Ιατρική Σχολή Ιωαννίνων. Επιλεγόµενο Μάθηµα Λευχαιµίες. Μπορώ!

Transcript

1 Ιατρική Σχολή Ιωαννίνων Επιλεγόµενο Μάθηµα Λευχαιµίες Μπορώ! Οδηγός Μελέτης & Ερωτηματολόγιο Αυτοαξιολόγησης

2 Υπεύθυνος Μαθήματος: Ευάγγελος Μπριασούλης Διδάσκοντες: Ευάγγελος Μπριασούλης Ελένη Καψάλη Ελευθερία Χατζημιχαήλ Γιώργος Βαρθολομάτος Αγγελική Δασούλα Επιλεγόμενο μάθημα 5ου έτους της Ιατρικής Σχολής (εξάμηνο Ι)

3 Εισαγωγή Η γνώση βασικών στοιχείων διάγνωσης και αντιμετώπισης ασθενών με λευχαιμία αποτελεί πρόκληση, αλλά και κριτήριο ολοκλήρωσης της ιατρικής εκπαίδευσης για κάθε τελειόφοιτο της Iατρικής. Aυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι η διάγνωση είναι επείγουσα δεδομένου ότι πολλές λευχαιμίες είναι ταχέως εξελισσόμενες και θανατηφόρες αν δεν αντιμετωπισθούν άμεσα και ορθά, αλλά και επειδή η αντιμετώπιση ασθενών με λευχαιμία απαιτεί πολύ καλή και εις βάθος σύνθετη ιατρική γνώση που συμπυκνώνει στοιχεία φυσιολογίας του αίματος, επείγουσας ιατρικής, παθολογίας, φαρμακολογίας, μοριακής βιολογίας, ανοσολογίας, λοιμώξεων, κλινικής ψυχολογίας αλλά και στοιχείων κλινικής έρευνας. Ως εκ τούτου η γνώση βασικών στοιχείων διάγνωσης και θεραπείας των λευχαιμιών από πολλούς θεωρείται οτι αντανακλά σε ένα βαθμό το επίπεδο βασικών γνωστικών δεξιοτήτων κάθε νέου γιατρού. Οι λευχαιμίες αποτελούν την 6η κατά σειρά συχνότητας αιτία θανάτου από καρκίνο στον οικονομικά αναπτυγμένο κόσμο, έχοντας σταθερή επίπτωση κατά τις τελευταίες δυο δεκαετίες (Siegel R et ak., Cancer statistics, CA Cancer J Clin 62, 2012). Ο όρος λευχαιμία προέρχεται από τις λέξεις λευκός και αίμα λόγω της συχνής εμφάνισης υψηλού αριθμού των άωρων λευκών αιμοσφαιρίων στο περιφερικό αίμα και περιλαμβάνει φάσμα νεοπλασιών του αιμοποιητικού ιστού με κοινό κλινικό γνώρισμα την παρεκτόπιση των φυσιολογικών αιμοποιητικών κυττάρων του μυελού από τα λευχαιμικά κύτταρα. Η παρεκτόπιση και παρακώλυση ανάπτυξης των φυσιολογικών κυττάρων του μυελού αποτελεί και την αιτία των κύριων κλινικών παθολογικών εκδηλώσεων των λευχαιμιών που συχνά είναι παρατεταμένες και δύσκολα διαχειρίσιμες, και αφορούν στο βασικό τρίπτυχο: αναιμία (λόγω καταστολής της ερθροκυτταρικής σειράς), λοιμώξεις (λόγω καταστολής της μυελικής και λεμφικής σειράς) και αιμορραγίες (λόγω καταστολής της μεγακαρυοποίησης). ii

4 Ανάλογα με την κυτταρική τους προέλευση οι λευχαιμίες διακρίνονται σε λεμφογενείς/λεμφοκυτταρικές ή μυελογενείς/ μυελοκυτταρικές, ενώ ανάλογα με την επιθετικότητα των κλινικών εκδηλώσεων και φαινοτυπικών χρακατηριστικών σε οξείες και χρόνιες. Η αντιμετώπιση των λευχαιμιών επίσης ποικίλει: κάποιες έχουν υψηλή πιθανότητα ίασης με την κατάλληλη θεραπεία (π.χ. οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία των παιδιών και οξεία προμυελοκυτταρική λευχαιμία), άλλες είναι σε υψηλό βαθμό αντιμετωπίσιμες σε διάρκεια ετών με θεραπεία μοριακής στόχευσης (χρόνια μυελογενής λευχαιμία), άλλες δυσίατες παρά την συνδυασμένη επιθετική χ η μ ε ι ο θ ε ρ α π ε ί α ( ο ξ ε ί α μ υ ε λ ο γ ε ν ή ς λ ε υ χ α ι μ ί α μ ε κυτταρογενετικούς δείκτες πτωχής πρόγνωσης) ενώ τέλος σε κάποιες άλλες (χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία) η μόνη συνιστώμενη αντιμετώπιση μπορεί να είναι η επί σειρά ετών παρακολούθηση χωρίς θεραπεία. Οι φοιτητές που θα επιλέξουν και θα παρακολουθήσουν το επιλεγόμενο μάθημα "Λευχαιµίες" θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον πιο χαρακτηριστικό τύπο αιματολογικού καρκίνου και να αναπτύξουν δεξιότητες κλινικής διαχείρισης ασθενών που βρίσκονται σε παρατεταμένη λεπτή ισορροπία κινδύνων ενώ επιπλέον θα αποκτήσουν βασικές ουσιώδεις γνώσεις εφαρμοσμένης μοριακής βιολογίας, χειρισμού μικροσκοπίου, ιατρικής των μεταγγίσεων, διάγνωσης και αντιμετώπισης λοιμώξεων σε ανoσοκατασταλμένους ασθενείς, βασικές αρχές κλινικής έρευνας και τέλος βασικές αρχές αλλογενούς μεταμόσχευσης αιμοποιητικών κυττάρων. iii

5 Ύλη μαθήματος Το µάθηµα περιλαµβάνει 18 εκπαιδευτικές ώρες, από τις οποίες οι µισές αφορούν διαλέξεις και διδακτικά videos και οι υπόλοιπες εργαστήριο, κλινική εµπειρία και βιβλιογραφική ανασκόπηση. Στους φοιτητές θα χορηγηθεί σε ηλεκτρονική µορφή όλο το διδαχθέν υλικό του µαθήµατος και συµπληρωµατικά εγχειρίδιο πρόσφατης έκδοσης. Διδακτικό Σύγγραµµα: Βασική Αιµατολογία Συγγραφείς: A.V. HOFFBRAND, P.A.H. MOSS, J.E. PETTIT Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: (τα κεφάλαια που αφορούν σε Λευχαιµίες και στη Μεταµόσχευση Αρχέγονων Αιµοποιητικών Κυττάρων) 4

6 Ύλη μαθήματος Μετά το πέρας του μαθήματος οι φοιτητές θα έχουν αναπτύξει ικανότητες να μπορούν: 1. Να παίρνουν ιατρικό ιστορικό και να αναγνωρίζουν την κλινική εικόνα 2. Να αναγνωρίζουν την αιματολογική εικόνα της λευχαιμίας στο μικροσκόπιο 3. Να διαχειρίζονται με τη δέουσα προσοχή τον λευχαιμικό ασθενή 4. Να μπορούν να εφαρμόσουν μυελική αναρρόφηση και μυελόγραμμα 5. Να αποκτήσουν βασική εμπειρία σε εφαρμοζόμενες διαγνωστικές μοριακές τεχνικές 6. Να έχουν εξοικειωθεί με τις βασικές έννοιες της καρκινογένεσης και των εφαρμοζόμενων μοριακών τεχνικών. 7. Να μπορούν να γράψουν κάτω από διδακτική επιτήρηση βασικό σχήμα χημειοθεραπείας και να επιμεληθούν τη χορήγησή του 8. Να διαχειριστούν μετάγγιση αίματος και αιμοπεταλίων 9. Να αναζητούν έγκυρη βιβλιογραφική πληροφορία 10. Να συζητούν με τον ασθενή και την οικογένεια για συγκεκριμένη μορφή λευχαιμίας 5

7 Δομή μαθήματος Διαλέξεις/videos: 9 ώρες Επιδηµιολογία & ταξινόµηση Λευχαιµιών κατά το σύστηµα του WHO: 1 ώρα Μοριακοί µηχανισµοί λευχαιµογένεσης: 1 ώρα Διάγνωση Λευχαιµίας/το λευχαιµικό κύτταρο: µορφολογικά στοιχεία περιφερικού αίµατος και µυελού: 1 ώρα Εφαρµοζόµενες κυτταρογενετικές και µοριακές αναλύσεις: καρυτότυπος, qpcr, ελάχιστη υπολειπόµενη νόσος: 1 ώρα Παρακολούθηση videos τεχνικών ορθής φλεβοκέντησης, οστοµυελικής βιοψίας και µυελικής αναρρόφησης και τοποθέτησης κεντρικής φλεβικής γραµµής: 1 ώρα Θεραπευτική προσέγγιση και επιλογές: 1 ώρα Ενηµέρωση και παρακολούθηση ασθενούς: 1 ώρα Αλλογενής Μεταµόσχευση Βλαστικών Αιµοποιητικών κυττάρων: βασικές αρχές, ενδείξεις και διαδικασία: 1 ώρα Κλινική και µεταφραστική έρευνα, διεθνή ερευνητικά δίκτυα: 1 ώρα Εργαστήριο: 3.5 ώρες Ε κπαιδευτική επίδειξη µικροσκόπησης: 8-10 επιχρίσµατα λευχαιµίας, 30' για κάθε φοιτητή Εκπαιδευτική επίδειξη κυτταροµετρίας ροής σε δείγµατα οξείας λευχαιµίας: σε οµάδες 2-3 φοιτητών, 2 ώρες Εκπαιδευτική επίδειξη διαδικασίας biobanking δειγµάτων ασθενών, PCR χιµαιρικού µεταγράφου BCR/ABL: σε οµάδες 3 φοιτητών 1 ώρα 6

8 Κλινική: 3.5 ώρες Παρακολούθηση διαγνωστικού και θεραπευτικού κλινικού χειρισµού ασθενών µε οξεία λευχαιµία. Συµµετοχή σε εκτέλεση οστεοµυελικής βιοψίας και µυελικής αναρρόφησης. Επίδειξη µελέτης µυελογράµµατος. Συµµετοχή σε προετοιµασία και χορήγηση κυτταροτοξικής χηµειοθεραπείας και υποµεθυλιωτικής θεραπείας Βιβλιογραφική Παρουσίαση: 2 ώρες Οµάδες 2-3 φοιτητών θα παρουσιάσουν ένα πρόσφατο άρθρο δηµοσιευµένο σε µείζον ιατρικό περιοδικό Σύνολο εκπαιδευτικής απασχόλησης: 18 ώρες 7

9 Φόρτος εκπαιδευτικής δραστηριότητας και αξιολόγηση γνώσεων Φόρτος εργασίας φοιτητών: 25 ώρες Παραδόσεις: 9 ώρες Η εξέταση είναι προφορική και γίνεται από το σύνολο της οµάδας των εκπαιδευτών πάνω σε διδαχθέντα θέµατα. Άσκηση: 7 ώρες Εργασία: 2 ώρες Ατοµική µελέτη: 6 ώρες, Εξετάσεις: 1 ώρα Κρίνονται η συµµετοχή στο µάθηµα, η επίδειξη κλινικής υπευθυνότητας και ενδιαφέροντος και η κατανόηση βασικών αρχών και κλινικής διαχείρισης ασθενών µε λευχαιµία. Ο συνολικός αυτός φόρτος εργασίας του φοιτητή αντιστοιχεί σε µία πιστωτική µονάδα του συστήµατος ECTS 8

10 ΜΠΟΡΩ! ΛΕΥΧΑΙΜΙΕΣ I CAN! Leukemias ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΑYTOΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ 9

11

12 Ορολογία και Συντοµογραφίες Terms and Abbreviations Ορολογία και Συντομογραφίες σε αγγλικά και ελληνικά Αγγλικά Ελληνικά ALL Acute Lymphoblas1c Leukemia Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία ΟΛΛ AML Acute Myeloid Leukemia Οξεία Μυελογενής Λευχαιμία ΟΜΛ ANC Absolute Neutrophil Count Απόλυτος Αριθμός Ουδετεροφίλων bd (bis in die) twice a day 2 Φορές Την Ημέρα x2 BM Bone marrow Μυελός Των Οστών ΜΟ BSA Body Surface Area Επιφάνεια Σώματος ΕΣ Bx Biopsy Βιοψία Bx Ca Carcinoma Καρκίνωμα Ca CABG Coronary Artery Bypass Gral Αορτοστεφανιαία Παράκαμψη CBC/FBC Complete Blood Count/Full Blood Count Γενική Αίματος ΓΕ CLL Chronic Lymphocy1c Leukemia Χρόνια Λεμφογενής Λευχαιμία ΧΛΛ CML Chronic Myeloid Leukemia Χρόνια Μυελογενής Λευχαιμία ΧΜΛ CMV Cytomegalovirus Κυτταρομεγαλοϊός Cr Crea1nine Κρεατινίνη CSF Cerebrospinal Fluid Εγκεφαλονωτιαίο Υγρό CT Computerized Tomography Αξονική Τομογραφία CXR Chest x- ray Ακτινογραφία Α/α DNR Do Not Resuscitate Όχι Ανάνηψη DOB Date Of Birth Ημερομηνία Γέννησης Dx Diagnosis Διάγνωση EF Ejec1on Frac1on Κλάσμα Εξώθησης ΚΕ ESR Erythrocyte Sedimenta1on Rate Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών ΤΚΕ FFP Fresh Frozen Plasma Φρέσκο Παγωμένο Πλάσμα GFR Glomerular Filtra1on Rate Ρυθμός Σωληναριακής Διήθησης Hb Hemoglobin Αιμοσφαιρίνη HD Hodgkin's disease Νόσος Hodgkin Ht Hematocrit Αιματοκρίτης Hx History Ιστορικό iv Intravenous Ενδοφλεβίως LFTs Liver func1on tests Δοκιμασίες Ηπατικής Λειτουργίας LN Lymph node Λεμφαδένες Neu Neutrophils Ουδετερόφιλα NHL Non Hodgkin's Lymphoma Λέμφωμα Μη Hodgkin NS Normal Saline/Not Significant Φυσιολογικός Ορός/ Μη Σημαντικό PET Posi1on Emission Tomography Ποζιτρονική Τομογραφία PLT Platelets Αιμοπετάλια ΑΜΠ xi

13 po Per Os Από Του Στόματος qd (Quo1dian) Daily Ημερησίως qds 4 Times A Day 4 Φορές Την Ημέρα x 4 qod Every Other Day Μέρα Παρά Μέρα ΜΠΜ RBC Red Blood Cells Ερυθρά Αιμοσφαίρια SPEP Serum Protein Electrophoresis Ηλεκτροφόρηση Πρωτεϊνών ΟρούΗ/Φ Stat (Sta1m) Immediately Ταχέως US Ultrasound Υπέρηχος UTI urinary tract infec1on ουρολοίμωξη WBC white blood cells λευκά αιμοσφαίρια PE pulmonary embolus πνευμονική εμβολή ΠΕ Υπεύθυνοι περιεχοµένου και σχεδιασµού Ε. Χατζηµιχαήλ Ε. Μπριασούλης