ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ : ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ : ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ Α.Μ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΑΛΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Σελίδα 1 από 114

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.5 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΜΕ.6 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΒΑΜΕ. 16 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΒΑΜΕ..22 ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ..32 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ.46 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ...60 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..81 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ.82 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 113 Σελίδα 2 από 114

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εξέλιξη της τεχνολογίας κυρίως κατά τον 20 ο αιώνα και η εκτεταμένη εφαρμογή της σε ορισμένους κλάδους όπως η χημική βιομηχανία οδήγησε στη δημιουργία κινδύνων από σοβαρά τεχνολογικά ατυχήματα τα οποία είναι παγκοσμίως γνωστά με τον όρο Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης (ΒΑΜΕ). Στην Ευρώπη ένα ΒΑΜΕ ορίζεται σαν ένα γεγονός όπως η διάχυση, η πυρκαγιά ή η έκρηξη που έχει το χαρακτηριστικό της μεγάλης έκτασης, σε συνδυασμό με ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μιας βιομηχανικής δραστηριότητας, που να προκαλεί σοβαρό κίνδυνο άμεσο ή έμμεσο, για τον άνθρωπο, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό της εγκατάστασης ή/και για το περιβάλλον, και στην οποία να χρησιμοποιούνται μια ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες όπως αυτές ορίζονται στη σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΟΣΑ σοβαρά τεχνολογικά ατυχήματα είναι εκείνα τα οποία προκαλούν περισσότερους από 25 θανάτους ή περισσότερους από 125 τραυματίες ή προκύπτει ανάγκη για μετακίνηση περισσότερων από ατόμων ή προκαλούνται ζημιές σε τρίτους μεγαλύτερες των 10 εκατ. $. Ο κίνδυνος πρόκλησης τέτοιου ατυχήματος συνίσταται στη δυνατότητα απελευθέρωσης μεγάλων ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών (τοξικές, εύφλεκτες), που στη συνέχεια θα προκαλέσουν βλάβες στην υγεία των εργαζομένων και του κοινού, στο περιβάλλον καθώς και οικονομικές ζημιές. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος εκδήλωσης ενός τέτοιου ατυχήματος είναι σημαντικά πιο σοβαρός σε περιοχές που μπορεί να γειτνιάζουν κατοικημένες περιοχές με εγκαταστάσεις ή αποθηκευτικούς χώρους διυλιστηρίων πετρελαίου, υγραερίων, φυτοφαρμάκων, εκρηκτικών υλών καθώς και με πολλές άλλες μικρότερες επιχειρήσεις (π.χ. Βιομηχανικές Περιοχές) και έτσι οι Διεθνείς Οργανισμοί και εν συνεχεία οι Εθνικές Σελίδα 3 από 114

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κυβερνήσεις έχουν θεσπίσει αυστηρούς κανονισμούς για την πρόληψη των ατυχημάτων μεγάλης έκτασης. Ανάλογα και η Ελληνική Πολιτεία εφαρμόζει ανάλογους κανόνες στην λειτουργία των βιομηχανιών με την συνεργασία και όλων των συναρμόδιων φορέων για την ύπαρξη και λειτουργία των κατάλληλων μέτρων και δράσεων που θα διασφαλίσουν την ύπαρξη των κατά το δυνατόν λιγότερων ατυχημάτων και τον περιορισμό των συνεπειών τους. Σελίδα 4 από 114

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης (και ειδικότερα η πρόληψη τους) είναι, μαζί με την διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων και την εν γένει φιλική προς το περιβάλλον λειτουργία, η μεγαλύτερη πρόκληση για την σύγχρονη βιομηχανία, καθώς οι επιπτώσεις τους πολλές φορές δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν ούτε από τα πιο εξελιγμένα υπολογιστικά μοντέλα (όπως έγινε προφανές και από την διαρροή πετρελαίου στον κόλπο του Μεξικό). Αυτή η σημαντικότατη παράμετρος της βιομηχανικής ανάπτυξης, το γεγονός ότι η Διεθνής κοινότητα ασχολήθηκε με το θέμα μόνο μετά από μεγάλα ατυχήματα και η σχετικά πρόσφατη εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας με τις Διεθνείς επιταγές οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος ως θέμα Πτυχιακής Εργασίας. Καθώς η εξέταση προηγούμενων περιστατικών οδηγεί σε καλύτερη κατανόηση των αιτιών και συνεπειών στο Κεφαλαίο 2 της παρούσας εργασίας εξετάζονται κάποια από τα σημαντικότερα ατυχήματα μεγάλης έκτασης που συνέβησαν στον κόσμο από το 1950 έως σήμερα, με αναφορά και σε Ελληνικά ατυχήματα αυτού του είδους, οι αιτίες πρόκλησης τους και οι συνέπειες που είχαν αυτά, ενώ στο Κεφάλαιο 3 μέσω διαφόρων στατιστικών στοιχείων με βάση αληθινά ατυχήματα αναλύονται περαιτέρω οι συνέπειες που έχει ένα Βιομηχανικό Ατύχημα Μεγάλης Έκτασης στο περιβάλλον (φυσικό και οικιστικό), αλλά και στον άνθρωπο. Στο Κεφάλαιο 4 γίνεται εκτενής αναφορά στην Νομοθεσία που έχει διαμορφωθεί στην χώρα μας σχετικά με την πρόληψη των Βιομηχανικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης και στην συνέχεια στα Κεφάλαια 5, 6, 7 αναλύονται διεξοδικά επιμέρους διαδικασίες και δράσεις που προβλέπονται από την Νομοθεσία και πρέπει να εφαρμόζονται από μέρους των βιομηχανιών αλλά και των αρχών και οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη ατυχημάτων μεγάλης έκτασης. Σελίδα 5 από 114

6 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΈΚΤΑΣΗΣ 2.1 Γενικά Στην παγκόσμια ιστορία έχει καταγραφεί (κυρίως κατά τους 2 τελευταίους αιώνες) πλήθος Βιομηχανικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης, κάποια από τα οποία έχουν μείνει στην μνήμη του κόσμου ως ιδιαιτέρως καταστροφικά γεγονότα και έχουν χαρακτηρίσει μια ολόκληρη γενιά (π.χ. ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ της Ουκρανίας το 1986). Στο κεφάλαιο αυτό αναλύουμε τις συνθήκες που δημιούργησαν μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ατυχήματα του 20 ου αιώνα στην Ελλάδα και τον κόσμο. 2.2 Παραδείγματα ΒΑΜΕ διεθνώς Feyzin (Γαλλία, Ιανουάριος 1966) Το ατύχημα αυτό συνέβη στα διυλιστήρια της πόλης. Επρόκειτο να πραγματοποιηθεί λήψη δείγματος προπανίου από την δεξαμενή Νο 443, χωρητικότητας 1200 κυβικών μέτρων. Η αρχική αιτία του προβλήματος ήταν μία λάθος ενέργεια του χειριστή κατά το άνοιγμα και κλείσιμο των βαλβίδων. Ο ενδεδειγμένος τρόπος θα ήταν να ανοίξει πρώτα την πλησιέστερη στην δεξαμενή βαλβίδα (πάνω βαλβίδα), κρατώντας κλειστές τις άλλες βαλβίδες (βλέπε Σχήμα 1) και να ρυθμίσει τον ρυθμό εκροής μέσω της μικρής βαλβίδας του σωλήνα των 20 χιλιοστών. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφεύγονταν ο σχηματισμός πάγου στην πάνω βαλβίδα εκροής. Για το άνοιγμα κλείσιμο των βαλβίδων χρειαζόταν ειδικό εργαλείο κλειδί. Την ημέρα του συμβάντος ο χειριστής δεν είχε κατάλληλο κλειδί. Εξ' Σελίδα 6 από 114

7 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ άλλου αντί να ακολουθήσει τις οδηγίες άνοιξε πρώτα την κάτω βαλβίδα του σωλήνα των 50 χιλιοστών και κατόπιν άνοιξε την πάνω βαλβίδα. Στην συνέχεια έκλεισε και ξανάνοιξε τη πάνω βαλβίδα. Έσταξαν μερικές σταγόνες και η εκροή σταμάτησε (λόγω του σχηματισμού πάγου). Την στιγμή εκείνη άνοιξε πλήρως την πάνω βαλβίδα, οπότε και ακολούθησε εκτόνωση προπανίου μεγάλης πίεσης που κτύπησε τον χειριστή προκαλώντας του ψύξη του προσώπου και των βραχιόνων. Ο τραυματισμός του χειριστή και η απουσία του κατάλληλου κλειδιού δεν του επέτρεψαν να κλείσει την βάνα, ώστε να περιοριστεί η διαρροή. Σχ.1 Διάταξη δεξαμενής και πλησιέστερη βαλβίδα Από την διαρροή δημιουργήθηκε ένα νέφος ατμών προπανίου το οποίο επεκτάθηκε σε μεγάλη απόσταση από το σημείο εκροής, στο οποίο και σημειώθηκε ανάφλεξη από σπινθήρα που δημιουργήθηκε από την λειτουργία αυτοκινήτου σε παρακείμενη οδό. Η δεξαμενή τυλίχθηκε στις φλόγες και σημειώθηκε έκρηξη, τρεις ακόμα σφαιρικές δεξαμενές ανετράπησαν λόγω καταστροφής των στοιχείων έδρασης και υποστήριξης Σελίδα 7 από 114

8 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ τους, τα οποία δεν προστατεύονταν από πυρίμαχα υλικά, ενώ προκλήθηκε φωτιά σε δεξαμενές πετρελαίου. Η κατάσταση στην εγκατάσταση τέθηκε υπό έλεγχο μετά 48 ώρες. Στην εξέλιξη του ατυχήματος (εκτός του λάθους του χειριστή) συνέβαλαν το γεγονός ότι δεν ενεργοποιήθηκε ο συναγερμός μετά την εκροή, η καθυστέρηση άφιξης των πυροσβεστικών μέσων, το ότι δεν κόπηκε η κυκλοφορία στην παρακείμενη οδό, η ανεπάρκεια του συστήματος ύδρευσης κ.α. Από το ατύχημα σκοτώθηκαν 18 άνθρωποι, 81 τραυματίστηκαν, ενώ προκλήθηκαν και σοβαρές υλικές ζημιές. Φωτογραφία 1 Πυρκαγιά σε δεξαμενές Feyzin Seveso (Ιταλία, Ιούλιος 1976) Συνέβη στην εγκατάσταση φαρμάκων της εταιρείας Icmesa Chemical Company στην πόλη Seveso της Ιταλίας. Το ατύχημα προκλήθηκε από αστοχία βαλβίδας που από την οποία διέφυγε στην ατμόσφαιρα η εξαιρετικά τοξική ουσία TCDD. Μάλιστα στον αντιδραστήρα, που βρισκόταν εκτός ελέγχου, αναπτύχθηκε πολύ υψηλή θερμοκρασία, η Σελίδα 8 από 114

9 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ οποία προκάλεσε έκλυση TCDD σε ασυνήθιστα υψηλές ποσότητες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η ποσότητα που εκλύθηκε ήταν 2 κιλά και κάλυψε την πόλη με ένα λευκό νέφος, το οποίο στην συνέχεια επικάθισε στο έδαφος λόγω ισχυρής βροχής. Η επιχείρηση αποκατάστασης της περιοχής αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολη λόγω του ότι το TCDD είναι αδιάλυτο στο νερό και έτσι οι τοπικές αρχές έλαβαν βιολογικά μέτρα. Αν και κανείς δεν έχασε την ζωή του άμεσα (μάλιστα τα μέτρα εκκένωσης ήταν μικρής έκτασης λόγω υποεκτίμηση του συμβάντος), το ατύχημα στάθηκε αφορμή για να γίνουν μελέτες για τον προσδιορισμό των μακροχρόνιων συνεπειών από την έκθεση στη διοξίνη TCDD, η οποία αποδείχθηκε καρκινογόνος και δυνάμενη να προκαλέσει γενετικές δυσπλασίες. Επιπρόσθετα, το ατύχημα αφύπνισε σημαντικά την κοινή γνώμη και τις αρχές, ανέδειξε ζητήματα σχετικά με την ανάγκη χωροθέτησης των εγκαταστάσεων και ελέγχου από τις αρχές, ζητήματα ασφαλείας σχετικά με εξώθερμες χημικές αντιδράσεις και γενικότερα την ανάγκη τήρησης των αρχών της εγγενούς ασφάλειας. Ήταν τέτοιος ο αντίκτυπος του ατυχήματος που η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την πρόληψη και αντιμετώπιση των ατυχημάτων μεγάλης έκτασης πήρε το όνομα της πόλης και ονομάστηκε οδηγία Seveso) Three Mile Island (ΗΠΑ, Μάρτιος 1978) Συνέβη στην μονάδα 2 του αντιδραστήρα πεπιεσμένου ύδατος ισχύος 800 MW του πυρηνικού σταθμού του Three Mile Island. Το ατύχημα αρχικά ξεκίνησε από τη διακοπή λειτουργίας των αντλιών τροφοδοσίας του δευτερεύοντος κυκλώματος ψύξης που είχε ως συνέπεια την υπερθέρμανση του δευτερεύοντος κυκλώματος, καθώς και την αύξηση πίεσης και θερμοκρασίας στο πρωτεύον κύκλωμα ψύξης. Μια βαλβίδα άνοιξε αυτόματα ώστε να εκτονωθεί η αυξημένη πίεση και ταυτόχρονα η λειτουργία του αντιδραστήρα διεκόπη, όμως εξαιτίας ενός ανθρώπινου λάθους οι βοηθητικές αντλίες του πρωτεύοντος κυκλώματος είχαν μείνει κλειστές μετά τη συντήρηση που είχε γίνει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να Σελίδα 9 από 114

10 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ μην τροφοδοτηθεί με νερό το πρωτεύον κύκλωμα ψύξης και να υπάρξει μερική αποκάλυψη του πυρήνα από το νερό ψύξης και στην συνέχεια να υπάρξει υπερθέρμανση, μερική καταστροφή και τήξη των στοιχείων σχάσης. Τελικώς, η κατάσταση τέθηκε υπό έλεγχο χωρίς να υπάρξει διαρροή ραδιενέργειας στο περιβάλλον, λόγω της ύπαρξης ισχυρού δοχείου πίεσης και κατάλληλου περιβλήματος. Παρά το γεγονός ότι δεν υπήρξαν συνέπειες, το ατύχημα είχε έντονη απήχηση στην κοινή γνώμη και αποτέλεσε την αφορμή για την αλλαγή φιλοσοφίας γύρω από τα συστήματα ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων και όχι μόνο. Φωτογραφία 2 Οι εγκαταστάσεις του Πυρηνικού σταθμού στο Three Mile Island Mexico City (Μεξικό, Νοέμβριος 1984) Το ατύχημα προκλήθηκε από μεγάλη πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης υγροποιημένου αερίου της πόλης και οδήγησε σε εκρήξεις. Χαρακτηριστικό ήταν το φαινόμενο domino που ακολούθησε καθώς και η πολύ μικρή διάρκεια εξέλιξης και ολοκλήρωσης του συμβάντος (περί τα 10 ).Η μικρή αυτή διάρκεια απέκλεισε κάθε Σελίδα 10 από 114

11 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ προστατευτική ενέργεια των αρχών, οι οποίες περιορίστηκαν μόνο σε μέτρα περίθαλψης των πληγέντων. Οι συνέπειες του συμβάντος ήταν πολύ μεγάλες, καθώς σκοτώθηκαν πάνω από 500 άνθρωποι και τραυματίστηκαν περισσότεροι από Εξαιτίας του ατυχήματος δόθηκε η πρέπουσα σημασία στα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα (domino effects) και ξεκίνησε η εντατική μελέτη τους, ενώ στην πρόσφατη οδηγία Seveso II υπάρχει ιδιαίτερη αναφορά στα φαινόμενα domino, δηλαδή την αλυσίδα αστοχιών, όταν από κάποια αστοχία προκαλούνται βλάβες και σε γειτονικά συστήματα Bhopal (Ινδία, Δεκέμβριος 1984) Το ατύχημα συνέβη σε εργοστάσιο παραγωγής παρασιτοκτόνων της εταιρείας Inion Carbide οφειλόμενο σε διαφυγή μεγάλης ποσότητας μεθυλικού ισοκυανίου στην ατμόσφαιρα, το οποίο είναι έντονα τοξικό. Η πιο πιθανή αρχική αιτία πρόκλησης της διαφυγής είναι η εισαγωγή νερού στην δεξαμενή του μεθυλικού ισοκυανίου, με διάφορες θεωρίες να έχουν αναπτυχθεί για τον τρόπο εισαγωγής του. Άμεσα (την ίδια και τις επόμενες ημέρες) πέθαναν κάποιες εκατοντάδες άτομα, με τους νεκρούς να έχουν φτάσει τους 1,430 μετά τέσσερις μήνες. Σύμφωνα με την Ινδική κυβέρνηση μέχρι το 1991 οι νεκροί είχαν ξεπεράσει τους 3,800, ενώ περίπου 11,000 αντιμετώπιζαν σοβαρότατα προβλήματα υγείας όπως αναπνευστικά, όρασης, ανικανότητας κ.λ.π. Σύμφωνα με άλλες ανεξάρτητες πηγές οι νεκροί ανέρχονται σε 8,000, ενώ οι αντιμετωπίζοντες σοβαρά προβλήματα υγείας σε άνω των 500,000. Το ατύχημα ήταν η αφορμή για την συνειδητοποίηση των κινδύνων που προέρχονται από παραγωγικές διαδικασίες κατά τις οποίες αποθηκεύονται επικίνδυνες ή τοξικές ουσίες. Όσον αφορά τις προστατευτικές για τον πληθυσμό ενέργειες, αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και πριν την διαφυγή του αερίου υπήρχε χρόνος για την προειδοποίηση των κατοίκων και η εξέλιξη του συμβάντος επέτρεπε χρονικά την ανάληψη ενεργειών για τον περιορισμό των συνεπειών (όπως π.χ. εκκένωση της Σελίδα 11 από 114

12 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ περιοχής). Ωστόσο, όπως είναι γνωστό δεν ελήφθη κανένα προστατευτικό μέτρο και οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής αφέθηκαν να προστατευτούν μόνοι τους, κάτι το οποίο είχε ως αποτέλεσμα οι περισσότεροι να καταφύγουν προς τα νοσοκομεία της πόλης τα οποία ατυχώς βρισκόταν στην κατεύθυνση του πνέοντος ανέμου, ο οποίος βρισκόμενος συνεχώς από πάνω τους προκάλεσε τις ανωτέρω συνέπειες. Με βάση τα παραπάνω είναι εμφανές ότι εάν υπήρχε ένας σωστός σχεδιασμός έκτακτης ανάγκης ο αριθμός των ατόμων που θα επιμολυνόταν θα ήταν πολύ μικρότερος, σε ένα από τα χειρότερα βιομηχανικά ατυχήματα της ιστορίας. Φωτογραφία 3 Οι εγκαταστάσεις της Union Carbide στην Bhopal Basel (Ελβετία, Νοέμβριος 1986) Το συμβάν συνέβη στις εγκαταστάσεις της εταιρείας Sadoz, όταν 1,000 τόνοι χημικών και στην συνέχεια κατά την προσπάθεια κατάσβεσης της περί τους τόνους κατέληξαν στον παρακείμενο Ρήνο ποταμό προκαλώντας τεράστια οικολογική καταστροφή. Αυτός είναι και ο λόγος Σελίδα 12 από 114

13 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ που το συγκεκριμένο ατύχημα χαρακτηρίζεται κυρίως ως ένα μεγάλο περιβαλλοντικό ατύχημα που έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για την ανάπτυξη αποδοτικότερων μέτρων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των κινδύνων από πιθανό ατύχημα όχι μόνο σε ότι αφορά τους ανθρώπους αλλά και το περιβάλλον Nantes (Γαλλία, Οκτώβριος 1987) Το ατύχημα οφείλεται σε πυρκαγιά που ξεκίνησε από ποσότητα λιπασμάτων (αζωτούχα και χλωριούχα) και στην συνέχεια προκάλεσε αστοχία παρακείμενου σιλό που περιείχε περίπου 850 τόνους νιτρικής αμμωνίας και που δημιούργησε ένα κίτρινο τοξικό νέφος εκτεινόμενο σε μια περιοχή 75 τετραγωνικών χιλιομέτρων και οδήγησε εν συνεχεία στην εκκένωση καταρχήν 20,000 ατόμων. Το σχέδιο εκκένωσης προέβλεπε την απομάκρυνση μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού εάν κρινόταν αναγκαίο, όμως λόγω της αλλαγής της διεύθυνσης του ανέμου που ώθησε το νέφος προς την θάλασσα δεν χρειάστηκε να τεθεί σε εφαρμογή. Το ατύχημα αυτό ήταν πιθανότατα το πρώτο στο οποίο ελήφθησαν σοβαρά μέτρα προστασίας για τον πληθυσμό εκτός της εγκατάστασης, γεγονός στο οποίο συνετέλεσε και η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Seveso, που παρείχε ένα πλαίσιο για τον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης Gulf of Mexico (ΗΠΑ, Απρίλιος - Αύγουστος 2010) Στις 2 Απριλίου 2010 έλαβε χώρα έκρηξη στην πλατφόρμα άντλησης πετρελαίου Deepwater Horizon (ιδιοκτησίας της πετρελαϊκής εταιρείας ΒΡ), όταν ποσότητα μεθανίου υπό υψηλή πίεση εκλύθηκε και στην συνέχεια ανεφλέγη, προκαλώντας πυρκαγιά μεγάλης έκτασης στην πλατφόρμα. Η πυρκαγιά συνέχισε να καίει για 20 ημέρες ως την τελική κατάρρευση της εξέδρας στις 22 Απριλίου. Την κατάρρευση της εξέδρας ακολούθησε διαρροή πετρελαίου από το σημείο άντλησης τον πυθμένα του κόλπου, η οποία παρά τις Σελίδα 13 από 114

14 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ συνεχιζόμενες προσπάθειες της ιδιοκτήτριας εταιρείας δεν κατέστη δυνατόν να σταματήσει μέχρι τις αρχές Αυγούστου. Αν και οι περισσότεροι εργαζόμενοι εγκατέλειψαν με την βοήθεια σωστικών μέσων την πλατφόρμα μετά την έκρηξη, ωστόσο 11 εργαζόμενοι δεν βρέθηκαν ποτέ, παρά τις συνεχιζόμενες προσπάθειες των σωστικών συνεργείων, ενώ 17 εργαζόμενοι τραυματίστηκαν. Άλλοι 2 άνθρωποι πέθαναν από αιτίες συνδεόμενες με την πετρελαιοκηλίδα που ακολούθησε. Από την διαρροή του πετρελαίου συνολικού όγκου 27 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων δημιουργήθηκε μια θαλάσσια πετρελαιοκηλίδα που εκτάθηκε μέχρι τα 180,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και χαρακτηρίζεται η μεγαλύτερη στην σύγχρονη ιστορία. Διάφοροι οικονομικοί αναλυτές υπολογίζουν το κόστος των προκληθεισών ζημιών από το ατύχημα μεταξύ 13 δις και 30 δις δολαρίων. Το ατύχημα ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει μιας ευρείας έκτασης συζήτηση σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία σχετικά με την υποθαλάσσια άντληση πετρελαίου και επέτεινε τον σκεπτικισμό που αφορά την μελλοντική άντληση πετρελαίου από περιοχές της Αρκτικής. 2.3 Παραδείγματα ΒΑΜΕ διεθνώς Jet Oil (Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1986) Το ατύχημα (ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα) συνέβη στον πετρελαϊκό σταθμό της εταιρείας Jet Oil και οφείλεται σε πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις του σταθμού, όπου βρισκόταν αποθηκευμένοι 65,000 τόνοι μαζούτ και 100 τόνοι νάθφα. Η κατάσταση μετατράπηκε σε επικίνδυνη καθώς πλησίον των φλεγομένων εγκαταστάσεων υπάρχει τερματικός σταθμός των Ελληνικών Διυλιστηρίων, δεξαμενή αποθήκευσης αμμωνίας και άλλες χημικές βιομηχανίες. Για την κατάσβεση της φωτιάς απαιτήθηκαν εφτά ημέρες, ενώ οι ζημιές που προκλήθηκαν ήταν τεράστιες όχι μόνο στις εγκαταστάσεις αλλά και στο περιβάλλον και τη γεωργία από τη διασπορά Σελίδα 14 από 114

15 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ τοξικών ρυπαντών. Το ατύχημα επίσπευσε το σχεδιασμό μέτρων για τον περιορισμό και τη διαχείριση του κινδύνου ατυχημάτων στην Ελλάδα ΠΕΤΡΟΛΑ (Ελευσίνα, Σεπτέμβριος 1992) Το ατύχημα συνέβη σε εγκαταστάσεις διύλισης αργού πετρελαίου, αποθήκευσης και εμπορίας πετρελαιοειδών της εταιρείας ΠΕΤΡΟΛΑ στην περιοχή της Ελευσίνας όπου έλαβε χώρα διαρροή μεγάλης ποσότητας μίγματος υγραερίου και νάφθας, το οποίο διασκορπίστηκε ταχύτητα και ακολούθησε ανάφλεξη και έκρηξη. Από τις φλόγες (οι οποίες εισήλθαν στο κτίριο προσωπικού και υπηρεσιών) ένας εργαζόμενος απανθρακώθηκε, ενώ από το ωστικό κύμα των αερίων που είχαν υψηλή θερμοκρασία 13 εργαζόμενοι υπέστησαν καθολικά εγκαύματα και πέθαναν, ενώ 24 άλλοι υπέστησαν εγκαύματα μικρής έκτασης. Σελίδα 15 από 114

16 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 3.1 Γενικά Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται συνοπτικά στοιχεία που αφορούν σε σοβαρά ατυχήματα που έχουν καταγραφεί διεθνώς και στη σχετική κωδικοποίηση των συμπερασμάτων που προέκυψαν από σχετικές μελέτες. Τα στοιχεία που παρατίθενται αναδεικνύουν ποιοτικές και ποσοτικές συνιστώσες των επιπτώσεων στην υγεία και υπογραμμίζουν τη σημασία του σχεδιασμού και της παρέμβασης από τις υπηρεσίες υγείας και ασφάλειας των επιχειρήσεων όσον αφορά την αντιμετώπιση και την πρόληψη. Επισημαίνεται ότι με τον όρο «επιπτώσεις στην υγεία» στο συγκεκριμένο κεφάλαιο αναφερόμαστε στις επιπτώσεις στον άνθρωπο από την οξεία έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες που συνεπάγεται ένα ΒΑΜΕ, που μπορεί να είναι άμεσες ή μακροπρόθεσμες. Είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι είναι αυτοί που θίγονται περισσότερο, η πρώτη γραμμή αντιμετώπισης αφορά τον εργασιακό χώρο. τα χαρακτηριστικά του εργασιακού χώρου και κυρίως το είδος των χημικών ουσιών που απελευθερώνονται και οι συχνότεροι τύποι τραυματισμών είναι τα στοιχεία που θα κατευθύνουν το σχεδιασμό και τις προληπτικές παρεμβάσεις. 3.2 Στατιστικά στοιχεία Το 1990 η υπηρεσία για τις τοξικές ουσίες και την καταγραφή των ασθενειών (ATSDR-Agency for Toxic Substances and Disease Registry) των ΗΠΑ, ανέπτυξε ένα εθνικό σύστημα επιτήρησης για τη συλλογή και Σελίδα 16 από 114

17 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ανάλυση συμβάντων εκτάκτου ανάγκης που σχετίζονται με τις επικίνδυνες ουσίες (Hazardous Substances Emergency Events: HSEES). Ως συμβάν σύμφωνα με το HSEES ορίστηκε η ξαφνική, μη ελεγχόμενη ή παράνομη ή πιθανή διαρροή τουλάχιστον μιας επικίνδυνης ουσίας. τέτοια συμβάντα για να είναι επιλέξιμα για καταγραφή στο HSEES σύστημα απαιτείται να πληρούν ένα από τα ακόλουθα κριτήρια: (α) απελευθέρωση μιας τουλάχιστον επικίνδυνης ουσίας σε ποσότητα που απαιτείται να απομακρυνθεί ή να εξουδετερωθεί σύμφωνα με ομοσπονδιακό, κρατικό ή τοπικό νόμο, (β) μια απειλούμενη απελευθέρωση μιας τουλάχιστον επικίνδυνης ουσίας σε ποσότητα που απαιτεί την απομάκρυνση της, τον καθαρισμό της ή την εξουδετέρωσή της σύμφωνα με ομοσπονδιακό, κρατικό ή τοπικό νόμο που να οδηγεί σε δράση όπως η εκκένωση για προστασία της δημόσιας υγείας. Εξαιρέθηκαν τα συμβάντα που αφορούσαν απελευθέρωση πετρελαιοειδών. τα δεδομένα επιθεώρησης περιλάμβαναν το χρόνο και την τοποθεσία κάθε συμβάντος, τις επικίνδυνες ουσίες που συμμετείχαν, παράγοντες ή συνθήκες που ευνόησαν το συμβάν, πληροφορίες των ατόμων που επηρεάστηκαν και εάν το συμβάν συνδεόταν με διακίνηση μεταφορά. Θύματα ή άτομα που τραυματίστηκαν, σύμφωνα το ΗSEES, ορίστηκαν ως τα άτομα που είχαν τουλάχιστον μία επίπτωση στην υγεία τους μέσα σε 24 ώρες μετά το ατύχημα ή που πέθαναν λόγω του ατυχήματος. το θύμα που είχε περισσότερους του ενός τραυματισμούς προσμετρήθηκε ως ένα, αλλά κάθε σύμπτωμα αναφέρθηκε ξεχωριστά. Σε αυτό το γεγονός μπορεί να οφείλονται και μικροδιαφορές στους πίνακες που παρατίθενται στη συνέχεια. Στο χρονικό διάστημα από 1η Ιανουαρίου 1993 μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2000 αναφέρθηκαν στο HSEES συμβάντα (αφορούσαν συμβάντα που καταγράφηκαν σε 10 πολιτείες των ΗΠΑ). το 22,2% (n=9797) αφορούσαν συμβάντα που σχετίζονταν με τις μεταφορές και το 77,8% (n=34367) συνέβησαν σε εγκαταστάσεις (35%) συνέβησαν σε εγκαταστάσεις με χημικά και παρεμφερή Σελίδα 17 από 114

18 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ προϊόντα. τα συμβάντα κατανεμήθηκαν στις βιομηχανίες χημικών προϊόντων (71%), πλαστικών, συνθετικών και ρητινών (21%), γεωργικών προϊόντων (4,7%), φαρμακευτικών προϊόντων (1,6%), καλλυντικών (1%) και χρωμάτων, βερνικιών και σχετικών προϊόντων (0,8%). Κατά τη χρονική περίοδο , θύματα αναφέρθηκαν στο HSEES. Συνολικά από τα συμβάντα που καταγράφηκαν στα 2799 (8,14%) υπήρξαν θύματα. στις εγκαταστάσεις με χημικά και παρεμφερή προϊόντα αναφέρθηκαν αναλογικά λιγότερα συμβάντα με τραυματισμούς (3%, 307 στα 12033) από τα 2799 συμβάντα με τραυματισμούς σε 2251 (80,4%) αναφέρθηκε τραυματισμός ενός έως τεσσάρων ατόμων. Στα μισά υπήρξε μόνο ένα θύμα. Σε 548 (19,6%) αναφέρθηκαν πέντε ή περισσότερα θύματα. υπήρξαν 11 συμβάντα με περισσότερα από 100 θύματα ( ) και ένα με 583 θύματα από το γενικό πληθυσμό. τα πέντε από αυτά συνέβησαν στη βιομηχανία χημικών και μάλιστα τα 3 στην ίδια εγκατάσταση από τα 2676 θύματα στα 307 συμβάντα της βιομηχανίας χημικών, η πλειοψηφία ήταν εργαζόμενοι (42%, n=1125), ακολουθούσε ο γενικός πληθυσμός (38%, n=996), οι μαθητές (15%, n=407) και το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης (συμπεριλαμβανομένων του προσωπικού εκτάκτου ανάγκης από την εταιρεία) σε ποσοστό 5%. Για 21 άτομα δεν υπήρχαν ανάλογες πληροφορίες Συμπτώματα και απαιτήσεις φροντίδας υγείας Τα συμπτώματα ή τραυματισμοί που αναφέρθηκαν συχνότερα περιλάμβαναν: αναπνευστικά προβλήματα (35-54%) οφθαλμικές ενοχλήσεις (10-17%) Σελίδα 18 από 114

19 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ κεφαλαλγία/ζάλη ή άλλα συμπτώματα σχετιζόμενα με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (8-20%) γαστρεντερικά προβλήματα (5-12%) τραύμα (2-8%) ενοχλήσεις στο δέρμα (6-7%) χημικά εγκαύματα (3-6%) θερμικά εγκαύματα (1,4-2%) καρδιαγγειακά προβλήματα (1,2%) θερμική καταπόνηση (0,6-2%). Οι αναπνευστικές διαταραχές όσο και τα τραύματα ήταν τα προεξάρχοντα προβλήματα και στους εργαζόμενους. Οι περισσότεροι τραυματίες διακομίστηκαν στο νοσοκομείο (55%, n=1482), εκ των οποίων το 82% αντιμετωπίστηκε χωρίς νοσηλεία ενώ το 8% νοσηλεύθηκε μόνο για παρακολούθηση ή/και αντιμετώπιση. Άλλα θύματα αντιμετωπίστηκαν στο σημείο του συμβάντος (35%), ή εξετάστηκαν από ιδιώτες ιατρούς (5%) ή ανέφεραν συμπτώματα ή τραυματισμό εντός 24ώρου από το συμβάν (3%). Το 1% των ατόμων κατέληξαν συνεπεία των τραυμάτων τους (περίπου 9 στους 10 ήταν εργαζόμενοι) Σχέδιο εκτάκτου ανάγκης Σε άνω του 90% των συμβάντων εφαρμόστηκε ένα σχέδιο εκτάκτου ανάγκης που ήταν είτε το εσωτερικό σχέδιο της εταιρείας (40%) είτε ένα ανάλογο με τις περιστάσεις σχέδιο (37%). Εντολές για εκκένωση καταγράφηκαν στο 11% των συμβάντων. O μέσος χρόνος εκκένωσης ήταν 2 ώρες και κυμάνθηκε από μία ώρα μέχρι 75 ημέρες και ο μέσος αριθμός ατόμων που εκκένωσαν το χώρο ήταν περίπου 20 άτομα. Σελίδα 19 από 114

20 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ Ουσίες που απελευθερώθηκαν Στα περισσότερα συμβάντα (99.5%, n=11.976) απελευθερώθηκαν επικίνδυνες ουσίες εκ των οποίων σε 18 συμβάντα (0.2%), υπήρξε η απειλή απελευθέρωσης επικίνδυνων ουσιών, σε 38 περιπτώσεις (0.3%) απελευθερώθηκαν επικίνδυνες ουσίες και υπήρχε η απειλή απελευθέρωσης και νέων. Στο μεγαλύτερο ποσοστό 96% (n=11.571) των συμβάντων απελευθερώθηκε μία μόνο ουσία. Οι συχνότερα απελευθερούμενες ουσίες περιλάμβαναν πτητικές οργανικές ενώσεις, ανόργανες ενώσεις, μίγμα ουσιών, οξέα, αμμωνία και ένα σημαντικό ποσοστό των ουσιών δε ταξινομούνται, ενώ στα συμβάντα με θύματα συχνότερα καταγράφηκαν διάφορες ανόργανες ουσίες (18%), πτητικές οργανικές ενώσεις (16%), οξέα (13%), χλώριο (12%), μίγματα ουσιών (9%) και αμμωνία (7%). Στο 21% των συμβάντων με θύματα οι ουσίες δεν ταξινομήθηκαν. Δέκα συγκεκριμένες χημικές ουσίες υπολογίστηκε ότι ευθύνονταν για τρία στα πέντε θύματα. τα συμβάντα με αυτά τα 10 χημικά πραγματοποιήθηκαν κυρίως σε εγκαταστάσεις (82%) και το μεγαλύτερο ποσοστό θυμάτων ήταν εργαζόμενοι (60%). Στο ένα τέταρτο αυτών των συμβάντων απαιτήθηκε εκκένωση της περιοχής και στο 89% εκκένωση των εργασιακών χώρων. Οι συγκεκριμένες χημικές ουσίες που συχνότερα ευθύνονταν για θύματα ήταν: το υδροχλωρικό οξύ (19%, 42.4% για τους εργαζομένους και 42.4% για το γενικό πληθυσμό), το υποχλωριώδες νάτριο (18%, 60,6% επίπτωση στους εργαζομένους 33% για το γενικό πληθυσμό και 5,5% για το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης), το χλώριο (9%, 34,4% στους εργαζομένους, 50% για το γενικό πληθυσμό και 15,6% για το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης), η αμμωνία (8%, με 42.4% στους εργαζομένους 42.4% για το γενικό πληθυσμό και 15,25% για το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης), το τριχλωροαιθυλένιο (7%, 100% στους εργαζομένους), το θειικό οξύ (6%, 52,4% στους εργαζομένους, 16.7% για το γενικό πληθυσμό και 31% για το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης), η φορμαλδεΰδη (4%, 83% στους εργαζομένους, 3.4% για το γενικό πληθυσμό και 15,25% για το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης), το Σελίδα 20 από 114

21 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ φωσφορικό οξύ (4%, 96% στους εργαζομένους, 42.4% και 4% για το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης), το υδροξείδιο του νατρίου (4%, με 74% στους εργαζομένους και 25% για το γενικό πληθυσμό) κ.ά. Χημικά που συχνότερα σχετίζονται με επίσημη διαταγή εκκένωσης ήταν η αμμωνία, το χλώριο, το υδροχλωρικό οξύ, το θειικό οξύ, το υποχλωριώδες νάτριο, ο υδράργυρος, το νιτρικό οξύ, το υδροξείδιο του νατρίου, η φορμαλδεΰδη και το διοξείδιο του θείου Μέσα Ατομικής Προστασίας Αν και τα στοιχεία για τα μέσα ατομικής προστασίας συλλέχθηκαν μόνο από άτομα που τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια του συμβάντος και δε στοιχειοθετείται σχέση αιτιότητας από τη μη χρήση τους και οιασδήποτε επίπτωσης στην υγεία, ωστόσο κάποια συμπεράσματα μπορεί να εξαχθούν: από τους τραυματισθέντες εργαζομένους, το 72% δε φορούσε κανένα ατομικό μέσο προστασίας τη στιγμή του ατυχήματος, ενώ μόνο το 1% φορούσε μάσκα προστασίας της αναπνοής από το προσωπικό εκτάκτου ανάγκης που τραυματίστηκε, το 35% δε φορούσε κανένα ατομικό μέσο προστασίας και μόνο το 8% φορούσε μάσκα προστασίας της αναπνοής Απολύμανση Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων χρειάστηκε να απολυμανθούν μετά την έκθεση σε χημικές ουσίες, η πλειοψηφία των οποίων ήταν προσωπικό εκτάκτου ανάγκης (87%) και ένα μικρό ποσοστό εργαζόμενοι (12%). Η πλειοψηφία των ατόμων (91%) απολυμάνθηκαν στην περιοχή της έκθεσης. Σελίδα 21 από 114

22 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 4 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 4.1 Γενικά Σε διεθνές επίπεδο, για «την πρόληψη των σοβαρών βιομηχανικών ατυχημάτων» έχουν ψηφιστεί από το 1993 η 174 Διεθνής Σύμβαση Εργασίας και η 181 Διεθνής Σύσταση Εργασίας. Ιδιαίτερα για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 1982 ψηφίστηκε η οδηγία 82/501/Ε.Ο.Κ., γνωστή και ως οδηγία Σεβέζο (Seveso) η οποία ονομάστηκε έτσι με αφορμή το ατύχημα στην ομώνυμη πόλη της Ιταλίας το Η οδηγία αυτή τροποποιήθηκε δυο φορές (οδηγίες 87/216/Ε.Ο.Κ. και 88/610/Ε.Ο.Κ.) και το 1996 αντικαταστάθηκε από την οδηγία 96/82/Ε.κ. γνωστή και ως οδηγία Seveso II. 4.2 Εναρμόνιση της Εθνικής νομοθεσίας με τις Κοινοτικές Οδηγίες Η Ελλάδα εναρμόνισε το εθνικό της δίκαιο με τις προαναφερόμενες οδηγίες με τις κοινές υπουργικές Αποφάσεις (ΚΥΑ) 18187/272/1988, 77119/4607/1993 και 5697/590/2000. Το Δεκέμβριο του 2003 ψηφίστηκε η οδηγία 2003/105/Ε.κ., για την τροποποίηση της οδηγίας Seveso II. Η εναρμόνιση της χώρας μας με την οδηγία αυτή, έγινε με την ΚΥΑ 12044/613 (ΦΕΚ 376/Β/ και ΦΕΚ 2259/Β/ ) ως εξής : ΦΕΚ 376/Β/ : Καθορισμός μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2003/105/ΕΚ «για τροποποίηση της οδηγίας 96/82/ΕΚ του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζομένων με επικίνδυνες ουσίες» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου Σελίδα 22 από 114

23 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ της 16ης Δεκεμβρίου Αντικατάσταση της υπ αριθμ. 5697/590/2000 κοινής υπουργικής απόφασης (405/Β/ ) (βλ. Παράρτημα ΙΙ στο Κεφάλαιο 8) ΦΕΚ 2259/Β/ : Διόρθωση σφαλμάτων στην υπ αριθμ /613/ ΚΥΑ. Επισημαίνεται ότι αναφερόμαστε στη νομοθεσία που αφορά στην πρόληψη και αντιμετώπιση μεγάλων ατυχημάτων σε εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών (εύφλεκτων, εκρηκτικών, τοξικών). Τα ατυχήματα που σχετίζονται με πυρηνικές εγκαταστάσεις καθώς και με μεταφορά επικίνδυνων φορτίων, καλύπτονται από άλλους κανονισμούς. Η εφαρμογή της νομοθεσίας αφορά τόσο σε νέες όσο και σε υφιστάμενες βιομηχανικές δραστηριότητες που είναι δυνατό να περικλείουν κινδύνους ΒΑΜΕ, με σημαντικές επιπτώσεις στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Εξαιρούνται ορισμένες εγκαταστάσεις ή δραστηριότητες, όπως π.χ. οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις, η μεταφορά επικίνδυνων ουσιών μέσω αγωγών κ.ά. Η νομοθεσία για τα ΒΑΜΕ εφαρμόζεται στις εγκαταστάσεις όπου υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες (υπό μορφή πρώτης ύλης, προϊόντων, παραπροϊόντων, καταλοίπων ή ενδιάμεσων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αναμένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήματος), σε ποσότητες ίσες ή ανώτερες από ορισμένες οριακές τιμές (βλ. αναλυτικά στη σχετική νομοθεσία). Η αδειοδοτούσα αρχή είναι δυνατόν να επιβάλλει τις κυρώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 24 του ν. 3325/2005 όπως ισχύει, για παραβίαση των όρων ή περιορισμών που τίθενται στις άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας μιας εγκατάστασης, μονάδας, αποθήκης ή τμήματος τους, εάν ο ασκών την εκμετάλλευση δεν έχει υποβάλει εμπρόθεσμα την κοινοποίηση, τη μελέτη ασφαλείας ή άλλα στοιχεία και πληροφορίες που απαιτούνται βάσει της ΚΥΑ 12044/613/2007. Σε όποιον γίνεται αίτιος παραβίασης των διατάξεων της απόφασης με πράξη ή Σελίδα 23 από 114

24 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ παράλειψη, επιβάλλονται οι αστικές, ποινικές και διοικητικές κυρώσεις που προβλέπονται στα στο ν. 1650/1986. Οι κυρώσεις αυτές επιβάλλονται ανεξάρτητα από τις κυρώσεις που προβλέπονται σε άλλες διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας όπως, σε σχετικές διατάξεις του ν. 2580/1940 «περί υγειονομικών διατάξεων» ή του ν. 1568/1985. Σε περίπτωση μεγάλου ατυχήματος, ο εργοδότης υποχρεούται στην παροχή όλων των απαραίτητων πληροφοριών στην αδειοδοτούσα αρχή. 4.3 Πολιτική πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων Η Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων θα πρέπει να περιλαμβάνει τους γενικούς στόχους και αρχές δράσης που καθορίζει ο ασκών την εκμετάλλευση για τον έλεγχο των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων. Η έκθεση αυτή υποβάλλεται μαζί με την κοινοποίηση ή κάποια τροποποίησή της και σε κάθε περίπτωση κάθε 5 χρόνια. 4.4 Μελέτη Ασφαλείας Στην περίπτωση υπέρβασης συγκεκριμένων οριακών τιμών, η επιχείρηση θα πρέπει να υποβάλλει Μελέτη Ασφάλειας στην αδειοδοτούσα αρχή. Μέσω της ΜΑ θα πρέπει να καταδεικνύεται ότι: Εφαρμόζεται μια Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων και ένα σύστημα διαχείρισης ασφάλειας προς υλοποίησή της Έχουν επισημανθεί οι κίνδυνοι μεγάλου ατυχήματος και έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη και τον περιορισμό των συνεπειών τους στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Ο σχεδιασμός, η κατασκευή, η λειτουργία και η συντήρηση των εγκαταστάσεων, των χώρων αποθήκευσης του εξοπλισμού και της υποδομής που συνδέονται με τη λειτουργία της, οι οποίες έχουν σχέση με τους κινδύνους μεγάλου ατυχήματος εντός της εγκατάστασης, παρέχουν επαρκή αξιοπιστία και Σελίδα 24 από 114

25 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ασφάλεια Υπάρχουν εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης και παρέχονται τα στοιχεία που επιτρέπουν την εκπόνηση του εξωτερικού σχεδίου, ώστε να λαμβάνονται αναγκαία μέτρα σε περίπτωση μεγάλου ατυχήματος Έχει εξασφαλισθεί επαρκής πληροφόρηση των αρμοδίων αρχών, ώστε να μπορούν να αποφασίζουν για την εγκατάσταση των δραστηριοτήτων ή για διευθετήσεις γύρω από τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις Σε περίπτωση εγγύτητας της εγκατάστασης με άλλες επικίνδυνες εγκαταστάσεις (φαινόμενο ντόμινο) έχει συνεκτιμηθεί δεόντως η φύση και η έκταση ενός συνολικού κινδύνου μεγάλης έκτασης Μετά την υποβολή της Μελέτης Ασφάλειας, ακολουθεί η διαδικασία αξιολόγησης της. Σε αυτή εμπλέκονται τα υπουργεία Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημ. Έργων, υγείας και κοινωνικής Αλληλεγγύης, Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων (σε περίπτωση εγκαταστάσεων στις οποίες υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες που χαρακτηρίζονται ως φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή/ και λιπάσματα), η τοπική Πυροσβεστική υπηρεσία, το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, το Γενικό Χημείο του κράτους, και η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Η καταχώρηση της Μελέτης Ασφάλειας γίνεται από την αδειοδοτούσα αρχή με βάση τις απαιτούμενες γνωμοδοτήσεις των εμπλεκόμενων φορέων και γνωστοποιείται εγγράφως στον ασκούντα την εκμετάλλευση, με κοινοποίηση στις αρμόδιες αρχές. 4.5 Σύστημα διαχείρισης ασφάλειας Το διαχειριστικό σύστημα ασφάλειας θα πρέπει να ενσωματώνει το τμήμα του γενικού διαχειριστικού συστήματος το οποίο περιλαμβάνει την οργανωτική δομή, τις αρμοδιότητες, τις πρακτικές, τις διαδικασίες, τις Σελίδα 25 από 114

26 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ διεργασίες και τους πόρους για τον καθορισμό και την εφαρμογή της Πολιτικής Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων. Στα πλαίσια του διαχειριστικού συστήματος ασφάλειας θα πρέπει να θίγονται τα ακόλουθα θέματα: οργάνωση και προσωπικό (ρόλοι και αρμοδιότητες, εκπαιδευτικές ανάγκες, σύμπραξη εργαζομένων και ενδεχομένως των υπεργολάβων κ.λ.π.) προσδιορισμός και αξιολόγηση κινδύνων μεγάλου ατυχήματος έλεγχος λειτουργίας (οδηγίες ασφαλούς λειτουργίας, συντήρηση, προσωρινές διακοπές λειτουργίας κ.λ.π.) διαχείριση αλλαγών σχεδιασμός έκτακτης ανάγκης παρακολούθηση επιδόσεων έλεγχος και επανεξέταση (θέσπιση και εφαρμογή διαδικασιών για αξιολόγηση της τήρησης των στόχων της Πολιτικής Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων) 4.6 Εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης Η αδειοδοτούσα αρχή πρέπει να μεριμνά, ώστε για όλες τις εγκαταστάσεις οι οποίες υποχρεούνται να υποβάλλουν Μελέτης Ασφάλειας: ο ασκών την εκμετάλλευση, σε συνεργασία με το προσωπικό της εγκατάστασης, να καταρτίζει εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης, το οποίο θα συνυποβάλλεται στην αδειοδοτούσα αρχή με τη Μελέτη Ασφάλειας και θα αναφέρεται στα μέτρα που λαμβάνονται μέσα στο χώρο της εγκατάστασης τα εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης να επανεξετάζονται, να δοκιμάζονται και ενδεχομένως να αναθεωρούνται και να εκσυγχρονίζονται κάθε τρία (3) χρόνια και σε κάθε περίπτωση Σελίδα 26 από 114

27 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ οποτεδήποτε συμβεί σημαντική αλλαγή στη λειτουργία της εγκατάστασης. Η επανεξέταση αυτή πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις μετατροπές στις σχετικές εγκαταστάσεις, τις οικείες υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τις νέες τεχνικές γνώσεις και τις γνώσεις όσον αφορά στην αντιμετώπιση μεγάλων ατυχημάτων Τα εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης να εφαρμόζονται χωρίς καθυστέρηση από τον ασκούντα την εκμετάλλευση και τις εμπλεκόμενες σε αυτά αρμόδιες αρχές, σε περίπτωση μεγάλου ατυχήματος, ή ανεξέλεγκτου συμβάντος τέτοιου, ώστε ευλόγως να αναμένεται ότι θα καταλήξει σε μεγάλο ατύχημα Η τοπική Πυροσβεστική υπηρεσία πρέπει να μεριμνά για την πραγματοποίηση ασκήσεων ετοιμότητας σε συνεργασία με τον ασκούντα την εκμετάλλευση, για την εφαρμογή και εκπαίδευση στα εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης 4.7 Εξωτερικά σχέδια αντιμετώπισης τεχνολογικών ατυχημάτων μεγάλης έκτασης (στο εξής Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.) Όπως ήδη αναφέρθηκε, σε περίπτωση μεγάλου ατυχήματος είναι πιθανό οι επιπτώσεις να επεκταθούν και εκτός των ορίων μιας εγκατάστασης και να επηρεάσουν την ευρύτερη περιοχή. Για την προστασία του πληθυσμού (εργαζόμενοι άλλων επιχειρήσεων, κάτοικοι) είναι αναγκαία η ύπαρξη και ετοιμότητα για εφαρμογή ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης που να αφορά την ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, ο ασκών την εκμετάλλευση υποχρεούται να παρέχει στην υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της οικείας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης τις αναγκαίες πληροφορίες, ώστε αυτή να διευκολυνθεί στην κατάρτιση του εξωτερικού Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. Η υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της οικείας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, στο πλαίσιο εφαρμογής του Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ», πρέπει να μεριμνά : Σελίδα 27 από 114

28 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ Για την κατάρτιση εξωτερικού Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε., σύμφωνα με την καταχωρημένη ΜΑ, συνεκτιμώντας και το ενδεχόμενο των πολλαπλασιαστικών φαινομένων (φαινόμενο ντόμινο). το Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. καταρτίζεται σε συνεργασία με τις υπηρεσίες της οικείας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και αν κρίνεται σκόπιμο και της Περιφέρειας, με άλλα κατά περίπτωση αρμόδια υπουργεία, οργανισμούς και φορείς καθώς και με εκπρόσωπο της τοπικής Πυροσβεστικής υπηρεσίας και αφού προηγηθεί διαβούλευση με το προσωπικό που εργάζεται μέσα στη μονάδα, συμπεριλαμβανομένου του σχετικού εργαζόμενου προσωπικού υπεργολαβίας. Για την κατάρτιση ή επικαιροποίηση του Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε., η ως άνω υπηρεσία πρέπει να το δημοσιοποιεί με κάθε πρόσφορο μέσο προκειμένου το κοινό (δηλ. ο πληθυσμός που κατοικεί στην περιοχή) να διατυπώσει τη γνώμη του Για τη διενέργεια ασκήσεων ετοιμότητας σε συνεργασία με τον ασκούντα την εκμετάλλευση και τους συναρμόδιους φορείς, για την εφαρμογή και την εκπαίδευση στο εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης Για την εφαρμογή του σχεδίου έκτακτης ανάγκης χωρίς καθυστέρηση, από τον ασκούντα την εκμετάλλευση και τις εμπλεκόμενες σε αυτά αρμόδιες αρχές, σε περίπτωση: μεγάλου ατυχήματος ή ανεξέλεγκτου συμβάντος τέτοιου, ώστε ευλόγως να αναμένεται ότι θα καταλήξει σε μεγάλο ατύχημα Για την υποβολή του εξωτερικού Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας προς έγκριση, επανεξέταση, δοκιμή και ενδεχομένως αναθεώρηση και εκσυγχρονισμό κάθε τρία χρόνια και σε κάθε περίπτωση, οποτεδήποτε συμβεί σημαντική αλλαγή στη λειτουργία της εγκατάστασης ή όπως ορίζουν οι σχετικές οδηγίες της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Η επανεξέταση αυτή λαμβάνει υπόψη τις μετατροπές στη σχετική εγκατάσταση, στις οικείες υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τις νέες τεχνικές γνώσεις και τις γνώσεις όσον αφορά στην αντιμετώπιση μεγάλων ατυχημάτων Σελίδα 28 από 114

29 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 4.8 Επιθεωρήσεις έλεγχοι Η αδειοδοτούσα αρχή υποχρεούται να οργανώνει, σε συνεργασία με τις συναρμόδιες αρχές, σύστημα επιθεωρήσεων ή άλλων μέτρων ελέγχου ανάλογα με τον τύπο της εγκατάστασης. Αυτές οι επιθεωρήσεις ή μέτρα ελέγχου δεν εξαρτώνται από την παραλαβή της ΜΑ ή άλλων υποβαλλόμενων στοιχείων και πρέπει να σχεδιάζονται κατά τρόπο ώστε να επιτρέπουν οργανωμένη και συστηματική εξέταση των τεχνικών, οργανωτικών και διαχειριστικών συστημάτων της εγκατάστασης. Η αδειοδοτούσα αρχή πρέπει να καταρτίζει πρόγραμμα επιθεωρήσεων που να προβλέπει τουλάχιστον μια επιτόπια επίσκεψη μια φορά το χρόνο για κάθε εγκατάσταση που πρέπει να υποβάλλει ΜΑ (εκτός και αν έχει καθορίσει πρόγραμμα επιθεωρήσεων κατόπιν συστηματικής εκτίμησης κινδύνου μεγάλου ατυχήματος στην εγκατάσταση, λαμβάνοντας υπόψη την επικινδυνότητά της, πληροφορίες από προηγούμενους ελέγχους κ.λ.π.). Τα αποτελέσματα και συμπεράσματα των επιθεωρήσεων σύμφωνα με τη νομοθεσία, πρέπει να κοινοποιούνται και στο προσωπικό της εγκατάστασης. 4.9 Πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα (φαινόμενο Domino) Η αδειοδοτούσα αρχή, βασιζόμενη στις πληροφορίες που παρέχει ο ασκών την εκμετάλλευση, πρέπει να καθορίζει τις εγκαταστάσεις ή ομάδες εγκαταστάσεων όπου η πιθανότητα και η δυνατότητα ή οι συνέπειες μεγάλου ατυχήματος μπορεί να αυξάνονται λόγω της θέσης και της εγγύτητάς τους, των ειδών και των ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών που διαθέτουν. Η αδειοδοτούσα αρχή υποχρεούται να μεριμνά ώστε γι αυτές τις εγκαταστάσεις να ανταλλάσσονται κατάλληλα σχετικές πληροφορίες που τους επιτρέπουν να συνεκτιμούν τη φύση και έκταση του συνολικού Σελίδα 29 από 114

30 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ κινδύνου μεγάλου ατυχήματος. Σε συνεργασία με τις κατά περίπτωση αρμόδιες νομαρχιακές υπηρεσίες πρέπει να παρέχονται σχετικές πληροφορίες στις αρμόδιες αρχές κατά την εκπόνηση των εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης και να ενημερώνεται ο πληθυσμός που κατοικεί στην ευρύτερη περιοχή Σχεδιασμός χρήσεων γης Οι αρμόδιες αρχές σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις για το χωροταξικό, περιβαλλοντικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, πρέπει να μεριμνούν ώστε οι στόχοι της πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων και του περιορισμού των συνεπειών τους να λαμβάνονται υπόψη κατά την κατάρτιση των σχεδίων χρήσεων γης, μέσα από τις κείμενες διαδικασίες σχεδιασμού του χώρου και κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις. Για την υλοποίηση των στόχων πρέπει να ελέγχεται η ίδρυση νέων εγκαταστάσεων, οι μετατροπές στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις, τα νέα έργα και οι γενικότερες δραστηριότητες που λόγω της θέσης και της γειτνίασής τους με αυτές ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο μεγάλου ατυχήματος ή να επιδεινώσουν τις συνέπειές του. Ειδικότερα, οι ως άνω αρμόδιες για το σχεδιασμό του χώρου αρχές, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ανάγκη να διατηρούνται μακροπρόθεσμα οι κατάλληλες αποστάσεις μεταξύ των μονάδων που υπάγονται στη σχετική νομοθεσία για τα ΒΑΜΕ και των ζωνών κατοικίας, των κτηρίων και των ζωνών δημόσιας χρήσης, του κύριου οδικού δικτύου μεταφορών, στο μέτρο του δυνατού, των χώρων αναψυχής και των ζωνών που παρουσιάζουν ιδιαίτερο φυσικό ενδιαφέρον ή είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες. Αντίστοιχα, στην περίπτωση υφιστάμενων μονάδων, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ανάγκη για συμπληρωματικά τεχνικά μέσα, ώστε να μην αυξάνονται οι κίνδυνοι για τον πληθυσμό. Σελίδα 30 από 114

31 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 4.11 Ενημέρωση και συμμέτοχη των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής Ιδιαίτερη σημασία έχει το ζήτημα της πληροφόρησης του πληθυσμού σε περιοχές όπου βρίσκονται εγκαταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν ατύχημα μεγάλης έκτασης. Η υπηρεσία Περιβάλλοντος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και το Νομαρχιακό Συμβούλιο έχουν υποχρέωση να πληροφορούν με συγκεκριμένες διαδικασίες τον πληθυσμό για την επικινδυνότητα των εγκαταστάσεων που λειτουργούν στην περιοχή, για τα κατάλληλα μέτρα ασφάλειας που έχουν ληφθεί και τη στάση που θα πρέπει να τηρείται σε περίπτωση ατυχήματος, για τη διενέργεια ασκήσεων ετοιμότητας του πληθυσμού, σε συνεργασία με την υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης και τον(τους) οικείο(ους) δήμο(ους) του(των) οποίου(ων) οι κάτοικοι είναι δυνατόν να προσβληθούν από ατύχημα μεγάλης έκτασης κ.λ.π. Επίσης, η αδειοδοτούσα αρχή πρέπει να μεριμνά ώστε το κοινό (δηλ. ο πληθυσμός στην ευρύτερη περιοχή) να μπορεί να δίνει τη γνώμη του στο σχεδιασμό για νέες εγκαταστάσεις που υποχρεούνται να συντάσσουν Μελέτη Ασφάλειας, στη μετατροπή υφιστάμενων εγκαταστάσεων και στη διαρρύθμιση των χώρων γύρω από αυτές. Σελίδα 31 από 114

32 ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 5 ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 5.1 Νομοθετικές απαιτήσεις (άρθρο 9 Seveso II, άρθρο 8 ΚΥΑ 12044/613) Περιεχόμενο Προϋποθέσεις υποβολής Για τις εγκαταστάσεις του Παραρτήματος Ι (στήλες 1 και 3) του άρθρου 20 της οδηγίας και της ΚΥΑ 12044/613, ο ασκών την εκμετάλλευση, προκειμένου να του χορηγηθεί άδεια εγκατάστασης ή/και λειτουργίας, για ίδρυση, επέκταση ή εκσυγχρονισμό της εγκατάστασης, υποχρεούται να υποβάλει μελέτη ασφαλείας με την οποία να καταδεικνύεται ότι: Εφαρμόζεται σύμφωνα με τα στοιχεία του Παραρτήματος ΙΙΙ της οδηγίας και της απόφασης μια πολιτική πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων και ένα σύστημα διαχείρισης ποιότητας προς υλοποίηση της Έχουν επισημανθεί οι κίνδυνοι μεγάλου ατυχήματος και έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη και τον περιορισμό των συνεπειών τους στον άνθρωπο και το περιβάλλον Ο σχεδιασμός, η κατασκευή, η λειτουργία και η συντήρηση των εγκαταστάσεων, των χώρων αποθήκευσης του εξοπλισμού και της υποδομής που συνδέονται με τη λειτουργία της, οι οποίες έχουν σχέση με τους κίνδυνους μεγάλου ατυχήματος, εντός της εγκατάστασης, παρέχουν επαρκή αξιοπιστία και ασφάλεια Υπάρχουν εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης και παρέχονται τα στοιχεία που επιτρέπουν την εκπόνηση του εξωτερικού σχεδίου, ώστε να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα σε κάθε περίπτωση μεγάλου ατυχήματος Έχει εξασφαλισθεί επαρκής πληροφόρηση των αρμόδιων αρχών, ώστε να μπορούν να αποφασίζουν για την εγκατάσταση των δραστηριοτήτων ή για διευθετήσεις γύρω από τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις Σελίδα 32 από 114

33 ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Σε περίπτωση εγγύτητας της εγκατάστασης με άλλες επικίνδυνες εγκαταστάσεις (φαινόμενο domino) έχει συνεκτιμηθεί δεόντως η φύση και η έκταση ενός συνολικού κινδύνου ατυχήματος μεγάλης έκτασης Η μελέτη ασφαλείας περιέχει τουλάχιστον τα στοιχεία που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙΙ της οδηγίας και της απόφασης και επιπλέον ενημερωμένο κατάλογο των επικινδύνων ουσιών που υπάρχουν στην εγκατάσταση. Επιτρέπεται να συνδυάζονται μελέτες ασφαλείας, ή μέρη μελετών, ή άλλες ισοδύναμες μελέτες συντασσόμενες σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, σε μια ενιαία μελέτη ασφαλείας για τους σκοπούς του άρθρο 8 της ΚΥΑ 12044/613, όταν έτσι αποφεύγεται περιττή επανάληψη πληροφοριών και επικάλυψη των εργασιών που εκτελούνται από τον ασκούντα την εκμετάλλευση ή την αρμόδια κατά περίπτωση αρχή, υπό τον όρο ότι πληρούνται όλες οι απαιτήσεις του συγκεκριμένου άρθρου της απόφασης. Η μελέτη ασφαλείας υποβάλλεται σε 11 αντίγραφα στην αδειοδοτούσα αρχή : για τις νέες εγκαταστάσεις με την αίτηση για χορήγηση άδειας εγκατάστασης για τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις που δεν υπάγονταν πριν τις καταργούμενες ΚΥΑ 18187/272/88, 77119/4607/93, το αργότερο μέχρι τις για τις άλλες εγκαταστάσεις που υπάγονταν πριν στις καταργούμενες ΚΥΑ 18187/272/88, 77119/4607/93, το αργότερο μέχρι τις Σε περίπτωση εγκαταστάσεων στις οποίες υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες που χαρακτηρίζονται ως φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή/και λιπάσματα, η μελέτη ασφαλείας υποβάλλεται σε 12 αντίγραφα. Παράλληλα με τη μελέτη ασφαλείας, ο ασκών την εκμετάλλευση υποβάλλει απευθείας στην αρμόδια για την εφαρμογή της παρούσας απόφασης Υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ, ένα αντίγραφο της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Σελίδα 33 από 114

34 ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Η αδειοδοτούσα αρχή : εάν πεισθεί ότι, συγκεκριμένες ουσίες που υπάρχουν στην εγκατάσταση ή σε οποιοδήποτε μέρος της δεν ενέχουν κίνδυνο μεγάλου ατυχήματος, μπορεί, σύμφωνα με τα εναρμονισμένα κριτήρια που περιλαμβάνονται στην απόφαση 98/433/ΕΚ του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 1998 των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (EEL 192/19/ ) κατ εφαρμογή του άρθρου 9 (παράγραφος 6β) της οδηγίας 96/82/ΕΚ (Seveso II), να περιορίζει τις απαιτούμενες στις μελέτες ασφαλείας πληροφορίες σε όσες σχετίζονται με την πρόληψη των υπολοίπων κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων και τον περιορισμό των συνεπειών τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Τα εναρμονισμένα κριτήρια που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα της απόφασης 98/433/ΕΚ είναι : Α) Φυσική μορφή της ουσίας : Ουσίες με στερεά μορφή, τέτοια ώστε να μην είναι δυνατή τόσο υπό ομαλές συνθήκες, όσο και υπό οποιεσδήποτε μη φυσιολογικές συνθήκες οι οποίες είναι εύλογα δυνατόν να προβλεφθούν, η έκλυση ύλης ή ενέργειας, οι οποίες θα ήταν δυνατόν να συνιστούν τον κίνδυνο πρόκλησης ατυχήματος μεγάλης κλίμακας, Β) Περιεχόμενο και ποσότητες : Εκείνες οι ουσίες οι οποίες συσκευάζονται ή περιέχονται κατά τέτοιο τρόπο και σε τέτοιες ποσότητες, ώστε η έκλυση της μέγιστης δυνατής ποσότητας υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις να μην είναι δυνατόν να προκαλέσει κινδύνους μεγάλων ατυχημάτων, Γ) Τοποθεσία και ποσότητες : Οι ουσίες που υπάρχουν σε τέτοιες ποσότητες καθώς και σε τέτοια απόσταση από άλλες επικίνδυνες ουσίες (στη μονάδα ή οπουδήποτε αλλού), ώστε να μην είναι σε θέση ούτε να προκαλέσουν κινδύνους μεγάλων ατυχημάτων, αφ εαυτές, ούτε να αποτελέσουν την αφορμή για κάποιο άλλο ατύχημα μεγάλης κλίμακας με την συνεπίδραση άλλων επικίνδυνων ουσιών, Δ) Ταξινόμηση : Οι ουσίες οι οποίες ορίζονται ως επικίνδυνες ουσίες βάσει της ταξινόμησης τους στο Παράρτημα Ι μέρος 2 της οδηγίας 96/82/ΕΚ, αλλά οι οποίες δεν είναι σε θέση να προκαλέσουν κινδύνους μεγάλων ατυχημάτων και για τις οποίες, ως εκ τούτου, αντενδείκνυται για τους Σελίδα 34 από 114

35 ΜΕΛΕΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ σκοπούς αυτούς η ταξινόμηση της ειδικής κατηγορίας ουσιών. Κοινοποιεί στο ΥΠΕΧΩΔΕ έως τις 31 Ιανουαρίου κάθε έτους, κατάλογο με αιτιολογία της εξαίρεσης των εγκαταστάσεων που αναφέρονται παραπάνω.το ΥΠΕΧΩΔΕ αποστέλλει στην Επιτροπή των ΕΚ τον παραπάνω κατάλογο έως τις 28 Φεβρουαρίου κάθε έτους Διαδικασία αξιολόγησης Η αδειοδοτούσα αρχή, αποστέλλει αντίγραφα της μελέτης ασφαλείας μέσα σε ένα μήνα από την παραλαβή της, στις ακόλουθες αρμόδιες αρχές : από 1 αντίγραφο της μελέτης ασφαλείας στα Υπουργεία Ανάπτυξης, ΠΕΧΩΔΕ, Υγείας Πρόνοιας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Γεωργικής Ανάπτυξης (εάν στις εγκαταστάσεις υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες που χαρακτηρίζονται ως φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή/και λιπάσματα), στο Γενικό Χημείο του Κράτους, στο Αρχηγείο του Πυροσβεστικού Σώματος και στην τοπική Πυροσβεστική Υπηρεσία. 2 αντίγραφα της μελέτης ασφαλείας στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης ασφαλείας : Μέσα σε προθεσμία δύο μηνών από την παραλαβή της μελέτης Το Γενικό Χημείο του Κράτους αποστέλλει στην αδειοδοτούσα αρχή, με κοινοποίηση στις ως άνω αρμόδιες αρχές πιστοποίηση σχετικά με την ταξινόμηση των επικινδύνων ουσιών που περιγράφονται στο Παράρτημα Ι, άρθρο 20. Η πιστοποίηση αυτή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την περαιτέρω προώθηση της αξιολόγησης των μελετών ασφαλείας από τις αρμόδιες αρχές Εφόσον στην εγκατάσταση υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες που χαρακτηρίζονται φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή/και λιπάσματα, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αποστέλλει στην Σελίδα 35 από 114