Η ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΟΥ ΚΛΆΔΟΥ ΤΗΣ ΑΛΙΕΊΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΆΠΤΥΞΗ: ΔΕΔΟΜΈΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΈΣ. Αθανάσιος Χύμης

Transcript

1 Η ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΟΥ ΚΛΆΔΟΥ ΤΗΣ ΑΛΙΕΊΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΆΠΤΥΞΗ: ΔΕΔΟΜΈΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΈΣ Αθανάσιος Χύμης ΚΕΠΕ, Αμερικής 11, 10672, Αθήναι Περίληψη Ο κλάδος της Αλιείας, με αιχμή του δόρατος τις υδατοκαλλιέργειες, είναι ο δεύτερος σε εξαγωγές μετά τα οπωροκηπευτικά στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων και τροφίμων και συμβάλλει θετικά στο αγροδιατροφικό εμπορικό ισοζύγιο με συνεχώς αυξανόμενο πλεόνασμα. Συγκεκριμένα, ο κλάδος των υδατοκαλλιεργειών είναι πρώτος σε συγκριτικό πλεονέκτημα μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27 και μεταξύ των πρώτων σε παγκόσμιο επίπεδο με τεράστιες δυνατότητες περεταίρω ανάπτυξης, ιδιαίτερα αν ληφθούν υπ όψιν οι άριστες κλιματολογικές και γεωμορφολογικές συνθήκες. Έτερο συγκριτικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα είναι, σε επίπεδο συλλεκτικής αλιείας, η μικρής κλίμακας θαλάσσια αλιεία. Λαμβάνοντας υπ όψιν α) την νέα Κοινή Αλιευτική Πολιτική ( ) και β) την παγκόσμια συνεχή αύξηση της ζήτησης προϊόντων υδατοκαλλιεργειών λόγω της συνεχούς μειώσεως των θαλασσίων ιχθυοαποθεμάτων, διαφαίνεται ότι η Ελλάς μπορεί και οφείλει να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο επενδύοντας σε καινοτόμο, περιβαλλοντικώς υπεύθυνη υδατοκαλλιέργεια εντός ενός ενιαίου πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και ένα θεσμικό πλαίσιο απλό, ξεκάθαρο και ευέλικτο. Λέξεις-κλειδιά: Αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, ανάπτυξη, Κοινή Αλιευτική Πολιτική. 1. Εισαγωγή: Τo οικοσύστημα του κλάδου της Αλιείας. Η αλιεία (συμπεριλαμβανομένης της υδατοκαλλιέργειας και της μεταποιητικής βιομηχανίας) αποτελεί έναν οικονομικό κλάδο με, αφ ενός, μικρή συμμετοχή στο συνολικό ΑΕΠ της Ελλάδος (περίπου 0,60%) και ακόμα λιγότερο στο ΑΕΠ των ΕΕ-27 (περίπου 0,25%) 1 και, αφ ετέρου, μεγάλη διατροφική αξία και κοινωνική σημασία. Η διατροφική αξία έγκειται στο γεγονός ότι τα ιχθυρά αποτελούν σημαντική (μετά το κρέας) και ολοένα αυξανόμενη πηγή λήψεως πρωτεϊνών για τον παγκόσμιο πληθυσμό. Η κοινωνική σημασία έγκειται στο γεγονός ότι πολλές μικρές παραθαλάσσιες κοινότητες εξαρτώνται οικονομικά σε μεγάλο βαθμό από την αλιεία η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην συγκράτηση του πληθυσμού και του κοινωνικού ιστού στις ευαίσθητες αυτές περιοχές. Το οικοσύστημα του κλάδου της αλιείας αποτελείται από τρείς βασικούς άξονες: α) την συλλεκτική αλιεία η οποία συμπεριλαμβάνει και την αλιεία εσωτερικών (γλυκέων) υδάτων (λιμνών, ποταμών, κλπ) β) τις υδατοκαλλιέργειες (συμπεριλαμβανομένων και αυτών των γλυκέων υδάτων) και γ) την μεταποιητική βιομηχανία μαζί με την εμπορία. Ο παρακάτω Πίνακας 1 είναι ενδεικτικός για τις αξίες και τα ποσοστά συμμετοχής ενός εκάστου άξονα και του συνόλου του αλιευτικού κλάδου στην οικονομία για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 (ΕΕ-27). Σε επίπεδο ΕΕ-27 η συλλεκτική αλιεία αποτελεί μόλις το 0,06% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ, οι υδατοκαλλιέργειες το 0,03% του ΑΕΠ και ο 1 Υπολογισμοί βασισμένοι σε στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 1

2 μεταποιητικός τομέας (χωρίς την εμπορία) το 0,17%. Αθροιστικά δηλαδή όλη η Ευρωπαϊκή αλιεία δεν ξεπερνά το 0,26% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Η Ελλάς διαφοροποιείται σημαντικά ως προς την συμμετοχή των τριών αξόνων του κλάδου της αλιείας. Έτσι, η συλλεκτική αλιεία αποτελεί το 0,30% του ΑΕΠ της χώρας, οι υδατοκαλλιέργειες το 0,25%, ενώ ο μεταποιητικός κλάδος μόλις το 0,07%. Άλλο τόσο περίπου είναι και η εμπορία των αλιευτικών προϊόντων. Βλέπουμε δηλαδή την σαφή υπεροχή της Ελλάδος στην συλλεκτική αλιεία (ως ποσοστό στο ΑΕΠ) και τις υδατοκαλλιέργειες αλλά και την σαφή υστέρησή της στην μεταποιητική βιομηχανία, υστέρηση η οποία είναι γενικό φαινόμενο και παρατηρείται και σε άλλα αγροτικά προϊόντα και τρόφιμα, και θα πρέπει να αποτελέσει βασική επενδυτική προτεραιότητα για να μπορέσει η χώρα να πετύχει σημαντικούς ρυθμούς μεγέθυνσης της οικονομίας της. Οι λόγοι που ο Πίνακας 1 περιέχει στοιχεία του 2009 και όχι πιο πρόσφατα είναι ότι α) προέρχονται από διαφορετικές πηγές και δεν περιέχουν όλες τα πλέον πρόσφατα στοιχεία και β) λόγω μείωσης του ελληνικού ΑΕΠ από την ύφεση θεωρήσαμε τα προ της μεγάλης αυτής μείωσης στοιχεία πιο ενδεικτικά. Πίνακας 1: Ενδεικτική σύγκριση Ελλάδος με ΕΕ-27 όσον αφορά στο οικοσύστημα της αλιείας για το έτος 2009 (αξίες σε εκατ. ευρώ) Συλλεκτι Υδατοκα Μεταποί Σύνολο Αξία κή λ/γειες % ΑΕΠ ησηαξία % ΑΕΠ Αξία % ΑΕΠ Αξία % ΑΕΠ Ελλάς 540 0, , , ,52* ΕΕ , , , ,26 *Από το 2009 λόγω της υφέσεως και, κατά συνέπεια, της μειώσεως του ΑΕΠ κυρίως, αλλά και της αναπτύξεως του κλάδου της αλιείας, το ποσοστό της στο ΑΕΠ υπολογίζεται ότι έχει ξεπεράσει το 0,60%. Πηγή: επεξεργασία στοιχείων Ευρωπαϊκής Επιτροπής, FAO, ΕΛΣΤΑΤ. Στην συνέχεια (2 η ενότητα) αναδεικνύεται η οικονομική σημασία του κλάδου (εμπορικό ισοζύγιο και ανταγωνιστικότητα) και αναλύονται (3 η ενότητα) τα οικονομικά του μεγέθη (παραγωγή, απασχόληση και αλιευτικός στόλος). Στην 4 η ενότητα παρουσιάζεται συνοπτικά η παραγωγή σε διεθνές επίπεδο ενώ στην 5 η ενότητα περιγράφεται σύντομα η νέα Κοινή Αλιευτική Πολιτική. Η 6 η ενότητα πραγματεύεται τις δυνατότητες και προοπτικές του κλάδου καθώς και τις προτεραιότητες και προϋποθέσεις για την ανάπτυξή του και η 7 η ενότητα κλείνει με ορισμένα βασικά συμπεράσματα. 2. Η οικονομική σημασία του κλάδου. Εμπορικό ισοζύγιο Ο κλάδος της αλιείας είναι από τους πλέον σημαντικούς στην Ελληνική οικονομία λόγω του υψηλού βαθμού εξωστρέφειας. Παρ ότι, όπως είδαμε στην εισαγωγική ενότητα, η συμμετοχή του κλάδου στο ΑΕΠ (σε όρους δηλαδή αξίας παραγωγής) δεν είναι μεγάλη, η συμμετοχή του στο εξαγωγικό εμπόριο είναι αρκετά μεγάλη και πολύ σημαντική. Ενώ λοιπόν η αλιεία συμμετέχει μόνον με 0,6% στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας, η συμμετοχή της στης συνολικές εξαγωγές, πλην πετρελαιοειδών, είναι 3,7%, και 2,2% αν συμπεριλάβουμε και τα πετρελαιοειδή. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ήδη από το 2008, τα αλιεύματα έχουν ανέβει στην δεύτερη θέση με μερίδιο 11,7%, πίσω από τα οπωροκηπευτικά (μερίδιο 33,8%), ως προς την αξία των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων και τροφίμων. Έως το 2005 τα αλιεύματα κατελάμβαναν την τέταρτη θέση αλλά η δυναμική αύξηση των εξαγωγών 2

3 τους υποσκέλισε αφήνοντας σημαντικά πίσω και τον καπνό (8,2%) και το ελαιόλαδο (7,5% ). Στον Πίνακα 2 απεικονίζεται η εξέλιξη του εξωτερικού εμπορίου (εισαγωγών, εξαγωγών και ισοζυγίου) αλιευμάτων σε σχέση με τις συνολικό εμπόριο αγροτικών προϊόντων και τροφίμων (αγροδιατροφικών προϊόντων), καθώς και το μερίδιο αυτών επί του συνόλου. Είναι εμφανές ότι οι μεν εισαγωγές αλιευμάτων ακολουθούν πτωτική πορεία ιδιαίτερα από το 2008 και μετά, ενώ οι εξαγωγές σημειώνουν συνεχή άνοδο από το Ενδεικτικό της δυναμικότητος του κλάδου των αλιευμάτων είναι το γεγονός ότι, παρά την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το , οι εξαγωγές αλιευμάτων κάθε χρόνο σημειώνουν αύξηση της αξίας τους. Αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι αφ ενός μεν, η σταδιακή συρρίκνωση του μεριδίου των εισαγωγών επί του συνόλου των εισαγωγών αγροδιατροφικών προϊόντων, αφ ετέρου δε, η αύξηση του μεριδίου των αλιευμάτων επί των συνολικών εξαγωγών. Ο λόγος που το 2012 το μερίδιο μειώθηκε (11,7%) σε σχέση με το 2011 (13,4%) είναι η αναλογικά μεγαλύτερη αύξηση του συνόλου των εξαγωγών αγροδιατροφικών προϊόντων. Πίνακας 2: Εξωτερικό Εμπόριο (σε εκατ. ευρώ) αλιευμάτων και μερίδια (%) ως προς το σύνολο των αγροδιατροφικών προϊόντων Ε ι σ α γ ω γ έ ς Αγροδιατροφικά Αλιεύματα Μερίδιο % 6,5 6,1 6,3 6,1 6,4 5,9 Ε ξ α γ ω γ έ ς Αγροδιατροφικά Αλιεύματα Μερίδιο % 10,8 11,4 11,9 12,3 13,4 11,7 Ι σ ο ζ ύ γ ι ο Αγροδιατροφικά Αλιεύματα Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ. Στον ανωτέρω Πίνακα γίνεται εμφανές ότι, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο αγροδιατροφικών προϊόντων είναι ελλειμματικό, ο κλάδος των αλιευμάτων είναι από τους λίγους (μαζί με περιορισμένο αριθμό κατηγοριών αγροδιατροφικών προϊόντων όπως: οπωροκηπευτικά, βαμβάκι, ελαιόλαδο και καπνός) που είναι πλεονασματικός με ολοένα και αυξανόμενο πλεόνασμα από το 2008 και μετά. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί το πολύ θετικό και ενθαρρυντικό στοιχείο της συνεχούς συρρίκνωσης του ελλείμματος στο εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων από την έναρξη της κρίσεως και εντεύθεν, σε αντίθεση με το συνεχώς διευρυνόμενο έλλειμμα της προ κρίσεως περιόδου ( ). Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι όσον αφορά στις υδατοκαλλιέργειες, η Ελλάς αποτελεί παγκοσμίως τον βασικότερο εξαγωγέα τσιπούρας και λαβρακίου με ρυθμό αυξήσεως των εξαγωγών 11% την περίοδο Το 2009 οι εξαγωγές τσιπούρας και λαβρακίου ήταν πάνω από τους τόνους. Η Τουρκία ακλουθεί στη δεύτερη θέση με σημαντικά μικρότερη ποσότητα, τόνους (ΙΟΒΕ, 2011). Όμως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ταχεία άνθιση του κλάδου στην γείτονα σε 3

4 συνδυασμό με τα έντονα προβλήματα χρηματοδότησης του κλάδου στην Ελλάδα της κρίσεως έχουν μειώσει σημαντικά την διαφορά μεταξύ των δύο χωρών και ενδεχομένως το 2013 να έχουμε πλέον καταστεί δεύτεροι πίσω από την Τουρκία 2. Ανταγωνιστικότητα Τα όσα ανεφέρθησαν στην εισαγωγική ενότητα είναι ενδεικτικά του βαθμού ανταγωνιστικότητος της Ελλάδος στα αλιεύματα αλλά και του συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας μας σε αυτό το προϊόν. Η σημασία και συμμετοχή των αλιευμάτων ως προς το ΑΕΠ της χώρας είναι υπερδιπλάσια (άνω του 0,60%) από ότι η συμμετοχή του στο ΑΕΠ της ΕΕ-27 (0,26%). Πρόσφατος υπολογισμός (ΚΕΠΕ, 2013) του δείκτη ανταγωνιστικότητος Balassa για σειρά εξαγώγιμων προϊόντων, εμφανίζει τα αλιεύματα (ψάρια, όστρακα και μαλάκια) να έχουν ελαφρά αύξηση του δείκτη την περίοδο από 13,6 σε 13,8. Να σημειωθεί ότι όταν ο δείκτης Balassa είναι άνω της μονάδος αυτό σημαίνει ότι το προϊόν έχει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της χώρας ή της ομάδος χωρών με την οποία συγκρίνεται. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η σύγκριση έγινε με τις χώρες της ΕΕ Αυτό που ίσως έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι τα αλιεύματα το 2008 κατατάσσονται τέταρτα ως προς το ύψος του δείκτη Balassa, ενώ το 2011 έχουν ανέβει στην δεύτερη θέση. Τούτο σημαίνει ότι το 2011 το δεύτερο πιο ανταγωνιστικό προϊόν της χώρας μας, σε σχέση με την ΕΕ-27, ήταν τα αλιεύματα. Εάν δε, υπολογίσουμε τον δείκτη συγκεκριμένα για τα προϊόντα υδατοκαλλιεργειών όπως τσιπούρα και λαβράκι, στα οποία οι ελληνικές εξαγωγές κυριαρχούν παγκοσμίως, το αποκαλυπτόμενο συγκριτικό πλεονέκτημα θα είναι σαφώς μεγαλύτερο. Είναι εντυπωσιακό ότι η χώρα μας είναι από τις λίγες χώρες της ΕΕ-27 που είναι πλεονασματική στο εμπορικό ισοζύγιο αλιευμάτων. Χώρες με πολύ μεγαλύτερη παραγωγή αλιευμάτων όπως η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία και το Ην. Βασίλειο είναι ελλειμματικές και οι εισαγωγές τους ξεπερνούν κατά πολύ τις εξαγωγές. Συνολικά η ΕΕ-27 είναι βαθιά ελλειμματική στο εμπόριο αλιευμάτων με τρίτες χώρες, με αξία εισαγωγών 16,6 δις και αξία εξαγωγών μόλις 2,8 δις. 3. Οικονομικά μεγέθη του κλάδου Παραγωγή Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται η ακαθάριστη αξία του κλάδου της αλιείας, (συλλεκτική αλιεία και υδατοκαλλιέργειες) χωρίς το κομμάτι της μεταποιητικής βιομηχανίας. Όπως εξάλλου ανεφέρθη στην αρχή της εργασίας, η μεταποίηση (δευτερογενής τομέας της οικονομίας) δεν συμμετέχει παρά σε πολύ μικρό ποσοστό στο σύνολο του κλάδου της αλιείας. Πίνακας 3: Ακαθάριστη αξία αλιείας (σε εκατ. ευρώ) Ακαθ. Αξία Ellhnotoyrkikh-machh-en-anamonh-twn-apofasewn-twn-trapezwn 3 Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον συνάδελφο Δρ. Νικόλαο Κανελλόπουλο για την διάθεση των στοιχείων σχετικά με τον δείκτη Balassa. 4

5 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή και FAO. Είναι σημαντικό να τονισθεί το πρόβλημα που υπάρχει στην ακριβή μέτρηση της ακαθαρίστου αξίας παραγωγής. Τα στοιχεία π.χ. της ΕΛΣΤΑΤ διαφέρουν σημαντικά από τα στοιχεία του FAO, ή της Εurostat. Μάλιστα, δεν υπάρχει γενική παραδοχή ως προς το ποιος φορέας παρέχει έγκυρα δεδομένα. Αυτό συμβαίνει διότι στην περίπτωση της υδατοκαλλιέργειας υπάρχει το σύστημα της αδειοδότησης για συγκεκριμένο ανώτατο όριο στο δυναμικό παραγωγής. Αποτέλεσμα αυτού είναι η απροθυμία των παραγωγικών μονάδων να ανακοινώσουν το ακριβές ύψος παραγωγής σε περίπτωση υπερβάσεως της αδειοδοτημένης δυναμικότητος λόγο της ανησυχίας για επιβολή προστίμων (ΙΟΒΕ, 2011). Κατά συνέπεια δεν μπορούμε εύκολα να διαχωρίσουμε το σύνολο της ακαθαρίστου αξίας του κλάδου σε ακαθάριστη αξία συλλεκτικής αλιείας και υδατοκαλλιεργειών στον ανωτέρω Πίνακα. Μία γενική ιδέα που μπορεί να δοθεί είναι ότι στην Ελλάδα η γρήγορη ανάπτυξη του κλάδου των υδατοκαλλιεργειών έχει οδηγήσει την ακαθάριστη αξία των υδατοκαλλιεργειών να αποτελεί σχεδόν το ήμισυ, αν όχι παραπάνω, του συνόλου της ακαθαρίστου αξίας του κλάδου. Να σημειωθεί ότι σε επίπεδο ΕΕ-27 η αξία των υδατοκαλλιεργειών αποτελούν μόνο το ένα τρίτο της συνολικής αξίας του κλάδου. Όσον αφορά στις παραγόμενες ποσότητες, ως προς την συλλεκτική αλιεία, στην χώρα μας, όπως και τις περισσότερες χώρες, υπάρχει σχετικά σταθερή παραγωγή με ελαφρά όμως πτωτική τάση λόγω του ολοένα και μεγαλύτερου προβλήματος της εξαντλήσεως των θαλασσίων αποθεμάτων. Έτσι, η παραγωγή την τελευταία δεκαετία από το μέγιστο των περίπου τόνων την περίοδο , έχει υποχωρήσει τώρα κοντά στις ετησίως. Τα προβλήματα σε παγκόσμιο επίπεδο μειώσεως των θαλασσίων αλιευτικών αποθεμάτων από την υπεραλίευση γίνονται όλο και πιο επιτακτικά. Ταυτοχρόνως, η αύξηση του πληθυσμού και η αύξηση της κατά κεφαλήν καταναλώσεως ιχθυρών πιέζει προς την αύξηση της παραγωγής. Την λύση προσφέρουν οι υδατοκαλλιέργειες. Η Ελλάς έχει μπει δυναμικά στην παραγωγή ιχθυρών από υδατοκαλλιέργειες και παράγει άνω του 60% της συνολικής παραγωγής της Μεσογειακής υδατοκαλλιέργειας τσιπούρας και λαβρακίου, αν και τα χρηματοδοτικά προβλήματα του κλάδου την τελευταία διετία έχουν ανακόψει την ανάπτυξη με αποτέλεσμα η Τουρκία να απειλεί πλέον την πρωτιά της Ελλάδος. Πολύ σημαντική είναι επίσης η παραγωγή γόνου τσιπούρας και λαβρακίου. Η χώρα μας κατέχει το 44% της συνολικής παραγωγής γόνου στην Μεσόγειο με δεύτερη την Τουρκία στο 19% (ΙΟΒΕ, 2011). Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει υπάρξει στη χώρα ισχυρή ανάπτυξη του κλάδου των υδατοκαλλιεργειών, οι οποίες έχουν έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό αφού άνω του 80% της παραγωγής εξάγεται (McKinsey, 2012). Χαρακτηριστικό του δυναμικού χαρακτήρα της υδατοκαλλιέργειας είναι το γεγονός ότι το 1985 παρήχθησαν μόλις 100 τόνοι ιχθυρών. Δυόμιση δεκαετίες αργότερα η παραγωγή αυξήθηκε κατακόρυφα και έχει φθάσει σε επίπεδα άνω των τόνων εκ των οποίων τόνοι τσιπούρα και τόνοι λαβράκι (ΙΟΒΕ, 2011). Ο ρυθμός ανάπτυξης την περίοδο ήταν της τάξεως του 7,4% ετησίως και πλέον η Ελλάς έχει καταστεί σημαντικός παραγωγός τσιπούρας και λαβρακίου σε παγκόσμιο επίπεδο (κατέχει το 54% της διεθνούς παραγωγής τσιπούρας) ενώ είναι η ηγέτιδα παραγωγός της Μεσογείου (Υπ. 5

6 Εξωτερικών, 2009). Επισημαίνεται και πάλι όμως ότι η γρήγορη ανάπτυξη της Τουρκίας σε συνδυασμό με τα χρηματοδοτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές εταιρείες υδατοκαλλιεργειών θέτουν σε αμφισβήτηση πλέον την κυριαρχία αυτή και η ανάγκη λήψεως μέτρων κρίνεται επιτακτική. Απασχόληση Ανεφέρθη προηγουμένως ότι παρά το μικρό οικονομικό του μέγεθος στο ΑΕΠ της χώρας, ο κλάδος της αλιείας είναι πολύ σημαντικός για δύο λόγους: α) εξωτερικό εμπόριο και β) κοινωνικός ιστός. Ο παρακάτω Πίνακας 4 απεικονίζει την απασχόληση στον κλάδο κατά άξονα δραστηριότητος συλλεκτική αλιεία, υδατοκαλλιέργειες και μεταποίηση σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Είναι σαφές το προβάδισμα στον άξονα της συλλεκτικής αλιείας και είναι ακριβώς σε αυτό το σημείο που η απασχόληση στην αλιεία έχει ισχυρό κοινωνικό ρόλο. Αν συγκρίνουμε την ακαθάριστη αξία παραγωγής και ακόμα περισσότερο την ποσότητα παραγωγής (περίπου τόνοι η συλλεκτική αλιεία και τόνοι οι υδατοκαλλιέργειες) είναι εμφανές ότι η παραγωγικότητα των απασχολουμένων στην συλλεκτική αλιεία δεν είναι τόσο υψηλή. Στην συλλεκτική αλιεία απασχολούνται περίπου τριπλάσιοι για να παράγουν αξία σχεδόν ίση με αυτήν των υδατοκαλλιεργειών (βλ. Πίνακα 1). Πίνακας 4: Απασχόληση στον κλάδο Συλλεκτική αλιεία Υδατοκαλ/γιες Μεταποίηση Σύνολο Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ. Αν δε, λάβουμε υπ όψιν ότι και στην απασχόληση, όπως στην περίπτωση της ακαθάριστης αξίας παραγωγής, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στους αριθμούς μεταξύ των πηγών, ο κοινωνικός ρόλος της συλλεκτικής αλιείας καθίσταται σαφέστερος. Χαρακτηριστικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει σημαντικά μεγαλύτερους αριθμούς εργαζομένων στην αλιεία. Έτσι, για το 2009 η ΕΕ αναφέρει ότι στην συλλεκτική αλιεία στην Ελλάδα εργάζονται (πλήρως και μερικώς) άτομα, και στις υδατοκαλλιέργειες άτομα (πλήρους και μερικής απασχολήσεως), ήτοι σύνολο εργαζόμενοι, πολύ πιο πάνω από τους του συνόλου της ΕΛΣΤΑΤ. Μία εξήγηση για την μεγάλη διαφορά πιθανόν να οφείλεται στον τρόπο υπολογισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει τον αριθμό εργαζομένων με βάση το ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης (ΙΠΑ). Το ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης ή full-time equivalent (FTE) σχετίζεται με τον αριθμό ωρών που απασχολείται κάποιος και δεν έχει να κάνει με την συμβολή της συγκεκριμένης εργασίας στο εισόδημά του ούτε την παραγωγικότητά του. Έτσι, κάποιος που ασχολείται μεγάλο μέρος του χρόνου του (ακόμα και του ελεύθερου, όπως συνήθως συμβαίνει σε πολλές παράκτιες κοινότητες) με την αλιεία, ακόμα και αν μεγάλο μέρος του εισοδήματός του δεν προέρχεται από αυτήν, πιθανόν να υπολογίζεται, ως προς το ΙΠΑ, σαν παραπάνω από ένας εργαζόμενος. Ίσως αυτό να εξηγεί την μεγάλη διαφορά στην απασχόληση, κυρίως ως προς την συλλεκτική αλιεία, μεταξύ των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 6

7 Είναι γνωστόν ότι σε πολλές παράκτιες κοινότητες η συλλεκτική αλιεία είναι η κύρια ασχολία των κατοίκων και επιδρά θετικά στην συνοχή του κοινωνικού ιστού. Επίσης, κάτι που θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ όψιν είναι ότι αρκετοί από τους απασχολούμενους με την συλλεκτική αλιεία δραστηριοποιούνται και στον άξονα της εμπορίας δεδομένου ότι αρκετοί μικροί ψαράδες σε τοπικές κοινότητες προσφέρουν οι ίδιοι την παραγωγή τους κατ ευθείαν στον καταναλωτή (ιδιόκτητα εστιατόρια και τοπικές ξενοδοχειακές μονάδες, κλπ) συμπληρώνοντας έτσι το εισόδημά τους. Ενώ πολλοί από αυτούς ίσως δεν κατατάσσονται με βάση το εισόδημά τους (από την ΕΛΣΤΑΤ) ότι απασχολούνται στην αλιεία, πολύ πιθανόν να κατατάσσονται ως προς το ΙΠΑ (από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή) ότι απασχολούνται στην αλιεία λόγω του χρόνου που αφιερώνουν σε αυτήν. Για να δοθεί πληρέστερη εικόνα του βαθμού σημαντικότητας της συλλεκτικής αλιείας στην Ελλάδα αρκεί μία σύγκριση με την ΕΕ-27. Η Ελλάς κατέχει άνω του 17% του συνόλου των εργαζομένων στην συλλεκτική αλιεία στην ΕΕ-27. Η Ισπανία είναι πρώτη με το ένα τέταρτο των συνολικών εργαζομένων στην αλιεία των 27 κρατών-μελών, η Ιταλία δεύτερη και με ελάχιστη διαφορά πίσω η Ελλάς στην 3 η θέση. Ως προς τις υδατοκαλλιέργειες, πάλι η Ισπανία κρατά τα σκήπτρα με λίγο κάτω του 20% των συνολικά εργαζόμενων στις υδατοκαλλιέργειες στην ΕΕ-27, το Ηνωμένο Βασίλειο ακολουθεί 2 ο και η χώρα μας, ελάχιστα πίσω, στην 3 η θέση με λίγο πάνω από το 19% του συνόλου των εργαζομένων στην ΕΕ-27, ενώ οι υπόλοιπες χώρες ακολουθούν αρκετά πίσω από την πρώτη τριάδα. Το τελευταίο αναδεικνύει την σημαντικότητα και δυναμικότητα του κλάδου των υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα. Αλιευτικός στόλος Η σημαντικότητα της Ελληνικής αλιείας σε σχέση με την Ευρωπαϊκή αναδεικνύεται επίσης και από τα χαρακτηριστικά του αλιευτικού στόλου. Ο Ελληνικός αλιευτικός στόλος είναι πρώτος σε αριθμό σκαφών στην ΕΕ-27, 7 ος όσον αφορά στην χωρητικότητα και 5 ος ως προς την ισχύ (Πίνακας 5). Η Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑλΠ) από την μεταρρύθμιση του 1992 (εδώ, δηλαδή, και περισσότερο από δύο δεκαετίες) προβλέπει σταδιακή μείωση του αλιευτικού στόλου στα πλαίσια του περιορισμού της εξαντλήσεως των θαλασσίων αλιευτικών αποθεμάτων. Έτσι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012) την τελευταία εικοσαετία η δυναμικότητα του Ευρωπαϊκού αλιευτικού στόλου μειώνεται με ρυθμό περίπου 2% το χρόνο και έτσι το 2011 έφθασε να αριθμεί σκάφη, λιγότερα από το 1992, παρά τις 2 σημαντικές διευρύνσεις της ΕΕ το 2004 και Πίνακας 5: Αλιευτικός στόλος στην ΕΕ-27 το 2011 Χώρα Αριθμός % Χωρητικότητα GT % Ισχύς kw % Ελλάς , , ,9 Ισπανία , , ,4 Ιταλία , , ,8 Πορτογαλία , , ,8 Γαλλία , , ,7 Ολλανδία 730 0, , ,8 Ην. Βασίλειο , , ,6 EE , , ,0 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 7

8 4. Η διεθνής αγορά Στους παρακάτω Πίνακες 6-8 παρουσιάζονται στοιχεία για την παγκόσμια και ευρωπαϊκή (των 27 κρατών-μελών) παραγωγή α) συνολικών αλιευμάτων, β) αλιευμάτων συλλεκτικής αλιείας (θαλάσσιας αλιείας) και γ) υδατοκαλλιεργειών. Η παγκόσμια παραγωγή αλιευμάτων (συλλεκτικής αλιείας και υδατοκαλλιεργειών) ανήλθε το 2009 στα περίπου 145 εκατ. τόνους (Πίνακας 6, Α). Η παραγωγή της ΕΕ-27 αποτελεί μόνον το 4,4% ήτοι 6,37 εκατ. τόνους. Από αυτά, η Ελλάς κάλυψε το 3,2% ή τόνους (Πίνακας 6, Β). Συγκεκριμένα, μιλώντας για την συλλεκτική αλιεία, (Πίνακας 7 Α, Β) η ΕΕ-27 αντιπροσωπεύει το 5,7% της παγκόσμιας παραγωγής συλλεκτικής αλιείας και ήταν 4 η στην παγκόσμια κατάταξη πίσω από την Κίνα, Περού και Ινδονησία. Εντός της ΕΕ-27 κυρίαρχοι είναι η Δανία, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, οι οποίες μαζί συγκεντρώνουν περίπου το ήμισυ των Ευρωπαϊκών αλιευμάτων συλλεκτικής αλιείας. Το 70% των Ευρωπαϊκών αλιευμάτων προέρχεται από τον βορειοανατολικό Ατλαντικό ωκεανό, ενώ από την Μεσόγειο το 8,8%. Στον Πίνακα 8 Α, Β παρουσιάζονται σε παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό επίπεδο οι μεγαλύτεροι παραγωγοί υδατοκαλλιεργειών για το έτος 2009 από στοιχεία πάντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Είναι σαφές το πόσο σημαντικός είναι ο κλάδος των υδατοκαλλιεργειών για την Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ-27. Η χώρα μας είναι 5 η στην παραγωγή υδατοκαλλιεργειών και μόλις 16 η στην παραγωγή θαλασσίων αλιευμάτων. Είναι η μόνη χώρα μεταξύ των ΕΕ-27 που η κατ όγκον παραγωγή υδατοκαλλιεργειών είναι μεγαλύτερη από την παραγωγή συλλεκτικής αλιείας. Αντίθετα, για την μεγάλη πλειονότητα των χωρών της ΕΕ-27 η συλλεκτική αλιεία είναι πολύ μεγαλύτερης σημασίας από τις υδατοκαλλιέργειες. Πίνακας 6 Α, Β: Κύριοι παραγωγοί συνολικών αλιευμάτων (2009) Α) ΚΟΣΜΟΣ Β) ΕΕ-27 Χώρα Όγκος σε τόνους % Χώρα Όγκος σε τόνους % Κίνα ,4 Ισπανία ,2 Ινδία ,4 Δανία ,8 Περού ,8 Ην. Βασίλειο ,3 Ινδονησία ,7 Γαλλία ,6 ΕΕ-27 (5 η ) ,4 Ολλανδία ,9 Βιετνάμ ,3 Ιταλία ,5 ΗΠΑ ,3 Ιρλανδία ,0 Ιαπωνία ,2 Γερμανία ,6 Χιλή ,9 Πολωνία ,1 Ρωσία ,7 Σουηδία ,3 Μιανμάρ ,5 Πορτογαλία ,2 Νορβηγία ,4 ΕΛΛΑΣ (12 η ) ,2.... Κόσμος ,0 ΕΕ ,0 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Πίνακας 7 Α, Β: Κύριοι παραγωγοί αλιευμάτων συλλεκτικής αλιείας (2009) Α) ΚΟΣΜΟΣ Β) ΕΕ-27 Χώρα Όγκος σε τόνους % Χώρα Όγκος σε τόνους % 8

9 Κίνα ,8 Δανία ,4 Περού ,8 Ισπανία ,0 Ινδονησία ,7 Ην. Βασίλειο ,6 ΕΕ-27 (4 η ) ,7 Γαλλία ,7 ΗΠΑ ,7 Ολλανδία ,5 Ινδία ,6 Ιρλανδία ,3 Ιαπωνία ,3 Ιταλία ,0 Ρωσία ,3 Γερμανία ,9 Χιλή ,9 Πολωνία ,4 Μιανμάρ ,1 Σουηδία ,0 Φιλιππίνες ,9 Πορτογαλία ,9 Νορβηγία ,8.... ΕΛΛΑΣ (16 η ) ,6.. Κόσμος ,0 ΕΕ ,0 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Πίνακας 8 Α, Β: Κύριοι παραγωγοί αλιευμάτων υδατοκαλλιεργειών (2009) Α) ΚΟΣΜΟΣ Β) ΕΕ-27 Χώρα Όγκος σε τόνους % Χώρα Όγκος σε τόνους % Κίνα ,5 Ισπανία ,6 Ινδία ,8 Γαλλία ,2 Βιετνάμ ,6 Ην. Βασίλειο ,1 Ινδονησία ,1 Ιταλία ,5 Ταϊλάνδη ,5 ΕΛΛΑΣ (5 η ) ,4 ΕΕ-27 (6 η ) ,3 Ολλανδία ,3 Μπαγκλαντές ,9 Ιρλανδία ,6 Νορβηγία ,7 Γερμανία ,1 Χιλή ,4 Πολωνία ,8 Ιαπωνία ,4 Δανία ,3 Μιανμάρ ,4 Τσεχία ,5 Φιλιππίνες ,3 Ουγγαρία ,1 Αίγυπτος ,3 Φινλανδία ,1.... Κόσμος ,0 ΕΕ ,0 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Όμως, η αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης και η μείωση των αλιευτικών αποθεμάτων των ωκεανών σε επίπεδα μη βιώσιμα ανατρέπουν αυτό το σκηνικό και ωθούν πολλές χώρες στην υδατοκαλλιέργεια η οποία αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς σε αντίθεση με την σταθερή και ελαφρώς συρρικνούμενη αλιεία ανοικτής θαλάσσης. Η παγκόσμια ζήτηση αυξάνει όχι μόνον λόγω αυξήσεως του πληθυσμού αλλά και από την αύξηση της κατά κεφαλήν κατανάλωσης σε ιχθυρά. Δεδομένης της στροφής του κόσμου σε πιο υγιεινή διατροφή και προτιμήσεως των ιχθύων από το κρέας για πηγή προσλήψεως πρωτεϊνών αναμένεται περεταίρω αύξηση στο μέλλον της παγκόσμια ζητήσεως για προϊόντα αλιείας. 9

10 Η μέση ετήσια κατά κεφαλήν παγκόσμια κατανάλωση αυξήθηκε από τα 16 κιλά το 2000 στα 17,8 κιλά το Στην ΕΕ-27 το ποσό αυτό ανέρχεται στα 23,3 κιλά. Πρώτοι παγκοσμίως σε ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση ιχθυρών έρχονται οι Ισλανδοί με 91 κιλά και έπονται: Πορτογάλοι (62), Ιάπωνες (57), Νορβηγοί (52), Ισπανοί (45), Λιθουανοί (41), Φινλανδοί (37), Γάλλοι (34), Σουηδοί (33), κλπ. Στην Ελλάδα η ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση ανέρχεται στα 21 κιλά, ενώ στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται οι: Ρουμανία (5,5), Ινδία (5,4), Ουγγαρία (5,1), Βουλγαρία (4,6) και τελευταίο το Μαυροβούνιο με μόλις 4,3 κιλά (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012). Παρά το γεγονός ότι η παγκόσμια παραγωγή ιχθυρών συλλεκτικής αλιείας παραμένει μεγαλύτερη (89 εκατ. τόνοι) από την παραγωγή υδατοκαλλιεργειών (57 εκατ. τόνοι), είναι θέμα χρόνου η παραγωγή και διατροφή του παγκόσμιου πληθυσμού να στηρίζεται περισσότερο στην υδατοκαλλιέργεια παρά στην συλλεκτική αλιεία. Ο λόγος είναι ότι η πτώση των αλιευτικών αποθεμάτων παγκοσμίως περιορίζει την παραγωγή συλλεκτικής αλιείας και ωθεί προς την παραγωγή υδατοκαλλιεργειών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι, σύμφωνα με τον FAO, την πενταετία η παραγωγή υδατοκαλλιέργειας αυξήθηκε κατά 35% ενώ η αντίστοιχη συλλεκτικής αλιείας μειώθηκε κατά 2%. Αν λάβουμε δε ως σημείο αναφοράς το 1970, μέχρι το 2007 ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των υδατοκαλλιεργειών είναι 8,8% ενώ ο αντίστοιχος για την συλλεκτική αλιεία είναι μόλις 1,2%. Κάποιες χώρες, μεταξύ αυτών και η Ελλάς έχουν επενδύσει σε αυτήν την προοπτική και πρόκειται να βγουν κερδισμένες μακροχρόνια. Είναι εντυπωσιακό ότι η Κίνα έχει διπλάσια σε όγκο παραγωγή υδατοκαλλιεργειών (κυρίως μαλακόστρακα) από αυτήν της συλλεκτικής αλιείας. Παρομοίως, στην Ελλάδα η παραγωγή υδατοκαλλιεργειών έχει εδώ και αρκετά χρόνια ξεπεράσει την παραγωγή συλλεκτικής αλιείας και όπως προανεφέρθη, στην ΕΕ-27 η Ελλάς είναι η μόνη χώρα με μεγαλύτερη σε όγκο παραγωγή υδατοκαλλιεργειών από την παραγωγή αλιείας ανοικτής θαλάσσης. 5. Η Κοινή Αλιευτική Πολιτική Τα προβλήματα της υπεραλίευσης και εξαντλήσεως των θαλασσίων αποθεμάτων μέχρι του σημείου που να κινδυνεύει να καταστεί η αλιεία μη βιώσιμη είναι γνωστά και υπαρκτά. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρόβλημα της απόρριψης ανεπιθύμητων αλιευμάτων πίσω στη θάλασσα (τα αλιεύματα δεν είναι ζωντανά όταν απορρίπτονται) εκτιμάται στο 23% των συνολικών αλιευμάτων (και σε ορισμένες περιπτώσεις πολύ παραπάνω)! Η νέα Κοινή Αλιευτική Πολιτική εντάσσεται σε ένα πλαίσιο γενικότερης θαλάσσιας πολιτικής, την Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική (ΟΘΠ) και δίνει έμφαση στα κάτωθι θέματα: α) την συμβολή στην ανάκαμψη των φυσικών πόρων, β) την εξασφάλιση αφθονίας ιχθυρών για τους αλιείς, γ) την αύξηση ποσότητας ιχθυρών στην μεταποιητική βιομηχανία και αύξηση ανταγωνιστικότητας, δ) την εξασφάλιση υψηλής ποιότητας και μεγαλύτερης ποικιλίας στους καταναλωτές, ε) την δημιουργία κλίματος ασφαλείας στους λιανοπωλητές και τους καταναλωτές οι οποίοι θα γνωρίζουν ότι τα αλιεύματα προέρχονται από σωστή διαχείριση και βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές και, στ) την αύξηση της διαφοροποίησης της τοπικής οικονομίας των παράκτιων περιοχών. 10

11 Τους ανωτέρω στόχους η νέα ΚΑλΠ θα προσπαθήσει να επιτύχει με σειρά συγκεκριμένων μέτρων όπως: 1) Ένα επίπεδο Μέγιστης Βιώσιμης Αλίευσης (ΜΒΑ) μέσω ενός σχεδίου ποσοστώσεων βασισμένου σε επιστημονικά δεδομένα. Από το 2015 και το αργότερο έως το 2020 τα ιχθυοαποθέματα θα ελέγχονται μέσω του μηχανισμού ΜΒΑ. 2) Απαγόρευση της πρακτικής απορρίψεως ανεπιθύμητων ιχθυρών πίσω στη θάλασσα. Η απαράδεκτη αυτή πρακτική θα εκλείψει σταδιακά μεταξύ του 2015 και 2019 σε συνδυασμό με συνοδευτικά μέτρα. Η ΕΕ προβλέπει χρηματοδοτική στήριξη για τεχνολογία και καινοτομία σε μεθόδους αλίευσης που θα μειώνουν τα ανεπιθύμητα αλιεύματα. 3) Αποκεντρωμένη διακυβέρνηση. Από τις Βρυξέλες θα δίδονται οι γενικές κατευθυντήριες γραμμές, το γενικό πλαίσιο, οι βασικές αρχές και στόχοι, οι δείκτες απόδοσης και ο χρονικός ορίζοντας. Όμως, τα κράτη μέλη θα είναι υπεύθυνα για την ανάπτυξη προτάσεων και συγκεκριμένων μέτρων πολιτικής, δηλαδή, για το πώς θα επιτευχθούν οι στόχοι. Με αυτόν τον τρόπο η νέα ΚΑλΠ επιθυμεί να φέρει τα ενδιαφερόμενα μέρη (ψαράδες, τοπικές κοινωνίες και εθνικές κυβερνήσεις) πλησιέστερα στην λήψη αποφάσεων επί τεχνικών θεμάτων και αειφορίας. 4) Περιοχές αποκατάστασης ιχθυοαποθεμάτων. Στις ήδη υπάρχουσες περιοχές που απαγορεύεται η αλίευση, θα προστεθούν και άλλες με βάση την βιολογική ευαισθησία, την υψηλή συγκέντρωση νεαρών ψαριών και την ωοτοκία σε συνεννόηση με τα κράτη μέλη. 5) Ορθή διαχείριση αλιευτικής ικανότητας. Τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν να εξασφαλίσουν ότι η ικανότητα του αλιευτικού στόλου (αριθμός και μέγεθος σκαφών) είναι σε ισορροπία με τις αλιευτικές δυνατότητες. Σε περίπτωση πλεονάζουσας αλιευτικής ικανότητας το κράτος μέλος οφείλει να αναπτύξει σχέδιο δράσης για την μείωση αυτής. 6) Στήριξη αλιείας μικρής κλίμακας. Δεδομένου του σημαντικού ρόλου της αλιείας μικρής κλίμακας στον κοινωνικό ιστό και την πολιτιστική ταυτότητα των μικρών παράκτιων κοινωνιών, η νέα ΚΑλΠ επεκτείνει έως το 2022 το δικαίωμα στα κράτη μέλη να περιορίζουν την αλιεία στη ζώνη εντός των 12 ναυτικών μιλίων από την ακτογραμμή. 7) Ανάπτυξη βιώσιμων υδατοκαλλιεργειών. Έως το 2014 τα κράτη μέλη θα καταρτίσουν εθνικά στρατηγικά σχέδια για την άρση διοικητικών και άλλων εμποδίων με σεβασμό των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών προτύπων για την βιομηχανία εκτροφής ιχθυρών. 8) Βελτίωση επιστημονικής γνώσης. Η ΚΑλΠ θεσπίζει του βασικούς κανόνες και τις υποχρεώσεις, ώστε τα κράτη μέλη θα είναι επιφορτισμένα με την συλλογή, διατήρηση και ανταλλαγή δεδομένων σχετικά με τα αποθέματα ιχθύων, τους αλιευτικούς στόλους και τις επιπτώσεις της αλιείας στις θαλάσσιες περιοχές έτσι ώστε να βελτιωθεί η παροχή συμβουλών για την πολιτική και διαχείριση. 9) Ενδυνάμωση του κλάδου και καλύτερη ενημέρωση των καταναλωτών. Η νέα πολιτική αγοράς στοχεύει γενικά στην ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της ΕΕ, την αύξηση της διαφάνειας των αγορών και την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλα τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ. Το υφιστάμενο καθεστώς παρέμβασης θα εκσυγχρονιστεί και απλοποιηθεί: οι οργανώσεις παραγωγών θα μπορούν να αγοράσουν προϊόντα αλιείας, όταν οι τιμές πέφτουν κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο, να τα αποθηκεύουν και να τα διαθέτουν στην αγορά σε μεταγενέστερο στάδιο. Με το σύστημα αυτό αναμένεται να ενισχυθεί η σταθερότητα της αγοράς. Οι οργανώσεις παραγωγών θα 11

12 διαδραματίσουν επίσης έναν μεγαλύτερο ρόλο στη συλλογική διαχείριση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο. Νέα πρότυπα εμπορίας σχετικά με την επισήμανση, την ποιότητα και την ιχνηλασιμότητα θα δώσουν στους καταναλωτές σαφέστερη πληροφόρηση και να τους βοηθήσει να στηρίξουν την βιώσιμη αλιεία. Ορισμένες πληροφορίες της επισήμανσης θα είναι υποχρεωτικές ενώ άλλες θα παρέχονται σε εθελοντική βάση. 10) Λήψη διεθνούς ευθύνης. Στις διμερείς αλιευτικές συμφωνίες με τρίτες χώρες, η ΕΕ θα προωθήσει την αειφορία, τη χρηστή διακυβέρνηση και τις αρχές της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Οι Συμφωνίες Βιώσιμης Αλιευτικής Σύμπραξης (ΣΒΑΣ) θα αντικαταστήσουν τις υφιστάμενες συμφωνίες και θα διασφαλίσουν ότι η εκμετάλλευση των αλιευτικών πόρων πραγματοποιείται με βάση ορθές επιστημονικές συμβουλές και στοχεύουν μόνον διεθνώς αναγνωρισμένους πλεονασματικούς πόρους. Σύμφωνα με τις ΣΒΑΣ οι χώρες εταίροι θα πρέπει να αποζημιώνονται για την παροχή πρόσβασης κρατών της ΕΕ σε δικούς τους αλιευτικούς πόρους τους καθώς και θα παρέχεται οικονομική βοήθεια στις χώρες εταίρους για την εφαρμογή μιας βιώσιμης αλιευτικής πολιτικής. Η χρηματοδότηση των μέτρων αυτών θα γίνει από το νεοσυσταθέν Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας το οποίο επιδιώκει, για πρώτη φορά, να προωθήσει νέες μορφές υδατοκαλλιέργειας με υψηλό δυναμικό ανάπτυξης, όπως η υπεράκτια και μη διατροφική υδατοκαλλιέργεια, και να ενθαρρύνει την ίδρυση νέων επιχειρήσεων. Η πολυλειτουργική υδατοκαλλιέργεια που επιτρέπει τη διαφοροποίηση του εισοδήματος των επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας μέσω δραστηριοτήτων όπως αλιεία με πετονιά, άμεση πώληση, οικοτουρισμός ή εκπαιδευτικές δραστηριότητες σχετικές με υδατοκαλλιέργεια επίσης θα στηριχθούν. Επιπλέον, θα στηριχθεί η χρήση συμβουλευτικών υπηρεσιών από επιχειρήσεις υδατοκαλλιέργειας και μέτρα που αυξάνουν το δυναμικό των ζωνών υδατοκαλλιέργειας (μέσω, μεταξύ άλλων, χρηματοδότησης για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και τη βελτίωση των υποδομών). Μέσω του ΕΤΘΑ θα εισρεύσουν στην χώρα για την στήριξη του κλάδου της Αλιείας περίπου εκατ. για την περίοδο Δυνατότητες, προοπτικές, προτεραιότητες και προϋποθέσεις Σύμφωνα με την μέχρι τώρα παρουσίαση του κλάδου έχουν διαφανεί κάποια ισχυρά σημεία της ελληνικής αλιείας όπως ο κλάδος των υδατοκαλλιεργειών καθώς και κάποια αδύναμα όπως η μεταποίηση. Έτσι από την ανωτέρω ανάλυση προκύπτουν σημαντικές δυνατότητες και επενδυτικές προτεραιότητες. Όσον αφορά στην συλλεκτική αλιεία, η Ελλάς εκμεταλλευόμενη την νέα ΚΑλΠ η οποία προκρίνει την βιώσιμη αλιεία μικρής κλίμακας μπορεί να εκμεταλλευτεί το συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει σε αυτήν την κατεύθυνση. Οι μεγάλες αλιευτικές δυνάμεις της Ευρώπης (Δανία, Ισπανία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία και Ολλανδία μεταξύ άλλων) έχουν μεγάλους σε ισχύ και χωρητικότητα στόλους ωκεάνιας αλιείας με αποτέλεσμα η αλιεία τους να μην έρχεται σε πλήρη συμφωνία με την ιδέα της βιώσιμης αλιείας, δεδομένου ότι, όπως προανεφέρθη, σημαντικές ποσότητες που αλιεύονται είναι ανεπιθύμητα αλιεύματα και απορρίπτονται πίσω στη θάλασσα. Επίσης, τέτοιου μεγάλου μεγέθους αλιεία εξαντλεί τα θαλάσσια αποθέματα και θέτει σε κίνδυνο την μελλοντική παραγωγή αλιευμάτων. Η χώρα μας δεν έχει αυτό το πρόβλημα σε τέτοιο βαθμό και ταυτόχρονα η μικρής κλίμακας παράκτια αλιεία βοηθά τις τοπικές κοινότητες και συγκρατεί τον πληθυσμό και τον κοινωνικό ιστό. 12

13 Δεδομένου του σαφούς προσανατολισμού της νέας ΚΑλΠ προς την υποστήριξη της συλλεκτικής αλιείας μικρής κλίμακας, οι επενδυτικές προτεραιότητες στον τομέα της συλλεκτικής αλιείας θα πρέπει να στραφούν στην καλύτερη οργάνωση των αλιευτών, την συλλογική τους δράση (ομάδες παραγωγών) ώστε να επιτύχουν μεγαλύτερο βαθμό καθετοποίησης της παραγωγής την οποία μπορούν να συνδέσουν με τον τουρισμό, την τοπική παράδοση και ιστορία τους. Οι μικρές παράκτιες κοινότητες όχι μόνον θα μπορέσουν έτσι να συγκρατήσουν τον πληθυσμό αλλά και να τον αυξήσουν, αφού η αυξανόμενη τουριστική κίνηση θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης σειράς υπηρεσιών, δρώντας έτσι πολλαπλασιαστικά στην οικονομική μεγέθυνση των περιοχών αυτών. Η οργάνωση αλιευτικών συλλογικών δράσεων όπου όχι μόνο αλιεύουν αλλά, μεταποιούν και εμπορεύονται το υψηλής ποιότητας και από τις καθαρότερες στην Ευρώπη ελληνικές θάλασσες παραγόμενο προϊόν, θα μπορούσε να δώσει δυνατότητα για εξαγωγές πέραν της καταναλώσεως από την τουριστική αγορά. Αυτό φυσικά απαιτεί επενδύσεις σε δημιουργία δικτύων διανομής καθώς και δημιουργία ενός ελληνικού brand name προϊόντων συλλεκτικής αλιείας με πιστοποιημένα καλές πρακτικές, βιώσιμες και υψηλής διατροφικής αξίας. Όσον αφορά στις υδατοκαλλιέργειες, λόγω του καθαρά εξαγωγικού προσανατολισμού τους, ήδη υπάρχει καλή οργάνωση του κλάδου. Εδώ οι επενδυτικές προτεραιότητες έχουν να κάνουν με την διαφοροποίηση του εξαγωγικού χαρτοφυλακίου για την μείωση της εξαρτήσεως από, ουσιαστικά, μία χώρα (το 46% περίπου της παραγωγής κατευθύνεται στην Ιταλία), καθώς και τη μεταποίηση, καινοτομία, εμπορία. Οι χώρες στις οποίες εξάγει η Ελλάς έχουν αυξηθεί από 22, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, σε 41 το 2009 (ΙΟΒΕ, 2011). Όπως όμως υποστηρίζει και έρευνα της McKinsey (2012), χρειάζεται μεγαλύτερη διαφοροποίηση στις αγορές με διείσδυση σε νέες χώρες όπως Ολλανδία, Ρωσία, Ουκρανία, Πολωνία, Ιαπωνία και ΗΠΑ. Επίσης χρειάζονται επενδύσεις για την αύξηση του φάσματος των παραγομένων προϊόντων ώστε να μην περιοριζόμαστε μόνο στην τσιπούρα και το λαβράκι αλλά να συμπεριλάβουμε και άλλα είδη μεγαλύτερων ψαριών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Οι ελληνικές επιχειρήσεις υδατοκαλλιέργειας θα πρέπει να επενδύσουν στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας μέσω της μεταποίησης. Είναι γεγονός ότι το 95% της παραγωγής εξάγεται άνευ ουδεμίας επεξεργασίας (McKinsey 2012). Επίσης, βασική επενδυτική προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενός ελληνικού brand name το οποίο θα στηριχθεί πάνω σε συγκεκριμένη διαδικασία ποιοτικού ελέγχου και πιστοποίησης η οποία αυτή την στιγμή δεν υπάρχει. Οι ελληνικές εξαγωγές προϊόντων υδατοκαλλιέργειας θα πρέπει να αλλάξουν την μέχρι τώρα λογική της στηριζόμενης στον ανταγωνισμό τιμών ανάπτυξης και να επενδύσουν στην έρευνα αγοράς στις χώρες που ήδη εξάγουν αλλά και σε διερεύνηση νέων αγορών. Είναι σημαντικό στις ήδη υπάρχουσες αγορές να υπάρξει διαφοροποίηση του προσφερομένου προϊόντος. Η τάση για υγιεινή διατροφή λειτουργεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, επωφελώς για τη ζήτηση προϊόντων υδατοκαλλιεργειών. Όμως, τα προϊόντα αυτά θα πρέπει να κερδίσουν περισσότερο την εμπιστοσύνη των καταναλωτών ως εφάμιλλα της συλλεκτικής αλιείας με συστηματικό και αυστηρό έλεγχο ποιότητας με χρήση εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών συστημάτων ελέγχου και πιστοποίησης. Έτσι μόνο θα υπερνικηθεί η όποια δυσπιστία του καταναλωτικού κοινού σχετικά με τα προϊόντα υδατοκαλλιεργειών. Επένδυση στην ενημέρωση των καταναλωτών, επένδυση στη σωστή διαχείριση 13

14 βιώσιμων συστημάτων ανάπτυξης και καλών πρακτικών, στην πιστοποίηση ποιότητας, διαχείρισης αποβλήτων και περιβαλλοντικών επιδόσεων, καθώς και στην καινοτομία, έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων μέσω μεταποίησης και επεξεργασίας, είναι άμεσες προτεραιότητες. Ταυτόχρονα, η επένδυση στη δημιουργία ονόματος προέλευσης ή γεωγραφικής ένδειξης, εκμεταλλευόμενοι την φήμη της Μεσογειακής δίαιτας και πιο συγκεκριμένα της Ελληνικής δίαιτας, αλλά και την πολυχιλιετή ιστορία και παράδοση στην αλιεία και γενικότερα τη θάλασσα, θα δώσει νέα διάσταση στις ελληνικές εξαγωγές αλιευμάτων όλων των ειδών. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση και ολοκλήρωση των ανωτέρω δυνατοτήτων και προοπτικών είναι οι διαρθρωτικές μεταβολές. Η ορθολογικοποίηση του συστήματος αδειοδοτήσεων και ο χωροταξικός σχεδιασμός κρίνονται εκ των ων ουκ άνευ για την βελτίωση των συνθηκών στην αλιεία εν γένει και συγκεκριμένα στην υδατοκαλλιέργεια (Κάρκα 2013). Σύμφωνα με την Mckinsey (2012) η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι προς το παρόν υστερεί σημαντικά σε ύψος παραγωγής σε σχέση με την Ελλάδα, με τους ρυθμούς που αναπτύσσει την υδατοκαλλιέργειά της σύντομα θα την φθάσει (αν δεν την έχει ήδη φθάσει), διότι έχει δημιουργήσει ένα σαφές και ξεκάθαρο ρυθμιστικό και αδειοδοτικό πλαίσιο. Κάτι τέτοιο στην Ελλάδα δεν υπάρχει ή, καλύτερα, στο βαθμό που υπάρχει δεν λειτουργεί αποτελεσματικά. Η πρώτη θεσμοθετημένη Περιοχή Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) στην Πιερία και η επικείμενη επέκταση του θεσμού σε άλλες περιοχές αποτελούν βήματα προς την σωστή κατεύθυνση. Είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη της αλιείας γενικά και της υδατοκαλλιέργειας συγκεκριμένα να εκπονηθεί ένα γενικότερο πλαίσιο εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού όπου η αλιεία, ο τουρισμός, η βιομηχανία, η αγροτική παραγωγή, και όποια άλλη δραστηριότητα θα ενταχθούν σε ένα κοινό πλαίσιο με μακροχρόνιο όραμα ανάπτυξης και ορίζοντα υλοποίησης. Αυτό απαιτεί συντονισμό όλων των εμπλεκομένων φορέων και ενδιαφερομένων μερών, συζήτηση εφ όλης της ύλης και χάραξη κοινής πολιτικής. 7. Συμπεράσματα Η Αλιεία και η νέα ΚΑλΠ τίθενται σε ένα γενικότερο κοινό στρατηγικό πλαίσιο και αυτό είναι η «γαλάζια ανάπτυξη» 4. Μέρος αυτής είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση των θαλασσών και η ανάπτυξη μιας βιώσιμης αλιείας. Έτσι, η νέα ΚΑλΠ ωθεί και χρηματοδοτεί πολιτικές που τονίζουν την ποιότητα των παραγομένων ιχθυρών και επενδύουν στην υδατοκαλλιέργεια σαν την μελλοντική πολλά υποσχόμενη πηγή αλιευμάτων. Στην Ελλάδα είχαμε την πρόνοια να επενδύσουμε στον κλάδο των υδατοκαλλιεργειών και έτσι ήδη διαθέτουμε έναν καλά ανεπτυγμένο κλάδο υδατοκαλλιεργειών, αλλά και συλλεκτικής αλιείας. Οι κοινοτικές πολιτικές, που ανεφέρθησαν στην ενότητα για την ΚΑλΠ, μας βοηθούν και μας ωθούν προς μια κατεύθυνση που η χώρα έχει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα και τα οποία περιγράψαμε ανωτέρω. Συγκεκριμένα, οι κοινοτικές πολιτικές θέλουν να ενισχύσουν την βιώσιμη συλλεκτική αλιεία μικρής κλίμακας και να ενισχύσουν τις μικρές παράκτιες κοινότητες να συγκρατήσουν τον πληθυσμό τους και να λειτουργήσουν συλλογικά, να αναλάβουν πρωτοβουλίες και αποφάσεις, να καινοτομήσουν και να συνδέσουν την αλιεία με την παράδοση και τον τουρισμό στα πλαίσια της γαλάζιας και βιώσιμης ανάπτυξης. 4 COM(2012)

15 Οι εθνικές πολιτικές έχουν να κάνουν με κίνητρα (φορολογικά, διευκόλυνση χρηματοδότησης, κλπ) προς τις παράκτιες κοινότητες και τους ψαράδες, καθώς και προς τις επιχειρήσεις υδατοκαλλιέργειας να λειτουργήσουν ομαδικά και συλλογικά ώστε να πετύχουν καλύτερα αποτελέσματα σε διαπραγματευτική δύναμη, σε δικτύωση και ενημέρωση, σε έρευνα, σε καινοτομία, σε εξαγωγική δραστηριότητα, σε αναζήτηση νέων αγορών και έρευνα αυτών. Η εθνική πολιτική θα πρέπει να στοχεύσει στην κατάρτιση ενός εθνικού αναπτυξιακού σχεδίου με συγκεκριμένους στόχους εντός συγκεκριμένου χρονικού ορίζοντα όσον αφορά στην μεγέθυνση του κλάδου, την αύξηση παραγωγής, το ύψος εξαγωγών και την διείσδυση σε νέες χώρες. Ένα καθαρό και απλό ρυθμιστικό και χωροταξικό πλαίσιο χωρίς δυσκίνητο αδειοδοτικό μηχανισμό και χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες θα πρέπει να είναι η βασική εθνική στρατηγική. Είναι πολύ σημαντικό η εθνική πολιτική να συμπεριλάβει την δημιουργία και λειτουργία ενός αποτελεσματικού και κοινώς αποδεκτού εθνικού συστήματος πιστοποίησης ποιότητας η οποία θα κεφαλαιοποιεί την πολύχρονη εμπειρία και γνώση της χώρας μας σε θέματα αλιείας ώστε να βοηθήσει στην δημιουργία ενός ισχυρού ελληνικού brand name. Ας μην ξεχνάμε ότι η αρχαιότερη μορφή παράκτιας καλλιέργειας θεωρείται αυτή των οστρακοειδών από τους Αρχαίους Έλληνες, τους Ρωμαίους και τους Ιάπωνες. Επίσης, θα μπορούσε να θεσμοθετηθεί ένας διεθνής αντιπρόσωπος για προώθηση των προϊόντων και διευκόλυνση εισόδου σε νέες αγορές, όπως έκαναν οι Νορβηγοί με τον σολομό την δεκαετία του 1980 (Mckinsey 2012). Τέλος, η όλη ανάπτυξη του κλάδου χρειάζεται να ενταχθεί σε ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο ανάπτυξης που θα λαμβάνει υπ όψιν του και άλλες δραστηριότητες όπως ο τουρισμός, η οικιστική δραστηριότητα, η αγροτική παραγωγή και η βιομηχανία έτσι ώστε να μην υπάρχουν συγκρούσεις και δικαστικές διαμάχες χρονοβόρες για όλους τους εμπλεκομένους φορείς που αποβαίνουν τελικά εις βάρος της ανάπτυξης στη χώρα μας και εις βάρος όλων. Ένας δηλαδή ευρύτερος χωροταξικός σχεδιασμός κρίνεται απαραίτητος. Η Ελλάς έχει χλμ. ακτογραμμής, την μεγαλύτερη, σε αναλογία με τη έκτασή της, στην Ευρώπη και από τις μεγαλύτερες στον κόσμο χάρις στην μορφολογία αυτών αλλά και του μεγάλου αριθμού νήσων, νησίδων και βραχονησίδων. Η γεωγραφία μαζί με τον πολιτισμό, την πολυχιλιετή δηλαδή θαλάσσια και αλιευτική ιστορία και εμπειρία της, αποτελούν και τα μεγαλύτερα συγκριτικά πλεονεκτήματα της στον κλάδο της αλιείας και όχι μόνον. Σε συνδυασμό με την φιλική νέα ΚΑλΠ μπορούμε, αλλά, και οφείλουμε να δώσουμε άμεσα νέα πνοή στην ανάπτυξη ενός κλάδου που έχει απεριόριστες δυνατότητες των οποίων εκμεταλλευόμαστε ένα μικρό μόνο μέρος. Βιβλιογραφία Ελληνική Στατιστική Αρχή. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2012) Η κοινή αλιευτική πολιτική σε αριθμούς: βασικά στατιστικά δεδομένα. ΙΟΒΕ. (2011) Ιχθυοκαλλιέργειες, Κλαδική μελέτη. Κάρκα, Ε. (2013) Χωρικός σχεδιασμός για τις ελληνικές υδατοκαλλιέργειες: επιδιώξεις και όρια, ανακοίνωση στο συνέδριο ERSA-GR, Ιούνιος ΚΕΠΕ. (2013) Εξωστρέφεια και εθνικές προτεραιότητες της Ελλάδος στον τομέα των εξαγωγών: μια πρώτη προσέγγιση, πρώτο σχέδιο, Ιούνιος

16 Mckinsey. (2012) Greece 10 years ahead: defining Greece s new growth model and strategy- Aquaculture, McKinsey & Company. Υπουργείο Εξωτερικών. (2009) Η Ελληνική Ιχθυοκαλλιέργεια και τα προϊόντα της στην Παγκόσμια Αγορά, Γενική Γραμματεία Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Αναπτυξιακής Συνεργασίας. 16