Επαγγελματική Συμβουλευτική

Transcript

1 Επαγγελματική Συμβουλευτική ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Τομέας Ψυχολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ: Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια

2 ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ και ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Ενότητα: Αρχές και Δεξιότητες επαγγελματικής συμβουλευτικής για ΑμΕΑ Διδάσκουσες Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου, Σύμβουλος Ε.Π. Μαρία Τερζάκη, M.Sc, Σύμβουλος Ε.Π.

3 Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία Τα άτομα με αναπηρία είναι μια ομάδα που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα επιπλέον δυναμικό εργαζομένων σε μια εποχή που ο πληθυσμός που είναι ικανός από ηλικιακής πλευράς να εργασθεί μειώνεται διαρκώς λόγω των δημογραφικών αλλαγών (Guideline 17: Promote a lifecycle approach to work )

4 Πώς μπορούν τα στελέχη ΣΕΠ να βοηθήσουν σε αυτήν τη διαδικασία μετάβασης των μαθητών με ειδικές ανάγκες; ΕίναιγεγονόςότιταστελέχηΣΕΠδενείναιεύκολονα χειριστούν θέματα επαγγελματικής συμβουλευτικής ατόμων με αναπηρίες Από το άλλο μέρος, δεν είναι ούτε εύκολο ούτε σωστό να δημιουργούνται ξεχωριστές δομές αποκλειστικά για ΑμεΑ γιατί μπορούν να οδηγήσουν σε διαχωρισμό από το κοινωνικό σύνολο Αυτό λοιπόν που χρειάζεται είναι τα στελέχη ΣΕΠ να καταστούν ικανά να χειρίζονται θέματα ΣΕΠ των μαθητών σύμφωνα με τις γενικές ήτιςειδικές τους ανάγκες

5 ο επαγγελματικός προσανατολισμός για τα άτομα με αναπηρίες εξειδικεύεται μόνο κατά το στάδιο της δημιουργίας συνθηκών οι οποίες επιτρέπουν την υπέρβαση των αντικειμενικών δυσκολιών ανάλογα με την περίπτωση της μειονεκτικότητας αναπηρίας Έμφαση δίνεται έτσι, στις υπηρεσίες επανένταξης, στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, στην ειδική υποστήριξη για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, και σε ειδικές δράσεις ενημέρωσης του πληθυσμού και των εργοδοτών για την καταπολέμηση της διάκρισης

6 Σε ότι αφορά τα άτομα με αναπηρία δεν νοείται διαφοροποίηση σε επίπεδο αρχών και σκοπών του θεσμού της επαγγελματικής συμβουλευτικής και του προσανατολισμού. Ωστόσο, απαιτείται διαφοροποίηση στο στάδιο της υλοποίησης και της προσπάθειας δημιουργίας κατάλληλων συνθηκών, οι οποίες θα εξασφαλίζουν στα άτομα με αναπηρία ευκαιρίες μάθησης και προσωπικής ανάπτυξης ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές τους (Παπαϊωάννου, 1990)

7 Με άλλα λόγια. Ο σύμβουλος που εργάζεται με ένα άτομο με αναπηρία έχει ως κύριο στόχο να βοηθήσει το άτομο αυτό να ενταχθεί ή να επανενταχθεί στην κοινωνία, όχι μόνο στηρίζοντας το ίδιο, αλλά και ευαισθητοποιώντας ή μορφώνοντας και το άμεσο, τουλάχιστον, κοινωνικό του περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο, φίλους), ώστε να το αποδεχθεί και να το εντάξει στους κόλπους του.

8 Δυσκολίες στην παροχή υπηρεσιών επαγγελματικής συμβουλευτικής για άτομα με ειδικές ανάγκες

9 Χαρακτηριστικά ΑΜΕΑ Τα άτομα με ειδικές ανάγκες: είναι υπερπροστατευμένα από τους γονείς έχουν περιορισμένες κοινωνικές και επαγγελματικές εμπειρίες έχουν περιορισμένη επαγγελματική αυτογνωσία είναι λιγότερο διεκδικητικά και ανεξάρτητα δεν έχουν πολλές ευκαιρίες να δοκιμάσουν τις δεξιότητές τους 9

10 Χαρακτηριστικά ΑΜΕΑ δεν συμμετέχουν συχνά σε διαδικασίες λήψης απόφασης έχουν περιορισμένη επαγγελματική πληροφόρηση σχηματίζουν ρόλους υπό την επίδραση της αρνητικής στάσης των άλλων μειώνουν τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές τους φιλοδοξίες δείχνουν αναποφασιστικότητα σε επαγγελματικές επιλογές επηρεάζονται από την αντίληψη που έχουν οι «σημαντικοί άλλοι» 10

11 Απουσία ελευθερίας επιλογής που έχει ένα άτομο χωρίς αναπηρία Δυσκολία στην επικοινωνία Για παράδειγμα, ένας ανήκοος σύμβουλος σε κωφούς μαθητές θα ήταν ιδανική περίπτωση, καθώς θα καταλάβαινε τη γλώσσα τους και την κουλτούρα τους Ωστόσο, η απουσία εκπαίδευσης κωφών επιστημόνων στη συμβουλευτική, έχει ως αποτέλεσμα έναν ακούοντα σύμβουλο ως μόνη επιλογή

12 Ανάλογα με το είδος και το βαθμό της αναπηρίας μπορεί να παρατηρηθούν προβλήματα απόρριψης, παραίτησης, κακής διάθεσης, εκρήξεων θυμού, κατάθλιψης, φόβου θανάτου, σεξουαλικής απογοήτευσης, φθόνου, οργής και φόβου περιορισμένες εμπειρίες για εξερεύνηση του περιβάλλοντος και περιορισμένη αντίληψη των επαγγελματικών ευκαιριών αδυναμία στο επίπεδο λήψης αποφάσεων, καθώς άλλοι παίρνουν αποφάσεις γι αυτά χαμηλό αυτοσυναίσθημα, στο οποίο συντελούν οι αρνητικές στάσεις και τα πρότυπα του περιβάλλοντος

13 Ακόμη.. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες γνωρίζουν τις ανεπάρκειές τους και προσεγγίζουν τις υποχρεώσεις τους για σπουδές, κατάρτιση, εργασία και γάμο με έλλειψη αυτοπεποίθησης Οι λειτουργικοί περιορισμοί που συνήθως έχουν, αποτελούν εμπόδιο στο να επιλέξουν επάγγελμα από ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων Εάν η αναπηρία δεν είναι εκ γενετής, είναι βέβαιο ότι θα υπάρχει ασυνέχεια στην επαγγελματική τους ανάπτυξη

14 Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες έχουν λιγότερη ελευθερία από αυτή που άξιζαν. Αυτό οφείλεται τόσο στο φόβο των γονέων όσο και στην έντονη υπερπροστασία που έχουν απέναντι στο παιδί Αρκετές φορές, υποτιμούν τις δυνατότητές του και δίνουν στο παιδί ελάχιστα ερεθίσματα Οι προσδοκίες για το παιδί τους είναι περιορισμένες, με συνέπεια να του προσφέρουν έτοιμες λύσεις

15 Αρχές επαγγελματικής συμβουλευτικής για άτομα με ειδικές ανάγκες

16 Οι επαγγελματικοί σύμβουλοι που εργάζονται με αναπήρους πρέπει να κατανοούν σε βάθος το ζήτημα της διαφορετικότητας, καθώς οι ιδέες μας, οι στάσεις και υποθέσεις που κάνουμε για ανθρώπους που δεν προσαρμόζονται στις «νόρμες» της κουλτούρας της «πλειονότητας», μπορούν να λειτουργήσουν εναντίον των ενδιαφερόντων των ανθρώπων αυτών με αποτέλεσμα να μην έχουν ίσες ευκαιρίες στη ζωή τους (Nathan & Hill, 2006) Για το λόγο αυτό, οι επαγγελματικοί σύμβουλοι που παρέχουν υπηρεσίες σε άτομα με αναπηρία συνιστάται να ακολουθούν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα της επαγγελματικής συμβουλευτικής

17 Ο σύμβουλος χρειάζεται να εξηγήσει στο άτομο με αναπηρία τι σημαίνει συμβουλευτική και επαγγελματικός προσανατολισμός, και συνεπώς, ποιες υπηρεσίες μπορεί να του προσφέρει Με τον τρόπο αυτό μειώνονται τα αρνητικά συναισθήματα Η επαγγελματική συμβουλευτική ενός ατόμου με ειδικές ανάγκες χρειάζεται πολύ-επιστημονική προσέγγιση και συνεργασία διαφόρων ειδικών, καθώς τα προβλήματα μπορεί να είναι σύνθετα

18 Η επαγγελματική συμβουλευτική για ΑμΕΑ αποτελεί μια πρόκληση για το σύμβουλο, καθώς οι περιπτώσεις διαφέρουν και η παρέμβαση που έχει αποτελεσματικότητα σε μια περίπτωση μπορεί να μην έχει σε μια άλλη Η επαγγελματική συμβουλευτική συνήθως ξεκινά από την αναγνώριση της ανάγκης, περιλαμβάνει την ανάλυση της κατάστασης και παρέμβαση, που ακολουθείται από αξιολόγηση της παρέμβασης και του τι έμαθε ο αποδέκτης

19 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ Οι Επαγγελματικοί Σύμβουλοι που εργάζονται με άτομα με ειδικές ανάγκες πρέπει να απαντήσουν σε δύο ερωτήματα (Isaacson, 1985): α) ποια επαγγέλματα παρουσιάζουν ρεαλιστικές προοπτικές για ένα άτομο με αναπηρία; β) ποιοι παράγοντες εμποδίζουν τη γνώση των υπαρχουσών ευκαιριών και πώς μπορούν να αρθούν αυτά τα εμπόδια; 19

20 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ Ο επαγγελματικός σύμβουλος ΑΜΕΑ πρέπει να γνωρίζει και να κατανοεί: την επίδραση που ασκεί η αναπηρία στο άτομο και τον τρόπο με τον οποίο το άτομο και το περιβάλλον του την αντιμετωπίζουν Η επίδραση της αναπηρίας αποκαλύπτεται από: την προσδοκία της αποτυχίας τον δισταγμό ανάληψης νέων δραστηριοτήτων ή υλοποίησης σχεδίων τη χαμηλή αυτοεκτίμηση ανεπαρκείς δεξιότητες (Isaacson, 1985) 20

21 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ τις ιδιαίτερες ανάγκες και δεξιότητες της συγκεκριμένης ομάδας, να νιώθει άνετα για τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ αυτού και του συμβουλευόμενου τις προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις του κοινωνικού συνόλου απέναντι στη συγκεκριμένη ομάδα ΑΜΕΑ την αποξένωση και τον αποπροσανατολισμό των διαφόρων ομάδων ΑΜΕΑ, καταστάσεις που πρέπει να μπορεί και να διαχειριστεί τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης αυτών των ομάδων (προβλήματα υγείας και περίθαλψης) 21

22 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ Σημαντική είναι ακόμα: Η συνειδητοποίηση του συμβούλου όσον αφορά τις δικές του προκαταλήψεις απέναντι σε πληθυσμούς ΑΜΕΑ Η γνώση των αναγκών και των προτύπων σταδιοδρομίας των ατόμων που ανήκουν σε ομάδες ΑΜΕΑ Η εξάσκηση στις ειδικές στρατηγικές παροχής επαγγελματικής συμβουλευτικής για ΑΜΕΑ 22

23 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ Η προσεκτική αξιολόγηση των επαγγελματικών χαρακτηριστικών του ατόμου και η επιλογή των κατάλληλων σταθμισμένων ψυχομετρικών εργαλείων επαγγελματικής αξιολόγησης (Isaacson & Brown, 1997) Η γνώση και εφαρμογή προγραμμάτων επαγγελματικού προσανατολισμού που εφαρμόζονται και για τον υπόλοιπο πληθυσμό με τις κατάλληλες προσαρμογές ανάλογα με το είδος και το βαθμό της αναπηρίας 23

24 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ Τα προγράμματα αυτά πρέπει να περιλαμβάνουν δραστηριότητες για την ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, αλλά και δεξιοτήτων επαγγελματικής προετοιμασίας * (Brolin, 1986):. απόκτηση αυτογνωσίας, αυτοεκτίμησης, κοινωνικής συμπεριφοράς, ανεξαρτησίας, δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, επικοινωνία, γνώση και διερεύνηση επαγγελματικών ευκαιριών, σχεδιασμός επαγγελματικών επιλογών, επίδειξη κατάλληλων εργασιακών συνηθειών και συμπεριφορών, απόκτηση δεξιοτήτων μετάβασης στην αγορά εργασίας, αναζήτηση-διασφάλιση-διατήρηση απασχόλησης 24

25 Γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικού συμβούλου ΑΜΕΑ Ο επαγγελματικός σύμβουλος πρέπει ακόμα: να προσδιορίσει τις πηγές του άγχους που βιώνει ο πελάτης που προέρχεται από πληθυσμό ΑΜΕΑ να εστιάσει το ενδιαφέρον του στους παράγοντες εκείνους που συνδέονται με την συγκεκριμένη ομάδα ΑΜΕΑ και που έχουν οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση και αποξένωση να αξιολογήσει το άγχος που συνδέεται με οικογενειακούς και επαγγελματικούς ρόλους 25

26 Η επαγγελματική συμβουλευτική για άτομα με αναπηρία Περιλαμβάνει μια ποικιλία δραστηριοτήτων: Εκτίμηση χαρακτηριστικών προσωπικότητας (προσδιορισμός ενδιαφερόντων, ικανοτήτων, ιδιαίτερων χαρακτηριστικών) μέσω ατομικών συνεντεύξεων με τον μαθητή, γονείς, και δασκάλους με ειδικά εργαλεία αξιολόγησης ή με δοκιμαστική εργασιακή εμπειρία σε περιβάλλον εργασίας ειδικά γι αυτό το σκοπό

27 Ο επαγγελματικό σύμβουλος δίνει έμφαση στο «τι μπορούν να κάνουν» και στη συνέχεια προσαρμόζουμε τα ενδιαφέροντα στις ικανότητές τους Ακόμη, έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη δεξιοτήτων λήψης απόφασης (διερεύνηση αναγκών του περιβάλλοντος και πληροφόρηση - γνώση του τι είναι διαθέσιμο, τι προσιτό ή τι μπορούν να κάνουν) Επαγγελματική προετοιμασία (κίνητρα και προθυμία να εργασθεί κανείς, να αποκτήσει δεξιότητες αναζήτησης εργασίας, να λειτουργεί σωστά στις διαπροσωπικές σχέσεις, να ακολουθεί εντολές, να έχει συγκεκριμένες επαγγελματικές δεξιότητες και να επιδεικνύει καλή εργασιακή συμπεριφορά) Τοποθέτηση - προγράμματα προσωρινής τοποθέτησης

28 Εκπαιδευτική δραστηριότητα Αν υποθέσουμε ότι οι εξής τρεις άνθρωποι, όλοι ηλικίας 29 χρονών, έχουν σπουδάσει οικονομικές επιστήμες και έχουν ακριβώς τα ίδια τυπικά προσόντα: Μια όμορφη κοπέλα που μένει με τους γονείς της σε μια εργατική συνοικία της Αθήνας Ένας πρώην χρήστης ναρκωτικών ουσιών που έχει όμως βραβευθεί δημόσια για το εθελοντικό του έργο Ένας νέος από πλούσια οικογένεια ο οποίος κινείται μόνο με αναπηρικό αμαξίδιο Ποιος έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει οικονομικός διευθυντής σε μια μεγάλη ιδιωτική επιχείρηση στην Αθήνα και ποιος λιγότερες; Αναλύστε τις απαντήσεις σας

29 Οδηγίες για τους επαγγελματικούς συμβούλους που εργάζονται με «μειονοτικές ομάδες» Εξετάστε με ειλικρίνεια τις προκαταλήψεις σας και ρυθμίστε τις. Διάφορα στερεότυπα μπορεί να εμποδίσουν τον απληροφόρητο σύμβουλο να δει το άτομο αντικειμενικά, να το ακούσει προσεκτικά και να επιδείξει ενσυναίσθηση, άσχετα με την τάξη, τη φυλή, το φύλο, τη θρησκεία, την ηλικία και άλλους περιορισμούς.

30 Αποδεχτείτε ότι τα συναισθήματα θυμού και ματαίωσης που νιώθουν οι πελάτες, οι οποίοι προέρχονται από ομάδες που αντιμετωπίζουν διακρίσεις, είναι δικαιολογημένα και δεν οφείλονται σε κάποια βαθύτερη ψυχοπαθολογία Να είστε ενήμεροι ότι, αν οι άνθρωποι από τη μέρα που γεννήθηκαν δέχονται μηνύματα ότι είναι άτομα δεύτερης κατηγορίας, τότε η αυτοεκτίμησή τους θα είναι πολύ περιορισμένη. Βοηθήστε τους να δομήσουν την αυτοπεποίθησή τους και να αποκτήσουν διεκδικητικότητα, για να αντιμετωπίσουν τις διακρίσεις ή παραπέμψτε τους σε πηγές που θα βρουν αυτή την υποστήριξη.

31 Να θυμάστε ότι πολλοί άνθρωποι από μειονοτικές ομάδες θα έχουν βιώσει ένα μεγάλο αριθμό απορρίψεων, όταν κάνουν αίτηση για εργασία (Nathan & Hill, 2006)

32 Οδηγίες για επαγγελματικούς συμβούλους που εργάζονται με άτομα με ψυχικές διαταραχές Εξεύρεση υποστηρικτικών συστημάτων στη ζωή του πάσχοντος (η ψυχική ασθένεια αντιμετωπίζεται ως σύστημα, στόχος η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου του ασθενούς) Μελέτη των πιθανών θετικών επιπτώσεων της θεραπείας που ακολουθεί ο συμβουλευόμενος στην προοπτική της απασχόλησης Συνεντεύξεις με τα μέλη της οικογένειας του ψυχικώς πάσχοντος για εντοπισμό κλίσεων και δεξιοτήτων του συμβουλευόμενου 32

33 Εξέταση των στάσεων και αντιλήψεων για εργασία του ίδιου του συμβουλευόμενου Αναδόμηση των μη λειτουργικών στάσεων και αντιλήψεων με τις τεχνικές της γνωστικής θεραπείας Εντοπισμός του κατάλληλου εργασιακού περιβάλλοντος για κάθε περίπτωση ψυχικής ασθένειας Ενίσχυση αυτοεκτίμησης και τόνωση διεκδικητικότητας και ανταγωνιστικότητας συμβουλευόμενου Χορήγηση σταθμισμένων τεστ επαγγελματικών ενδιαφερόντων 33

34 Σημαντικές παρατηρήσεις: Ο ρόλος του επαγγελματικού συμβούλου είναι διαμεσολαβητικός ανάμεσα στον ψυχικώς πάσχοντα και την αγορά εργασίας (ενημέρωση εργοδοτών, συναδέλφων συμβουλευόμενου, κλπ) και δεν σταματά με την εξεύρεση της εργασίας Το κυριότερο πρόβλημα δεν είναι η εξεύρεση εργασίας για τον ψυχικώς πάσχοντα, αλλά η διατήρησή της. (Παπάνης - Γιαβρίμης Βίκη, 2007) 34

35 Συμβουλευόμενοι με ψυχικές διαταραχές Ο επαγγελματικός σύμβουλος πρέπει να γνωρίζει: την ισχύουσα νομοθεσία για τους ψυχικώς πάσχοντες τα χαρακτηριστικά των διαφόρων τύπων ψυχικών διαταραχών μοντέλα επαγγελματικού προσανατολισμού για άτομα με ψυχικές διαταραχές τις συνέπειες κοινωνικών στερεοτύπων στην αυτοεκτίμηση των ψυχικώς πασχόντων μοντέλα ανάπτυξης εργασιακών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων αναζήτησης εργασίας τρόπους συνεργασίας με άλλους ειδικούς (Παπάνης, Ε., Βίκη, Α. (2008). 35

36 Διλήμματα για τους επαγγελματικούς συμβούλους που εργάζονται με άτομα με ειδικές ανάγκες 36

37 Πολλά από τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματικοί σύμβουλοι που εργάζονται με άτομα με ειδικές ανάγκες πηγάζουν από την πρόκληση να διαχειριστούν διάφορα θέματα που έχουν σχέση με το σκοπό της επαγγελματικής συμβουλευτικής και με το για ποιον αυτή παρέχεται

38 Συνήθη διλήμματα - Ποιος είναι ο πελάτης Ποιος είναι ο πελάτης; Πώς χειρίζεστε τα ευαίσθητα θέματα της δικής σας θέσης ισχύος, δείχνοντας ταυτόχρονα σεβασμό στην αυτονομία του πελάτη; Πώς χειρίζεστε την επανεξέταση μετά το πέρας της επαγγελματικής συμβουλευτικής; Οι υπηρεσίες επαγγελματικής συμβουλευτικής που προσφέρετε υποστηρίζονται από τρόπους πρόσβασης στην αγορά εργασίας και ευκαιρίες ανάπτυξης; Πώς ανταποκρίνεστε σε αιτήματα για επαγγελματική συμβουλευτική μειονοτικών ομάδων

39 Συνήθη διλήμματα παροχή πληροφοριών Τι είδους πληροφορία θα είναι χρήσιμη στους πελάτες μου; Πού βρίσκεται αυτή η πληροφορία; Είναι διαθέσιμη σε προσιτή μορφή; Διαθέτω έναν επαρκή κατάλογο κάθε είδους πηγών, στις οποίες μπορώ να τους παραπέμψω; Είμαι σαφής για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι πηγές πληροφόρησης;

40 Διαχείριση διλήμματος- «ευαισθησία σε θέματα ισχύος» Έχετε σκεφτεί τη δυναμική ισχύος ανάμεσα σε εσάς και το άτομο; Πώς σκοπεύετε να τη διαχειριστείτε; Είστε το κατάλληλο πρόσωπο για να προσφέρει επαγγελματική συμβουλευτική; Εάν όχι, ποιος είναι; Σκεφτήκατε ότι το άτομο μπορεί να μην ανοιχτεί πλήρως; Έχετε δώσει στο άτομο να κατανοήσει τους στόχους και τη σημασία της επαγγελματικής συμβουλευτικής;