Γνωστικές εφεδρείες και νοητική άσκηση

Transcript

1 Γνωστικές εφεδρείες και νοητική άσκηση Παρασκευή Σακκά Νευρολόγος Ψυχίατρος Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών Τμήμα Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου - Νοσοκομείο ΥΓΕΙΑ Εθνικό Παρατηρητήριο για την Άνοια

2 The Global Impact of Dementia

3 Το φορτίο του φροντιστή αυξάνεται από το ήπιο στα βαρύτερα στάδια νόσου Ώρες φροντίδας κατά μέσο όρο για τον κύριο (μη αμειβόμενο) φροντιστή ανά στάδιο της νόσου ΚΑΙΤΕΛΙΔΟΥ Δ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ALZHEIMER ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ, ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΡ.2013 ΕΚΠΑ

4 Φορτίο φροντιστών Φορτίο Φροντιστών Οικονομικό Alzheimer s Association Website: Family Caregiver Alliance Website:

5 Υπάρχουν ήδη επαρκή ερευνητικά δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η πρόληψη της άνοιας περιλαμβάνει την αξιολόγηση των παρακάτω παραγόντων: διαβήτης, κατάθλιψη, υπέρταση, βιταμίνες συμπλέγματος Β, ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, γνωστική άσκηση, φυσική άσκηση και κοινωνικές δραστηριότητες Οι πολιτικές για τη δημόσια υγεία θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους μεσήλικες να διακόπτουν το κάπνισμα, να ασκούνται σωματικά, να ακολουθούν διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και ψάρια (Μεσογειακή δίαιτα), να ελέγχουν την παχυσαρκία, το διαβήτη και την υπέρταση και να αποφεύγουν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ - υγιεινός τρόπος ζωής Ο επιπολασμός της άνοιας και η γνωστική έκπτωση σε ορισμένες δυτικές χώρες έχει μειωθεί σημαντικά σε σχέση με το αναμενόμενο ως αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου ζωής και τη μείωση των καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου Παγκοσμίως υπολογίζεται ότι οι μισές περιπτώσεις της νόσου Αλτσχάιμερ, αποδίδονται στους γνωστούς, παραπάνω αναφερόμενους, παράγοντες κινδύνου. Λαμβάνοντας άμεση δράση για την αντιμετώπιση αυτών των παραγόντων θα μπορέσουμε ίσως να αποτρέψουμε μέχρι και το ένα πέμπτο των νέων περιπτώσεων Άνοιας που θα εμφανιστούν έως το 2025 Dementia (Including Alzheimer s Disease) can be Prevented: Statement Supported by International Experts Journal of Alzheimer s Disease 38 (2014)

6 The continuum of AD R.A. Sperling, Alzheimer & Dementia, 2011

7 Neuroprotective Strategies in AD To slow disease progression in those with disease symptomatic treatment To delay the onset in those with existing underlying pathology secondary prevention To prevent disease in those without underlying pathology primary prevention

8 Φαρμακευτικές θεραπείες νόσου Alzheimer Δεν υπάρχει προς το παρόν ριζική θεραπεία της νόσου Alzheimer Τα υπάρχοντα φάρμακα είναι συμπτωματικές θεραπείες Πλέον αναγνωρίζεται ευρέως ότι η φαρμακευτικές θεραπείες πρέπει να συνδυάζονται με μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για βελτιστοποίηση του αποτελέσματος Οι στρατηγικές πρόληψης για τη νόσο Alzheimer περιλαμβάνουν τεχνικές νοητικής ενδυνάμωσης, φυσική άσκηση και υγιεινή διατροφή

9 Diabetes mellitus, hypertension, obesity, hypercholesterolemia, smoking and physical inactivity are common in elderly persons and are all associated with an increased risk of myocardial infarction, stroke and dementia. Efficacious treatments of these cardiovascular diseases are available, but in elderly patients with multiple cardiovascular diseases and risk factors however, treatment is currently insufficient. Optimization of management of these diseases in order to decrease the burden of cardiovascular disease and its long-term complications is urgently needed. In this project we will develop and evaluate an innovative intervention strategy to improve pharmacological and nonpharmacological treatment for cardiovascular disease in elderly patients. First, data from three large ongoing clinical trials on multi-component vascular interventions in the elderly will be used to explore efficacy and feasibility of various treatment regimens. Second, an innovative and interactive internet platform for self-management of vascular diseases in the elderly will be developed. Interactive support by practice nurses and patient's own physician and monitoring of adverse events will be integrated. Third, the efficacy of access to this new internet platform will be evaluated in a randomized controlled trial in 4600 elderly. This flexible internet-based intervention strategy can be easily translated and adapted for use in different health-care systems in the EU. It will allow for tailor-made interventions specifically suited to the needs of older people and meticulous monitoring of side effects. The expected decrease in new cardiovascular events and dementia will result in lowering of healthcare costs substantially.

10 Tροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου νόσου Alzheimer Αγγειακοί παράγοντες κινδύνου Κατάθλιψη Νοητικό απόθεμα Δίαιτα- Διατροφή Τρόπος ζωής!

11 Κατάθλιψη

12 Πλαστικότητα εγκεφάλου Ο εγκέφαλος είναι ικανός να μάθει νέα γνώση μετά από εξάσκηση ακόμη και όταν έχει υποστεί τραυματισμό ή εκφύλιση Η περιβαλλοντική διέγερση, το παιχνίδι και η άσκηση αναστέλλουν ή μειώνουν τη συσσώρευση του Αβ αμυλοειδούς στους εγκεφάλους των διαγονιδιακών ποντικιών Υπάρχει ενδείξεις νευρογένεσης στον ιππόκαμπο πειραματόζωων αλλά και ενηλίκων ανθρώπων που συνδέεται με την εξάσκηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων Marx J Science, March 2005 Lazarov et al, Cell March 2005 A Cognitive Training Program Based on Principles of Brain Plasticity: Results from the Improvement in memory with Plasticity-based Adaptive Cognitive Training (IMPACT) Study Smith G. et al, 2009

13 Νοητικό απόθεμα Επιδημιολογικές μελέτες υποστηρίζουν ότι ο ενεργός τρόπος ζωής που χαρακτηρίζεται από πνευματικές, σωματικές και κοινωνικές δραστηριότητες συσχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για άνοια και μικρότερη έκπτωση σε άτομα με νόσο Alzheimer Τομείς της ανθρώπινης εμπειρίας όπως επαγγελματικά και μορφωτικά επιτεύγματα πιθανόν να συμβάλουν στο νοητικό απόθεμα βοηθώντας μερικούς ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τις βλάβες της νόσου Alzheimer στον εγκέφαλό τους αποτελεσματικότερα από άλλους ανθρώπους Stern Y, What is cognitive reserve; Theory and research application of the reserve concept. Journal of the International Neuropsychological Society 2002 Katzman R., Clinical pathological and neurochemical changes in dementia, Annals of Neurology 1988

14 Νοητικό Απόθεμα 25% αποθανόντων χωρίς άνοια πληρούν παθολογοανατομικά κριτήρια άνοιας Παρόμοια ποσοστα σε εν ζωή νοητικά υγιείς έχουν εναποθέσεις αμυλοειδούς σε PIB PET Παθητική εκδοχή hardware Ενεργητική εκδοχή software Ince P. Pathological correlates of late-onset dementia in a multicentered community based population in England and Wales. Lancet, 2001 Oh H. Covarying alterations in Aβ deposition, glucose metabolism, and gray matter volume in cognitively normal elderly. Human Brain Mapping, 2014

15 Παράγοντες συνεισφέροντες στο νοητικό απόθεμα Επιδημιολογικά δεδομένα / Απεικονιστικά δεδομένα Προνοσηρές νοητικές ικανότητες (IQ) Εκπαίδευση Επάγγελμα Τρόπος ζωής Κοινωνικές δραστηριότητες Πνευματικές δραστηριότητες Σωματικές δραστηριότητες

16 Factors contributing to cognitive reserve

17 Ο ρόλος της νοητικής άσκησης «Μultidomain Cognitive Training has the potential to improve cognitive function in healthy older adults and slow decline in affected individuals» Gates N, Valenzuela M. Curr Psychiatry Rep. 2010

18 Πρόγραμμα νοητικής άσκησης βασισμένο στις αρχές της πλαστικότητας του εγκεφάλου Βελτίωσε τις μετρήσεις μνήμης και προσοχής περισσότερο από ένα γενικό πρόγραμμα ασκήσεων. Τα άτομα που το χρησιμοποίησαν, είχαν επιδόσεις σε δοκιμασίες προσοχής και μνήμης (στις οποίες δεν είχαν ασκηθεί), εφάμιλλες με αυτές ατόμων νεότερων κατά 10 έτη.

19 Προγράμματα Νοητικής Ενδυνάμωσης Απευθύνονται κυρίως σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή και ήπιας έως μέτριας βαρύτητας νόσο Alzheimer. Στοχεύουν: Στον εντοπισμό των γνωστικών δυνατοτήτων και περιορισμών και στην αξιοποίησή τους για σταθεροποίηση ή μείωση της γνωστικής έκπτωσης Στη διατήρηση της αυτονομίας και της λειτουργικότητας Στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς και της οικογένειάς του Πρόσφατα εφαρμογή τεχνολογιών ICT SOCIABLE, LLM Nordberg, 2013 Clare et al, 2004; Gauthier, Scheltens & Cummings, 2004; Gilsky & Gilsky, 2005

20 Ολοκληρωμένη θεραπευτική παρέμβαση στην Άνοια Βιολογικό επίπεδο (φαρμακευτική αγωγή-παράγοντες κινδύνου) Μη φαρμακολογικό επίπεδο (παρεμβάσεις για ενίσχυση ή προσαρμογή γνωστικών δεξιοτήτων, λογοθεραπεία, εργοθεραπεία, θεραπείες τέχνης, τεχνικές διαχείρισης άγχους και κατάθλιψης, φυσική άσκηση, υγιεινή διατροφή) Κοινωνικό επίπεδο (εκπαίδευση, συμβουλευτική και υποστήριξη φροντιστών)

21 Άνοια: (φύση της νόσου, συμπτώματα, στάδια, πρόγνωση, θεραπεία) Ανάγκες ανοϊκού ασθενούς κατά στάδιο Αλλαγές στον τρόπο ζωής μακροπρόθεσμος σχεδιασμός Εκπαίδευση Φροντιστών Αντιμετώπιση διαταραχών συμπεριφοράς Επικοινωνία με τον ασθενή Αντιμετώπιση καθημερινών καταστάσεων (φαγητό κ.α.) Πνευματική άσκηση ασθενούς Ρύθμιση νομικών οικονομικών θεμάτων Ανάγκες του φροντιστή

22 Εταιρείες Alzheimer στην Ελλάδα Αθήνα 1997 Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Θεσσαλονίκη1997 Βόλος 1998 Ξάνθη1998 Χανιά 1999 Λάρισα 2000 Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών Αθήνα 2002 Ηράκλειο 2002 Ρόδος 2008 Πανελλήνια Ομοσπονδία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών 2009

23 Το στίγμα στην άνοια Alzheimer s Disease International

24 Σχέδια Δράσης για την Άνοια Το στίγμα και η έλλειψη οικονομικών πόρων αποτελούν τα κύρια εμπόδια για την ολοκληρωμένη φροντίδα των ατόμων με Άνοια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και οι διεθνείς οργανώσεις Alzheimer έχουν αναπτύξει οδηγίες σχετικά με τις πολιτικές διαχείρισης της νόσου και των συνεπειών της: 16 χώρες παγκοσμίως υλοποιούν Σχέδια Δράσης (Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, ΗΠΑ, Νότια Κορέα, Ολλανδία, Νορβηγία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο κ.α). Έγκαιρη διάγνωση- πρόληψη Βασικές αρχές Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση κοινού Ισότιμη πρόσβαση όλων σε διάγνωση και θεραπεία Ανάπτυξη δομών και υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας Σεβασμός των δικαιωμάτων των ασθενών (νομοθετικό πλαίσιο) Αναγνώριση του φορτίου των φροντιστών και του ρόλου των οικογενειών Συμμετοχή των ασθενών και των φροντιστών στο σχεδιασμό υπηρεσιών φροντίδας Υποστήριξη της έρευνας - εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας

25 Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Άνοια Νόσο Alzheimer 2014 Άξονας 1: Καταγραφή και ταξινόμηση των ατόμων με άνοια στην Ελλάδα - Εθνικό Αρχείο ατόμων με άνοια -Παροχή οικονομικών βοηθημάτων βάση αλγορίθμου βαρύτητας της νόσου και της επιβάρυνσης των οικογενειών Άξονας 2: Πρόληψη- Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση κοινού Άξονας 3: Υποστήριξη φροντιστών των ατόμων με άνοια Άξονας 4: Αντιμετώπιση της άνοιας Δράση 1: Η άνοια στην πρωτοβάθμια περίθαλψη Δράση 2: Ιατρεία Μνήμης και Νοητικών Λειτουργιών Δράση 3: Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας για άτομα με άνοια Δράση 4: Δομές φιλοξενίας και μακροχρόνιας παραμονής για άτομα με άνοια Δράση 5: Δομές τελικού σταδίου Δράση 6: Απoκεντρωμένη φροντίδα- Φροντίδα στο σπίτι Δράση 7: Υπηρεσίες Τηλεϊατρικής Άξονας 5: Νομοθεσία- Δικαιώματα ατόμων με άνοια και των φροντιστών τους Άξονας 6: Έρευνα για την άνοια Άξονας 7: Εκπαίδευση στην άνοια 2 Ημερίδες Διαβούλευσης 500 ερωτηματολόγια ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ Αθήνα,7/11/2013 Αρ.Πρωτ.:ΔΥ1δ/Γ.Π.οικ

26 ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΣΟ ALZHEIMER Νόμος του Κράτους το Εθνικό Παρατηρητήριο για την Άνοια ΦΕΚ 270 Α -24/12/2014 νόμος 4316