Δ.Ε.Υ.Α. ΑΙΓΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΙΟΥ. Μελέτη Ιχθυοπανίδας Περιοχής Έργου Υδροδότησης Αιγίου Ποταμός Σελινούντας

Transcript

1 Δ.Ε.Υ.Α. ΑΙΓΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΙΟΥ Μελέτη Ιχθυοπανίδας Περιοχής Έργου Υδροδότησης Αιγίου Ποταμός Σελινούντας Μάρτιος

2 Η πλήρης βιβλιογραφική αναφορά στην παρούσα έκθεση είναι: Ζόγκαρης, Σ., Χατζηνικολάου, Γ., Βαβαλίδης, Θ. (2013). Μελέτη Ιχθυοπανίδας Περιοχής Έργου Υδροδότησης Αιγίου Ποταμός Σελινούντας. Αδημοσίευτη έκθεση έρευνας πεδίου. Δ.Ε.Υ.Α. Αιγίου. Αθήνα, 49 σελ. Suggested bibliographic citation for this research report: Zogaris, S., Chatzinikolaou, Y., Vavalidis, Th. (2013). Ichthyological study of the water transfer site to Aigaio City Selinous River (Peloponnese). Research report. DEYA Aigaio Municipality. Athens. 49 pp. 2

3 1. Περιεχόμενα Συνοπτικά Στοιχεία Μελέτης... 5 Σκοπός της μελέτης... 6 Μέθοδος... 7 Δειγματοληπτικά εργαλεία... 8 Κεφάλαιο Αποτελέσματα Ιχθυολογικής Έρευνας Δειγματοληψίες Κεφάλαιο Είδη Ιχθυοπανίδας του Σελινούντα και η διατήρηση τους Η ιχθυοπανίδα και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του ποταμού Καθεστώς διατήρησης ειδών ψαριών Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και ιχθυοπανίδα Κεφάλαιο Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και η ερμηνεία τους ως προς την ιχθυοπανίδα και τα ενδιαιτήματα της Γενικά Διαχείριση νερού Πιθανές αρνητικές επιπτώσεις του έργου Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών (Περιοχή Έργου) Πεδινό Τμήμα Εκβολή Κύρια Συμπεράσματα - Προτάσεις Το ποτάμιο-παρόχθιο-εκβολικό οικοσύστημα ενδιαιτήματα ψαριών Συνολικές προτάσεις για την διατήρηση της Ιχθυοπανίδας Βιβλιογραφία Στο εξώφυλλο παρατίθενται εικόνες του ποταμού κοντά στη θέση του προτεινόμενου έργου υδροδότησης και τέσσερα είδη από την χαρακτηριστική ιχθυοπανίδα του ποταμού (Ποταμοκέφαλος Πελοποννήσου, Χέλι, Πελοποννησιακή Μπριάνα και Μαυράκι). Φωτο: Σ.Ζ στις

4 4

5 Συνοπτικά Στοιχεία Μελέτης Τίτλος μελέτης: Μελέτη Ιχθυοπανίδας Περιοχής Έργου Υδροδότησης Αιγίου Ποταμός Σελινούντας. Τύπος μελέτης: Βιολογική διερεύνηση μετά από αυτοψία/δειγματοληψίες από εμπειρογνώμονες ερευνητές. Συμπληρωματική μελέτη επί της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης. Φορέας και διεύθυνση αρμοδίου: Φορέας επίβλεψης της μελέτης είναι η Δ.Ε.Υ.Α. Αιγίου Υπεύθυνος: Νικολόπουλος Πάνος, Διεύθυνση Φορέα: Αγ. Μελετίου 11, Αίγιο. Περιφέρεια: Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Νομός: Αχαΐας Θέση Έργου: Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών, πλησίον χωριών χχχ, Δήμος Αιγιάλειας. Χρονική διάρκεια μελέτης: Φεβρουάριος-Μάρτιος 2013 (ημερομηνία δειγματοληψίας ). Ερευνητική ομάδα μελέτης: Δρ. Σταμάτης Ζόγκαρης (Βιολόγος-Γεωγράφος με εξειδίκευση στην Ιχθυολογία), Δρ. Γιώργος Χατζηνικολάου Περιβαλλοντολόγος-Βιολόγος (με εξειδίκευση στην Ποταμολογία) ο Θεοχάρης Βαβαλίδης (Βιολόγος- Ιχθυολόγος). Στην εκπόνηση της δειγματοληψίας της μελέτης συμμετείχε ο Δρ. Maarten Vanhove (Βιολόγος-Ιχθυολόγος). 5

6 Σκοπός της μελέτης Στο πλαίσιο διαδικασίας χωροθέτησης και εξέτασης επιπτώσεων για την υδροδότηση της πόλης του Αιγίου μέσω του έργου «Αξιοποίηση επιφανειακών νερών από τον ποταμό Σελινούντα» προκύπτει η ανάγκη εξέτασης ειδικευμένων επιπτώσεων. Ως τέτοιες εννοούνται οι επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα. Για λεπτομέρειες σχετικά με την σκοπιμότητα/αποτελεσματικότητα της επιλογής ως λύσης ύδρευσης του Αιγίου παραπέμπουμε στην Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σsigma, 2012). Την παρούσα ιχθυολογική μελέτη πρότεινε η ΔΕΥΑ Αιγίου μετά από γνωμοδότηση της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού Δυτικής Ελλάδας (Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου) 1. Η παρούσα μελέτη αναλαμβάνει τις παρακάτω υποχρεώσεις: Εργασία πεδίου και βιβλιογραφική ανασκόπηση όσον αφορά την βιοποικιλότητα και την αφθονία της ιχθυοπανίδας σε ρέματα/υγροτόπους της περιοχής μελέτης. Παράθεση δεδομένων και αξιολόγηση της ευαισθησίας των ειδών στις προβλεπόμενες υδρολογικές και υδρομορφολογικές αλλαγές του έργου. Στατιστική ανάλυση και ερμηνεία των επιπτώσεων που θα τροφοδοτήσει προτάσεις διαχείρισης που θα υποστηρίξουν την διατήρηση της ακεραιότητας της ιχθυοπανίδας στο μέγιστο επιτεύξιμο βαθμό στην περιοχή μελέτης. Η μελέτη δεν εξετάζει ή υπολογίζει την «οικολογική παροχή» του ποταμού ή άλλα σημαντικά ζητήματα διαχείρισης του υδατικού καθεστώτος που 1 Έγγραφο «Επιστροφή φακέλου το έργου αξιοποίηση επιφανειακών νερών από τον ποταμό Σελινούντα». Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού Δυτικής Ελλάδας Α.Π. 1449/ /07/2012, Πάτρα. 6

7 επηρεάζουν την ιχθυοπανίδα ή αλλες βιοκοινότητες του ποτάμιου διαδρόμου. Επίσης η μελέτη δεν εξετάζει τις συσσωρευτικές ή άλλες επιδράσεις ή την συνολική επιβάρυνση που μπορεί να έχει το εν λόγο έργο στον ποταμό. Ωστόσο οι μελέτη αξιολογεί τις πιθανές επιπτώσεις, εντοπίζει τα προβλήματα που επιβαρύνουν τον ποταμό Σελινούντα, και προτείνει τρόπους διατήρησης και παρακολούθησης της ιχθυοπανίδας μετά την κατασκευή του προτεινόμενου έργου. Μέθοδος Πριν από την έναρξη των δειγματοληψιών έγινε συγκέντρωση των διαθέσιμων υδρολογικών,φυσικοχημικών, βιολογικών, αλιευτικών και άλλων δεδομένων που αφορούν την περιοχή έρευνας καθώς και σχετικά ζητήματα εκτίμησης επιπτώσεων στην ιχθυοπανίδα (βλ. βιβλιογραφία). Η δειγματοληψία πεδίου διεξάχθηκε στις 11/02/2013 και εκεί πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε έξι σταθμούς στον Ποταμό Σελινούντα. Εδώ επιχειρούμε με την πληροφορία που υπάρχει διαθέσιμη καθώς και τις πρόσφατες αυτοψίες και οπτικές μεθόδους αξιολόγησης να αξιολογήσουμε την ακριβή κατάσταση των υδάτινων σωμάτων και να προσδιοριστούν τα συγκεκριμένα αίτια για αυτήν. Κριτήρια για αυτήν την αξιολόγηση αποτελούν στοιχεία που συλλέχθηκαν κατά τις δειγματοληψίες: Ποιότητα υδάτων και φυσικο-χημικά χαρακτηριστικά Ενδείξεις απο τα βιολογικά ποιητικά στοιχεία Υδρολογία (π.χ. μέτρηση παροχής) Δείκτης κατάστασης παρόχθιας ζώνης (QBR) Κατά την εργασία της επισκόπησης των θέσεων προτεινόμενων υδάτινων σωμάτων συλλέχθηκαν τα παραπάνω στοιχεία και εφαρμόστηκε ο δείκτης QBR (Qualitat del Bosc de Ribera) (Munné et al. 2003) για την αναγνώριση της κατάστασης των υδρομορφολογικών χαρακτηριστικών. Κατά το έργο αυτό 7

8 παράλληλα με την εφαρμογή της μεθόδου QBR στο πεδίο, συλλέχθηκαν στην ίδια παρόχθια έκταση μήκους 100 μέτρων και στοιχεία χλωρίδας και άλλων βιολογικών στοιχείων ποιότητας του ποταμού με οπτικές μεθόδους (βλ. Ζόγκαρης et al. 2010). Ο δείκτης QBR έχει δημιουργηθεί για χρήση σε παρόχθια περιβάλλοντα μεσογειακών ποταμών και είναι πρακτικός και αποτελεσματικός για την άμεση οπτική αξιολόγηση της κατάστασης της παρόχθιας ζώνης και της κατάστασης βασικών υδρομορφολογικών χαρακτηριστικών του ποτάμιου διαύλου. Έχει αποδειχθεί σε ποταμούς της Ελλάδας ότι η αξιολόγηση του δείκτη συμβαδίζει με την συνολική αξιολόγηση βάσει άλλων δεικτών στα πλαίσια εφαρμογής της ΟΠΥ 2000/60 (Chatzinikolaou et al. 2011). Σχήμα 1. Σχηματική τομή ποτάμιου διαδρόμου που δείχνει την ευρύτερη παρόχθια ζώνη καθώς και την πιο συγκεκριμένη «ζώνη παρόχθιου δάσους» που έχει την έναρξη της συνήθως στο ανώτερο τοπογραφικο όριο της ενεργούς κοίτης (πράσινη γραμμή). Η ποτάμια κοίτη (το σύνολο του ενεργού διαύλου του ποταμού) διερείται εδώ σε δύο τμήματα: Ο «υγρός διαύλος» και ο «ενεργός δίαυλος». Δειγματοληπτικά εργαλεία Οι ιχθυολογικές δειγματοληψίες έγιναν με χρήση ηλεκτρικού ρεύματος (ηλεκτραλιεία), που αποτελεί την πλέον διαδεδομένη και τυποποιημένη τεχνική σύλληψης ψαριών σε ποτάμια (FAME 2005). Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που άλλες τεχνικές μπορεί να αποβούν αναποτελεσματικές, εξαιτίας της μορφολογίας του ποταμού, η χρήση ηλεκτραλιείας μπορεί να δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα σε διάφορα αβαθή ύδατα γλυκών νερών (με 8

9 ηλεκτρικές αγωγιμότητας από 20 έως 1000 μs). Έντονες ροές, βραχώδεις όχθες, ρίζες δέντρων, καθώς και άλλα εμπόδια, στοιχεία που χαρακτηρίζουν και ένα μεγάλο μέρος του συστήματος του ποταμού Σελινούντα, καθιστούν τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων επιστημονικής δειγματοληψίας ψαριών αρκετά δύσκολη και πολύπλοκη. Συνεπώς, σε έργα αναγνώρισης-τεκμηρίωσης της κατάστασης της ιχθυοπανίδάς καθώς και για την επιστημονική παρακολούθηση, η τεχνική της ηλεκτραλιείας είναι αποτελεσματική και δίνει υψηλό ποσοστό συνέπειας στην προσέγγιση της ιχθυολογικής έρευνας. Η τεχνική της ηλεκτραλιείας στηρίζεται σε χαρακτηριστικές φυσιολογικές αντιδράσεις των ψαριών σε πεδίο ηλεκτρικού ρεύματος. Το πεδίο δημιουργείται από ειδικές συσκευές ηλεκτραλιείας που παράγουν ρεύμα υψηλής τάσης (συνεχές ή εναλλασσόμενο), η λειτουργία των οποίων έγκειται στη δημιουργία κυκλώματος μεταξύ δύο στελεχών που βρίσκονται ταυτόχρονα μέσα στο νερό, την κάθοδο και την άνοδο. Η κάθοδος αποτελείται από ένα μεταλλικό στοιχείο που βρίσκεται πάντοτε βυθισμένο μέσα στο νερό και απλά χρησιμεύει για να κλείσει το κύκλωμα. Η άνοδος είναι ουσιαστικά μία μακριά ράβδος (κυκλικό στεφάνη) με μεταλλικό τμήμα μέσα από την οποία διέρχεται το ρεύμα και την οποία χειρίζεται ενεργά ο χειριστής της συσκευής. Όταν το κύκλωμα του ρεύματος κλείσει τότε δημιουργούνται διαδοχικές ζώνες προσέλκυσης και νάρκωσης (όπου το ψάρι αναισθητοποιείται από το ρεύμα για λίγα δευτερόλεπτα έως μερικά λεπτά (ανάλογα με την ισχύ και τη διάρκεια της ηλεκτρικής εκκένωσης). Σχήμα 2. Εξοπλισμός ηλεκτραλιείας με φορητή συσκευή. Στο σημείο 12 φαίνεται η ράβδος με την άνοδο (σημείο 14) ενώ πίσω από την συσκευή κρέμεται η κάθοδος (σημείο26). Σκαρίφημα από το blog anticipatethis. 9

10 Κεφάλαιο 2 Αποτελέσματα Ιχθυολογικής Έρευνας Δειγματοληψίες Παρακάτω στους πίνακες και στα γραφήμματα δίδονται στοιχεία απο την ανάλυση των οπτικών μεθόδων αξιολόγησης κατά τις αυτοψίες και τα αποτελέσματα της ιχθυολογικής δειγματοψίας σε έξι σταθμούς του ποτάμιου συστήματος. Στις λεζάντες αναφέρεται λεπτομερώς και οι ερμηνεία αυτών των αποτελεσμάτων. Πίνακας 1. Σταθμοί δειγματοληψίας ιχθυοπανίδας (βλ. Χάρτη Σχήμα 3) Σταθμός Κωδικός Σταθμού Περιγραφή θέσης X Y Χαρακτηριστικά Σταθμού 1 Sel1 200 m. κατάντη αναβαθμού και προτεινόμενου σημείου υδροληψίας έργου Πλησίων λατομείου κοίτης (χαλικοληψίες); Φυσική ροή αναβαθμός ανάντη.διακλαδιζόμενη κοίτη. 2 Sel2 Γέφυρα Αγ. Ιώαννη Χαράδρα στην απόληξη διακλαδιζόμενης κοίτης 3 Sel3 Γέφυρα Σελινούντα Πολύ υποβαθμισμένα υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά, αναχώματα, αναβαθμίδες εντός κοίτης, ξήρανση κοίτης από απολήψεις νερού κατά το θέρος. 4 Sel4 Κατάντη Γέφυρας Σιδηροδρομικής γραμμής Βαλιμίτικα χλμ. ανάντη στομίου εκβολής. Ευθυγραμμισμένη κοίτη, μοναδικό εμπόδιο μόλις ανάντη (αναβαθμός στην γέφυρα σιδηροδρόμου). 5 Sel5 Στόμιο Εκβολής Φυσική σχηματισμοί εκβολής σε κατάσταση πλημμύρας. 6 Sel6 300 μ. νότια από Στόμιο Εκβολής σε παράκτιο εκβολή μικρού αποστραγγιστικού τάφρου στο Δέλτα του Σελινούντα Μικρή παράκτια εκβολή μικρού αποστραγγιστικού τάφρου με ελόφυτα και αποστραγγιστικούς διαύλους (περιοδικής ροής, ξήρανση κατά το θέρος). 10

11 Σχήμα 3. Οι έξι τοποθεσίες δειγματοληψιών ιχθυοπανίδας με την χρήση της ηλεκτραλιείας στον Σελινούντα. Το προτεινόμενο έργο υδροληψίας προορίζεται να έχει την υδροληψία του στο 200 μ. ανάντη από το σημείο 1. (ΓΣΠ από Google Earth). Πίνακας 3. Αποτελέσματα εφαρμογής του δείκτη ενδιαιτημάτων ποτάμιου διαδρόμου QBR. Η άθροιση τεσσάρων μετρικών δίνει το δείκτη. Μόνο ο Σταθμός 2 (Γέφυρα Αγ. Ιώαννη μέσα στην Χαράδρα της Κοιλάδας Μονής Ταξιαρχών) αξιολογείται σε καλή κατάσταση. Σταθμός Παρόχθια κάλυψη Δομή κάλυψης Ποιότητα κάλυψης Αλλοίωση κοίτης Συνολικό QBR Ποιότητα παρόχθιας βλάστησης Ελλιπής Καλή Ελλιπής Κακή Κακή Κακή 11

12 Αβιοτικά χαρακτηριστικά ενδιαιτημάτων Σχήμα 4. Διακύμανση πλάτους της ποτάμιας κοίτης (Βλ. Σχήμα 1 για τον χωρικό ορισμό τμημάτων της ποτάμιας κοίτης). Υπήρξε σημαντική διακύμανση σε σχέση με την υδρομορφολογίατης συγκεκριμένης θέσεις δειγματοληψίας. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Σταθμοί Ιλύς Άμμος Χαλίκια Βότσαλα Κροκάλες Πέτρες Βράχος Σχήμα 5. Διακύμανση του υποστρώματος του πυθμένα σε κάθε θέση δειγματοληψίας. Ξεχωρίζουν οι σταθμοί 1 και 2 με χονδρόκοκκο υλικό που βρίσκονται μέσα στην στενή κοιλάδα. Ο σταθμός 6 έχει την μεγαλύτερη απόκλιση, αποτελούμενος με σχετικά λεπτόκοκκο υλικό, από του υπόλοιπους επειδή είναι σε υγροτοπικό περιβάλλον στο Δελτα. 14 Θερμοκρασία νερού ( ο C) Σταθμοί Σχήμα 6. Θερμοκρασίες υδάτων κατά τις δειγματοληψίες στου έξι σταθμούς. 12

13 Απορροή (10 6 m 3 ) ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΪ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ Σχήμα 7. Μέσες μηνιαίες τιμές απορροής του ποταμού Σελινούντα σε εκατομμύρια m 3. Το γράφημα αναφέρεται στη συμπεριφορά του ποταμού κατά το διάστημα Οι μετρήσεις έγιναν κοντά στην Μονή Ταξιαρχών. (Σχήμα από Ρηγόπουλος, 2009) Σύμφωνα με τα δεδομένα που εμφανίζει στην εργασία του ο Ρηγόπουλος (2009), που συλλέχθηκαν κατά την περίοδο 9/1961-8/1968, Η μέση ετήσια απορροή του Σελινούντα είναι 229, m 3. Στο πλαίσιο της υφιστάμενης μελέτης, μετρήσεις παροχής έγιναν σε 2 σταθμούς: στον πρώτο από ανάντη (Σταθμός 1) και στις εκβολές του Σελινούντα (Σταθμός 5). Οι παροχές που μετρήθηκαν ήταν αντίστοιχα 0,19878 και 0,482 m 3 /s ή αλλιώς με όρους μηνιαίας παροχής -αν υποτεθεί πως αυτή ήταν αντιπροσωπευτική για τον μήνα Φεβρουάριο- 0,515 και 1,249 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Από τις μετρήσεις προκύπτει πως η επιφανειακή απορροή του Φεβρουαρίου στο σημείο όπου πρόκειται να πραγματοποιηθεί το έργο αντιστοιχεί στο 41,24% της συνολικής επιφανειακής απορροής του ποταμού (εκβολές). Από τη σύγκριση των μετρήσεων της υφιστάμενης μελέτης με τα βιβλιογραφικά δεδομένα (Πίνακας 3) προκύπτει πως είτε η περίοδος των υφιστάμενων μετρήσεων έγινε σε ξηρή περίοδο (πράγμα που δεν ισχύει), είτε οι παροχές του ποταμού έχουν μειωθεί κατά πολύ 13

14 (τουλάχιστον 1:28). Αυτό μπορεί να οφείλεται τόσο σε φυσικούς (μείωση βροχοπτώσεων), όσο και σε ανθρωπογενείς παράγοντες (αύξηση πρόχειρων υδροληψιών "δέσεων", γεωτρήσεων, αλλαγές στη βλάστηση της λεκάνης απορροής). Πίνακας 3. Μέση μηνιαία απορροή του ποταμού Σελινούντα σε εκατ. κυβικά, από δεδομένα απορροής της περιόδου 9/1961-8/1968. Πίνακας από Ρηγόπουλους (2009). ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΪ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ 10,15 27,85 45,99 43,28 35,00 26,79 19,57 12,10 4,31 1,28 0,89 2,14 14

15 Ιχθυοπανίδα Σχήμα 8. Ποσοστιαία σύνθεση πληθυσμών ψαριών ανά θέση δειγματοληψίας. Τυποχαρακτηριστικά είδη είναι το Barbus στα «ταχύροα ημιορεινά τμήματα» ενώ κοντά στην θάλασσα σημαντικά είναι τα κεφαλοπουλα (Liza ramada, Mugil cephalus). Διακρίνεται καθαρά κάποιο είδος ζώνωσης, όμως δεν είναι βέβαιο ότι το Barbus peloponnesius απουσιάζει από τα κάτω τμήματα επειδή προτιμά μόνο τα ημιορεινά μέρη. Συγκριτικά με άλλους ποταμούς της Ελλάδας, το περισσότερο πιθανό είναι η απουσία του Barbus να αντανακλά σοβαρή υποβάθμιση των θέσεων 3 και 4. Ομοιότητα Σταθμοί Σχήμα 9. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ποσοτικών ιχθυολογικών δεδομένων από τις δειγματοληψίες θέσεων με βάση τη σύνθεση των συναθροίσεων (είδη, στρεμματική πυκνότητα - μέθοδος «ιεραρχικής ομαδοποίησης» Bray Curtis). Στο επίπεδο ομοιότητας 30% οι συναθροίσεις χωρίζονται σε δύο μεγάλες ομάδες: α) στα ημιορεινά και πεδινά και β) στα εκβολικά τμήματα. Ο σταθμός 3 ξεχωρίζει από του υπόλοιπους ημιορεινούς/πεδινούς σταθμούς διότι βρέθηκε μόνο ένα είδος ψαριού, το Squalius peloponnensis, καθώς η θέση ήταν πολύ υποβαθμισμένη.. 15

16 i ii iii iv v vi Σχήμα 10. Προβολές ταξιθέτησης (NMDS) της σύνθεσης των δειγμάτων (στρεμματική αφθονία ειδών) από τα δείγματα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο της υφιστάμενης μελέτης (Φεβρουάριος 2013) Για κάθε είδος, το μέγεθος του κύκλου καθορίζεται από την κατηγοριοποίηση των στρεμματικών πυκνοτήτων (ατομα/1000m2) σε τέσσερις κλάσεις αφθονίας. Στο (i) παρουσιάζεται η ταξιθέτηση των δειγμάτων -δηλαδή, ο τρόπος που απεικονίζονται οι συναθροίσεις των ψαριών- από τις 6 θέσεις δειγματοληψίας. Στο (ii) παρουσιάζεται η ταξιθέτηση μαζί με τις αφθονίες των δειγμάτων σε χέλια. Στο (iii) παρουσιάζονται οι αφθονίες των δειγμάτων σε οταμοκέφαλους Πελοποννήσου. Στο (iv) οι αφθονίες σε Πελοποννησιακές μπριάνες, στο (v) και (vi) οι αφθονίες σε κέφαλους και μαυράκια, αντίστοιχα. 16

17 Σχήμα 11. Αφθονία ειδών ανά σταθμό δειγματοληψίας στο πλαίσιο της υφιστάμενης μελέτης (Φεβρουάριος 2013). Η υψηλότερη αριθμοί και βιομάζα ψαριών κατά την χειμερινή περίοδο βρίσκεται στην εκβολή (θέσεις 4 και 5). Κατά την χειμερινή περίοδο με υψηλά πλημμυρικά νερά είναι συνήθως δύσκολη η σύλληψη μεγαλόσωμων ψαριών με τη συγκεκριμένη μέθοδο δειγματοληψίας. 17

18 Κεφάλαιο 3 Είδη ιχθυοπανίδας του Σελινούντα και η διατήρηση τους Η ιχθυοπανίδα και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του ποταμού Υφιστάμενη γνώση (βιβλιογραφική ανασκόπηση) Ο Σελινούντας ειναι ένας απο τους μεγαλύτερους ποταμούς της Βόρειας Πελοποννήσου με περιπου 300 km 2 εμβαδό λεκάνη απορροής και περίπου 46 χλμ μήκους του κύριου ρου του. Πριν την έρευνα μας η μοναδική πληροφορία για την ιχθυοπανίδα του έρχεται απο τις έρευνες του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ): - Οικονόμου Α.Ν. et al. (2000) - Economou, A.N. et al. (2007) Από τις παραπάνω ανασκοπήσεις αναφέρονται μόνο τέσσερα είδη ψαριών: Barbus peloponnesius, Squalius cf. peloponnensis, Anguilla anguilla και πιθανώς το Salaria fluviatilis (βλ. ποταμοσαλιάρα παρακάτω). Τα δύο τελευταία ειδη ειναι ευρύαλα, όμως το Salaria fluviatilis αναπαράγεται σε γλυκά νερά και ειναι εξαιρετικά ευαίσθητο σε αλλαγές στο υδρολογικό καθεστώς και στον δια μήκους κατακερματισμό του ποταμού. Βιογεωγραφικά ο Σελινούντας αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ποταμούς, σε μια διακριτή ομάδα ποταμών με σχετικά λίγα είδη ψαριών που εκβάλουν στις νότιες ακτές του Κορινθιακού. Οι περισσότεροι ποταμοί σε αυτή την ομάδα (από τον Βολιναίο κοντά στο Ρίο έως τον Ασωπό Κορινθίας) ένα έως δύο ψάρια γλυκού νερού και δύο έως τρία ευρύαλα είδη (Economou et al., 2007). 18

19 Η έρευνα μας επιβειβαιώνει οτι υπάρχουν σήμερα 5 είδη ψαριών στο σύστημα του ποταμού (τα τρία ειναι ευρύαλα). Δεν βρέθηκε απόδειξη για την παρουσία ενός είδους που είχε αναφερθεί κατά το παρελθών (Salaria fluviatils), όμως αυτό το είδος δεν είχε βρεθεί και σε παλαιότερες επισκοπήσεις του ΕΛΚΕΘΕ και η σημερινή του παρουσία αμφισβητείται (Οικονόμου et al. 2000). Ωστόσο διατηρούμε επιφυλάξεις σχετικά με την παρουσία τουλάχιστον άλλων τριών ευρύαλων ειδών 2. Παρακάτω αναφέρονται λεπτομέρειες για το καθεστώς διατήρησης όλων των ειδών που εντοπίσαμε ή δυνητικά μπορεί να υπάρχουν στο Ποταμό Σελινούντα. Καθεστώς διατήρησης ειδών ψαριών Χέλι Anguilla Anguilla Καθεστώς προστασίας και τρωτότητας : Το διαδεδομένο αυτό είδος κρίνετε Κρισίμως Κινδυνεύον (IUCN). Στην Ελλάδα η κατάσταση των πληθυσμών έχει δείξει σημαντική πτώση στην τάση τους. Στην περιοχή, η εύρεση χελιών δεν είχε ποτέ καταγραφή. Είναι φυσιολογικό να έχει σημαντική παρουσία το Χέλι σε μεγάλο μήκος του ποταμού. Σήμερα μετά από πολλά έργα ευθυγράμμισης, την κατασκευή γέφυρων και πολλών αναβαθμών η μετακίνηση των χελιών είναι πολύ δύσκολη. Στην περιοχή μελέτης το είδος υπάρχει σε όλο τον ποταμό αλλά σε πολύ χαμηλές πυκνότητες. Στην υφιστάμενη μελέτη, αποδείχτηκε με συλλήψεις στο πεδίο ότι εισέρχονται πολλά νεαρά χέλια κατά την μεταναστευτική άνοδο από την θάλασσα, όμως υπάρχουν πάρα πολλά εμπόδια στην μετακίνηση τους. Αναπαραγωγή: Αναπαράγεται στην Θάλασσα των Σαργασών, τα μικρά ανοδικά χέλια εισέρχονται σε ποταμούς κατά την χειμερινή και ανοιξιάτικη περίοδο (επιβεβαιώθηκε κατά την δειγματοληψία). Τα ενήλικα «καθάρια» που μεταναστεύουν προς την θάλασσα συνήθως κάνουν την μετανάστευση το 2 Τα ευρύαλα είδη είναι είδη θαλάσσιας προέλευσης που εισέρχονται και εποχικά εγκλιματίζονται σε συνθήκες γλυκών η υφάλμυρων υδάτων στα εσωτερικά νερά. 19

20 φθινόπωρο. Η διαμονή του χελιού εντός του ποταμού διαρκεί από 8 έως 15 χρόνια περίπου (τα θηλυκά άτομα διαμένουν μεγαλύτερο διάστημα και εισέρχονται πιο υψηλά μέσα στην λεκάνη απορροής συνήθως). Ποταμοκέφαλος Πελοποννήσου Squalius peloponnensis Καθεστώς προστασίας και τρωτότητας : Ενδημικό είδος της Ελλάδας με αδιευκρίνηστη μέχρι στιγμής χωρική κατανομή λόγο δυσκολίών στην ταξινόμηση του είδους (βλ. Economou et al., 2007). To είδος δεν προστατεύεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και δεν κατατάσσεται στα απειλούμενα της αξιολόγησης ΙUCN ή Κόκκινου Βιβλίου. Το είδος είναι ισχυρά μεταναστευτικό και αρκετά ανθεκτικό στη ρύπανση (είναι πιο ανθεκτικό στην ρύπανση ή στον ευτροφισμό από τον Β. peloponnesius), όχι όμως και στις υδρομορφολογικές αλλοιώσεις. Μπορεί να υπερβεί και χαμηλές υδατοπτώσεις κατά την αναπαραγωγική μετανάστευση. Στο πεδινό τμήμα γενικότερα βρέθηκαν λίγα άτομα και λίγες ηλικιακές κλάσεις αναδεικνύοντας ότι το είδος, παρότι πολύ ανθεκτικό, υποφέρει στο κάτω ρου του πόταμου λόγο έντονης ανθρωπογενούς υποβάθμισης. Αναπαραγωγή: Μάιο. Τα αυγά αποτίθενται σε περιοχές με τρεχούμενο νερό σε πέτρες ή χαλίκια, όπου προσκολλούνται ισχυρά. Το είδος ωριμάζει στον δεύτερο χρόνο. Πελοποννησιακή Μπριάνα Barbus peloponnesius Καθεστώς προστασίας και τρωτότητας : Αυτό το προστατευόμενο είδος είναι ενδημικό της Ελλάδας και έχει ευρεία κατανομή εντός της οικοπεριφέρειας του Ιονίου. Αναφέρεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, δεν κατατάσσεται ως απειλούμενο στην ΙUCN ή Κόκκινο Βιβλίο. Το είδος διεξάγει μεταναστεύσεις μικρού μήκους και έχει σημαντική ανθεκτικότητα ως προς της συνθήκες νερού. Δεν μπορεί όμως να υπερβεί εμπόδια ή να διαβιώσει σε πολύ ρυπασμένα νερά. Πιθανολογείται ότι η απουσία του από το Πεδινό Τμήμα του Σελινούντα είναι ένδειξη υποβάθμισης και θα πρέπει να απαντούσε εκεί κατά το παρελθόν (τα εμπόδια στην μετακίνηση και η ολική ξήρανση είναι πιθανότατα οι κύριοι λόγοι απουσία του). 20

21 Αναπαραγωγή: Μάιος-Ιούλιος. Το είδος ωριμάζει στον δεύτερο χρόνο (7-8 εκ. SL). Μαυράκι Liza ramada Καθεστώς προστασίας και τρωτότητας : Διαδεδομένο είδος που δεν απειλείται και δεν αναφέρεται σε καταλόγους προστευτόμενων ή απειλούμενων ειδών. To είδος δεν προστατεύεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και δεν κατατάσσεται στα απειλούμενα της αξιολόγησης ΙUCN ή Κόκκινου Βιβλίου. Αναπαραγωγή: Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αναπαράγεται στην θάλασσα κοντά στις ακτές, τα νεαρά άτομα εισέρχονται συχνά μέσα σε εκβολές και ζουν μεγάλη περίοδο μέσα στον κάτω ρου του ποταμού (ευρύαλο). Κέφαλος Mugil cephalus Καθεστώς προστασίας και τρωτότητας : Διαδεδομένο είδος που δεν απειλείται και δεν αναφέρεται σε καταλόγους προστατευόμενων ή απειλούμενων ειδών. To είδος δεν προστατεύεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και δεν κατατάσσεται στα απειλούμενα της αξιολόγησης ΙUCN ή Κόκκινου Βιβλίου. Αναπαραγωγή: Καλοκαίρι. Αναπαράγεται στην θάλασσα κοντά στις ακτές, τα νεαρά άτομα εισέρχονται συχνά μέσα σε εκβολές και ζουν μεγάλη περίοδο μέσα στον κάτω ρου του ποταμού (ευρύαλο). Άλλα είδη που ενδέχεται να εισέρχονται στον ποταμό (ή να υπήρχαν κατά το παρελθόν). Στην περιοχή δεν βρέθηκαν άλλα είδη αλλά πιθανότατα μπορούν να απαντούν ή να απαντούσαν κατά το παρελθόν τα εξής: - Λαυράκι Dicentrarchus labrax Πολύ πιθανόν να εισέρχεται αυτό το είδος εντός του στομίου του ποταμού για μεγάλο μέρος του έτους. Είναι διαδεδομένο και κοινό είδος αρπακτικού ευρύαλου ψαριού. To είδος δεν προστατεύεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και δεν κατατάσσεται στα απειλούμενα της αξιολόγησης ΙUCN ή Κόκκινου Βιβλίου. 21

22 Αναπαραγωγή: Άνοιξη / φθινόπωρο με πολλαπλές ωοαποθέσεις. Αναπαράγεται στην θάλασσα, εισέρχεται σε εσωτερικά νερά συχνά για να τραφεί με άλλα ψάρια. - Ζαμπαρόλα Aphanius fasciatus Το είδος υπάρχει στον υγροτοπο Αλυκής Αιγίου που πρακτικά περιλαμβάνεται στην ευρύτερη δελταική περιφέρεια του Σελινούντα. Δεν υπάρχουν σήμερα κατάλληλα ενδιαιτήματα για το είδος εντός της εκβολής ή του στομίου για αυτό το ευρύαλο είδος. Το είδος αυτό δεν διασπείρεται έυκολα και πιθανότητα να έχει εξαφανιστεί τοπικά απο τα έλη του κάτω ρου του ποταμού. Αναφέρεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, δεν κατατάσσεται ως απειλούμενο στην ΙUCN ή Κόκκινο Βιβλίο. Αναπαραγωγή: Απρίλιο-Σεπτέμβριο. - Ποταμοσαλιάρα Salaria fluviatilis. Αυτό το είδος έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι έχει αναφερεθεί σε πολύ λίγες λεκάνες απορροής στην Βόρειας Πελοποννήσου (ενώ υπάρχει στον Βουραικό και στον Μόρνο στην Βόρεια ακτή του Κορινθιακού δεν γνωρίζουμε αλλη τοποθεσία στην ευρύτερη περιοχή). Δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί η σημερινή παρουσία του είδους στον Σελινούντα επιδή η καταγραφή ειναι πολύ παλιά, αναφέρεται απο τον Στεφανίδη (Stephanidis, 1971). Είναι πολύ πιθανό ο Στεφανίδης να μην έχει κάνει λάθος στον προσδιορισμο και το είδος όντος να υπήρξε στην περιοχή (καθώς και στον Κράθη και Κριό ποταμό όπως αναφέρει στην δημοσίευση του). Ενώ το είδος δεν βρέθηκε ποτέ σε καμία λεκάνη εκτός του Βουραικού απο το ΕΛΚΕΘΕ (Οικονομου κ.α., 2000), δεν αποκλείεται να έχει εξαφανιστει ο τοπικός πληθυσμός λόγο της τρωτότητας του είδους σε αλλοιώσεις στην υδρομφορολογία και στο υδατικό καθεστώς 3. To είδος δεν προστατεύεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και δεν κατατάσσεται στα απειλούμενα της αξιολόγησης 3 Η καλύτερη περίοδο δειγματοληψίας για την ποταμοσαλιάρα ειναι κατά το θέρος. Προφανώς η έρευνα-δειγματοληψία μας δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχώμενο να υπάρχει ακόμη ένας πληθυσμός στον Σελινούντα. 22

23 ΙUCN ή Κόκκινου Βιβλίου. (Ωστόσο υπάρχει πρόβλημα με την ταξινόμηση του είδους διότι ως τώρα θεωρείτο ευρέως διαδεδομένο σε όλη την Μεσογειακή Λεκάνη ενώ σήμερα έχουν διευκρινιστεί νέοι εξελικτικά σημαντικοί πληθυσμοί). Αναπαραγωγή: Μάιο-Ιούλιο. Ωριμάζει στον πρώτο χρόνο ζωής (σε μέγεθος 3 έως 3.5 εκ. SL). Τα θηλυκά αποθέτουν ένα στρώμα αυγών κάτω από πέτρες ή μέσα σε σχισμές βράχων. Τα αρσενικά παραμένουν στην φωλιά παρέχονται φροντίδα και προστασία μέχρι την στιγμή εκκόλαψης. Οι λάρβες έχουν πλαγκτονική διαβίωση. Σχήμα 12. Η Ποταμοσαλιάρα Salaria fluviatilis. Είδος που πιθανότατα μπορεί να έχει εξαφανιστεί από τον Σελινούντα λόγο των ανθρωπογενών αλλοιώσεων ενδιαιτημάτων και υδατικού καθεστώτος κυρίως στον κάτω ρου του ποταμού. Ενδείξεις για την παρουσία του υπάρχουν μόνο πριν το Το είδος πιθανότατα επιβιώνει σε ένα-δύο ποταμούς στην Βόρεια Πελοπόννησο (Σχέδιο των Jiménez et al. 2002). Τονίζουμε ότι επειδή το εκβολικό σύστημα του Σελινούντα είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένο είναι πολύ πιθανό να υπήρξαν κατά το παρελθόν άλλα είδη ψαριών εδώ. Είδη όπως η ποταμοσαλιάρα (ή και άλλες σαλιάρες), αθερίνα, λαυράκι, καθώς και άλλα ευρύαλα ψάρια επηρεάζονται έντονα από τον κατακερματισμό της δια μήκους συνέχειας του ποταμού (π.χ. αναβαθμίδες-γέφυρες) και από την απώλεια συγκεκριμένων ενδιαιτημάτων (π.χ. θερινά καταφύγια). Τονίζουμε ότι ο αναβαθμός κοντά στην γέφυρα της Σιδηροδρομικής Γραμμής (σοβαρό ανυπέρβλητο εμπόδια για πολλά ψάρια) απέχει μόλις ένα χιλιόμετρο από το στόμιο της εκβολής. Αυτό σημαίνει ότι πολλά είδη που θα μπορούσαν να επιβιώσουν στον κάτω ρου του ποταμού σήμερα πρακτικά εκτοπίζονται ή θανατώνονται από την πιθανή αλμύρινση του κάτω ρου, ή/και την έλλειψη καταφυγίων με γλυκό νερό και την πολύ περιορισμένη έκταση παρόχθιων ελών. 23

24 Προφανώς η εκβολή αποτελεί έναν πολύ υποβαθμισμένο υγρότοπο και βεβαίως η ιχθυοπανίδα του ήταν πιο πλούσια κατά το παρελθόν. Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και ιχθυοπανίδα Ο ποταμός Σελινούντας είναι ένας κυρίως ορεινός/ημιορεινός ποταμός με πολύ στενό παράκτιο τμήμα. Τα πιο περιορισμένα και εκτεθειμένα στην ανθρωπογενή δράση, συνεπώς ευάλωτα περιβάλλοντα του βρίσκονται προς τις εκβολές και στα πολύ χαμηλά υψόμετρα. Η υψογραφική καμπύλη του ποταμού δείχνει πως ο ποταμός έχει μέγιστο υψόμετρο στα 2169 m και το ενδιάμεσο υψόμετρο είναι 893 m. Το πεδινό τμήμα του (κάτω από 50 μ.) υψόμετρο είναι εξαιρετικά περιορισμένο (βλ. Σχήμα 12). Σχήμα 13. Υψογραφική καμπύλη της λεκάνης απορροής του ποταμού Σελινούντα. 98% του ποταμού βρίσκεται σε ορεινά σημεία αν των 400 μ. υψόμετρο (Ρηγόπουλος, 2009). Μετά από προσεκτική εξέταση των αναγκών των ψαριών της τοπικής ιχθυοπανίδας αναγνωρίζουμε τις εξής σημαντικές ανάγκες σε υδατικό καθεστώς (βλ. Σχήμα 14): i. Σημαντική ροή κατά το διάστημα μετανάστευσης-καθόδου των ενήλικων χελιών ( Αύγουστος-Νοέμβριος). 24

25 ii. Επαφή του ποταμού με τη θάλασσα άνοιγμα προς τη θάλασσα του στόμιο- για την προσέλκυση και ελεύθερη ανοδική μετανάστευση νεαρών χελιών (Δεκέμβριος-Ιούνιος). iii. Αναπαραγωγική μετανάστευση κυπρινοειδών (Barbus & Squalius) και αναπαραγωγή τους (Μάρτιος-Ιούλιος) iv. Διαβίωση όλων των ειδών σε λιμνία, ή τμήματα με κατάλληλες συνθήκες υδάτων όταν η ροή και στάθμη μειώνονται (Ιούνιος- Νοέμβριος) Εξαιρετικά ευάλωτη χρονική περίοδος είναι η μακρόχρονη θερινή περίοδος που ορισμένες χρόνιες μπορεί να ενταθεί με φαινόμενα ξηρασίας. Οι εναπομείναντες ιχθυοπληθυσμοί κατά το θέρος απαιτούν σχετικά σταθερές στάθμες και συνθήκες. Στο πεδινό τμήμα, η έντονη διακύμανση της στάθμης εξαιτίας των ανεξέλεγκτων υδροληψιών για αρδευτικούς σκοπούς κατά το θέρος αυξάνει την θολερότητα αλλά και πιθανώς την θερμοκρασία των νερών, με αποτέλεσμα την μείωση επιπέδων διαλυμένου οξυγόνου. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο να παρατηρούνται μαζικές θανατώσεις ψαριών σε απομονωμένες ποταμολίμνες κατά το θέρος. Η ξήρανση σε μεγάλα τμήματα ποτάμιας κοίτης μπορεί να θανατώσει και σπάνια είδη που έχουν πολύ περιορισμένη κατανομή. 25

26 Σχήμα 14. Υδρογράφημα του Σελινούντα και προβολή τεσσάρων βασικών αναγκών σε καθεστώς ροής για την διαβίωση-αναπαραγωγή-μετανάστευση των τοπικών ειδών ψαριών της περιοχής. Συμπεράσματα Η παρούσα έρευνα πιστεύουμε έχει εντοπίσει όλα τα είδη ψαριών του γλυκού νερού του ποταμού Σελινούντα. Παρά το γεγονός ότι η εποχή της δειγματοληψίας κρίνεται ακατάλληλη για ολοκληρωμένη ποσοτική περιγραφή ιχθυοκοινοτήτων, η εμπειρία από τις άλλες λεκάνες απορροής καθώς και από την βιβλιογραφία επιβεβαιώνει ότι είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν υπάρχει άλλο είδος ψαριού αποκλειστικά στα γλυκά νερά του συστήματος. Από τα πέντε επιβεβαιωμένα είδη ψαριών της περιοχής δεν απειλείται κανένα με τοπική εξαφάνιση. Η πληθυσμοί Χελιού είναι τυπική των ποταμών της Δυτικής Ελλάδας (κατά το παρελθόν τα Χέλια είχαν πολύ πυκνούς πληθυσμούς και η κατανομή τους έφθανε αρκετά υψηλά τουλάχιστον ως τον μέσω ρου της ποτάμια διαδρομής). Το πεδινό τμήμα της περιοχής του Σελινούντα είναι πολύ υποβαθμισμένο και αυτό αντανακλάτε και στους πολύ μικρούς πληθυσμούς και στην πολύ χαμηλή πυκνότητα ψαριών. Απο τα είδη ψαριών που απαντούν στο ανώτερο ημιορεινό τμήμα του Σελινούντα -σημείο που θα γίνει το έργο- τα πιο σημαντικά από πλευράς διατήρησης της βιοποικιλότητας ειναι το Χέλι και η Πελοποννησιακή Μπριάνα. 26

27 Όμως υπάρχει σοβαρό ενδιαφέρον και για το τμήμα των εκβολών που δυστυχώς δεν έχουν ερευνηθεί αρκετά καλά, καθώς απουσιάζουν σημαντικές πληροφορίες για αυτό. Στην παρούσα εργασία καταδεικνύονται συγκεκριμένες ανάγκες της ιχθυοπανίδας σε νερό και υδατικό καθεστώς. Είναι προφανές ότι η σημερινή ανθρωποκεντρική και αναχρονιστική αντιμετώπιση της διαχείρισης υδάτων πρέπει να αλλάξει. Προφανώς απαιτείται κατά το σχεδιασμό διαχείρισης υδάτων να συνυπολογιστούν οι απαιτήσεις της ιχθυοπανίδας. 27

28 Κεφάλαιο 4 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και η ερμηνεία τους ως προς την ιχθυοπανίδα και τα ενδιαιτήματα της Γενικά Οι ποταμοί δεν προμηθεύουν νερό μόνο για υδρευτικούς, αρδευτικούς, βιομηχανικούς και ενεργειακούς σκοπούς, αλλά συντηρούν οικοσυστήματα, η διατήρηση των οποίων έχει κατοχυρωθεί μέσω της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας. Τα υδάτινα και παρόχθια οικοσυστήματα που δημιουργεί ένας ποτάμιος διάδρομος είναι εξαιρετικά ευαίσθητα ειδικά σε μεσογειακούς ποταμούς όπου παρατηρείται έντονη εποχική διακύμανση ροών (καθώς και έντονη διακύμανση ροών μεταξύ χρονιών). Οι Μεσογειακοί ποταμοί έχουν ειδικές ανάγκες όσον αφορά στη διαχείριση του υδατικού καθεστώτος. Το υδατικό καθεστώς περιγράφεται από πλήθος υδραυλικών και υδρολογικών παραμέτρων που επηρεάζει άμεσα την ζωή (τα βιολογικά στοιχεία ποιότητας) στον ποτάμιο διάδρομο. Είναι δύσκολο να καθοριστεί η ελάχιστη παροχή για τους Μεσογειακούς ποταμούς δηλαδή του ελάχιστου απαραίτητου υδατικού καθεστώτος που απαιτούν οι φυσικές βιοκοινότητες του ποταμού. Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες, ο καθορισμός ελάχιστον τιμών παροχής για τους ποταμούς είναι υποχρέωση βάση της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και ειδικά στις θεσμοθετημένες προστατευόμενες περιοχές συχνά διαβιούν είδη και οικότοποι που απαιτούν ή αναζητούν το νερό και τα παρόχθια ή ποτάμια υγροτοπικά περιβάλλοντα. Ακόμη και εκτός προστατευόμενων περιοχών, συχνά υπάρχουν είδη και βιοκοινότητες που έχουν εξαιρετική σημασία σε σχέση με το μικρό γραμμικό μέγεθος που καλύπτουν οι ποταμοί μέσα στο τοπίο (π.χ. σπάνιοι παρόχθιοι οικότοποι και υγρότοποι, προστατευόμενα ή/και απειλούμενα υδρόβια, παρυδάτια είδη). Τα ψάρια αποτελούν βιοτικά στοιχεία ποιότητας για την παρακολούθηση, αξιολόγηση και αναβάθμιση των 28

29 ποταμών, συνεπώς η ερευνητική ανάγκη για αυτά είναι σοβαρή. Δυστυχώς, στην Βόρεια Πελοπόννησο όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας υπάρχει ελάχιστη γνώση για τα ποτάμια οικοσυστήματα πριν υποβαθμιστούν από εγγειοβελτιωτικά έργα, αποξηράνσεις, κατακερματισμό ενδιαιτημάτων ή άλλες σοβαρές αλλαγές. Δεν γνωρίζουμε πόσο έχουν αλλάξει αυτοί οι ποταμοί. Σήμερα σε έναν υποβαθμισμένο ποταμό δύσκολα μπορεί κανείς να ανακτήσει «συνθήκες αναφοράς» για να καθορίσει τι απαιτείται για μια βιολογική/οικολογική αποκατάσταση. Παρότι οι ποταμοί τις Βόρειας Πελοποννήσου έχουν σχετικά λίγα είδη ψαριών, περιλαμβάνουν ενδημικά και απειλούμενα είδη. Παραπέρα υπάρχουν υποχρεώσεις προστασίας και διαχείρισης ολόκληρων οικοσυστημάτων που συντηρούν αυτά τα είδη ή τους μεταναστευτικούς διαδρόμους τους. Συγκεκριμένα, στην περιοχή μελέτης έχουμε μια μεγάλη προστατευόμενη περιοχή που περιλαμβάνει τμήμα της Κοιλάδας του Σελινούντα (ως την Γέφυρα του Αγ. Ιωάννη). Η ευρύτερη περιοχή έχει και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ορνιθοπανίδα ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας («GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα») και αυτό το τμήμα είναι εντός του χώρου του έργου υδροληψίας. Παραπέρα έχουμε σημαντικά και προστατευόμενα είδη ψαριών που υπάρχουν και εκτός της προστατευόμενης περιοχής. Συνεπώς χρειάζεται προσεκτική και λεπτομερής ανάπτυξη ενός στρατηγικού σχεδιασμού στην διαχείριση του ποταμού και ιδιαιτέρως για το πολύ περιορισμένο τμήμα στα χαμηλά υψόμετρα. Διαχείριση νερού Το νερό του Σελινούντα σύμφωνα με το ΦΕΚ 57 της έχει δεσμευθεί για τις ανάγκες του αρδευτικού οργανισμού Σελινούντα Αιγιαλείας. Το επιφανειακό νερό του ποταμού καθώς και οι γεωτρήσεις που λειτουργούν παράπλευρα του ποταμού και τροφοδοτούν ανοικτή διώρυγα μεταφοράς και διαμονής στο Δήμο Αιγιαλείας και στο Δ.Δ. Τέμενης, Βαλιμίτικα, Διγιελιώτικα, Κούλουρος, Σελινούντας και Ελίκης. Η αρδευόμενη έκταση εκτιμάται στα 15 29

30 χιλιάδες στρέμματα και απαιτούνται με το σημερινό τρόπο μεταφοράς (διώρυγα και άρδευση με κατάκλυση) περίπου 0, 75 m 3 /s. Αυτό το ποσό αντιστοιχεί στο σύνολο περίπου της θερινής παροχή του ποταμού. Οι ετήσιες ανάγκες για άρδευση στην περιοχή ανέρχονται σε 7, m 3 (μελέτη για την Δ.Ε.Υ.Α. Αιγίου) (Ρηγόπουλος, 2009). Σήμερα εκπονείται Σχέδιο Διαχείρισης υδατικών πόρων του Υδατικού Διαμερίσματος Βόρειας Πελοποννήσου που εξετάζει τις πολλαπλές επιπτώσεις και τα αναγκαία μέτρα αποκατάστασης στα πλαίσια εφαρμογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Γενικά προβλέπεται ότι θα υπάρχουν σημαντικές συγκρούσεις για τη χρήση του επιφανειακού νερού του Σελινούντα. Ένα από τα μεγάλα προβλήματα είναι η αξιολόγηση και προσεκτική εκτίμηση των αναγκών που έχει το ποτάμιο και παρόχθιο οικοσύστημα. Ως τώρα συγκεκριμένες απόψεις για την ιχθυοπανίδα δεν έχουν ποτέ δημοσιευθεί και οι οικολογικές απαιτήσεις σπάνια λαμβάνονται υπόψη. Σχήμα 15. Ο υπάρχουν αναβαθμός στο προτεινόμενο σημείο υδροληψίας. Στον Ποταμό Σελινούντα υπάρχουν πολλοί τέτοιοι αναβαθμοί ή στέψεις γεφυρών που προκαλούν σοβαρό πρόβλημα εμποδίων ελεύθερης μετακίνησης και μετανάστευσης ψαριών (Φωτο: Ρηγόπουλος 2009). Πιθανές αρνητικές επιπτώσεις του έργου Διαταραχή ή/και αλλοίωση ή/και απώλεια ενδιαιτημάτων: Ευρύτερη χωρική κλίμακα. Προκειμένου να μπορούμε να οργανώσουμε την ερμηνεία των επιμέρους πιθανών επιπτώσεων στην ιχθυοπανίδα μετά τη αυτοψία στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, ορίσαμε δύο βασικές ενιαίες γεωγραφικές-μορφολογικές 30

31 ενότητες του ποταμού. Έγινε οριοθέτηση δύο τμημάτων που περιγράφονται στο Σχήμα 16). Η περιοχή του έργου υδροληψίας-εγκαταστάσεων διυλιστηρίου βρίσκεται σε στενή κοιλάδα που δημιουργεί ο ποταμός όταν εξέρχεται από το Φαράγγι Σελινούντα 4. Ο ποταμός εντός της κοιλάδας έχει διακλαδιζόμενη μορφή (τύπου «braided river channel») και κείτεται σε πλατιά διευρυμένη κοίτη σε υψόμετρο από 200 έως 130 μέτρων για περίπου 4.6 χλμ. μήκους. Στη συνέχεια εισέρχεται σε χαράδρα κάτω από το χωριό Κάτω Μαυρίκι για μήκος περίπου 2 χλμ. Αυτή η συνολική περιοχή μήκους 6,6 χλμ του ποταμού την ονομάζουμε εδώ «Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών» διότι πρακτικά βρίσκεται εκτός από το στενό όριο του Φαραγγιού Σελινούντα και πριν το διακριτό πεδινό τμήμα (στον χάρτη παρακάτω τα δύο μέρη της Κοιλάδας το διακλαδιζόμενο τμήμα και το τμήμα της χαράδρας είναι χαρτογραφημένα σε διαφορετική χρωματική απόσταση). Περίπου 1 χλμ ανάντη της Εθνικής Οδού το ποτάμι εισέρχεται στο πεδινό τμήμα του (διακριτό ως «Πεδινό Τμήμα» στον χάρτη παρακάτω). Η πεδινή διαδρομή του ποταμού είναι μόλις 6,5 χλμ και διαρρέει αλλουβιακές αποθέσεις. Η εγκιβωτισμένη κοίτη με υψηλά κάθετα αναχώματα καταλήγει σε εκβολή στο δέλτα του ποταμού. Ελάχιστα έλη έχουν απομείνει λόγο σημαντικών έργων αποξήρανσης στην ευρύτερη περιοχή (που κάποτε πλημμύριζε τακτικά απο τις μεγάλες παροχές του ποταμού). Ωστόσο η εκβολή είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό σημείο για το ποτάμιο οικοσύστημα της δελταϊκής πεδιάδας. Για την εκβολή και την παράκτια ζώνη της θα δώσουμε ειδική αναφορά παρακάτω. 4 Ως Φαράγγι Σελινούντα ορίζεται η βαθειά χαράδρα μεταξύ των ορεινών όγκων Μπαρμπά (1613 μ.) και Κλωκού (1777 μ.). Έχει μήκος περίπου 8 χλμ. και είναι απροσπέλαστο χωρίς ανθρώπινες παρεμβάσεις. Η ονομασία «Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών» είναι αυθαίρετη και χρησιμοποιείται εδώ για να διακρίνει τον τμήμα μόλις κατάντη του μεγάλου Φαραγγιού από το στενό πεδινό τμήμα κατάντη της. 31

32 Σχήμα 16. Η περιοχή μελέτης οριοθετημένη σε δύο βασικά τμήματα: Η «Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών» (που έχει δύο διακριτά μέρη το διακλαδιζόμενο τμήμα και την χαράδρα) και το Πεδινό Τμήμα. Στον θεματικό χάρτη διαφαίνονται και τα σημεία δειγματοληψίας, στο σημείο 1 βρίσκεται ο χώρος του προτεινόμενου έργου Υδροληψίας-Κατακευής Διυλιστηρίου. Υφιστάμενη Κατάσταση Ποταμού Αρκετές λεπτομέρειες για την υφιστάμενη κατάσταση ως προς την διατήρηση της φυσικότητας του έχουν ήδη λεχθεί παραπάνω. Το υδάτινο σώμα έχει κριθεί από μελέτη του 2009 ως «ελλειπής» δηλαδή, πολύ υποβαθμισμένη (Χατζηνικολάου και Οικονόμου, 2009). Είναι προφανές και απο την συγκεκριμένη έρευνα οτι υπάρχουν σημαντικά προβλήματα κυρίως στο πεδινό τμήμα του ποταμού. Το άνω ρου του υδάτινου σώματος, «Η Κοιλάδα της Μονής Ταξιαρχών», είναι τελείως διαφορετικό γεωμορφολογικά από το Πεδινό Τμήμα. Το Πεδινό Τμήμα είναι υδρομορφολογικά και τοπογραφικά ξεχωριστό κομμάτι και έχει δεχθεί πολλές και έντοντες ανθρωπογενείς αλλαγές. Η σοβαρή μορφολογική και υδρολογική υποβάθμιση βρίσκεται κυρίως στο Πεδινό Τμήμα. Παρακάτω σκιαγραφούμε στοιχεία των ανθρωπογενών πιέσεων και προβλημάτων και αναφερόμαστε στις πιθανές επιπτώσεις από τις αλλαγές υδρολογικού καθεστώτος που μπορεί να επιφέρει ένα έργο υδροληψίας. 32

33 Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών (Περιοχή Έργου) Υφιστάμενη κατάσταση Το σημείο υδροληψίας βρίσκεται σε μικρό υφιστάμενο αναβαθμό στο κέντρο περίπου του μεγάλου διακλαδιζόμενου τμήματος του ποταμού που σχηματίζει τη χαρακτηριστική «Κοιλάδα» κάτω από το γνωστό Μοναστήρι (βλ. Σχήμα 14). Ακριβώς σε αυτό το σημείο υπάρχει μια εκτεταμένη έκταση χαλικοληψίας που έχει επιφέρει σημαντικές μορφολογικές αλλαγές στον ποταμό (αναβαθμίδες, αλλοίωση διάταξης υποστρώματος, υποβάθμιση ποτάμιων ενδιαιτημάτων, υποβάθμιση παρόχθιων δενδροσυστάδων κ.α.). Ανάντη του αναβαθμού, ο ποταμός βρίσκεται σε σχεδόν φυσική κατάσταση και εξέρχεται από το μεγαλοπρεπές φαράγγι του Σελινούντα. Σχεδόν όλη η έκταση του μήκους της ποταμού στην «Κοιλάδα της Μονής Ταξιαρχών» κατάντη της περιοχής χαλικοληψιών ως την γέφυρα Αγ. Ιωάννη, ενώ υπάγεται εντός περιοχής Natura, προφανώς έχει δεχθεί αρκετές μορφολογικές αλλοιώσεις (μικρά αναχώματα στην δεξιά πλευρά ποταμού, χαλικοληψίες, οδοποιία μέσα στην παρόχθια ζώνη). Έχει καταγραφεί εμφανής ρύπανση κοντά στην Μονή Ταξιαρχών από εργοστάσιο επεξεργασίας μαλλιού (Οικονόμου et al. 2000). Ωστόσο η κατάσταση του ποταμού σε αυτό το τμήμα ορίζεται ως «μέτρια». Λόγο αυτοοκαθαρισμού εντός της διακλαδιζόμενης κοίτης οι κατάσταση πιθανώς βελτιώνεται κατάντη και μέσα στην μικρή χαράδρα κάτω από το χωριού Κάτω Μαυρίκι. Στο σύνολο της Κοιλάδας Μονής Ταξιαρχών υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα σημαντικά εμπόδια στην μετανάστευση/μετακίνηση ψαριών (δύο από αυτά αφορούν και το σημείο του υφιστάμενου αναβαθμού στο προτεινόμενο σημείο υδροληψίας). Τα έργα αυτά είναι σημαντικό πρόβλημα για την μετακίνηση του χελιού (και προφανώς αν κατοικούσε στο σύστημα η Ποταμοσαλιάρα δεν θα μπορούσε να μεταναστεύσει ανοδικά). 33

34 Πιθανοί κίνδυνοι ή επιπτώσεις από το έργο στην ιχθυοπανίδα Το έργο είναι τοποθετημένο στο κέντρο περίπου της Κοιλάδας εντός ποταμού διακλαδιζόμενου τύπου και δεν θα αλλάξει σημαντικά κάποια ευαίσθητα ενδιαιτήματα για την ιχθυοπανίδα (Βλ. Σχήμα 17). Ανάλογα ενδιαιτήματα στην διακλαδιζόμενη κοίτη υπάρχουν για αρκετά χιλιόμετρα ανάντη και κατάντη του σημείου υδροληψίας και κατασκευής των προτεινόμενων εγκαταστάσεων διυλιστηρίου. Σχήμα 17. Το πάνω τμήμα της «Κοιλάδας Μονής Ταξιαρχών» του ποτάμιου διαδρόμου που εξέρχεται από το Φαράγγι Σελινούντα. Στην κάτοψη και στο ψευδο-προοπτικό αναγράφονται: Α: Θέση Υδροληψίας, Β: Θέση Εγκαταστάσεων Διυλιστηρίου. Στην κάτοψη (αριστερά) διαγράφεται και η κατά προσέγγιση διαδρομή του Αγωγού Μεταφοράς προς την κατεύθυνση Αιγίου. Στο ψευδο-προοπτικό βλέπουμε την κοιλάδα κατάντη και διακρίνεται στο βάθος ο Κορινθιακός Κόλπος. Εφόσον το έργο υδροληψίας θα λειτουργεί από Οκτώβριο έως Μάιο, την εποχή που ο ποταμός έχει σημαντική παροχή υδάτων, δεν προβλέπεται να αλλάξουν σημαντικά χαρακτηριστικά ενδιαιτημάτων από την απόληψη νερών στην Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών. Το έργο δεν πιστεύουμε ότι θα επηρεάσει τα ενδιαιτήματα των ψαριών κατά την περίοδο αργά φθινοπώρου έως αρχές άνοιξης (όταν ούτως ή άλλος οι παροχές του ποταμού είναι αυξημένες). Κρίσιμο για την ιχθυοπανίδα είναι το διάστημα της έναρξης άντλησης το φθινόπωρο και αργά την άνοιξη. Το φθινόπωρο, μετά τα πρωτοβρόχια όπου ο ποταμός ρέει με πλημμυρική παροχή και αυτό είναι σημαντικό φαινόμενο στη λειτουργία και θρεπτική αναζωογόνηση των μεσογειακών ποταμών (π.χ. Skoulikidis et al. 2005). Παραπέρα, την άνοιξη όταν τα δύο είδη κυρπινοειδών 34

35 της περιοχής αναπαράγονται, πρέπει να διατηρηθούν σταθερές συνθήκες στα πεδία εναπόθεσης αυγών για να επιβιώσουν τα ψάρια σε υψηλές πυκνότητες πληθυσμών. Προφανώς το θέρος δεν θα υπάρξει πρόβλημα διότι το έργο δεν θα λειτουργεί. Όμως πρέπει να τονιστεί εδώ ότι υπάρχουν ορισμένες χρονιές ξηρασίας όπου το έργο θα μπορεί να δημιουργήσεις σοβαρό πρόβλημα στην αναπαραγωγή των ψαριών αν η ροές είναι εξαιρετικά χαμηλές. (Αν έχει προβλεφθεί ότι θα υπάρξει ρύθμιση περιβαλλοντικής παροχής κατά το διάστημα τέτοιων επεισοδίων τότε πάλι δεν θα υπάρξει πρόβλημα). Παρομοίως ορισμένες χρόνιες μέσα στην παραλλακτικότητα των τιμών κατακρημνίσεων παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει έντονη βροχή το φθινόπωρο για παρατεταμένα διαστήματα. Εδώ, μπορούν να υπάρξουν μαζικές θανατώσεις ψαριών στα απομονωμένα καταφύγια τους, αν υπάρξει ολική ξήρανση του ποταμού λόγο έναρξης λειτουργίας του έργου. 35

36 Πεδινό Τμήμα Υφιστάμενη κατάσταση Ο ποταμός Σελινούντας γνωρίζουμε ότι παλαιότερα ήταν ποταμός διαρκούς ροής ως την θάλασσα (Οικονόμου et al. 2000) και αντίθετα με τους περισσότερους ποταμούς του βόρειας Πελοποννήσου έχει ένα αρκετά εκτεταμένο πεδινό τμήμα με αρκετές περιοχές με αμμώδη-λασπώδη υπόστρωμα, παρόχθια έλη και ένα εκτεταμένο ενεργό Δέλτα (πολλαπλά στόμια παρόχθια και παράκτια έλη). Η πεδινή περιοχή βεβαίως υπέφερε από σημαντικές πλημμύρες. Οι πλημμύρες αυτές όμως διεύρυναν την πλημμυρική πεδιάδα και δημιουργούσαν ποικιλόμορφους βιοτόπους για την ιχθυοπανίδα. Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω υπάρχουν άφθονες αποδείξεις ότι σχεδόν όλο το πεδινό τμήμα είναι πολύ υποβαθμισμένο. Μειώνεται εξαιρετικά η ροή υδάτων για μεγάλο μέρος του θέρος, αυξάνονται οι ρύποι και τα υδρομοφολογικά χαρακτηριστικά είναι έντονα αλλοιωμένα από ανθρωπογενείς επεμβάσεις (αναχώματα, τοιχία αντιστήριξης, ανυπαρξία παρόχθιου δάσους, οδοποιία στην παρόχθια ζώνη, επιχωματώσεις, αναβαθμοί εντός της κοίτης κ.ο.κ.). Μετρήθηκαν 14 σημεία όπου αναβαθμοί ή γέφυρες προκαλούν εμπόδια στην μετακίνηση και μετανάστευση των ψαριών. Αυτό και μόνο το πρόβλημα προκαλεί τον κατακερματισμό και σοβαρή αλλοίωση της ιχθυοκοινότητας. Πιθανοί κίνδυνοι ή επιπτώσεις από το έργο στην ιχθυοπανίδα Υπάρχει κίνδυνος ότι το έργο της υδροληψίας να επηρεάσει τα κατάντη τμήματα αργά την άνοιξη ή κατά το φθινόπωρο (με τον ίδιο τρόπο που αναφέρεται παραπάνω για την Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών). Αυτό είναι σοβαρό ρίσκο και θα πρέπει να ελεγχθεί προσεκτικά στα πλαίσια σχεδιασμού την παρακολούθησης επιπτώσεων. Ειδικά σε ορισμένες «χρονιές ξηρασίας» η διαχείριση της υδροληψίας θα πρέπει να προσαρμόζεται και στις «οικολογικές ανάγκες» σε υδατικό καθεστώς του κατάντη τμήματος ποταμού. 36

37 Εκβολή Η εκβολή ενώ αποτελεί τμήμα του πεδινού τμήματος απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή διότι η υδρομοφολογική κατάσταση εδώ είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένη και το σημείο του στομίου καθώς και η περιβάλλουσα ποτάμια και παράκτια ζώνη αποτελούν εξαιρετικά σημαντικό υγρότοπο και ξεχωριστό σύμπλεγμα φυσικών ενδιαιτημάτων για την ιχθυοπανίδα. Προφανώς πριν την ευθυγράμμιση και υποβάθμιση του ποταμού η περιοχή είχε περισσότερα είδη ψαριών και μεγαλύτερους πληθυσμού από αυτό που παρατηρήθηκε κατά τις φετινές δειγματοληψίες. (Δυστυχώς όμως λίγα γνωρίζουμε για την φυσικές βιολογικές συνθήκες αναφοράς ειδικά ως προς το ψάρι- πριν της σοβαρή υποβάθμιση της περιοχής). Υφιστάμενη κατάσταση Για σχεδόν όλο το ρου του ποταμού στο Πεδινό Τμήμα η κοίτη είναι ευθυγραμμισμένη με αναχώματα και πολλές αναβαθμίδες καθώς και γέφυρες. Η τελευταία γέφυρα και ο αναβαθμός της Σιδηροδρομικής Γραμμής είναι φράγμα στην μετακίνηση ευρύαλων ψαριών στα ανάντη μέρη του Πεδινού Τμήματος και βρίσκεται μόλις ένα χιλιόμετρο πριν το στόμιο του ποταμού. Αυτό είναι από τα σοβαρότερα εμπόδια που προκαλεί έντονη «δυσλειτουργία» των βιοκοινοτήτων του ποταμού. Όμως αυτό το πρόβλημα συνδυάζεται και έχει αθροιστικές επιπτώσεις και με υδροληψίες κατά τους θερινούς μήνες. Τους θερινούς μήνες η εκβολή «φράζει» λόγο της ταπείνωσης της ροής (βλ. Σχήμα 16). Δεν έχουν ποτέ διερευνηθεί τα προβλήματα που προκαλούνται στην βιοποικιλότητα από τα παραπάνω σοβαρά προβλήματα. Πιθανοί κίνδυνοι ή επιπτώσεις από το έργο στην ιχθυοπανίδα Γενικά σε αυτό το υποβαθμισμένο σημείο του ποταμού τα προβλήματα είναι πολλά και δεν γνωρίζουμε καλά τι επιπτώσεις έχουν προηγηθεί αλλοιώνοντας ανεπανόρθωτα τη δομή και λειτουργία του εκβολικού συστήματος. Υπάρχει 37

38 κίνδυνος και εδώ ότι το προτεινόμενο έργο της υδροληψίας θα επηρεάσει τα κατάντη τμήματα αργά την άνοιξη ή κατά το φθινόπωρο (με τον ίδιο τρόπο που αναφέρεται παραπάνω για την Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών). Προφανώς εδώ το ενδεχόμενο να ενταθούν οι επιπτώσεις λόγο υδρομοφολογικής υποβάθμισης και αλλοίωσης είναι σοβαρό. Ορισμένες «χρονιές ξηρασίας» η διαχείριση θα πρέπει να προσαρμόζεται στις «οικολογικές ανάγκες» σε υδατικό καθεστώς και της εκβολής. Παραπέρα είναι σημαντικό να δημιουργηθούν τεχνητοί «δίοδοι επικοινωνίας» στον αναβαθμό και στην γέφυρα της Σιδηροδρομικής Γραμμής που δημιουργεί το πρώτο και σημαντικότερο εμπόδιο στην μετακίνηση ευρύαλων ειδών ψαριών. Σχήμα 18. Παράδειγμα έντονης αλλαγής στο στόμιο του ποταμού λόγο της υψηλής ποσότητας απόληψης νερού κατά το θέρος. Αριστερά: Η κατάσταση της εκβολής στις όπου παρά την ταπείνωση του ποταμού και τη ξήρανση παρόχθιων και εκβολικών ελών υπάρχει ροή προς την θάλασσα (ανοιχτό στόμιο). Δεξιά: Ακριβώς η ίδια περιοχή στις όπου απομένουν μόνο λιμνάζοντα νερά μέσα στην κοίτη και ένας αυθαίρετος χωματόδρομος έχει φράξει το στόμιο του ποταμού (βέλος). Προφανώς η φυσιολογική κατάσταση του ποταμού είναι να υπάρχει ροή όλο το έτος προς την θάλασσα (Δορυφορικές εικόνες Google Earth). 38

39 Κύρια Συμπεράσματα - Προτάσεις Καταρχήν, τονίζουμε ότι οι παρατηρήσεις μας δείχνουν ότι είναι δυνατό το προτεινόμενο έργο να λειτουργήσει στην περίοδο υψηλής παροχής επιφανειακών υδάτων χωρίς να υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα. Υπάρχουν όμως σημαντικά ζητήματα σχεδιασμού και διαχείρισης παροχών νερού που πρέπει να εισέρθουν στην πρακτική της διαχείρισης του έργου για να διασφαλιστεί η αναβάθμιση του ποταμού και της κατάστασης της ιχθυοπανίδας. Παρακάτω, αναφερόμαστε στα κύρια συμπεράσματα και στις απορρέουσες προτάσεις σε δύο επίπεδα: Πρώτον στα ενδιαιτήματα των ψαριών στο σύνολο της ευρύτερης περιοχής, και δεύτερων στις συγκεκριμένες ανάγκες των ψαριών και πως μπορεί να ελεγχθεί η διατήρηση των φυσικών ιχθυοπληθυσμών με την λειτουργία του έργου. Το ποτάμιο-παρόχθιο-εκβολικό οικοσύστημα ενδιαιτήματα ψαριών Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η προστασία του ποταμού, κυρίως στο θέμα των «περιβαλλοντικών ροών» για όλον τον κάτω ρου του ποταμού, ειδικά όσον αφορά στις εκτιμούμενες απορροές και στις πραγματικές. Δηλαδή, υπάρχουν σημαντικότατες αποκλίσεις από τις απορροές που μετρήθηκαν κατά την περίοδο (Ρηγόπουλος, 2009) και στις μετρήσεις της υφιστάμενης μελέτης. Αν το σχεδιαζόμενο έργο δεν έχει προκύψει από σύγχρονες μετρήσεις παροχών, τότε θεωρείται βέβαιο πως τόσο οι επιπτώσεις του έργου, όσο και το ίδιο το σχεδιαζόμενο έργο θα έχουν εκτιμηθεί/σχεδιασθεί με σημαντικές αστοχίες. Συνεπώς το ζήτημα του υδατικού καθεστώτος του ποταμού απαιτεί εξειδικευμένο σχεδιασμό και παρακολούθηση. 39

40 Ο Σελινούντας στο πεδινό του τμήμα είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένος με πολύ ταπεινωμένο υδατικό καθεστώς κατά τους θερινούς μήνες (φαινόμενα περιοδικής ξήρανσης της κοίτης και όχθης, τεχνητή φραγή του στομίου του δέλτα, αποξήρανση δελταικών ελών, υποβαθμισμένη παρόχθια βλάστηση, εμπόδια μετακίνησης ψαριών από γέφυρες και αναβαθμίδες, αυξημένη ρύπανση, κ.α.). Με τις παραδοχές ότι α) το υδρολογικό καθεστώς πρέπει να αποκατασταθεί για να είναι είναι ανάλογο του φυσικού, και β) ο Σελινούντας αποτελεί ένα ενιαίο ποτάμιο-παρόχθιο-εκβολικό οικοσύστημα, προτείνεται να αναπτυχθεί μια ειδική μελέτη που να εξετάσει την εφαρμογή ελάχιστης παροχής νερού μεταβαλλόμενη ανά μήνα σε όλο τον κάτω ρου του ποταμού. Απαιτείται: α) υπολογισμός της περιβαλλοντικής/οικολογικής παροχής σε άμεση σχέση με τρία βασικά τμήματα του ποταμού (Κοιλάδα Μονής Ταξιαρχών, Πεδινό Τμήμα, Εκβολή). β) Εκτίμηση της στερεοπαροχής και σχεδίου διαχείρισης των φερτών υλών. γ) Εκτίμηση αλλαγών των ροών στο υπόστρωμα της ποτάμιας κοίτης και της βλάστησης (υδρόβια, παρόχθια) Ως προς το υδατικό καθεστώς είναι σημαντικό να υπολογίζονται οι ακόλουθες παράμετροι: ταχύτητα ροής και παροχή έκταση πλημμυρισμένης περιοχής, βάθος (ελάχιστο και μέγιστο) εποχικότητα φυσικών χαρακτηριστικών ροής (πλημμύρα, διαρκούς, περιοδική ροή) εποχή μέγιστης πλημμύρας ρυθμός ανύψωσης και πτώσης της στάθμης μέγεθος και συχνότητα πλημμυρών διάρκεια πλημμυρών διάρκεια ξηράς περιόδου παραλλακτικότητα τιμών εντός και μεταξύ ετών 40