LIFE07 ENV/GR/ SOIL SUSTAINABILITY (So.S.)

Transcript

1 LIFE07 ENV/GR/ SOIL SUSTAINABILITY (So.S.) Αειφορική διαχείριση εδάφους στην Yδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα με βάση την Ευρωπαϊκή Θεματική στρατηγική για το έδαφος Action N o 15 / Σχεδιασμός καινοτόμων λύσεων για τον έλεγχο της στεγανοποίησης σε μια υπό αστικοποίηση πιλοτική περιοχή Μελέτες περίπτωσης για τον περιορισμό της στεγανοποίησης σε υπό αστικοποίηση περιοχές (Ιανουάριος / 2012)

2 Πίνακας Περιεχομένων ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 EXECUTIVE SUMMARY Εισαγωγή Μελέτες Περίπτωσης (case studies) αναφορικά με σχολικό συγκρότημα Υφιστάμενη κατάσταση Διερευνηθείσες πρακτικές απομείωσης της στεγανοποίησης Σενάριο Σενάριο Σενάριο Σενάριο Σενάριο Σενάριο Συζήτηση των αποτελεσμάτων για το σχολικό κτήριο Μελέτες Περίπτωσης (case studies) αναφορικά με την ιδιωτική κατοικία Γενικά Υφιστάμενη κατάσταση Διερευνηθείσες πρακτικές απομείωσης της στεγανοποίησης Σενάριο Σενάριο Σενάριο Σενάριο Σενάριο Σενάριο Συζήτηση των αποτελεσμάτων για την ιδιωτική κατοικία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Συνεπεία των συμβατικών υποχρεώσεων της Εταιρείας ΥΕΤΟΣ Ο.Ε. αναφορικά με τη Δράση 15 «Σχεδιασμός καινοτόμων λύσεων για τον έλεγχο της στεγανοποίησης σε μια υπό αστικοποίηση πιλοτική περιοχή» η Ομάδα Μελέτης προχώρησε στη διενέργεια μελετών περίπτωσης (case studies) για τον περιορισμό της στεγανοποίησης σε υπό αστικοποίηση περιοχές. Στις μελέτες αυτές δόθηκε έμφαση στις αναγκαίες παρεμβάσεις που πρέπει να υλοποιηθούν α) σε ένα δημόσιο κτήριο (σχολείο) και β) στην κυρίαρχη χρήση γης της επέκτασης της Ν. Ραιδεστού: την ιδιωτική κατοικία. Οι μελέτες περίπτωσης εξετάζουν διάφορα σενάρια παρεμβάσεων βάσει οικονομοτεχνικών κριτηρίων. Αντικειμενικός τεχνικός στόχος ήταν η μείωση του συντελεστή απορροής κατά 20% σε σχέση με τις συνήθεις πρακτικές δόμησης ενώ, αντικειμενικός οικονομικός στόχος ήταν η διατήρηση του συνολικού κόστους σε χαμηλά επίπεδα. Για λόγους ομαλής υιοθέτησης μέτρων απομείωσης της στεγανοποίησης από το κοινό και τους αρμόδιους φορείς, η επίτευξη των στόχων έπρεπε να προέλθει μέσα από απλές τεχνικές, ευρέως διαθέσιμες και εύκολα συντηρήσιμες. Στο παρόν παραδοτέο εξετάστηκαν έξι (6) σενάρια που αφορούν παρεμβάσεις σε ένα ήδη υφιστάμενο σχολικό κτήριο (2 ο Δημοτικό Σχολείο Νέας Ραιδεστού) όπως επίσης και, έξι (6) σενάρια που αφορούν παρεμβάσεις σε μία τυπική ιδιωτική κατοικία. Αναφορικά με το σχολικό κτήριο, η Ομάδα Μελέτης, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, προτείνει την εγκατάσταση στον αύλειο χώρο ενός μεγάλου αριθμού δένδρων και θάμνων (κατηγορίας Δ4 και Θ3 όπως προβλέπει ο ΟΣΚ). Με την κατάλληλη αρχιτεκτονική διαμόρφωση ο συντελεστής απορροής δύναται να κατέλθει στο 37%. Η παρέμβαση αυτή διασφαλίζει την απαραίτητη επαφή των μαθητών με τη φύση μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Το κόστος των παρεμβάσεων θεωρείται αρκετά χαμηλό, ώστε η υλοποίηση να είναι ευχερώς υλοποιήσιμη. Για την ιδιωτική κατοικία, η Ομάδα Μελέτης καταδεικνύει το βέλτιστο τεχνοοικονομικά Σενάριο πλην όμως, θεωρώντας ύψιστης σημασίας τη συμμετοχή του πρασίνου στους χώρους της κατοικίας και τη συνεπακόλουθη επαφή ανθρώπου φύσης που συνήθως αποστερείται ο κάτοικος των πόλεων, προτείνει διαφορετικό Σενάριο το οποίο περιλαμβάνει την ευρεία συμμετοχή του πρασίνου (χλοοτάπητας, θάμνοι και δένδρα) στη ζωή των κατοίκων. Η υλοποίηση του προτεινόμενου Σεναρίου στην περιοχή της επέκτασης της Νέας Ραιδεστού αναμένεται να αποτελέσει το συγκριτικό πλεονέκτημα της έναντι άλλων οικισμών. 3

4 EXECUTIVE SUMMARY According to the requirements of Action 15, HYETOS interdisciplinary research team carried out various case studies for the mitigation of soil sealing in a future urban development area. In these case studies emphasis was given to the required interventions concerning a) a public building (school) and b) the major land use in the underdevelopment rural area of Nea Redestos: private residential property. The various case studies are carried out according to technical and ecoomic criteria. The technical objective was the 20% decrease of the runoff coefficient comparing to the common construction practices while, the economic objective was to keep the cost at a reasonable level. In order for the soil sealing mitigation measures to be adopted, the objectives should be fulfilled through simple techniques, widely available to the public and of low maintenance. In the present deliverable, a number of 6 Scenarios were examined for each of the two land use types (school and private residential property). Regarding the school building necessary interventions, the HYETOS interdisciplinary research team suggests the installation of numerous trees and shrubs (of the types defined in the official building guidelines for schools). With the proper landscape architecture techniques the runoff coefficient is expected to reach 37%, satisfying the technical objective. The installation of numerous plants provides the children with an opportunity to interact with nature inside the school environment. The cost of the suggested scenario is considered as low especially if compared to its expected benefits. For the private residential property the Scenario that fulfills the technical and economical objectives is designated. According to the research team s belief, the contribution of green space to the quality of urban life is of major importance and therefore suggests a different Scenario: one that includes the istallation of trees and shrubs in the property s space. The realization of the suggested Scenario is expected to promote the long lost relationship between residents and nature in modern cities. In addition to that the realization of suggested Scenario is expected to become the comparative advantage of Nea Redestos over other residential areas. 4

5 1. Εισαγωγή Στο πλαίσιο της Δράσης 15 του έργου «Life07 ENV/GR/ Soil Sustainability So.S» μέρος των συμβατικών υποχρεώσεων της εταιρείας ΥΕΤΟΣ Ο.Ε. αποτελεί η διενέργεια μελετών μικρής κλίμακας (case studies) με σκοπό την απομείωση της στεγανοποίησης α) σε δημόσια κτήρια (και δη ένα σχολικό συγκρότημα) αλλά και β) σε ιδιωτικές κατοικίες. Η Ομάδα Μελέτης διερευνώντας πληθώρα υλικών και πρακτικών απομείωσης της στεγανοποίησης του εδάφους κατέληξε πως, η χρήση εξεζητημένων λύσεων δύναται να αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα για την εφαρμογή τους. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός πως στην ελληνική αγορά δε διατίθενται ευχερώς τα απαραίτητα υλικά και συνεπώς, δεν υπάρχει διαδεδομένη τεχνογνωσία εφαρμογής των. Ως εκ τούτου, η χρήση εξεζητημένων λύσεων δύναται να αυξήσει σημαντικά το κόστος τους οδηγώντας στη μη υλοποίηση των πρακτικών απομείωσης της στεγανοποίησης του εδάφους. Επιπλέον, η Ομάδα Μελέτης θεωρεί πως, η εισαγωγή των φορέων λήψης απόφασης, αλλά και των πολιτών, στη φιλοσοφία της υλοποίησης τεχνικών προστασίας του εδάφους από τη στεγανοποίηση, επιβάλλεται να γίνει ακολουθώντας μία τακτική ήπιας προσαρμογής. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα επιθυμητό καθώς οι απλές και ευχερώς υλοποιήσιμες τεχνικές φαίνεται πως μπορούν να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό όπλο εναντίον της στεγανοποίησης. 5

6 2. Μελέτες Περίπτωσης (case studies) αναφορικά με σχολικό συγκρότημα 2.1. Υφιστάμενη κατάσταση Στα case studies που αφορούν ένα σχολικό συγκρότημα, το επίπεδο αναφοράς αποτέλεσε το ήδη υπάρχον 2 ο Δημοτικό Σχολείο Ν. Ραιδεστού. Το εν λόγω σχολικό συγκρότημα βρίσκεται εντός έκτασης m 2 και εκτείνεται σε ένα επίπεδο (άνευ ορόφων). Το κτήριο αποτελείται από κεραμοσκεπή επιφάνειας m 2, αύλειο χώρο και σύνδεση με το τοπικό οδικό δίκτυο από κοινή άσφαλτο m 2, επιφάνεια πρασίνου m 2 και χώρο αθλοπαιδιών (γήπεδο μπάσκετ) 475 m 2 (Σχήμα 1). Σχήμα 1: Δορυφορική απεικόνιση του 2 ου Δημοτικού Σχολείου Ν. Ραιδεστού. Σε κόκκινο πλαίσιο περικλείεται το τεμάχιο γης. Σε κυανό πλαίσιο περικλείεται η οδός σύνδεσης με το οδικό δίκτυο και ο αύλειος χώρος. Με ιώδες πλαίσιο επισημαίνεται το κυρίως σχολικό κτήριο και τέλος, με κίτρινο πλαίσιο ο χώρος αθλοπαιδιών (γήπεδο μπάσκετ) Βάσει των ανωτέρω χαρακτηριστικών του τεμαχίου γης, η Ομάδα Μελέτης υπολόγισε πως ο σταθμισμένος συντελεστής απορροής του ανέρχεται στο 47,29% (πίνακας 1). 6

7 Πίνακας 1: Υπολογισμός σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για την υφιστάμενη κατάσταση (ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιείται προς τα πάνω). Σταθμισμένος Ποσοστό Συντ. απορροής, C Έκταση συντελεστής έκτασης απορροής [1] [2] [3] [4]=[1] [3] Κοινή άσφαλτος 95% 1.665m 2 13,64% 12,96% Κεραμοσκεπή κτηρίου 95% m 2 9,05% 8,60% Χώρος αθλοπαιδιών 95% 475 m 2 3,89% 3,70% Εκτάσεις πρασίνου 30% m 2 73,41% 22,02% ΣΥΝΟΛΟ m 2 100,00% 48% 2.2. Διερευνηθείσες πρακτικές απομείωσης της στεγανοποίησης Στο πνεύμα της πρότασης ευχερώς υλοποιήσιμων πρακτικών για τη βελτίωση του συντελεστή απορροής της έκτασης στην οποία αναπτύσσονται οι υποδομές του 2 ου Δημοτικού Σχολείου Ν. Ραιδεστού, η Ομάδα Μελέτης μελέτησε οικονομοτεχνικά πρακτικές οι οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Πίνακας 2: Πρακτικές απομείωσης της στεγανοποίησης ανά χώρο παρέμβασης. Χώρος παρέμβασης Αύλειος χώρος και οδός σύνδεσης με οδικό δίκτυο Πρακτικές προς διερεύνηση 1) αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου από πορώδη άσφαλτο 2) αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου από κυβόλιθους 3) προσθήκη δένδρων & θάμνων στον αύλειο χώρο 1) μετατροπή της κεραμοσκεπής σε πράσινη οροφή Οροφή κτηρίου Εκτάσεις πρασίνου Χώρος αθλοπαιδιών 2) προσθήκη δεξαμενών συλλογής ομβρίων υδάτων 3) κατασκευή παρτεριών με θάμνους στην απόληξη των κατακόρυφων υδρορροών προσθήκη επιπλέον πρασίνου (δένδρων, θάμνων, χλοοτάπητα) στις υπάρχουσες εκτάσεις 1) αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου πορώδη άσφαλτο 2) αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου από ειδικό πορώδες καουτσούκ (συμβατού με τις προδιαγραφές του Οργανισμού Σχολικών Κτηρίων - ΟΣΚ) Συνολικά, διερευνήθηκαν έξι (6) σενάρια συνδυασμού των ανωτέρω πρακτικών. Για την επιλογή του βέλτιστου σεναρίου λήφθηκε υπόψη και το ενδεικτικό κόστος υλοποίησης του εκάστοτε σεναρίου. Λεπτομέρειες περί των σεναρίων παρουσιάζονται στις επόμενες ενότητες. 7

8 2.2.1 Σενάριο 1 Το συγκεκριμένο σενάριο πραγματεύεται ως παρεμβάσεις α) την αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου από πορώδη άσφαλτο στον αύλειο χώρο και την οδό σύνδεσης με το τοπικό οδικό δίκτυο και β) την εγκατάσταση δεξαμενών συλλογής ομβρίων στην απόληξη των κατακόρυφων υδρορροών. Αναφορικά με τη χρήση πορώδους ασφάλτου, όπως προέκυψε από βιβλιογραφική διερεύνηση (Dreelin, Fowler and Carroll, 2006) των τεχνικών χαρακτηριστικών της πορώδους ασφάλτου, με τη χρήση της, είναι εφικτή η εξάλειψη της απορροής για συνήθη συμβάντα καταιγίδας σε ποσοστά 90% κατά μέσο όρο (συντελεστής απορροής C 10% έναντι C 95% της τυπικής ασφάλτου). Πίνακας 3: Παρατηρημένοι συντελεστές απορροής σε συμβάντα βροχόπτωσης στην πόλη Athens της Georgia των ΗΠΑ (πηγή: Dreelin, Fowler and Carroll, 2006). Παρατηρημένος συντ. Ημερομηνία συμβάντος Ύψος βροχόπτωσης απορροής πορώδους ασφάλτου 26 Φεβ ,20mm 9% 1 Μαρ ,50mm 0% 6 Μαρ ,50mm 9% 14 Μαρ ,30mm 0% 15 Μαρ ,8mm 18% 17 Μαρ ,3mm 22% 19 Μαρ ,3mm 26% 26 Μαρ ,5mm 7% 5 Απρ ,8mm 2% Μέσος όρος : 10,3% ( 10%) Η σημαντική μείωση του συντελεστή απορροής που τεχνικά προσφέρει η πορώδης άσφαλτος έχει ως αντιστάθμισμά της το σημαντικά υψηλότερο κόστος διάστρωσης. Στον ελληνικό χώρο, η τιμή της πορώδους ασφάλτου είναι της τάξης των 45 /m 2 έναντι των 20 /m 2 της κοινής ασφάλτου. Αναφορικά με τις δεξαμενές συλλογής των απορρεόντων εκ της κεραμοσκεπής όμβριων υδάτων, πρέπει να αναφερθεί πως η εγκατάστασή τους, δεν επιφέρει άμεσα αποτελέσματα επί της στεγανοποίησης του εδάφους. Η έμμεση δράση τους επί του φαινομένου της στεγανοποίησης έγκειται α) στο γεγονός της μείωσης του όγκου των απορρεόντων υδάτων (μείωση συντελεστή απορροής) και β) στη μετέπειτα δυνατότητα χρήσης του συλλεχθέντος όγκου νερού για την άρδευση των χώρων πρασίνου (εμπλουτισμός του εδάφους με βρόχινο νερό). Ενώ τεχνικά η εγκατάσταση δεξαμενών συλλογής όμβριων υδάτων δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες τεχνικές δυσκολίες, απαιτείται η διερεύνηση της οικονομικής συνιστώσας της χρήσης τους. Η συνιστώσα αυτή προϋποθέτει την πρότερη διαστασιολόγησή τους. Η επιλογή διαστάσεων δεξαμενής είναι αντικείμενο σχεδιασμού που σχετίζεται με την επιλογή των συμβάντων βροχόπτωσης ο απορροϊκός όγκος των οποίων είναι επιθυμητό 8

9 να συγκρατείται στις δεξαμενές, μη συνεισφέροντας στην επιφανειακή απορροή. Είναι προφανές πως, η επιλογή συγκράτησης στις δεξαμενές όμβριων υδάτων από συμβάντα βροχόπτωσης μεγάλης περιόδου επαναφοράς θα επιφέρει την επιλογή δεξαμενών μεγάλων διαστάσεων, ανεβάζοντας κατακόρυφα το κόστος αγοράς και εγκατάστασής τους. Για το λόγο αυτό, η Ομάδα Μελέτης επέλεξε να βασίζει τη διαστασιολόγηση των δεξαμενών σε συμβάντα βροχόπτωσης διάρκειας 2 ωρών με περίοδο επαναφοράς Τ=2 έτη. Βάσει παλαιότερης υδρολογικής μελέτης στο Αεροδρόμιο Μακεδονία από τη μελετητική εταιρεία ΥΔΡΟΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ Ε.Ε. χρησιμοποιήθηκε η όμβρια καμπύλη: h = 3,33 0,352 t όπου t η διάρκεια βροχόπτωσης σε λεπτά και h το ύψος βροχόπτωσης σε mm. Η συγκεκριμένη όμβρια καμπύλη προέκυψε από δεδομένα της ΕΜΥ καταγεγραμμένα στο σταθμό του αεροδρομίου «Μακεδονία». Βάσει των παραμέτρων σχεδιασμού (t=120min και Τ=2έτη) το ύψος βροχόπτωσης που πρέπει να συλλεχθεί από τις δεξαμενές ανέρχεται σε 18mm. Συνεπώς, ο συνολικός όγκος νερού προς συλλογή από την κεραμοσκεπή ανέρχεται σε 1.105m 2 0,018m 0,95 = 18,90 m 3 20 m 3. Ο όγκος αυτός των 20 m 3 μπορεί να αποθηκευθεί σε τέσσερις (4) δεξαμενές των 5 m 3 με συνολικό εκτιμώμενο κόστος περί τα (600 έκαστη). Η Ομάδα Μελέτης, με γνώμονα την πρόταση αποτελεσματικών αλλά και οικονομικών λύσεων, εκτιμά πως, με κόστος χαμηλότερο του ανωτέρω δύνανται να προταθεί έτερη λύση η οποία θα επιφέρει τόσο άμεση διήθηση του όμβριων υδάτων εντός του εδάφους όσο και, αύξηση του ποσοστού πρασίνου. Η πρόταση της Ομάδας Μελέτης συνίσταται: στην κατασκευή αριθμού παρτεριών στην απόληξη έκαστης κατακόρυφης υδρορροής, την πλήρωσή τους με κατάλληλα διαστρωματωμένα αδρανή υλικά (σκύρα, άμμος) και επί αυτών φυτική γη ελαφράς μηχανικής σύστασης, την τοποθέτηση αριθμού θάμνων σε αυτά (θάμνοι τύπου Θ3 βάσει προδιαγραφών ΟΣΚ) και τέλος, τη χρήση διατάξεων καταστροφής ενέργειας αλλά και διασποράς των όμβριων υδάτων που εξέρχονται εκ των υδρορροών (όπως ενδεικτικά παρουσιάζεται στο σχήμα 2) 9

10 Σχήμα 2: Ενδεικτική διάταξη διήθησης όμβριων υδάτων που εξέρχονται από υδρορροή. Αρχικά, στην απόληξη της υδρορροής, οριζόντια πλάκα εκ σκυροδέματος επιφέρει την καταστροφή ενέργειας των όμβριων υδάτων. Στη συνέχεια, στρώση από βότσαλα διασφαλίζει τη διασπορά των υδάτων σε μεγαλύτερη επιφάνεια. Η πλήρης κατασκευή έκαστου παρτεριού (εκσκαφή διαστάσεων 1,5m 1,5m 1,0m, διάστρωση με αδρανή υλικά, αγορά και τοποθέτηση θάμνων) υπολογίζεται πως δεν υπερβαίνει τα 220. Λαμβάνοντας υπόψη ότι, ο αριθμός των υδρορροών του σχολικού κτηρίου ανέρχεται σε οκτώ (8) η Ομάδα Μελέτης εκτιμά πως, είναι εφικτή η πλήρης διήθηση των όμβριων υδάτων εντός του εδάφους με συνολικό κόστος (εξοικονόμηση 26% έναντι του κόστους τοποθέτησης δεξαμενών). Συνοπτικά, οι παρεμβάσεις του Σεναρίου 1, το κόστος τους και η επίδρασή τους στο συντελεστή απορροής παρουσιάζονται στον πίνακα 4. 10

11 Πίνακας 4: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για το Σενάριο 1 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω) Παρέμβαση Συντ. απορροής C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] Πορώδης άσφαλτος αύλειου χώρου 10% 45 /m m 2 13,64% ,36% Παρτέρια υδρορροών 0% παρτέρια Κεραμοσκεπή με υδρορροές που καταλήγουν σε παρτέρια Πορώδης άσφαλτος χώρου αθλοπαιδιών 0% ,05% % 45 /m m 2 3,89% ,39% Εκσκαφή προς απομάκρυνση κοινής ασφάλτου - 0,70 /m m 0,2m - 299,60 - Εκτάσεις πρασίνου 30% m 2 73,41% - 22,02% ΣΥΝΟΛΟ m 2 100,00% % Όπως προκύπτει από τον πίνακα 4, με τις παρεμβάσεις του Σεναρίου 1 επιτεύχθηκε μείωση του συντελεστή απορροής κατά 50% έναντι κόστους Το υψηλό αυτό κόστος διαμορφώνεται ως αποτέλεσμα της υψηλής τιμής της πορώδους ασφάλτου, σε συνδυασμό με το μέγεθος της παρέμβασης (2.140 m 2 ) Σενάριο 2 Το Σενάριο 2 πραγματεύεται τη συμβολή της εγκατάστασης εκτατικής πράσινης οροφής στο σχολικό κτήριο. Η πράσινη οροφή μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της έλλειψης χώρων πρασίνου στο αστικό περιβάλλον. Συμβάλλει στην ισοκατανομή των χώρων πρασίνου στο αστικό τοπίο, και εξισορροπεί τις ανισότητες στις επιβαρημένες αστικές περιοχές. Επιπλέον σχετίζεται με την ελαχιστοποίηση ορισμένων αρνητικών συνεπειών της στεγανοποίησης του εδάφους, συγκρατώντας ποσότητες βρόχινου νερού (50-90% αναλόγως των κατασκευαστικών της χαρακτηριστικών - Prokop, Jobstmann and Schönbauer, 2011) και μειώνοντας το φορτίο που δέχεται το αποχετευτικό σύστημα, μετριάζοντας το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, βελτιώνοντας την ποιότητα του αέρα φιλτράροντας αιωρούμενα σε αυτό σωματίδια, συμβάλλοντας στην παροχή οξυγόνου για τον άνθρωπο και τα ζωικά είδη κ.α. 11

12 Αναλόγως του πάχους του υποστρώματος ανάπτυξης των φυτών, και τη συντήρηση που απαιτεί, μία πράσινη οροφή μπορεί να χαρακτηριστεί ως εκτατική, ημιεντατική ή εντατική. Οι εντατικού τύπου πράσινες οροφές απαιτούν το μεγαλύτερο κόστος κατασκευής και συντήρησης. Σχήμα 3: Εγκατάσταση πράσινης στέγης σε παιδικό σταθμό της Ιταλίας (πηγή: Στο πλαίσιο της παρόντος Σεναρίου, η Ομάδα Μελέτης αποφάσισε να διερευνήσει τον οικονομικότερο εκ των τριών (3) τύπων πράσινης οροφής: τον εκτατικό τύπο. Κατόπιν βιβλιογραφικής αναζήτησης, τόσο στον ελληνικό όσο και στο διεθνή χώρο, το κόστος της εγκατάστασης εκτιμήθηκε σε /m 2. Στην ανάλυση της Ομάδας Μελέτης λήφθηκε ως τυπικό κόστος η τιμή των 95 /m 2. Επίσης, δεδομένου ότι η δυνατότητα συγκράτησης νερού εκτιμάται κατ ελάχιστον στο 50% (Prokop, Jobstmann and Schönbauer, 2011), στο παρόν Σενάριο ο συντελεστής απορροής μίας εκτατικού τύπου πράσινης οροφής λήφθηκε ίσος με C=50%. Συνοπτικά, η παρέμβαση του Σεναρίου 2, το κόστος της και η επίδρασή της στο συντελεστή απορροής παρουσιάζονται στον πίνακα 5. 12

13 Πίνακας 5: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για το Σενάριο 2 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντ. απορροής C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] Κοινή άσφαλτος αύλειου χώρου 95% m 2 13,64% - 12,96% Πράσινη οροφή 50% 95 / m m 2 9,05% ,53% Κοινή άσφαλτος χώρου αθλοπαιδιών Εκτάσεις πρασίνου άνευ χλοοτάπητα ΣΥΝΟΛΟ 95% m 2 3,89% - 3,70% 30% m 2 73,41% - 22,02% m 2 100,00% % Όπως προκύπτει από τον πίνακα 5, με την εγκατάσταση πράσινης οροφής επιτεύχθηκε μείωση του συντελεστή απορροής από το 48% στο 43% (μείωση 10%) έναντι κόστους Το υψηλό αυτό κόστος διαμορφώνεται ως αποτέλεσμα της υψηλής τιμής εγκατάστασης της πράσινης οροφής, σε συνδυασμό με το μέγεθος της παρέμβασης (1.105 m 2 ). Τα σημαντικά οικολογικά οφέλη της πράσινης οροφής δε δύνανται να αγνοηθούν λαμβάνοντας υπόψη μόνο το υψηλό κόστος που συνεπάγεται η συγκεκριμένη παρέμβαση. Πλην όμως, στην παρούσα διερεύνηση, η οικονομική συνιστώσα κρίνεται από την Ομάδα Μελέτης ιδιαίτερα σημαντική, για την εισαγωγή των φορέων και κατ επέκταση των πολιτών στη φιλοσοφία των «πράσινων» παρεμβάσεων Σενάριο 3 Εξετάζοντας τη δορυφορική απεικόνιση του 2 ου Δημοτικού Σχολείου Ν. Ραιδεστού (Σχήμα 1) γίνεται φανερό πως, πέριξ του σχολικού κτηρίου υπάρχει μεγάλη (8.960 m 2 ) έκταση πρασίνου. Σε τμήμα αυτής, επιφάνειας περίπου m 2 (μεταξύ σχολικού κτηρίου και οδικού δικτύου αλλά και στην ανατολική πλευρά του οικοπέδου) παρατηρείται αραιή φύτευση θάμνων (απόσταση μεταξύ θάμνων περί τα 5m) με τον ενδιάμεσο χώρο να αποτελείται από γυμνό έδαφος. Στο υπόλοιπο της έκτασης πρασίνου (5.770 m 2 ), απαντάται αυτοφυής χαμηλή βλάστηση και αριθμός δένδρων. Το Σενάριο 3 πραγματεύεται τη μείωση της στεγανοποίησης από την εγκατάσταση την εγκατάσταση επιπλέον δένδρων και θάμνων επί του αύλειου χώρου. Κατά την εγκατάσταση δένδρων, απαραίτητη κρίνεται η απομάκρυνση τμημάτων ασφάλτου του αύλειου χώρου, στην προβολή της φυτοκόμης μεμονωμένων δένδρων ή συστάδων αυτών. Τα τμήματα αυτά δύνανται να περιέχουν φυτική γη ή να καλυφθούν με χλοοτάπητα (Σχήμα 4). Το μέγεθός τους μπορεί να ταυτισθεί με το μέγεθος της προβολής της φυτοκόμης, ή ακόμη και να αποτελέσει παράμετρο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. 13

14 Σχήμα 4: Διακοπή της συνέχειας πεζοδιαδρομής με κυκλικές επιφάνειες εγκατάστασης δένδρων σε εμπορικό κέντρο της Μόσχας (πηγή: Βάσει προδιαγραφών του Οργανισμού Σχολικών Κτηρίων (ΟΣΚ), τα δένδρα που δύνανται να εγκατασταθούν σε χώρους σχολικών συγκροτημάτων πρέπει να έχουν ύψος τουλάχιστον 2,5m, διάμετρο κορμού τουλάχιστον 3cm (κατηγορία Δ4 τιμολογίου έργων πρασίνου). Εκτιμάται πως, δένδρα της αυτής κατηγορίας διαθέτουν διάμετρο φυτοκόμης κατ ελάχιστον 2m (κυκλική προβολή φυτοκόμης 3,14 m 2 ) και πως, είναι εφικτή η εγκατάσταση περί των 70 δένδρων σε φυτεύσεις επί του αύλειου χώρου. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ΟΣΚ η δημιουργία ευθύγραμμων αξόνων θα πρέπει να αποφεύγεται διότι είναι ασυμβίβαστοι με τη φυσική βλάστηση (ΟΣΚ, 2008). Για την εγκατάσταση θάμνων σε διαμορφωμένα παρτέρια κρίνεται επίσης απαραίτητη η απομάκρυνση τμημάτων ασφάλτου του αύλειου χώρου. Εκτιμάται πως, είναι εφικτή η εγκατάσταση παρτεριών συνολικής έκτασης 30 m 2 κατ ελάχιστο. Εντός μερικών εξ αυτών δύναται να καταλήγουν οι υδρορροές της κεραμοσκεπής. Βάσει προδιαγραφών του Οργανισμού Σχολικών Κτηρίων (ΟΣΚ), οι θάμνοι που δύνανται να εγκατασταθούν σε χώρους σχολικών συγκροτημάτων πρέπει να έχουν ύψος τουλάχιστον 0,8m (κατηγορία Θ3 τιμολογίου έργων πρασίνου). Εκτιμάται πως, θάμνοι της αυτής κατηγορίας διαθέτουν διάμετρο κόμης κατ ελάχιστον 0,5m (κυκλική προβολή φυτοκόμης 0,20 m 2 ) και πως, είναι εφικτή η εγκατάσταση περί των 150 θάμνων στα παρτέρια επί του αύλειου χώρου. 14

15 (α) (β) Σχήμα 5: Κατάτμηση μη περατής επιφάνειας με παρτέρια στο Τμήμα Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στον Καναδά σε αναλογία. Η αναλογία περατών προς μη περατές επιφάνειες είναι περίπου 2:3 (πηγή: Δεδομένης της μείωσης της έντασης και της ποσότητας της βροχόπτωσης από το φύλλωμα των δένδρων και των θάμνων, ο συντελεστής απορροής του εδάφους στα παρτέρια και στην προβολή της φυτοκόμης εκτιμάται στο C=10%. 15

16 Πίνακας 6: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για το Σενάριο 3 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντ. απορροής C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής Αποκάλυψη εδάφους, μετά από καθαίρεση ασφαλτοτάπητα αύλειου χώρου Κοινή άσφαλτος αύλειου χώρου [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] 10% 3,50 /m 2 (220m 2 δένδρα + 30m 2 θάμνοι) 2,05% 875 0,20% 95% m 2 11,59% - 11,01% Προμήθεια δένδρων Δ4-27 /δένδρο 60 (δένδρα) Προμήθεια θάμνων Θ3-6 /θάμνο 150 (θάμνοι) Εκσκαφή και φύτευση δένδρων και θάμνων Κεραμοσκεπή με υδρορροές που καταλήγουν σε παρτέρια Κοινή άσφαλτος χώρου αθλοπαιδιών Εκτάσεις πρασίνου άνευ χλοοτάπητα ΣΥΝΟΛΟ - 3,00 /m 3 (60 δένδρα θάμνοι) 0,125m 3 /φυτό - 78,75-0% m 2 9,05% % m 2 3,89% - 3,70% 30% m 2 73,41% - 22,02% m 2 100,00% % Όπως προκύπτει από τον πίνακα 6, με την εγκατάσταση δένδρων και θάμνων επί της αδιαπέρατης ασφάλτου του αύλειου χώρου επιτεύχθηκε μείωση του συντελεστή απορροής από το 48% (υφιστάμενη κατάσταση) στο 37% (μείωση 23%) έναντι πολύ χαμηλού κόστους ( ). Η αύξηση του ποσοστού του πράσινου συμβάλει στην αισθητική, μορφολογική και ποιοτική αναβάθμιση των σχολικών κτηρίων, αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας διαβίωσης των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον όπου γαλουχούνται οι νέες γενιές Σενάριο 4 Οι παρεμβάσεις του παρόντος Σεναρίου διαφοροποιούνται από αυτές του Σεναρίου 3 στην επιλογή της Ομάδος Μελέτης να προσθέσει χλοοτάπητα στις εκτάσεις του τμήματος επιφάνειας μεταξύ σχολικού κτηρίου και οδικού δικτύου, αλλά και στην ανατολική πλευρά του οικοπέδου, έκτασης περίπου m 2 όπου παρατηρείται αραιή φύτευση θάμνων. Με τον τρόπο αυτό δύναται να διευκολυνθεί η διήθηση του νερού στις υποκείμενες στρώσεις του εδάφους και να μειωθεί η απορροή από την επιφάνεια του γυμνού εδάφους. Δεδομένου ότι και η απορροή της κοινής ασφάλτου του αύλειου χώρου καταλήγει στην ίδια επιφάνεια, θεωρείται πως η συγκεκριμένη παρέμβαση θα δρα συνδυαστικά στη μείωση του συντελεστή απορροής του οικοπέδου. 16

17 Η επιλογή του είδους του χλοοτάπητα θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες του χώρου εγκατάστασης. Η ανθεκτικότητα του χλοοτάπητα στην ξηρασία είναι ιδιαίτερα επιθυμητό χαρακτηριστικό για τις συνθήκες της περιοχής της Ν. Ραιδεστού. Η Ομάδα Μελέτης προτείνει χλοοτάπητα εκ βελτιωμένης ποικιλίας του γένους Pennisetum (κοινώς: χλοοτάπητας Κικούγιου) ή άλλου θερμόφιλου είδους (ή μείγματος ειδών) ανάλογης ανθεκτικότητας, πυκνότητας κάλυψης. Η επιλογή ανθεκτικού στην ξηρασία χλοοτάπητα λειτουργεί υπέρ της οικονομίας καθώς, δεν επιβαρύνει τον προϋπολογισμό των παρεμβάσεων με την εγκατάσταση αρδευτικού δικτύου. Η επιλεχθείσα ποικιλία χλοοτάπητα, για αισθητικούς λόγους, θα πρέπει να παραμένει πράσινη καθόλη την περίοδο του έτους. Πίνακας 7: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για το Σενάριο 4 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντ. απορροής C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής Αποκάλυψη εδάφους, μετά από καθαίρεση ασφαλτοτάπητα αύλειου χώρου Κοινή άσφαλτος αύλειου χώρου [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] 10% 3,50 /m 2 (220m 2 δένδρα + 30m 2 θάμνοι) 2,05% 875 0,20% 95% m 2 11,59% - 11,01% Προμήθεια δένδρων Δ4-27 /δένδρο 60 (δένδρα) Προμήθεια θάμνων Θ3-6 /θάμνο 150 (θάμνοι) Εκσκαφή και φύτευση δένδρων και θάμνων Κεραμοσκεπή με υδρορροές που καταλήγουν σε παρτέρια Κοινή άσφαλτος χώρου αθλοπαιδιών Εκτάσεις πρασίνου με χλοοτάπητα Εκτάσεις πρασίνου άνευ χλοοτάπητα ΣΥΝΟΛΟ - 3,00 /m 3 (60 δένδρα θάμνοι) 0,125m 3 /φυτό - 78,75-0% m 2 9,05% - 0,00% 95% m 2 3,89% - 3,70% 15% /στρ m 2 26,14% ,50 3,92% 30% m 2 47,28% - 14,18% m 2 100,00% % Όπως προκύπτει από τον πίνακα 7, με την εγκατάσταση δένδρων και θάμνων επί της αδιαπέρατης ασφάλτου του αύλειου χώρου επιτεύχθηκε μείωση του συντελεστή απορροής από το 48% (υφιστάμενη κατάσταση) στο 33% (μείωση 31%) έναντι κόστους που ανέρχεται περί τις Συγκριτικά με το συγγενές Σενάριο 3, για να επιτευχθεί μείωση κατά περίπου 4% απαιτείται επιπλέον δαπάνη περίπου (6πλάσιο κόστος έναντι του Σεναρίου 3). 17

18 2.2.5 Σενάριο 5 Το συγκεκριμένο σενάριο πραγματεύεται ως παρέμβαση την αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου του αύλειου χώρου και της οδού σύνδεσης με το τοπικό οδικό δίκτυο από κυβόλιθους με κενό χώρο για διήθηση νερού στο έδαφος. Οι κυβόλιθοι κατασκευάζονται από τσιμεντοκονία και μετριόκοκκα έως λεπτόκοκκα αδρανή με ισχυρή πίεση της μάζας εντός κατάλληλων μητρών (καλουπιών). Ενδεικτικοί τύποι κυβόλιθων παρουσιάζονται στα σχήματα 6 έως 8. Σχήμα 6: Κυβόλιθος 50cm 50cm με ποσοστό κενού χώρου 30%. (α) Σχήμα 7: (α) Κυβόλιθος με ποσοστό κενού χώρου προαύλειου του νέου Δημαρχείου Θεσσαλονίκης. (β) 40% και (β) εγκατάσταση αυτού σε τμήμα του 18

19 Σχήμα 8: Κυβόλιθος με ποσοστό κενού χώρου 5% και πλήρωση από λεπτό χαλίκι. Το είδος κάλυψης του αύλειου χώρου δε συγκεκριμενοποιείται εκ των προδιαγραφών του ΟΣΚ. Οι προδιαγραφές κάλυψης (ΟΣΚ, 2008) αφορούν «...πλάκες αντιολισθητικές χρωματιστές, ή άλλο τύπο δαπέδου αντιολισθητικής υφής» στις οποίες ανταποκρίνονται τα τεχνικά χαρακτηριστικά των κυβόλιθων. Γενικά, οι κυβόλιθοι από σκυρόδεμα αποτελούν μία ανθεκτική λύση και είναι κατάλληλοι για κίνηση οχημάτων. Όταν οι κενοί τους χώροι πληρωθούν με γκαζόν, οι κυβόλιθοι μπορούν να έχουν πρόσθετη συμβολή επί της αισθητική του τοπίου. Ο συντελεστής απορροής τους εξαρτάται από το ποσοστό των κενών χώρων και το υλικό πλήρωσής τους. Ενδεικτικά αναφέρεται πως για ποσοστό κενών χώρων ίσο με 40% ο συντελεστής απορροής για πλήρωση με χαλίκι ανέρχεται στο 60% και για πλήρωση με γκαζόν στο 70% (Prokop, Jobstmann and Schönbauer, 2011). Σημαντικά μειονεκτήματα των κυβόλιθων είναι α) η συχνή συντήρηση για τη διατήρηση της περατότητάς τους και β) η δυσχέρεια στην κίνηση των πεζών λόγω επιλογής κυβόλιθων με μεγάλο ποσοστό κενών. Το κόστος αγοράς των κυβόλιθων τους ανέρχεται σε από 17 έως 22 /m 2 περίπου. Στο πλαίσιο του Σεναρίου 5, επιλέγεται ως μέσο κόστος αγοράς των κυβόλιθων αυτό των 20 /m 2. Ως βάση εγκατάστασης χρησιμοποιείται μία στρώση 2-4cm από κατάλληλα συμπιεσμένο χαλίκι μικρής διαμέτρου ενώ, για σταθεροποίηση και προστασία από τους παγετούς, συνήθως χρησιμοποιούνται δύο (2) στρώσεις συμπιεσμένου χαλικιού (πάχους 20cm και 10cm αντίστοιχα) μεγαλύτερων διαστάσεων. Εκτιμάται πως, το τελικό κόστος εγκατάστασης κυβόλιθων (συμπεριλαμβανομένων των εργατικών) ανέρχεται σε 40 /m 2 (Prokop, Jobstmann and Schönbauer, 2011). 19

20 Πίνακας 8: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για το Σενάριο 5 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντ. απορροής C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής Κυβόλιθοι αύλειου χώρου με 40% κενά και πλήρωση από χαλίκι Εκσκαφή προς απομάκρυνση κοινής ασφάλτου [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] 60% 40 /m m 2 13,64% ,18% - 0,70 /m 3 ( )m 0,34m - 509,32 - Γήπεδο μπάσκετ 95% - 475m 2 3,89% 3,70% Παρτέρια υδρορροών 0% παρτέρια 0,10% ,00% Κεραμοσκεπή με υδρορροές που καταλήγουν σε παρτέρια 0% m 2 9,05% - 0,00% Εκτάσεις πρασίνου 30% m 2 73,41% - 22,02% ΣΥΝΟΛΟ m 2 100,00% % Όπως προκύπτει από τον πίνακα 8, με την αντικατάσταση της κοινής αδιαπέρατης ασφάλτου του αύλειου χώρου με κυβόλιθους, επιτεύχθηκε μείωση του συντελεστή απορροής από το 48% (υφιστάμενη κατάσταση) στο 31% (μείωση 35%) έναντι κόστους που ανέρχεται περί τις Στην ανωτέρω ανάλυση δε συνυπολογίζεται το κόστος της συχνής συντήρησης Σενάριο 6 Το συγκεκριμένο σενάριο πραγματεύεται τη συνολική ανάπλαση του σχολικού κτηρίου συνδυάζοντας όλες εκείνες τις παρεμβάσεις που θα συνιστούσαν την ιδανική οικολογικά λύση (μέγιστη μείωση συντελεστή απορροής παράλληλα με αύξηση του ποσοστού πρασίνου ανά μαθητή), μη λαμβάνοντας υπόψη το κόστος των παρεμβάσεων. Ειδικότερα, το παρόν Σενάριο περιλαμβάνει: Αντικατάσταση της κοινής ασφάλτου από πορώδη άσφαλτο. Κατασκευή παρτεριών στην απόληξη υδρορροών της πράσινης στέγης. Εγκατάσταση επιπλέον δένδρων και θάμνων επί της πορώδους ασφάλτου. Εγκατάσταση χλοοτάπητα μεταξύ των αραιά τοποθετημένων θάμνων. Εγκατάσταση πράσινης στέγης. 20

21 Πίνακας 9: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για το Σενάριο 6 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντ. απορροής C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] Εκσκαφή προς απομάκρυνση κοινής ασφάλτου - 0,70 /m 3 ( )m 0,2m - 299,60 - Πορώδης άσφαλτος αύλειου χώρου Πορώδης άσφαλτος γηπέδου μπάσκετ 10% 45 /m m 2 13,64% ,36% 10% 45 /m 2 475m 2 3,89% ,39% Πράσινη οροφή 50% 95 / m m 2 9,05% ,53% Παρτέρια υδρορροών 0% παρτέρια Προμήθεια δένδρων Δ4-27 /δένδρο 60 δένδρα Προμήθεια θάμνων Θ3-6 /θάμνο 150 θάμνοι Εκσκαφή και φύτευση δένδρων και θάμνων Εκτάσεις πρασίνου με χλοοτάπητα - 3,00 /m 3 60 (δένδρα)+150 (θάμνοι) 0,125 m 3 /φυτό - 78,75-15% /στρ m 2 26,14% ,50 3,92% Εκτάσεις πρασίνου άνευ χλοοτάπητα ΣΥΝΟΛΟ 30% m 2 47,28% - 14,18% m 2 100,00% % Όπως προκύπτει από τον πίνακα 9, με το συνδυασμό παρεμβάσεων που επιφέρουν τη μέγιστη μείωση συντελεστή απορροής παράλληλα με αύξηση του ποσοστού πρασίνου ανά μαθητή, επιτεύχθηκε μείωση του συντελεστή απορροής από το 48% (υφιστάμενη κατάσταση) στο 25% (μείωση 48%) έναντι κόστους που ανέρχεται στις περίπου. Το μεγαλύτερο όφελος της υλοποίησης ενός τέτοιου σεναρίου είναι η μείωση του συντελεστή απορροής του οικοπέδου στα προ της αξιοποίησης του επίπεδα. Το γεγονός αυτό δείχνει τις σημαντικές δυνατότητες των παρεμβάσεων με σκοπό την απομείωση της στεγανοποίησης. 2.3 Συζήτηση των αποτελεσμάτων για το σχολικό κτήριο Κατόπιν διερεύνησης ενός αριθμού έξι (6) Σεναρίων, τα οποία παρουσιάζονται συνοπτικά στον πίνακα 10, η Ομάδα Μελέτης κατέληξε πως, το Σενάριο το οποίο συνδυάζει την ικανή μείωση του συντελεστή απορροής με το χαμηλό κόστος είναι το Σενάριο 3. Το Σενάριο αυτό προβλέπει την εγκατάσταση στον αύλειο χώρο ενός μεγάλου 21

22 αριθμού δένδρων και θάμνων (κατηγορίας Δ4 και Θ3 όπως προβλέπει ο ΟΣΚ). Με την κατάλληλη αρχιτεκτονική διαμόρφωση ο συντελεστής απορροής δύναται να κατέλθει στο 37% (μείωση της τάξης του 23%). Πίνακας 10: Συγκεντρωτικά αποτελέσματα της διερεύνησης των Σεναρίων. Εκτιμώμενο κόστος Προκύπτων συντελεστής απορροής, C Βελτίωση συντελεστή απορροής Δαπάνη ανά ποσοστιαία μονάδα βελτίωσης του C Μηδενική λύση - 48% - - Σενάριο % 50% Σενάριο % 10% Σενάριο % 23% 152 Σενάριο % 31% 677 Σενάριο % 35% Σενάριο % 48% Παρά το αυξημένο κόστος εφαρμογής πολλών εκ των παρεμβάσεων, πρέπει να ληφθεί υπόψη πως, το κόστος τους αντισταθμίζεται από την κατασκευή υποδομών αποχέτευσης ή συλλογής όμβριων υδάτων μικρότερου κόστους και τη μείωση των ζημιών που προκαλούν τα πλημμυρικά φαινόμενα στην ιδιωτική και δημόσια περιουσία. Επιπρόσθετα, οι παρεμβάσεις απομείωσης της στεγανοποίησης βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσης των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. Εν κατακλείδι, πρέπει να τονισθεί βεβαίως πως, το οικονομικό κριτήριο δε δύναται να αποτελεί το αποκλειστικό κριτήριο της επιλογής παρεμβάσεων. Τουναντίον, κατά το σχεδιασμό/υλοποίηση των βέλτιστων παρεμβάσεων σε επίπεδο σχολικού συγκροτήματος θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη πως, αυτές έχουν σημαντική επίδραση στη δημιουργία οικολογικής αντίληψης στις νεότερες γενιές. 22

23 3. Μελέτες Περίπτωσης (case studies) αναφορικά με την ιδιωτική κατοικία 3.1. Γενικά Πλην της βελτίωσης του συντελεστή απορροής σε ένα σχολικό συγκρότημα, η Ομάδα Μελέτης προχώρησε στη διατύπωση λύσεων και για την κυρίαρχη χρήση γης στην επέκταση της Ν. Ραιδεστού: τη νεόδμητη ιδιωτική κατοικία. Δεδομένης της εκτεταμένης διαφορετικότητας μεταξύ των τύπων και των χαρακτηριστικών δόμησης μιας ιδιωτικής κατοικίας είναι κατανοητό πως, έκαστη κατοικία δύναται να αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης ως προς τις ενδεικνυόμενες παρεμβάσεις άρσης της στεγανοποίησης. Για το λόγο αυτό στις συγκεκριμένες μελέτες περίπτωσης λήφθηκε υπόψη μία «τυπική» νεόδμητη κατοικία για τα χαρακτηριστικά της οποίας έγιναν οι εξής παραδοχές: η κατοικία αφορά οικόπεδο 200 m 2, εκ των 200 m 2 τα 120 m 2 αφορούν την καθαυτού κατοικία μίας τετραμελούς οικογένειας ενώ, τα υπόλοιπα 80 m 2 διατίθενται για υπαίθριες χρήσεις (αυλή). η κατασκευή περιλαμβάνει: α) κεραμοσκεπή, β) κάλυψη της αυλής από αδιαπέρατα υλικά (τσιμεντόπλακες, πέτρα, πλακίδια κτλ) και γ) χώρο στάθμευσης αυτοκινήτου επιφάνειας 20 m 2 (εντός της αυλής) το δάπεδο του οποίου είναι κατασκευασμένο εκ των αυτών υλικών της αυλής. η κεραμοσκεπή είναι συνδεδεμένη με τέσσερις (4) υδρορροές για την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων. Καθώς η συγκεκριμένη χρήσης γης θα καταλαμβάνει την πλειονότητα την έκτασης, θα είναι υπεύθυνη και για το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης αστικής απορροής. Ως εκ τούτου, απαιτείται προσεκτική επιλογή λύσεων βάσει συγκεκριμένης βροχόπτωσης σχεδιασμού. Στα συγκεκριμένα case studies διερευνήθηκαν παρεμβάσεις που στόχο είχαν τη διαχείριση συμβάντων βροχόπτωσης με διάρκεια t αυτή των 2ωρών και με περίοδο επαναφοράς Τ=2έτη Υφιστάμενη κατάσταση Βάσει των χαρακτηριστικών που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα, Ο συγκεκριμένος τύπος κατοικίας εκτιμήθηκε ότι χαρακτηρίζεται από σταθμισμένο συντελεστής απορροής που ανέρχεται στο 95% (πίνακας 11). 23

24 Πίνακας 11: Υπολογισμός σταθμισμένου συντελεστή απορροής του τεμαχίου γης για την υφιστάμενη κατάσταση (ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιείται προς τα πάνω). Σταθμισμένος Ποσοστό Συντ. απορροής, C Έκταση συντελεστής έκτασης απορροής [1] [2] [3] [4]=[1] [3] Αυλή εκ σκυροδέματος ή πλακιδίων Χώρος στάθμευσης εκ σκυροδέματος ή πλακιδίων 95% 60 m 2 30% 28,5% 95% 20 m 2 10% 9,5% Κεραμοσκεπή κτηρίου 95% 120 m 2 60% 57,0% ΣΥΝΟΛΟ 200 m 2 100% 95% 3.3 Διερευνηθείσες πρακτικές απομείωσης της στεγανοποίησης Η Ομάδα Μελέτης μελέτησε την εφαρμογή πρακτικών οι οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα 12. Καθώς το βάρος της υλοποίησής τους αναλαμβάνει ο εκάστοτε ιδιοκτήτης, οι προτεινόμενες παρεμβάσεις πρέπει να είναι οικονομοτεχνικά ευχερώς υλοποιήσιμες. Πίνακας 12: Πρακτικές απομείωσης της στεγανοποίησης ανά χώρο παρέμβασης. Χώρος παρέμβασης Πρακτικές προς διερεύνηση 1) εγκατάσταση διάτρητων κυβόλιθων Αυλή 2) εγκατάσταση δένδρων & θάμνων σε παρτέρια 3) εγκατάσταση χλοοτάπητα Χώρος στάθμευσης 1) εγκατάσταση διάτρητων κυβόλιθων 1) μετατροπή της κεραμοσκεπής σε πράσινη οροφή Οροφή κτηρίου 2) προσθήκη δεξαμενών συλλογής ομβρίων υδάτων 3) κατασκευή παρτεριών με θάμνους στην απόληξη των κατακόρυφων υδρορροών Συνολικά, διερευνήθηκαν έξι (6) σενάρια συνδυασμού των ανωτέρω πρακτικών. Για την επιλογή του βέλτιστου σεναρίου λήφθηκε υπόψη και το ενδεικτικό κόστος υλοποίησης του εκάστοτε σεναρίου. Λεπτομέρειες περί των σεναρίων παρουσιάζονται στις επόμενες ενότητες Σενάριο 1 Το συγκεκριμένο Σενάριο πραγματεύεται ως παρέμβαση την απόληξη των υδρορροών της κεραμοσκεπής σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους. Οι χώροι αυτοί μπορούν να 24

25 είναι α) παρτέρια με εγκατεστημένους θάμνους, β) χώροι διήθησης νερού είτε, γ) δεξαμενές συλλογής των όμβριων υδάτων. (α) (β) Σχήμα 9: Απόληξη υδρορροών σε (α) παρτέρια με βλάστηση ή (β) σε χώρο διήθησης των όμβριων υδάτων. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, με ερυθρό χρώμα επισημαίνονται κατασκευές καταστροφής της ενέργειας του απορρέοντος νερού. Στην περίπτωση (β), η ύπαρξη επιφανειακής στρώσης βότσαλων είναι ιδιαίτερα επιθυμητή καθώς συνεισφέρει στη διασπορά της εξερχόμενης φλέβας νερού σε μεγαλύτερη επιφάνεια και συνεπώς, στη βελτίωση της διήθησης του νερού. Απουσία της στρώσης αυτής, μπορεί εν δυνάμει να επιφέρει την αυλάκωση της επιφάνειας του εδάφους της περίπτωσης (α) Παράλληλα με τους χώρους διήθησης είναι δυνατή και η εγκατάσταση δεξαμενής/ών συλλογής όμβριων σε κάποια/ες εκ των υδρορροών. Οι δεξαμενές δεν αποτελούν εκ προοιμίου μέτρο άμεσης αντιμετώπισης της στεγανοποίησης πλην όμως, επιτρέπουν την άρδευση των παρτεριών επιστρέφοντας πολύτιμες ποσότητες νερού στο έδαφος σε μεταγενέστερο χρόνο. 25

26 (α) (β) Σχήμα 9: Απόληξη υδρορροής σε δεξαμενή (α) απλού τύπου και (β) αισθητικά αναβαθμισμένου τύπου. Επιχειρώντας να διαστασιολογήσει τις κατάλληλες δεξαμενές, η Ομάδα Μελέτης θεώρησε ως βροχόπτωση σχεδιασμού μία βροχόπτωση διάρκειας 2 ωρών και με περίοδο επαναφοράς Τ=2 ετών. Βάσει παλαιότερης υδρολογικής μελέτης στο Αεροδρόμιο Μακεδονία από τη μελετητική εταιρεία ΥΔΡΟΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ Ε.Ε. χρησιμοποιήθηκε η όμβρια καμπύλη: h = 3,33 0,352 t όπου t η διάρκεια βροχόπτωσης σε λεπτά και h το ύψος βροχόπτωσης σε mm. Η συγκεκριμένη όμβρια καμπύλη προέκυψε από δεδομένα της ΕΜΥ καταγεγραμμένα στο σταθμό του αεροδρομίου «Μακεδονία». Βάσει των παραμέτρων σχεδιασμού (t=120min και Τ=2έτη) το ύψος βροχόπτωσης που πρέπει να συλλεχθεί από τις δεξαμενές ανέρχεται σε 18mm. Συνεπώς, ο συνολικός όγκος νερού προς συλλογή από την κεραμοσκεπή ανέρχεται σε 120m 2 0,018m 0,95 = 2,05 m 3 2 m 3. Ο όγκος αυτός των 2 m 3 μπορεί να αποθηκευθεί σε τέσσερις (4) δεξαμενές των 500 λίτρων, με εκτιμώμενο κόστος αγοράς από 70 έως 340 έκαστη. Αναφορικά με την εγκατάσταση βλάστησης στα παρτέρια εκτιμάται πως απαιτείται η αγορά περί των σαράντα (40) θάμνων. Το κόστος αγοράς τους κυμαίνεται αναλόγως του μεγέθους τους. Στο πλαίσιο του Σεναρίου 1 εκτιμάται ένα μέσο κόστος 10 /θάμνο το οποίο, δύναται να συμπεριλαμβάνει και λοιπά απαραίτητα υλικά (λίπασμα, κηπόχωμα κ.α.). Θεωρώντας πως η οικία διαθέτει τέσσερις (4) υδρορροές, η Ομάδα Μελέτης για τις ανάγκες του παρόντος Σεναρίου προμετρά δύο (2) δεξαμενές στην οπίσθια πλευρά της οικίας (για αισθητικού λόγους) και τέσσερα (4) παρτέρια εκ των οποίων δύο (2) στην πρόσοψη της οικίας και δύο (2) στην οπίσθια πλευρά, πλησίον των δεξαμενών συλλογής (ώστε, σε περίπτωση υπερχείλισης τους, το πλεόνασμα ύδατος να διηθείται στο έδαφος). Με τις παρεμβάσεις αυτές εκτιμάται πως, ο συντελεστής απορροής της κεραμοσκεπής μηδενίζεται. 26

27 Πίνακας 13: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής «τυπικής» ιδιωτικής κατοικίας για το Σενάριο 1 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντελεστής απορροής, C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] Αυλή εκ σκυροδέματος ή πλακιδίων 95% - 60 m 2 30,00% 0 28,5% Χώρος στάθμευσης εκ σκυροδέματος ή πλακιδίων Κεραμοσκεπή με απόληξη υδρορροών σε παρτέρια ή/και δεξαμενές 95% - 20 m 2 10,00% 0 9,5% 0% m 2 60,00% - 0,0% Δεξαμενές συλλογής όμβριων υδάτων δεξαμενές Παρτέρια υδρορροών παρτέρια Προμήθεια θάμνων - 10 /θάμνο 40 θάμνοι ΣΥΝΟΛΟ 200 m 2 100,00% ,0% Όπως προκύπτει από τον πίνακα 13, οι παρεμβάσεις μηδενισμού της απορροής της κεραμοσκεπής επιφέρουν τη μείωση κατά 60% του συντελεστή απορροής (C=38% εκ του C=95% της υφιστάμενης κατάστασης). Η σημαντική αυτή μείωση του C επιτυγχάνεται μάλιστα με χαμηλό κόστος γεγονός που καθιστά τις παρεμβάσεις του Σεναρίου 1 υλοποιήσιμες από μεγάλος μέρος του πληθυσμού Σενάριο 2 Το παρόν Σενάριο πραγματεύεται, επιπλέον των παρεμβάσεων του Σεναρίου 1, την αντικατάσταση των αδιαπέρατων υλικών στο χώρο της αυλής και του χώρου στάθμευσης από διάτρητους κυβόλιθους. Για λόγους αισθητικής, αλλά και αύξησης του αστικού πρασίνου, επιλέγεται η πλήρωση των κενών των κυβόλιθων να γίνει με γρασίδι (εγκατάσταση χλοοτάπητα προ της τοποθέτησής τους). Ως εκ τούτου, ο συντελεστής απορροής θα ανέλθει στο 70% για κυβόλιθους με ποσοστό κενών της τάξης του 40% (Prokop, Jobstmann and Schönbauer, 2011). Το συνολικό κόστος εγκατάστασης 27

28 κυβόλιθων (συμπεριλαμβανομένων των αδρανών υλικών της βάσης) ανέρχεται σε 40 /m 2. Σχήμα 9: Διάστρωση αυλής με κυβόλιθους (ποσοστό κενών 55%) και πλήρωση από γκαζόν. Σχήμα 10: Ενδεικτικά παραδείγματα χώρων στάθμευσης με χρήση διάτρητων κυβόλιθων και πλήρωση από γκαζόν. Αναφορικά με την εγκατάσταση χλοοτάπητα, η Ομάδα Μελέτης προτείνει την επιλογή ποικιλίας χλοοτάπητα η οποία: α) για αισθητικούς λόγους, θα πρέπει να παραμένει πράσινη καθόλη την περίοδο του έτους και β) θα ανήκει σε κάποιο ανθεκτικό στην ξηρασία θερμόφιλο είδος όπως το γκαζόν Κικούγιου (ή μείγμα ειδών ανάλογης ανθεκτικότητας). Η επιλογή ανθεκτικού στην ξηρασία χλοοτάπητα λειτουργεί υπέρ της οικονομίας καθώς, δεν επιβαρύνει τον προϋπολογισμό των παρεμβάσεων με την εγκατάσταση αρδευτικού δικτύου. Το κόστος αγοράς των σπόρων γκαζόν Κικούγιου ανέρχεται σε 85 /kg κατά μέσο όρο ενώ, η πυκνότητα σποράς του στα g/m 2. 28

29 Πίνακας 14: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής «τυπικής» ιδιωτικής κατοικίας για το Σενάριο 2 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντελεστής απορροής, C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] Κυβόλιθοι αυλής με 40% κενά και πλήρωση από γκαζόν Χώρος στάθμευσης εκ κυβόλιθων με 40% κενά και πλήρωση από γκαζόν 70% 40 /m 2 60 m 2 30,00% ,0% 70% 40 /m 2 20 m 2 10,00% 800 7,0% Αγορά σπόρων γκαζόν - 85 /kg 20g/m 2 80 m Εργασίες εγκατάστασης γκαζόν Κεραμοσκεπή με απόληξη υδρορροών σε παρτέρια ή/και δεξαμενές Δεξαμενές συλλογής όμβριων υδάτων - 5 /m 2 80 m % m 2 60,00% - 0,0% δεξαμενές Παρτέρια υδρορροών παρτέρια Προμήθεια θάμνων - 10 /θάμνο 40 θάμνοι ΣΥΝΟΛΟ 200 m 2 100,00% ,0% Όπως προκύπτει εκ της ανάλυσης του παρόντος Σεναρίου, η προσθήκη κυβόλιθων και χλοοτάπητα επέφερε μείωση του συντελεστή απορροής από το 38% του Σεναρίου 1 στο 28% του Σεναρίου 2. Συγκριτικά με την υφιστάμενη κατάσταση (C=95%) οι παρεμβάσεις του Σεναρίου 2 επιφέρουν μείωση 71%. Όπως και στην περίπτωση του Σεναρίου 1, η σημαντική μείωση του C επιτυγχάνεται με αποδεκτό κόστος, γεγονός που καθιστά τις παρεμβάσεις του Σεναρίου 2 υλοποιήσιμες από μεγάλος μέρος του πληθυσμού. Το Σενάριο 2 μάλιστα πλεονεκτεί έναντι του Σεναρίου 1 καθώς αυξάνει το ποσοστό πρασίνου στο αστικό περιβάλλον. 29

30 3.2.3 Σενάριο 3 Το συγκεκριμένο Σενάριο διαφοροποιείται του Σεναρίου 2 στην αντικατάσταση των κυβόλιθων της αυλής με χλοοτάπητα. Λαμβάνοντας υπόψη την αναγκαιότητα ο χώρος της αυλής να είναι αυξημένης χρηστικότητας, η Ομάδα Μελέτης προτείνει την τοποθέτηση πλακών στο χώρο της αυλής (σχήμα 11). Η αύξηση του συντελεστή απορροής που θα επέλθει από την τοποθέτηση των πλακών αποτελεί συνάρτηση του ποσοστού κάλυψης. Σχήμα 11: Ενδεικτική τοποθέτηση πλακών σε αυλή με εγκατεστημένο γκαζόν. Η Ομάδα Μελέτης προχώρησε στην παραδοχή της τοποθέτησης πλακών σε συγκεκριμένα σημεία της αυλής και σε ποσοστό 30% της συνολικής της επιφάνειας (60 m 2 30% = 18 m 2 ). Επιπλέον, θεωρώντας πως, η τοποθέτηση πλακών θα επιφέρει κάλυψη της τάξης του 70%, εκτίμησε το συντελεστή απορροής της καλυμμένης αυλής στο 72% (C=90% για πλάκες και C=30% για γκαζόν, ήτοι: 70% 90% + 30% 30%=72%). Ο συντελεστής απορροής του υπόλοιπου 70% της αυλής (60 m 2 70% = 42 m 2 ) λαμβάνεται ίσος με C=30% καθώς καλύπτεται από χλοοτάπητα. Συνεπώς, ο σταθμισμένος C του συνόλου της αυλής ανέρχεται σε: 30% 72% + 70% 30% = 42,6% 43% Ενδεικτικά αναφέρεται πως, το κόστος έκαστης τσιμεντόπλακας ανέρχεται περίπου στα 0,90 /τεμάχιο και η κάλυψη που προσφέρεται είναι της τάξης των 6,25 πλακών ανά m 2. Δεδομένης της κάλυψης κατά 70% του 30% της αυλής (ήτοι: 70% 18 m 2 =12,6 m 2 ) απαιτούνται περί τις 80 πλάκες, με εκτιμώμενο κόστος

31 Πίνακας 15: Υπολογισμός κόστους και σταθμισμένου συντελεστή απορροής «τυπικής» ιδιωτικής κατοικίας για το Σενάριο 3 (το συνολικό κόστος και ο συντελεστής απορροής στρογγυλοποιούνται προς τα πάνω). Παρέμβαση Συντελεστής απορροής, C Ενδεικτικό κόστος Μέγεθος παρέμβασης Ποσοστό έκτασης Κόστος παρέμβασης Σταθμισμένος συντελεστής απορροής [1] [2] [3] [4] [5]=[2] [3] [6]=[1] [4] Χλοοτάπητας στο χώρο της αυλής (αγορά & εγκατάσταση) 43% 13 /m 2 60 m 2 30,00% ,9% Χώρος στάθμευσης εκ κυβόλιθων με 40% κενά και πλήρωση από γκαζόν 70% 40 /m 2 20 m 2 10,00% 800 7,0% Αγορά πλακών - 0,90 /τεμάχιο 6,25 τεμάχια/m 2 12,6 m Κεραμοσκεπή με απόληξη υδρορροών σε παρτέρια ή/και δεξαμενές Δεξαμενές συλλογής όμβριων υδάτων 0% m 2 60,00% - 0,0% δεξαμενές Παρτέρια υδρορροών παρτέρια Προμήθεια θάμνων - 10 /θάμνο 40 θάμνοι ΣΥΝΟΛΟ 200 m 2 100,00% ,0% Εκ του παρόντος Σεναρίου είναι φανερό πως, η προσθήκη χλοοτάπητα στην αυλή της οικίας επέφερε σημαντική μείωση του συντελεστή απορροής συγκριτικά με την υφιστάμενη κατάσταση (C=95%). Η προσθήκη χλοοτάπητα στην αυλή υπερτερεί της προσθήκης κυβόλιθων καθώς, αυξάνει σε μεγαλύτερο βαθμό το ποσοστό πρασίνου στο αστικό περιβάλλον Σενάριο 4 Στο συγκεκριμένο Σενάριο, επιπλέον των παρεμβάσεων του Σεναρίου 3, διερευνάται τεχνοοικονομικά η επίδραση της εγκατάστασης μικρού αριθμού δένδρων στην αυλή. Η αύξηση της επιφάνειας του εδάφους που καλύπτεται από δένδρα επιφέρει μείωση του όγκου της επιφανειακής απορροής εξαιτίας α) της συγκράτησης νερού από το φύλλωμα των δένδρων, β) της μείωσης της έντασης της βροχόπτωσης και γ) της διευκόλυνσης της εξάτμισης. Σύμφωνα με τον Xiao (1998), στο Sacramento των ΗΠΑ τα μεγάλα αειθαλή δένδρα με φύλλα μεγάλης επιφάνειας και τα κωνοφόρα μείωσαν κατά 36% τη συνολική βροχόπτωση που έφθασε στο έδαφος. Μικρότερου μεγέθους κωνοφόρα και φυλλοβόλα 31

32 επέφεραν αντίστοιχη μείωση κατά 18%.Το πλήθος των δένδρων αποτελεί αντικείμενο σχεδιασμού. Σχήμα 12: Τοποθέτηση δένδρων σε αυλή. Η κόμη των επιλεγμένων αειθαλών ειδών θα πρέπει να διακλαδίζεται από ύψος 1,90-2,00m ώστε να καθίσταται ευχερής η κίνηση των ενοίκων. Ο κορμός θα πρέπει να είναι ενιαίος και ελάχιστης διαμέτρου 5cm. Κατά την επιλογή των δένδρων θα πρέπει να αποφεύγονται: δένδρα με επιθετικές ρίζες (π.χ. οι λεύκες και ο σφένδαμος), δένδρα των οποίων το ξύλο είναι εύκολο να σπάσει λόγω ηλικίας ή ανέμων (π.χ. αείλανθος, ροβίνια κ.α.), δένδρων των οποίων οι ρίζες προκαλούν ζημιές σε υπόγεια δίκτυα κοινής ωφέλειας (π.χ. ιτιές) Ενδεικτικά, και όχι περιοριστικά, η Ομάδα Μελέτης προτείνει ως αειθαλή είδη γρήγορης ανάπτυξης τη νεραντζιά (Citrus aurantium) και την ελιά (Olea sp). Η νεραντζιά ανθίζει από άνοιξη έως καλοκαίρι και διαθέτει αρωματικά άνθη. Οι καρποί του προσθέτουν ευχάριστο χρώμα στο άμεσο περιβάλλον της κατοικίας. Είναι μετρίως ανθεκτικοί στους παγετούς και έχει μέτριες υδατικές απαιτήσεις. Το μέγιστο ύψος της μπορεί να ανέλθει στα 10m. 32

33 (α) (β) Σχήμα 13: (α) φύλλωμα και καρποί νεραντζιάς, (β) νεραντζιά σε δρόμο πόλης. Το κόστος αγοράς των δένδρων νεραντζιάς εξαρτάται από το μέγεθός τους. Ενδεικτικά αναφέρεται πως, δένδρο ύψους 2,00-2,50m και με διάμετρο κορμού 4 έως 5cm κοστίζει περί τα Η ελιά αποτελεί δένδρο άμεσα συνδεδεμένο με το ελληνικό τοπίο. Είναι ανθεκτική στην έλλειψη νερού και σε άγονα εδάφη. Το μέγιστο ύψος της μπορεί να ανέλθει στα 10m. 33

34 Σχήμα 14: Δένδρα ελιάς σε αυλές κατοικιών. Το κόστος αγοράς των δένδρων ελιάς εξαρτάται από το μέγεθός τους. Ενδεικτικά αναφέρεται πως κυμαίνεται από 60 (ελιά ηλικίας 4 ετών) έως (ελιά ηλικίας 40 ετών και ύψους 3 μέτρων). Η Ομάδα Μελέτης προχώρησε στην παραδοχή α) της τοποθέτησης πέντε (5) δένδρων νεραντζιάς σε συγκεκριμένα σημεία της καλυμμένης από πλάκες αυλής, με σκοπό τη μείωση του συντελεστή απορροής στο τμήμα αυτό και β) πως η παρουσία των δένδρων αυτού του μεγέθους θα επιφέρει μείωση περί το 20% του συντελεστή απορροής της υποκείμενης επιφάνειας. 34