Ιστορία Β Λυκείου Κοινού Κορμού. Τμήμα: Β32. Όνομα διδάσκουσας: Αναστασία Κουμουρή. Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο:

Transcript

1 Ιστορία Β Λυκείου Κοινού Κορμού Τμήμα: Β32 Όνομα διδάσκουσας: Αναστασία Κουμουρή Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: 1

2 Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ( ): σελ.4-61 Φύλλο εργασίας: Κύρια σημεία:, συνθήκες κάτω από της οποίες περιήλθε η Κύπρος στους Βενετούς, βασικοί διοικητικοί θεσμοί, κοινωνική διαστρωμάτωση στα χρόνια Φραγκοκρατίας, προσπάθειες υποταγής της Ορθόδοξης Εκκλησίας και αποτελεσματικότητα τους, σύνοδοι της Λεμεσού 1221 και της Αμμοχώστου 1222, μαρτύριο 13 μοναχών της Καντάρας, Βούλλα του πάπα Αλεξάνδρου Δ, συμβολή Ελένης Παλαιολογίνας για ενίσχυση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου, αξία πνευματικής παραγωγής στην Κύπρο, γοτθικά μνημεία και κάστρα, σημαντικοί τύποι ναών. Σημαντικές σημειώσεις: (σελ.6-12) εκτός ύλης Πολιτικές εξελίξεις: 1191: ξεκινά η Φραγκοκρατία στην Κύπρο με τον Γκυ Ντε Λουζινιάν που αγόρασε την Κύπρο από τον Ριχάρδο, όταν ακυρώθηκε η πώληση του νησιού στους Ναΐτες. (Για τα δύο χρόνια της ηγεμονίας του ( ) διοικούσε το νησί με τον τίτλο του βασιλιά της Ιερουσαλήμ, θεωρώντας ότι ήταν αυτοεξόριστος στη γειτονική αυτή περιοχή, εν αναμονή πάντα της ανάκτησης του πραγματικού βασιλείου του). 1194: ο Αμάλριχος διαδέχεται τον αδελφό του Γκυ και στέφεται βασιλιάς της Κύπρου. Πέτυχε την αναγνώρισή του από τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους Ερρίκο ΣΤ, καθώς και την ευλογία του πάπα αργότερα. Πεθαίνει το Τέλη 12 ου τέλη 13 ου αιώνα: υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην Κύπρο και την Ιερουσαλήμ, επειδή βασικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής του βασιλείου της Κύπρου ήταν η άμεση συμμετοχή ή η ενίσχυση κάθε σταυροφορίας που απέβλεπε στην απελευθέρωση της Αγίας Πόλης : διαδέχεται τον Αμάλριχο, ο Ούγος Α μέχρι τον θάνατό του : διάδοχος ο Ερρίκος Α αλλά επειδή είναι βρέφος ανέλαβε η μητέρα του ως αντιβασίλισσα. Λόγω σύγκρουσης με τον θείο της Φίλιππο, τελικά εγκατέλειψε το νησί και την εξουσία ανέλαβε πρώτα ο Φίλιππος Ιβελίνος κι όταν πέθανε, συνέχισε ο αδελφός του Ιωάννης μέχρι το (Προκλήθηκε διαφωνία εξαιτίας του φόρου της δεκάτης που παραχώρησε η αντιβασίλισσα Αλίκη στη λατινική Εκκλησία ενώ μέχρι τότε τον φόρο αυτό εισέπραττε η ορθόδοξη Εκκλησία) : πόλεμος μεταξύ του αυτοκράτορα της Γερμανίας Φρειδερίκου Β που αξίωνε την υποταγή της Κύπρου σ αυτόν, και του Ιωάννη Ιβελίνου. Τελικά με την βοήθεια των Γενουατών, στους οποίους παραχώρησε σημαντικά προνόμια ο Ιωάννης, η Κύπρος έπαψε να είναι κάτω από την επικυριαρχία του αυτοκράτορα. Ο Ερρίκος όταν ενηλικιώθηκε παραχώρησε κι αυτός νέα προνόμια στους Γενουάτες : διάδοχος στον θρόνο ο Ούγος Γ. Επί Ούγου Γ, οι Μαμελούκοι της Αιγύπτου είχαν μεγάλες επιτυχίες εναντίον των σταυροφόρων στη Συρία και στην Παλαιστίνη. 1271: πραγματοποιήθηκε αποτυχημένη προσπάθεια εναντίον της Κύπρου, από τους Μαμελούκους : διάδοχος ο Ερρίκος Β που η βασιλεία του διήρκησε σχεδόν μισό αιώνα όμως διακόπηκε από το εξαιτίας της συνωμοσίας που έγινε από τον αδελφό του Αμάλριχο με τη συνεργασία ορισμένων ευγενών και την υποστήριξη των Γενουατών. Αφού εξόρισε τον αδελφό του, κυβέρνησε πολύ καταπιεστικά με αποτέλεσμα να δολοφονηθεί το 1310 και επέστρεψε στον θρόνο ο Ερρίκος Β : διάδοχος ο Ούγος Δ : διάδοχος ο Πέτρος Α 2

3 Σημαντικές επεξηγηματικές σημειώσεις: (σελ.12-15) Επέμβαση Γενουατών Κατάληψη της Κύπρου: Γεγονότα/αποφάσεις Υψηλής Πύλης: Διάδοχος του Πέτρου Α, o Πέτρος Β (ανήλικος) επομένως αντιβασιλέας ο θείος του, ο Ιωάννης. Η Υψηλή Πύλη ανέθεσε σε επιτροπή 16 ευγενών αξιωματούχων να ανασυντάξει κείμενο με τα δικαιώματα των Ιβελίνων, για να αποφευχούν μελλοντικές παραβιάσεις από μέρους των βασιλιάδων. Ένταση και αναστάτωση λόγω διαμαχών μεταξύ αξιωματικών και λόγω γεγονότων που ξέσπασαν κατά τη διάρκεια της στέψης του Πέτρου Β, μεταξύ Γενουατών και Βενετσιάνων. Την παράδοση της Κερύνειας πέτυχαν με εκβιασμό προς τον βασιλιά που είχαν αιχμαλωτίσει μαζί με τη μητέρα του στην Αμμόχωστο. Συνέπειες/δυσμενείς όροι συνθήκης: Βαρύτατες αποζημιώσεις να καταβληθούν στους Γενουάτες από τους Κύπριους. Παραχώρηση στρατιωτικής διοίκησης της Αμμοχώστου και του λιμανιού της. Επαναβεβαίωση όλων των παλιών προνομίων που είχαν. Ελεύθερη διαβίωση Γενουατών στην Κύπρο. Σημασία κατάληψης Αμμοχώστου: Σκοπός Ελεονώρας: Να εκδικηθεί τους δολοφόνους του συζύγου της. Αντίδραση Ελεονώρας: διότι θεωρούσε τα αδέρφια του Πέτρου Α, τον Ιωάννη και τον Ιάκωβο ως συνένοχους στη δολοφονία του συζύγου της. Αφορμή έναρξης σύγκρουσης: το γεγονός ότι πήραν οι Βενετοί το δεξί χαλινάρι κι όχι το αριστερό. Το δεξί χαλινάρι σύμφωνα με το έθιμο, κατά τη διαδρομή από τον ναό μέχρι το παλάτι, μετά τη στέψη, θα το κρατούσαν οι Γενουάτες ενώ το αριστερό χαλινάρι του αλόγου, οι Βενετοι. Έτσι αντέδρασαν οι Γενουάτες και ξέσπασαν ταραχές. Αποτελέσματα: Κατάληψη Λεμεσού Κατάληψη Πάφου Κατάληψη Λευκωσίας Παρακμή της Αμμοχώστου ως εμπορικού κέντρου. Περιορισμός της ανεξαρτησίας του νησιού. Το βασίλειο εξαντλήθηκε οικονομικά Κατάληψη Αμμοχώστου Κατάληψη Κερύνειας (από Γενουάτες) Οι Γενουάτες επέβαλαν βαρύτερες υποχρεώσεις στον Ιάκωβο, για να τον ελευθερώσουν από αιχμάλωτο τους. Αυτός δέκτηκε και διαδέκτηκε στον θρόνο τον Πέτρο Β και ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Αρμενίας, τίτλο που έπαιρναν κι όλοι οι επόμενοι Λουζινιανοί βασιλιάδες ως το

4 Αφού αναγνώσετε τις σελ να αναφέρετε προφορικά τις πολιτικές εξελίξεις που σημειώθηκαν και αφού μελετήσετε τα παραθέματα που ακολουθούν, να περιγράψετε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η Κύπρος περιήλθε στην εξουσία των Βενετών. Παράθεμα I: «Από την εποχή του πολέμου με την αδελφή του (Καρλόττα), ο Ιάκωβος είχε στενές σχέσεις με τη Βενετία και - ιδιαίτερα - με τον Μάρκο Κορνάρο, που τον βοήθησε με μεγάλα ποσά χρημάτων. Ο Ιάκωβος αποφάσισε να παντρευτεί την κόρη του Κορνάρο, Αικατερίνη και, πριν ακόμα φτάσει στην Κύπρο η νύμφη, ο βασιλιάς υποσχέθηκε το βασίλειό του στη Βενετία, σε περίπτωση που θα πέθαινε χωρίς διάδοχο. Ο γάμος αυτός εξυπηρετούσε τα συμφέροντα και των δύο μερών. Ο Ιάκωβος θα είχε την προστασία της Βενετίας, ενώ η ίδια η Βενετία θα εξασφάλιζε πολύ καλύτερα τα συμφέροντά της με μια Βενετσιάνα βασίλισσα στην Κύπρο. Η Αικατερίνη όταν γίνονταν αυτά (1468) ήταν δεκατεσσάρων χρονών. ( ) Ο Μάρκος Κορνάρος, περήφανος που η κόρη του παντρευόταν ένα βασιλιά, της έδωσε μεγάλη περιουσία για προίκα, κοσμήματα και πολλά χρήματα. Η Αικατερίνη υιοθετήθηκε σαν θυγατέρα του Αγίου Μάρκου, που ήταν ο προστάτης άγιος της Βενετίας. Με τον τρόπο αυτό η Δημοκρατία της Βενετίας αποκτούσε δικαιώματα πάνω στο βασίλειο της Κύπρου και σε περίπτωση που η Αικατερίνη και ο Ιάκωβος πέθαιναν χωρίς διαδόχους, το κράτος θα περνούσε στην εξουσία της. Τέσσερα χρόνια αργότερα έφτασε, επιτέλους, η Αικατερίνη στην Κύπρο για τον γάμο. ( ) Ο γάμος έγινε στην Αμμόχωστο. Ο Ιάκωβος και το φραγκικό βασίλειο της Κύπρου έμπαιναν με αυτό τον τρόπο κάτω από την προστασία της Βενετίας». Παράθεμα II: Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ «Ύστερα από τον θάνατο του Ιάκωβου, τη φροντίδα των κρατικών υποθέσεων είχαν οχτώ πρόσωπα, που αποτελούσαν συμβούλιο αντιβασιλείας. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Σπανιόλοι που είχαν πάρει μεγάλα αξιώματα σαν φίλοι και συνεργάτες του βασιλιά. Το κυριότερο πρόσωπο μέσα στο συμβούλιο ήταν ο θείος της βασίλισσας Αντρέας Κορνάρος. Στην πραγματικότητα, όμως, οι Σπανιόλοι, με αρχηγό τους τον αρχιεπίσκοπο, είχαν καταφέρει ν απομονώσουν την Αικατερίνη και να ελέγχουν απόλυτα την κατάσταση, με κύριο στόχο ν απομακρύνουν την επιρροή των Βενετών από το βασίλειο. Ο αρχιεπίσκοπος άρχισε την επίθεσή του διαβάζοντας από τα σκαλιά της Αγίας Σοφίας μια επιστολή του πάπα, με την κατηγορία ότι ο Αντρέας Κορνάρος κι οι φίλοι του είχαν δηλητηριάσει τον βασιλιά Ιάκωβο. Έπειτα μετέφεραν τη συνωμοσία τους στην Αμμόχωστο, όπου βρισκόταν η βασίλισσα με τους συγγενείς της. Ένα βράδυ, λοιπόν, αφού κτύπησαν το κουδούνι του κινδύνου και προκάλεσαν αναστάτωση, οι Σπανιόλοι δολοφόνησαν τον Κορνάρο με τον ανεψιό του Μάρκο. Η Βενετία έστειλε τότε στην Κύπρο δέκα πλοία κι οι Σπανιόλοι, βλέποντας τη θέση τους να γίνεται δύσκολη, μάζεψαν ό,τι πολύτιμο είχαν κι έφυγαν νύχτα από το Νησί. ( ) Η Βενετία οργάνωσε τη διοίκηση της Κύπρου με τρόπο που να φαίνεται ότι το Νησί παραμένει βασίλειο με τη βασίλισσα του, υποτελές στον σουλτάνο. Στην πραγματικότητα όμως την εξουσία είχε η ίδια η Δημοκρατία της Βενετίας. ( ) Την ίδια εποχή έγινε και μια συνωμοσία από ανθρώπους του βασιλιά Ιάκωβου, που βρίσκονταν στην Αίγυπτο και σχεδίασαν να παντρέψουν την Αικατερίνη μ ένα ναπολιτάνο πρίγκιπα. Το σχέδιο τελικά ναυάγησε, η πιθανότητα όμως να παντρευτεί η Αικατερίνη και να περάσει σε άλλους η διαδοχή του θρόνου ανησύχησε πολύ τη Βενετία, που αποφάσισε να δράσει αμέσως. Κάλεσαν τον αδελφό της βασίλισσας να ταξιδέψει στην Κύπρο και να πείσει την Αικατερίνη να παραχωρήσει το βασίλειο στη Βενετία. Έπρεπε να δοθεί η εντύπωση ότι μόνη της έκανε την παραχώρηση, για να μην ενοχληθεί ο σουλτάνος, που ήταν επικυρίαρχος του Νησιού. Τα γεγονότα εξελίχτηκαν όπως ακριβώς τα σχεδίασε, ψυχρά και υπολιγιστικά η Σινιορία (=Συμβούλιο στη Βενετία). Ο Κορνάρος έφθασε στην Κύπρο κι έπεισε την αδελφή του να παραιτηθεί. Η Αικατερίνη αποχαιρέτησε τους Λευκωσιάτες με δάκρυα στα μάτια και παρέδωσε επίσημα το βασίλειό της στις βενετικές αρχές το 1489». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ

5 .. Πορτρέτο της Αικατερίνης Κορνάρο (Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας) Για καλύτερη επανάληψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το το πιο κάτω ντοκιμαντέρ: -ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΟΡΝΑΡΟ 5

6 Σημαντικές σημειώσεις: Ο Ιάκωβος Β προσπάθησε και κατάφερε με τις ικανότητες του ν αποκαταστήσει, σε κάποιο βαθμό, την παλιά ισχύ και το γόητρο του βασιλείου της Κύπρου. Ο Ιάκωβος Β παντρεύτηκε την Αικατερίνη Κορνάρο κι όταν πέθανε το 1473, η Βενετία άρχισε να κυβερνά στο νησί μέχρι την τελική παραχώρηση της βασιλείας το 1489 που αρχίζει επίσημα η Βενετοκρατία στην Κύπρο. Η Αικατερίνη Κορνάρο: ήταν ανεψιά του Ανδρέα Κορνάρο, την οποία υιοθέτησε επίσημα η βενετική κυβέρνηση, αποκτώντας έτσι δικαίωμα πάνω στο βασίλειο της Κύπρου σε περίπτωση που πεθάνει χωρίς να χει διάδοχο. Παντρεύτηκε τον Ιάκωβο Β τον τελευταίο Λουζινιανό βασιλιά της Κύπρου. Ένα χρόνο μετά τον ερχομό της στην Κύπρο ο Ιάκωβος πέθανε το 1473, ενώ η Αικατερίνη ήταν έγκυος. Όμως πέθανε και το μωρό σε βρεφική ηλικία έτσι βασίλισσα έγινε η Αικατερίνη η οποία κυβερνούσε με την βοήθεια της Βενετίας για 15 περίπου χρόνια. Στη συνέχεια οι Βενετοί, πειθανάγκασαν την Αικατερίνη να παραχωρήσει το βασίλειο της στη Βενετία το Η Βενετία ως αντάλλαγμα της παραχώρησε ισόβια σύνταξη και την περιοχή Άζολο της Βενετίας. Έτσι με την παραχώρηση της Κύπρου στην Βενετία ξεκινά μια νέα περίοδος για την Κύπρο, η Βενετοκρατία. 6

7 Διοίκηση Κοινωνία :(σελ.30-39) Φύλλο εργασίας: Αφού αναγνώσετε τις σελ καθώς και τα παραθέματα που ακολουθούν, να εντοπίσετε πληροφορίες για τους όρους/έννοιες: φεουδαρχία, βασιλιάς, Υψηλή Αυλή, Χαμηλή Αυλή, Ασσίζες και να τις υπογραμμίσετε. Παράθεμα Ι: «Οι κοινωνικές τάξεις στη φραγκοκρατούμενη Κύπρο ακολούθησαν την τυπική μεσαιωνική διάρθρωση του φεουδαρχικού συστήματος όπως αυτό μεταφυτεύτηκε από τη Δυτική Ευρώπη στον χώρο της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Την ανώτατη εξουσία στο βασίλειο ασκούσε ο βασιλιάς που θεωρούνταν πρώτος μεταξύ ίσων και το αξίωμα του ήταν κληρονομικό. Τον πλαισίωναν οι ευγενείς-φεουδάρχες λατινικής κυρίως καταγωγής, οι οποίοι συγκροτούσαν τη λεγόμενη Υψηλή Αυλή και του έδιναν όρκο πίστεως. Αυτοί αποτελούσαν και την άρχουσα τάξη, της οποίας τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις ορίζονταν από το δίκαιο των «Ασσιζών». Οι δικαιοδοσίες της Υψηλής Αυλής ήταν δικαστικές αλλά εκτεινόταν και σε θέματα πολιτικής, καθώς λειτουργούσε ως συμβουλευτικό σώμα. Οι σχέσεις βασιλιά και ευγενών διακανονίζονταν από εκείνη, όπως και οι σχέσεις μεταξύ των φεουδαρχών. Η γλώσσα της νομοθεσίας της Υψηλής Αυλής ήταν η γαλλική». Παράθεμα IΙ: Ιστορία των Ελλήνων, τ.15, εκδ. ΔΟΜΗ Α.Ε.σελ.358 «Ο ελληνικός πληθυσμός της Κύπρου εντάχθηκε στην πλειονότητά του στο κατώτερο κοινωνικό στρώμα των αγροτών. ( ) Το μεγαλύτερο μέρος τους ήταν πάροικοι, οι οποίοι ήταν εξαρτημένοι από τον φεουδάρχη τους και δεν είχαν το δικαίωμα να εγκαταλείψουν τη γη που καλλιεργούσαν. Ορισμένοι από αυτούς μπορούσαν να αποκτήσουν την προσωπική τους ελευθερία πληρώνοντας έναν φόρο που υπολογιζόταν σε υπέρπυρα (=χρυσά βυζαντινά νομίσματα) και γι αυτό ονομάζονταν περπυριάριοι. Αυτοί ήταν απελεύθεροι που είχαν τη δυνατότητα να ενσωματωθούν στην αστική τάξη. Ανάμεσα στις δύο αυτές κοινωνικές τάξεις βρίσκονταν οι αστοί, των οποίων ο αρχικός πυρήνας αποτελείτο από τους ελεύθερους κατοίκους των αστικών κέντρων που υπήρχαν ήδη όταν συστάθηκε το μεσαιωνικό βασίλειο. Το δυναμικό τους ενισχύθηκε σημαντικά από τους απελεύθερους πρώην δουλοπάροικους. Προς τα τέλη της φραγκοκρατίας ο αριθμός των αστών αυξάνονταν, ενώ των περπυριαρίων είχε περιοριστεί σημαντικά. Η τάξη των αστών είχε δικαίωμα στην ιδιοκτησία, αλλά στην περίπτωση που αυτή ήταν αγροτική ήταν υποχρεωμένοι να προσφέρουν στον φεουδάρχη ένα μέρος από το εισόδημά τους. Επιπλέον πλήρωναν κανονικά και τους φόρους που προορίζονταν για το βασιλικό ταμείο. Όλοι οι μη ευγενείς του βασιλείου υπάγονταν στη δικαιοδοσία της Κάτω Αυλής ή Αυλής της Βουργεσίας, μέσω της οποίας διακανονίζονταν οι κάθε λογής σχέσεις τους. Οι αρμοδιότητες της ήταν δικαστικές και δικονομικές δεν είχε δηλαδή χαρακτήρα νομοθετικό. Ήταν σώμα ανεξάρτητο και δεν είχε καμία σχέση με την Υψηλή Αυλή. Προορισμός της ήταν να εφαρμόζει το δίκαιο των «Ασσιζών», το οποίο μεταφράστηκε στα ελληνικά και που ως το 1250 ήταν εθιμικό. ( ) Η κοινωνική διάρθρωση της φραγκοκρατούμενης Κύπρου ήταν έτσι διαμορφωμένη, ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες του φεουδαρχικού καθεστώτος που ενδιαφερόταν να ελέγχει και να εκμεταλλεύεται οικονομικά τον πληθυσμό, ενώ παρέμεινε σχεδόν η ίδια και κατά την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας που ακολούθησε». Ιστορία των Ελλήνων, τ.15, εκδ. ΔΟΜΗ Α.Ε.σελ.358 7

8 Σημαντικές σημειώσεις: Βασικοί διοικητικοί θεσμοί που εισήγαγαν οι Φράγκοι στην Κύπρο: Φεουδαρχία: Βασιλιάς: Υψηλή Αυλή: Χαμηλή Αυλή: Ασσίζες Υψηλής Αυλής: Ασσίζες Χαμηλής Αυλής: Επιβλήθηκε από το 1191μ.Χ. στην Κύπρο το φεουδαρχικό σύστημα που επικρατούσε στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα. Η κτηματική, μοναστηριακή γη που αφαιρέθηκε από τους κατοίκους, μοιράστηκε στους Φράγκους που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Γκυ και εγκαταστάθηκαν στο νησί. Στις περιοχές της Ανατολής, που αναπτύχθηκε μια ισχυρή αστική τάξη εξαιτίας του εμπορίου, παρατηρήθηκε διαφοροποίηση στη δομή των φεουδαρχικών μοναρχιών τους. Η διαφοροποίηση φαίνεται καθαρά στην πολιτική δομή του βασιλείου της Κύπρου, όπου παράλληλα με την Υψηλή Αυλή λειτουργούσε και η Χαμηλή Αυλή. Οι φεουδάρχες αποτελούσαν τον πυρήνα του στρατού. 1) Είχε περιορισμένες εξουσίες λόγω Υψηλής Πύλης, εντούτοις σε πολλές περιπτώσεις κατόρθωνε να επιβάλλει τη θέλησή του σε θέματα της δικαιοδοσίας της Υψηλής Αυλής. 2) Ήταν ανώτερος πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός του κράτους, στον οποίο οι φεουδάρχες πρόσφεραν στρατιωτικές υπηρεσίες. 3) Προήδρευε της Υψηλής Αυλής, ανάμεσα στα μέλη της οποίας ήταν «πρώτος μεταξύ ίσων». 4) Διόριζε όλους τους αξιωματούχους και διένειμε τα φέουδα (τιμάρια) των οποίων ήταν κύριος. 5) Ήταν ακόμη κύριος του θησαυροφυλακίου του βασιλείου. Είχε το αποκλειστικό προνόμιο να κόβει νομίσματα. 1) Απαρτιζόταν από ευγενείς + ιππότες ηλικίας άνω των 25 χρονών. 2) Ασκούσε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία. 3) Διακανόνιζε τις σχέσεις βασιλιά και ευγενών και έδινε την έγκρισή της για την ανάρρηση του βασιλιά στον θρόνο, έστω κι αν η βασιλεία ήταν κληρονομική. 4) Διόριζε αντιβασιλέα - σε περίπτωση που ο βασιλιάς ήταν ανήλικος-κάτω των 15 χρονών. 5) Δίκαζε τους ευγενείς για τις μεταξύ τους υποθέσεις και τις σχέσεις τους με τον βασιλιά. 6) Έδινε έγκριση για θέματα κήρυξης πολέμου, διανομής φόρων, συνομολόγηση διεθνών συμβάσεων κ.τ.λ. 7) Δίκαζε με βάση τις Ασσίζες της Ιερουσαλήμ. 1) Ονομαζόταν και Αυλή της Βουργεσίας, δηλαδή η Αυλή των αστών, όπου ο λαός δεν είχε καθόλου πολιτικά δικαιώματα. 2) Απαρτιζόταν από ενόρκους αστούς που διόριζε ο βασιλιάς. 3) Ήταν εντελώς ανεξάρτητη από την Υψηλή Αυλή. 4) Είχε μόνο δικαστικές εξουσίες: δίκαζε κάθε είδους υποθέσεις που δεν αφορούσαν τους ευγενείς καθώς και τις υποθέσεις που αφορούσαν ευγενείς και αστούς. 5) Είχε ως πρόεδρο της, τον βισκόντη. 1) Ήταν νόμοι διατυπωμένοι στη γαλλική γλώσσα και με βάση αυτές δίκαζε η Υψηλή Αυλή. 2)Έγιναν αρχικά, για το βασίλειο της Ιερουσαλήμ, αργότερα χρησιμοποιήθηκαν και στο βασίλειο της Κύπρου. 3) Δεν μεταφράστηκαν στα ελληνικά διότι δεν είχαν καμία σχέση με τον κυπριακό λαό. 4) Όριζαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μελών της άρχουσας τάξης. 5) Έγινε σημαντική προσθήκη στις Ασσίζες από τον νομομαθή Ιωάννη Ιβελίνο επί Ερρίκου Α. 1) Γράφτηκαν κι αυτές στην Ιερουσαλήμ αλλά στην Κύπρο δεν χρησιμοποιήθηκαν αυτούσιες, αφού λήφθηκαν υπόψη τοπικά έθιμα και νόμοι που ίσχυαν κατά τη Βυζαντινή περίοδο για τη διαμόρφωσή τους. 3) Αποτελούσαν κανόνες που ρύθμιζαν τις σχέσεις μεταξύ των αστών. 4) Μεταφράστηκαν στην ελληνική διάλεκτο της Κύπρου, πράγμα που επιβεβαιώνει τη σημαντική θέση Ελλήνων αστών στην κοινωνία του νησιού. 5) Διατηρούνται στην Κύπρο κι άλλοι ελληνικοί νόμοι, που τους αναγνώρισαν οι Φράγκοι, όπου ήταν βασισμένοι στο ρωμαϊκό δίκαιο, όπως το είχαν διαμορφώσει οι Βυζαντινοί. 6) Αποτελούν σημαντικό μεσαιωνικό μνημείο της κυπριακής διαλέκτου. 7) Έχουν λαογραφική και ιστορική σημασία, εκτός από τη γλωσσική τους αξία. 8

9 ( Κοινωνική διαστρωμάτωση: Αφού αναγνώσετε τις σελ του βιβλίου σας, να περιγράψετε προφορικά την κοινωνική διαστρωμάτωση της Κύπρου στα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Συγκρίνετε την με την κοινωνική διαστρωμάτωση που επικρατούσε στη Δυτική Ευρώπη. Βοηθητική για την απάντησή σας, είναι η πυραμίδα που ακολουθεί. (Διάγραμμα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης στην Κύπρο υπάρχει στη σελ. 38 του βιβλίου σας) Κοινωνική διαστρωμάτωση στη Δυτική Ευρώπη: Βασιλιάς ανώτεροι άρχοντες Αριστοκρατία φεουδάρχες (κόμητες, βαρώνοι, μαρκήσιοι) Εκκλησιαστικοί άρχοντες Κατώτεροι υποτελείς «βασάλοι» Ελεύθεροι γεωργοί πλήθος (μικροι διοκτήτες, πάροικοι) δούλοι Σημαντικές σημειώσεις: (σελ.35-36) Ο Γκυ Ντε Λουζινιάν θεμελίωσε τους κοινωνικούς και οικονομικούς θεσμούς του φραγκικού βασιλείου της Κύπρου. Υποσχέθηκε στους ντόπιους ασφάλεια και προστασία για να τους καθησυχάσει. Στόχος του: ο περιορισμός της κοινωνικής ανισότητας ανάμεσα στο ντόπιο ελληνικό-ορθόδοξο στοιχείο και τους λίγους ιππότες που είχε αρχικά εγκαταστήσει στο νησί. Για την υλοποίηση του στόχου του: προκάλεσε την εγκατάσταση στο νησί Φράγκων από τη Συρία και την Παλαιστίνη παραχωρώντας τους τίτλους, προνόμια και τιμάρια-φέουδα. Αποτέλεσμα: πέτυχε την ενδυνάμωση του λατινικού-καθολικού στοιχείου που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή του νησιού για πολλά χρόνια. Η κοινωνία στο μεσαιωνικό βασίλειο της Κύπρου παρουσίαζε μεγάλη ανομοιογένεια. Την αποτελούσαν: α) η άρχουσα τάξη (ευγενείς-φεουδάρχες, ιππότες, λατινικός κλήρος) και β) ο υποτελής ελληνικός πληθυσμός (αστοί, αξιωματούχοι, έμποροι-βιοτέχνες-ξένοι πολίτες, πάροικοι, περπυριάριοι, Φραγκομάτοι). Διέφεραν μεταξύ τους εθνικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά. Ο ελληνικός πληθυσμός υπερτερούσε αριθμητικά, όμως η 9

10 άρχουσα τάξη εκμεταλλευόταν οικονομικά τους κατοίκους και ασκούσε τον πολιτικό έλεγχο του κράτους. Μετά την πτώση της Άκρας (1291) η Κύπρος παρέμεινε η μοναδική χριστιανική βάση στην Ανατολή και άρχισε να αναπτύσσεται εμπορικά. Κατά τον 14 ο αι. στα αστικά κέντρα αναπτυσσόταν έντονη οικονομική δραστηριότητα και χαρακτηρίσθηκε ως «ο χρυσός αιώνας» για τους ευγενείς και τους αστούς του νησιού και όχι για τη μάζα των Ελλήνων της Κύπρου. Η τελευταία περίοδος Φραγκοκρατίας ήταν περίοδος παρακμής και η οικονομία δέχτηκε πλήγμα μετά την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Γενουάτες το Διοικητικοί θεσμοί: Ευγενείς: Λατινικός Κλήρος: Αστική Τάξη: Πάροικοι: Περπυριάριοι: Ελεύθεροι Φραγκομάτοι ή Ήταν η άρχουσα τάξη που περιλάμβανε τους ευγενείς που κατείχαν φέουδα και τους ιππότες, που ήταν μισθοφόροι στην υπηρεσία του βασιλιά. Ανήκαν στην άρχουσα τάξη μαζί με τα καθολικά μοναχικά τάγματα και κατείχαν μεγάλες εκτάσεις γης. Αποτελείτο, κυρίως από εμπόρους και βιοτέχνες, αλλά και ξένους πολίτες που εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο γύρω στο 1100 μ.χ. Αργότερα μεταπήδησαν σ αυτή την τάξη οι περπυριάριοι που εξαγόρασαν τις υποχρεώσεις τους από τους φεουδάρχες. Ήταν Έλληνες οι οποίοι ήταν ιδιοκτησία του φεουδάρχη και δεν είχαν δικαίωμα μετακίνησης σε άλλο φέουδο. Η ιδιότητα του παροίκου μεταβιβαζόταν και στους απογόνους τους. Οι φεουδάρχες είχαν απόλυτη εξουσία πάνω στους παροίκους και μπορούσαν να τους πωλήσουν. Τους τιμωρούσαν με όλες τις ποινές εκτός από την ποινή του θανάτου και του ακρωτηριασμού. Αναγκάζονταν να δουλεύουν τρεις μέρες την εβδομάδα στα κτήματα του φεουδάρχη χωρίς αμοιβή και να τους παραχωρούν το 1/3 της παραγωγής τους. Ήταν Έλληνες, δουλοπάροικοι που αποκτούσαν την ελευθερία τους πληρώνοντας στους φεουδάρχες 15 υπέρπυρα (χρυσά βυζαντινά νομίσματα) ως ετήσιο φόρο. Πλήρωναν φόρο για τα κτήματα και τα εισοδήματά τους, όπως οι πάροικοι. Στα χρόνια του Πέτρου Α και μετά την ήττα και την αιχμαλωσία του Ιανού από τους Μαμελούκους, δόθηκε η ευκαιρία στους περπυριάριους που είχαν χρήματα να απαλλαγούν από την υποτέλεια τους. Μέχρι το τέλος της Φραγκοκρατίας εξαφανίστηκε η τάξη των περπυριαρίων και μεταπήδησαν στην τάξη των αστών. Ήταν πάροικοι που είχαν απελευθερωθεί ή περπυριάριοι που είχαν απαλλαγεί από τον φόρο της υποτέλειάς τους. Είχαν δικαίωμα ιδιοκτησίας, αλλά, σε περίπτωση που η γη τους περιλαμβανόταν σε κάποιο φέουδο, πλήρωναν στον φεουδάρχη το 1/5 ή το 1/10 του συνολικού εισοδήματός τους. 10

11 Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας: (σελ.22-28) Φύλλο εργασίας: Αφού αναγνώσετε τις σελ και τα παραθέματα που ακολουθούν, να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα: α) Για ποιους λόγους ήθελαν να εγκαθιδρύσουν οι Λουζινιανοί την Λατινική Εκκλησία στην Κύπρο; Αντιμετώπισαν δυσκολίες; β) Ποιο γεγονός οδήγησε σε σύγκρουση τις δύο Εκκλησίες και ποια μέτρα πήραν οι Λατίνοι εναντίον της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας με σκοπό την υποταγή της σ αυτούς. Ποιοι ήταν οι στόχοι της με βάση τα μέτρα που πήρε; Αξιολογήστε την αποτελεσματικότητα των μέτρων (προσπαθειών) της Λατινικής Εκκλησίας. Παράθεμα I: «Με την εγκαθίδρυση της λατινικής κυριαρχίας στα εδάφη του διαμελισμένου βυζαντινού κράτους ολοκληρώθηκε το «μέγιστον», όπως το χαρακτήρισε ο Νικήτας Χωνιάτης, «χάσμα διαφοράς» ανάμεσα στη χριστιανική Ανατολή και στη Χριστιανική Δύση. Από τη σύγκρουση του δυτικού και του βυζαντινού κόσμου, εύρωστου οικονομικά και στρατιωτικά του πρώτου, εξαντλημένου και παρακμασμένου του δεύτερου, ήταν μοιραίο νικημένη να βγει η ελληνική Ανατολή. ( ) Η λατινοκρατία αντί να εξουθενώσει και να εκμηδενίσει τις δυνάμεις του, αντίθετα τις ερέθισε και τις αναζωπύρωσε. ( ) Οι προσπάθειες των Λατίνων για θρησκευτική αλλοίωση και οι εκκλησιαστικές φιλοδοξίες του πάπα προσέκρουσαν αμέσως στην αντιστασιακή δύναμη του Ελληνισμού, που την είχε οξύνει το αντίπαλο μίσος και η επιθετικότητα του ετερόθρησκου κατακτητή. ( ) Η λατινική εκκλησία οργανώθηκε αμέσως σε αρχιεπισκοπές και επισκοπές, στη θέση του ορθόδοξου πατριάρχη και των Ελλήνων επισκόπων τοποθετήθηκαν Λατίνοι και η περιουσία της ελληνικής εκκλησίας πέρασε αυτοδικαίως στα χέρια της λατινικής. Μόνο ο κατώτερος κλήρος έμεινε ελληνικός και εξακολουθούσε να πληρώνει το ακρόστιχο. ( ) Οι ορθόδοξοι είχαν εξασφαλίσει από τους Φράγκους ηγεμόνες τη θρησκευτική τους ελευθερία και σύμφωνα με το «Χρονικό του Μορέως» είχαν ζητήσει έγγραφη βεβαίωση από τον Βιλλεαρδουΐνο «ἀπό τοῦ νῦν και ἓμπροστεν Φράγκος να μή μᾶς βιάσῃ ν ἀλλάξωμεν την πίστιν μας διά τῶν Φραγκῶν την πίστιν, μήτε ἀπό τά συνήθειά μας, τον νόμον τῶν Ρωμαίων». Παράθεμα II: Εγκυκλοπαίδεια Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Θ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.,σελ «Η πρώτη προσπάθεια για υποταγή της Κυπριακής Εκκλησίας έγινε σε συνέδριο των Λατίνων στη Λεμεσό (1220). Αμέσως άρχισε και η αξίωση των λατίνων αρχιεπισκόπων και επισκόπων να ορκίζονται σε αυτούς πίστη οι ορθόδοξοι επίσκοποι. Σε νέο συνέδριο των καθολικών, το 1222, αποφασίστηκαν ακόμα σκληρότερα μέτρα. Οι ορθόδοξοι επίσκοποι θα είναι μόνο τέσσερις και δε θα κατοικούν στις πόλεις. Ο επίσκοπος Λευκωσίας θα εδρεύει στη Σολιά, της Πάφου στην Αρσινόη της Λεμεσού στα Λεύκαρα και της Αμμοχώστου στην Καρπασία. Στις πόλεις θα έμεναν οι λατίνοι επίσκοποι και στη Λευκωσία ο λατίνος αρχιεπίσκοπος. Η μεγάλη πλειοψηφία των ορθοδόξων κληρικών αρνήθηκε υποταγή στους Φράγκους, με αποτέλεσμα να υποστεί διωγμούς. Το αποκορύφωμα ήταν ο κατατρεγμός και το μαρτύριο των δεκατριών καλογήρων της Καντάρας το 1231». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ

12 α) β) Γεγονός που οδήγησε σε σύγκρουση τις δύο Εκκλησίες: Μέτρα που πήραν οι Λατίνοι εναντίον της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου: Στόχοι της Λατινικής Εκκλησίας: γ) Αναφέρετε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τη σκληρή στάση των Λατίνων απέναντι σε όσους αρνούνταν να υποταχθούν στη Λατινική Εκκλησία. Παράθεμα III: «Δύο καλόγηροι από το Άγιον Όρος ασκήτεψαν με τους μαθητές τους στο μοναστήρι της Παναγίας της Κανταριώτισσας. Εκεί πήγε και τους βρήκε ένας λατίνος παπάς, ο Αντρέας και άρχισε να συζητά μαζί τους τις δογματικές διαφορές στις δύο Εκκλησίες. Για να λύσουν τη διαφορά τους, οι καλόγηροι εισηγήθηκαν στον Αντρέα να γίνει μια δοκιμασία: ένας δικός τους να κρατά «άρτον ένζυμο» κι ένας δικός του «άζυμο» και να μπουν σε φωτιά αναμμένη. Όποιος βγει χωρίς να καεί, αυτός έχει δίκαιο. Ο Αντρέας δε δέχτηκε, τους κάλεσε όμως να κατεβούν στη Λευκωσία και να παρουσιαστούν στον αρχιεπίσκοπο. Οι άγιοι άνθρωποι κατέβηκαν στην πρωτεύουσα κι έμειναν στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου των Μαγκάνων, όπου ο λαός μαζεύτηκε να πάρει την ευχή τους. Ο λατίνος αρχιεπίσκοπος Ευστόργιος τους κάλεσε σε εξέταση μπροστά σε όλους τους 12

13 Λατίνους και στον λαό. Επειδή έμειναν ακλόνητοι στις θέσεις τους, τους έριξαν στη φυλακή με πολλά βασανιστήρια. Έμειναν κλεισμένοι πάνω από τρία χρόνια κι ύστερα ο κακός Αντρέας, έχοντας την άδεια του βασιλιά, τους παρέδωσε στους δήμιους. Δεμένους πίσω από τα άλογα και τα μουλάρια, τους έσυραν πάνω στις πέτρες του ποταμού κι έπειτα τους έκαψαν στη φωτιά». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ.217 Περιγραφή χαρακτηριστικού παραδείγματος σκληρότητας των Λατίνων: Το μαρτύριο των 13 μοναχών της Καντάρας που δικάστηκαν από τους Καθολικούς για ένα κομμάτι άζυμο άρτο. 13

14 Αφού αναγνώσετε τη σελ.26 του βιβλίου σας και μελετήσετε προσεκτικά την πιο κάτω πηγή, να γράψετε ένα σύντομο κατατοπιστικό σημείωμα για τη «Βούλα» του Πάπα Αλέξανδρου Δ. «Ο αρχιεπίσκοπος Γερμανός, στην προσπάθειά του να βρει έναν τρόπο που να μπορούν οι ορθόδοξοι να έχουν τα θρησκευτικά τους δικαιώματα, ζήτησε την επέμβαση του Βατικανού. Ο πάπας Αλέξανδρος εξέδωσε τότε (1260) γενικό κανονισμό για την Εκκλησία της Κύπρου, γνωστό με το όνομα «Κυπριακή Βούλλα», ή «Διάταξις Κυπρία». Με τον τρόπο αυτό στην πραγματικότητα το αυτοκέφαλο της Κυπριακής Εκκλησίας καταργήθηκε και οι υποθέσεις της οργανώθηκαν με τρόπο προνομιακό για τη Λατινική Εκκλησία του Νησιού. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή, ο Γερμανός θα ήταν ο τελευταίος Κύπριος αρχιεπίσκοπος κι ύστερα θα έμεναν μόνο οι τέσσερις επίσκοποι, που θα ορκίζονταν πίστη στην Καθολική Εκκλησία. Οι Λατίνοι δε θα εμπόδιζαν τους ορθόδοξους επισκόπους στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. Ήταν ένας συμβιβασμός που η Κυπριακή Εκκλησία αναγκάστηκε να κάνει, αναγνωρίζοντας υποταγή στην Εκκλησία της Ρώμης. Η ενέργεια αυτή σήμαινε την υποδούλωση της Κυπριακής Εκκλησίας στον πάπα και την έφερε έπειτα σε πολύ δύσκολη θέση απέναντι στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Τα προβλήματα δε λύθηκαν και το μίσος ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες, Λατινική και Ορθόδοξη, εξακολούθησε να κρυφοκαίει. Οι ορθόδοξοι κληρικοί και μαζί ο λαός δεν ανέχονταν την ταπείνωση και την κακομεταχείριση από τους λατίνους». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ.217 Βούλλα ή Διάταξις Κυπρία (λόγοι που εξεδόθηκε, τι αποτελούσε; τι προνοούσε; αποτέλεσμα) 14

15 Αφού αναγνώσετε τις σελ του βιβλίου σας και την ακόλουθη πηγή, να αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητα των προσπαθειών της υποταγής της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Λατινική. (προφορική απάντηση) «Με όλες τις περιπέτειες που πέρασε η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου διατήρησε τη ζωντάνια της και τον δυναμισμό της, που θα τη βοηθήσουν έπειτα να παίξει ηγετικό ρόλο στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Αντίθετα, η Λατινική Εκκλησία, μεταφυτευμένη μέσα σε ξένο περιβάλλον, όχι μόνο δεν κατάφερε να επιβληθεί, αλλά στο τέλος υποχώρησε μπροστά στην Κυπριακή». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ.218 Σημαντικές σημειώσεις: (σελ.26-27) Ο Ορθόδοξος κλήρος της Κύπρου, αναγκάστηκε, για να διατηρήσει την Ορθοδοξία, να δεχτεί εξωτερικά την υποταγή στους Λατίνους. Η προσήλωση του κλήρου στην ορθόδοξη πίστη δεν αμφισβητείται. Επομένως φαινομενικά μόνο κατάφερε η Λατινική Εκκλησία να τους υποτάξει εφόσον εσωτερικά παρέμειναν προσηλωμένοι στη θρησκευτική τους πίστη. Η Κυπριακή Εκκλησία έκανε προσπάθειες να συνθεθεί με το Πατριαρχείο και μάλιστα πρότεινε να ενωθούν μυστικά με το Πατριαρχείο και επιφανειακά να διατηρήσουν την υποταγή τους στη Λατινική Εκκλησία. Στάληκε ως εκπρόσωπος ο Ιωσήφ Βρυέννιος το 1405 και στην έκθεση που επέβαλε απέρριψε την αποκατάσταση επικοινωνίας της Κύπρου με το Πατριαρχειο, αφού δεν κατάλαβαν ότι η επιφανειακή υποταγή συνέβαλλε στην εξασφάλιση της φυσικής και εθνικής επιβίωσης των Ελλήνων της Κύπρου και επέκριναν τη στάση της ορθόδοξης Εκκλησίας. Μετά τη σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας (1439) και την Ένωση των δύο Εκκλησιών, περιορίστηκαν οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Ορθοδόξους και τους Καθολικούς στην Κύπρο, ( π.χ. Λατίνοι παρακολουθούν ορθόδοξη λειτουργία και αυξήθηκαν οι μεικτοί γάμοι). Παρά τα σκληρά μέτρα εναντίον της Εκκλησίας της Κύπρου, εντούτοις κατάφερε να διατηρήσει την ορθόδοξη θρησκευτική συνείδηση των Ελλήνων και να τονωθεί και να ενισχυθεί και η εθνική τους συνείδηση, (σελ.22 του βιβλίου). 15

16 Αφού αναγνώσετε τη σελ. 28 του βιβλίου σας και την πηγή που ακολουθεί, να παρουσιάσετε τα μέτρα της Ελένης Παλαιολογίνας για τη στήριξη και ενίσχυση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου. «Η Ελένη υποστήριξε τους Έλληνες και τους έδωσε πολλά από τα ψηλά αξιώματα του ρηγάτου. ( ) Με τη βασίλισσα Ελένη το ελληνικό στοιχείο κυριάρχησε ενώ το Λατινικό παραμερίστηκε. Σε πρόσφυγες καλόγερους που ήρθαν από την Πόλη, έδωσε το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου των Μαγκάνων, με αρκετά εισοδήματα. ( ) Η Ελληνίδα βασίλισσα, Ελένη Παλαιολογίνα απάλλαξε την Ορθόδοξη Εκκλησία από κάθε καταπίεση. Όταν πέθανε ο λατίνος αρχιεπίσκοπος, η Ελένη δοκίμασε να βάλει στη θέση του ορθόδοξο. Ο πάπας είχε φυσικά αντίρρηση και διόρισε δικό του αρχιεπίσκοπο. Η βασίλισσα αρνήθηκε να δεχτεί αυτή την εκλογή. Ο πάπας τότε απέφυγε να συγκρουστεί ανοικτά μαζί της και προτίμησε κάποιο συμβιβασμό. Ο Ιάκωβος, νόθος γιος του βασιλιά Ιωάννη και της Ελληνίδας Μαρίας, πριν γίνει βασιλιάς ήταν αρχιεπίσκοπος». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ.206,218. Η Ελένη Παλαιολογίνα «Η Αγία Υπομονή, κατά κόσμον Ελένη Δραγάση, Παλαιολόγου, ήταν κόρη του Σέρβου δεσπότη Κωνσταντίνου Δραγάση και σύζυγος του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β Παλαιολόγου. Ως αυτοκράτειρα, επέδειξε συνέπεια, δικαιοσύνη και μεγάλη υπομονή. Είχε 8 παιδιά: έξι αγόρια και δύο κορίτσια που έχασε σε μικρή ηλικία. Ο Ιωάννης Η και ο Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος, έγιναν αυτοκράτορες. Ο Θεόδωρος, ο Δημήτριος και ο Θωμάς έγιναν δεσπότες του Μυστρά και ο Ανδρόνικος της Θεσσαλονίκης. Τα μεγάλωσε με χριστιανικό πνεύμα και αγαπούσε πολύ τα μοναστήρια. Μετά τον θάνατο του συζύγου της έγινε μοναχή (1425) στη Μονή της κυράς Μάρθας, με το όνομα Υπομονή, χαρακτηριστικό όνομα για την υπομονή που επέδειξε σε όλη της τη ζωή. Η Αγία Υπομονή πέθανε στις 13 Μαρτίου 1450» Πηγή από το διαδίκτυο στην ιστοσελίδα 16

17 Πνευματικός Βίος Τέχνη: (σελ.43-59) Φύλλο εργασίας: Αφού αναγνώσετε τις σελ και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε και να υπογραμμίσετε τα είδη πνευματικής παραγωγής της Κύπρου και να επισημάνετε την αξία της, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Να συμπληρώσετε τον πίνακα που ακολουθεί. Παράθεμα I: «Και οι δύο είχαν συνδεθεί με το φραγκικό καθεστώς. Ο Μαχαιράς, ως γραμματέας του ευγενούς Ιωάννη de Nores και ο Βουστρώνιος ως έμπιστος αξιωματούχος στην υπηρεσία του Ιάκωβου Β. Οι δεσμοί αυτοί και η πιστή προσήλωσή τους στο φραγκικό καθεστώς ερμηνεύουν τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του γραπτού έργου τους: κατά πρώτο, έναν έντονο βαθμό διεισδύσεως στη φραγκική νοοτροπία, πράγμα περισσότερο έκδηλο στον Μαχαιρά, και κατά δεύτερο, τη γλωσσική μορφή των χρονογραφιών τους. Η γλώσσα που χρησιμοποίησαν και οι δύο, καθώς ήταν απαλλαγμένη από τις απαιτήσεις της βυζαντινής λόγιας παραδόσεως, θεωρήθηκε ως διαλεκτικό ιδίωμα του νησιού. Χρονικά, οι δύο χρονογραφίες καλύτερα, καλύπτουν διαφορετικές περιόδους της φραγκικής εποχής και σχεδόν συνεχίζουν η μια την άλλη, εφόσον η αφήγηση του Μαχαιρά φθάνει ως το έτος 1432, ενώ του Βουστρωνίου αρχίζει από τα τέλη της βασιλείας του Ιωάννη Β ( ), για να φθάσει στο τέλος της δυναστείας των Lusignan. Έτσι οι δύο Κύπριοι χρονογράφοι καλύπτουν με τις αφηγήσεις τους ολόκληρη περίπου την περίοδο της φραγκοκρατίας. ( ) Οι δύο αυτές χρονογραφίες αποτελούν τα αρχαιότερα μνημεία της δημοτικής πεζογραφίας ολόκληρης της νεοελληνικής γραμματολογίας. Τα μνημεία αυτά, πέρα από τη σημασία τους ως ιστορικών πηγών, έχουν σημαντική λογοτεχνική αξία, αλλά πιο πολύ γλωσσική. Ως πηγές της γλωσσικής ιστορίας του Νέου Ελληνισμού έχουν ανυπολόγιστη αξία περισώζουν ουσιαστικά φαινόμενα της εξελίξεως της ομιλούμενης ελληνικής, της οποίας η μεσαιωνική λαϊκή παράδοση επισκιάσθηκε από τη λόγια, αφήνοντας σοβαρά κενά στη γνώση των φαινομένων εκείνων που συνθέτουν τη διαμόρφωση γενικά του ελληνικού προφορικού λόγου. Είναι γνωστό ότι η κυπριακή διάλεκτος, μαζί με την ποντιακή, είναι οι αρχαιότερες διάλεκτοι του Νέου Ελληνισμού. Οι δύο κυπριακές χρονογραφίες ερμηνεύουν ορισμένα γλωσσικά φαινόμενα, η γνώση των οποίων έχει ευρύτερη σημασία για τη γνώση των νεοελληνικών ιδιωμάτων». Εγκυκλοπαίδεια Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Θ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.,σελ.315 Παράθεμα II: «Άλλο μνημείο της κυπριακής διαλέκτου του Μεσαίωνα, είναι του κειμένου της ελληνικής μεταφράσεως του κώδικα των νόμων της Κάτω Αυλής ή Αυλής των Αστών. Το μνημείο αυτό χαρακτηρίζεται μοναδικό, υπό την έννοια ότι έχει αποδοθεί στην κυπριακή διάλεκτο, αντίθετα με την αυστηρή λόγια παράδοση της διατυπώσεως των βυζαντινών νομικών κειμένων. ( ) Η γλώσσα των ελληνικών Ασσιζών μαρτυρεί ακόμη μια φορά τα φαινόμενα που συναντήσαμε στην περίπτωση των Κυπρίων χρονογράφων, δηλαδή την απομόνωση του ελληνικού πληθυσμού της Κύπρου από τον βυζαντινό κόσμο και την επακόλουθη αποξένωσή του από τη λόγια παράδοση. Αποδεικνύει επίσης, ότι ο αστικός πληθυσμός, στον οποίο απευθυνόταν η νομοθεσία αυτή, απαρτιζόταν από Έλληνες ή γλωσσικά εξελληνισμένους αστούς, αν ληφθεί υπ όψη ότι το φραγκικό στοιχείο στο νησί είχε αρχικά ενισχυθεί με ξένους εποίκους. ( ) Λογοτεχνική αξία έχει η δημώδης κυπριακή ποίηση, που προήλθε από τις αγροτικές τάξεις και έμεινε και αυτή, όχι απόλυτα, πάντως σε γενικές γραμμές, ανεπηρέαστη από τη φραγκική επίδραση. Τα δημοτικά άσματα της Κύπρου είναι άλλοτε επικά (ιδίως ακριτικά τραγούδια) και άλλοτε λυρικά (ιδίως παραλογές). Η παράδοση των δημοτικών ασμάτων είναι ρωμαλέα και συνεχής από τον Μεσαίωνα ως τις μέρες μας. ( ) Επεισόδια από την κοινωνική ζωή της φραγκικής άρχουσας τάξεως πρόσφεραν θέματα στη δημοτική κυπριακή ποίηση. Η ιπποτική ζωή και οι ιπποτικές περιπέτειες δεν ήταν δυνατό να μην επιδράσουν στη λαϊκή φαντασία. Το τραγούδι της Αροδαφνούσας, που διατηρήθηκε ως σήμερα στο στόμα του κυπριακού λαού, αναφέρεται στις ερωτικές περιπέτειες του ενδοξότερου για τα στρατιωτικά κατορθώματά του εκπρόσωπου της δυναστείας των 17

18 Lusignan, του βασιλιά Πέτρου Α. Πολλά θεματα σχετικά με τις ιστορικές αρχές και την ιστορική διαμόρφωση της δημώδους κυπριακής ποιήσεως δεν έχουν ακόμη διασαφηνισθεί από τη φιλολογική κριτική». Εγκυκλοπαίδεια Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Θ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.,σελ Είδη πνευματικής παραγωγής:..... Αξία πνευματικής παραγωγής:... (Σ αυτό το σημείο μπορούν να αξιοποιηθούν και τα παραδείγματα που υπάρχουν στις σελ του βιβλίου σας, για κατανόηση περιεχομένου και αξίας των ειδών πνευματικής παραγωγής). Σημαντικές σημειώσεις: (σελ.43-45) Η ελληνική παιδεία κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, παραμελήθηκε, λόγω των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών κάτω από τις οποίες ζούσε το ντόπιο στοιχείο και ακόμη λόγω της καταπίεσης της ορθόδοξης Εκκλησίας από τη λατινική. Παρόλα αυτά η πνευματική παραγωγή της Κύπρου, κρίνεται πολύ αξιόλογη ενώ στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένη. Τα έργα της περιόδου αυτής απτελούν σημαντικές πηγές για την ιστορία, τη γλώσσα, τον πολιτισμό και τη λαογραφία της Κύπρου, εκτός από τη λογοτεχνική τους αξία. Αξιόλογες πνευματικές μορφές ήταν: ο Γεώργιος ο Κύπριος ή Γρηγόριος, ο οποίος έγραψε πολλές επιστολές και πολλά συγγράμματα που αποτελούν ιστορικές πηγές και ο Γεώργιος Λαπίθης, ο οποίος έγραψε πολλά φιλολογικά και θεολογικά συγγράμματα. Σημαντικές χρονογραφίες της εποχής που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρη τη Φραγκοκρατία στην Κύπρο, είναι: του Λεόντιου Μαχαιρά και του Γεώργιου Βουστρώνιου. Λεόντιος Μαχαιρά: Έγραψε την «Κρόνακα», χρονικό που καλύπτει την περίοδο από τη βασιλεία του Μ. Κωνσταντίνου και την επίσκεψη της Ελένης στην Κύπρο ως τον θάνατο του βασιλιά Ιωάννη Β (1458). Η γνώση της γαλλικής γλώσσας του έδωσε τη δυνατότητα να αναλάβει διάφορα αξιώματα στο φραγκικό βασίλειο και διάφορες διπλωματικές αποστολές και να συνδεθεί στενά με το φραγκικό καθεστώς. Γεώργιος Βουστρώνιος: Κατογόταν από γαλλική οικογένεια που εξελληνίστηκε. Καθολικός, φεουδάρχης και στενός φίλος και συνεργάτης του Ιάκωβου Β. Έγραψε χρονογραφία που μας παρέχει ιστορικές πληροφορίες, περιγραφές σκανδάλων, μηχανορραφίες και εγκλήματα της Αυλής σ ένα ύφος αφελές και ειλικρινές. 18

19 Τα δύο Χρονικά του Μαχαιρά και του Βουστρώνιου είναι σημαντικά διότι παρέχουν πληροφορίες για την πολιτική ζωή της εποχής της Φραγκοκρατίας, έχουν ιστορική και γλωσσική αξία, είναι τα αρχαιότερα μνημεία της δημοτικής πεζογραφίας ολόκληρης. 19

20 Τέχνη: (σελ ) Αφού αναγνώσετε τις σελ του βιβλίου σας και μελετήσετε προσεκτικά τα πιο κάτω παραθέματα, να επισημάνετε προφορικά τα πιο αντιπροσωπευτικά γοτθικά αρχιτεκτονικά μνημεία και οχυρωματικά έργα της περιόδου της Φραγκοκρατίας. Παράθεμα I: «Ανάμεσα στα πολλά γοτθικά μνημεία του Νησιού μας ξεχωρίζουν με την ομορφιά τους και τη λαμπρότητά τους οι καθεδρικοί ναοί της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου και το αββαείο του Πέλαπαϊς. Η Αγία Σοφία στη Λευκωσία είναι το πρώτο μεγάλο οικοδόμημα των Λουζινιανών στην Κύπρο. Άρχισε να κτίζεται στις αρχές του 13 ου αι. ( ) Στο κτίσιμο της εκκλησίας βοήθησε πολύ η σύντομη παρουσία στην Κύπρο του Γάλλου βασιλιά, Άγιου Λουδοβίκου. ( ) Η εκκλησία αποτελείται από τα παρακάτω μέρη: νάρθηκας, μεσαίο κλίτος με δύο πλάγια, εγκάρσιο κλίτος, χορός. ( ) Το σχήμα αυτού του ναού είναι μοναδικό στις γοτθικές εκκλησίες της Κύπρου και ακολουθεί τον ρυθμό που επικρατούσε τον 13 ο αι. στην περιοχή της γαλλικής πρωτεύουσας. ( ) Η οροφή της εκκλησίας εξωτερικά είναι επίπεδη. Αυτό είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των περισσότερων γοτθικών ναών της Κύπρου, σε αντίθεση προς την Ευρώπη. Η Αγία Σοφία χαρακτηρίζεται από μεγαλοπρέπεια, απλότητα και συνοχή σχεδίου. Η αρχιτεκτονική συμπληρώνεται με θαυμάσια γλυπτή διακόσμηση. Θυμίζει εκκλησίες της βόρειας Γαλλίας, σε μερικά σημεία ακόμα και την Παναγία των Παρισίων. Ο καθεδρικός ναός του Άι-Νικόλα στην Αμμόχωστο, άρχισε να κτίζεται γύρω στα 1300 και εργάστηκαν σε αυτό γλύπτες και αρχιτέκτονες, που ήρθαν από τη Γαλλία. Αποτελείται από τρία κλίτη. Το μεσαίο καταλήγει σε μεγάλη αψίδα, τα δύο πλάγια σε μικρές. ( ) Η αρχιτεκτονική του ναού έχει ομοιότητα με τον καθεδρικό ναό της Ρεμς στη Γαλλία. ( ) Τον 14 ο αι., κτίστηκε στην Αμμόχωστο, στη θέση της προηγούμενης βυζαντινής εκκλησίας, ο Άι-Γιώργης των Ελλήνων σε απομίμηση του καθεδρικού ναού του Άι-Νικόλα». Παράθεμα II: Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ «Το αββαείο του Πέλαπαϊς, κτισμένο στη βόρεια πλαγιά της οροσειράς του Πενταδακτύλου, κατοικήθηκε στην αρχή της Φραγκοκρατίας από καλόγηρους του Αγίου Αυγουστίνου. ( ) Από τον χρονογράφο Βουστρώνιο μαθαίνουμε ότι τα διαμερίσματα του μοναστηριού κτίστηκαν την εποχή του βασιλιά Ούγου Δ ( ). ( ) Το σύμπλεγμα των οικοδομημάτων σχηματίζει τετράγωνο. Αποτελείται από την εκκλησία, που ανήκει στον 13 ο αι. και θυμίζει εκκλησίες της κεντρικής και νότιας Γαλλίας, το περιστύλιο, τη θαυμάσια τραπεζαρία, το υπόγειο, το σκευοφυλάκιο, το συνοδικό, την αίθουσα εργασίας, το μεγάλο υπνοδωμάτιο και την κουζίνα. Ο Ανλάρ περιγράφει την ομορφιά του τοπίου, που συμπεριλαμβάνεται με την ομορφιά του αββαείου: «Είναι μια οικοδομή όμορφη κι επιβλητική, κομψή, στολισμένη με πλούτο και γούστο. Βρίσκει κανείς εδώ, όπως σε μια κλίμακα αρμονικά διαβαθμισμένη, όλες τις φάσεις του γοτθικού ρυθμού, από τις αρχές του ως τα πρόθυρα της τελευταίας του εξέλιξης» (Α σ. 206). Είναι μοναδικό παράδειγμα γοτθικής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής στην Ανατολή». Παράθεμα III: Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ.378 «Υπάρχουν πολλά φραγκικά οχυρωματικά έργα στην Κύπρο. Το πιο σημαντικό απ όλα για τη θέση του και για την ομορφιά του είναι το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα ή του Θεού του Έρωτα, όπως έλεγαν οι Φράγκοι. ( ) Το κάστρο χρησίμευε στον πόλεμο με τους Λογγοβάρδους και τους Γενοβάζους. ( ) Το κάστρο του λιονταριού στο Βουφαβέντο, χρησίμευε και για την άμυνα του Νησιού και σαν φυλακή για πολιτικούς κρατουμένους. ( ) Το κάστρο της Καντάρας είναι το τρίτο σε σημασία ύστερα από τον Άγιο Ιλαρίωνα και την Κερύνεια. ( ) Σημαντικό μνημείο της Φραγκοκρατίας είναι και το μικρό κάστρο στο Κολόσσι. Το 1210 ο βασιλιάς Ούγος έδωσε το μέρος στους Ιωαννίτες Ιππότες, που το χρησιμοποιούσαν σαν έδρα της «κομμανταρίας». Στο κτήμα αυτό οι ιππότες είχαν εισοδήματα από ζαχαροκάλαμα και αμπέλια, απ όπου 20

21 πήρε τ όνομά του το κρασί, η «κουμανταρία». Το κάστρο έπαθε αρκετές καταστροφές από τους Γενοβέζους και τους Μουσουλμάνους. Στη μορφή που διατηρείται σήμερα έχει κτιστεί τον 15 ο αι. ( ) Το κάστρο έχει υπόγειο και δύο πατώματα, που υποδιαιρούνται σε μικρότερους χώρους. ( ) Στο ισόγειο ήταν η κουζίνα. Τα διαμερίσματα του μεγάλου αρχηγού της κομμανταρίας ήταν στο πάνω πάτωμα. ( ) Κοντά στο κάστρο βρίσκεται το εργοστάσιο της ζάχαρης και το μεγάλο υδραγωγείο, που έφερνε το νερό για τις φυτείες. Παρόμοια κάστρα, πολύ μικρότερα, υπάρχουν στο Κίτι, στην Πύλα και την Αλαμινό». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ Άσκηση αξιολόγησης: Να χρησιμοποιήσετε τα στοιχεία του πλαισίου στην αντίστοιχη σωστή περιγραφή του κάθε μνημείου ξεχωριστά. Αγία Σοφία Λευκωσίας, Άγιος Νικόλαος Αμμοχώστου, Αββαείο του Πέλαπαϊς, κάστρο Κολοσσίου, κάστρα Πενταδακτύλου, κάστρα σε παραλιακές πόλεις Η οχυρωματική τέχνη των Φράγκων διακρίνεται στα βυζαντινά κάστρα Αγ. Ιλαρίωνα, Βουφαβέντο, Καντάρα που επεκτάθηκαν και ενδυναμώθηκαν. Κάστρα όπως της Λεμεσού, Πάφου, Κερύνειας και Λάρνακας, επισκευάστηκαν ή ξανακτίστηκαν.. Τετράγωνος πύργος με χοντρούς τοίχους περιβαλλόταν από τείχος του οποίου η είσοδος έκλειε με κινητή γέφυρα, ενώ πάνω από την είσοδο υπάρχει εξώστης «η ζεματίστρα», για μεγαλύτερη προστασία. Στα Ανατολικά υπάρχουν ακόμη κτίρια επεξεργασίας του ζαχαροκάλαμου και τα κατάλοιπα μύλου και υδραγωγείου. Οι Ιωαννίτες ιππότες χρησιμοποιούσαν το κάστρο ως έδρα της «κομανταρίας» (διοίκησης του τάγματος) και έφτιαχναν από τα αμπέλια κρασί την «κουμανταρία». Το κάστρο έχει υπόγειο, στο οποίο οδηγούν καταπακτές στο ισόγειο ήταν η κουζίνα, ενώ τα διαμερίσματα του αρχηγού της κομανταρίας ήταν ψηλά στον τρίτο όροφο. Καθολικό μοναστήρι το οποίο μετά τη Φραγκοκρατία αφιερώθηκε στην Παναγία την Ασπροφορούσα. Αποτελείται από ένα σύμπλεγμα οικοδομημάτων, στην πλαγιά του Πενταδακτύλου. Η εκκλησία του 13 ου αι., το περιστύλιο, το σκευοφυλάκιο και η τραπεζαρία του 14 ου αι. δένονται αρμονικά με τη φυσική ομορφιά του τοπίου. Προστατευόταν από τείχος με κινητή γέφυρα... Τρίκλιτη βασιλική η οποία κατέχει ξεχωριστή θέση στη γοτθική αρχιτεκτονική και κτίστηκε στον ρυθμό των καθεδρικών ναών της Γαλλίας. Η γλυπτή διακόσμησή της θυμίζει την Παναγία των Παρισίων... Εξαιρετική ωραιότητα, αναλογίες και στέρεη δόμηση κάποια από τα διακριτικά του. Εκεί γινόταν η στέψη των Λουζινιανών βασιλιάδων, στην Αμμόχωστο. Άρχισε να κτίζεται το 1300 από Γάλλους τεχνίτες... 21

22 Γραπτή εργασία: Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα πιο κάτω μνημεία να γράψετε τα ονόματά τους κάτω από την αντίστοιχη εικόνα. Εικ.1... Εικ. 2.. Εικ.3. Εικ.4. Εικ. 5. Εικ

23 Σημαντικές σημειώσεις: (σελ.49-50) Τα γοτθικά μνημεία, κυρίως κάστρα και ναοί, αποτελούν την καλλιτεχνική έκφραση αλλά και την προσπάθεια θρησκευτικής και πολιτικής επιβολής των Φράγκων κατακτητών. Ο υπόδουλος ελληνισμός μέσω της βυζαντινής τέχνης, εξέφραζε όχι μόνο την καλαισθησία του, αλλά προπάντων την ευσέβεια και την προσήλωσή του στην πίστη των προγόνων του. Τον 13 ο αι. ενώ στο Βυζάντιο άρχιζε η «Τρίτη αναγέννηση» στη βυζαντινή τέχνη, γνωστή ως παλαιολόγεια, οι Κύπριοι ζωγράφοι έρχονται σ επαφή με τη δυτική ζωγραφική και παρατηρείται στροφή προς τη βυζαντινή παράδοση, ιδιαίτερα την παλαιότερη, λόγω αντίδρασης της Εκκλησίας της Κύπρου προς τη λατινική Εκκλησία και την τέχνη των Φράγκων. Τον 14 ο αι. οι Κύπριοι αστοί απέκτησαν μεγάλα πλούτη και ισχύ εξαιτίας της ενασχόλησης τους με το εμπόριο. Οι Έλληνες αστοί συνέβαλαν στην ενίσχυση της θέσης της ορθόδοξης Εκκλησίας με την ανέγερση μεγαλοπρεπών εκκλησιών και την αγιογράφησή τους. Μάλιστα αρκετοί Λατίνοι προσήλθαν στην Ορθοδοξία και εξελληνίστηκαν (π.χ. συνύπαρξη του λατινικού με το ορθόδοξο δόγμα στην ίδια εκκλησία) Στην αρχιτεκτονική, οι Κύπριοι παρέμειναν προσηλωμένοι στη βυζαντινή παράδοση αλλά πρόσθεσαν και δυτικά στοιχεία. Έτσι προέκυψε ο φραγκοβυζαντινός ναός. Πρωτοτυπία αποτελεί ο ξυλόστεγος ναός. Στις τοιχογραφίες και φορητές εικόνες παρατηρούνται επιδράσεις από τη δυτική και Παλαιολόγεια τέχνη, την οποία έφεραν πρόσφυγες που ήρθαν στην Κύπρο μετά την Άλωση το 1453 και με την Ελένη Παλαιολογίνα, βασίλισσα αναπτύχθηκε η βυζαντινή τέχνη στο νησί. Μετά τη φραγκική κατάκτηση του νησιού το 1192 οι Λουζινιανοί εισήγαγαν τη γοτθική αρχιτεκτονική στην Κύπρο. Οι Λουζινιανοί βασιλιάδες, έκτισαν κάστρα, ανάκτορα και ναούς στο νησί στα μεγάλα αστικά κέντρα: Λευκωσία και Αμμόχωστο. Τα κτίρια έχουν θαυμάσιο γλυπτό εξωτερικό διάκοσμο και συναγωνίζονται επάξια τα γαλλικά σε κομψότητα και χάρη. 23

24 Αφού αναγνώσετε τις σελ του βιβλίου σας και την πηγή που ακολουθεί, να προσδιορίσετε τους σημαντικότερους βυζαντινούς τύπους ναών κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, σύμφωνα με την περιγραφή που υπάρχει στο πιο κάτω πλαίσιο. «Πολλές εκκλησίες των βουνών, όπως η Παναγία του Μουτουλλά, η Παναγία Ποδύθου και ο Αρχάγγελος της Γαλάτας έχουν στέγη ξύλινη επίπεδη. Από τον 13 ο αι. άρχισε η εισαγωγή στη βυζαντινή τέχνη ενός βασικού γοτθικού αρχιτεκτονικού στοιχείου, του οξυκόρυφου τόξου. Δημιουργήθηκε έτσι ο φραγκοβυζαντινός ρυθμός, που συνεχίστηκε και στην Τουρκοκρατία. Φραγκοβυζαντινές βασιλικές με τρούλο είναι ο Άι-Μάμας του Μόρφου, το Καθολικόν της μονής Αγίου Νεοφύτου, ο Άγιος Μάμαντας στον Άγιο Σωζόμενο, ο Τρυπιώτης στη Λευκωσία. Ο Άι-Γιώργης των Ελλήνων στην Αμμόχωστο είναι φραγκοβυζαντινή-γοτθική βασιλική με τρούλο. Τρουλωτός με φραγκικές επιδράσεις είναι ο κομψός ναός του Αγίου Ιακώβου στο Τρίκωμο. Το μοναστήρι της Αγίας Νάπας, με τη μικρή γραφική εκκλησία, έχει περισσότερο ενδιαφέρον για τις κατοικίες του, που είναι μνημεία της γοτθικής τέχνης και της Αναγέννησης». Χατζηδημητρίου Κ., Ιστορία της Κύπρου, τέταρτη έκδοση, Ι.Γ.Κασουλίδης & Υιός Λτδ,σελ.361 Σημαντικοί βυζαντινοί τύποι ναών κατά τη Φραγκοκρατία:.. Περιγραφή-παραδείγματα ναών: Πρώτυπος αρχιτεκτονικός τύπος ναού. Είναι μονόκλιτος με αμφικλινή (σαμαρωτή), ξύλινη στέγη, σκεπασμένη από επίπεδα κεραμίδια, αγκιστρωτά στο κάτω μέρος. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε από νωρίς (11 ος -12 ος αι.) για πρακτικούς λόγους: α) για προστασία των εκκλησιών από τα χιόνια και τις βροχές του χειμώνα και β) για την ευκολία με την οποία εξασφαλιζόταν η ξυλεία στις περιοχές αυτές. Ο αρχαιότερος ξυλόστεγος ναός είναι της Παναγίας του Μουτουλλά (1280). Άλλος αρχιτεκτονικός τύπος, η αμφικλινή ξύλινη στέγη με τα κεραμύδια αποτέλεσε δεύτερη προστατευτική στέγη και ο ναός περιβαλλόταν με στοά ή τρεις πλευρές του, οπότε επεκτεινόταν και η στέγη ως πολύ χαμηλά, για μεγαλύτερη προστασία του ναού και εξασφάλιση περισσότερου χώρου όπως: στην εκκλησία της Παναγίας του Μουτουλλά, του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ο τύπος αυτός συνδυάζει βυζαντινά και γοτθικά στοιχεία (τρούλο, οξυκόρυφα τόξα). Ο μεγαλύτερος και επιβλητικότερος ορθόδοξος ναός της Φραγκοκρατίας, ο Άγιος Γεώργιος των Ελλήνων Αμμοχώστου, ανήκει στον τύπο αυτό. Κτίστηκε από πλούσιους Ελληνορθόδοξους εμπόρους πολύ κοντά στον καθεδρικό λατινικό ναό του Αγ. Νικολάου. 24

25 Άσκηση αξιολόγησης: Αφού παρατηρήσετε τις πιο κάτω κατόψεις ναών, να ονομάσετε το είδος τους. Ναός Αγίου Μάμαντος στη Μόρφου Είδος:. Ναός της Παναγίας στον Μουτουλλά Είδος:. (Σχέδια από το έργο του Γ. Σωτηρίου Τα Βυζαντινά Μνημεία της Κύπρου, Αθήνα 1935, σ.51+σ.49, στο βιβλίο του Άντρου Παυλίδη, Ιστορία της νήσου Κύπρου, τ.τρίτος, εκδ.φιλόκυπρος σελ ) 25

26 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ: Άσκηση 1 η : Κάθε στοιχείο της στήλης Α αντιστοιχεί με ένα (1) στοιχείο της στήλης Β. Να γράψετε στα φύλλα εξέτασής σας, τα γράμματα της στήλης Α και δίπλα από το κάθε γράμμα τον αντίστοιχο σωστό αριθμό της στήλης Β. Προσοχή: στη στήλη Β περισσεύουν δύο (2) στοιχεία. ΣΤΗΛΗ Α α. Αστική τάξη β. Βασιλιάς γ. Υψηλή Αυλή δ. Χαμηλή Αυλή ε. Ασσίζες στ. Πάροικοι ΣΤΗΛΗ Β 1. Είχε μόνο δικαστικές εξουσίες με πρόεδρο τον βισκόντη. 2. Ασκούσε τη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία. 3. Την αποτελούσαν αρκετοί ξένοι που εγκαταστάθηκαν στο νησί μετά το 1100μ.Χ. 4.«Ο πρώτος μεταξύ ίσων», είχε περιορισμένες εξουσίες. 5. Νόμοι που όριζαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μελών της άρχουσας τάξης. 6. Αποκτούσαν την ελευθερίας τους αν πλήρωναν ετήσιο φόρο. 7. Οι φεουδάρχες είχαν απόλυτη εξουσία πάνω τους και εργάζονταν χωρίς αμοιβή. 8. Διοικούσε το παλάτι και τα οικονομικά του παλατιού. Απάντηση: α..., β, γ, δ., ε., στ.., Άσκηση 2 η : Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των πιο κάτω προτάσεων είναι σωστό ή λάθος, γράφοντας στα φύλλα εξέτασής σας τη λέξη «σωστό» ή «λάθος», δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση. 1. Οι Λουζιτιανοί πίστευαν ότι με την εγκαθίδρυση της Λατινικής Εκκλησίας στην Κύπρο, θα επέβαλλαν ευκολότερα τους θεσμούς και τη γλώσσα τους στο νησί... 26