Κοινωνικές ασφαλίσεις 2013/4

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κοινωνικές ασφαλίσεις 2013/4 4η Ενότητα ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ 2 Από τη συνταξιοδότηση στην μακροοικονομία Ασφαλιστικό και μεταρρυθμίσεις Πλάτων Τήνιος Νέο υλικό για συστήματα χρηματοδότησης, αλλαγές μετά το

2 Περιεχόμενα Ενότητας 1. Κύκλος ζωής: περίοδος συνταξιοδότησης Αναπροσαρμογές συντάξεων, ΕΚΑΣ, πολιτική δύναμη συνταξιούχων, χηρεία 2. Μακροοικονομικά: Ασφαλιστικό ισοζύγιο /ασφαλιστικό πρόβλημα 3. Γήρανση του πληθυσμού και δημογραφικό 4. Συστήματα χρηματοδότησης / πυλώνες 5. Ασφαλιστικό στην Ελλάδα Ξεμπερδέψαμε με το ασφαλιστικό; 2

3 ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 5 στάδια ανάλυσης για μελέτη συστημάτων συντάξεων 3

4 Δ: Η Ποιότητα Ζωής του συνταξιούχου ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Επίπεδο ζωής συνταξιούχου Θέση στην κατανομή εισοδήματος Φτώχεια ηλικιωμένων και πώς αποτρέπεται; Επαφή με κόσμο της εργασίας Πολιτική δύναμη συνταξιούχων Σχέσεις με άλλες γενιές Μεταβιβάσεις / γονικές παροχές Ανταλλαγές φροντίδας Ατυπη στήριξη Μακροχρόνια φροντίδα -- υγεία ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Αναπροσαρμογή συντάξεων Με τιμές / με μισθούς Εργασία συνταξιούχων Προνοιακές παροχές Προς ανασφαλίστους Προς συνταξιούχους ΕΚΑΣ Ασφάλιση μακροχρόνιας φροντίδας; 4

5 Αναπροσαρμογή συντάξεων Μετά την συνταξιοδότηση κύριο μέλημα συνταξιούχων. Τι γίνεται καθώς (α) αυξάνονται οι τιμές (β) η οικονομική ανάπτυξη οδηγεί σε υψηλότερα εισοδήματα για τους εργαζόμενους. 3 εναλλακτικές: 1. Καμία αναπροσαρμογή ή ad hoc Συνεχής απώλεια αγοραστικής δύναμης. Εκλογικός κύκλος 2. Σύνδεση με τιμές Προστασία αγοραστικής δύναμης Συνταξιούχοι μένουν πίσω στην κατανομή εισοδήματος 3. Σύνδεση με μισθούς (γενικό επίπεδο μισθών) Διατήρηση της θέσης του συνταξιούχου στην κατανομή εισοδήματος «Μερίδιο συνταξιούχων στην ευημερία» Μειώσεις συντάξεων αδιανόητες σε ιδιωτικά συστήματα Ειδικές ρυθμίσεις (πιο συντηρητικές τοποθετήσεις) για εξασφάλιση συντάξεων που ήδη καταβάλλονται Εμπειρία Ελλάδας με μειώσεις συντάξεων μετά το μοναδική παγκοσμίως 5

6 Τι γίνεται στην πράξη; Αναπροσαρμογή συντάξεων αποτελεί κύριο εργαλείο δημοσιονομικής προσαρμογής Αφού αφορά όλες τις συντάξεις (παλιές και νέες) Μια μικρή απόκλιση μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο Ιδίως αν υπάρχει υψηλός πληθωρισμός. Δυνατότητα εφαρμογής για περιορισμένο διάστημα Επηρεασμός επιπέδου συντάξεων ρυθμός μεταβολής ίδιος Δημοφιλές εργαλείο σταθεροποίησης, Μη προσαρμογή για συγκεκριμένο διάστημα Αλλαγή από σύνδεση με μισθούς σε τιμές Αλλά Κοινωνικά άδικο, ιδίως αν κρατήσει για καιρό. Αν δεν λαμβάνονται διαρθρωτικά μέτρα «λύση» στην χρηματοδότηση η μη προσαρμογή Άρα, την πολιτική ατολμία την πληρώνουν οι χαμηλοσυνταξιούχοι 6

7 Η Ελληνική Εμπειρία Σύνδεση κατώτατων ορίων με Ημερομίσθιο Ανειδίκευτου Εργάτη (ΗΑΕ) Κατά την διάρκεια 80 αύξηση από 15 σε 20 ΗΑΕ Χαμηλές συντάξεις αυξήθηκαν ταχύτερα από μισθούς. Προσαρμογή Αποσύνδεση από ΗΑΕ + μη τιμαριθμοποίηση Σύνδεση με «μισθούς ΔΥ» -- στην πράξη ad hoc Πτώση αγοραστικής δύναμη κατά 23%. Άλλα ταμεία: Ad hoc Ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοτελώς απασχολούμενοι Τράπεζες, ΔΕΚΟ Μισθοί των εν ενεργεία Καθιστά πολιτική προσωπικού αδύνατη Σαφής εκλογικός κύκλος αυξήσεις προ εκλογών Είσοδος στο ευρώ μεγαλύτερη σιγουριά για συνταξιούχους απομάκρυνε την απειλή της διάβρωσης από πληθωρισμό. Δεκαετία καλή εποχή για συνταξιούχους 7

8 Το ΕΚΑΣ: επικέντρωση (Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης Συνταξιούχων) 1996 πίεση για επιστροφή στα 20 ΗΑΕ. Αδύνατο δημοσιονομικά να δοθεί σε 700 χιλιάδες άτομα θα τίναζε τον προϋπολογισμό στον αέρα Διαθέσιμο ποσό αρκούσε «για ένα πακέτο τσιγάρα» Λύση να δοθεί μεγαλύτερη αύξηση σε λιγότερους ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΣΗ στις ανάγκες Αν σύνολο εισπράξεων από συντάξεις < ΚΟ + ΚΟ ΤΕΑΜ Δηλαδή αν κάποιος είχε και κύρια και επικουρική δεν το δικαιούται Αντί 900 χιλ άτομα, δικαιούχοι μόνο 330 χιλιάδες (1/3) Κρίση για το κατά πόσο δικαιούται κάποιος επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο Συνεκτιμούνται εισοδήματα από άλλες συντάξεις, ενοίκια, κλπ Από τότε συνεχείς αυξήσεις στο ποσό. 8

9 Συντάξεις, πληθωρισμός και προστασία συνταξιούχων (κεφ 10/5) Ενώ η αγοραστική δύναμη των ΚΟ παρέμενε σταθερή, μεγάλες αυξήσεις μέσω ΕΚΑΣ 9

10 Αναπροσαρμογές συντάξεων (Κεφ 11.5) 9.21 Μέση σύνταξη ΙΚΑ (σε τιμές 2009) β Ετήσιες Μεταβολές στις μέσες συντάξεις Δημοσίου Κύρια Κύρια +Επικουρική 25.0% 20.0% Δημόσιο: μεγάλες αυξήσεις από το 2006 και μετά εξηγούν εκτροχιασμό; 20.1% % 15.8% % % 450 ΙΚΑ: Σταθερή πραγματική βελτίωση 1995 και μετά. 0.0% ΔΤΚ Μέση σύνταξη ΔΥ Μέση σύνταξη στρατιωτικού Συντάξεις ως μηχανισμός καταστροφής ; 10

11 Διαδικασία εσωτερικής υποτίμησης προσαρμογή εντός ευρώ με περικοπές Περικοπές Χαμηλές συντάξεις +9ως -17% Μεσαίες γύρω στο -20% Υψηλές ως - 48%! Κλείνει ψαλίδα. Ανταποδοτικότητα; Αυθαιρεσία και ασφάλεια εισοδήματος Αναιρούνται οι αυξήσεις από το 2000; Δεν δικαιολογήθηκαν οι μειώσεις!! Επιπτώσεις σε αίσθημα ασφάλειας εισοδήματος 11

12 H επίλυση μιας απλής εξίσωσης και η απαξίωση της κοινωνικής ασφάλισης Πώς εξηγείται η μείωση συντάξεων από το 2010; Το πρόβλημα: Η δομή του συστήματος (οι παράμετροι) οδηγούν σε αύξηση δαπανών. Αυτή προσκρούει σε εισοδηματικό περιορισμό. Για να διορθωθεί απαιτούνται διαρθρωτικές αλλαγές Ομως - ατολμία, υποχωρητικότητα αλλαγές διστακτικές Πώς επιλύεται η απλή εξίσωση; (Ανάγκη περικοπών) + (διαρθρωτική ατολμία) = γενικευμένη περικοπή μέσης σύνταξης Κονδύλι συντάξεων μεγάλο (άρα μεγάλη επίπτωση) + συνταξιούχοι παραπονούνται λιγότερο Παλιά πιο εύκολα λόγω επίδρασης πληθωρισμού Μειονέκτημα: Απαξίωση της κοινωνικής ασφάλισης Αναίρεση του βασικού λόγου ύπαρξης συντάξεων Δηλαδή της εξασφάλισης των γηρατειών «throwing the baby out with the bathwater» 12

13 Πολιτική δύναμη συνταξιούχων και επηρεασμός αποφάσεων Μια σειρά από κρίσιμες αποφάσεις στο συνταξιοδοτικό είναι ad hoc ή παραπέμπονται στο μέλλον ΑΡΑ εξαρτώνται από πολιτικές ισορροπίες που θα υπάρχουν το 2020 ή Πώς θα εξελιχθούν αυτές; «Οικονομική Θεωρία της Δημοκρατίας» (Downs, 1958) Αποφασιστικός ο ρόλος του διαμέσου (μεσαίου) ψηφοφόρου Ο μεσαίος ψηφοφόρος σχεδόν δικτάτορας Πώς επηρεάζεται αυτό από την γήρανση του πληθυσμού; Εκλογική γήρανση. Τωρα 37%, %, % (Ανάπτυξη με Αλληλεγγύη) Πλειοψηφία συνταξιούχων το 2033 Πρέπει να σπεύσουμε να πάρουμε μέτρα όσο ακόμη είναι λίγοι Μια λύση: μείωση ηλικίας ψηφοφορίας Μέτρα που αυξάνουν την εκλογική συμμετοχή νεότερων; Στην πράξη πολιτική αποξένωση νέων οδηγεί στην αντίθετη κατεύθυνση 13

14 Ηλικία διαμέσου ψηφοφόρου Εκλογική δύναμη συνταξιούχων Ηλικία "Μέσου ψηφοφόρου" Ο μεσαίος ψηφοφόρος ως δικτάτορας: 44 ετών τον νοιάζει η εργασία. 54 κύριο ενδιαφέρον για συντάξεις 14

15 Από τι εξαρτάται η ευημερία των συνταξιούχων; Μόνο από συντάξεις; Μύθος ότι είναι μόνο η σύνταξη - Περί το 50% μόνο Επίσης σημαντικά για την οικονομική θέση. Στην πράξη η οικονομική θέση των Ελλήνων συνταξιούχων εξαρτάται και από: Συγκατοίκηση με παιδιά Σύνθεση νοικοκυριού. Συμμετοχή σε έξοδα αμφίδρομη Παροχές σε είδος Φάρμακα, Υγεία, Φροντίδα Συμμετοχή οικογένειας (κυρίως γυναικών) κρίσιμη Λοιπά περιουσιακά στοιχεία Αποταμιεύσεις, Ασφάλειες ζωής. Κατοικία ιδιοκατοίκηση μεγάλη υπεροχή ηλικιωμένων Απασχόληση συνταξιούχων Ως Αυτοτελώς απασχολούμενοι ή μισθωτοί (με περιορισμούς) Συμπληρωματική εργασία ιδίως για νεότερους Στο Αυστραλιανό κρατικό σύστημα μια εθνική σύνταξη με έλεγχο πόρων ελέγχει για όλα τα παραπάνω 15

16 Θέματα συντάξεων χηρείας Σύνταξη χηρείας 80%-70% της σύνταξης ιδίου δικαιώματος Αφού οι συντάξεις τείνουν να είναι οι παλαιότερες είναι και οι περισσότερο χαμηλές (ωρίμανση) Υψηλό ποσοστό χωρίς επικουρική Φτώχεια ηλικιωμένων - επικέντρωση φτώχειας σε ηλικιωμένες χήρες (όπου μια μόνο πηγή εισοδήματος) Θέματα φύλου και φτώχειας Διεθνής τάση εξατομίκευσης ασφαλιστικού δικαιώματος Τάση κατάργησης ξεχωριστών συντάξεων χηρείας. Γυναίκες ασφαλίζονται αυτοτελώς και όχι ως προστατευόμενες του συζύγου τους ΟΓΑ: Αυτοτελές δικαίωμα ή σύνταξη χηρείας; Στις νέες κύριες συντάξεις οι γυναίκες μπορούν να ασφαλίζονται ως προστατευόμενα μέλη Οπισθοδρόμηση σε σχέση με Ευρωπαϊκό κεκτημένο 16

17 Το ασφαλιστικό ισοζύγιο: Έσοδα- έξοδα (κεφ 11) Διαφορά εσόδων εξόδων: πολλές έννοιες «Ελλείμματος» 1. Αναλογιστικό έλλειμμα Απόθεμα (stock) Σημαντικές υποθέσεις για να υπολογιστεί π.χ. επιτόκιο αναγωγής Διεθνή λογιστικά πρότυπα για επιχειρήσεις 2. Τρέχον έλλειμμα - ροή ελλειμμάτων Τι είναι αυτόνομη πληρωμή; (π.χ. δανεισμός) Διαφορά εθνικολογιστικής βάσης και ταμειακή βάση 3. «Οργανικό έλλειμμα» - Χρησιμοποιείται από Ταμεία Μοιάζει με Πρωτογενές (όχι τόκοι) Διάφοροι κλάδοι ασφάλισης, λογαριασμοί κλπ -- Περιπλέκουν την εικόνα και (συχνά) αποκρύπτουν το πρόβλημα (Υγεία, πρόνοια, επικουρική κλπ) Διευκόλυνση σταυροειδών επιδοτήσεων Π.χ. νοσήλεια, ελλείμματα νοσοκομείων/ πλεονάσματα 17

18 Ποιο είναι το βάρος των συντάξεων ; Η μακροοικονομική εικόνα Είναι το έλλειμμα; Και αν, ναι, Ποιο έλλειμμα; Τι είναι θεσμοθετημένο έσοδο; Νομικός και όχι οικονομικός όρος. Βιωσιμότητα αν αντέχει η οικονομία να πληρώσει τις συντάξεις Συνεπώς: Το μακροοικονομικό βάρος εξαρτάται από την παραγωγή - Στην τελευταία ανάλυση το βάρος οι ίδιες οι συντάξεις Κατανάλωση χωρίς παραγωγή. Αφαίρεση από την ροή εισοδήματος Το σύνολο της δαπάνης συνταξιοδότησης Ριζική απλοποίηση στην ανάλυση. Σύνολο συντάξεων χωρίς να αφαιρεθεί κάτι για έσοδα. (Εισφορές αντιμετωπίζονται ως τμήμα της φορολογίας) Σύνολο συντάξεων όλων των Ταμείων χωρίς διάκριση Π.χ. για τις μακροοικονομικές προκλήσεις αρκεί Προβολή εξόδων Π.χ. ΕΕ Ageing Working Group 2003, 2012, ή «Μελέτη Άγγλων αναλογιστών» 2001 Προβολές για το σύνολο του συστήματος όχι για κάθε Ταμείο ξεχωριστά. Το είδος χρηματοδότησης (π.χ. ύπαρξη αποθεμάτων) κάνει διαφορά στα δημοσιονομικά και την νομισματική πολιτική Αλλά, ως τμήμα του ευρύτερου θέματος της χρηματοδότησης του Δημοσίου Π.Τήνιος

19 Ηλικία Η κατάσταση της Ελλάδας 2009 Αναφέρεται η δημογραφική κατάσταση Πληθ. Δεξ, 18,7% Και οικονομική Οικον. Δεκ 40,9% σχετική ύφεση (γεννηθέντες στον πόλεμο) - - Baby boom στα από Βασικό πρόβλημα η πολύ μικρή βάση 3. Σημαντικά μικρότερη συμμετοχή εργασίας γυναικών. 4. Μεγάλος αριθμός συνταξιούχων κάτω των ορίων ΙΚΑ 2009 Πληθ. Δ.Ε. = 18,7% Οικον. Δ.Ε. = 40,9% Συντ/χοι Όριο ΙΚΑ Όριο ΙΚΑ Εργαζόμενοι Γυναίκες Άνδρες Χιλιάδες άτομα Κρίσιμο ρόλο παίζει η ηλικιακή διάρθρωση του πληθυσμού και η εργασιακή του συμπεριφορά Π.Τήνιος

20 Δημογραφική και οικονομική εξάρτηση Κρίσιμο ρόλο παίζει η ηλικιακή διάρθρωση του πληθυσμού και η εργασιακή του συμπεριφορά 20

21 21

22 Η κατάσταση το Δημ. Δεξ. Οικ. Δ.Εξ. 18,7 31,5 40,9 78,3 + >τριπλασιασμός % άνω των 80 ετών Π.Τήνιος

23 Οι δημογραφικές προοπτικές στην Ευρώπη Πίνακας 5.1 Βασικά δημογραφικά δεδομένα Δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων Γονιμότ ητα 2000 Προσδόκιμο επιβίωσης 2000 Άνδ. Γυν. Ελλάδα EΕ Ισπανία Ιρλανδία Ιταλία Πορτογαλία Bέλγιο Δανία Γερμανία Γαλλία Ολλανδία Αυστρία Ην.Βασίλειο Σουηδία Φιλανδία Πηγή: EPC

24 Από τις δημογραφικές προβολές στα οικονομικά: τρείς εξαρτήσεις Δημογραφικό ς (Ηλικιωμένοι 65+) / (Ατομα 20-64) Πληθυσμιακά δεδομένα ηλικιακής δομής Γνωστά για την επόμενη γενεά Μετανάστευση επηρεάζει μεσοπρόθεσμα (κυρίως με μείωση μέσης ηλικίας) Δείκτης εξάρτησης Οικονομικός Δείκτης εξάρτησης (Οικονομικώς μη ενεργοί) / (Εργαζόμενοι) Λειτουργία της αγοράς εργασίας - ακόμη και όταν δεν καταβάλλονται εισφορές Συμμετοχή στην αγορά εργασίας (Γυναίκες) Επιλογές αποχώρησης από την αγορά εργασίας Κατάσταση υγείας (π.χ. Αναπηρία) Ασφαλιστικός Δείκτης εξάρτησης ( Συνταξιούχοι) / (Ασφαλισμένοι) ανά ταμείο Λειτουργία ασφαλιστικού συστήματος: Α. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΕ ΤΑΜΕΙΑ Μέθοδοι είσπραξης εισφορών - εισφοροδιαφυγή -- ισότιμες εισφοροδοτικές μονάδες Θέματα συντάξεων -- Υπαρξη πολλαπλών δικαιωμάτων ανά άτομο. Θεμελίωση συντάξεων Πρόωρες (προ 65 ετών) συντάξεις / Πολλαπλές συντάξεις (κύρια+επικουρική) Συντάξεις χηρείας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ (ΕΣΟΔΑ) / (ΕΞΟΔΑ) = (ΠΛΗΡΩΜΕΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ)/ (ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΟΙ ΠΟΡΟΙ+ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ) Λειτουργία ασφαλιστικού συστήματος: Β. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Ύψος συντάξεων (% αναπλήρωσης). Προνοιακές προσαυξήσεις (ΕΚΑΣ, κλπ), Αναπροσαρμογές Εισφορές ως ποσοστά ή ως ποσά. Κοινωνικοί πόροι Διάκριση αυτόνομα έσοδα / χρηματοδοτήσεις ελλείμματος Επιχορηγήσεις: θεσμοθετημένες, έκτακτες, κάλυψη ελλειμμάτων από εργοδότη Ανάγκη διάκρισης βραχυρχρόνιων και διαρθρωτικών προβλημάτων Π.Τήνιος

25 Η Επίλυση του ασφαλιστικού σελ 117 Με ποιόν τρόπο συντηρούνται περισσότεροι συνταξιούχοι; 1. Με περισσότερους εργαζόμενους Συμμετοχή στην αγορά εργασίας καίριας σημασίας Κυρίως γυναικών. Στόχος Λισσαβώνας & Ευελιξία απασχόλησης. Σημείο υπεροχής Ν.Ευρώπης. 2. Με τόνωση της παραγωγικότητας Αύξηση παραγωγικού κεφαλαίου και επενδύσεις Κεφάλαιο ανα εργαζόμενο. Αποταμιεύσεις; Συστήματα ασφάλισης που στηρίζουν παραγωγικότητα Μη μισθολογικό κόστος, μικροοικονομικά οφέλη ασφάλισης, κινητικότητα κλπ 3. Με καλύτερη κατανομή των βαρών (και των ωφελειών) Εξορθολογισμός συστήματος περιορισμός ανισοτήτων Περιορισμός προνομίων, εισφορές για άλους Ανανέωση εμπιστοσύνης στην αξία του συστήματος Μεγαλύτερο ρόλο για προσωπικές επιλογές Ιδιωτικοποίηση τμήματος της αναπλήρωσης Μεικτά συστήματα ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΝΤΑΙ ΑΛΛΟΥ

26 Μετανάστευση: πιθανή λύση; Αν πρόβλημα είναι ανεπάρκεια εργαζομένων άμεσα αντιμετώπιση - «Πλάνη του σταθερού αποθέματος εργασίας» -- προσθήκη ενός εργαζομένου δεν σημαίνει απώλεια εργασίας για άλλο Εφόσον μεγαλώνει το προϊόν, Pareto βελτίωση. Αρα, παρουσία μεταναστών γενικά θετική Όμως, μετανάστες αποκτούν και αυτοί δικαιώματα. Αρα: ευνοϊκή επίδραση αν: Μετανάστες νεότεροι από γηγενείς Μετανάστες έχουν μεγαλύτερη ανάμειξη στην αγορά εργασίας Διεύρυνση του «παράθυρου ευκαιρίας» Πρέπει να μας απασχολεί η συνολική επίπτωση (συμπεριλαμβανόμενης της χώρας προέλευσης) Βαλκανικές χώρες (εκτός Αλβανίας) έχουν χειρότερο δημογραφικό πρόβλημα 26

27 Χρηματοδότηση: 1. Κεφαλαιοποίηση Κεφαλαιοποιητικό (Funded, pre-funded) i. Εισφορές πιστώνονται σε ατομικό λογαριασμό ii. Το κεφάλαιο επενδύεται από επαγγελματίες Δύναμη ανατοκισμού. Αν η αποταμίευση ενός εφάπαξ ποσού 1000 άρχιζε στην ηλικία των 45, τότε στα 65 θα γινόταν (με 5%) Αν η αποταμίευση γινόταν ενωρίτερα, στα 25, τότε το διαθέσιμο ποσό θα ήταν 7,040; Με 10% απόδοση, τότε το ποσό θα ήταν 45,259. iii. Την στιγμή της συνταξιοδότησης αποδίδεται εφάπαξ ποσό ή μετατρέπεται σε (ισόβια) ράντα (ροή σύνταξης) = σταθερό ποσό που υπολογίζεται με βάση πιθανότητες επιβίωσης ώστε να εξαντλήσει ποσό ως τον θάνατο Υπάρχουν διάφορα είδη ράντας. Διαδεδομένο στο ΗΒ (όπου υποχρεωτικό). Η μετατροπή συνεπάγεται κόστος σχετικά υψηλό. Συμβατό με συντάξεις καθορισμένης εισφοράς (DC) και καθορισμένης παροχής (DB τότε απαιτείται αναλογιστικός υπολογισμός) Ερμηνεύει το δικά μας λεφτά συμβατική αποταμίευση; Π.Τήνιος

28 Χρηματοδότηση: 2. Διανεμητικό Διανεμητικό (Pay-as-you-go PAYG, systéme de répartition) Σημερινές συντάξεις καλύπτονται από σημερινές εισφορές. («Αλληλεγγύη των γενεών») Θεωρητικά αν παρουσιαστεί πρόβλημα, αυξάνονται οι εισφορές. Δεν τηρούνται αποθεματικά Μόνο για να αποφευχθούν αυξομειώσεις στις εισφορές Αποθεματικά που χρηματοδοτούν συντάξεις ίσες με τον οικονομικό κύκλο Το σύστημα είναι θεωρητικά μυωπικό δεν χρειάζεται να προγραμματίζει. Οι συντάξεις συνήθως είναι καθορισμένων παροχών Αν και νέο Σουηδικό σύστημα είναι καθορισμένης εισφοράς και Οι συντάξεις συμμετέχουν και χρηματοδοτούνται από την ευημερία της οικονομίας Αν ο πληθυσμός σταθερός, μπορούν να αυξάνονται όσο οι εισφορές, δηλαδή όσο η φοροδοτική ικανότητα της οικονομίας (αύξηση ΑΕΠ). Συνθήκη Aaron-Samuelson. Αν αυξάνονται γρήγορα οι εισφορές (ταχύτερα από κέρδη), τότε διανεμητικό σύστημα συμφέρει. Αν βελτιωθεί απότομα η ευημερία, είναι τρόπος διασποράς ευημερίας στους γηραιότερους Π.Τήνιος

29 Ιστορική εξέλιξη Προ-19 ου αιώνα - διανεμητικό Γονείς στο πλαίσιο της οικογένειας διανεμητικό Οι πρώτες ασφαλιστικές εταιρείες (16-18 ο αιώνα) πλήρωναν απαιτήσεις από τρέχουσες εισπράξεις εισφορών συχνές χρεοκοπίες Αρχές 19 ου εφαρμογή θεωρίας πιθανοτήτων για τον υπολογισμό αποθεματικών (Scottish Widows) Επιτρέπει ασφαλίσεις ζωής και συντάξεις Μετά Β Παγκόσμιο: Απώλειες κεφαλαίου ανάγκη διασποράς μεταπολεμικής ευημερίας + ευνοϊκές συνθήκες (γρήγορη ανάπτυξη, μετακίνηση σε βιομηχανία, μετανάστευση) Διανεμητικό σύστημα στην μεγάλη επέκταση της κοινωνικής ασφάλισης Βέλτιστη πρακτική «Τυχερή 1 η γενιά» διανεμητικού -- εισπράττει χωρίς να έχει πληρώσει «Ατυχη τελευταία γενιά» --- Πληρώνει εισφορές διπλά!! Καθώς ωρίμαζε το σύστημα, αυξανόταν τα απαιτούμενα για θεμελίωση Συγκυριακά πλεονάσματα λόγω ανωριμότητας συστήματος Επέτρεπαν μια υπερβάλλουσα γενναιοδωρία (> αναλογιστικά δίκαιη). Από Συνειδητοποίηση ότι επίκειται γήρανση του πληθυσμού Δημοσιονομικές συνέπειες κρατικών συστημάτων Ανάγκη περιστολής/ αλλαγών Ευημερία μεταφράζεται σε τάση πρόωρης συνταξιοδότησης Τάσεις περιστολής δαπανών για να προετοιμαστεί η ανταπόκριση στην γήρανση. Π.Τήνιος

30 Αλλαγή συστήματος χρηματοδότησης; (Από διανεμητικό κεφαλαιοποιητικό) Συχνά θεωρείται ότι αλλαγή προς κεφαλαιοποιητικό επιλύει δημογραφικό πρόβλημα (δημιουργία αποθεματικού) ΛΑΘΟΣ Δεν είναι πανάκεια. Δημογραφικό επηρεάζει και ιδιωτικές (κεφαλαιοποιητικές συντάξεις). Επιπτώσεις μέσω ρευστοποιήσεων κεφαλαίου και μείωση ρυθμού απόδοσης κεφαλαίου. Θα βοηθούσε αν : αποκαθιστά κίνητρα ώστε να υπάρχει παραγωγικότητα αν περισσότερο κεφάλαιο (μηχανήματα, υποδομές) ανά εργαζόμενο Στην Ελλάδα μεγάλο τμήμα της αποκατάστασης κινήτρων μπορεί να γίνει με απλό «νοικοκύρεμα» μέσα στο διανεμητικό σύστημα. - Παραμετρικές αλλαγές «Συστημική αλλαγή» ίσως αποκαταστήσει κλονισμένη εμπιστοσύνη -- Νέα Αρχή;; θετικές επιπτώσεις στην αποταμίευση και κεφαλαιαγορά. Εννοια στο Σύνταξη είναι από τα δικά μας λεφτά 30

31 Αρκεί να αλλάξουμε σύστημα για να απαντήσουμε στην δημογραφία; ΌΧΙ!!! Παράδειγμα: Ένα ισορροπημένο διανεμητικό σύστημα με δύο περιόδους και δύο γενιές, όπου swl=pn (s=ποσοστιαία εισφορά, W=μέσος μισθός, L= ασφαλισμένοι, P= μέση σύνταξη, Ν=συνταξιούχοι). Ας πούμε ότι στην περίοδο 2 οι ασφαλισμένοι (το L) περιορίζεται στο 50% (λόγω δημογραφίας). Αποτέλεσμα οι μισοί εργαζόμενοι πρέπει το 2 να συντηρήσουν τον ίδιο αριθμό συνταξιούχων. Στο διανεμητικό ο λόγος εξάρτησης δείχνει άμεσο πρόβλημα P/2, sx2 Μισές εισφορές σημαίνουν μισές συντάξεις Στο Κεφαλαιποιητικό, όμως υπάρχουν αποθεματικά από πρίν (swl προηγούμενης περιόδου). Λύνουν το πρόβλημα; -- ΑΕΠ μειώνεται (WL). Επιθυμητή κατανάλωση συνταξιούχων (swl) > παραγωγή Αν έχουν ομόλογα --- εξαργυρώνουν στην αρχή, προσπαθούν να καταναλώσουν τιμές επί 2 -- αδύνατη η εκπλήρωση Αν έχουν μετοχές πουλάνε για να εξαργυρώσουν, όμως αγοραστές λιγότεροι (αποταμίευση νέας γενιάς επί του μικρότερου ΑΕΠ) -- τιμές μετοχών δια 2. Κατανάλωση αδύνατη ΑΡΑ: το κεντρικό ζήτημα είναι πώς να αυξηθεί η παραγωγή με δεδομένο το ότι το εργατικό δυναμικό θα συρρικνώνεται. Η επιλογή του ενός ή του άλλου συστήματος πρέπει να εκτιμηθεί με βάση την επίπτωσή τους στους καθοριστικούς παράγοντες της παραγωγής. ΈΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΕΝ ΛΥΝΕΤΑΙ ΜΕ ΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 31

32 Μπορεί να υπάρχει μετάβαση σε κεφαλαιοποιητικό σύστημα; Πρόβλημα για την μεταβατική γενιά. Έχει πληρώσει την σύνταξη των γονέων τους Θα πληρώσει και την δική της Αντίστροφο πρόβλημα με την 1η γενιά του συστήματος (πήρε χωρίς να πληρώσει) Πρέπει να σχηματίζεται αποθεματικό ταυτόχρονα με την συνεχιζόμενη πληρωμή συντάξεων Επιβάρυνση Δημοσίου Λογιστική επιδείνωση ελλείμματος Δημοσίου Που όμως αντισταθμίζεται από μείωση μελλοντικών υποχρεώσεων Αρα, αν υπάρχει μετάβαση μόνο σε μεικτό σύστημα Σύστημα πολλαπλών πυλώνων 32

33 Τι είναι οι πυλώνες συντάξεων; Μια Μέθοδος ανάλυσης τύπων συντάξεων ανά είδος αλληλεγγύης 1 ος πυλώνας: Συνολική Αλληλεγγύη - Κρατική Κοινωνική πολιτική 2 ος πυλώνας: Συλλογική Επαγγελματική Αλληλεγγύη στους χώρους εργασίας Πολιτική επιχειρήσεων 3 ος Πυλώνας: Ιδιωτική πρόνοια Ατομική αποταμίευση. (Αλληλεγγύη μεταξύ φάσεων ζωής) Απόφαση αποταμίευσης Oι πυλώνες Δεν είναι έργο του διαβόλου. Κάθε συνταξιούχος λαμβάνει μια στρώση σύνταξης από κάθε πυλώνα. Στο εισόδημά του συμμετέχουν και οι τρείς πυλώνες. Η διασπορά του κινδύνου αυξάνει την σιγουριά του Π.Τήνιος

34 Η ζωή είναι πιο σύνθετη από ό,τι νομίζουμε Τι είναι σε ποιον πυλώνα δεν είναι πάντοτε σαφές. Π.χ. 1. Δημόσια ανάμειξη σε τρίτο πυλώνα. Απλουστευτική Ταύτιση Δημόσιο=διανεμητικό Ιδιωτικό = κεφαλαιοποιητικό 2. Δια νόμου συστήματα μπορεί να είναι ιδιωτικά (πχ Αυστραλία, Χιλή, Σουηδία). Σύγχυση με αρίθμηση πυλώνων. ΕΕ 3 πυλώνες 1. Δημόσιος πυλώνας 2. Επαγγελματικός πυλώνας 3. Ατομικός πυλώνας World Bank (+συχνά ΓΣΕΕ) 1. Προστασία φτώχειας (βασική σύνταξη) 2. Αναλογική δημόσια σύνταξη 3. Επαγγελματική ιδιωτική σύνταξη Αρα ο 1 ος της ΕΕ = 1 ος + 2 ος WB Π.Τήνιος 2013 Σελ

35 Διάρθρωση του συστήματος συντάξεων Μεγάλο μη κρατικό σύστημα: UK, FI, DK, CH,NL, AU Κάτω Χώρες Πορτογαλία Ην.Βασίλειο Λουξεμβούργο Κρατικές και ιδιωτικές συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2007 Ελλάδα Ιταλία Αυστρία Ελβετία Γερμανία Πολωνία Φινλανδία Βέλγιο Δανία Σουηδία Ισπανία Ουγγαρία Αυστραλία Τσεχία Νορβηγία Καναδάς Κρατικ ές Ιδιωτι κές Από στοιχεία συνολικών δαπανών σελ 255 Π.Τήνιος % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1ος Πυλώνας 2ος Πυλώνας 3ος Πυλώνας GR Μονολιθικό SE DK NL DE BE FR CH AT IT ES GR Από εισοδήματα ατόμων 50+, σελ

36 Η επέκταση του β Πυλώνα Ελλάδα, Γαλλία, Ισπανία Επιμένου ν μονολιθι κά Πηγή: European Commission (2010) Private pension schemes: Their role in adequate and sustainable pensions. Π.Τήνιος

37 Η λογική πολλαπλών πυλώνων: Αρχιτεκτονική συνεργασίας Από 80 είναι γνωστό ότι επέρχεται μεγάλη δημογραφική επιδείνωση Περισσότεροι συνταξιούχοι με ψηλότερες συντάξεις και λιγότεροι ασφαλισμένοι που πληρώνουν ήδη ψηλές εισφορές. Το δημόσιο σύστημα είναι ιδιαίτερα ευάλωτο. Συντεταγμένη μετατόπιση βάρους από τον 1 ο πυλώνα στον 2 ο και 3 ο Ιδιωτικός τομέας καλείται να αντιμετωπίσει τμήμα της αύξησης δαπανών Προσφέρει κίνητρα για αυτοβοήθεια αυτών που μπορούν. Επιτρέπει ελάφρυνση δημόσιου συστήματος επικέντρωση αλλού. Το Σύστημα πολλαπλών πυλώνων. Προσφέρει μια Αρχιτεκτονική συνεργασίας μεταξύ τομέων Μεταφορά ασφαλιστέας ύλης από δημόσιο προς πλουσιότερα άτομα Διασπορά του κινδύνου της γήρανσης του πληθυσμού. 37

38 Γιατί παρέμεινε άλυτο το ασφαλιστικό; Σελ 95. Πώς είναι δυνατόν να μην έχει λυθεί για δεκαετίες, όταν είναι γνωστό τοις πάσι και έχει επισημανθεί ήδη εδώ και 50 χρόνια; ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΣ ΑΝΑΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΞΥ ΓΕΝΕΩΝ. περιπλέκεται από τον τρόπο που το σύστημα είναι οργανωμένο στην Ελλάδα,... ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΒΕΛΤΗΡΙΕΣ Ένα (κατά βάσιν) απλό πρόβλημα Ανάγκη στήριξης μη εργαζομένων από την παραγωγή. Δείκτες εξάρτησης, από τον Δημογραφικό στον Ασφαλιστικό Κατακερματισμός, Ωρίμανση, Διοικητική ικανότητα, Κρατική παρέμβαση, Συγκυρία. και καθίσταται σχεδόν αδύνατο να επιλυθεί πολιτικά. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 'Ιερή αγελάδα πολιτικού συστήματος.χαμηλή κατανόηση. Συνεχείς αναβολές Άρα: απαιτείται σταδιακή στρατηγική προσέγγιση ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Εντοπισμός και προσήλωση στον τελικό στόχο. Σταδιακή προσέγγιση και προετοιμασία 38

39 Πολιτική οικονομία: αεναη ταλαντωση 'Νέα Ασπιρίνη ν+1 Λύση από τα έτοιμα - μερεμέτια Υποχωρήσεις στο πολιτικό κόστος Ρητορεία για μεγάλη αλλαγήελαχιστοποίηση επίπτωσης Διακηρύξεις σωτηρίας ΑΡΝΗΣΗ ν θέμα 'Ακαιρο' Απαγόρευση σκέψης Σιωπηρή πεποίθηση ότι 'θα βρεθεί κάτι όταν χρειαστεί' ΠΑΝΙΚΟΣ ν Ανακάλυψη 'τεράστιου προβλήματος Δεν υπάρχουν επεξεργασμένες λύσεις 'Διάλογος' υπό πίεση Στρουθοπαρεμβατισμος Π.Τήνιος

40 Στρουθοπαρεμβατικές αναζητήσεις 1997 «Εκθεση Σπράου» Ατακτη υποχώρηση 2000 Εκλογές «Θα λυθεί ο Γόρδιος Δεσμός» 2001 Απόπειρα Γιαννίτση Απόσυρση απόπειρας Νόμος Ρέππα Ν3029 Λύνει ως Εκλογές --«Βελτίωση συντάξεων Θέμα ανύπαρκο στη συζήτηση Eκθέσεις, ελλείμματα Διάλογος - επιτροπή Αναλυτή Ανάθεση σε ΙLO (χωρίς παραλαβή) Νόμος Πετραλιά Ν3665 «Λύνει για μια γενιά» 2009 Εκλογές «Βελτίωση χρόνου απονομής συντάξεων» (sic) Νόμος Λοβέρδου-Τρόικας Ν3863 «Λύνει ως το 2060» Π.Τήνιος 2013 Ταλάντωση: - Ταχύτερη - Ελλείμματα Α Π Ο Υ Σ Ι Α 40 Σ Υ Ζ Η Τ Η Σ Η Σ

41 Επιπτώσεις στρουθοπαρεμβατισμού (τι γίνεται στον κόσμο όσο παίζει η τραμπάλα;) 1. Πρόβλημα ελλειμμάτων μεταφέρεται προς τα πάνω Μέτρα μόλις το 2010, όταν πλέον απειλήθηκε η ευρωζώνη Καθώς έλλειμμα αντιμετωπίζεται ως μακροοικονομικό πρόβλημα, λησμονούνται οι μηχανισμοί που το δημιούργησαν. Απουσία συσχέτισης διαρθρωτικών/ δημοσιονομικών μέτρων 2. Απολιθωμένη Μεταρρυθμιστική ατζέντα Αφού αναβάλλονται οι προσαρμογές, η νιοστή φορά απλώς ανακυκλώνει προτάσεις της προηγούμενης (ν-1) Απουσία προσαρμογής σε νέες ανάγκες, νέες δυνατότητες 3. Νομοθετικές προτάσεις από τα έτοιμα, αφού δεν επιτρεπόταν προετοιμασία και προβληματισμός και τα μέτρα ήταν πάντα μέτρα πανικού. Ποιότητα διαρθρωτικών παρεμβάσεων χαμηλή 4. (Ανάγκη περικοπών) + (διαρθρωτική ατολμία) = γενικευμένη (μηθεσμική) περικοπή μέσης σύνταξης Αφού δεν εθίγησαν προστατευόμενοι, εξ ανάγκης (σε δεύτερη φάση) - περικόπτονται γενικά δικαιώματα με τρόπο μη θεσμικό. 41

42 Ν3863: Βιωσιμότητα, Διατήρηση δομής, Μεταβατικές διατάξεις = Συντηρητισμός Παρέμβαση σύνθετη, χωρίς ποσοτική τεκμηρίωση Τέσσερα κρίσιμα χαρακτηριστικά: 1. Εισοδηματικοί περιορισμοί στις μέσες συντάξεις ( μισθών δημοσίου) 2. Διασφάλιση «βιωσιμότητας» κριτήριο να περιοριστεί η αύξηση δαπανών το 2060 από 12,5% σε 2,5% του ΑΕΠ. Αλλαγές επικεντρώνονται στους συνταξιοδοτούμενους μετά το Νέο αύστημα για μετά το Γενναιοδωρία στην μετάβαση ως το (grandfathering) Σε κάποιες περιπτώσεις ενωρίτερη συνταξιοδότηση (π.χ. μητέρες)!! Εξαγορές Στόχος η ενθάρρυνση της συνταξιοδότησης για μείωση του Δημοσίου. 4. Διατήρηση της σημερινής δομής και φιλοσοφίας Εμπέδωση πρώτου πυλώνα. Αφωνία για λοιπούς. Αποδεικνύει επιπολαιότητα κατηγορίας περί νεοφιλελευθερισμού Η μεταρρύθμιση που έγινε αλλού (Β Πυλωνας) ακόμη αναμένεται. Η Ελλάδα στην διάρκεια της κρίσης έχει το παλιό σύστημα 42

43 Οι συντάξεις είναι εξασφαλισμένες για μια γενιά/ ως το 2060 Το ίδιο αναφέρθηκε το 2003, Τώρα; Θέμα προβολών προβολές ΕΕ EPC 2003 Η μεγαλύτερη αύξηση στην ΕΕ ,5% ΑΕΠ 2006 Ελλάδα δεν καταθέτει στοιχεία 2009 EPC επιβεβαιώνει - +12,5% ΑΕΠ παραμένει Οι αλλαγές του 2010 έγιναν χωρίς καθόλου στοιχεία Μάιος 2012 δίδεται στην δημοσιότητα ΕPC 2012 Περιέχει επίσημες προβολές της Ελληνικής Κυβέρνησης Αν και ούτε αυτά σχολιάστηκαν, για πρώτη φορά μπορούμε να ελέγξουμε την τεκμηρίωση βιωσιμότητας του νέου συστήματος 43

44 Προβλή 2012 Βιωσιμότητα: σύγκριση 2009/2012 Προβολή 2009 Η Ελλάδα έχει την μεγαλύτερη μείωση στην προβαλλόμενη δαπάνη 2060 από οποιαδήποτε χώρα. 44

45 ,7 Πώς έγινε αυτό; Σύγκριση προβολών συντάξεων EPC 2009 και 2012 (% AEΠ) Προβολή 2009 Προβολή ,6 11,6 14,1 13,7 13,6 13,2 12,2 17,1 14,1 Αλλαγή 2010 επιδείνωση Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία !! Περίοδος ίδια εικόνα (βελτίωση 2015+) Περίοδος 2020 και μετά μεγάλη μείωση (9,5 μονάδες!) Από τις οποίες: 3,2 μονάδες κάλυψη 4,3 μονάδες περιορισμός σε σχέση με μισθούς Εγείρεται (πιθανώς) θέμα επάρκειας για την μακρά περίοδο; 21,4 24,0 24,1 14,6 14,9 15,3 15, ,

46 Εξελίξεις στην πράξη μετά το «Αθέλητες Συνέπειες» είναι το κόστος της οίησης (Ανάγκη περικοπών) + (διαρθρωτική ατολμία) = γενικευμένη (μη-θεσμική) περικοπή μέσης σύνταξης Αφού δεν εθίγησαν προστατευόμενοι, εξ ανάγκης (σε δεύτερη φάση) - περικόπτονται γενικά δικαιώματα με τρόπο απότομο και μη θεσμικό. 2. «Εισιτήριο απεμπλοκής» στη γενιά του Πολυτεχνείου μέσω των μεταβατικών ρυθμίσεων Πρόωρες μαζικές συνταξιοδοτήσεις, κυρίως στο Δημόσιο, (αντί απολύσεων). Ιδιαίτερη εφαρμογή για γυναίκες 50+. Η«Επίλυση» πρόσκαιρου προβλήματος οδηγεί σε αφαίμαξη του ασφαλιστικού συστήματος και μελλοντική φτώχεια Οι συνταξιοδοτούμενες γενιές είναι οι μεγαλύτερες μεταπολεμικά. Η ΑΠΑΞΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ 46

47 Δεν ξεμπερδέψαμε από το ασφαλιστικό, γιατί: 1. Βιωσιμότητα μόνο μετά το 2020 Ακόμη και τότε υπάρχουν θέματα επάρκειας Ασφαλιστικά ταμεία συνεχώς πέφτουν έξω στους προϋπολογισμούς τους 2. Ανασφάλεια συνταξιούχων εντείνεται με τις περικοπές 3. Απαξίωση συστήματος προχωρά ακάθεκτη Φαίνεται από την κατάρρευση των εισφορών Αίσθημα Αποξένωσης των νέων από το σύστημα «Τα λεφτά πάνε σε μαύρη τρύπα». Το σύστημα συντάξεων ως Μικροθεμελίωση της καταστροφής Μας έφερε στην κρίση Επιδεινώνει την κατάσταση κατά την διάρκεια της κρίσης Ναρκοθετεί την έξοδο από την κρίση Κοινός τόπος Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε Αμιγώς κρατικό σύστημα Όλα τα αυγά σε ένα καλάθι. ΌΜΩΣ: Ελάχιστη συζήτηση για την ανάγκη. Διαβεβαιώσεις που διαψεύδονται αμέσως μετά. 47