Επιδημιολογία. Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ορισμοί, Αιτιολογία των Νοσημάτων. Προσπάθεια λογικής εξήγησης της εμφάνισης νόσου.

Transcript

1 Επιδημιολογία Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ορισμοί, Αιτιολογία των Νοσημάτων Ροβίθης Μιχαήλ Ιπποκράτης (400 Π.Χ) Προσπάθεια λογικής εξήγησης της εμφάνισης νόσου. «Η εμφάνιση νόσου δεν οφείλεται σε θεϊκή παρέμβαση αλλά ίσως Οφείλονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες και σε συμπεριφορές που πιθανόν να επιδρούν στην εμφάνιση νόσου». John Graunt (1662) Δημοσίευση δεικτών θνησιμότητας, μέτρησε τις γεννήσεις, την εμφάνιση νόσων, παρατήρησε τις διαφορές ανάμεσα σε γυναίκες & Άνδρες, την υψηλή βρεφική θνησιμότητα, τις διαφορές ανάμεσα σε αγροτικές και αστικές περιοχές, τιςδιαφορέςστηνεμφάνισηνόσων ανάλογα με τις εποχές του χρόνου. William Farr (mid 1800) Συστηματική συγκέντρωση και ανάλυση των θανάτων στη Μεγάλη Βρετανία. Θεωρείται ο πατέρας των δημογραφικών Στατιστικών 2 1

2 John Snow 1854 Μελέτες καταγραφής Περιστατικών χολέρας Υποστήριξε ότι η χολέρα οφείλεται σε μολυσμένο νερό 3 Δημόσια Υγεία Ασχολείται με την πρόληψη ασθενειών στον ανθρώπινο Πληθυσμό. Διαφέρειαπότηνκλινικήιατρικήτόσοστηνέμφασηπου δίνει στην πρόληψη παρά στην θεραπεία ενώ επικεντρώνεται στους πληθυσμούς και όχι στα άτομα Η Επιδημιολογία είναι τμήμα της Δημόσιας Υγείας που ασχολείται με την διερεύνηση των αιτιών που προκαλούν τα νοσήματα ώστε να μπορέσει να προλάβει την εμφάνιση νοσημάτων Επι Δήμος Λόγος In: Pearce N. A Short Introduction to Epidemiology. 2nd ed. Wellington, CPHR, 2005) 4 2

3 Επιδημιολογία Είναι η μελέτη της κατανομής και των καθοριστικών παραγόντων των καταστάσεων ή των γεγονότων που σχετίζονται με την υγεία σε συγκεκριμένους πληθυσμούς και η εφαρμογή των αποτελεσμάτων της μελέτης στον έλεγχο των προβλημάτων υγείας Ποια η συχνότητα της νόσου; Ποιος νοσεί; Ποιοι παράγοντες θέτουν τα άτομα σε κίνδυνο να νοσήσουν; Ποια η μεθοδολογία για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά; U.S. Department of Health and Human Services (CDC) (2005) Principles of Epidemiology (2 nd Ed), Atlanta, Georgia 5 Πεδία Απασχόλησης Επιδημιολογίας Επιδημίες Αιτίες προβλημάτων Υγείας Διάγνωση νοσημάτων Θεραπεία Υγειονομική Επιτήρηση Υπηρεσίες Υγείας Οικονομικά της Υγείας 6 3

4 Περιγραφική / Αναλυτική Επιδημιολογία Οι κλινικοί γιατροί ασχολούνται με την υγεία σε ατομικό επίπεδο ενώ οι επιδημιολόγοι ασχολούνται με τη συνολική υγεία του πληθυσμού σε μια κοινότητα ή σε μια περιοχή Οι επιδημιολόγοι χρησιμοποιούν αρχικά την: Περιγραφική Επιδημιολογία: Τι-Ποιος- Πότε- Που Όταν βρουν μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης και της νόσου, δημιουργούν λογικές υποθέσεις που μπορούν έπειτα να εξεταστούν με την: Αναλυτική Επιδημιολογία: Γιατί- Πως 7 Κατανομή Η συχνότητα Το πρότυπο ήμοντέλο εμφάνισης Η επιδημιολογία ασχολείται με τη συχνότητα και τον τρόπο εμφάνισης (πρότυπο ή μοντέλο) των σχετικών με την υγεία γεγονότων σε ένα πληθυσμό Περιλαμβάνει όχι μόνο τον αριθμό αυτών των γεγονότων αλλά και την αναλογία ήτονκίνδυνο της νόσου στον πληθυσμό Συσχέτιση των σχετικών με την υγεία γεγονότων με 3Χ επιδημιολογικές μεταβλητές: Χρόνος, Χώρος, Χαρακτηριστικά ατόμου Ετήσια εμφάνιση Εποχική, ημερήσια, Ωριαία, κτλ. Αστικές, αγροτικές περιοχές χωροθέτηση π.χ. σχολεία Δημογραφικά, Ηλικία, φύλο, στοιχεία συμπεριφοράς & Περιβαλλοντικών εκθέσεων 8 4

5 Χαρακτηριστικά ατόμου Πηγή: McConnon A, Fletcher P., Cade J. E, Greenwood D. C.,Pearman A. D (2004 ) Differences in perception of functional foods: UK Public vs nutritionists, British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin 29, Αιτιολογία των Νοσημάτων (Causation) Το ποιο σημαντικό ερώτημα που θέτει η επιδημιολογία είναι γιατί συμβαίνει ένα νόσημα. Η αιτιολογία των περισσότερων νοσημάτων είναι πολυπαραγοντική Συχνότατα τα νοσήματα προκαλούνται από την αλληλεπίδραση μιας σειράς αιτιολογικών παραγόντων. Ένας από τους παράγοντες αυτούς να είναι απών το νόσημα δεν θα συμβεί, ακόμη και αν όλοι οι υπόλοιποι υπάρχουν. Επαρκής / Απαραίτητη Αιτία. 10 5

6 Επαρκής Αιτία Επαρκής Αιτία (Sufficient cause) είναι ένα ελάχιστο σύνολο αιτιών (Component Causes) που όταν δράσουν μαζί θα προκαλέσουν αναπόφευκτα τη νόσο Αν αφαιρέσουμε μια ή παραπάνω συστατικές αιτίες από κάθε επαρκή αιτία τότε θα αποτρέψουμε πλήρως τη νόσο 11 Απαραίτητη Αιτία Αν απομακρύνουμε μια απαραίτητη αιτία, τότε επίσης θα αποτραπεί η νόσος 12 6

7 Ασκήσεις 6.Αν μια συγκεκριμένη ασθένεια μπορεί να προκληθεί από αυτές τις 3 επαρκείς αιτίες που φαίνονται στο σχήμα (αλλά μόνο από αυτές τις 3) ποιες συστατικές αιτίες είναι απαραίτητες; (σημειώστε όσες επιλογές μπορεί να ισχύουν) Α) Α Β) Β Γ) C Δ) D Ε) E ΣΤ) F Ζ) Καμία 13 Διερεύνηση της Αιτιολογίας των Νοσημάτων Οι αιτίες οι οποίες αποτελούν τα συστατικά των επαρκών αιτιών και έτσι συμβάλλουν στην εμφάνιση ή στην επιδείνωση ενός νοσηρού αποτελέσματος ονομάζονται παράγοντες κινδύνου (Risk Factors) ή αλλιώς παράγοντας κινδύνου είναι κάθε παράγοντας που είναι δυνατόν να αυξήσει την πιθανότητα για την ανάπτυξη νοσήματος Η ύπαρξη μιας στατιστικής ή επιδημιολογικής συσχέτισης δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο συγκεκριμένοςπαράγονταςείναιαίτιοτης νόσου. Γιανακριθείανοιόποιεςσυσχετίσεις(των παραγόντων επικινδυνότητας με τις νόσους) είναι αιτιολογικές χρησιμοποιούνται ως Οδηγοί κάποια κριτήρια αιτιότητας. 14 7

8 Κριτήρια του Hill 1. Ισχύς της συσχέτισης (Strength of association) 2. Σταθερότητα (Consistency) 3. Χρονική σειρά (Temporality) Απαραίτητο 4. Βιολογική Διαβάθμιση (Biologic Gradient) 5.Βιολογική αληθοφάνεια (Biologic Plausibility) 6. Συνέπεια (Coherence) 7. Πειραματική Απόδειξη (Experimental Evidence) 8. Αναλογία (Analogy) 9. Ειδικότητα (Specificity) Ισχύς της συσχέτισης (Strength of association) Το ότι υπάρχει στατιστική συσχέτιση δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει αιτιολογική σχέση. Ασθενείς συσχετίσεις μπορεί να είναι αιτιολογικές. 16 8

9 Κριτήρια του Hill Σύμφωνα με τον Hill κανένα από τα κριτήρια δεν είναι ούτε επαρκές ούτε απαραίτητο για να αποδειχθεί αιτιότητα. Ωστόσο το κριτήριο της χρονικής σειράς είναι απολύτως απαραίτητο. Στην πραγματικότητα όταν παρατηρείται μια σχέση πρέπει να βρεθούν όλες οι πιθανές αιτιολογικές εξηγήσεις. Μέσα στις πιθανές επεξηγηματικές υποθέσεις πρέπει πάντα να Περιλαμβάνεται η υπόθεση ότι η παρατηρούμενη σχέση μπορεί να είναι αποτέλεσμα συστηματικού λάθους (Bias) της μελέτης. Η ανακάλυψη της αιτιολογίας ενός νοσήματος είναι μια σταδιακή διαδικασία Χρειάζεται εργαστηριακές, πειραματικές και επιδημιολογικές μελέτες. 17 9