Το αποτύπωμα του κλασικού παρελθόντος στο νεοελληνικό παρόν: ουτοπικές χωρικότητες. Δημήτρης Πλάντζος ΕΚΠΑ

Transcript

1 Το αποτύπωμα του κλασικού παρελθόντος στο νεοελληνικό παρόν: ουτοπικές χωρικότητες Δημήτρης Πλάντζος ΕΚΠΑ

2 Διάρθρωση μαθημάτων: 1. Εισαγωγή: η δόμηση της ελληνικής αρχαιότητας (19/3) 2. Η κλασική αρχαιότητα ως ετεροτοπική τεχνολογία στο παρόν (21/3) 3. Η επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο ως τραυματική εμπειρία (23/3) 4. Ουτοπικές χωρικότητες (30/3)

3 Διάρθρωση μαθημάτων: 1. Εισαγωγή: η δόμηση της ελληνικής αρχαιότητας (19/3) 2. Η κλασική αρχαιότητα ως ετεροτοπική τεχνολογία στο παρόν (21/3) 3. Η επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο ως τραυματική εμπειρία (23/3) 4. Ουτοπικές χωρικότητες (30/3)

4

5

6

7 Tόποι μνήμης Nora, P. (1989), Between Memory and History: Les Lieux de Memoire, Representations, 26 (Spring), pp Whose genius loci?: contrasting interpretations of the «sacred rock of the Athenian Acropolis», Annals of the Association of American Geographers, 87:2, pp

8 Tόποι μνήμης Η συνεχής παρουσία του παρελθόντος στο παρόν διαμορφώνει εκ νέου τον εθνικό και υπερεθνικό χρόνο και τόπο. Ανέγερση μνημείων: διεκδίκηση / οικειοποίηση του δημόσιου χώρου, στο πλαίσιο μιας πολιτικής αξιοποίησης της συλλογικής μνήμης. Η ανάγκη για τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης οδηγεί στη συγκρότηση «τόπων μνήμης» (Lieux de mémoire). Ως τεχνητά τοπία όπου εθνικές και πολιτισμικές ταυτότητες ανακαλύπτονται, εμπεδώνονται ή επινοούνται εκ νέου (μουσείο, αρχείο, μνημείο και μνημειοποιημένος χώρος, νεκροταφεία, εθνικές και θρησκευτικές τελετές) συντελούν στη διατήρηση της μνήμης ως παράγοντα συλλογικής επιβίωσης.

9 Tόποι μνήμης Τα τοπία μνήμης συνιστούν, «στιγμές ιστορίας αποσπασμένες από την ιστορική διακύμανση που όμως επιστρέφονται σε αυτήν κάτι μεταξύ ζωής και θανάτου, όπως οι αχιβάδες στην ακτή τη στιγμή που η θάλασσα της μνήμης υποχωρεί». Η παλινδρόμηση μεταξύ μνήμης και ιστορίας, η εκ νέου επινόηση της ιστορίας ως μνήμης και η αποκατάσταση της μνήμης στο ιστορικό αρχείο, χαρακτηρίζουν την νεωτερική απόπειρα μνημειοποίησης του παρελθόντος ως τοπίου συλλογικής μνήμης.

10 Γιάννης Χαμηλάκης, 2007 Η υλικότητα της ετεροτοπίας και ο ουτοπικός της χαρακτήρας την καθιστούν, πέρα από μέσο αναπαράστασης του έθνους και των επιδιώξεών του, και απόλυτη, πέρα για πέρα πραγματική, απόδειξη της εθνικής συνέχειας. Οι εθνικές ετεροτοπίες λειτουργούν και ως πύλες εισόδου μέσω των οποίων, μυημένοι και μη, γνωρίζουν τον εθνικό κορμό και ενσωματώνονται σε αυτόν.

11 Henri Lefebvre ( ) Κοινωνική συγκρότηση του χώρου (La production de l'espace, 1974). Η φουκωική ετεροτοπία ως επιβεβαίωση της καπιταλιστικής και νεοκαπιταλιστικής ηγεμονίας κατασκευής κοινωνικών χωρικοτήτων (πβ. D. Harvey, Rebel Cities. From the Right to the City to the Urban Revolution, 2012). Ελλάδα: [προκατασκευασμένη] «ετεροτοπία ερειπίων» ή μία πολυεστιακή ουτοπική χωρικότητα;

12 Είναι το έθνος εκ προοιμίου καταδικασμένο στον ρόλο του αέναου «καταναλωτή της νεωτερικότητας»;

13 Η μνήμη ως κληρονομιά Φίλιππος Κουτσαφτής, Αγέλαστος Πέτρα (2000).

14

15

16 Οι συναισθητικές αρχαιολογίες του Φίλιππου Κουτσαφτή: Η συλλογική μνήμη συγκροτείται εκτός νεωτερικού χρόνου και εκτός επιστημονικού πεδίου Η συντήρηση της μνήμης ως αρχαιολογία αισθητηριακής φύσης, χωρική και όχι ιστορική Η κυκλικότητα της Ιστορίας που προβάλλει η ταινία εκμηδενίζει τον ιστορικό χρόνο Περιβαλλοντικός μυστικισμός Το έθνος ως αρχέγονη, ουσιοκρατική οντότητα που καθορίζεται από τη μεταφυσική της σχέση με το τοπίο και τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος της

17 Το φιλμικό κείμενο του Κουτσαφτή αποβλέπει στην ιδανική στιγμή πριν από το πρώτο λεπτό της νεωτερικότητας Αποστρέφει το πρόσωπό του από τη νεωτερικότητα, αναζητώντας αντίθετα διέξοδο σε ένα μεταφυσικό τοπίο μη-χρόνου το οποίο το ίδιο κατασκευάζει

18

19 Οι ουτοπικές χωρικότητες του Κουτσαφτή: Το αντίθετο της φουκωικής ετεροτοπίας: χειραφετησιακό πλήγμα ενάντια στον ετεροτοπικό έλεγχο Ετεροτοπία: κάτοπτρο και αντιστροφή της πραγματικότητας / ουτοπικές χωρικότητες: υπαρκτές ακριβώς γιατί εδράζονται στο φαντασιακό Edward Soja (Postmodern Geographies. The Reassertion of Space in Critical Social Theory, 1989): thirdspace : a way of thinking that sees the spatiality of our lives, the human geographies in which we live, as having the same scope and critical significance as the historical and social dimensions of our lives (Thirdspace. Journeys to Los Angeles and Other Real-and-Imagined Places, 1996).

20 Michel de Certeau ( ) L'invention du quotidien (1980) Καθημερινότητα των αστικών κέντρων Κριτική ανάλυση απέναντι στα δίκτυα επιτήρησης: η καθημερινή ζωή των πολιτών περιλαμβάνει μικρές, «ιδιωτικές» στιγμές χειραφέτησης που υλοποιούνται μέσα από συγκεκριμένες τακτικές οικειοποίησης του δημόσιου και δημόσια ελεγχόμενου χώρου (περιδιάβαση, προσωπικές διαδρομές, συγκρότηση προσωπικών αναμνήσεων από συγκεκριμένα σημεία στην πόλη κ.ο.κ.) Διάκριση μεταξύ στρατηγικής (μηχανισμών ελέγχου του χώρου που οργανώνει η κεντρική ή περιφερειακή εξουσία) και τακτικής (της ιδιωτικής, ανώνυμης «τέχνης των αδυνάτων») Οι ιδιωτικές τακτικές οικειοποίησης «διεμβολίζουν την αστική φαντασμαγορία» ή στην περίπτωση των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων αμφισβητούν τις σαγηνευτικές τεχνοπολιτικές στρατηγικές τους

21 Οι ουτοπικές χωρικότητες του Κουτσαφτή: Lefebvre: μη τόποι φαντασιακοί και υπαρκτοί, «συνειδησιακές χωρικότητες» Κουτσαφτής: ελληνικές ουτοπικές χωρικότητες: ζωντανές και ενσώματες λόγω της υλικότητας που φέρει η αισθητηριακή σχέση με το ελληνικό παρελθόν Κοινωνικότητα Ιστορικότητα Χωρικότητα

22 Soja: η χωρικότητα του ανθρώπινου βίου

23 Το αποτύπωμα του κλασικού παρελθόντος στο νεοελληνικό παρόν: Προϊόν αναβίωσης και όχι επιβίωσης Λογοθετική πρακτική και μηχανισμός επιτήρησης στο παρόν Υποκείμενο ετεροτοπικών και τεχνοπολιτικών στρατηγικών Εργαλείο αισθητηριακής έκφρασης και πνευματικής χειραφέτησης