Περίληψη : Χρονολόγηση 13 Απριλίου Γεωγραφικός Εντοπισμός IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ. 1. Εισαγωγή

Transcript

1 Περίληψη : Αντί να πολεμήσουν κατά των Μουσουλμάνων και να απελευθερώσουν τον Ιερό Τάφο στην Ιερουσαλήμ, οι σταυροφόροι της Δ Σταυροφορίας παρεξέκλιναν της πορείας τους και βρέθηκαν στις ακτές του Βοσπόρου. Αφού κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη τον Απρίλιο του 1204, προκάλεσαν την κατάρρευση και το διαμελισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ορισμένες πηγές από τη γραφίδα των ίδιων των συμμετεχόντων ή μαρτύρων από βυζαντινής (Νικήτας Χωνιάτης) και λατινικής πλευράς (Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος και Ροβέρτος του Κλαρί) περιγράφουν λεπτομερώς αυτά τα δραματικά γεγονότα που προκάλεσαν τόσο σημαντικές αλλαγές στην κατάσταση στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Χρονολόγηση 13 Απριλίου 1204 Γεωγραφικός Εντοπισμός Κωνσταντινούπολη 1. Εισαγωγή Η Δ Σταυροφορία, η οποία έληξε με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, είναι ένα από τα σημαντικότερα και θεαματικότερα γεγονότα στην ιστορία του Μεσαίωνα. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ενάμιση αιώνα μετά, έγραψε πως τότε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία σαν καράβι μέσα σε θύελλα διαλύθηκε σε πολλά μικρά κομμάτια. 1 Με την κατάρρευση του Βυζαντίου, του κράτους που διεκδικούσε την πολιτική πρωτοκαθεδρία σε ολόκληρη τη χριστιανική οικουμένη, δημιουργήθηκε ένα εντελώς νέο σύστημα λατινικών και ελληνικών κρατών στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και των βορειοδυτικών παρυφών της Μικράς Ασίας. 2. Προϊστορία Η αποτυχία της Γ Σταυροφορίας δε μείωσε το θρησκευτικό ενθουσιασμό της Δυτικής Ευρώπης. Υπό την αιγίδα του πάπα Ιννοκέντιου Γ ( ) προετοιμάστηκε νέα εκστρατεία και, πριν από το καλοκαίρι του 1202, οι σταυροφόροι συγκεντρώθηκαν στη Βενετία για να αποπλεύσουν με τα σκάφη τους για την Αίγυπτο. Όμως, επειδή δεν είχαν αρκετά χρήματα για τα έξοδα του ταξιδιού, ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος τους πρότεινε να καταλάβουν την ουγγρική πόλη Ζάρα για λογαριασμό της Βενετίας. Επρόκειτο για την πρώτη παρέκκλιση των σταυροφόρων και συμβολικό προοίμιο αυτών που θα επακολουθούσαν. Αφού το Νοέμβριο του 1202 κατέλαβαν τη Ζάρα, οι σταυροφόροι αποφάσισαν να περάσουν εκεί το χειμώνα τους. Τότε εμφανίστηκε στο στρατόπεδό τους ο Βυζαντινός πρίγκιπας Αλέξιος Άγγελος, γιος του τυφλωμένου Ισαακίου Β, ο οποίος ζήτησε από τη Δύση βοήθεια, προκειμένου να ανακτήσει το βυζαντινό θρόνο για λογαριασμό του πατέρα του και του ίδιου. Τους υποσχέθηκε τεράστια χρηματικά ποσά και, για να ευχαριστήσει τον πάπα, δεσμεύτηκε ότι θα επανεξετάσει το θέμα της ένωσης των Εκκλησιών. Η πρόταση ήταν τόσο δελεαστική που οι σταυροφόροι δεν μπορούσαν να την απορρίψουν. Εξάλλου, η συνείδησή τους έμενε ήσυχη: η σταυροφορία τους θα μπορούσε να συνεχιστεί, με περισσότερα χρήματα, μετά το πέρας της παραμονής τους στην Κωνσταντινούπολη. Οι δύο πλευρές υπέγραψαν συνθήκη στην Κέρκυρα το Μάιο του 1203 και ήδη στις 24 Ιουνίου ο στόλος των σταυροφόρων εμφανίστηκε στα νερά του Βοσπόρου. 3. Στη Βασιλεύουσα Στις 5 Ιουλίου 1203, οι σταυροφόροι κατέλαβαν πρώτα το Γαλατά και έκοψαν την αλυσίδα η οποία έκλεινε την είσοδο στον Κεράτιο κόλπο. Μετά, τα πλοία τους εισέπλευσαν στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και άρχισε η επίθεση από ξηράς και θαλάσσης κατά των τειχών της πόλης. Διεισδύοντας στην Κωνσταντινούπολη, οι σταυροφόροι έβαλαν φωτιά σε ορισμένα κτήρια, η οποία αναζωπυρώθηκε τόσο, ώστε στο χώρο από το ύψωμα των Βλαχερνών έως τη μονή της Ευεργέτισσας όλα παραδόθηκαν στις φλόγες. Όπως γράφει ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος, η φωτιά ήταν τόσο μεγάλη, ώστε οι Βυζαντινοί υπερασπιστές δεν μπορούσαν να δουν τους σταυροφόρους επιδρομείς. 2 Μολονότι η βυζαντινή φρουρά πρόβαλε ισχυρή Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 1/9

2 αντίσταση, στις 17 Ιουλίου 1203 η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των σταυροφόρων, ο δε αυτοκράτορας Αλέξιος Γ Άγγελος ( ) δραπέτευσε παίρνοντας μαζί το ταμείο του κράτους, το οποίο περιείχε εβδομήντα πέντε χιλιάδες βυζαντινά χρυσά νομίσματα. Ο τυφλωμένος Ισαάκιος Β αποκαταστάθηκε στο θρόνο και ο γιος του Αλέξιος Δ στέφθηκε συναυτοκράτορας. Αφού εκπλήρωσαν τις δικές τους υποσχέσεις και έλαβαν εγγυήσεις ότι θα τηρηθεί η συμφωνία που επιτεύχθηκε στη Ζάρα, οι σταυροφόροι βγήκαν από την πόλη, εγκαταστάθηκαν στο Γαλατά και περίμεναν να πληρωθούν το ποσό που συμφωνήθηκε. Αδυνατώντας να πληρώσει τους σταυροφόρους, ο Αλέξιος Δ βρέθηκε ανάμεσα σε δύο πυρά: στη μια πλευρά οι ανυπόμονοι νεοφερμένοι από τη Δύση απαιτούσαν τα χρήματά τους και στην άλλη ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης ήταν οργισμένος που ο νεαρός αυτοκράτορας έφερε τους σταυροφόρους στην πόλη. 4. Η άλωση Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1204 ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη επανάσταση, η οποία έφερε στην εξουσία τον Αλέξιο Ε Δούκα Μούρτζουφλο. Ο Ισαάκιος Β πέθανε και ο Αλέξιος Δ δολοφονήθηκε. Η άφιξη της αντιλατινικής παράταξης μόνο επιτάχυνε την τελευταία πράξη της βυζαντινής τραγωδίας. Όταν κατάλαβαν ότι δε θα πάρουν χρήματα, οι σταυροφόροι άρχισαν να ετοιμάζονται για νέα μάχη. Αποφάσισαν να καταλάβουν μία ακόμη φορά τη βυζαντινή πρωτεύουσα, όμως πλέον όχι για να εγκαταστήσουν νέα βυζαντινή κυβέρνηση αλλά για να κατατροπώσουν το κράτος και να εγκαθιδρύσουν στην επικράτειά του λατινική αυτοκρατορία. Έπειτα από αυτό άρχισε η επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης και συνέβη το αναπόφευκτο. Την Τρίτη 13 Απριλίου 1204 η μεγαλούπολη στο Βόσπορο υπέκυψε στην υπεροχή των σταυροφόρων της Δ Σταυροφορίας. Έτσι η Κωνσταντινούπολη, η οποία επί αιώνες έμεινε απόρθητη και άντεξε στις ισχυρές επιθέσεις των Περσών, Αράβων, Αβάρων, Σλάβων, Βουλγάρων και Πετσενέγων, έπεσε στα χέρια των σταυροφόρων και των Βενετών. Ο Ροβέρτος του Κλαρί, σταυροφόρος και μάρτυρας από λατινικής πλευράς, έγραψε ότι οι Γάλλοι ιππότες και σταυροφόροι της Δ Σταυροφορίας πίστευαν όπως είναι απόγονοι των κατοίκων της αρχαίας Τροίας. 3 Πρόκειται για ιδιαίτερα διαδεδομένο θρύλο στη Γαλλία του 13ου αιώνα, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε ως μια από τις δικαιολογίες για την κατάκτηση της βυζαντινής πρωτεύουσας. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Λατίνοι επίσκοποι έπεισαν τους σταυροφόρους, οι οποίοι ήταν στρατοπεδευμένοι στο Βόσπορο, ότι η επιχείρησή τους είναι νόμιμη διότι οι Έλληνες προσέβαλαν τη ρωμαϊκή θρησκεία τονίζοντας ότι κηρύσσουν το δόγμα της σκύλοι, οπότε η επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης δεν είναι αμαρτία αλλά ευσεβής πράξη. 4 Αφού κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, τρεις μέρες και τρεις νύχτες οι σταυροφόροι λεηλατούσαν την πόλη και διέπρατταν απάνθρωπες πράξεις. Ο Νικήτας Χωνιάτης, αυτόπτης μάρτυρας, περιγράφει τη φρίκη στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης μετά την είσοδο των σταυροφόρων στη Βασιλεύουσα στις 13 Απριλίου Γράφει ότι στους δρόμους ακούγονταν κλάματα, κραυγές, θρήνοι στα σταυροδρόμια οδυρμοί, στις εκκλησίες αναφιλητά άνδρες αδύναμοι από τη δυστυχία και τη θλίψη γυναίκες που ωρύονταν διότι οι αλαζόνες επιδρομείς τις έσερναν στους δρόμους, τις αποσπούσαν από τους άνδρες τους και τις βίαζαν. 5 Κατόπιν, στον ίδιο τόνο συνεχίζει πως πολλοί κουβαλούσαν στα άλογα γυναίκες τις οποίες είχαν βιάσει οι σταυροφόροι, τυλίγοντας ορισμένες από αυτές σε φαρδείς μανδύες και δένοντας τις μπερδεμένες μπούκλες τους και τα ανακατεμένα μαλλιά τους σε ένα κουβαράκι πίσω. 6 Είναι γνωστή η φράση του Νικήτα Χωνιάτη ο οποίος για την ωμότητα των Λατίνων επιδρομέων στη βυζαντινή πρωτεύουσα έγραψε ότι και οι Σαρακηνοί ακόμα ήταν φιλάνθρωποι και ήμεροι σε σύγκριση με αυτούς τους άνδρες που έφεραν «τον σταυρόν επ ώμων». 7 Ο Νικήτας Χωνιάτης, σύμφωνα με το μεσαιωνικό τρόπο σκέψης, πικρά θρηνεί και τονίζει πως κανένας οιωνός, ουράνιος ή γήινος σε αντίθεση από πολλές παλαιότερες περιπτώσεις, δεν ανήγγειλε την καταστροφή της βυζαντινής πρωτεύουσας. Ούτε ματωμένη βροχή έπεφτε από τον ουρανό, ούτε η σοδειά ήταν κόκκινη σαν το αίμα, ούτε πύρινοι λίθοι έπεφταν από τον ουρανό, ούτε οποιοσδήποτε άλλος οιωνός υπήρξε ο προάγγελος της επικείμενης δυστυχίας. 8 Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 2/9

3 Όταν οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, λεηλατήθηκαν και αποσπάστηκαν πολύτιμοι θησαυροί του μεγαλύτερου καλλιτεχνικού κέντρου του τότε κόσμου και μεγάλο μέρος τους καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Ο Ροβέρτος του Κλαρί αναφέρεται στον τεράστιο πλούτο που έπεσε στα χέρια των κατακτητών υπογραμμίζει ότι τέτοιος πλούτος δεν υπήρχε ούτε την εποχή του Αλεξάνδρου, ούτε του Καρλομάγνου, ούτε πριν ούτε μετά δύσκολα θα μπορούσε να βρεθεί στις σαράντα πλουσιότερες πόλεις τόσος πλούτος όσος στη βυζαντινή πρωτεύουσα. Εξάλλου, και οι Έλληνες υποστήριζαν ότι τα δύο τρίτα του γήινου πλούτου είχαν συγκεντρωθεί στην Κωνσταντινούπολη, ενώ το υπόλοιπο ένα τρίτο ήταν διασκορπισμένο σε ολόκληρο τον κόσμο. 9 Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η βάρβαρη συμπεριφορά των Λατίνων απέναντι στα μνημεία καλλιτεχνικής αξίας, τις βιβλιοθήκες και τους βυζαντινούς ιερούς χώρους. Εισβάλλοντας στους ναούς, οι σταυροφόροι στράφηκαν κατά των εκκλησιαστικών αντικειμένων και κοσμημάτων, παραβίαζαν κιβωτούς με λείψανα αγίων, έκλεβαν εκκλησιαστικά σκεύη, γκρέμιζαν και έσπαζαν πολύτιμα μνημεία, έκαιγαν χειρόγραφα. Η Κωνσταντινούπολη ποτέ δεν μπόρεσε να αναρρώσει από τη λατινική καταστροφή, διότι η αποδυναμωμένη Αυτοκρατορία δεν ήταν σε θέση να ανανεώσει τους ασύγκριτους χιλιετείς θησαυρούς που συγκεντρώνονταν από τον 4ο και 5ο αιώνα. Μνημεία της κλασικής τέχνης και ιερά αντικείμενα που ανάγονταν στην εποχή των Αποστόλων καταστράφηκαν ή διασκορπίστηκαν σε όλα τα σημεία της Ευρώπης. Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι ο Νικήτας Χωνιάτης στο ιστορικό έργο του πρόσθεσε μικρό αφιέρωμα για τα μνημεία της Κωνσταντινούπολης που καταστράφηκαν όταν οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. 10 Ο Νικήτας Χωνιάτης, ο οποίος έπειτα από πέντε ημέρες τρομερής αβεβαιότητας στην πόλη, που ήταν εκτεθειμένη στις καταστροφές των Λατίνων ιπποτών και ευγενών, κατόρθωσε να διαφύγει, περιγράφει τις συναντήσεις με τους κατοίκους των γύρω χωριών. Πρόκειται για συγκλονιστικές μαρτυρίες για τη βαθιά ρήξη στην τότε βυζαντινή κοινωνία. Αφηγείται την περιφρόνηση και το μίσος καθώς και τη χαιρεκακία με την οποία οι Θράκες χωρικοί υποδέχθηκαν τη δύστυχη και κάποτε τόσο περήφανη βυζαντινή αριστοκρατία. Οι κάτοικοι των χωριών κοντά στην Κωνσταντινούπολη όχι μόνο χλεύαζαν τη φτώχεια και τη γύμνια των προσφύγων αλλά λόγω του φανατισμού τους χαρακτήριζαν αυτή την κατάσταση ισότητα. Επέμεναν ότι η ανέχεια των μέχρι χθες ευγενών πλουσίων ήταν τώρα όμοια με τη δική τους, υπήρχαν δε και κάποιοι οι οποίοι ευχαριστούσαν το Θεό που τους δόθηκε η ευκαιρία να πλουτίσουν αγοράζοντας αγαθά πάμφθηνα από τους δυστυχείς συμπατριώτες τους. 11 Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης τον Απρίλιο του 1204, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατέρρευσε. Στην επικράτειά της δημιουργήθηκαν ορισμένα λατινικά και ελληνικά κράτη. Οι δυνάμεις του Βυζαντίου απωθήθηκαν στην περιφέρεια και έπρεπε να περάσουν έξι δεκαετίες για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς και για την παλινόρθωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το Από την άλλη πλευρά, η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους απομάκρυνε για πάντα τη χριστιανική Ανατολή από τη χριστιανική Δύση. Όλες οι προσπάθειες πραγματικής προσέγγισης των δύο αυτών κόσμων δεν μπορούσαν πλέον να έχουν μέλλον. Εν ολίγοις, οι Βυζαντινοί ποτέ δε συγχώρεσαν τους Δυτικούς για αυτήν την ανήκουστη επιχείρηση και για όλα τα επακόλουθά της. 1. Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, Schopen, L. Bekker, I. (επιμ.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae 1 (CSHB, Bonn 1829), σελ Geoffroy de Villehardouin, La conquête de Constantinople I:176, Faral, E. (επιμ.), (Paris 1973), σελ Robert de Clari, La conquête de Constantinople, Charlot, P. (επιμ.), (Paris 1939), CVI, σελ Robert de Clari, La conquête de Constantinople, Charlot, P. (επιμ.), (Paris 1939), LXXII, σελ Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 3/9

4 7. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Robert de Clari, La conquête de Constantinople, Charlot P. (επιμ.), (Paris 1939), LXXXI, σελ Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ , , Βιβλιογραφία : Setton K.M., The Papacy and the Levant ( ), 1: The Thirteenth and Fourteenth Centuries, Philadelphia 1976 Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή, Heisenberg, A. Wirth, P. (eds), Georgii Acropolitae Οpera 1 (αναθ. P. Wirth), Stuttgart 1978 Nicol D.M., "The Fourth Crusade and the Greek and Latin Empires, ", Cambridge Medieval History IV, Ι, 1966, Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J.A. (ed.), Nicetae Choniatae Historia, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 11, Berlin New York 1975 Ahrweiler H., Byzance et la mer. La marine de guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance au VIIe-XVe siècles, Paris 1966 Gill J., Byzantium and Papacy , New Brunswick New Jersey 1979 Nicol D.M., Byzantium and Venice. A study in diplomatic and cultural relations, Cambridge 1988 Vryonis S., The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Berkeley Los Angeles London 1971 Setton K.M., A History of Crusades, vol. II, The Later Crusades, , 2, Madison Wisc. London 1969, έκδ. R. L. Wolff / H. W. Hazard Μιχαήλ Χωνιάτης, Επιστολαί, Kolovou, F. (ed.), Michaelis Choniatae epistulae, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 41, Berlin New York 2001 Ракова С., Четвъртият кръстоносен поход в историческата памет на православните славяни, София 2007 Заборов М.А., Крестовые походы, Москва 1956 Frolow A., "La déviation de la IVe Croisade vers Constantinople. Problème d'histoire et de doctrine", Revue de l'histoire des religions, 145 (jan.-mars 1954), (avr.-jun. 1954), Folda J., "The Fourth Crusade, : some reconsiderations", Byzantinoslavica, 26, 1965, Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 4/9

5 Bradford E., The Great Betrayal. Constantinople 1204, London 1967 Queller D.E., Stratton S.J., "A Century of Controversy of the Fourth Crusade", Studies in Medieval and Renaissance History, 6, 1969, Queller D.E., Compton Th. K., Campbell D.A., "The Fourth Crusade: The Neglected Majority", Speculum, 49, 1974, Dujčev I., "Le grand tournant historique de l an 1204", Zbornik radova Vizantološkog instituta, 16, 1975, Godfrey J., The Unholy Crusade, Oxford New York Toronto Melbourne 1980 Brand C.M., "The Fourth Crusade: Some Recent Interpretations", Medievalia et humanistica, 12, 1984, Laiou A.E., "Observations on the Results of the Fourth Crusade: Greeks and Latins in Port and Market", Medievalia et humanistica, 12, 1984, Madden Th. F., Queller D.E., The Fourth Crusade: The Conquest of Constantinople, , 2nd ed., Philadelphia 1997 Radić R., "Vizantijske kratke hronike o padu Carigrada godine", Niš i Vizantija, Treći naučni skup, Niš, 3-5. jun 2004, Niš 2005, Zbornik radova III, A. Laiou, Urbs Capta. The Fourth Crusade and its Consequences, Paris 2005, Réalités Byzantines 10 Δικτυογραφία : Medieval Sourcebook: Nicetas Choniates: The Sack of Constantinople (1204) Η Φραγκοκρατία στον ελλαδικό χώρο Γλωσσάριo : δόγης, ο Τίτλος του ανώτατου άρχοντα της Βενετίας. Πηγές Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 11, Berlin 1975). Μιχαήλ Χωνιάτης, Επιστολαί, Kolovou, F. (επιμ.), Michaelis Choniatae epistulae (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 41, Berlin New York 2001). Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή, Heisenberg, Α. Wirth, P. (επιμ.), Georgii Acropolitae Opera I (Stuttgart 1978). Σάθας, Κ.Ν., Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη VII (Βενετία Παρίσι 1894). Schreiner, P. (επιμ.), Die byzantinische Kleinchroniken I (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 12, Wien 1975). Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 5/9

6 Geoffroy de Villehardouin, La conquête de Constantinople, I II, Faral, E. (επιμ.), (Paris 1973). Robert de Clari, La conquête de Constantinople, Charlot, P. (επιμ.), (Paris 1939). Gunther von Pairis, Historia Constantinopolitana, Ort, P. (επιμ.), (Hildesheim Zürich 1994). Carile, Α., Partitio terrarum Imperii Romaniae, Studi Veneziani 7 (1965), σελ Heisenberg, A., Neue Quellen zur Geschichte des lateinischen Kaisertums und der Kirchenunion I (Sitzungsberichte der Bayer. Akademie der Wissenschaften, Philos. philol. U. Hist. Klasse, Jahrg. 1922, 5. Abh., München 1923), σελ Παραθέματα Ο Νικήτας Χωνιάτης διηγείται την περιφρόνηση και τη λοιδορία που αντιμετώπισαν οι φυγάδες από την Κωνσταντινούπολη στα γύρω χωριά: Οἱ δ ἀγκροῖκοι καὶ ἀγελαῖοι ἐπεκερτόμουν μᾶλλον τοῖς ἐκ Βυζαντίου ἡμῖν καὶ τὴν ἐν πτωχείᾳ καὶ γυμνότητι κακουχίαν ἰσοπολιτείαν ἀφρόνως ὠνόμαζον, οὐ τοῖς τῶν πέλας κακοῖς παιδευόμενοι. πολλοὶ δὲ καὶ ἀνομίαν ὑπολαμβάνοντες εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι πεπλουτήκαμεν ἔλεγον, ὀλίγου τὰς τῶν συμφυλετῶν οὐσίας ἀποδιδομένας ὠνούμενοι. οὐ γάρ πω βουθοίνας εἰσῳκίσαντο Λατίνους, καὶ εἴδοσαν, ὅπως μὲν τὸν οἶνον ἄκρατον ὁμοῦ καὶ ζωρότερον ὥσπερ καὶ τὸν χόλον ἀκέραστον χέουσιν, ὅπως δὲ Ῥωμαίοις ἐν ὑπερηφανίᾳ καὶ ἐξουδενώσει προσφέρονται. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Ο Νικήτας Χωνιάτης αναφέρεται στη λεηλασία των μνημείων της Κωνσταντινούπολης μετά την εγκαθίδρυση της Λατινικής Αυτοκρατορίας: Ἐκ πρώτης δ ὅ φασι γραμμῆς τὸ ἐθνικὸν παραδεικνύντες φιλόχρυσον ἐννοοῦσι πόρον λημματισμοῦ καινόν τε ἅμα καὶ λαθόντα ξύμπαντας, οἳ τὴν βασιλίδα πόλιν ἐσκύλευσαν. τὰς γὰρ τῶν βασιλέων θήκας ἀνοίξαντες, ὁπόσαι ἔνεισι τῷ ἡρῴῳ τῷ περὶ τὸ μέγα τέμενος ἱδρυμένῳ τῶν τοῦ Χριστοῦ μαθητῶν, λωποδυτοῦσι νυκτὸς ἁπάσας καὶ παναθεμίτως ἐγκολπίζονται, εἴ τις χρύσειος κόσμος ἢ μαργάρων σφαίρωμα ἢ λίθος διαυγὴς καὶ πολύτιμος ἀδιάφθορος εἰσέτι ταύταις ἐνέκειτο. εὑρόντες δὲ καὶ τὸν νεκρὸν Ἰουστινιανοῦ τοῦ βασιλέως τοῖς μακραίωσιν ἀπαραλύμαντον ἔτεσι τὸ μὲν ὁραθὲν ἐν θαύματι ἔθεντο, τῶν δὲ νεκροταφίων οὐμενοῦν οὐδ ὅλως ἀπέσχοντο. ἔστιν οὖν εἰπεῖν ὡς οὔτε τῶν ἔτι ζώντων, οὔτε μὴν τῶν ἀπελθόντων οἱ ἐκ γενῶν τῶν ἑσπερίων ἐφείσαντο, ἀλλ ἐκ θεοῦ καὶ τῶν αὐτοῦ θεραπόντων ἀρξάμενοι πᾶσαν ἐπὶ πᾶσιν ἀδιαφορίαν τε καὶ ἀσέβειαν ἐπεδείξαντο. Μετ οὐ πολὺ δὲ κατασπῶσι καὶ τὸ τοῦ Μεγίστου Νεὼ καταπέτασμα ἐς μυρίας πολλάκις ἀργύρου μνᾶς ἀριθμούμενον, καὶ τούτου εὐροιζοτέρου παντός, καὶ εἰς βάθος χρυσῷ πυκαζόμενον. Ἐπεὶ δὲ χρημάτων καὶ οὕτως ἐσπάνιζον (οὐδὲ γὰρ φιλοπλουτίας κόρον ὅτε δὴ τὸ βάρβαρον ἴσησι) τοῖς χαλκοῖς ἐποφθαλμίζουσιν ἀνδριᾶσι καὶ παραδιδόασι τούτους πυρί. Ἥ τε οὖν ἐν τῇ Κωνσταντινείῳ ἀγορᾷ ἱσταμένη πολύχαλκος Ἥρα κέκοπται εἰς στατῆρας καὶ χωνείᾳ παραδίδοται, ἧς ἡ κεφαλὴ μόγις τέτρασι βοῶν ὑποτρόχοις ζεύγμασιν ἐς τὸ μέγα παλάτιον ἀποκεκόμισται. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae historia (CFHB 11, Berlin 1975), σελ Ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος περιγράφει τον εμπρησμό της Κωνσταντινούπολης πριν από την οριστική κατάληψή της από τους σταυροφόρους: (247). En cette nuit, devers lʹhéberge de Boniface le marquis de Montferrat, je ne sais quelles gens qui craignaient que les Grecs ne les assaillissent, mirent le feu entre eux et les Grecs. Et la ville commença à sʹéprendre et à sʹallumer très durement; et elle brûla toute cette nuit et le lendemain jusquʹà vêpres. Et ce fut le troisième feu qui fut en Constantinople depuis que les Francs vinrent au pays; et il y eut plus de maisons brûlées quʹil nʹy en a dans les trois plus grandes cités du royaume de France. Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 6/9

7 [Μτφρ.: Εκείνη τη νύχτα [σημ.: 12η προς 13η Απριλίου 1204], μπροστά στο στρατόπεδο του Βονιφάτιου του Μομφερατικού, δεν ξέρω ποιοι άνθρωποι, που φοβούνταν μήπως τους επιτεθούν οι Έλληνες, έβαλαν φωτιά ανάμεσα σε αυτούς και στους Έλληνες. Και η πόλη άρχισε να αρπάζει φωτιά και να καίγεται όλο και χειρότερα, και καιγόταν όλη εκείνη τη νύχτα και την άλλη μέρα μέχρι το σούρουπο. Και τούτη ήταν η τρίτη πυρκαγιά στην Κωνσταντινούπολη από τότε που ήρθαν οι Φράγκοι στη χώρα. Και υπήρχαν περισσότερα καμένα σπίτια από όσα υπήρχαν στις τρεις πιο μεγάλες πόλεις του βασιλείου της Γαλλίας.] Geoffroy de Villehardouin, La conquête de Constantinople IΙ:247, Faral, E. (επιμ.), (Paris 1973). Ο Νικηφόρος Γρηγοράς σχολιάζει τον κατακερματισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας συνεπεία της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204: Τῆς γὰρ τοι Κωνσταντινουπόλεως ὑπὸ τῶν Λατίνων ἁλούσης, συνέβη τὴν τῶν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν, καθάπερ ὁλκάδα μεγάλην, ἀνέμοις ἀγρίοις καὶ κύμασι θαλαττίοις συνειλημμένην, κατὰ τεμάχια καὶ μέρη πλεῖστα διαιρεθῆναι, καὶ ἄλλον ἄλλοθι κατὰ μόρια, καὶ ὡς ἕκαστοι τύχοιεν, ταύτην διαλαχόντας κληρώσασθαι, ἕως ὀψὲ καὶ μόλις περὶ τῆν Νικαέων μητρόπολιν ἀναγορευθῆναι συμπέπτωκε βασιλέα Θεόδωρον τὸν Λάσκαριν, τριακοντούτη ἤδη τυγχάνοντα. Schopen, L. Bekker, I. (επιμ.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae 1 (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1829), σελ. 13. Η καταστροφή του προαστίου του Γαλατά από τις πυρκαγιές κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους: The suburb of Galata or Pera to the north of the Golden horn was the first area of Constantinople to suffer from destruction. The dense Jewish neighborhoo, located on the slope facing the walled city, close to the Galata tower, was consumed by fire early in July Contemporary sources emphasize the destruction of Jewish houses, yet we may safely assume that many structures of their Greek neighbors were also lost. Several large fires swept through Constantinople proper. The north western section of the city was damaged on July 1203, yet various buildings of the residential area of Petrion survived. Around or probably on 18 August 1203, the premises of Pisan and Amalfitan settlers located between the Golden horn and the northern city wall were destroyed by the urban mob. On 19 August, some Latins crossed the Golden Horn and attacked the Muslim mitaton located close to the church of St. Irene, which stood between the Pisan and the Venetian quarters. While retreating, they set fire to several buildings in the vicinity. For two days and two nights the blaze spread eastward and southward through the most populous regions of Constantinople, in which craft and local trade were also concentrated. the last fire ignited by the Crusaders extended on April 1204 along a section of the Golden Horn from a place to the east of the monastery of Christ Evergetes to the Droungarios, stopping at the western edge of the Venetian quarter which was thus entirely preserved. Jacoby D., ʺThe Urban Evolution of Latin Constantinople ( )ʺ, στο Necipoğlou, N. (επιμ.), Byzantine Constantinople. Monuments, Topography and Everyday (Leiden Boston Köln 2001), σελ Προφητείες που συνδυάστηκαν με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους: The suburb of Galata or Pera to the north of the Golden horn was the first area of Constantinople to suffer from destruction. The dense Jewish neighborhoo, located on the slope facing the walled city, close to the Galata tower, was consumed by fire early in July Contemporary sources emphasize the destruction of Jewish houses, yet we may safely assume that many structures of their Greek neighbors were also lost. Several large fires swept through Constantinople proper. The north western section of the city was damaged on July 1203, yet various buildings of the residential area of Petrion survived. Around or probably on 18 August 1203, the premises of Pisan and Amalfitan settlers located between the Golden horn and the northern city wall were destroyed by the urban mob. On 19 August, some Latins crossed the Golden Horn and attacked the Muslim mitaton located close to the church of St. Irene, which stood between the Pisan and the Venetian quarters. While retreating, they set fire to several buildings in the vicinity. For two days and two nights the blaze spread eastward and southward through the most populous regions of Constantinople, in which craft and local trade were also concentrated. the last fire ignited by the Crusaders extended on April 1204 along a section of the Golden Horn from a place to the east of the monastery of Christ Evergetes to the Droungarios, stopping at the western edge of the Venetian quarter which was thus entirely preserved. Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 7/9

8 Jacoby D., ʺThe Urban Evolution of Latin Constantinople ( )ʺ, στο Necipoğlou, N. (επιμ.), Byzantine Constantinople. Monuments, Topography and Everyday (Leiden Boston Köln 2001), σελ Προφητείες που συνδυάστηκαν με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους: α. ἀναστήσονται... γενεαὶ πικραί, ξανθαὶ καὶ πονηραὶ ἐν τῇ ἑπταλόφῳ καὶ ἀφανίσουσιν τὰς ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ, καὶ κυριοῦσιν τὸν ἄζυμον, καὶ φεύξονται ἀπʹαὐτῶν ἐκ τοῦ ἱερατικοῦ τάγματος τῶν τοῦ Θεοῦ ἐκκλησιῶν καὶ τῶν μοναχῶν οὐκ ὀλίγοι. Maisano, R. (επιμ.), LʹApocalisse apocrifa di Leone di Constantinopoli (Naples 1975), σελ β. οὐαί σοι, ἑπτάλοφε Βαβυλών, ὅτι οὐ χιλιάσεις διὸ καὶ οὐαὶ φῶ ἐπὶ σοί, ὅτι κρατήσει τὸ ἀγγελόνυμον σκῆπτρον μετὰ τοῦ μείρακος καὶ πυρροῦ ἔθνους ἀνερχομένου. Pertusi, A., Fine di Bisanzio fine del mondo, σελ. 55, παρατίθεται από τον Magdalino, P., «Prophecies on the Fall of Constantinople», στο A. Laiou (επιμ.), Urbs Capta (Paris 2005), σελ. 44 και σημ. 19. Χρονολόγιο Ιούνιος Ιούλιος 1202: Άφιξη των Γάλλων σταυροφόρων στη Βενετία Αύγουστος 1202: Άφιξη του Βονιφάτιου Μομφερατικού στη Βενετία με γερμανικά και λομβαρδικά τάγματα Νοεμβρίου 1202: Πολιορκία και κατάκτηση της Ζάρας Ιανουάριος 1203: Άφιξη στη Ζάρα του πρίγκιπα Αλεξίου (Δ ) Αγγέλου Φεβρουάριος 1203: Συμφωνία για την εκστρατεία στην Κωνσταντινούπολη προς αποκατάσταση του Ισαακίου Β Αγγέλου στο θρόνο Απρίλιος 1203: Άφιξη στην Κέρκυρα 24 Ιουνίου 1203: Άφιξη μπροστά στην Κωνσταντινούπολη 5 Ιουλίου 1203: Σπάσιμο της αλυσίδας στο Χρυσό Κέρας και αποβίβαση των σταυροφόρων στο Γαλατά Ιουλίου 1203: Φυγή του Αλεξίου Γ Αγγέλου από την Κωνσταντινούπολη 18 Ιουλίου 1203: Ο τυφλωμένος Ισαάκιος Β Άγγελος ξανανεβαίνει στο θρόνο 1 Αυγούστου 1203: Στέψη του Αλεξίου Δ Αγγέλου ως συναυτοκράτορα Νοέμβριος 1203: Αυξάνεται η δυσαρέσκεια των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης Δεκέμβριος 1203: Έναρξη των συγκρούσεων των Βυζαντινών και των σταυροφόρων τέλη Ιανουαρίου 1204: Επανάσταση στην Κωνσταντινούπολη. Άνοδος στο θρόνο του Αλέξιου Ε Δούκα Μούρτζουφλου 9 Απριλίου 1204: Πρώτη προσπάθεια εφόδου κατά της Κωνσταντινούπολης 12 Απριλίου 1204: Δεύτερη άφιξη των σταυροφόρων στα τείχη της πόλης Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 8/9

9 13 Απριλίου 1204: Οι σταυροφόροι καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη Δημιουργήθηκε στις 10/1/2017 Σελίδα 9/9