι επιφορτισμένα με τη διαδικασία έκδοσης ασφαλιστήριων συμβολαίων που ασφαλίζουν κατά κινδύνων και αντασφαλίζονται ως μέλη ενός ή περισσότερων συνδικάτων. Αν και δεν αποτελεί νομικό πρόσωπο συνάπτει ασφαλιστικές συμβάσεις με τα μέλη που τη συγκροτούν ενώ αυτά συναλλάσσονται πάντα μέσω των ασφαλειομεσιτών των Λλόϋδς. Βλ. Θαλάσσια ασφάλιση φορτίου και η απώλειά του, Χρήστος-Γιώργος Χαραλαμπόπουλος, Αρχισυντάκτης - υπεύθυνος περιοδικού ELSA Athens σελ Αναλυτικά σε Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 103 επ. 67 Βλ. Κεφάλαιο Β', 2, σελ

25 ασφαλισμένου κινδύνου, π.χ. ο κύριος του φορτίου, ενώ δικαιούχος είναι το πρόσωπο που δικαιούται να εισπράξει το ασφάλισμα Η σύναψη της ασφάλισης μεταφοράς. Η σύμβαση ασφάλισης μεταφοράς πραγμάτων, στο μέτρο που δεν υφίσταται ειδικότερη ρύθμιση, καταρτίζεται σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις 69 του αστικού κώδικα περί δικαιοπραξιών. Έτσι για την κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης χρειάζεται απλή συναίνεση των μερών, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την σύμπτωση της προτάσεως και της αποδοχής 70. Η πρόταση για κατάρτιση της ασφάλισης συνιστά δήλωση βούλησης η οποία υποβάλλεται από μέρους του λήπτη της ασφάλισης προς τον ασφαλιστή στον οποίο και απευθύνεται 71. Προκειμένου αυτή να είναι έγκυρη θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι πλήρης, σαφής και από το περιεχόμενό της να προκύπτει η δικαιοπρακτική βούληση του λήπτη. Η ασφαλιστική σύμβαση λογίζεται καταρτισμένη από το χρονικό σημείο που θα περιέλθει στον προτείνοντα-λήπτη της ασφάλισης η δήλωση του ασφαλιστή σχετικά με την αποδοχή της πρότασής του (άρθρο 192 ΑΚ). Η δήλωση αποδοχής ενδέχεται να είναι τόσο ρητή όσο και σιωπηρή. Συνήθως περιέρχεται στον λήπτη της ασφάλισης με την έκδοση και παράδοση του ασφαλιστηρίου σε αυτόν, ανεξάρτητα από το αν το υπογράψει ή όχι, ή σε 68 Βλ. Ι. Ρόκα, ό.π., σελ.140, αρ. περιθ. 205 ο ίδιος σε Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ. 20, Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ Συνεπώς, εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων ΑΚ για τη δικαιοπρακτική ικανότητα των μερών ως προϋπόθεσης του κύρους της ασφαλιστικής σύμβασης, οι διατάξεις των άρθρων ΑΚ για την ακύρωση της δικαιοπραξίας λόγω πλάνης, απάτης, απειλής κ.λπ. Βλ. επίσης ΑΠ 1548/1998, ΕλΔνη 1999, σελ Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ. 70 επ., Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, σελ. 111 επ., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ.110, αρ. περιθ. 166 ο ίδιος σε Ασφαλιστικό Δίκαιο Εισηγήσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2008, σελ , Α. Αργυριάδης, ό.π., σελ. 46, Απ. Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, 3η έκδοση, 2002, αρ. περιθ. 442 επ. Βλ. επίσης ΑΠ 1180/1996, ΕΕΔ 1997, σελ. 551, ΑΠ 657/2001, ΕΕΔ 2001, σελ. 741, ΕφΑθ 9190/1998, ΕΕΔ 2000, σελ Στην ασφαλιστική πρακτική, η ενθάρρυνση και η προτροπή των ασφαλιστικών διαμεσολαβητών προς τους υποψήφιους ασφαλισμένους για κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης δε συνιστά πρόταση αλλά πρόσκληση για την υποβολή της πρότασης από το λήπτη της ασφάλισης προς τον ασφαλιστή. Βλ. Β. Κιάντος, ό.π., σελ