Η διδασκαλία του κλασικού βιολιού σε Μουσικό Σχολείο της επαρχίας: Η περίπτωση της Δράμας Δρ Ευαγγελία Σπυράκου, Νικολέττα Μυρίδου, Αγγελική Βλάχου

Transcript

1 Η διδασκαλία του κλασικού βιολιού σε Μουσικό Σχολείο της επαρχίας: Η περίπτωση της Δράμας Δρ Ευαγγελία Σπυράκου, Νικολέττα Μυρίδου, Αγγελική Βλάχου Μέσα σε μία θεματική ενότητα που σχετίζεται με την προαγωγή της διδασκαλίας των εγχόρδων στην ελληνική μουσική παιδεία, ίσως να ξενίζει ο τίτλος της ανακοίνωσης. Ξενίζει, κυρίως, η ανάγκη προσδιορισμού της Δράμας ως επαρχίας, διότι πρόκειται για εκείνον τον παράγοντα που στη συνέχεια θα φανεί να διαδραματίζει διαμορφωτικό ρόλο. Πράγματι, η ίδια η απόσταση της Δράμας από τα μεγάλα μουσικά κέντρα Αθήνας-Θεσσαλονίκης, όπου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ποικίλες συναυλίες κλασικής μουσικής με διακεκριμένους συντελεστές καθώς και η γενικότερη μουσική κουλτούρα της περιοχής, αποτελούν το περίγραμμα μέσα στο οποίο διαμορφώνονται οι τάσεις και οι στάσεις των εφήβων ως προς τη διδακτική διαδικασία στο Μουσικό Σχολείο. Πιο συγκεκριμένα και χάρη στην διαρκή, υγιή και έντονη σχέση των Δραμινών με τα χωριά καταγωγής τους και τις τρεις τοπικές μουσικές παραδόσεις που συνδέονται με την ποντιακή λύρα, τη λύρα Μακεδονίας, την γκάιντα, τους ζουρνάδες, τα νταούλια και τους νταχαρέδες, η μουσική βιώνεται ως συνοδεία του χορού ή ως μουσική υπόκρουση των συναναστροφών τους, καθώς συμμετέχουν, χωρίς ηλικιακά στεγανά, στα πανηγύρια των κοινοτήτων τους. Πανηγύρια που λειτουργούν ως τόπος και τρόπος επιστροφής, συνάντησης και σύσφιξης των σχέσεών τους. Ο τρόπος αυτός, αν και πλήρης νοήματος και αναντικατάστατος ως προς την ανατροφοδότηση που προσφέρει στο κάθε ανθρώπινο κύτταρο της κοινότητας, σε καμία περίπτωση δεν διαμορφώνει συνθήκες που οδηγούν στην αντίληψη της μουσικής ως ακροάματος ή ως εγκεφαλικής διεργασίας. Επιπλέον, αυτό το χαλαρό κλίμα που διαμορφώνεται στις στιγμές των πανηγυριών, έχει πολύ συχνά ως αποτέλεσμα την ανενδοίαστη προσέλευση σε συναυλία ευρωπαϊκής μουσικής σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή βολέψει, περνώντας ακόμη και μπροστά από το μουσικό σύνολο ή ακόμα και την αποχώρηση σε οποιαδήποτε στιγμή ή και την χαλαρή συζήτηση με τον διπλανό υπό τους ήχους της μουσικής. Μέσα σε αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που διαμορφώνει την αισθητική των μαθητών μας, τα ίδια τα δομικά προβλήματα των Μουσικών Σχολείων έρχονται να επιβαρύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Καταρχήν, η ίδια τους η σύσταση που ξεκινά από το Γυμνάσιο, στέκεται εμπόδιο στα περιθώρια ανάπτυξης των μαθητών. Σε ένα επαρχιακό σχολείο όπως της Δράμας, η πλειοψηφία των μαθητών που επιλέγονται να φοιτήσουν στο σχολείο μας δεν έχουν έλθει σε επαφή με κάποιο όργανο. Καθώς είναι γενικώς αποδεκτό ότι καλό είναι η εκμάθηση εγχόρδου οργάνου να ξεκινά σε μικρή ηλικία, τουλάχιστον μικρότερη των 13 ετών, δηλαδή σε ηλικία κατά την οποία ακόμη διαμορφώνεται η μυοσκελετική ανατομία του παιδιού 1

2 (προεφηβική ηλικία), εύκολα γίνεται κατανοητό το πόσο δύσκολο είναι να επιτευχθεί η ανάλογη πλαστικότητα των κινήσεων που απαιτείται για ένα έγχορδο σε παιδιά α γυμνασίου. Επιπλέον, είναι στο σημείο αυτό αναγκαίο να γίνει αναφορά στον τρόπο που γίνεται η επιλογή ενός μουσικού οργάνου από τον κάθε μαθητή και τι αυτό συνεπάγεται. Ο μαθητής επιλέγει αυτό που επιθυμεί, μετά από μία σύντομη παρουσίαση των οργάνων, αυτών όμως των οργάνων για τα οποία υπάρχει καθηγητής να τα διδάξει. Πέρα από τη θέληση του μαθητή που συχνά διαμορφώνεται από διάφορα ιδιόρρυθμα κριτήρια, όπως το τι όργανο ακούει συνήθως γύρω του, ή τι όργανο έχει στο σπίτι, ή τι όργανο ήθελε να μάθει η μαμά στα νιάτα της, δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη οι σωματικές δυνατότητες του μαθητή. Ίσως αυτό να μην ήταν μεγάλο πρόβλημα εάν ο μαθητής ξεκινούσε το βιολί στο Δημοτικό. Στην ηλικία όμως των δεκατριών, το πρόβλημα ειδικά της δυσκαμψίας επιτείνεται. Ένα επίσης βασικό πρόβλημα είναι ο αριθμός των καθηγητών που διδάσκουν τα ατομικά όργανα στα Μουσικά Σχολεία και κυρίως σε αυτά της επαρχίας, ο οποίος δεν είναι ποτέ σταθερός και επαρκής. Υπάρχουν δηλαδή τάξεις οργάνων στις οποίες ενίοτε δεν προσλαμβάνεται καθηγητής για όλο το σχολικό έτος, ή όταν αυτός υπάρχει, τις περισσότερες φορές έρχεται στα μέσα της χρονιάς ή ακόμη και προς το τέλος της. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το φαινόμενο μίας αδυναμίας επικοινωνίας των κεντρικών υπηρεσιών του ΥΠΟΠΑΙΘ με τις πραγματικές ανάγκες των Μουσικών Σχολείων, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της Καλλιτεχνικής Επιτροπής. Κάθε φορά κυριαρχεί η αόριστη και ακατανόητη απάντηση ότι το Γραφείο Προσωπικού αποφασίζει τόσο για την κατανομή των πιστώσεων ανά σχολείο όσο και για την κατανομή των ειδικοτήτων και των τύπων σύμβασης, δηλαδή το εάν ο προσλαμβανόμενος θα είναι είτε αναπληρωτής πλήρους ωραρίου 23 ωρών είτε μόνον μειωμένου ωραρίου, δηλαδή το πολύ έως 15 ώρες. Μάλιστα, σε σχέση με τις προσλήψεις αναπληρωτών και ωρομισθίων, έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο να φθάνουν παγίως λιγότεροι από τους αναγκαίους, χωρίς όμως να ζητηθεί από τους Διευθυντές των Σχολείων κάποια λίστα προτεραιότητας ειδικοτήτων. Χωρίς δηλαδή να ενημερωθούν για τις πιστώσεις που προβλέπονται ανά σχολείο, ώστε να προτείνουν την κατανομή τους ανάλογα με τις ανάγκες και τον προγραμματισμό εκδηλώσεων του κάθε σχολείου. Για παράδειγμα, στο ούτι με οριακές 21 ώρες, προσελήφθη φέτος αναπληρωτής 23 ωρών και αφέθηκε χωρίς αναπληρωτή το μπουζούκι με 35 ώρες. Ή επίσης έχει συμβεί να δοθεί πλήρης αναπλήρωση σε ειδικότητα που θα μπορούσε να λειτουργήσει ευχερώς με έναν αναπληρωτή μειωμένου ωραρίου, δηλαδή ως 15 ώρες με αποτέλεσμα να λείψει η πλήρης αναπλήρωση από ειδικότητα με μεγαλύτερο αριθμό ωρών. Τέτοια ήταν φέτος η περίπτωση των βιολιών, παραδοσιακού και κλασικού. Ενώ το παραδοσιακό βιολί είχε μόνον 18 ώρες, δόθηκε πλήρης αναπλήρωση για 23 ώρες. Αλλά το κλασικό βιολί που έφτανε στις 30 ώρες, καλύφθηκε με έναν αναπληρωτή μειωμένου ωραρίου, δηλαδή με 15 ώρες. Το γεγονός δε ότι τρεις εβδομάδες πριν τη λήξη των μαθημάτων εστάλη αναπληρώτρια πιάνου είναι καλύτερα να μείνει ασχολίαστο. Και σε αυτή την περίπτωση, κατόπιν καλής 2

3 συνεργασίας του Σχολείου με το Γραφείο Προσωπικού ή όποιον άλλο τέλος πάντων, παίρνει αθέατα τις αποφάσεις, θα μπορούσε να είχε προταθεί η πρόσληψη κάποιας περισσότερο αναγκαίας ειδικότητας. Αυτή η ετήσια εκ νέου επιλογή αναπληρωτών και ωρομισθίων, οδηγεί στην αλλαγή καθηγητή στην πλειονότητα των περιπτώσεων, με αποτελέσματα επιβαρυντικά για την εκπαιδευτική διαδικασία. Διότι είναι σύνηθες να υποχρεούται ο μαθητής σε κάθε σχολικό έτος να αλλάζει τεχνικές παιξίματος και μελέτης αλλά και γενικότερης αντίληψης του ρεπερτορίου. Παρόλ αυτά, ακόμη και όταν ο ίδιος καθηγητής βρίσκεται στο ίδιο σχολείο για δύο και τρία χρόνια, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που δεν μπορεί να συνεχίσει με τους μαθητές του περασμένου έτους, διότι δεν καθίσταται αυτό δυνατό από το ωρολόγιο πρόγραμμα. Ένα άλλο δομικό πρόβλημα είναι το ίδιο το διδακτικό έτος που στα σχολεία αποδεικνύεται ιδιαίτερα μικρό. Δηλαδή, στην καλύτερη των περιπτώσεων τα ατομικά μαθήματα ξεκινούν τον Οκτώβριο και ολοκληρώνονται στις 15 Μαΐου. Ουσιαστικά, ο μαθητής παραμένει εκτός οργάνου για 5 ολόκληρους μήνες. Οι ώρες που χάνονται είτε από εκδρομές είτε από σχολικές γιορτές είτε από απουσία του καθηγητή, δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία να αναπληρώνονται. Η εθελοντική αναπλήρωση εκτός ωραρίου είτε στο σχολείο είτε στο σπίτι του καθηγητή, είτε ακόμη μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα που ουσιαστικά συνεπάγεται την μη παρακολούθηση κάποιου άλλου μαθήματος την συγκεκριμένη ώρα, οδηγεί τον καθηγητή σε σημείο δημοσιοϋπαλληλικής παρατυπίας. Τέλος, και με δεδομένη την απουσία Μουσικού Δημοτικού, η εβδομαδιαία διδασκαλία του ατομικού οργάνου, όπως αυτή πλέον έχει διαμορφωθεί από τη νομοθεσία δεν επαρκεί. Ενώ για αρκετά χρόνια ήταν 2 οι ώρες για το Γυμνάσιο και 2 για το Λύκειο, η από τετραετίας έλευση του Πρότζεκτ, αν και τελικά μονόωρο, ουσιαστικά απορρόφησε τη δεύτερη ώρα του οργάνου 1. Για ένα διάστημα, η δεύτερη ώρα αυτή, είχε την δυνατότητα να επιστραφεί στον μαθητή μέσα από το μάθημα Επιλογής Β και Γ Λυκείου 2, εφόσον φυσικά το επέλεγε. Μετά την τελευταία προσαρμογή του ωρολογίου προγράμματος στο ΦΕΚ 2380/2014, η διδασκαλία του οργάνου επιλογής είναι πλέον περιορισμένη σε μία ώρα για το Λύκειο, γεγονός που στερεί στην πιο μεστή ηλικία τις δυνατότητες για την μεγαλύτερη δυνατή ανάπτυξη του μαθητή. Αναμένεται η επιστροφή των μαθημάτων επιλογής στην Γ Λυκείου με βάση το υπό ψήφιση νομοσχέδιο, αλλά και στην περίπτωση αυτή θα είναι στην ευχέρεια του μαθητή να επιλέξει την β ώρα οργάνου, που σε σχολικό έτος πανελλαδικών είναι πλέον χαμηλών προσδοκιών και αποδόσεων. Παρά τα προαναφερθέντα εμπόδια, το Μουσικό Σχολείο Δράμας έχει την τύχη να έχει δύο μόνιμες εκπαιδευτικούς για το κλασικό βιολί που έχουν πλέον διαμορφώσει μία κοινή διεργασία προσέγγισης των δυνατοτήτων που προσφέρονται στα πλαίσια του ωρολογίου προγράμματος. Είτε πρόκειται για τα ατομικά τους μαθήματα, είτε για τα δίωρα Μουσικά Σύνολα Οργανοχρησίας/Οργάνου Επιλογής και Μουσικής Έκφρασης και Δημιουργίας. Κοινός τους στόχος είναι η ανάπτυξή του μαθητή τόσο μέσα από την εξατομικευμένη διδασκαλία όσο και μέσα από την σύμπραξη, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα 15 τελευταία χρόνια από την εμπειρία της πράξης όσο και τα δεδομένα του συγκεκριμένου Μουσικού Σχολείου. 3

4 Ένα στοιχείο που αξίζει να σημειωθεί είναι το ότι ακόμη δεν έχει προβλεφθεί συγκεκριμένη ύλη ή βιβλία για τα περισσότερα μαθήματα μουσικής στα Σχολεία μας, συνεπώς, ούτε για το κλασικό βιολί. Μάλιστα, εξίσου αξιοσημείωτο υπήρξε το γεγονός ότι στην πρόσφατη προκήρυξη συγγραφής προγραμμάτων σπουδών, για πρώτη φορά από την ίδρυση των Σχολείων αυτών, το Ι.Ε.Π. δεν συμπεριέλαβε στα όργανα το κλασικό βιολί εν αντιθέσει με το βιολοντσέλο, γνωρίζοντας πως οι μαθητές του βιολιού ανά την Ελλάδα είναι πολλαπλάσιοι αυτών του τσέλου. Παρόλ αυτά, στόχος όλων των συναδέλφων, είναι να αγαπήσουν οι μαθητές το ατομικό τους όργανο. Να αγαπήσουν και να ζήσουν την μουσική σε όλες τις εκφάνσεις της, και δη την κλασική ευρωπαϊκή μουσική, με το να παίζουν τα ίδια σόλο κομμάτια, με το να συνυπάρχουν με άλλους και να συνεργάζονται μέσα σε σύνολα δωματίου, όπως ντούος, τρίος κ.λπ. ή ακόμα και ως μέλη μεγαλύτερων συνόλων, όπως μία ορχήστρα συμφωνικής μουσικής. Να δημιουργήσουν δικές τους συνεργασίες και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες όσον αφορά τα μουσικά σύνολα. Αναλυτικότερα. Οι νεοεισερχόμενοι μαθητές της α γυμνασίου είναι στην πλειοψηφία τους αρχάριοι, ως προς το βιολί, αλλά και τη μουσική γενικότερα. Εξαιτίας αυτού, μεγάλο μέρος της διδακτικής ώρας αναλώνεται στο να μάθουν τα υποτυπώδη θεωρητικά, δηλαδή νότες και αξίες. Σ αυτό έρχεται το φαινόμενο της δυσκαμψίας να δυσχεράνει τα εισαγωγικά μαθήματα, το οποίο είναι ιδιαίτερα έντονο σε παιδιά αυτής της ηλικίας, αφού πλέον έχει διαμορφωθεί, η σχεδόν πλήρης μυοσκελετική ανάπτυξή τους. Ένα δεξί χέρι χωρίς την απαραίτητη ευλυγισία και ένα όμοιο αριστερό είναι παράγοντας αποτρεπτικός για αυτόν που θέλει να μάθει κλασικό βιολί, στην Ελλάδα των Μουσικών Σχολείων. Εξαιτίας του μειωμένου αριθμού των εκπαιδευτικών στο Μουσικό Σχολείο της Δράμας, τα τελευταία 3 χρόνια, προκειμένου να μην μένουν μαθητές βιολιού χωρίς καθηγητή, οι δύο εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν τη διδασκαλία όλων, με αποτέλεσμα, το παραγωγικό δίωρο των 3 τάξεων του γυμνασίου, να καταντά λιγότερο από μονόωρο, εξαιτίας της συνδιδασκαλίας. Με αυτές τις συνθήκες, χωρίς όμως συμβιβασμούς ως προς το ποιοτικό αποτέλεσμα, αναπόφευκτα περιορίζονται οι απαιτήσεις ως προς την ποσότητα της ύλης που θα διεξέλθει ο μαθητής. Γενικότερα, αυτό που τίθεται ως στόχος μέχρι το τέλος των τριών τάξεων του γυμνασίου είναι να έλθει σε επαφή ο μαθητής με τεχνικές δεξιού και αριστερού χεριού όπως détaché, legato, staccato, pizzicato, flautato, αλλαγές χορδών και θέσεων (από 1 η σε 3 η ). Ειδικότερα για τις κλίμακες, αποτελεί προτεραιότητα το να διδάσκονται οι κλίμακες, στις οποίες βασίζονται τα κομμάτια και τα κοντσέρτα τους. Αναλυτικότερα, προκειμένου να επιτευχθούν τα παραπάνω, επιδιώκεται στο τέλος της α γυμνασίου α) να εισαχθεί ο μαθητής μας στην έννοια της καθημερινής μελέτης του οργάνου σε αντιδιαστολή με όλα τα μαθήματα γενικής παιδείας του σχολείου, που είναι εφικτό, να προετοιμαστούν επαρκώς το προηγούμενο απόγευμα, β) να έχει τοποθετήσει σε όλες τις χορδές καί τα 4 δάκτυλα και γ) να εκτελεί από μνήμης το πρόγραμμα των εξετάσεων. Στη β γυμνασίου μαθαίνει και εξελίσσει τις τεχνικές που φαίνονται αναλυτικά στο Παράρτημα. Στο τέλος της τάξης αυτής, γίνονται οι πρώτες προσπάθειες για την 3 η θέση. Τέλος, στη γ γυμνασίου εξασκείται πρωταρχικά στην 3 η θέση και κατά τη διάρκεια του έτους περνάει στις αλλαγές θέσεων μεταξύ 1 ης 3 ης, το οποίο εφαρμόζεται τόσο στη μελέτη των κλιμάκων όσο και στο υπόλοιπο πρόγραμμά του. 4

5 Στο Λύκειο, με τη μείωση ωρών και την προετοιμασία για τις Πανελλαδικές οι στόχοι που τίθενται πολύ δύσκολα μπορούν να επιτευχθούν. Σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί ο μαθητής που ξεκίνησε το κλασικό βιολί στο Μουσικό Γυμνάσιο να ανταποκριθεί στις εξετάσεις για την ένταξη στην ειδίκευση του Τ.Μ.Ε.Τ.. Διότι, το μέγιστο που μπορεί να επιτύχει κανείς με 1 ώρα την εβδομάδα και έναν συνεπή και εργατικό μαθητή, είναι να φτάσει στα όρια γ κατωτέρας με α μέση. Δηλαδή: σε μία πρώτη μόνο γνωριμία με την 4 η και 5 η θέση. Σε κλίμακες, μείζονες & ελάσσονες με τρίτες-έκτες και οκτάβες. Στην εμπέδωση του στιλ Haydn, Mozart & Bach, με απλά κομμάτια μεν, που δίνουν όμως στο μαθητή, την απαραίτητη διαύγεια του ήχου, φραζάρισμα και intonation. Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του ατομικού οργάνου στην προβλεπόμενη από το ωρολόγιο πρόγραμμα διδακτική ώρα, επιδιώκονται οι συμπράξεις μαθητών, είτε με άλλα έγχορδα είτε με μαθητές που έχουν το πιάνο ως όργανο επιλογής την ίδια αυτή ώρα. Αξιοποιώντας το γεγονός ότι προβλέπεται από το πρόγραμμα να λειτουργούν τα παιδιά ομαδικά μέσα σε Σύνολα Οργανοχρησίας, εδώ και πολλά χρόνια έχει δημιουργηθεί η Ορχήστρα Συμφωνικής Μουσικής στην οποία ενσωματώνονται όλοι οι μαθητές εγχόρδων μετά τον πρώτο ή δεύτερο χρόνο εκμάθησης του οργάνου, δηλαδή στην β ή γ γυμνασίου. Αν και μέσα στους στόχους των διδασκόντων είναι πάντοτε η κατά το δυνατόν μικρότερη παρέμβαση στο αρχικό μουσικό κείμενο, η απλούστευση ορισμένων δύσκολων passages ή η αντικατάστασή τους από παύσεις, είναι δυστυχώς κάποιες φορές αναπόφευκτες. Τέτοιου είδους λύσεις όμως περιορίζονται στα 3α βιολιά και τις αρχάριες βιόλες. Αναφορικά δε με το ρεπερτόριο του συνόλου αυτού 3, αποφεύγονται γενικά οι διασκευές. Οι επιλογές εστιάζονται σε μπαρόκ και πρώιμα κλασικά έργα λόγω του γεγονότος ότι οι τεχνικές τους δυσκολίες (κυρίως στο αριστερό χέρι) είναι τέτοιας φύσεως που μπορούν να ξεπεραστούν με σωστή καθοδήγηση. Στόχος στο β τετράμηνο είναι η παρουσίαση κοντσέρτου ώστε να δοθεί σε κάποιον ή κάποιους προχωρημένους μαθητές η εμπειρία της σύμπραξής τους ως σολίστ με ορχήστρα. Κατά τη διάρκεια της πρόβας ορχήστρας, μία από τις βασικές αρχές είναι να γίνεται η επιλογή της πλειονότητας των έργων που θα μελετήσουμε στο επόμενο σχολικό έτος και, κυρίως, αυτών της Χριστουγεννιάτικης συναυλίας μέχρι τα μέσα Ιουνίου, από όλους τους συναδέλφους που συμπράττουν στην ορχήστρα. Στη συνέχεια, πριν τη λήξη του σχολικού έτους, μοιράζονται οι παρτιτούρες στους μαθητές, για να μελετηθούν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Έχει μάλιστα επιτευχθεί η έναρξη του μαθήματος των Μουσικών Συνόλων (είτε Οργανοχρησίας είτε Ελεύθερης Δημιουργίας και Έκφρασης) αμέσως μετά τον Αγιασμό, με τους υπάρχοντες καθηγητές, χωρίς αναμονή για την πρόσληψη των υπόλοιπων ειδικοτήτων. Δηλαδή, το Σεπτέμβρη πραγματοποιείται η πρώτη συνάντηση όλων των μαθητών και διδασκόντων μέσα στην ορχήστρα. Ακολουθεί μουσικολογική ανάλυση του έργου με παράλληλη ακρόαση των βασικών θεμάτων/μοτίβων ή και ολοκλήρου του έργου από τους καθηγητές που συνυπάρχουν στην ορχήστρα. Η μελέτη του κομματιού και οι οδηγίες στους μαθητές από τους καθηγητές τους γίνεται στο ατομικό μάθημα. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει πρόβλεψη από τη νομοθεσία 4 για μελέτη των ορχηστρικών κομματιών μέσα στο εβδομαδιαίο δίωρο του γυμνασίου 5

6 ή το μονόωρο μάθημα του Λυκείου, γεγονός που μειώνει κατά πολύ τη δυνατότητα να προχωρήσει ο μαθητής στην ύλη του. Ανάλογα με το επίπεδο των μαθητών, η ορχήστρα μπορεί να διαιρεθεί σε μικρότερα υποσύνολα προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στα παιδιά να μελετήσουν με τον υπεύθυνο της ομάδας τους έτσι ώστε να ξεπεραστούν δυσκολίες που αποτελούν εμπόδιο στην άρτια εκτέλεση των κομματιών από όλη την ορχήστρα. Το σύνολο Μουσικής Δωματίου αποτελούμενο αποκλειστικά από μαθητές, εντάσσεται στα πλαίσια του μαθήματος Μουσικά Σύνολα Ελεύθερης Μουσικής δημιουργίας και Έκφρασης. Ξεκίνησε άτυπα κατά το σχολικό έτος ως κουιντέτο εγχόρδων, στο οποίο συμμετείχαν τέσσερις μαθητές βιολιού και μία μαθήτρια βιολοντσέλου. Την περασμένη άνοιξη έλαβαν χώρα τρεις παρουσιάσεις του εν λόγω συνόλου, εκ των οποίων οι δύο πρώτες ήταν συμμετοχές σε συναυλίες του σχολείου όπου το κουιντέτο ερμήνευσε δύο από τους Ρουμάνικους Χορούς του Béla Bartók, και η τρίτη ήταν σε συνεργασία με το θεατρικό σύνολο μαθητών του σχολείου στην παράσταση Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ, όπου το κουιντέτο ανέλαβε να επενδύσει ζωντανά με μουσική την παράσταση. Κατά το σχολικό έτος , το Σύνολο Μουσικής Δωματίου έχει τη μορφή κουαρτέτου εγχόρδων (τρία βιολιά- πρώτο δεύτερο και τρίτο στο ρόλο της βιόλας, και ένα βιολοντσέλο), στο οποίο ενίοτε συμμετέχει και ένα κρουστό όργανο. Το ρεπερτόριο περιλαμβάνει συνθέσεις αναγεννησιακής, μπαρόκ, και κλασικής μουσικής (ενδεικτικά αναφέρονται: Attaingnant, Handel, Bach, Leopold και W.A. Mozart ), όπως επίσης και κάποιες συνθέσεις αξιόλογων σύγχρονων συνθετών (π.χ. Piazzolla). Ένας από τους στόχους της επόμενης χρονιάς, όσον αφορά το ρεπερτόριο, είναι η ενασχόληση με κάποια κομμάτια φωνητικής, μεσαιωνικής και αναγεννησιακής μουσικής, εμπλέκοντας στο σύνολο, αν όχι δύο, τουλάχιστον μία φωνή. Θα γίνει απόπειρα να αποδοθούν δύο τραγούδια από το νησί των Εβρίδων και αποσπάσματα από το λειτουργικό δράμα Ludus Danielis. Επίσης, θα δοθεί η δυνατότητα στους μαθητές να ασχοληθούν με οργανική μίνιμαλ μουσικής των Jan Tiersen και Phillip Glass. Από καλλιτεχνικής άποψης, ο κυριότερος στόχος είναι η κατάκτηση στην ερμηνεία του ύφους της μουσικής της κάθε εποχής, αλλά και του ύφους και του στυλ διαφορετικών ειδών μουσικής, χωρίς απαραίτητα να επιλέγονται πάντα κομμάτια ιδιαίτερα δεξιοτεχνικά. Ο δεύτερος στόχος είναι να εξελιχθεί ο τρόπος σκέψης και ακρόασης του μαθητή. Ο μαθητής καλείται να μάθει να ακούει ταυτόχρονα τους συμμαθητές με τους οποίους συμπράττει. Για το λόγο αυτό, οι παρτιτούρες που επιλέγονται σε αρκετά κομμάτια είναι full score. Ο κάθετος τρόπος ανάγνωσης είναι μία δεξιότητα που δύναται να καλλιεργηθεί ευκολότερα στα μικρά μουσικά σύνολα. Ένας γενικότερος στόχος, όμως, του μαθήματος Μουσικής Δωματίου, που είναι πρωτίστως παιδαγωγικός, είναι να καλλιεργήσει στους μαθητές την ιδέα της ομαδικότητας, αλλά και να τονώσει την αυτοπεποίθησή τους μέσα από την αναγκαστική έκθεσή τους κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης ενός έργου, κάτι που δεν ισχύει πάντα στα μεγάλα μουσικά σύνολα. Διότι, ειδικά στο σύνολο αυτό δεν συμμετέχει ο καθηγητής, παρά μόνο λειτουργεί υποβοηθητικά στις πρόβες. Μάλιστα, πολλές φορές οι μαθητές αφήνονται μόνοι τους να ερμηνεύσουν και να δουλέψουν για πρώτη φορά το εκάστοτε μουσικό έργο και έπειτα ακολουθεί η γνώμη του καθηγητή. Με τον τρόπο αυτό ο μαθητής επιτυγχάνει σταδιακά να αυτονομηθεί και να αισθανθεί ελεύθερος να κάνει χρήση των γνώσεων που έχει αποκτήσει ως τώρα χωρίς κανένα δισταγμό. 6

7 Το σύνολο της Μουσικής Δωματίου, με όποια μορφή και αν έχει κάθε χρόνο (ανάλογα με τις επιθυμίες των μαθητών και του καθηγητή), είτε είναι κουαρτέτο εγχόρδων, είτε αποτελείται από έγχορδα αλλά και όργανα άλλων ομάδων, έχει την ευελιξία, λόγω του μικρού αριθμού των μαθητών που συμμετέχουν, να συνεργάζεται με μεγάλη ευκολία με άλλες ομάδες, όπως π.χ. θεατρική ομάδα, άλλα μουσικά σύνολα, κ.λπ., γεγονός που δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα να προσεγγίσουν τη μουσική μέσα από άλλα είδη τέχνης και να καταφέρουν έτσι να αντιληφθούν αυτό που αναφέρουμε ως ολιστική προσέγγιση της Τέχνης. Συγκεφαλαιώνοντας και έχοντας πάντοτε κατά νου ότι ο θεσμός του Μουσικού Σχολείου έχει τις προδιαγραφές να προσφέρει τα μέγιστα στη Δευτεροβάθμια μουσική εκπαίδευση και να λειτουργήσει ως εισαγωγή στην Τριτοβάθμια, προτείνεται: α) η κατεπείγουσα ίδρυση Μουσικών Δημοτικών και β) η στελέχωση των μουσικών ειδικοτήτων με το αναγκαίο μόνιμο προσωπικό, το οποίο όμως να διαθέτει αυξημένα τυπικά προσόντα. 1 Βλ. ΦΕΚ 1643/τ. Β / Βλ. ΦΕΚ 2184/τ. Β /24-07/ Παρατίθεται ενδεικτικά το ρεπερτόριο της τελευταίας τετραετίας. A. Vivaldi: Gloria (RV 589) σε σύμπραξη με την τετράφωνη Χορωδία Α CAPPELLA και διεύθυνση Γεωργίου Βράνου στα πλαίσια πολιτιστικού προγράμματος με ΤΜ.Ε.Τ.-ΠΑ.ΜΑΚ./ W. A. Mozart: Ave Verum Corpus (K. 618) σε σύμπραξη με τη Χορωδία α γυμνασίου και διεύθυνση Γεωργίου Βράνου/ Arch. Corelli: Vivace- Allegrο από το Κονσέρτο γκρόσο, έργο 6, αρ. 8. Fatto per la note di Natale/ J. S. Bach: Κονσέρτο για βιολί σε λα ελάσσονα -1 ο μέρος (BWV 1041)/ G. Ph. Telemann: Κονσέρτο για φλάουτο σε σολ μείζονα (TWV 51G2)/ J. S. Bach: Gavotte από τη Σουίτα αρ. 3 σε ρε μείζονα (BWV1068)/ G. F. Händel: Sarαbande από τη Σουίτα σε ρε ελάσσονα (HWV 437)/ M. A. Charpentier: Τe Deum (H. 146)/ L. V. Beethoven: Ωδή στη Χαρά από τη Συμφωνία αρ. 9, έργο 125/ W. A. Mozart: Allelujah- Exsultate, Jubilate (K. 165)/ W. A. Mozart: Allegro από τη Μικρή Νυχτερινή Μουσική (K. 525) και J. Haydn: Adagio από τη Συμφωνία αρ. 22 σε μι ύφεση μείζονα, Der Philosoph (Hob 1/22). 4 Βλ. Υ.Α /Γ7/ (ΦΕΚ 1304/τ. Β / ): «Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών μαθημάτων Μουσικής Παιδείας για τα Μουσικά Σχολεία (Γυμνάσια)». 7

8 Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α ΤΑΞΗ ΣΤΟΧΟΙ ΥΛΗ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΗΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Α γυμνασίου Ιστορικά στοιχεία για το όργανο ονοματολογία και λειτουργία μερών του βιολιού & του δοξαριού Σωστή στάση σώματος και κράτημα βιολιού & τόξου Σωστή κίνηση δεξιού χεριού (διαχείριση οριζοντίου και καθέτου άξονα κίνησης) Εκμάθηση του τρόπου μελέτης Έκταση βιολιού στην Ι θέση (νότες & δακτυλοθε-σίες σε κάθε χορδή) Χρονικές αξίες μέχρι και όγδοα Χωριστά δοξάρια και, ίσως, δεμένα 2-2 και 3-3 Σολφέζ με μέτρημα «διεύθυνσης» σε όλα τα κομμάτια (ασκήσεις ή μελωδίες) Τοποθέτηση και των 4 δακτύλων σε όλες τις χορδές Κλίμακες σε 1 οκτάβα (Σολ, Ρε & Λα μείζονες) σε μισά και τέταρτα με αρπίσματα 1 2 ασκήσεις βασισμένες σε όσα έμαθε 2 3 μελωδίες, βασισμένες στην ύλη που συμπλήρωσε ο κάθε μαθητής Από πολύ νωρίς προωθείται η από μνήμης εκτέλεση όλου ή του μεγαλύτερου μέρους του προγράμματος εξετάσεων, σε όλες τις τάξεις, καθώς και η εκτέλεση κομματιών με συνοδεία άλλου οργάνου π.χ. πιάνου, βιολιού

9 ΤΑΞΗ ΣΤΟΧΟΙ ΥΛΗ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΗΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Β γυμνασίου Ιστορική και μορφολογική αναφορά όσον αφορά τα κομμάτια και τους συνθέτες. Κατανόηση της λειτουργίας των διαφόρων τεχνικών ως προς τον τρόπο εκτέλεσής τους και την παραγωγή του εκάστοτε ήχου Παραμονή και εξάσκηση στην Ι θέση Legato Τρίηχα Συγκοπές Χρωματική κλίμακα Pizzicato Staccato Διπλές (συνήθως με τη χαμηλή νότα σε ανοιχτή χορδή) Τεχνική legato-staccato Έκταση βιολιού στην ΙΙΙ θέση (νότες & δακτυλοθεσίες σε κάθε χορδή) Κλίμακες σε 2 οκτάβες στην Ι θέση, μείζονες και ελάσσονες με αρπισμούς & τρόπους 1 2 ασκήσεις βασισμένες στις τεχνικές που διδάχθηκε (η μία οπωσδήποτε σε staccato) Κομμάτι ή και κοντσέρτο βασισμένο στα όσα έμαθε (π.χ. διάφορα κομμάτια από τις συλλογές The magic Fiddle, G.M. Alberti : Concertino Ι op. 205 σε λα μείζονα, O. Rieding: Concerto op. 35 σε σι ελάσσονα) με συνοδεία πιάνου

10 ΤΑΞΗ ΣΤΟΧΟΙ ΥΛΗ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΗΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Γ γυμνασίου Intonation Εξάσκηση στην ΙΙΙ θέση Portato Δέκατα έκτα Συγχορδίες Flaoutati Αλλαγές θέσεων από Ι σε ΙΙΙ & αντίστροφα Κλίμακες σε 2 οκτάβες μείζονες στην ΙΙΙ θέση με αρπισμούς και τρόπους 1 2 ασκήσεις βασισμένες στις τεχνικές που διδάχθηκε (η μία οπωσδήποτε στην ΙΙΙ θέση). Μέθοδοι & βιβλία ασκήσεων: N. Laoreaux, Α. Seybold, Ο. Sevcik, H. Schradieck, F. Wohlfahrt, H. E. Kayser Κοντσέρτο βασισμένο στα όσα έμαθε (π.χ. G.M. Alberti: Concertino II op. 207, Fr. Seitz: Concerti op. 22 1ο μέρος, Α. Vivaldi op. 3 Nr. 6 σε λα ελάσσονα 1ο μέρος)

11 ΤΑΞΗ ΣΤΟΧΟΙ ΥΛΗ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΗΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Α Λυκείου Intonation Βελτίωση όλων των τεχνικών από το Γυμνάσιο Θέσεις I-III και ΙΙ Κλίμακες σε Ι-ΙΙΙ θέση με αρπισμούς, τρόπους και τρίτες (π.χ. Ντο & Ρε μείζονες) Aσκήσεις αν είναι δυνατόν με αλλαγές στην I-III θέση (π.χ. F. Wohlfahrt, H. E. Kayser, A. Seybold part 5) Διάφορα κομμάτια όπως Duos Mozart & Mazas Fr. Seitz: Concerti op ο μέρος, A. Vivaldi: op. 3 Nr. 6 σε λα ελάσσονα 1 ο ή 3 ο μέρος

12 ΤΑΞΗ ΣΤΟΧΟΙ ΥΛΗ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΗΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ B Λυκείου Παραγωγή ποιοτικού ήχου Μουσικές φράσεις Γνωριμία με το στιλ Haydn, Mozart & Bach Vibrato Χρωματισμούς Δυναμικές ήχου Κλίμακες σε Ι-ΙΙΙ θέση με αρπισμούς, τρόπους και έκτες (π.χ. Ντο & Ρε μείζονες - ελάσσονες ) Τις πρώτες ασκήσεις H. E. Kayser, J. F. Mazas, R. Kreutzer Απλά κομμάτια Bach (π.χ. άριες) για βιολί & πιάνο A. Vivaldi: Concerto op. 3 Nr. 6 σε λα ελάσσονα 1 ο & 3 ο μέρος ΤΑΞΗ ΣΤΟΧΟΙ ΥΛΗ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΗΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Γ Λυκείου Παραγωγή ποιοτικού ήχου Μουσικές φράσεις Γνωριμία με το στιλ Haydn, Mozart & Bach Θέσεις IV και V Κλίμακες σε Ι-ΙΙΙ-V θέση με αρπισμούς, τρόπους και οκτάβες (π.χ. Σολ μείζονα & ελάσσονα) Ασκήσεις H. E. Kayser, J. F. Mazas, R. Kreutzer J. Haydn: Theme und Variation J.F. Handel: Σονάτα Op. 1 No. 4 σε ρε μείζονα Fr. Seitz: Concerti op ο μέρος, A. Vivaldi: Concerto op. 3 Nr. 6 σε λα ελάσσονα 3 ο μέρος