ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΖ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΝΟΜΗΜΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΔΝΩΖ ΚΑΗ Ζ ΠΡΟΟΠΣΗΚΖ ΓΗΑΜΟΡΦΩΖ ΔΝΟ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟΤ ΓΖΜΟΤ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΙΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΣΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Θέμα: ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΖ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΝΟΜΗΜΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΔΝΩΖ ΚΑΗ Ζ ΠΡΟΟΠΣΗΚΖ ΓΗΑΜΟΡΦΩΖ ΔΝΟ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟΤ ΓΖΜΟΤ Επιβλέπων: κ. Δ.Ν. ΥΡΤΟΥΟΟΤ πουδάζηπια: ΔΑΦΝΑ ΜΑΡΙΑ ΑΘΗΝΑ

2 ΘΔΜΑ ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΝΟΜΗΜΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ ΚΑΗ Ζ ΠΡΟΟΠΣΗΚΖ ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΔΝΟ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟΤ ΓΖΜΟΤ ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη σο αληηθείκελν λα αλαδείμεη ηελ αλάγθε ελίζρπζεο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο, θαζψο πιένλ έρεη θαηαζηεί ζε φινπο ζαθέο φηη πξέπεη λα δεκηνπξγεζνχλ ζεζκνί πνπ ζα αληινχλ άκεζε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε θαη πνπ ζα εθθξάδνπλ ηηο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο ηάζεηο ηνπ επξσπατθνχ ιανχ. Δπίζεο, ε παξνχζα εξγαζία θηινδνμεί λα δηεγείξεη ην πξνβιεκαηηζκφ γχξσ απφ ην εξψηεκα πνπ εμαθνινπζεί λα ηαιαλίδεη ηηο εγεζίεο θαη θπξίσο ηνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο σο πξνο ην βέιηηζην ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο πνπ ζα ηζρπξνπνηήζεη ηελ δηαδηθαζία πξνο ηελ πνιηηηθή έλσζε, ζα πξνσζήζεη ηελ πξννπηηθή δηακφξθσζεο ελφο επξσπατθνχ δήκνπ θαη ζα επεθηείλεη ηε δεκνθξαηία πέξαλ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. Γηα ην ζθνπφ απηφ ρξεζηκνπνηήζεθε πιηθφ πξνεξρφκελν απφ αξζνγξαθία, βηβιηνγξαθία, επηζηεκνληθά πεξηνδηθά θαη εθεκεξίδεο, ζρεηηθέο πεγέο ζην δηαδίθηπν αιιά θαη ζχγρξνλα εξγαιεία φπσο είλαη νη έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ, δειαδή ε κείδσλ επξσπατθή βάζε δεδνκέλσλ πνπ ζπιιέγεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο αλεζπρίεο θαη ηηο πξνζδνθίεο ησλ πνιηηψλ ζε ζέκαηα ηεο Έλσζεο. ηε ζπλέρεηα γίλεηαη αλαθνξά ζηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο, ηα νπνία αλαδεηθλχνπλ ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο Έλσζεο, θαζψο πξνεγείηαη αλάιπζε ζε παξάγνληεο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ην δήηεκα ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο Έλσζεο, φπσο είλαη ε χπαξμε κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο, ε πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ γηα ζέκαηα ηεο Έλσζεο, ε γλψζε θαη ε εκπηζηνζχλε ησλ επξσπαίσλ ζην ζεζκφ θαη ηα φξγαλα ηεο Έλσζεο θαη ε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηε πνιηηηθή δσή ηεο. Σέινο, ζηα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο αλαθέξεηαη φηη ην κεγαιχηεξν επίηεπγκα ηεο ελνπνίεζεο ζα έξζεη απφ ηελ πιεπξά ησλ ιαψλ θαη ζα αθνξά ζηελ πξνζήισζε ζηε δεκνθξαηία..

3 ABSTRACT The present study focuses on the need for enhancing the democratic nature of the EU, as it has been already clear to everyone that institutions with direct democratic legitimation and with the possibility of expressing the political and social tendencies of EU citizens, should be developed. Moreover, the study aims at stimulating the debate that has been developed over the question that is still pending not only the leaderships but also the citizens of Europe; this debate concerns the ultimate governance system that will make the procedure towards the political union stronger, that will promote the perspective of developing a European demos and that will spread democracy over the territory of national state. The methodology that has been used consists of bibliography, articles, online resources, scientific magazines and newspapers and other research instruments, such as the Euro barometer; that is, the European database that collects data on the anxieties and the expectations of Europe s citizens over european issues. Furthermore, the study presents the results of the Euro barometer; the deep democratic deficit in EU emerges when analyzing the determinant factors for democratization EU. Such factors are: the existence of a common European identity, the adequate information on EU matters, the trust and knowledge on the EU institution and the participation of Europe s citizens in their political life. The final conclusion of the study emphasizes that the greatest achievement of the unification derives from the citizens of EU, while developing their own voice, and concerns devotion in democracy.

4 ΛΔΞΔΗ - ΚΛΔΗΓΗΑ Πνιηηηθφο Γήκνο Γεκνθξαηηθφ έιιεηκκα Γεκνθξαηηθή λνκηκφηεηα θαη λνκηκνπνίεζε Δπξσπατθή πνιηηεία Δπξσπατθφο δήκνο Ηδηφηεηα επξσπαίνπ πνιίηε Δπξσπατθή ηζαγέλεηα Κνηλή επξσπατθή ηαπηφηεηα Παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο Δπηθνηλσληαθή πνιηηηθή ΔΔ ρέδην Γ Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ Δπξσβαξφκεηξν Δλσζηαθή δεκνθξαηία Πνιηηηθή ελνπνίεζε Πνιηηηθή ζπκκεηνρή επξσπαίσλ Πνιπεπίπεδν κνληέιν δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο Γηαθάλεηα ζηε ιήςε απνθάζεσλ Αξρή επηθνπξηθφηεηαο Αξρή πινπξαιηζκνχ Αξρή ηεο δεκνθξαηηθήο αληηπξνζψπεπζεο Μνληέια δεκνθξαηίαο Έλσζε ιαψλ Δπξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα Μεηαζεσξία

5 ΠΗΝΑΚΑ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΧΝ ΓΔΚ Γηθαζηήξην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ΔΓΓΑ...Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ ΔΔ..Δπξσπατθή Έλσζε ΔΔΠ...Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε ΔΚ.Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην ΔΚΑΔ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Αηνκηθήο Δλέξγεηαο ΔΚΑΥ..Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα ΔΟΚ.Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα ΟΝΔ.Οηθνλνκηθή θαη Ννκηζκαηηθή Έλσζε ΔΔ...πλζήθε γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ΔΚ...πλζήθε πεξί ηδξχζεσο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο πληαγκαηηθή πλζήθε ΥΘΓ...Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ΓΓ...Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε

6 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 - ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ κεηάβαζε από ηνλ νηθνλνκηθό ζηνλ πνιηηηθό δήκν Οηθνλνκηθφο δήκνο Ννκηθφο Γήκνο Πνιηηηθφο Γήκνο Ζ πνιηηηθή κεηεμέιημε ηεο Έλσζεο σο απάληεζε ζην έιιεηκκα δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζήο ηεο κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο ελόο επξσπατθνύ δήκνπ 6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 - ΠΡΟΣΤΠΑ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΚΑΗ Ζ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ Σα θιαζζηθά θαη ηα λέα πξόηππα δεκνθξαηίαο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε Σν Οκνζπνλδηαθφ Πξφηππν Σν πλνκνζπνλδηαθφ Πξφηππν Σν πλαηλεηηθφ Πξφηππν Σν Κνηλνβνπιεπηηθφ Πξφηππν Σν Ρεπνπκπιηθαληθφ Πξφηππν Ζ θαλνληζηηθή ζηξνθή πξνο ηηο επξσπατθέο ζπνπδέο 12 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 - Ζ ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ ΠΟΡΔΗΑ ΣΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΚΖ ΑΡΥΖ Χ ΟΡΓΑΝΧΣΗΚΖ ΒΑΖ ΣΖ ΔΝΧΗΑΚΖ ΣΑΞΖ Οη πλζήθεο ηεο Ρώκεο [1957] Ζ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε (ΔΔΠ) [1986] Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (ΔΔ) [1992] Ζ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ [1997] Ζ πλζήθε ηεο Νίθαηαο [2001] Ζ πλζήθε γηα ηελ ζέζπηζε πληάγκαηνο ηεο Δπξώπεο [2004] θαη ε πξννπηηθή ηεο λέαο Μεηαξξπζκηζηηθήο πλζήθεο [2007] Ζ Γήισζε ηνπ Λάαθελ [ ] Σν πεξηερφκελν ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο Ζ θξίζε επηθχξσζεο ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο θαη ε λέα Μεηαξξπζκηζηηθή πλζήθε πλνιηθή απνηίκεζε ησλ πλζεθώλ σο πξνο ηε δεκνθξαηηθή ηνπο θύζε 24 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 - ΣΟ «ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΚΟ ΔΛΛΔΗΜΜΑ» ΣΖ ΔΔ: ΘΔΜΗΚΟΗ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟΦΤΥΟΛΟΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΜΔΣΡΟΗ Ζ γέλεζε θαη ε εμέιημε ηεο έλλνηαο ηνπ δεκνθξαηηθνύ ειιείκκαηνο Σν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ζε εζληθό επίπεδν Σα αίηηα ηνπ δεκνθξαηηθνύ ειιείκκαηνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Σα ζεζκηθά αίηηα Σα θνηλσληθν-ςπρνινγηθά αίηηα Ζ αληηκεηώπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνύ ειιείκκαηνο: κεηαξξπζκηζηηθέο

7 αιιαγέο ζε δπν επίπεδα Οη ζεζκηθέο παξάκεηξνη γηα ηελ ζεξαπεία ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο Οη θνηλσληθνςπρνινγηθέο παξάκεηξνη ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο: Σν δήηεκα ηεο θνηλσληθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο ΔΔ θαη ε πξννπηηθή δηακφξθσζεο ελφο επξσπατθνχ δήκνπ Ζ ηδηφηεηα ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε Ζ δηακφξθσζε ηνπ επξσπατθνχ δήκνπ Ζ επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Ζ Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο Σν ρέδην Γ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηε δεκνθξαηία Ο Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ (ΥΘΓ) 51 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 - ΣΟ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΚΟ ΔΛΛΔΗΜΜΑ ΜΔΑ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ ΣΟΤ ΔΤΡΧΒΑΡΟΜΔΣΡΟΤ Υξήζε Δπξσβαξνκέηξνπ γηα ηε κέηξεζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλώκε Οη ζεκαηηθέο ελόηεηεο σο αληηθείκελν δηεξεύλεζεο Ζ Δπξσπατθή Ηζαγέλεηα Ζ Δπξσπατθή Έλσζε Ζ πιεξνθφξεζε ησλ επξσπαίσλ πάλσ ζε επξσπατθά ζέκαηα θαη πνζνηηθή πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ Ζ πνιηηηθή ζπκκεηνρή ησλ επξσπαίσλ Οη επξσπατθέο πνιηηηθέο θαη πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ Ζ αλάιπζε ησλ εξεπλώλ ηνπ επξσβαξνκέηξνπ: ζρεδηαγξάκκαηα θαη δηαπηζηώζεηο Ζ Δπξσπατθή Ηζαγέλεηα Ύπαξμε κηαο θνηλή επξσπατθήο ηαπηφηεηαο ζηνπο πνιίηεο Ηθαλνπνίεζε απφ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Έλσζε Δμνηθείσζε επξσπαίσλ κε ηηο έλλνηεο επξσπατθά δηθαηψκαηα, ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ Ζ Δπξσπατθή Έλσζε Δπίπεδν γλψζεο γηα ηελ ΔΔ θαη ηελ ιεηηνπξγία ηεο Βαζκφο εκπηζηνζχλεο ζηελ ΔΔ θαη ζηα ζεζκηθά ηεο φξγαλα Όθεινο απφ ηε ζπκκεηνρή ζηελ ΔΔ Πνιππινθφηεηα επξσπατθψλ ζεκάησλ Λήςε απνθάζεσλ ζε εζληθφ επίπεδν ή ζε επίπεδν ΔΔ Ζ πιεξνθφξεζε ησλ επξσπαίσλ πάλσ ζε επξσπατθά ζέκαηα Πνζφηεηα πιεξνθφξεζεο πνιηηψλ Φνξέαο ηνλ νπνίν νη επξσπαίνη ζεσξνχλ ππεχζπλν γηα ηελ παξνρή ησλ ζρεηηθψλ κε ηελ ΔΔ πιεξνθνξηψλ Απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ σο πξνο ηελ πνηνηηθή θαη πνζνηηθή πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ Ζ πνιηηηθή ζπκκεηνρή επξσπαίσλ Αίζζεζε ζπκκεηνρήο ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο Δπξψπεο Οη επξσπατθέο πνιηηηθέο θαη πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ Αλεζπρίεο Δπξσπαίσλ Γηεχξπλζε: ππέξ ή θαηά πκπεξαζκαηηθά ζρόιηα κέζα από ηηο έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ 85 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 - ΑΝΑΕΖΣΖΖ ΣΟΤ ΒΔΛΣΗΣΟΤ ΠΡΟΣΤΠΟΤ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΑΗΚΖ ΔΝΧΖ Γηαπηζηώζεηο ζρεηηθά κε ην δεκνθξαηηθό ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο θαη ηελ έληαμή ηεο ζηα πξόηππα ηεο νκνζπνλδίαο θαη ηεο ζπλνκνζπνλδίαο 89

8 6.2 Ζ αλάγθε γηα κηα πνιπεπίπεδε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε 94 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 - ΔΠΗΛΟΓΟ KAI ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 96 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 99 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 106

9 Εηζαγσγή ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 - ΔΗΑΓΧΓΖ 1.1 Ζ κεηάβαζε από ηνλ νηθνλνκηθό ζηνλ πνιηηηθό δήκν Απφ ην 1870 έσο ην 1945 ε Δπξψπε απνηεινχζε ην επίθεληξν ζπρλψλ θαη αηκαηεξψλ πνιέκσλ. Σν 1946 πξψηνο ν Winston Churchill απεχζπλε έθθιεζε γηα ηε δεκηνπξγία ελφο είδνπο «Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ηεο Δπξψπεο». Έηζη, άξρηζε λα δεκηνπξγείηαη ε πεπνίζεζε ζε αξθεηνχο Δπξσπαίνπο εγέηεο φηη ν κφλνο ηξφπνο λα εμαζθαιηζηεί κηα δηαξθήο εηξήλε κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηνπο ήηαλ λα ελσζνχλ νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά. Απηή ε λέα πεξίνδνο εηξήλεο θαη επκάξεηαο ζπκπίπηεη κε ηελ άλνδν κηαο λέαο κνξθήο νηθνλνκηθήο νξγάλσζεο. Ξεθηλψληαο ινηπφλ κε ζπκθσλίεο αλάκεζα ζε έμη ρψξεο γηα ηελ θνηλή εθκεηάιιεπζε άλζξαθα θαη ράιπβα ην , θαη πξνρσξψληαο ζηε δεκηνπξγία κηαο Κνηλήο Αγνξάο ην , ε Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ) εμαπιψζεθε ζηαδηαθά ζε κηα πιεζψξα δξαζηεξηνηήησλ Οηθνλνκηθφο δήκνο Σν 1986 ε ζέζε ζε ηζρχ ηεο Δληαίαο Δπξσπατθήο Πξάμεο (ΔΔΠ) ππήξμε αθεηεξία κηαο πεξηφδνπ επηηάρπλζεο ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο θαη δξάζεο ζε νινέλα θαη πεξηζζφηεξνπο ηνκείο. Ζ ΔΔΠ επέηξεςε ζηελ Έλσζε λα δεκηνπξγήζεη ηελ εληαία αγνξά ηεο θαη λα θαζηεξψζεη ζην έδαθφο ηεο ηελ ειεχζεξε θπθινθνξία πξνζψπσλ, εκπνξεπκάησλ, ππεξεζηψλ θαη θεθαιαίσλ (4 ειεπζεξίεο). Οη πνιίηεο κέζα ζε έλαλ ηέηνην ρψξν απνιάκβαλαλ νξηζκέλα δηθαηψκαηα αιιά κφλν σο παξαγσγνί θαη θαηαλαισηέο (ειεχζεξε θπθινθνξία εκπνξεπκάησλ), σο επελδπηέο θαη αγνξαζηέο ή πσιεηέο ππεξεζηψλ (ειεχζεξε δηαθίλεζε θεθαιαίσλ θαη παξνρήο ππεξεζηψλ) θαη σο δηαθηλνχκελνη εξγαδφκελνη 1 Ζ ηδξπηηθή ζπλζήθε ηεο ΔΚΑΥ ππνγξάθεηαη ζηηο 18 Απξηιίνπ1951 ζην Παξίζη απφ ηε Γαιιία, ηελ Οκνζπνλδηαθή Γεκνθξαηία ηεο Γεξκαλίαο, ηελ Ηηαιία, ην Βέιγην, ηηο Κάησ Υψξεο θαη ην Λνπμεκβνχξγν. 2 Σε ζπλζήθε γηα ηελ ίδξπζε ηεο ΔΟΚ ππνγξάθνπλ ηα έμη κέιε ηεο ΔΚΑΥ ηελ 25 Μαξηίνπ1957 ζηε Ρψκε (πλζήθε Ρψκεο) 1

10 Εηζαγσγή (ειεχζεξε θπθινθνξία πξνζψπσλ). Σα δηθαηψκαηα απηά ήηαλ ζπλδεδεκέλα κε ηελ εηδηθή ζέζε πνπ είραλ νη πνιίηεο ζε ζρέζε κε ηηο ειεπζεξίεο πνπ πξνβιέπνλην απφ ηηο ζπλζήθεο γηα θαζαξά νηθνλνκηθνχο ιφγνπο. Απφ ηηο ηδξπηηθέο θηφιαο ζπλζήθεο ζπζηάζεθε ν «νηθνλνκηθφο δήκνο», δειαδή ην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ πνπ δξνπλ κέζα ζε έλαλ ελνπνηεκέλν νηθνλνκηθφ ρψξν. Ζ δηαζθάιηζε ηνπ ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ θαη ηνπ ζπληνληζκνχ ησλ νηθνλνκηθψλ θαη λνκηζκαηηθψλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ απνηέιεζε έλα ζηφρν πνπ ήδε απφ ηηο ηδξπηηθέο ζπλζήθεο θαηέζηε πξνθαλέο φηη ζα αθνινπζνχζε κηα ηαρχηεξε πνξεία πινπνίεζεο ζε ζχγθξηζε πξνο ηελ αβέβαηε πνιηηηθή πηπρή ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο. Δπξφθεηην πεξηζζφηεξν γηα έλα ζρήκα ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κε νηθνλνκηθφ θαη ηερληθφ ραξαθηήξα. Τπφ ην πξίζκα απηφ, ε απμαλφκελε αζπκκεηξία κεηαμχ ηνπ νηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηθνχ επηπέδνπ ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο εκθαλίζηεθε λα πξνθαιεί ζεκαληηθέο αλαθαηαηάμεηο ζην ελσζηαθφ νηθνδφκεκα Ννκηθφο Γήκνο Σν Δηθαζηήξην ησλ Επξσπατθψλ Κνηλνηήησλ (ΓΔΚ) ζπληζηά ην θνηλνηηθφ δηθαηνδνηηθφ φξγαλν. Κχξηα απνζηνιή ηνπ είλαη ν έιεγρνο ηεο λνκηκφηεηαο ησλ θνηλνηηθψλ πξάμεσλ θαη ε δηαζθάιηζε εληαίαο εξκελείαο θαη εθαξκνγήο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. Με ηε λνκνινγία ηνπ, ην Γηθαζηήξην ππνγξάκκηζε ηελ ππνρξέσζε ησλ εζληθψλ δηνηθεηηθψλ θαη δηθαηνδνηηθψλ νξγάλσλ λα εθαξκφδνπλ πιήξσο ην θνηλνηηθφ δίθαην ζην πιαίζην ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπο θαη λα πξναζπίδνπλ ηα δηθαηψκαηα πνπ απηφ παξέρεη ζηνπο πνιίηεο, απέρνληαο απφ ηελ εθαξκνγή νπνηαζδήπνηε αληίζεηεο δηάηαμεο ηνπ εζληθνχ δηθαίνπ, είηε πξνγελέζηεξεο είηε κεηαγελέζηεξεο ηνπ θνηλνηηθνχ θαλφλα 3. Σν Γηθαζηήξην δηαηχπσζε επίζεο ηελ αξρή ηεο επζχλεο ησλ θξαηψλ κειψλ ιφγσ παξαβηάζεσο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, ε νπνία ζπληζηά, αθελφο, ζηνηρείν πνπ εληζρχεη απνθαζηζηηθά ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ πνπ παξέρνπλ ζηνπο ηδηψηεο νη θαλφλεο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη, αθεηέξνπ, παξάγνληα δπλάκελν λα ζπκβάιεη 3 ππεξνρή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ έλαληη ηνπ εζληθνχ δηθαίνπ 2

11 Εηζαγσγή απνηειεζκαηηθφηεξα ζηελ εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ εθ κέξνπο ησλ θξαηψλ κειψλ. Σν Γηθαζηήξην ζπλεξγάδεηαη επίζεο κε ηα εζληθά δηθαζηήξηα, ηα νπνία απνηεινχλ ηα θνηλά δηθαζηήξηα ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. Όια ηα εζληθά δηθαζηήξηα πνπ θαινχληαη λα επηιχζνπλ δηαθνξά απηφκελε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, δχλαληαη ή ππνρξενχληαη λα ππνβάιινπλ ζην Γηθαζηήξην πξνδηθαζηηθά εξσηήκαηα. ην πιαίζην απηφ, ην Γηθαζηήξην πξνβαίλεη ζηελ εξκελεία ελφο θαλφλνο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ή ζηνλ έιεγρν ηεο λνκηκφηεηάο ηνπ. Ζ εμειηθηηθή πνξεία ηεο λνκνινγίαο ηνπ Γηθαζηεξίνπ ζεκαηνδνηεί ηε ζπκβνιή ηνπ ζηε δεκηνπξγία ελφο δηθαηηθνχ ρψξνπ πνπ άπηεηαη ησλ πνιηηψλ θαη αλαγλσξίδεη φρη κφλν ηα δηθαηψκαηα πνπ ηνπο παξέρεη ε θνηλνηηθή λνκνζεζία αιιά θαη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο έλαληη ηεο έλλνκεο ηάμεο, δεκηνπξγψληαο έηζη έλα βαζηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν αλαπηχζζεηαη ν «λνκηθφο δήκνο» Πνιηηηθφο Γήκνο Ζ Σπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη επέηξεςε ζηελ Έλσζε λα ζεκεηψζεη πξφνδν ζε κηα ζεηξά απφ ηνκείο, κέζα ζηνπο νπνίνπο αλήθεη θαη ε ελίζρπζε ηεο δεκνθξαηηθήο ιεηηνπξγίαο ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ, αιιά θαη λα γεθπξψζεη ην ράζκα κεηαμχ νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο αζπκκεηξίαο. Σν ηκήκα ηεο ζπλζήθεο γηα ηελ Πνιηηηθή Έλσζε απνηειεί ηε ζπλέρεηα ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ζην πνιηηηθφ ηνκέα. Ζ ζπλεξγαζία απηή πινπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο Πνιηηηθήο πλεξγαζίαο θαη ζηφρνο ηεο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο θνηλνχ πνιηηηθνχ νηθνδνκήκαηνο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν. Σν πξψην κέξνο ηεο πλζήθεο αλαθέξεηαη ζηελ Πνιηηηθή Έλσζε θαη εηδηθφηεξα, κεηαμχ άιισλ, ζηελ απφθηεζε ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο απφ φινπο ηνπ πνιίηεο ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ζηε δεκνθξαηηθή λνκηκφηεηα ηεο Έλσζεο. Μέρξη ηελ εηζαγσγή ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο κφλν ηα θξάηε κέιε ήηαλ ππνθείκελα ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ, θαζηζηψληαο ηνπο πνιίηεο κέιε ελφο νηθνλνκηθνχ δήκνπ. Σν δίθαην φκσο απηφ εμειίρζεθε απφ δηεζλέο ζε εζσηεξηθφ δίθαην ηεο ππφ δηακφξθσζε νκνζπνλδίαο ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ, πξνάγνληαο έηζη ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο ζε ππνθείκελα ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. 3

12 Εηζαγσγή Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα δεηήκαηα ηεο επξσπατθήο ζπληαγκαηηθήο θαη πνιηηηθήο ζπδήηεζεο πνπ ππνγξακκίδεηαη θαη απφ ηε ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη είλαη ε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο Έλσζεο. Τπφ ην πξίζκα απηφ, πξνθχπηεη θαηαξράο ην δήηεκα θαηά πφζν ν εθδεκνθξαηηζκφο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο κπνξεί θαη πξέπεη λα επηδησρζεί κε ηα ίδηα ζεζκηθά πιηθά πνπ ιεηηνπξγεί ε αληηπξνζσπεπηηθή δεκνθξαηία ζε εζληθφ επίπεδν. ην πιαίζην απηφ, ν εθδεκνθξαηηζκφο ηεο Έλσζεο ζα κπνξνχζε λα πξνζεγγηζηεί ππφ ηηο αθφινπζεο ελαιιαθηηθέο ζεσξήζεηο: Α. λα επηρεηξεζεί ε πξνζαξκνγή ηνπ ηδηφκνξθνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο ζην κνληέιν ηεο (ελδερνκέλσο νκνζπνλδηαθνχ ηχπνπ) θξαηηθνγελνχο δεκνθξαηίαο κε ακθηβνιία σζηφζν γηα ηελ ίδηα ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ κνληέινπ ζην πιαίζην ηεο Έλσζεο. Β. λα επηρεηξεζεί κηα λέα πξνζέγγηζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο έλλνηαο ηεο δεκνθξαηίαο ψζηε λα βξίζθεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ηηο ηδηνκνξθίεο ηνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο. Καη ζηηο δπν πεξηπηψζεηο πάλησο απαηηείηαη αλαδήηεζε ηνπ λνεκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ηδηφηππεο ελσζηαθήο νληφηεηαο. Α. ην βαζκφ πνπ αξκνδηφηεηεο αζθνχκελεο απφ ηα εζληθά Κνηλνβνχιηα πεξλνχζαλ ζην ππεξεζληθφ επίπεδν ρσξίο φκσο αληίζηνηρεο εγγπήζεηο δεκνθξαηηθνχ ειέγρνπ, εληζρχζεθε ην ιεγφκελν «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» ησλ θνηλψλ ζεζκψλ. Ήηαλ θπζηθφ ινηπφλ λα αλαδεηεζνχλ νη λνκηκνπνηεηηθνί κεραληζκνί ηνπ θνηλνηηθνχ ζπζηήκαηνο ιήςεο απνθάζεσλ ζηα εζληθά πξφηππα. Δηδηθφηεξα, εληζρχζεθαλ νη εμνπζίεο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ (ΔΚ) σο ηνπ κφλνπ δεκνθξαηηθά εθιεγκέλνπ θνηλνηηθνχ νξγάλνπ, επεθηάζεθε ε εηδηθή πιεηνςεθία ηνπ πκβνπιίνπ σο έθθξαζε ιατθήο θπξηαξρίαο θαη εληζρχζεθε ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή κέζσ ηεο ηζρπξνπνίεζεο ηνπ Πξνέδξνπ ηεο. Ζ παξαπάλσ φκσο δηαδηθαζία δελ παχεη λα είλαη πεξηζζφηεξν κηα ελζηηθηψδεο αληίδξαζε ζηε θξηηηθή πεξί δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο θαη φρη κηα έιινγε θαη ζεκειησκέλε απφπεηξα δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο θνηλήο ζεζκηθήο αξρηηεθηνληθήο. Γηα ην ιφγν απηφ ηα βαζηθά ζπζηαηηθά ηεο έλλνηαο ηεο δεκνθξαηίαο εκθαλίδνληαη 4

13 Εηζαγσγή αιινησκέλα κε πξψηε ηελ έλλνηα ηνπ ιανχ. Πξάγκαηη, ε εθρψξεζε ζεκαληηθψλ εμνπζηψλ απφ ηα θξάηε κέιε ζηα ελσζηαθά φξγαλα δελ αληηζηαζκίζηεθε απφ ελσζηαθνχο κεραληζκνχο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο θαη ειέγρνπ. Οη λνκνζεηηθέο θαη ειεγθηηθέο αξκνδηφηεηεο ηνπ ΔΚ θξίλνληαη αλεπαξθείο. Πξσηίζησο φκσο απνπζηάδνπλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν έλα εληαίν εθινγηθφ ζψκα πνπ ζα αληηζηνηρνχζε ζηνλ «επξσπατθφ ιαφ», κηα επξσπατθή δεκφζηα ζθαίξα θαη ε νπζηαζηηθή ιεηηνπξγία ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ. Ζ έιιεηςε κηαο ηέηνηαο επξσπατθήο δεκφζηαο ζθαίξαο θαη ελφο νκνγελνπνηεκέλνπ επξσπατθνχ ιανχ σο ππνθεηκέλνπ λνκηκνπνίεζεο επηηάζζνπλ ηελ αλαλνεκαηνδφηεζε ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο κε γλψκνλα ηνλ πνιπεζληθφ θαη πνιππνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα ηνπ «επξσπατθνχ δήκνπ». Β. Ζ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Δπξψπε νθείιεη λα είλαη απαιιαγκέλε απφ ην ελλνηνινγηθφ βάξνο ηνπ φξνπ φπσο απηφ δηακνξθψζεθε ζην πιαίζην ηνπ έζλνπο θξάηνπο. Έηζη, θαζηεξψλνληαη ζχλζεηνη φξνη γηα ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο, φπσο «κεηαεζληθή δεκνθξαηία» ή «ελσζηαθή δεκνθξαηία» 4. Σν λέν κνληέιν δεκνθξαηίαο πνπ ζα δηακνξθσζεί ζην πιαίζην ηεο ελσζηαθήο ηάμεο έρεη σο θχξην ζεκέιην ζηελ αξρή ηνπ πινπξαιηζκνχ. Ζ ελσζηαθή δεκνθξαηία ζπγθξνηείηαη σο έλα πνιηηηθφ ζχζηεκα φπνπ ν ζρεκαηηζκφο ηεο εμνπζίαο ζεκαίλεη ζπκκεηνρή ζην δεκνθξαηηθφ δηάινγν θαη ζηηο δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο φισλ ησλ δσηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ απαξηίδνπλ ηελ Έλσζε. θνπφο ηεο ελσζηαθήο δεκνθξαηηθήο εμνπζίαο είλαη έλα θνηλσληθφ ζπκθέξνλ πνπ ζα πξνζδηνξίδεηαη απφ ην δηάινγν, ηελ ακνηβαία ζρέζε θαη ηε ζχλζεζε ησλ επηκέξνπο ζπκθεξφλησλ ηεο πινπξαιηζηηθήο θνηλσλίαο. Δπίζεο, έλα απφ ηα θπξηφηεξα ζηνηρεία έκκεζεο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο θαη λνκηκφηεηαο πνπ βξίζθεηαη ελαξκνληζκέλν κε ηηο ηδηνκνξθίεο ηνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο είλαη ε ελίζρπζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, θπξίσο κέζσ ηεο θαλνληζηηθήο ηζρχνο ηνπ Υάξηε ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ (ΥΘΓ). Δθείλν πνπ δηνγθψλεη αθφκε πεξηζζφηεξν ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα είλαη ε έιιεηςε δηαθάλεηαο ζην ηξφπν 4 Κνληηάδεο Ξ. Η., Ζ δεκνθξαηηθή αξρή σο νξγαλσηηθή βάζε ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο, Σεχρνο 4/2003 5

14 Εηζαγσγή ιήςεο απνθάζεσλ θαη ε ζρεδφλ αλχπαξθηε εκπινθή θαη δηαβνχιεπζε κε ηνπο εθπξνζψπνπο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ. 1.2 Ζ πνιηηηθή κεηεμέιημε ηεο Έλσζεο σο απάληεζε ζην έιιεηκκα δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζήο ηεο κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο ελόο επξσπατθνύ δήκνπ «Εψλε ειεπζέξσλ ζπλαιιαγψλ ή πνιηηηθή Δπξψπε;» 5 Ζ ΔΔ απνηειεί ην αληηθείκελν δηακάρεο αλάκεζα ζηνπο ππνζηεξηθηέο πνπ βιέπνπλ ηελ Έλσζε ζαλ «δψλε ειεπζέξσλ ζπλαιιαγψλ» θαη εθείλνπο πνπ επηζπκνχλ λα κεηαηξαπεί ε Δπξψπε ζε «πξαγκαηηθή πνιηηηθή έλσζε». Ζ πξνβιεκαηηθή σο πξνο ηελ νηθνδφκεζε κηαο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο Έλσζεο μεθίλεζε θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα, κεηά ην ηέινο ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ (αξρέο ηνπ 1990) φπνπ δηαπηζηψζεθε φηη ε νηθνλνκηθή ελνπνίεζε δεκηνχξγεζε ηηο ζπλζήθεο θαη ηελ αλαγθαηφηεηα γηα πνιηηηθή ελνπνίεζε. Ήδε, απφ ην 1995 ν Εαθ Νηειψξ, έλαο απφ ηνπο ζπνπδαηφηεξνπο Δπξσπαίνπο νξακαηηζηέο, είρε δειψζεη φηη «ζήκεξα ην πξφβιεκα ηεο Δπξψπεο είλαη πάλσ απ φια πνιηηηθφ» 6. Οινέλα θαη πεξηζζφηεξν εληζρχεηαη ε πεπνίζεζε φηη ε Έλσζε ησλ 27 ζα πξέπεη λα κεηεμειηρζεί ζε πνιηηηθή έλσζε, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζζεί ε επηβίσζή ηεο αιιά θαη ν ξφινο ηεο ζην δηεζλέο παγθνζκηνπνηεκέλν νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ ζχζηεκα. Ζ πνιηηηθή κεηεμέιημε ηεο Έλσζεο θξίλεηαη σο αλαγθαία πξνυπφζεζε πξνθεηκέλνπ λα γεθπξσζεί ην ράζκα κεηαμχ νηθνλνκίαο θαη πνιηηηθήο θαη λα εληζρπζεί ε απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ε δεκνθξαηία ηεο Έλσζεο. Καη επέθηαζε, είλαη αδχλαηνλ λα ζπλερηζηεί ε δηαδηθαζία ηεο νηθνλνκηθήο νινθιήξσζεο ρσξίο παξάιιειε δηαδηθαζία πνιηηηθήο νινθιήξσζεο. Ηζρπξή πίεζε πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο πνιηηηθήο κεηεμέιημεο αζθεί θαη ε επξσπατθή θνηλσλία ιφγσ ηεο θινληζκέλεο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ησλ ζεζκψλ ηεο 5 Φεξρνθζηαλη Γθη Πξσζππνπξγφο ηνπ Βειγίνπ -, Οη ελσκέλεο πνιηηείεο ηεο Δπξψπεο καληθέζην γηα κηα λέα Δπξψπε, Δπξσπατθή Πξφθιεζε 2/ Απφ ηνλ Πνιίηε ηεο 3εο Φεβξνπαξίνπ 2002, Οη ηξεηο ζεσξίεο ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο 6

15 Εηζαγσγή Έλσζεο. Ζ πνιηηηθή εκβάζπλζε ηεο ΔΔ εκθαλίδεηαη σο δηαδηθαζία πνπ απαληά ζην πξφβιεκα ηεο δεκνθξαηηθήο ηεο λνκηκνπνίεζεο αιιά θαη ζην αίηεκα γηα κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ηεο επξσπαίσλ ζηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο. Ζ επξσπατθή πνιηηηθή εμνπζία πξέπεη λα βξεη ηε βάζε ηεο ζηε βνχιεζε απηψλ ηνπο νπνίνπο αθνξά θαη ζην βαζκφ πνπ ηνπο αθνξά. Έηζη πξνθχπηεη ε αλάγθε γηα κεγαιχηεξε δηαζχλδεζε ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο κε ηηο αξρέο ηνπ ζπκκεηνρηθνχ πινπξαιηζκνχ, ηεο επηθνπξηθφηεηαο θαη ηεο δηαθάλεηαο θαζψο θαη ε ζπδήηεζε γηα κηα λέα δηάζηαζε ηεο έλλνηαο ηνπ ιανχ ηεο Έλσζεο, ηνπ «επξσπατθνχ δήκνπ». 7

16 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 - ΠΡΟΣΤΠΑ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΚΑΗ Ζ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ 2.1 Σα θιαζζηθά θαη ηα λέα πξόηππα δεκνθξαηίαο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε Δίλαη γεγνλφο φηη ε ΔΔ βξίζθεηαη ζε αλαδήηεζε κηαο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο. Ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950, φπνπ μεθηλνχζε δεηιά-δεηιά ε επξσπατθή νηθνδφκεζε, είραλ δηαθαλεί νη δπν δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ επξσπατθή νινθιήξσζε νη νπνίεο κέρξη θαη ζήκεξα απνηεινχλ ην αληηθείκελν δηακάρεο κεηαμχ ησλ επξσπαίσλ αιιά θαη ηε βάζε ησλ ζεκεξηλψλ πνιιαπιψλ πξνζεγγίζεσλ. Απφ ηε κηα ήηαλ νη νπαδνί ηεο δηαθπβεξλεηηθήο κεζφδνπ θαη απφ ηελ άιιε νη θεληεξαιηζηέο, νπαδνί ηεο ππεξεζληθήο ή θνηλνηηθήο κεζφδνπ. Δλψ ην δηαθπβεξλεηηθφ κνληέιν δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηα εζληθά ζπκθέξνληα, ην κνληέιν ηεο νκνζπνλδηαθήο Δπξψπεο ηείλεη λα ππεξαζπίδεηαη ην γεληθφ ζπκθέξνλ ηεο Έλσζεο. Μέζα ζηα 50 ρξφληα δσήο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο Έλσζεο, έρνπλ δηαηππσζεί πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο ζεσξίεο 7 σο πξνο ηε κνξθή θαη ην πεξηερφκελν ηεο πνιηηηθήο νινθιήξσζεο. Σαπηφρξνλα φκσο, εκθαλίδνληαη θαη άιια δηαθνξεηηθά πξφηππα πνιηηηθήο κεηεμέιημεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα νδεγήζνπλ ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ πνιηηηθνχ ηεο ζπζηήκαηνο: ην ζπλαηλεηηθφ, ην θνηλνβνπιεπηηθφ θαη ην ξεπνπκπιηθαληθφ Σν Οκνζπνλδηαθφ Πξφηππν Ζ νκνζπνλδία σο ππφδεηγκα δηαθπβέξλεζεο επηθεληξψλεηαη ζηε δεκηνπξγία κηαο ζχλζεηεο πνιηηείαο, ε νπνία απαξηίδεηαη απφ ηα ζπζηαηηθά κέξε 7 Οη γλσζηφηεξεο απφ ηηο ζεσξίεο απηέο είλαη: J. Fisher πεξί «Οκνζπνλδίαο», J. Chirac πεξί «Πνιηηηθήο Έλσζεο Δζληθψλ Κξαηψλ», J. Delors πεξί «Οκνζπνλδίαο Δζληθψλ Κξαηψλ», V.G.d Estaing θαη H. Schmidt πεξί «Οκνζπνλδίαο θιαζζηθνχ ηχπνπ» (ΖΠΑ), Vedrine πεξί «Γηαθπβεξλεηηθήο Οκνζπνλδίαο», Romano Prodi πεξί «Τπεξεζληθήο Οκνζπνλδίαο». 8

17 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ θαη κηα ηζρπξή θεληξηθή εμνπζία 8. Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο απνηειεί ε θαηαλνκή ηεο εμνπζίαο κεηαμχ θεληξηθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ νξγάλσλ βάζεη ζπληαγκαηηθψλ δηεπζεηήζεσλ πνπ δηαζθαιίδνπλ ηνλ ζεβαζκφ ηεο αξρήο ηεο δεκνθξαηηθήο αληηπξνζψπεπζεο, θαζψο απψηεξνο ζηφρνο ηεο νκνζπνλδίαο απνηειεί ε αληηπξνζψπεπζε ηνπ ιανχ είηε σο νκνζπνλδηαθνχ δήκνπ κέζσ θεληξηθνχ πληάγκαηνο, είηε σο επί κέξνπο ζπζηαηηθψλ δήκσλ, κέζσ ηεο εμαζθάιηζεο ζηα κέξε λνκνζεηηθήο απηνλνκίαο. ε θάζε πεξίπησζε, παξά ην γεγνλφο φηη ζηηο νκνζπνλδίεο ππάξρεη πνηθηιία ζηφρσλ, ηαπηνηήησλ θαη πνιηηηζηηθψλ παξαδφζεσλ, δηαζθαιίδεηαη πάληνηε ζεζκηθά ε χπαξμε ησλ αλαγθαίσλ δηαχισλ επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπ θέληξνπ θαη απηψλ. Απηφ πνπ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ δηαζθάιηζε ηεο επηβίσζεο ησλ νκνζπνλδηαθψλ ζπζηεκάησλ, είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ θεληξηθψλ ζεζκηθψλ ξπζκίζεσλ λα παξάγνπλ θαη λα δηαηεξνχλ ζπληαγκαηηθέο ηζνξξνπίεο αλάκεζα ζηε δηαζθάιηζε ηεο νκνζπνλδηαθήο ζπλνρήο ηνπ ζπλνιηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ζηε πξνζηαζία ηεο απηνλνκίαο ησλ κεξψλ, έρνληαο σο βαζηθή επηδίσμε πάληνηε ηελ έθθξαζε ηεο θπξίαξρεο πνιηηηθήο βνχιεζεο ηνπ νκνζπνλδηαθνχ δήκνπ. πλεπψο, δηθαηνινγεκέλα ε νκνζπνλδία ζεσξείηαη «κεηέξα ηεο δεκνθξαηίαο», κνινλφηη ε έλλνηα ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο θαίλεηαη λα απνβάιιεη ην παξαδνζηαθφ ηεο πεξηερφκελν, θαζψο ν ιαφο ζην πιαίζην ηεο νκνζπνλδίαο γίλεηαη αληηιεπηφο ηαπηφρξνλα σο ελσκέλνο θαη σο δηαηξεκέλνο. Ωζηφζν, νη θεληξηθνί ζεζκνί θαινχληαη λα ηθαλνπνηήζνπλ ηα ζπκθέξνληα ηνπ ιανχ σο εληαίνπ ζπλφινπ πνιηηψλ, ην νπνίν απνηειεί θαη ηελ χπαηε λνκηκνπνηεηηθή πεγή ηεο νκνζπνλδίαο. Δπνκέλσο, ε νκνζπνλδηαθή πξνζέγγηζε ζπλδέεηαη ζηελά κε ην δήηεκα ηεο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο ΔΔ θαη ζα κπνξνχζε λα πξνηείλεη νινθιεξσκέλεο ιχζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ «δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο» Σν πλνκνζπνλδηαθφ Πξφηππν 8 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Θεσξία ηεο Επξσπατθήο Ελνπνίεζεο, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε 2003, ζει. 92 επ. θαη Nugent N., Πνιηηηθή θαη Δηαθπβέξλεζε ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, Δθδφζεηο αββάια, Αζήλα 2004, ζει. 619 επ. 9

18 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ Ζ θιαζηθή ζπλνκνζπνλδία, απφ ηελ άιιε πιεπξά, απνηειεί κηα δηεζληθή νληφηεηα, θχξηα απνζηνιή ηεο νπνίαο αξρηθά, ππήξμε ε αζθάιεηα ησλ κειψλ ηεο απφ εμσηεξηθή επηβνπιή 9. Καη νπζίαλ πξφθεηηαη γηα κηα βαζηδφκελε ζε δηεζλή ζπλζήθε «έλσζε θξαηψλ», ηα νπνία εηζέξρνληαη ζε έλα πιαίζην ζπλεξγαζηψλ ζηεξηδφκελν ζε κηα θνηλή θπβέξλεζε βάζεη «ακνηβαίαο εκπηζηνζχλεο», γηα ηελ επίηεπμε νξηζκέλσλ θνηλψλ ζηφρσλ. Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζπλνκνζπνλδίαο απνηειεί ε εμαζθάιηζε θάπνηνπ βαζκνχ ελφηεηαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ, ρσξίο φκσο απηά λα απνβάιινπλ ηελ θπξηαξρία ηνπο: ηα θξάηε δηαηεξνχλ ην δηθαίσκα θαη ηελ εμνπζία λα δξνπλ ζην εζσηεξηθφ ηνπο, νη δε εμνπζίεο πνπ εθρσξνχληαη ζε ζεζκνχο ηεο Έλσζεο κπνξνχλ νπνηεδήπνηε λα επαλαθηεζνχλ. Με άιια ιφγηα, πξφθεηηαη γηα κηα Ελσζε θξαηψλ θαη φρη ιαψλ ή εζλψλ, ηα νπνία δεκηνπξγνχλ βάζεη ζπλζήθεο έλα πνιηηηθφ κφξθσκα, σο πξνο ην νπνίν δηαηεξνχλ θαη «ηελ ηειεπηαία ιέμε» 10. ηελ πξάμε, ε κνξθή απηή νξγάλσζεο θηλείηαη αλάκεζα ζηηο ζπκβαηηθέο ελδνθξαηηθέο θαη ζηηο παξαδνζηαθέο δηαθξαηηθέο ζρέζεηο Σν πλαηλεηηθφ Πξφηππν Σν ζπλαηλεηηθό πξόηππν έρεη ζηφρν ηελ επίηεπμε κηαο ζηαζεξήο πνιηηηθήο δηαθπβέξλεζεο ζε θξάηε πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ζεκαληηθέο δηαηξεηηθέο ηνκέο ζηε βάζε ηνπο 11. χκθσλα κε ην ππφδεηγκα απηφ, ε Έλσζε απνηειεί κηα ζχλζεηε πνιηηεία, φπνπ νη επηκέξνπο κνλάδεο ζπλδένληαη κε κηα ζπλαηλεηηθή κνξθή έλσζεο ρσξίο λα ζπζηάδνληαη νη εζληθέο ζπιινγηθέο ηνπο ηαπηφηεηεο ζην φλνκα κηαο ππεξθείκελεο θεληξηθήο εμνπζίαο. Σν πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Έλσζεο δηαζέηεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά 12 κηαο ζπλαηλεηηθήο δεκνθξαηίαο. Δηδηθφηεξα, ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ηζρχεη ζην βαζκφ πνπ ηα 9 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Θεσξία ηεο Επξσπατθήο Ελνπνίεζεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2003, ζει. 129, θαη Μαξαβέγηα Ν., Σζηληζηδέιε Μ., Η νινθιήξσζε ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ζεζκηθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο πηπρέο, Δθδφζεηο Θεκέιην, Αζήλα 1995, ζει Υξπζνρφνπ Γ. Ν., ibid ζει. 132 κε παξαπνκπή ζηνλ R.A. Dahl 11 Λάβδαο Κ.Α. θαη Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Τν κέιινλ ηεο Επξσπατθήο Δεκνθξαηίαο, Επξσπατθή πνιηηηθή θαη πξφηππα Δεκνθξαηίαο, Πνιηηηθή Δπηζηήκε/Σεχρνο 1 (2005), ζει Σα 4 ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπλαηλεηηθήο δεκνθξαηίαο είλαη: ε κεγάιε ζπκκαρία, ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο, ε ηκεκαηηθή απηνλνκία θαη ην δηθαίσκα ηεο ακνηβαίαο αξλεζηθπξίαο. 10

19 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ θξάηε αληηπξνζσπεχνληαη ζηα θεληξηθά φξγαλα ιήςεο απνθάζεσλ θαη φηη δηαηεξνχλ έλα δηαθνξεηηθφ αξηζκφ ςήθσλ ζην πκβνχιην (βάζεη ηνπ ζπζηήκαηνο εηδηθήο πιεηνςεθίαο). Δπίζεο, ηα θξάηε κέιε απνηεινχλ θπξηαξρηθά απζχπαξθηεο νληφηεηεο κε ηηο δηθέο ηνπο ζπληαγκαηηθέο ξπζκίζεηο, γεγνλφο πνπ δηαζθαιίδεη ηελ ηκεκαηηθή ηνπο απηνλνκία. Όζνλ αθνξά ην δηθαίσκα ηεο ακνηβαίαο αξλεζηθπξίαο, ηα θξάηε κε νκφθσλε απφθαζε κπνξνχλ θαη εκπνδίδνπλ ηε ιήςε απνθάζεσλ φηαλ δηαθπβεχνληαη ηα δσηηθά εζληθά ηνπο ζπκθέξνληα. Σέινο, εληνπίδνληαη ζηα επηκέξνπο ζπκβνχιηα θαη ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην επξείο ζπλαζπηζκνί ζε δεηήκαηα ζπζηεκηθήο ή ζπληαγκαηηθήο κεηαβνιήο. Σν ππφδεηγκα απηφ παξαπέκπεη ζε έλα κεηθηφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο ζην νπνίν ε ζπλχπαξμε αιιειεμάξηεζεο θαη ηκεκαηηθήο απηνλνκίαο είλαη γεγνλφο. Όζνλ αθνξά ηε δεκνθξαηία, ζην ζπλαηλεηηθφ πξφηππν απηή είλαη ελδνγελψο πεξηνξηζκέλε ζηηο εγεηηθέο νκάδεο, γηα ην ιφγν απηφ δελ είλαη ην πην ελδεδεηγκέλν ππφδεηγκα αλ ζηφρνο ηεο κειέηεο είλαη ε εθηεηακέλε ζπκκεηνρή ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ. Παξφια απηά, ην ζπλαηλεηηθφ κνληέιν αληηθαηνπηξίδεη πνιιέο απφ ηηο ηδηφηεηεο ηνπ ζεκεξηλνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Έλσζεο Σν Κνηλνβνπιεπηηθφ Πξφηππν Σν θνηλνβνπιεπηηθό πξόηππν ζηεξίδεηαη ζηνλ αληηπξνζσπεπηηθφ θαη πιεηνςεθηθφ ραξαθηήξα ελφο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην νπνίν επηηξέπεη ζηελ εθηειεζηηθή εμνπζία λα θπβεξλά φζν απνιακβάλεη ηελ εκπηζηνζχλε ηεο θνηλνβνπιεπηηθήο πιεηνςεθίαο 13. Σν πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Έλσζεο δηαζέηεη θάπνηα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ππνδείγκαηνο: πεξηνξηζκέλε ρξήζε ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο ζην πκβνχιην, ξφινο ηνπ ΔΚ ζηε λνκνπαξαγσγηθή δηαδηθαζία, δπλαηφηεηα ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ λα παξαθνινπζνχλ ηε πνξεία ηνπ λνκνζεηηθνχ έξγνπ ηεο Έλσζεο. Βέβαηα, ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Έλσζεο δελ απνηειεί ακηγψο θνηλνβνπιεπηηθφ αθνχ δελ ζηεξίδεηαη ζηελ αξρή ηεο 13 Λάβδαο Κ.Α. θαη Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Τν κέιινλ ηεο Επξσπατθήο Δεκνθξαηίαο, Επξσπατθή πνιηηηθή θαη πξφηππα Δεκνθξαηίαο, Πνιηηηθή Δπηζηήκε, Σεχρνο 1 (2005), ζει

20 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ δηάθξηζεο ησλ εμνπζηψλ κεηαμχ εθηειεζηηθψλ θαη λνκνζεηηθψλ νξγάλσλ αιιά νχηε θαη πθίζηαηαη κηα ιεηηνπξγηθή δηάθξηζε ησλ πνιιψλ λνκνζεηηθψλ αξκνδηνηήησλ κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ δηαθπβέξλεζεο ζην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο Έλσζεο. Σν πξφηππν απηφ δηαζέηεη κηα κνξθή θνηλσληθήο ελφηεηαο πνπ επηηξέπεη ζηε κεηνςεθία λα απνδέρεηαη ηηο πιεηνςεθηθέο απνθάζεηο ησλ θεληξηθψλ ζεζκψλ. ήκεξα απνπζηάδεη κηα ηέηνηνπ είδνπο ελφηεηα ζηελ ΔΔ Σν Ρεπνπκπιηθαληθφ Πξφηππν Σν ξεπνπκπιηθαληθό πξόηππν δηαηππψλεη κηα ελαιιαθηηθή πξφηαζε πεξί ειεπζεξίαο: απηή ηεο κε θπξηαξρίαο, ε νπνία πξνυπνζέηεη φηη θαλείο δελ παξεκβαίλεη απζαίξεηα ζηηο επηινγέο ελφο ειεχζεξνπ αλζξψπνπ. Με ηνλ φξν res publica 14 ελλννχκε απηφ πνπ αλήθεη ζην ιαφ. Ο φξνο απηφο έρεη ζηφρν ηελ επίηεπμε ηξηψλ ζεκειησδψλ αξρψλ: ηεο δηθαηνζχλεο κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, ηνπ δεκφζηνπ ζπκθέξνληνο κέζσ ελφο κεηθηνχ θαη ηζνξξνπεκέλνπ ζπληάγκαηνο θαη ηεο ειεπζεξίαο κέζσ ηεο ηδηφηεηαο ηνπ ελεξγνχ πνιίηε. Ζ ηδηαηηεξφηεηα ησλ ξεπνπκπιηθαληθψλ ελλνηνινγήζεσλ ζπλίζηαηαη ζην γεγνλφο φηη εζηηάδνπλ ζηνλ αλεμάξηεην θαη ειεχζεξν πνιίηε κηαο αλεμάξηεηεο πνιηηείαο. Σα άηνκα θαη ηα θξάηε κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ ειεχζεξα ζην κέηξν πνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα απηνθπβέξλεζεο. Ζ ρξεζηκφηεηα ηνπ ξεπνπκπιηθαληθνχ κνληέινπ ζπλίζηαηαη ζηε δηακφξθσζε κηαο πην δεκνθξαηηθήο Δπξψπεο πνπ νθείιεηαη ζηε δξάζε ηνπ ειεχζεξνπ επξσπαίνπ πνιίηε θαη ε ζέζπηζε ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο ζα ζπλέβαιε πξνο ηε θαηεχζπλζε κηαο πην δεκνθξαηηθήο θαη πιεζηέζηεξεο ζην πνιίηε Έλσζε. 2.2 Ζ θαλνληζηηθή ζηξνθή πξνο ηηο επξσπατθέο ζπνπδέο 14 Λάβδαο Κ.Α. θαη Υξπζνρφνπ Γ.Ν., ibid, ζει 96 : Ζ ξίδα ηνπ φξνπ res publica πξνέξρεηαη απφ ην ιαηηληθφ res populi πνπ ζεκαίλεη δεκφζην πξάγκα, δεκφζην θηήκα ή δεκφζηεο ππνζέζεηο 12

21 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ Ο ραξαθηεξηζκφο ηεο Έλσζεο κε ηνλ φξν αλαδπφκελε πνιηηεία επηηξέπεη ηελ αληηθαηάζηαζε ηεο κάιινλ ληεηεξκηληζηηθήο έλλνηαο ηεο νινθιήξσζεο κε απηήλ ηεο ππν δηακφξθσζε πνιηηείαο 15. Δλψ ινηπφλ ν φξνο νινθιήξσζε εξκελεχεη ηελ ελφηεηα αλεμάξηεησλ παιαηφηεξα νληνηήησλ ππφ ηελ εμνπζία κηαο λέαο πνιηηηθήο κνλάδαο, ν φξνο ππν δηακφξθσζε πνιηηεία κε ηα ηξία ζπζηαηηθά θξάηνο, ππνθξάηνο, πνιίηεο- ηνλίδεη ηελ ζπληαγκαηηθή θχζε ηεο δηαθπβέξλεζεο ηεο Έλσζεο. Γχξσ απφ απηή ηελ πξνβιεκαηηθή αλαδχεηαη έλα ζχλνιν λέσλ εξσηεκάησλ πνπ απαζρνιεί ηνπο κειεηεηέο ηεο Έλσζεο θαη πνπ απνηεινχλ κέξνο κηαο επξχηεξεο εξεπλεηηθήο αηδέληαο, ηεξκαηίδνληαο ηελ εξκελεία ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο κέζα απφ ηηο ζπκβαηηθέο ζεσξίεο. Μηα ηέηνηα πνηθηιία ελλνηψλ θαη ηδεψλ απνηειεί ην αληηθείκελν κειέηεο κηαο «κεηα-ζεσξεηηθήο πξνζέγγηζεο» ηνπ θαηλνκέλνπ, θάλνληαο ιφγν γηα κηα «θαλνληζηηθή ζηξνθή», δειαδή έλα ζχζηεκα ηδεψλ πνπ εγείξνπλ εξσηήκαηα πεξί δεκνθξαηίαο θαη λνκηκνπνίεζεο ζηελ ΔΔ. Ζ ζπλερψο εμειηζζφκελε ζρέζε κεηαμχ ησλ ιαψλ θαη ησλ ππεξεζληθψλ νξγάλσλ έρεη αλαδείμεη λέεο έλλνηεο, νη νπνίεο ζην παξειζφλ δελ βξίζθνληαλ ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο, φπσο δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα, ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, επξσπατθφο δήκνο, θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε θιπ. Δίλαη αιήζεηα φηη ην ζέκα ηεο δεκνθξαηίαο δελ ήηαλ ζην πξνζθήλην ησλ ζπδεηήζεσλ ησλ ζεσξεηηθψλ γηα δεηήκαηα επξσπατθήο νινθιήξσζεο απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο εμειηθηηθήο ηεο πνξείαο. Αληίζεηα, ε κειέηε ηνπο ζπγθεληξσλφηαλ πεξηζζφηεξν ζηνπο κεραληζκνχο θαηαζθεπήο ελφο ζπζηήκαηνο (λενιεηηνπξγηζκφο 16 ) ή ζηε δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο νη εζληθέο θπβεξλήζεηο ζπλεξγάδνληαλ (δηαθπβεξλεηηζκφο 17 ). Γειαδή, φιεο νη παξαπάλσ ζεσξίεο ελψ παξείραλ απαληήζεηο ζην εξψηεκα «πνηνο θπβεξλά» απνηχγραλαλ 15 Chryssochou, D.N. Meta-theory and the study of the European Union: Capturing the normative turn, European Integration, 2000, Vol. 22, pp Warleigh Alex, Democracy in the European Union, Sage publications, 2003, Introductory Overview, page.17. Οη λνειεηηνπξγηζηέο πίζηεπαλ φηη ε επξσπατθή νινθιήξσζε ήηαλ πξνο ην δεκφζην ζπκθέξνλ θαη ζπλεπψο έλλνηεο ηεο δεκνθξαηίαο κπνξνχζαλ λα κειεηεζνχλ απφ ηε ζθνπηά ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ράξαμεο ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ ελίζρπζή ηεο. 17 Warleigh Alex, ibid. Οη δηαθπβεξλεηηθνί πίζηεπαλ φηη ε δεκνθξαηία δελ απνηειεί ζέκα πνπ αθνξά ηελ επξσπατθή νινθιήξσζε θαζψο απηή γηλφηαλ θαηαλνεηή φρη σο κηα δηαδηθαζία δηακφξθσζεο πνιηηείαο αιιά σο κηα εθαξκνγή ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ελφο θξάηνπο κέινπο. 13

22 Πξόηππα δεκνθξαηίαο θαη ε ΕΕ λα ζέζνπλ ην εμίζνπ ζεκαληηθφ εξψηεκα ηνπ «πνηνο θπβεξλάηαη» 18, αθήλνληαο έηζη αλεμεξεχλεηεο θνηλσληθφ - ςπρνινγηθέο πιεπξέο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ππν δηακφξθσζε πνιηηείαο, φπσο είλαη ε απνπζία ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. Ζ ζπλεηζθνξά ηεο κεηα-ζεσξίαο ζηε κειέηε ηεο Έλσζεο έγθεηηαη ζην φηη απνηειεί ην εξγαιείν γηα ηελ βαζχηεξε θαηαλφεζε ηεο θπζηνγλσκίαο ηνπ ελσζηαθνχ ζπζηήκαηνο, ηνπνζεηψληαο ζηνλ ππξήλα ηνπ ηελ «πνιηηηθή δηάζηαζε», δειαδή ην εληαίν «ζψκα ησλ πνιηηψλ» 19 ηεο Δπξψπεο αιιά θαη ηελ κεηαηξνπή ηεο Έλσζεο απφ «δεκνθξαηίεο ζε δεκνθξαηία» 20. Πιένλ, ε δεκνθξαηία θαη ε λνκηκφηεηα ηεο Έλσζεο θαηαιακβάλνπλ κηα πςειφηεξε ζέζε ζηελ αηδέληα ησλ επξσπατθψλ ζπνπδψλ απφ νπνηαδήπνηε άιιε επνρή 21. Σν ελδηαθέξνλ απηφ ελεξγνπνηήζεθε κε ηε ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, φπνπ δεηήκαηα δεκνθξαηίαο θαη έιιεηςεο λνκηκνπνίεζεο ηεο Έλσζεο γίλνληαη αληηθείκελα κειέηεο δηαθνξεηηθψλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ (λνκηθή επηζηήκε, πνιηηηθή θηινζνθία θιπ), δίλνληαο δηαθνξεηηθέο εξκελείεο γηα ηελ κειινληηθή πνξεία ηνπ ελσζηαθνχ ζπζηήκαηνο. Δπίζεο, ε αλάγθε γηα αληαπφθξηζε ζηελ θνηλή αληίιεςε γηα ηε θαηαλφεζε θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ζηάζεθε ιφγνο γηα ηελ θαηάξξεπζε ησλ νξζφδνμσλ πξνζεγγίζεσλ ηνπ ελσζηαθνχ θαηλνκέλνπ, δίλνληαο ηε ζέζε ηνπο ζε λέεο ζεσξίεο πεξηζζφηεξν εκπινπηηζκέλεο κε έλλνηεο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηεο λνκηκνπνίεζεο. Σν κφλν πνπ κέλεη λα πξαγκαηνπνηεζεί είλαη ε εμεχξεζε ηεο πην αμηφπηζηεο ζεσξίαο πνπ ζα ζηαζεί ηθαλή λα πξνζθέξεη ιχζεηο ζηε πνιχπινθε δηαδηθαζία ηεο δηακφξθσζεο ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο. 18 Chryssochou D. N., Meta-theory and the study of the European Union: Capturing the normative turn, European Integration, 2000, Vol. 22, pp.132, Απνηειεί κηα ελδνγελή κεηαβιεηή, ε αλάιπζε ηεο νπνίαο ππεξβαίλεη ηε ζπκβαηηθή ησλ αξρηθψλ ζεσξηψλ ελνπνίεζεο. 20 Chryssochoou D. N., ibid., pp 134. Όπσο αλαθέξεη θαη ν Cohen: «there can be no larger part unless the larger part and the smaller parts are indeed parts of one whole» 21 Warleigh Alex, Democracy in the European Union, Sage publications, 2003, Introductory Overview, page 17 14

23 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 - Ζ ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ ΠΟΡΔΗΑ ΣΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΚΖ ΑΡΥΖ Χ ΟΡΓΑΝΧΣΗΚΖ ΒΑΖ ΣΖ ΔΝΧΗΑΚΖ ΣΑΞΖ 3.1 Οη πλζήθεο ηεο Ρώκεο [1957] Δλδηαθέξνλ απνηειεί ην γεγνλφο φηη θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο δελ ππήξρε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα δεκνθξαηηθά ερέγγπα ηνπ ηφηε αλαδπφκελνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο. Πξάγκαηη, ζηηο ηδξπηηθέο ζπλζήθεο ηεο Κνηλφηεηαο (1957) δελ γίλεηαη ηδηαίηεξε κλεία ζηε δεκνθξαηία θαη ζηε δεκνθξαηηθή αξρή σο ζεκέιηνπ γηα ηε ζπγθξφηεζε, ηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο 22, απιά αλαθέξεηαη φηη ηα «θξάηε κέιε πξέπεη λα είλαη δεκνθξαηίεο». Δπίζεο, γίλεηαη πξφβιεςε γηα ην ΔΚ -πνπ «απνηειείηαη απφ αληηπξνζψπνπο ησλ ιαψλ θαη ησλ θξαηψλ»-, ε ζχλζεζε, ε ιεηηνπξγία θαη νη αξκνδηφηεηεο ηνπ νπνίνπ δελ δηαζθάιηδαλ νχηε ππνηππσδψο άκεζε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ζηα θνηλνηηθά φξγαλα. Με άιια ιφγηα, ην θνηλνηηθφ νηθνδφκεκα, ζηε λεπηαθή ηνπ θάζε, ζπγθξνηείηαη ρσξίο ζεζκνχο θαη δηαδηθαζίεο, ηθαλέο λα παξάζρνπλ ζηελ Κνηλφηεηα θαη ηα φξγαλά ηεο άκεζε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε. 3.2 Ζ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε (ΔΔΠ) [1986] Γηα πξψηε θνξά επίθιεζε ηεο αλάγθεο λα «πξνσζήζνπλ απφ θνηλνχ ηα θξάηε κέιε ηελ δεκνθξαηία» γίλεηαη κέζσ ηεο ΔΔΠ. Σα πξψηα ζεκέιηα ηεο πξνζπάζεηαο εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο Έλσζεο ηέζεθαλ κε ηελ ππνγξαθή ηεο ΔΔΠ ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1986, νπφηε θαη ε κέρξη ηφηε θπξίαξρε ζην επξσπατθφ πνιηηηθφ ζθεληθφ «ζπγθαηαβαηηθή ζπλαίλεζε» 23, άξρηζε λα ππνρσξεί πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηεζεί κηα λέα βάζε γηα ηελ νπζηαζηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ 24. Πξάγκαηη, κε δεδνκέλν φηη ε δηαδηθαζία ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο ππήξμε ζε κεγάιν βαζκφ απνηέιεζκα επηινγψλ ησλ 22 Παπαδεκεηξίνπ Γ., Γεκνθξαηία θαη επξσπατθή νινθιήξσζε, Σξία Άξζξα, εθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα 1993, ζει Lindberg L.N. and Scheingold S.A., Europe s Would-be Polity: Patterns of change in the European Community, Englewood Cliffs, N.J.:Prentice Hall, Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Θεσξία ηεο Επξσπατθήο Ελνπνίεζεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2003, ζει

24 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο πνιηηηθψλ εγεζηψλ ζε ζπλεξγαζία κε πνηθίια ηερλνθξαηηθά δίθηπα, ε επξσπατθή πνξεία δελ ζηεξηδφηαλ ζε δεκνθξαηηθέο βάζεηο ηεο Έλσζεο αιιά ζηελ «ζησπεξή» ζπλαίλεζε ησλ πνιηηψλ ζρεηηθά κε ηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο επηινγέο ησλ εθάζηνηε θπβεξλήζεσλ. Ζ ΔΔΠ κέζα απφ έλα επξχ θάζκα κέηξσλ πνπ πηνζέηεζε έδσζε κηα λέα ζεκαληηθή ψζεζε ζηε δηαδηθαζία εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο: 1. Θεζπίζηεθε κηα λέα λνκνζεηηθή δηαδηθαζία ε «ζπλεξγαζία»- κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ιήςεο απνθάζεσλ ζην πκβνχιην Τπνπξγψλ θαη ηελ αχμεζε, ζε κηθξφ βαζκφ, ησλ εμνπζηψλ ηνπ ΔΚ. 2. Δληζρχζεθε ν ξφινο ηνπ ΔΚ θαη νη δπλαηφηεηέο ηνπ λα αζθεί επηξξνή ζηελ Κνηλφηεηα κέζσ ηεο ζέζπηζεο κηαο λέαο δηαδηθαζίαο, ηεο «ζχκθσλεο γλψκεο», ε νπνία θαηέζηε απαξαίηεηε γηα ηελ απνδνρή λέσλ κειψλ ζηελ Κνηλφηεηα θαη γηα ηε ζχλαςε ζπκθσληψλ ζχλδεζεο κεηαμχ ηεο Κνηλφηεηαο θαη ηξίησλ ρσξψλ. Πνιινί απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θνηλνηηθνχο θνξείο ιήςεο απνθάζεσλ απνγνεηεχηεθαλ απφ ηελ ΔΔΠ θαζψο έθξηλαλ φηη φρη κφλν δελ πξνσζνχζε επαξθψο ηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο αιιά επέθεξε κεξηθή αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. 3.2 Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (ΔΔ) [1992] Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 «εζσηεξηθνί θαη εμσηεξηθνί παξάγνληεο» 25 ζπλδπάζηεθαλ ψζηε λα μεθηλήζεη έλα λέν θχκα δηαπξαγκαηεχζεσλ κε ζηφρν ηελ εκβάζπλζε ηεο Κνηλφηεηαο θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ηεο Έλσζεο. Σα πξάγκαηα ζρεηηθά κε ην δήηεκα ηεο δεκνθξαηίαο βειηηψζεθαλ πεξηζζφηεξν κε ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη ή πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ), φπνπ: επηβεβαηψλεηαη ε «πξνζήισζε ζηηο αξρέο ηεο ειεπζεξίαο, ηεο δεκνθξαηίαο θαη 25 Με ηε θαηάξξεπζε ηνπ θνκκνπληζηηθνχ θαζεζηψηνο ζηελ Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε (1989) αλαδείρζεθαλ δπλάκεη θηιειεχζεξα δεκνθξαηηθά θξάηε κε νηθνλνκίεο βαζηδφκελεο ζηελ αγνξά κε απνηέιεζκα ε Κνηλφηεηα λα αζρνιείηαη πεξηζζφηεξν κε παλεπξσπατθά δεηήκαηα πηέδνληάο ηελ γηα πεξαηηέξσ ελνπνίεζε πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ θαιχηεξα νη πξνθιήζεηο ηεο ηαρέσο κεηαβαιιφκελεο Δπξψπεο. Δπίζεο, ε ελνπνίεζε ηεο Γεξκαλίαο (1990) πξνψζεζεο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε παγίσζε κηαο επξσπατθήο Γεξκαλίαο θαη φρη κηαο Γεξκαληθήο Δπξψπεο. Αιιά θαη ε δηάιπζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο (1991) ελίζρπζε ην αίζζεκα ηεο αβεβαηφηεηαο ζρεηηθά κε ηελ κειινληηθή θχζε ηεο επξσπατθήο επείξνπ. 16

25 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ θαη ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ», εθθξάδεηαη ε επηζπκία λα εληζρπζεί ε «δεκνθξαηηθή θαη απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ» θαη ππνγξακκίδεηαη ε απφθαζε λα ζπλερηζηεί «ε πνξεία πξνο κηα νινέλα ζηελφηεξε έλσζε ησλ ιαψλ ηεο Δπξψπεο φπνπ νη απνθάζεηο ζα ιακβάλνληαη φζν ην δπλαηφλ πιεζηέζηεξα ζηνπο πνιίηεο». Καηά ηε δηάξθεηα ησλ πνιηηηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ζην Μάαζηξηρη, ε θξάζε «ε παξνχζα πλζήθε δηαλνίγεη λέα θάζε ζηε δηαδηθαζία κηαο δηαξθψο ζηελφηεξεο έλσζεο ησλ ιαψλ ηεο Δπξψπεο, ζηελ νπνία νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη φζν ην δπλαηφλ πην αλνηρηά θαη εγγχηεξα ζηνπο πνιίηεο» αλαδεηθλχεη κηα πην δεκνθξαηηθή δηάζηαζε ζηε ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο. ηε λέα ζπλζήθε, πηνζεηήζεθαλ δπν ζεκαληηθέο λέεο αξρέο πνπ εληζρχνπλ ην δεκνθξαηηθφ ραξαθηήξα ηεο ΔΔ: - Ζ αξρή ηεο Δπηθνπξηθφηεηαο Αξρηθά, ε «αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο» ελζσκαηψζεθε ηππηθά ζηε πλζήθε δίλνληαο κηα αφξηζηε δηαηχπσζε: «ηνπο ηνκείο πνπ δελ ππάγνληαη ζηελ απνθιεηζηηθή ηεο αξκνδηφηεηα, ε Κνηλφηεηα δξα ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο, κφλν εάλ θαη ζην βαζκφ πνπ νη ζηφρνη ηεο πξνβιεπφκελεο δξάζεο είλαη αδχλαηνλ λα επηηεπρζνχλ επαξθψο απφ ηα θξάηε κέιε θαη δχλαηαη, ιφγσ ησλ δηαζηάζεσλ ή ησλ απνηειεζκάησλ ηεο πξνβιεπφκελεο δξάζεο, λα επηηεπρζνχλ θαιχηεξα ζε θνηλνηηθφ επίπεδν» 26. Ζ ελ ιφγσ αξρή δξα ζην φλνκα ησλ «αδηαίξεησλ θαη νηθνπκεληθψλ αμηψλ πνπ πξεζβεχεη ε ΔΔ» 27 φπσο ε αιιειεγγχε, ε ηζφηεηα, ε ειεπζεξία θαη ε αμηνπξέπεηα ηνπ αλζξψπνπ θαη παξέρεη αξσγή ζε ζέκαηα πνπ αδπλαηνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηα θξάηε κέιε. 26 θνπκπνχξεο Η., Σαζζηφπνπινο Υ., Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε θαη πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, Διιεληθή Δηαηξία Σνπηθήο Αλάπηπμεο θαη Απηνδηνίθεζεο, Αζήλα, Ννέκβξηνο 1992, ζει Παπαδεκεηξίνπ Γ., Σν Δπξσπατθφ χληαγκα, Δθδφζεηο αββάιαο (επηκέιεηα εηζαγσγή: Γ. Παπαδεκεηξίνπ) 17

26 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο - Ζ αξρή ηεο ηζαγέλεηαο ηεο Έλσζεο χκθσλα κε ηελ παξνχζα αξρή, γηα πξψηε θνξά γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ηεο Έλσζεο, δειαδή θάζε πξφζσπν πνπ έρεη ηελ ππεθνφηεηα ελφο θξάηνπο κέινπο θαη απνιακβάλεη ηα δηθαηψκαηα 28 πνπ ηνπ παξέρεη ε ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο ηνπ ζηελ ΔΔ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ηεο Έλσζεο ζεκαίλεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ κηα απιή θαηνρχξσζε ελφο θαηαιφγνπ δηθαησκάησλ θαη δελ ηαπηίδεηαη κε ηε ζπκβαηηθή έλλνηα ηνπ φξνπ ηεο ηζαγέλεηαο ηεο Έλσζεο. Ζ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ηεο Έλσζεο ζεκαίλεη ζπκκεηνρή ζε κηα πνιηηηθή θνηλφηεηα πνπ απνιακβάλεη λνκηκνπνίεζε θαη πνπ δηαζθαιίδεη ην επξχηεξν πιαίζην ζην νπνίν ηα δηθαηψκαηα δηεθδηθνχληαη, αζθνχληαη θαη παξέρνληαη 29. Ζ ηζαγέλεηα ηεο Έλσζεο πξνζηίζεηαη ζηελ εζληθή ηζαγέλεηα θαη δελ ηελ αληηθαζηζηά. Ζ ΔΔ επέθεξε δηάθνξεο αλαζεσξήζεηο νη νπνίεο κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε ζεζκηθέο 30 θαη πνιηηηθέο 31. Οη ζεζκηθέο αιιαγέο είραλ ζηφρν ηελ αλαβάζκηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ραξαθηήξα ησλ ζεζκηθψλ δνκψλ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ ιήςεο απνθάζεσλ ηεο Κνηλφηεηαο. Με ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη επαλαπξνζδηνξίζηεθαλ νη ηζνξξνπίεο κεηαμχ ησλ επξσπατθψλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ, θαηαθπξψλνληαο ηε ζέζε ηνπ ΔΚ σο ηξίηνπ πφινπ εμνπζίαο ζηε κέρξη ηφηε δηπνιηθή θαηαλνκή ησλ εμνπζηψλ κεηαμχ πκβνπιίνπ θαη Δπηηξνπή. 28 Παπαδεκεηξίνπ Γ., ibid, φπνπ αλαθέξεηαη φηη ηα δηθαηψκαηα απηά είλαη πεξηνξηζκέλα θαη πεξηιακβάλνπλ: ηα δηθαηψκαηα εγθαηάζηαζεο θαη εξγαζίαο ζε νπνηαδήπνηε πεξηνρή ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Έλσζεο, ην δηθαίσκα ηνπ εθιέγεηλ θαη ηνπ εθιέγεζζαη ζηηο εθινγέο ηνπ ΔΚ, ην δηθαίσκα λα αλαθέξνληαη ζην ΔΚ θαη λα πξνζθεχγνπλ ζηνλ Δπξσπαίν Γηακεζνιαβεηή θαζψο θαη ην δηθαίσκα λα απεπζχλνληαη ζηα ζεζκηθά θαη ζπκβνπιεπηηθά φξγαλα ηεο Έλσζεο ζε κηα απφ ηηο γιψζζεο ηνπ πληάγκαηνο θαη λα ιακβάλνπλ απάληεζε ζηελ ίδηα γιψζζα. 29 Νηθεθφξνο Γηακαληνχξνο, Σν Γίθαην ηεο ΔΔ, Πνηα είλαη ε επξσπατθή ηζαγέλεηα, ΠΟΛΗΣΖ, 13/8/2007, ζει πλνπηηθά, απηέο πεξηιακβάλνπλ (εθηφο απφ ηελ ζέζπηζε ηεο ζπλαπφθαζεο) ηελ επέθηαζε ηνπ πεδίνπ εθαξκνγήο ηεο ζχκθσλεο γλψκεο, ηε παξάηαζε ηεο ζεηείαο ησλ Δπηηξφπσλ απφ 4 ζε 5 έηε, ηε κεηαθνξά νξηζκέλσλ ηνκέσλ πνιηηηθήο απφ ηε δηαδηθαζία ζπλεξγαζίαο ζηε δηαδηθαζία ζπλαπφθαζεο αιιά θαη απφ ηε δηαδηθαζία δηαβνχιεπζεο ζηε δηαδηθαζία ζπλεξγαζίαο, ηε ζέζπηζε ηεο Δπηηξνπήο ησλ Πεξηθεξεηψλ, ηελ απφθηεζε εμνπζίαο επηβνιήο πξνζηίκσλ απφ ην ΓΔΚ ζηα θξάηε-κέιε πνπ δε ζπκκνξθψλνληαη πξνο ηηο απνθάζεηο ηνπ θαη δελ εθαξκφδνπλ ην θνηλνηηθφ δίθαην θαη ηε πξφβιεςε ηνπ πλεγφξνπ. 31 Οη αιιαγέο ζηηο πνιηηηθέο αθνξνχλ ηελ επέθηαζε ησλ αξκνδηνηήησλ ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο ζε παιαηφηεξνπο θαη ζε λένπο ηνκείο πνιηηηθήο φπσο παηδεία, δεκφζηα πγεία, πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ θαη αληηκεηψπηζε ηνπ αδηεμφδνπ ζην ηνκέα ηεο «θνηλσληθήο πνιηηηθήο». [Ο ηνκέαο απηφο είρε αλαδείμεη ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηφζν πξηλ απφ ην Μάαζηξηρη φζν θαη έπεηηα. Σειηθά ην αδηέμνδν απηφ αληηκεησπίζηεθε κε ηελ ππνγξαθή απφ ηα 11 θξάηε ελφο ρσξηζηνχ πξσηνθφιινπ θαη ρσξηζηήο ζπκθσλίαο γηα ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή]. 18

27 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο Ωζηφζν ρσξίο λα ππνηηκεζεί ε ζπκβνιή ηεο ΔΔ ζηε πξνζπάζεηα ζεξαπείαο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, είλαη γεγνλφο φηη ε ελ ιφγσ ζπλζήθε δελ έβγαιε ηελ Έλσζε απφ ηελ «πξνδηαγεγξακκέλε πνξεία ηνπ αξγφζπξηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο» 32. Ζ δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο θνηλνηηθήο εμνπζίαο εμαθνινχζεζε λα ζηεξίδεηαη, έκκεζα θαη αληαλαθιαζηηθά, ζηε λνκηκνπνίεζε ησλ θπβεξλήζεσλ ησλ κειψλ ηεο Έλσζεο. 3.3 Ζ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ [1997] Πνιιά θξάηε κέιε ζεσξνχζαλ φηη ε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη δελ είρε επηηχρεη αξθεηά ζην ζέκα ηεο νινθιήξσζεο. Οη εξγαζίεο ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Γηάζθεςεο (ΓΓ) ην 1996, πνπ πξνβιεπφηαλ απφ ηε ΔΔ έπξεπε λα επηθεληξσζνχλ ζε ηξεηο ζηφρνπο: λα θέξνπλ πην θνληά ζηελ Δπξψπε ηνπο πνιίηεο ηεο, λα ζπκβάινπλ ζηε ιεηηνπξγία ηεο ΔΔ θαη ζηε πξνεηνηκαζία ηεο δηεχξπλζεο θαη λα απμήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηεο Έλσζεο γηα ηελ αλάιεςε εμσηεξηθήο δξάζεο. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1997 ππνγξάθεθε ε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ. Απφ ηελ αξρή ζηφρνο ηεο πλζήθεο ήηαλ λα απνηειέζεη κηα πεξηζζφηεξν αλαζεσξεηηθή παξά κηα πξσηνπνξηαθή ζπλζήθε. Οη λέεο ξπζκίζεηο ηεο πλζήθεο εληζρχνπλ ην ζεζκηθφ ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο θαζψο: επεθηείλεηαη ε λνκηθή βάζε γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ κε εηδηθή πιεηνςεθία, ζεζπίδεηαη ε δηαδηθαζία ηεο εληζρπκέλεο ζπλεξγαζίαο θαη επεθηείλεηαη ε δηαδηθαζία ηεο ζπλαπφθαζεο ζε πεξηζζφηεξνπο ηνκείο πνιηηηθήο. Ζ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ πεξηείρε θάπνηεο κηθξέο αιιαγέο γηα ηελ δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ηεο Έλσζεο νη νπνίεο φκσο δελ επέθεξαλ θαλέλα νπζηαζηηθφ απνηέιεζκα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Πξάγκαηη, ε λέα ζπλζήθε πξνέβιεπε ηελ πηνζέηεζε ελφο λένπ ράξηε δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο, ηελ θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ησλ πνιηηψλ γηα επαξθή πιεξνθφξεζε ζε ζέκαηα ΔΔ, ηελ ελίζρπζε ηεο δηαθάλεηαο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ηε πξφζβαζε ζηα θείκελα ηνπ πκβνπιίνπ. Όκσο νη ξπζκίζεηο απηέο νπζηαζηηθά παξέκεηλαλ 32 Παπαδεκηξίνπ Γ., Γεκνθξαηία θαη επξσπατθή νινθιήξσζε, Αζήλα-Κνκνηελή 1993, ζει.24 19

28 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο αλελεξγέο, γηα ην ιφγν απηφ ηνλίδεηαη θαη ε «κηθξή ηεο αμία ζε ζρέζε κε ηελ ΔΔΠ θαη ηελ ΔΔ» 33. Ζ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ «απνηέιεζε ην ηειηθφ πξντφλ κηαο δηαρεηξηζηηθνχ ηχπνπ αλαζεψξεζεο» 34. Απφ πνιινχο αληηκεησπίζηεθε κε έληνλε ακθηζβήηεζε, ραξαθηεξηδφκελε σο έλα αηειέο θείκελν πνπ απέηπρε λα απαληήζεη ζηελ αλάγθε ελίζρπζεο ηεο λνκηκνπνίεζεο ηνπ ζεζκηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Έλσζεο. 3.4 Ζ πλζήθε ηεο Νίθαηαο [2001] Σν πεδίν ηεο πλζήθεο ηεο Νίθαηαο δελ ήηαλ ηφζν επξχ φζν εθείλν ησλ πξνεγνχκελσλ ζπλζεθψλ, θαζψο αζρνιείηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά κε ζεζκηθά ζέκαηα. Οη ηνκείο ζηνπο νπνίνπο επηθεληξψζεθε ε ελ ιφγσ ζπλζήθε αθνξνχζαλ θπξίσο ηε ξχζκηζε ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο ζχλζεζεο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ηε ζηάζκηζε ησλ ςήθσλ ζην πκβνχιην γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ κε εηδηθή πιεηνςεθία. Δπίζεο, ζηε ζπλζήθε ζπκπεξηιήθζεθαλ θαη ζηνηρεία εληζρπηηθά ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ ζεζκηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ΔΔ, φπσο ε επέθηαζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο ζπλαπφθαζεο, ε εθαξκνγή ηεο δηαδηθαζίαο ηεο εληζρπκέλεο ζπλεξγαζίαο θαη ε αλαγλψξηζε ηεο αξκνδηφηεηαο ηνπ ΔΚ λα αζθεί πξνζθπγή ζην Γηθαζηήξην. Ζ πλζήθε ηεο Νίθαηαο είρε αλαζεσξεηηθφ ραξαθηήξα θαη επέθεξε πνιχ ιηγφηεξεο ηξνπνπνηήζεηο ζηνλ ηχπν θαη ηελ εθαξκνγή ησλ δηαδηθαζηψλ ιήςεο απνθάζεσλ ηεο ΔΔ ζε ζχγθξηζε κε ηελ ΔΔΠ θαη ηηο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη θαη ηνπ Άκζηεξληακ. Ωο απνηέιεζκα, ε θχξσζε ηεο ζπλζήθεο απνδείρηεθε ζρεηηθά απιή ππφζεζε 35. Ζ ΓΓ πνπ αζρνιήζεθε κε ηε θαηάξηηζε ηεο πλζήθεο ηεο Νίθαηαο έιαβε θξηηηθή γηα ην γεγνλφο φηη δελ αζρνιήζεθε κε επξχηεξα δεηήκαηα πνιηηηθήο ηεο Έλσζεο αιιά φηη ην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληφο ηεο ζηξάθεθε 33 ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ δελ ππήξρε θαλέλα κεγάιν ζρέδην πνπ λα ηελ θαηεπζχλεη φπσο είρε ζπκβεί ζηε πεξίπησζε ηεο ΔΔΠ κε ηελ Δληαία Δπξσπατθή Αγνξά θαη ηε ΔΔ κε ηελ ΟΝΔ θαη ηελ εηζαγσγή ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. 34 Σζηληζηδέιεο Μ., Τθαληήο Κ., χγρξνλα πξνβιήκαηα Γηεζλψλ ζρέζεσλ, Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Ζ Γηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο, Δθδφζεηο Η. ηδέξεο, Αζήλα εμαίξεζε απνηέιεζε ε πεξίπησζε ηεο Ηξιαλδίαο φπνπ εζσηεξηθέο πνιηηηθά γεγνλφηα νδήγεζαλ ηνλ ηξιαλδηθφ ιαφ λα απνξξίςεη ηε θχξσζε ηεο ζπλζήθεο θαηά ην δεκνςήθηζκα ηνλ Ηνχλην ηνπ

29 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο θπξίσο ζε πξνβιεκαηηζκνχο πνπ αθνξνχζαλ ζεζκηθά δεηήκαηα ελψ ηα θξηζηκφηεξα, ζπληαγκαηηθήο πθήο δεηήκαηα παξέκεηλαλ αλνηθηά θαη παξαπέκθζεθαλ ζηε ΓΓ ηνπ Ζ πλζήθε γηα ηελ ζέζπηζε πληάγκαηνο ηεο Δπξώπεο [2004] θαη ε πξννπηηθή ηεο λέαο Μεηαξξπζκηζηηθήο πλζήθεο [2007] Ζ Γήισζε ηνπ Λάαθελ [ ] Σν Γεθέκβξην ηνπ 2001 απνθαζίζηεθε, απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ζην Λάαθελ ε ζχγθιηζε ηεο πληαθηηθήο πλέιεπζεο γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο. ηε «Γήισζε ηνπ Λάαθελ» πεξηιακβάλεηαη έθθιεζε ζηελ Έλσζε γηα πεξηζζφηεξε δεκνθξαηία, δηαθάλεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα. Ζ πλέιεπζε θαιείηαη λα επεμεξγαζηεί θαη λα ππνβάιεη ζηνπο αξρεγνχο θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ πξνηάζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ νξηνζέηεζε ησλ αξκνδηνηήησλ θαη ην κνληέιν δηαθπβέξλεζεο ηεο κειινληηθήο δηεπξπκέλεο Δπξψπεο. Οη εξγαζίεο ηεο πλέιεπζεο είραλ ζηφρν λα απνηειέζνπλ ηελ θνξχθσζε ελφο επξχηεξνπ δηαιφγνπ κεηαμχ ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο Έλσζεο θαη ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ. ε γεληθέο γξακκέο ην έξγν ηεο πλέιεπζεο γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο αθνξά ηα εμήο ζέκαηα: - αθξηβέζηεξν θαηακεξηζκφ ησλ αξκνδηνηήησλ κεηαμχ ηεο ΔΔ θαη ησλ θξαηψλ - απινπνίεζε ησλ πλζεθψλ - κεγαιχηεξν ξφιν ησλ εζληθψλ ζπκβνπιίσλ ζην κειινληηθφ ζεζκηθφ νηθνδφκεκα ηεο Έλσζεο - πξνβιεκαηηζκφοσο πξνο ην θαζεζηψο ηνπ ΥΘΓ - απαγγειία γηα ηελ εθπφλεζε πληαγκαηηθήο πλζήθεο () πνπ ζα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνζδνθίεο ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ Σν πεξηερφκελν ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο Όιεο νη Κπβεξλήζεηο ηεο ΔΔ πεπεηζκέλνη φηη ε Δπξψπε, ελσκέλε ζηε πνιπκνξθία, πξνηίζεηαη λα αθνινπζήζεη ηελ νδφ πξνο ηε γλψζε θαη ηε θνηλσληθή πξφνδν θαζψο θαη λα εκβαζχλεη ην δεκνθξαηηθφ ραξαθηήξα θαη ηε δηαθάλεηα ηνπ δεκφζηνπ βίνπ, απνθάζηζαλ λα δηαζθαιίζνπλ ηε ζπλέρεηα ηνπ 21

30 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο θνηλνηηθνχ θεθηεκέλνπ ζπληάζζνληαο ην θείκελν ηεο πλζήθεο γηα ηε ζέζπηζε πληάγκαηνο γηα ηελ Δπξψπε. Ζ πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε 36 έδεηρλε λα απνηειεί απνθαζηζηηθή πξφνδν πξνο ηελ θαηεχζπλζε κηαο πην δεκνθξαηηθήο Δπξψπεο. Οπζηαζηηθά ελίζρπε ηε δεκνθξαηηθή λνκηκφηεηα ηεο ΔΔ φρη κφλν κέζσ ησλ κέηξσλ θαη δηαηάμεσλ πνπ δηαθήξπζζε ε Γήισζε ηνπ Λάαθελ αιιά θαη κέζσ ηεο ελίζρπζεο ηεο ζπκκεηνρηθήο δεκνθξαηίαο θαη ηεο αλάιεςεο λέσλ ππνρξεψζεσλ γηα ηα επξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα φζνλ αθνξά ηε δηαβνχιεπζε κε ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ, ηε δηαθάλεηα θαη ηελ πξφζβαζε ζηα έγγξαθα. ηηο βαζηθφηεξεο ζεζκηθέο αιιαγέο πνπ επέθεξε ε ελ ιφγσ ζπλζήθε, θαηαηάζζνληαη ε ζεκαληηθή ελίζρπζε ηνπ ξφινπ ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ θαη ηνπ ΔΚ 37. Σα εζληθά θνηλνβνχιηα εκπιέθνληαη ελεξγά ζηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο επηθνπξηθφηεηαο θαη ηίζεληαη ζηε δηάζεζή ηνπο άκεζνη κεραληζκνί παξέκβαζεο ζηε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία. Δμ άιινπ, πξνβιέπεηαη ε γελίθεπζε ηεο ρξήζεο ηεο ζπλαπφθαζεο θαη ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο θαη ε ηζφηηκε κε ην πκβνχιην δεκνζηνλνκηθή εμνπζία ηνπ ΔΚ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελίζρπζε ηεο αξρήο ηεο δηαθάλεηαο θαη ηεο ζεζκνζεηεκέλεο δεκφζηαο δηαβνχιεπζεο. Οη ξπζκίζεηο ηεο δελ θαηάθεξαλ λα κεηαηνπίζνπλ ηελ Έλσζε πξνο ην θνηλνβνπιεπηηθφ κνληέιν ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο δεκνθξαηίαο, ελδπλακψλνληαο ηαπηφρξνλα ηελ ηζρχ ησλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζσκάησλ 38, θαζψο, κεηαμχ άιισλ, ην ΔΚ φρη κφλν δελ ζπκκεηείρε ζηνλ βαζκφ πνπ απαηηείηαη ζηελ θαηάζηξσζε ηεο πνιηηηθήο αηδέληαο αιιά θαη νη εμνπζίεο ηνπ είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλεο ζπγθξηλφκελεο κε απηέο ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ. 36 EUROPA - Γισζζάξην - Επξεηεξην 37 Γηα ηηο βαζηθέο αιιαγέο πνπ επηθέξεη ε πληαγκαηηθή πλζήθε, ππάξρεη πινχζηα βηβιηνγξαθία. Γηα κηα ζπλνπηηθή ηνπο παξνπζίαζε, βι. EUROPA Γισζζάξην-Δπξεηήξην «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα», 38 Erik Oddvar Eriksen, Deliberation and the problem of democratic legitimacy in the EU, Centre for European Studies, University of Oslo, Working Paper No.08, April ην θείκελν ππνζηεξίδεηαη ε άπνςε φηη «εθδεκνθξαηηζκφο» ηεο ΔΔ ζεκαίλεη κεηάβαζε ζε έλα πεξηζζφηεξν θνηλνβνπιεπηηθφ κνληέιν. Δλ ηνχηνηο, ε θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ιατθήο πξσηνβνπιίαο, ζε πεξίπησζε πνπ έλα εθαηνκκχξην πνιίηεο δεηήζνπλ κέζσ ππνγξαθψλ ηελ λνκνζεηηθή εμέηαζε ελφο ζέκαηνο απφ ηελ Δπηηξνπή, απνηειεί ξχζκηζε πνπ πξνζδίδεη θαη ζηνηρεία άκεζεο δεκνθξαηίαο ζην ζχζηεκα ηεο ΔΔ 22

31 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο Ζ θξίζε επηθχξσζεο ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο θαη ε λέα Μεηαξξπζκηζηηθή πλζήθε Σελ 29 ε Μαΐνπ θαη ηελ 1 ε Ηνπλίνπ ηνπ 2005, νη Γάιινη θαη νη Οιιαλδνί αληίζηνηρα θαηαςήθηζαλ ηε ηεο Έλσζεο ζην δεκνςήθηζκα γηα ηελ θχξσζή ηεο. Ζ θξίζε επηθχξσζεο θαηέδεημε ην δεκνθξαηηθφ, θνηλσληθφ θαη επηθνηλσληαθφ έιιεηκκα ηεο Έλσζεο, ε νπνία δελ θαηάθεξε λα κεηαδψζεη ζηνπο πνιίηεο ηεο ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα θαη λα αληηκεησπίζεη ηελ αληίζεζε αλάκεζα ζηηο πνιηηηθέο ησλ εγεζηψλ θαη ηηο πξνζδνθίεο ηεο επξσπατθήο θνηλσλίαο. Με ηε θξίζε ηεο επηθχξσζεο ήηαλ πιένλ μεθάζαξν φηη νη ζεζκνί ηεο Έλσζεο ήηαλ αλεπαξθείο ζην λα αληηκεησπίζνπλ απνηειεζκαηηθά ην ζχλνιν ησλ 27 θξαηψλ-κειψλ. Ζ ΔΔ έπξεπε λα αλαδπζεί απφ ηελ θαηάζηαζε παξαιπζίαο ζηελ νπνία βξηζθφηαλ. Μεηά ην αδηέμνδν πνπ δεκηνπξγήζεθε κε ηα αξλεηηθά δεκνςεθίζκαηα αθνινχζεζε κηα δηεηήο «πεξίνδνο πεξηζπιινγήο» ζρεηηθά κε ηηο ζηξαηεγηθέο επηινγέο πνπ θαιείηαη λα δηακνξθψζεη ε Έλσζε γηα ην κέιινλ ηεο. Ο ζπκβηβαζκφο ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ πνπ επηηεχρζεθε ζηε ζχλνδν θνξπθήο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ Ηνχλην ηνπ 2007 κπνξεί λα «κελ απνηειεί ηελ θαιχηεξε επίδεημε πλεχκαηνο αιιειεγγχεο θαη θνηλνχ νξάκαηνο ησλ 27 γηα ηελ ππέξβαζε ηεο θξίζεο ζηελ Έλσζε, απνηξέπεη φκσο ηνπιάρηζηνλ ηελ παξαιπζία ηεο» 39. Οη επξσπαίνη εγέηεο έθηαζαλ ζε κηα ζπκθσλία σο πξνο ην ζρέδην γηα ηε λέα πλζήθε ηεο ΔΔ. Ζ πξνηεηλφκελε λέα πλζήθε πεξηιακβάλεη αξθεηέο κεηαξξπζκίζεηο ζην θείκελφ ηεο: - κείσζε ηνπ κεγέζνπο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ επηηξφπσλ (απφ 27 ζε 15) απφ ην ζηάζκηζε ησλ ςήθσλ ησλ θξαηψλ κειψλ κέζσ ηεο εηζαγσγήο ηεο κεζφδνπ ηεο «δηπιήο πιεηνςεθίαο» 40 - δηνξηζκφο ηνπ πξνέδξνπ ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ κε δηεηή ζεηεία 39 Μπαθαηζηάλνο Γ., - Δκπεηξνγλψκσλ, Πξεζβεπηήο ηνπ Τπ. Δμσηεξηθψλ -, Η ηχρε ηεο Σπληαγκαηηθήο Σπλζήθεο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο θαη ε Ειιάδα, Ηνχληνο Μηα απφθαζε ζα ιακβάλεηαη φηαλ εγθξίλεηαη απφ ην 55% ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ην 65%ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔΔ. Ζ ζπγθεθξηκέλε ξχζκηζε πξφθεηηαη λα εθαξκνζηεί ζηαδηαθά θαη πιήξσο απφ ην

32 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο - πξφβιεςε γηα ηε ζέζε λένπ Ύπαηνπ Δθπξνζψπνπ ηεο ΔΔ γηα ηηο Δμσηεξηθέο Τπνζέζεηο θαη ηελ Πνιηηηθή Αζθάιεηαο ηεο Έλσζεο. - λνκηθή δεζκεπηηθφηεηα ηνπ θεηκέλνπ ηνπ ΥΘΓ (κε εμαίξεζε ην ΖΒ) ρσξίο φκσο λα απνηειεί πιένλ κέξνο ησλ πλζεθψλ - απμεκέλνο «ξφινο ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ» 41 - απνθνπή απφ ην θείκελν ηεο λέαο πλζήθεο ησλ αλαθνξψλ ζρεηηθψλ κε ηελ ειεχζεξε αγνξά θαη ηνλ «αλφζεπην αληαγσληζκφ» 42 αιιά θαη ηνπ φξνπ «Δπξσπατθή πληαγκαηηθή πλζήθε», ηεο ζεκαίαο θαη ηνπ χκλνπ ηεο Έλσζεο. Ζ λέα ζπλζήθε δελ πξφθεηηαη γηα κηα ξηδνζπαζηηθή ζπλζήθε πνπ εηζαγάγεη θαηλνηφκεο ηδέεο θαη ξπζκίζεηο. Ωζηφζν, δελ κπνξεί λα παξαβιεθζεί ε ζεζκηθή πξφνδνο ζε ζχγθξηζε κε ηηο ππφ ηξνπνπνίεζε ζπλζήθεο. ε απηφ ζπλεγνξεί ε δηάζσζε ηεο εληαίαο λνκηθήο πξνζσπηθφηεηαο ηεο ΔΔ γηα ηελ άζθεζε ελφο ζπλεθηηθφηεξνπ ξφινπ ηεο ζηε δηεζλή ζθελή θαη ε πηνζέηεζε ησλ παξαπάλσ ζεζκηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε θαη δεκνθξαηηθφηεξε λνκηκνπνίεζε ηνπ ζπζηήκαηνο ιήςεο απνθάζεσλ. Οη επξσπαίνη εγέηεο θαινχληαη λα επηθπξψζνπλ ηε λέα κεηαξξπζκηζηηθή ζπλζήθε ην Γεθέκβξην ηνπ Δθφζνλ απηή επηθπξσζεί ζα ηεζεί ζε ηζρχ ηνλ Ηνχλην ηνπ πλνιηθή απνηίκεζε ησλ πλζεθώλ σο πξνο ηε δεκνθξαηηθή ηνπο θύζε Όιεο νη πλζήθεο ζπλέβαιαλ ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο. Ωζηφζν, θακία απφ απηέο δελ ζεκαηνδφηεζε ην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο, θαζψο νη δπζθνιίεο πνπ ζπλαληά ην φξακα ηεο πνιηηηθήο ελνπνίεζεο θαη ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο Έλσζεο δελ βξίζθνπλ ηε ιχζε ηνπο κέζα απφ ηηο ξπζκίζεηο ησλ πλζεθψλ. Οη ηδξπηηθέο ζπλζήθεο (Παξηζίσλ, Ρψκεο) έδηλαλ έκθαζε ζε ζεζκηθέο δηεπζεηήζεηο ησλ θξαηψλ θαη φρη ζην δεκνθξαηηθφ φξακα ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. Σξηάληα ρξφληα αξγφηεξα, ε ζέζε ζε ηζρχ ηεο ΕΕΠ ππήξμε αθεηεξία 41 ην εμήο ηα εζληθά θνηλνβνχιηα ζα έρνπλ νθηψ εβδνκάδεο πξνθεηκέλνπ λα πξνβάιινπλ ηηο αληηξξήζεηο ηνπο σο πξνο ηελ θαηάξηηζε λνκνζεηηθψλ πξάμεσλ εθφζνλ ζεσξνχλ φηη απηέο πιήηηνπλ ηνλ εζληθφ αληαγσληζκφ θαη ηελ εζληθή θπξηαξρία 42 Αληίζεηα, ζπζηάζεθε έλα μερσξηζηφ πξσηφθνιιν πνπ ζα πεξηιακβάλεη κηα λέα εθδνρή ηεο ηζηνξηθήο επξσπατθήο δέζκεπζεο ζηνπο φξνπο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο (ηθαλνπνηψληαο έηζη ην ΖΒ θαη ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή). 24

33 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο κηαο πεξηφδνπ επηηάρπλζεο ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο θαη δεκηνπξγίαο κηαο λέαο δπλακηθήο σο πξνο ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο πξννπηηθέο ηνπ ελνπνηεηηθνχ εγρεηξήκαηνο. Παξά ην γεγνλφο φηη ε ΔΔΠ ελίζρπζε ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ ΔΚ θαη επαλέθεξε ζε ηζρχ ηελ αξρή ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο, απφ ζπληαγκαηηθή άπνςε δελ επέθεξε ηδηαίηεξα αμηφινγεο αιιαγέο. Αληίζεηα, ε ΣΕΕ επηθέξεη ζεκαληηθέο δνλήζεηο ζην ζπληαγκαηηθφ νηθνδφκεκα, θαζψο γίλνληαη ηα πξψηα βήκαηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ζπγθξφηεζεο ελφο επξσπατθνχ ιανχ απφ ηνλ νπνίν ζα πεγάδεη ε θνηλνηηθή εμνπζία θαη δηα ηνπ νπνίνπ ζα λνκηκνπνηείηαη ε άζθεζή ηεο. Γηα πξψηε θξνά αλαγλσξίδεηαη ε επξσπατθή ηζαγέλεηα ησλ πνιηηψλ θαζψο θαη ηα πνιηηηθά ηνπο δηθαηψκαηα 43. Δπίζεο, ε ΔΔ «θπξψλεη» κε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο ηε δηεθδίθεζε ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ γηα δηεχξπλζε ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ νη ζθνπνί ηεο Έλσζεο απνηειεζκαηηθφηεξα. Ζ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν θαη ζηαδηαθά αλαδεηθλχεηαη ζε «ξήηξα ακνηβαίαο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ θνηλψλ ζεζκψλ θαη ησλ εζληθψλ δηνηθήζεσλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ «θψδηθα αξκνδηνδνζίαο» 44 πνπ ζπλδέεη ηελ θεληξηθή κε ηηο πεξηθεξεηαθέο δηνηθήζεηο. Ζ ΔΔ δηαθεξχζζεη ηε κεηάβαζε απφ ηε «δηπισκαηία ζηε δεκνθξαηία», απφ ηηο «πνιηηηθέο ζηε πνιηηεία» θαη θάλεη ιφγν γηα «Έλσζε Λαψλ», εθηφο απφ Έλσζε Κξαηψλ. Οη δχν ηειεπηαίεο αλαζεσξήζεηο ησλ πλζεθψλ (Άκζηεξληακ θαη Νίθαηα), δελ επέθεξαλ νπζηαζηηθή αιιαγή ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη άζθεζεο ηεο δεκφζηαο εμνπζίαο ζηελ ΔΔ 45. Αληηζέησο, επηβεβαίσζαλ ηνλ θξαηνθεληξηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζπζηήκαηνο θαη δηαπλένληαη ζαθψο απφ κηα έιιεηςε δεκνθξαηηθνχ νξάκαηνο. πγθεθξηκέλα, κνινλφηη δεηήκαηα λνκηκνπνίεζεο θαη δεκνθξαηίαο είραλ ζπκπεξηιεθζεί ζηε ζπλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ, ην απνηέιεζκα ππήξμε κηα «δηαρεηξηζηηθνχ ραξαθηήξα» αλαζεψξεζε, ζηελ νπνία θεληξηθφ ξφιν δηαδξακάηηζαλ νη «δηαλεκεηηθνί ζπκβηβαζκνί» ησλ θξαηψλ θαη ε αλαγλψξηζε ηεο πξνηεξαηφηεηαο ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα σο πξνο ηελ ιήςε ησλ απνθάζεσλ έλαληη ηεο δεκφζηαο ζπκκεηνρήο. 43 Οη δηαηάμεηο ηεο ΔΔ πνπ αλαθέξνληαη ζηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα είλαη αξηζκεηηθά ιίγεο θαη νπζηαζηηθά θησρέο. 44 Γηαηαγάλαο Ξ.Α., Ζ καθξά πνξεία ζπληαγκαηνπνίεζεο ηεο ΕE. Απφ ην δηεζλέο δίθαην ζηελ νκνζπνλδία, εθδφζεηο άθθνπια, Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Δνθίκην γηα ηελ δηεζλή ζεσξία, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2006, ζει. 203 γηα κηα θξηηηθή απνηίκεζε ησλ πξφζθαησλ ζεζκηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ 25

34 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο Ηδηαίηεξα κεηά ηε πλζήθε ηεο Νίθαηαο, θπξίαξρε ππήξμε ε άπνςε, φηη παξά ην γεγνλφο φηη ε ελδπλάκσζε ησλ θνηλνβνπιεπηηθψλ δνκψλ ηεο ΔΔ παξακέλεη ε πξνηηκψκελε ζε ζρέζε κε άιιεο ιχζεηο, «ε ΕΕ φρη κφλν έρεη νπηζζνρσξήζεη ζεζκηθά, αιιά ιεηηνπξγεί ζε έλα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ πνπ δελ πιεξνί ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο δεκνθξαηίαο» 46. Καη απηφ γηαηί ην ΔΚ απέθηεζε κελ πεξηζζφηεξεο λνκνζεηηθέο εμνπζίεο κέζσ ηεο ζπλαπφθαζεο, απηή φκσο δελ ζπλδπάζηεθε πάληνηε κε ηελ επέθηαζε ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο, ελψ ε ζχκθσλε γλψκε ηνπ ΔΚ δελ επεθηάζεθε ζηα «επαίζζεηα» πνιηηηθψο ζέκαηα ηνπ 3 νπ ππιψλα. θνπφο ηεο ΣΣ γηα ηελ Έλσζε ήηαλ λα δψζεη κηα λέα ψζεζε γηα ηελ κεηάβαζε ηεο ΔΔ ζε έλα πην ζπκκεηνρηθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο. Ζ θξίζε επηθχξσζεο φκσο απφ ηνπο Γάιινπο θαη ηνπο Οιιαλδνχο ζηάζεθε εκπφδην ζηε δηαδηθαζία ηεο πνιηηηθήο ελνπνίεζεο θαη απνθάιπςε ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο Έλσζεο. Βέβαηα, ίζσο κηα ηέηνηα θαηάζηαζε φπσο ππνζηήξημαλ πνιινί, «λα απνηειέζεη θίλεηξν γηα ηνπο πνιίηεο λα αζρνιεζνχλ κε ηα επξσπατθά ζέκαηα, λα πξνθιεζεί ν πνιηηηθφο δεκφζηνο δηάινγνο, αθνχ ηα ζπληαγκαηηθά ζέκαηα είλαη θαη εμνρήλ ζέκαηα πνπ αμηψλνπλ ιατθή ζπκκεηνρή, λα θαηαζηεί ελδηαθέξνλ γηα ηα ΜΜΔ θαη, ηειηθά, λα ππάξμεη πεξηζζφηεξε πξνζέγγηζε κεηαμχ πνιηηηθψλ θαη πνιηηψλ» 47. ην πξνβιεκαηηζκφ απηφ θαιείηαη λα αληαπνθξηζεί ζήκεξα ε λέα Μεηαξξπζκηζηηθή πλζήθε. Ζ Μεηαξξπζκηζηηθή πλζήθε απνηειεί ηελ απάληεζε ηεο Έλσζεο ζηα αξλεηηθά δεκνςεθίζκαηα ησλ Γάιισλ θαη ησλ Οιιαλδψλ. Πνιινί φκσο ακθηζβεηνχλ ην δεκνθξαηηθφ ηεο ραξαθηήξα θαη ζεσξνχλ φηη κε ηε λέα απηή ζπλζήθε νπζηαζηηθά αλαζηέιιεηαη ε πξννπηηθή κηαο βαζχηεξεο πνιηηηθήο Έλσζεο, θαζψο ζην ζρέδηφ ηεο αλαθέξνληαη κελ ζεζκηθέο θαηλνηνκίεο αιιά επηβεβαηψλεηαη επίζεο ν ξφινο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο εηο βάξνο ηνπ επξσπατθνχ. Δίλαη γεγνλφο φηη ην πιαίζην ηεο λέαο ζπλζήθεο δελ εζσθιείεη θάπνηεο δηαθεξπθηηθέο εληζρπηηθέο δηαηππψζεηο γηα δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ βαζχηεξν εθδεκνθξαηηζκφ ηεο Έλσζεο. Αληίζεηα, αλνίγεη ε ζρεηηθή ζπδήηεζε, πξνζιακβάλνληαο κάιηζηα έλαλ επείγνληα ραξαθηήξα, ζε φηη αθνξά ηνλ πξνζδηνξηζκφ ζεκαληηθψλ ελλνηψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηα λέα θαηαζηαηηθά 46 Υξπζνρφνπ Γ. Ν., ibid ζει. 208 κε πεξαηηέξσ παξαπνκπέο 47 Σζάηζνο Γ. Γεκνςήθηζκα γηα ηε πληαγκαηηθή πλζήθε;, άξζξν πνπ δεκνζηεχζεθε ζηελ Δθεκεξίδα «ΣΑ ΝΔΑ», ηελ 2-3 Απξηιίνπ 2005, ζ

35 Η εμειηθηηθή πνξεία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο σο νξγαλσηηθήο βάζεο ηεο ελσζηαθήο ηάμεο θείκελα. Σν θαηά πφζν ηειηθά ε ζπγθεθξηκέλε ζπλζήθε ζα απαληήζεη ζην αίηεκα γηα πεξηζζφηεξν δεκνθξαηηθή θαη ζπκκεηνρηθή Δπξψπε θαη δελ ζα απνηειέζεη έλα βήκα πίζσ, πξνο ηνλ δηαθπβεξλεηηζκφ ηεο Έλσζεο, δεκηνπξγψληαο έηζη λέα πξνβιήκαηα ζηε πνξεία πξνο ηελ πνιηηηθή έλσζε, είλαη θάηη πνπ δελ ζα αξγήζεη λα δηαπηζησζεί. 27

36 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 - ΣΟ «ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΚΟ ΔΛΛΔΗΜΜΑ» ΣΖ ΔΔ: ΘΔΜΗΚΟΗ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟΦΤΥΟΛΟΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΜΔΣΡΟΗ 4.1 Ζ γέλεζε θαη ε εμέιημε ηεο έλλνηαο ηνπ δεκνθξαηηθνύ ειιείκκαηνο «Η Επξψπε ζπζίαζε ηα δεκνθξαηηθά ηεο ηδεψδε ζην βσκφ ηεο πην θηιφδνμεο πξσηνβνπιίαο ηεο, ηεο ελνπνίεζήο ηεο» 48 Ζ θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα ζπρλά δηεμαγφκελε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηνλ βαζκφ ζπκθσλίαο ηεο ΔΔ κε a priori θαζνξηζκέλα δεκνθξαηηθά πξφηππα, ηξνθνδνηήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο εγεηηθέο νκάδεο, ηνπο δηαλννχκελνπο θαη ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο. Απνηέιεζκα ηεο παξαπάλσ ζπδήηεζεο ππήξμε ε δεκηνπξγία κηαο πινχζηαο βηβιηνγξαθίαο ζρεηηθά κε ην επνλνκαδφκελν «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» ηεο ΔΔ, σο βαζηθήο παζνγέλεηαο ηνπ θνηλνηηθνχ ζεζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Με ηνλ φξν απηφ, σο πξνο ηνλ νπνίν δελ ππάξρεη εληαίνο νξηζκφο θαη απνδίδεηαη ζπλήζσο πεξηγξαθηθά, εθθξάδεηαη θαη αξράο ν κε δεκνθξαηηθφο θαη απξφζηηνο ζηνπο πνιίηεο ραξαθηήξαο ησλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ εμαηηίαο ηεο πνιχπινθεο ιεηηνπξγίαο ηνπο. Πεξαηηέξσ, ν φξνο απηφο απνδίδεη ηελ θπξηαξρία ζην ζεζκηθφ ζχζηεκα ηεο ΔΔ ελφο δηθέθαινπ ζεζκηθνχ νξγάλνπ, ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ, κε λνκνζεηηθέο θαη εθηειεζηηθέο εμνπζίεο θαη ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ακηγψο ηερλνθξαηηθνχ θαη γξαθεηνθξαηηθνχ ραξαθηήξα νξγάλνπ, ζηεξνχκελνπ σζηφζν νπζηαζηηθήο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο 49. Ζ έλλνηα ηεο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ζηηο ζχγρξνλεο δεκνθξαηίεο εθδειψλεηαη πξνο δχν θαηεπζχλζεηο 50 : Καη αξράο, ζηελ πξνζαλαηνιηζκέλε πξνο ηηο εηζξνέο λνκηκνπνίεζε (Κπβέξλεζε απφ ην ιαφ), πνπ ππνδειψλεη φηη 48 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει. 20 κε πεξαηηέξσ παξαπνκπή ζηνλ Brugmans 49 EUROPA Γισζζάξην-Δπξεηήξην-«Γεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» 50 Rittberger B., «Removing conceptual blinders: Under what conditions does the democratic deficit affect institutional design decisions», Constitutionalism Web-Papers, Con WEB No. 5/2003, ζει. 4 θαη Scharpf Fritz W., «Problem-Solving Effectiveness and Democratic Accountability in the EU», Political Science Series 107, February 2006, ζει. 3-6, 28

37 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη νη πνιηηηθέο επηινγέο πξέπεη λα ζπκκνξθψλνληαη πξνο ηηο απζεληηθέο πξνηηκήζεηο ηνπ ιανχ θαη σο εθ ηνχηνπ, ηφηε κφλν ζεσξνχληαη λνκηκνπνηεκέλεο, αλ θαη εθφζνλ αληηθαηνπηξίδνπλ «ηελ ζέιεζε ηνπ ιανχ». Ζ εθδνρή απηή ππνζηεξίδεη ηε δεκηνπξγία ζεζκψλ πνπ θαηεπζχλνληαη, πξνο ηελ ελίζρπζε είηε ηεο άκεζεο δεκνθξαηίαο είηε ηεο ινγνδνζίαο θαη ηεο δηαθάλεηαο ησλ θπβεξλψλησλ. Καηά δεχηεξνλ, ζηελ πξνζαλαηνιηζκέλε πξνο ηα παξαγφκελα απνηειέζκαηα λνκηκνπνίεζε (Κπβέξλεζε γηα ην ιαφ), ε νπνία δίλεη έκθαζε ζην φηη νη πνιηηηθέο επηινγέο ηφηε κφλν ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη λνκηκνπνηεκέλεο, εάλ θαη εθφζνλ πξνσζνχλ απνηειεζκαηηθά ηελ θνηλή επεκεξία ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο. Ζ εθδνρή απηή ππνζηεξίδεη ηε δεκηνπξγία ζεζκψλ γηα ηελ ζσξάθηζε ησλ δεκνζίσλ πνιηηηθψλ απφ επηξξνέο ηδησηηθψλ ζπκθεξφλησλ φπσο νη αλεμάξηεηεο αξρέο θαη ηα δηθαζηήξηα. ε θάζε πεξίπησζε, θαη νη δχν δηαζηάζεηο ηεο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο, ζηηο νπνίεο δίδεηαη δηαθνξεηηθφ βάξνο κέζσ ησλ αληίζηνηρσλ ζεζκηθψλ δηεπζεηήζεσλ απφ ηα ζχγρξνλα πληάγκαηα, αλαθέξνληαη ζην εζληθφ επίπεδν θαη παξνπζηάδνπλ σο θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ηελ έλλνηα ηεο ινγνδνζίαο ζην εθινγηθφ ζψκα, σο βαζηθνχ εγγπεηηθνχ κεραληζκνχ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ θνηλνχ ζπκθέξνληνο 51. Δλ ηνχηνηο, γηα πνιινχο ζπγγξαθείο απνηεινχλ ηελ αθεηεξία γηα ηε δηαηχπσζε θξίζεσλ πεξί ηνπ δεκνθξαηηθνχ ή κε ραξαθηήξα ηεο ΔΔ 52, θπξίσο απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, φπνπ ζην πιαίζην ηεο αλαζεψξεζεο ηεο ΔΔ, είραλ πξαγκαηνπνηεζεί ζεκαληηθέο ζεζκηθέο αιιαγέο πνπ πξνζέδσζαλ ζηελ ζρεηηθή κε ην «δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα» ζπδήηεζε, πνιηηηθφ ραξαθηήξα. 4.2 Σν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ζε εζληθό επίπεδν πληζηψζα ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο θνηλνβνπιεπηηθήο δεκνθξαηίαο ζην πιαίζην ηνπ έζλνπο-θξάηνπο είλαη ε ππνρξέσζε ηεο θπβέξλεζεο γηα ινγνδνζία απέλαληη ζηνπο ςεθνθφξνπο κέζσ ηνπ Κνηλνβνπιίνπ θαη ε άζθεζε θνηλνβνπιεπηηθνχ ειέγρνπ ζηηο πξάμεηο ή παξαιείςεηο ησλ θπβεξλψλησλ. Ωζηφζν ην ζεζκηθφ ζχζηεκα ηεο Έλσζεο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θπξηαξρία 51 Scharpf F.W., ibid. Οη έλλνηεο πνπ αλαιχζεθαλ απνδίδνληαη ζηελ αγγιηθή γιψζζα κε ηνπο φξνπο «input legitimacy» θαη «output legitimacy» 52 Rittberger B., ibid, ζει. 4 κε πεξαηηέξσ παξαπνκπέο 29

38 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη ησλ νξγάλσλ ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο θαηά ηε δηακφξθσζε ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ 53, νη πξάμεηο ησλ νπνίσλ εθθεχγνπλ ηνπ ειέγρνπ απφ ηα εζληθά θνηλνβνχιηα. πλεπψο θαη παξά ηελ ίδξπζε ησλ επηηξνπψλ γηα ηηο επξσπατθέο ζρέζεηο ζε φια ηα εζληθά θνηλνβνχιηα, ε ζπκκεηνρή ησλ Τπνπξγψλ ζε επίπεδν πκβνπιίνπ, ε ζπκκεηνρή εζληθψλ γξαθεηνθξαηψλ ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ ζηελ Δπηηξνπή Μνλίκσλ Αληηπξνζψπσλ (COREPER), ζε νκάδεο εξγαζίαο ηνπ πκβνπιίνπ, αιιά θαη ζηελ Δπηηξνπή θαηά ηελ θαηάξηηζε ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο, ζπλεπάγεηαη πνιχ κεγαιχηεξε απνκάθξπλζε απφ ηνλ εζληθφ θνηλνβνπιεπηηθφ έιεγρν, απ φηη ε δξάζε ησλ αληίζηνηρσλ νξγάλσλ ζε εζληθφ επίπεδν. Αθνινχζσο, νη θπβεξλήζεηο κπνξνχλ απνηειεζκαηηθά λα «παξαθάκπηνπλ» ηα εζληθά θνηλνβνχιηα θαηά ηε δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο, θάηη πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ απνδπλάκσζε ηνπ λνκηκνπνηεηηθνχ ηνπο ξφινπ. Ζ δεχηεξε πηπρή ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ζε εζληθφ επίπεδν, αθνξά ζηελ πεξηνξηζκέλε ζπκκεηνρή ηεο πιεηνλφηεηαο ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ ζηε δηαδηθαζία θαηάξηηζεο ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο, αιιά θαη ηνπ ζρεηηθνχ ειέγρνπ ηεο απφ απηά 54. Απνηειεί γεληθή παξαδνρή φηη ηα κέιε ηνπ Κνηλνβνπιίνπ δηαδξακαηίδνπλ έλαλ δεπηεξεχνληα ξφιν σο πξνο ηα παξαπάλσ ζέκαηα 55 θαη φηη ε αλάγθε γηα ακεζφηεξε θαη απνθαζηζηηθφηεξε εκπινθή ησλ εζληθψλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζεζκψλ ζηα επξσπατθά δξψκελα, πξνβάιιεηαη σο επηηαθηηθή. 53 π.ρ. Τπνπξγνί ζηα πκβνχιηα Τπνπξγψλ, εθπξφζσπνη ησλ θπβεξλήζεσλ ζηελ Δπηηξνπή, βι. γηα ηελ ζρεηηθή αλάιπζε Follesdal A. & Hix S., Why there is a democratic deficit in the EU: a response to Majone and Moravcsik, Journal of Common Market Studies, Vol.44, No 3, pp , Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει. 26. Παξά ηελ ξεηή θαηνρχξσζε ηεο αξρήο ηεο επηθνπξηθφηεηαο (γηα πξψηε θνξά ζηελ ΔΚ, κεηέπεηηα Άξζξν 5 ηεο ΑΜ), δελ ππάξρεη ξχζκηζε κε βάζε ην ηζρχνλ θαζεζηψο πνπ λα επηηξέπεη ηελ ελεξγφ θαη άκεζε εκπινθή ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ σο πξνο ηελ ηήξεζή ηεο, φπσο πξνβιέπεη ε πλζήθε γηα ην Δπξσπατθφ χληαγκα (άξζξν Η-9, παξ.2) 55 εμαίξεζε απνηειεί ίζσο ην βξεηαληθφ θαη ην δαληθφ Κνηλνβνχιην, ηα νπνία έρνπλ δηεθδηθήζεη θαη έρνπλ θαηνρπξψζεη κηα ελεξγφηεξε ζπκκεηνρή ζηνλ έιεγρν ησλ λνκνζεηηθψλ πξνηάζεσλ ηεο Δπηηξνπήο θαη έλαλ ηζρπξφηεξν ειεγθηηθφ ξφιν επί ησλ νξγάλσλ ηεο εζληθήο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο. Σν βξεηαληθφ Κνηλνβνχιην δηεθδίθεζε απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 λα ηνπ δνζεί επαξθήο ρξφλνο, ψζηε λα εμεηάδεη ελδειερψο ηηο λνκνζεηηθέο πξνηάζεηο πξνηνχ ιεθζεί ε απφθαζε απφ ην πκβνχιην. Σν δαληθφ Κνηλνβνχιην δηέζεηε πάληνηε ζεζκηθά θαηνρπξσκέλν ηζρπξφ έιεγρν επί ησλ κειψλ ηεο Κπβέξλεζεο, άξα θαη επηξξνήο ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο ηεο ζέζεο ζε επίπεδν πκβνπιίνπ. Ωζηφζν, πνιχ ζπρλά ε ηζρπξή απηή ζέζε ηνπ, δεκηνπξγεί ζεζκηθά εκπφδηα θαηά ηελ επεμεξγαζία ησλ λνκνζεηηθψλ πξνηάζεσλ ηεο Δπηηξνπήο απφ ην πκβνχιην 30

39 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη 4.3 Σα αίηηα ηνπ δεκνθξαηηθνύ ειιείκκαηνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Σα ζεζκηθά αίηηα ε επξσπατθφ επίπεδν, ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα εληνπίδεηαη θπξίσο ζε ζρέζε κε ηηο θχξηεο αξκνδηφηεηεο ηνπ ΔΚ. Μέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο ζπλαπφθαζεο, ην ΔΚ κνηξάδεηαη πιένλ ηε λνκνζεηηθή εμνπζία ζε αξθεηνχο ηνκείο κε ην πκβνχιην Τπνπξγψλ 56. Πεξαηηέξσ ηνπ απνλέκεηαη ειεγθηηθφο ξφινο σο πξνο ηνλ δηνξηζκφ ησλ κειψλ ηεο Δπηηξνπήο, ηελ νπνία κπνξεί λα αλαθαιέζεη ζην ζχλνιφ ηεο κέζσ πξφηαζεο κνκθήο, ελψ έρεη επξχηεξε εμνπζία ειέγρνπ επί ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο ΔΔ κέζσ πξνθνξηθψλ ή γξαπηψλ εξσηήζεσλ πνπ κπνξεί λα απεπζχλεη ζηελ Δπηηξνπή θαη ην πκβνχιην. Ζ ζηαδηαθή ελίζρπζε ηνπ λνκνζεηηθνχ θαη ειεγθηηθνχ ξφινπ ηνπ ΔΚ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε κέζσ ησλ δηαδνρηθψλ αλαζεσξήζεσλ ησλ ηδξπηηθψλ πλζεθψλ, είρε σο αθεηεξία ηελ παξαδνρή φηη ε απψιεηα ηεο εζληθήο δεκνθξαηηθήο απηνλνκίαο πνπ πξνέθπςε απφ ηελ ζεζκηθή εμέιημε ηεο Κνηλφηεηαο έπξεπε λα αληηζηαζκηζηεί ζε επξσπατθφ επίπεδν 57. Δλ ηνχηνηο, θπξίαξρε παξακέλεη ε άπνςε, φηη ην ΔΚ εμαθνινπζεί λα παξακέλεη αδχλακν ζε ζρέζε κε ηηο θπβεξλήζεηο, ελψ αλαγλσξίδεηαη θαη απφ ην ίδην φηη νη αξκνδηφηεηεο πνπ ηνπ απνλεκήζεθαλ θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία, δελ κπνξνχλ λα αλαπιεξψζνπλ νπζηαζηηθά ηηο δεκνθξαηηθέο απψιεηεο ζε εζληθφ επίπεδν 58. Πξάγκαηη, παξά ηελ ηζφηηκε ζεζκηθά ηνπιάρηζηνλ αλαγλσξηζκέλεζπκκεηνρή ηνπ ΔΚ ζηελ λνκνζεηηθή δηαδηθαζία, ζε νξηζκέλνπο ζεκαληηθνχο ηνκείο πνιηηηθήο εμαθνινπζεί λα εθαξκφδεηαη αθφκε ε δηαδηθαζία ηεο δηαβνχιεπζεο, ε νπνία παξέρεη ζην ΔΚ κφλν ζπκβνπιεπηηθέο θαη γλσκνδνηηθέο 56 Βι γηα ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ ΔΚ, EUROPA Γισζζάξην-Δπξεηήξην-«Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην» 57 ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, θπξίαξρε ήηαλ ε άπνςε, πσο ε επξσπατθή νινθιήξσζε ζπλεπαγφηαλ κηα απνδπλάκσζε ησλ θνηλνβνπιεπηηθψλ ζεζκψλ ζε εζληθφ επίπεδν ζε ζρέζε κε ηα φξγαλα ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν, πνιινί ππνζηήξημαλ φηη ε ιχζε ζπλίζηαην ζηελ αχμεζε ησλ εμνπζηψλ ηνπ ΔΚ ζε ζρέζε κε ηηο εθπξνζσπνχκελεο ζην πκβνχιην θαη ζηελ Δπηηξνπή θπβεξλήζεηο θαη εζληθέο γξαθεηνθξαηίεο, Βι. Follesdal A.& Hix S. Ibid,ει Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει

40 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη αξκνδηφηεηεο 59. Καη ελψ, πξάγκαηη ην ΔΚ έρεη επξείεο εμνπζίεο σο πξνο ηελ έγθξηζε ή ηελ απφξξηςε ηνπ δηνξηζκνχ ησλ κειψλ ηεο Δπηηξνπήο, νη θπβεξλήζεηο εμαθνινπζνχλ λα είλαη νη «θπξίαξρνη παίθηεο» σο πξνο ηνλ δηνξηζκφ ησλ Δπηηξφπσλ θαη ζε θακία πεξίπησζε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη ην ππεξεζληθφ εθηειεζηηθφ φξγαλν ηεο ΔΔ «εθιέγεηαη» απφ ην ΔΚ 60. Μηα αθφκα δηαπίζησζε ζπλδέεηαη κε ηε ιεηηνπξγία ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζε επξσπατθφ επίπεδν θαη ηνλ ραξαθηήξα ησλ Δπξσ-εθινγψλ. Ζ δηεμαγσγή ησλ εθινγψλ ηφζν ζε εζληθφ, φζν θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν, ζηεξείηαη «επξσπατθνχ ραξαθηήξα». Αθελφο κελ, δηφηη ζε εζληθφ επίπεδν, ε εθινγηθή αλακέηξεζε αθνξά θπξίσο εζληθά πνιηηηθά ζέκαηα, ελψ νη πνιηηηθέο ησλ εζληθψλ θνκκάησλ γηα ηα επξσπατθά δεηήκαηα ζπλήζσο κέλνπλ εθηφο πνιηηηθήο αηδέληαο. Αθεηέξνπ δε, νη εθινγέο ζε επξσπατθφ επίπεδν ζηεξνχληαη ηνπ αλαγθαίνπ εθινγηθνχ αληαγσληζκνχ θαη δελ αθνξνχλ ηφζν ζηα επξσπατθά ζέκαηα. Αληίζεηα έρνπλ ραξαθηεξηζηεί σο «δεχηεξνο γχξνο εζληθψλ εθινγηθψλ αλακεηξήζεσλ», θαζψο αθνξνχλ ζηελ αλακέηξεζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εζληθήο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο 61. Μηα άιιε εμίζνπ ζεκαληηθή ζεζκηθή πηπρή ηνπ δεηήκαηνο, αθνξά ζηνλ ξφιν θαη ηηο αξκνδηφηεηεο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο. Σν θαη εμνρήλ 59 Follesdal A.& Hix S., ibid ζει. 5 θαη N. Nugent, ibid ζει. 133 γηα ηηο αιιαγέο πνπ επέθεξε ε πλζήθε ηεο Νίθαηαο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί, πσο θαηά ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ηεο ελ ιφγσ πλζήθεο, δελ επνδψζεθαλ νη ειπίδεο θαη ην αίηεκα ηνπ ΔΚ γηα ηελ επέθηαζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο ζπλαπφθαζεο ζε φια ηα ζέκαηα σο πξνο ηα νπνία νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη κε εηδηθή πιεηνςεθία απφ ην πκβνχιην Τπνπξγψλ, δει. θπξίσο ζηα ζέκαηα ηνπ 1 νπ ππιψλα. Έηζη, π.ρ. ζηελ αγξνηηθή πνιηηηθή ή ζηελ πνιηηηθή αληαγσληζκνχ εμαθνινπζεί λα εθαξκφδεηαη αθφκε ε δηαδηθαζία ηεο δηαβνχιεπζεο 60 Follesdal A.& Hix S., ibid. Ζ λέα δηαδηθαζία δηνξηζκνχ ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Δπηηξνπήο ζεσξήζεθε απφ πνιινχο έλα βήκα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ελφο «νηνλεί» θνηλνβνπιεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηελ κείσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, θαζψο ζα ελίζρπε έκκεζα ηελ λνκηκνπνίεζε ηεο Δπηηξνπήο, αιιά ζα αλαβάζκηδε θαη ηελ ζεκαζία ησλ εθινγψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν. Δπίζεο βι. Simon Hix, «Executive Selection in the European Union: Does the Commission President Investiture Procedure Reduce the Democratic Deficit?» European Integration online Papers (EIoP) Vol.1 (1997) No 21; ην θείκελν ππνζηεξίδεηαη ε άπνςε φηη ηειηθά ε ελ ιφγσ δηαδηθαζία δελ αιιάδεη ηηο ηζνξξνπίεο αλάκεζα ζε ΔΚ θαη Κπβεξλήζεηο, νη νπνίεο εμαθνινπζνχλ λα έρνπλ ηνλ «ηειεπηαίν» ιφγν θαη δελ ζπλεηζθέξεη νπζηαζηηθά ζηελ κείσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Ζ άπνςε απηή εληζρχεηαη απφ ην γεγνλφο, φηη ε επαλεθινγή ησλ βνπιεπηψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνλ βαζκφ ππνζηήξημήο ηνπο απφ ηα εζληθά θφκκαηα θαη φρη ηφζν απφ ηνλ βαζκφ δεκνηηθφηεηαο θαη ηελ δξάζε ηνπο ζε επξσπατθφ επίπεδν. 61 Ο ραξαθηήξαο απηφο ησλ εθινγψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν ήηαλ ηδηαίηεξα εκθαλήο θαηά ηηο πξψηεο άκεζεο εθινγέο ησλ κειψλ ηνπ ΔΚ, δει. ην 1979 θαη ην Πάλησο ππνζηεξίδεηαη γεληθά, φηη ν εθινγηθφο αληαγσληζκφο έρεη αλαπηπρζεί αξθεηά θαη εληφο ηνπ ΔΚ θαη νινέλα πην ζπρλά απηφ πνπ θαζνξίδεη ηελ δεκηνπξγία ζπκκαρηψλ αλάκεζα ζηα θφκκαηα ηνπ ΔΚ είλαη ε ηδενινγηθή ηνπο εγγχηεηα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα εδψ απνηεινχλ νη εθινγέο ηνλ Ηνχλην ηνπ Βι. Follesdal A.& Hix S. 32

41 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη ππεξεζληθφ φξγαλν ηεο ΔΔ είλαη εμνπιηζκέλν κε επξχηαηεο εθηειεζηηθέο, δηαρεηξηζηηθέο θαη ειεγθηηθέο αξκνδηφηεηεο, ελψ έρεη ην απνθιεηζηηθφ δηθαίσκα λνκνζεηηθήο πξσηνβνπιίαο ζηνλ πξψην ππιψλα 62. Δλ ηνχηνηο, ν κε αηξεηφο ραξαθηήξαο ησλ κειψλ ηεο, αιιά θαη ε εθηεηακέλε επηξξνή ηεο ζηελ πινπνίεζε ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ κέζσ κνξθψλ «ήπηαο λνκνζεζίαο», έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν θξηηηθήο πνπ επηθεληξψλεηαη θπξίσο ζε ηξεηο πηπρέο 63 : Πξψηνλ, ακθηζβεηείηαη θαηά πφζν ε Δπηηξνπή ιφγσ ηνπ κε-αηξεηνχ ραξαθηήξα ηεο είλαη ππφινγε απέλαληη ζηνπο Δπξσπαίνπο πνιίηεο. Γεχηεξνλ, ν ζεζκηθά θαηνρπξσκέλνο «αλεμάξηεηνο» ραξαθηήξαο ηεο ηίζεηαη ππφ ακθηζβήηεζε, θαζψο δελ είλαη βέβαην φηη έρεη πξάγκαηη απειεπζεξσζεί απφ ηνλ έιεγρν ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ. Σν δήηεκα ηεο δηαθάλεηαο ησλ εξγαζηψλ ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ θαη ηεο απινπνίεζεο ησλ Σπλζεθψλ απνηεινχλ κηα άιιε ζεζκηθή ζπληζηψζα ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο θαη ζπλδέεηαη κε ην αίηεκα ησλ πνιηηψλ γηα επξχηεξε πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο θαη ηα έγγξαθα ηεο ΔΔ, θαζψο θαη γηα κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζηε ιήςε απνθάζεσλ, πνπ ζα ζπλέβαιε ζηε κείσζε ηεο απφζηαζεο κεηαμχ επξσπαίσλ πνιηηψλ θαη ΔΔ 64. Μνινλφηη ην δηθαίσκα πξφζβαζεο ζηα έγγξαθα ησλ θνηλνηηθψλ νξγάλσλ θαηνρπξψλεηαη ζεζκηθά, ελψ ε ζεζκνζεηεκέλε δεκφζηα δηαβνχιεπζε πξηλ απφ θαίξηεο λνκνζεηηθέο πξνηάζεηο εληάζζεηαη ζηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ 65, ην δήηεκα έρεη θαη άιιεο πξνεθηάζεηο θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ επηηαθηηθή αλάγθε απινπνίεζεο ησλ εζσηεξηθψλ δνκψλ ηεο ΔΔ θαη αλαδηάξζξσζεο ησλ πλζεθψλ ηεο, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη πεξηζζφηεξν θαηαλνεηή απφ ηνπο πνιίηεο. Σέινο, ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί θαη ην δήηεκα ηεο αληηπξνζψπεπζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ αξρψλ, θαζψο αξρηθά είρε ζεσξεζεί φηη νη απψιεηεο ησλ Πεξηθεξεηψλ ζηα νκνζπνλδηαθά ζπζηήκαηα κε ηελ εθρψξεζε θπξηαξρηθψλ αξκνδηνηήησλ ζηελ ΔΔ, δελ είραλ αληηζηαζκηζηεί απφ ηελ ζεζκνζεηεκέλε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή δηαδηθαζία. Έηζη ηδξχζεθε ε Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, ε νπνία σζηφζν ιφγσ ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ 62 Βι. Γισζζάξην γηα ηηο αξκνδηφηεηεο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, 63 Υξπζνρφνπ Γ. Ν, Γηα κηα επξσπατθή res publica, ζει Βι. EUROPA Γισζζάξην-Δπξεηήξην-«Γηαθάλεηα» (πξφζβαζε ζηα έγγξαθα), 65 Άξζξν 225 πλζδκ. ρεηηθή κε ηελ ζέζπηζε λέσλ κνξθψλ επξσπατθήο δηαθπβέξλεζεο είλαη θαη ε Λεπθή Βίβινο ηεο Δπηηξνπήο (Ηνχιηνο 2001) Βι.EUROPA Γισζζάξην-Δπξεηήξην - «Γηαθπβέξλεζε» 33

42 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη ραξαθηήξα ηεο δελ ηθαλνπνίεζε ηειηθά ηηο πξνζδνθίεο γηα απνηειεζκαηηθή θαη δπλακηθή εθπξνζψπεζε ησλ ππνεζληθψλ αξρψλ Σα θνηλσληθνςπρνινγηθά αίηηα Σν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο ΔΔ θαη θαη επέθηαζε ε απνπζία κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο νθείιεηαη ζε δηάθνξνπο ιφγνπο: Ζ έιιεηςε κηαο θνηλήο ζπλείδεζεο νθείιεηαη θπξίσο ζην γεγνλφο φηη ε δηαδηθαζία ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο ζηεξείηαη ηφζν αθεηεξηαθά φζν θαη ζηε ζπλέρεηα κέρξη θαη ζήκεξα βαζηθψλ αξρψλ θνηλνηηζκνχ, φπσο δεκνθξαηία, αιιειεγγχε, ειεπζεξία, θπξηαξρία. Αληίζεηα, ππνζηεξίδεηαη φηη «ε επξσπατθή νινθιήξσζε ππήξμε δεκηνχξγεκα ησλ πνιηηηθψλ ειίη θαη φηη δηαδνρηθέο πνιηηηθέο εγεζίεο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1950 θαη κεηά ζρνηλνβαηνχζαλ κεηαμχ ππεξεζληθψλ θαη δηαθπβεξλεηηθψλ ξπζκίζεσλ ψζηε λα κελ πξνθχπηνπλ θνηλσληθέο αληηζηάζεηο ζε επξσπατθφ επίπεδν» 66. Ζ ΔΔ απνηειεί έλα νηθνδφκεκα είθνζη επηά αιιειεμαξηνχκελσλ νηθνλνκηψλ. Δίλαη έλα ζχζηεκα θξαηψλ ηνπ νπνίνπ ηα κέιε ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε εηεξφηεηα θπξίσο ζηνλ θνηλσληθφ ηνκέα. Ζ «θνηλσληθή απηή εηεξφηεηα» 67 θαηνπηξίδεηαη ζην γεγνλφο πσο παξά ηνπο πνηθίινπο δεζκνχο ζην πιαίζην ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, ηα θξάηε ηεο Δπξψπεο ζπλερίδνπλ λα εδξάδνληαη πάλσ ζε δηαθξηηέο «νηθείεο θνζκνζεσξίεο θαη εζηθνθαλνληζηηθά ζπζηήκαηα» 68. Γειαδή, ελψ γελληνχληαη θαη ιεηηνπξγνχλ σο αλεμάξηεηεο ζπιινγηθέο νληφηεηεο «πξνηθίδνληαη κε ζπγθεθξηκέλα θνζκνζεσξεηηθά ζεκέιηα πάλσ ζηα νπνία κε ηε πάξνδν ησλ ρξφλσλ ζθπξειαηνχληαη δηαθνξεηηθά πνιηηεηαθά θαζεζηψηα, λνκηθά ζπζηήκαηα, 66 Ήθαηζηνο Π.,Αλαδεηψληαο κηα επξσπαηθή θνζκνζεσξία, εθδφζεηο Παπαδήζε, 2005, ζει Ζ εηεξφηεηα απηή ήηαλ παξνχζα απφ ηηο αθεηεξηαθέο ζπδεηήζεηο ηεο ΔΚΑΔ. ηε ζπλέρεηα, ε χπαξμή ηεο επηβεβαηψζεθε κε ηηο θξίζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 θαη ηνπ 1973 θαη θνξπθψζεθε ζηε θάζε ηεο Γεξκαληθήο επαλέλσζεο ηελ πεξίνδν , ζηηο δηαδνρηθέο θξίζεηο ησλ Βαιθαλίσλ, ζηε θξίζε ηνπ Ηξάθ ηνπ 2003 θαη ζηε θάζε ησλ δεκνςεθηζκάησλ γηα ην Δπξσζχληαγκα πνπ ζπλνδεχηεθαλ κε ηελ ηνπξθηθή ππνςεθηφηεηα. 68 Κάζε ιαφο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ, πέξα απφ ηε γιψζζα πνπ απνηειεί θαη ην θαηεμνρήλ ζηνηρείν ηεο δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπ, ραξαθηεξίδεηαη θαη απφ κηα δηαθνξεηηθή θνπιηνχξα ε νπνία δηακνξθψλεηαη βάζεη ησλ ηδηαίηεξσλ αληηιήςεσλ, ησλ ηνπηθψλ εζίκσλ, ησλ πνιηηηθψλ θαζεζηψησλ, ησλ λννηξνπηψλ θαη βησκάησλ θάζε ηφπνπ. Όια απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά θάζε ηφπνπ, πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί ζην πέξαζκα αηψλσλ, ζπγθξνηνχλ ην θνηλσληθφ θαη αμηαθφ ζχζηεκα θάζε θξάηνπο. 34

43 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη δηνηθεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη άιιεο νξαηέο ή κε θαλνληζηηθέο δνκέο» 69. Γηα ην ιφγν απηφ θαη ηα βήκαηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο είλαη κηθξά. Ζ ΔΔ ζπλερψο δηεπξχλεηαη ζε αξηζκφ ρσξψλ κειψλ. Παξάιιεια, ην Κνηλνηηθφ Κεθηεκέλν, έρνληαο κηα δπλακηθή δηάζηαζε, επεθηείλεηαη ζπλερψο κε απνηέιεζκα ζήκεξα λα θαηαιακβάλεη ζειίδεο θαη ζπλερψο λα απμάλεηαη. Ζ πνιππινθφηεηα ηνπ θνηλνηηθνχ θεθηεκέλνπ θαη ε δπζθνιία θαηαλφεζήο ηνπ απφ ηνπο πνιίηεο επηβάιιεη ηελ αλάγθε ζπλερνχο πιεξνθφξεζεο θαη ελεκέξσζεο ησλ αηφκσλ πνπ εκπιέθνληαη κε ηελ εθαξκνγή ηνπ θεθηεκέλνπ αιιά θαη ζε επξχηεξν επίπεδν, ησλ πνιηηψλ 70. Μέζα ζην θνηλνηηθφ ζεζκηθφ ζχζηεκα θπξηαξρνχλ έλα ζεζκηθφ φξγαλν πνπ ζπγθεληξψλεη λνκνζεηηθή θαη εθηειεζηηθή εμνπζία, ην Σπκβνχιην, θαη έλα γξαθεηνθξαηηθφ θαη ηερλνθξαηηθφ ζεζκηθφ φξγαλν ρσξίο πξαγκαηηθή δεκνθξαηηθή λνκηκφηεηα, ε Επξσπατθή Επηηξνπή. Όκσο, νη γξαθεηνθξαηηθέο δνκέο ζηηο νπνίεο ζηεξίδνληαη ηα ζεζκηθά φξγαλα δελ θαζηζηνχλ επέιηθηε ηε ιεηηνπξγία ηνπο κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη θελά ζηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ. Δπηπιένλ, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή δηνξίδεηαη κε πνιχπινθεο θαη νπσζδήπνηε «αδηαθαλείο» δηαδηθαζίεο γηα ηνλ πνιίηε. Έλαο αθφκε βαζηθφο ιφγνο δεκηνπξγίαο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο είλαη ε απνπζία ηεο αγσγήο ηνπ πνιίηε. Ζ αγσγή ηνπ πνιίηε έρεη λεπξαιγηθή ζεκαζία γηα ηελ άζθεζε πνιηηηθψλ θαη αζηηθψλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ θαη γηα ηε δξαζηεξηνπνίεζή ηνπο ζηε δεκφζηα ζθαίξα. «Αγσγή ηνπ πνιίηε ζεκαίλεη ε απφθηεζε γλψζεο γηα ηε θνηλσλία, ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο, ηηο ππνρξεψζεηο θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ ψζηε ε θσλή ηνπο λα αθνχγεηαη ζην πιαίζην ησλ δηαδηθαζηψλ φπνπ ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο» 71. Οη ζεζκνί, κέζα απφ ηνπο νπνίνπο ζθπξειαηείηαη ζπζηεκαηηθά ε αγσγή ηνπ πνιίηε (νηθνγέλεηα, εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ηέρλεο-θηλεκαηνγξάθνο-ζέαηξν, Δθθιεζία, Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο θιπ) δελ ιεηηνπξγνχλ πξνο απηή ηε θαηεχζπλζε θαη νη πνιίηεο δελ γίλνληαη δέθηεο νξζψλ θνηλσληθψλ πξνηχπσλ. «Ζ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ ήδε ελζαξξχλεη ηελ εηζαγσγή ζηα ζρνιηθά πξνγξάκκαηα 69 Ήθαηζηνο Π., Αλαδεηψληαο κηα επξσπαηθή θνζκνζεσξία, εθδφζεηο Παπαδήζε, 2005, ζει EUROPA - Γισζζάξην - Επξεηήξην

44 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη καζεκάησλ επξσπατθήο αγσγήο ηνπ πνιίηε ψζηε λα δηδάζθεηαη ην επξσπατθφ ζρέδην, νη θαηαζηαηηθέο ηνπ αμίεο, ε πξνέιεπζε, νη αξρηθνί ζηφρνη θαη νη κειινληηθέο πξνθιήζεηο, πξνβιέπνληαο θαη εηδηθνχο θαζεγεηέο γηα ηα ζέκαηα απηά» Ζ αληηκεηώπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνύ ειιείκκαηνο: κεηαξξπζκηζηηθέο αιιαγέο ζε δπν επίπεδα Δίλαη αδηακθηζβήηεην ην γεγνλφο φηη ζήκεξα ε Έλσζε αληηκεησπίδεη ηελ ιεγφκελε «θξίζε λνκηκνπνίεζεο», δειαδή ηελ ακθηζβήηεζή ηεο απφ ζεκαληηθφ ηκήκα ησλ πνιηηψλ ηεο. Οη γλψκεο δηράδνληαη φηαλ ηίζεηαη ην εξψηεκα ζρεηηθά κε ην πψο κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί ε θξίζε απηή θαη πψο κπνξεί λα γεθπξσζεί ην ράζκα αλάκεζα ζηνπο πνιίηεο θαη ηνπο επξσπατθνχο ζεζκνχο. Γηα πνιινχο, ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηεο ΔΔ ιχλεηαη κέζσ ζεζκηθψλ πξνζεγγίζεσλ ελψ γηα άιινπο κέζσ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ πξνηάζεσλ πνπ έρνπλ άκεζεο επηξξνέο ζην ιαφ Οη ζεζκηθέο παξάκεηξνη γηα ηελ ζεξαπεία ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο Ζ παξαδνρή φηη ε ζηαδηαθή εθρψξεζε λνκνζεηηθψλ αξκνδηνηήησλ απφ ηα εζληθά θνηλνβνχιηα πξνο ην πκβνχιην θαη ηελ Δπηηξνπή, δελ ζπλνδεχηεθε απφ ηελ αληίζηνηρε νπζηαζηηθή ελίζρπζε ησλ λνκνζεηηθψλ θπξίσο εμνπζηψλ ηνπ κνλαδηθνχ (απφ ην 1979) άκεζα δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλνπ νξγάλνπ ηεο Έλσζεο, δεκηνπξγεί ηελ αλάγθε αλαδήηεζεο ζεζκηθψλ δηαδηθαζηψλ ηζρπξνπνίεζή ηεο 73, φπσο ελίζρπζε ηεο δεκφζηαο ινγνδνζίαο, ηεο δηαθάλεηαο θαη ηνπ αληηπξνζσπεπηηθνχ ραξαθηήξα ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ πκβνπιίνπ. Ζ ζεζκηθή απνηχπσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο είλαη ζπλεπψο ηδηαίηεξα εκθαλήο ηφζν ζε εζληθφ, φζν θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν. ηελ βηβιηνγξαθία ππνζηεξίδνληαη πνηθίιεο ζεζκηθέο ιχζεηο γηα ηελ ζεξαπεία ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Έηζη, θξίζηκεο ζεκαζίαο ζεσξείηαη ε «πνιηηηθνπνίεζε» ηεο δηαδηθαζίαο δηνξηζκνχ ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Δπηηξνπήο κέζσ ηεο ελίζρπζεο ηνπ αληαγσληζκνχ αλάκεζα ζηα επξσπατθά πνιηηηθά 72 Γλσκνδφηεζε Επηηξνπήο Πεξηθεξεηψλ, 15 εο Ηνπλίνπ 2006, ζει 7 73 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, ζει

45 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη θφκκαηα θαη ηεο αλεμαξηεηνπνίεζήο ηνπο απφ ηα εζληθά θφκκαηα θαη ε ελ γέλεη αλαβάζκηζε ηνπ ραξαθηήξα ησλ εθινγψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν 74. Δπίζεο ππνζηεξίδεηαη ε πξφβιεςε γηα ππεξεζληθά δεκνςεθίζκαηα, ηα νπνία ζα επηηξέςνπλ ηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηελ ελνπνηεηηθή δηαδηθαζία θαη ζα ιεηηνπξγήζνπλ σο ζπληαγκαηηθφ εξγαιείν άζθεζεο «πίεζεο» ζηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο εγεζίεο. Πέξα απφ ηα παξαπάλσ, ππνζηεξίδεηαη θαη ε θαζηέξσζε ακνηβαίσλ ζεζκηθψλ ειέγρσλ κέζσ ηεο ππεξεζληθήο δηάθξηζεο εμνπζηψλ 75. Μηα άιιε ζπλνκνζπνλδηαθήο ηάζεο πξνζέγγηζε, ζεσξεί φηη κε δεδνκέλε ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ηεο δηεπξπκέλεο Δπξψπεο γηα απνηειεζκαηηθφηεηα ζηελ ιήςε ησλ απνθάζεσλ, ε κφλε ξεαιηζηηθή ιχζε πνπ ζπλδπάδεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα κε ηνλ ζεβαζκφ ζηηο θπξίαξρεο πνιηηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ είλαη ε δηεπθφιπλζε ηεο δεκηνπξγίαο «εληζρπκέλσλ ζπλεξγαζηψλ» κεηαμχ ηνπο 76. Σέινο, ππνζηεξίδεηαη ε άπνςε, φηη ην δήηεκα ηεο δεκνθξαηηθήο ινγνδνζίαο ηεο ΔΔ, ζα κπνξνχζε λα ζπλδπαζηεί κε ηνλ γξαθεηνθξαηηθφ ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο «πνιιαπιψλ ειέγρσλ» 77. Ζ ζεζκηθή πξνζέγγηζε πξνηείλεη δηαθνξεηηθέο ιχζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο αιιά φιεο νη ιχζεηο επηθεληξψλνληαη ζε ζεζκηθά δεηήκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο ζεζκηθήο ηζνξξνπίαο ηεο ΔΔ. Οη ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο απνηεινχλ έλαλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζηφρν αιιά είλαη ακθίβνιν θαηά πφζν ζα νδεγήζνπλ ζηελ ππέξβαζε ηεο θξίζεο λνκηκνπνίεζεο. Γελ είλαη βέβαην φηη νη πνιίηεο ζα αιιάμνπλ ηελ άπνςή ηνπο γηα ηελ ΔΔ κφλν θαη κφλν επεηδή ε «δηαδηθαζία ζπλαπφθαζεο» έγηλε πεξηζζφηεξν «δεκνθξαηηθή» κε δπν αληί γηα ηξεηο αλαγλψζεηο. Οχηε είλαη βέβαην φηη νη ιανί ζα πξαγκαηνπνηήζνπλ δηαδήισζε ππέξ ηεο ΔΔ επεηδή ζα απμεζεί ν αξηζκφο ησλ αλνηθηψλ ζπλεδξηάζεσλ ηνπ 74 Hix S., Executive Selection in the European Union: Does the Commission President Investiture Procedure Reduce the Democratic Deficit?» European Integration online Papers (EIoP) Vol.1 (1997) No 21; θαη Follesdal A.& Hix S., Why there is a democratic deficit in the EU: a response to Majone and Moravcsik, Journal of Common Market Studies (JCMS), Vol.44, No 3, pp , Gustavsson S., Reconciling Suprastatism an Democratic accountability, Harvard Jean Monnet Working Paper 11/99, Seminar and Workshop on Advanced Issues in Law and policy of the EU, Ζ ππεξεζληθή δηάθξηζε ησλ εμνπζηψλ, νκνζπνλδηαθήο ηάζεο πξφηαζε, πξνυπνζέηεη ηε δεκηνπξγία ελφο ηζρπξνχ ΔΚ θαη ελφο δηθνηλνβνπιεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζε επξσπατθφ επίπεδν 76 Scharpf, Fritz W., «Problem-Solving Effectiveness and Democratic Accountability in the EU», Political Science Series 107, February 2006, ζει Scharpf Fritz W., ibid κε πεξαηηέξσ παξαπνκπέο ζηηο απφςεηο ηνπ Giandomenico Majone 37

46 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ ηεο Έλσζεο 78. Ζ ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε εζηηάδεη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζηελ αλάδεημε ηνπ θαηάιιεινπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο ζεζκηθήο ηζνξξνπίαο ηεο Έλσζεο θαη αγλνεί ην δήηεκα ηεο θνηλσληθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο Έλσζεο Οη θνηλσληθνςπρνινγηθέο παξάκεηξνη ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο: Σν δήηεκα ηεο θνηλσληθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο ΔΔ θαη ε πξννπηηθή δηακφξθσζεο ελφο επξσπατθνχ δήκνπ Σν ζεκειηψδεο δήηεκα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο είλαη ε έθηαζε, ν βαζκφο θαη ην είδνο ηεο θνηλσληθνπνιηηηθήο λνκηκνπνίεζεο ησλ ππεξεζληθψλ ζεζκψλ. Οη πνιηηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο ησλ επξσπατθψλ θνηλσληψλ ζπλεγνξνχλ ππέξ κηαο άκεζεο άζθεζεο ιατθήο θπξηαξρίαο 79. Απηφ ην θεθηεκέλν ησλ επξσπατθψλ θνηλσληψλ ζπρλά παξαβιέπεηαη, κε απνηέιεζκα ηελ δηφγθσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο πνπ γίλεηαη εληνλφηεξν φζν νη αξκνδηφηεηεο ηεο Έλσζεο δηεπξχλνληαη. Ζ θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε θαη γεληθφηεξα ε δεκνθξαηία ζε έλα ζχζηεκα θξαηψλ κε δηεζληθνχο, ππεξεζληθνχο θαη δηαθπβεξλεηηθνχο ζεζκνχο είλαη ίζσο ην ζεκαληηθφηεξν δήηεκα. Μέζα ζηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ε ΔΔ έρεη επσκηζηεί κηα ζεηξά απφ θαζήθνληα πνπ άπηνληαη πνιιαπιψο ηεο δσήο ησλ πνιηηψλ. Ζ επηθνηλσλία φκσο ηεο Δπξψπεο κε ηνπο πνιίηεο δελ έρεη ζπληνλίζεη ην βήκα ηεο κε ηελ εμέιημε απηή. Ζ ελεκέξσζε θαη ε επηθνηλσλία είλαη νπζηαζηηθήο ζεκαζίαο παξάγνληεο ζε κηα πγηή δεκνθξαηία θαη ιεηηνπξγνχλ ακθίδξνκα. Σα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ αλαγλσξίδνπλ φηη ε έιιεηςε επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηεο Έλσζεο θαη ησλ πνιηηψλ ηεο απνηειεί έλδεημε φηη πθίζηαηαη έλα δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. Σν φξακα ηεο ΔΔ λα θεξδίζεη ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο ηαπηίδεηαη κε ηελ θάιπςε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Με ηελ έλλνηα δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ηνλίδεηαη φηη ε ΔΔ θαη ηα ζεζκηθά ηεο φξγαλα δελ αληαπνθξίλνληαη ζην πξφηππν ηεο δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο θαη εκθαλίδνληαη απξφζηηα ζηνλ πνιίηε, εμαηηίαο ηεο πνιχπινθεο ιεηηνπξγίαο ηνπο. Οη κεγάιεο απνθάζεηο πνπ επεξεάδνπλ ηε δσή ησλ Δπξσπαίσλ ιακβάλνληαη κέζσ πνιχπινθσλ δηαθπβεξλεηηθψλ θαη δηνξγαληθψλ 78 Ησαθεηκίδεο Π.Κ., Η Έλσζε θαη νη πνιίηεο ηεο, Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, θ.41, Οθη Ήθαηζηνο Π., Αλαδεηψληαο κηα επξσπατθή θνζκνζεσξία, Δθδφζεηο Παπαδήζε, 2005, ζει. 1 38

47 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη δηαπξαγκαηεχζεσλ θαηά ηηο νπνίεο νη πνιίηεο παξακέλνπλ παζεηηθνί θαη πεξηζηαζηαθνί ζεαηέο. Σν ρακειφ επίπεδν ζπκκεηνρήο ζηηο επξσπατθέο, εζληθέο θαη ηνπηθέο εθινγέο έρεη εληζρχζεη ην αίζζεκα έιιεηςεο λνκηκφηεηαο ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δηδηθφηεξα, θαηά ηηο ηειεπηαίεο επξσεθινγέο, ε πξνζέιεπζε ησλ ςεθνθφξσλ ζε νξηζκέλα θξάηε ήηαλ απνγνεηεπηηθά ρακειή. Απνηειεί άκεζε αλάγθε λα δηαζθαιηζζνχλ θαη λα δεκνζηνπνηεζνχλ νη ζηφρνη ηεο δξάζεο ηεο ΔΔ, πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζεί ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα θαη λα εληζρπζνχλ ηα πεδία ζπκκεηνρήο ησλ πνιηηψλ δίλνληάο ηνπο ηε δπλαηφηεηα λα εθθξαζζνχλ γηα ην πνιηηηθφ κέιινλ ηνπ επξσπατθνχ ζρεδίνπ. Ζ επηθνηλσλία έσο ζήκεξα ήηαλ πεξηζζφηεξν ππφζεζε ησλ Βξπμειιψλ παξά κηα ακθίδξνκε επηθνηλσληαθή ζρέζε κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ θέληξσλ ιήςεο απνθάζεσλ. Πιένλ, κνινλφηη νπζηαζηηθή θαη ζηαζεξά βειηησκέλε, ε ζεζκηθή επηθνηλσλία δελ είλαη αξθεηή γηα λα γεθπξψζεη ην ράζκα. Ζ ΔΔ πξνηείλεη κηα εληειψο θαηλνχξγηα πξνζέγγηζε ππνζηεξίδνληαο ηνλ απζεληηθφ δηάινγν κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ θαη ηελ δεκηνπξγία κηαο θνηλήο επξσπατθήο θνπιηνχξαο. Μηα βηψζηκε επξσπατθή δεκνθξαηία δελ είλαη δπλαηφ λα ππάξμεη ρσξίο ηελ αλάδπζε ελφο πινπξαιηζηηθνχ θαη πνιπθσληθνχ επξσπατθνχ δήκνπ θαη κηαο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Οη επξσπαίνη πνιίηεο ζηεξνχληαη κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο ε νπνία φκσο δελ κπνξεί λα ζθπξειαηεζεί αλ δελ θαιιηεξγεζεί ε θνηλή επξσπατθή ζπλείδεζε. Σν επηθνηλσληαθφ ράζκα κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ππεξεζληθψλ νξγάλσλ δηνγθψλεηαη απφ ηελ έιιεηςε πξνζήισζεο ησλ ιαψλ ζε βαζηθέο αξρέο θαη αμίεο, θπξίσο ηε δεκνθξαηία. Ζ θνηλσληθνςπρνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο εζηηάδεη ζηελ εκθάληζε κηαο θνηλήο επξσπατθήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο σο απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηε βησζηκφηεηα θαη ηελ αλαβάζκηζε ηεο επξσπατθήο δεκνθξαηίαο Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Γηα κηα Επξσπατθή res publica Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει

48 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη Ζ ηδηφηεηα ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε Ζ πξννπηηθή κηαο νινθιεξσκέλεο Δπξψπεο πινπνηείηαη φηαλ αλαδχεηαη κηα λέα επξσπατθή θνηλή ηαπηφηεηα. Ζ δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε (πoιηηηφηεηα 81 ) ή αιιηψο ε δηαδηθαζία ζχλζεζεο κηαο ππεξεζληθήο ηαπηφηεηαο, ζηε πξαγκάησζή ηεο αληηζηνηρεί ζε κηα δηαδηθαζία αλαπφθεπθηα καθξάο δηάξθεηαο. «Ο ρξφλνο πνπ αληηζηνηρεί ζηελ πινπνίεζε ελφο ηέηνηνπ νξάκαηνο δελ κεηξηέηαη κε ην παξφλ νχηε θαη κε ην άκεζν κέιινλ αιιά αληίζεηα, αθνξά ζηηο κειινληηθέο γεληέο νη νπνίεο κέζα απφ θνηλέο εκπεηξίεο θαη θνηλέο κλήκεο ζα ζπλζέζνπλ έλα θνηλφ επξσπατθφ ρψξν. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί κηα θνηλή επξσπατθή θνπιηνχξα είλαη απαξαίηεην νη πνιπεζληθέο ηαπηφηεηεο λα ζπγρσλεπζνχλ ζην θαινχπη κηαο λέαο ηαπηφηεηαο-ηδηφηεηαο θαη λα αξρίζνπλ νη εμίζνπ καθξφρξνλεο θαη πεξίπινθεο δηαδηθαζίεο ηεο απνδφκεζεο ηεο εζληθήο θνπιηνχξαο θαη ηεο ζχλζεζεο ηεο ππεξεζληθήο ηαπηφηεηαο. Μφλν θαηά απηφ ηνλ ηξφπν ν θνηλσληθφο ηζηφο ελφο πνιχ-εζληθνχ, πνιχ-γισζζηθνχ, πνιχ-πνιηηηζκηθνχ θαη πνιχ-δνγκαηηθνχ νξγαληζκνχ απνθηά κηα θνηλή πνξεία» 82. Δμάιινπ, ιέγεηαη φηη «νη ιανί ζα θηάζνπλ ζην απφγεην ηεο αλάπηπμεο γηα ηελ νπνία είλαη ηθαλνί, κφλν φηαλ ελσζνχλ κε ηνλ ίδην θνηλφ δεζκφ (Giuseppe Mazzini, 19 νο αηψλαο)» 83. Απηή ε λέα ηδηφηεηα δελ κπνξεί λα δνκεζεί ρσξίο λα θαιιηεξγεζεί ε θνηλή ζπλείδεζε θαη ε πξνζήισζε ζε θνηλέο αμίεο, φπσο ε δεκνθξαηία. Γηα λα ζεκειησζεί ε λέα ηδηφηεηα ζα πξέπεη λα γίλεη δηάρπζε ησλ δεκνθξαηηθψλ αξρψλ ζε φια ηα έζλε. «Ζ πνιηηηφηεηα έρεη φια ηα πξνζφληα σο ηδηφηεηα λα ιεηηνπξγήζεη σο ίακα ελαληίνλ ηεο μελνθνβίαο θαη ηεο άξλεζεο πνπ απνηεινχλ παξελέξγεηεο ηνπ εζληθηζκνχ. «Πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθσζεί κηα εληαία επξσπατθή ηαπηφηεηα ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγήζνπλ νη παξαθάησ κεραληζκνί: 81 Θενιφγνπ Κ., Πνιίηεο θαη Κνηλσλία ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει. 21 κε πεξαηηέξσ παξαπνκπή ζηνλ φξν πολιτιότητα, φξνο πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ ππεξεζληθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ζηελ Δπξψπε. Παξφηη ε αληίζηνηρε ιέμε ζηα αγγιηθά (citizenship) θαη ζηα γαιιηθά (citoyenneté) ππάξρεη επαθξηβψο, ζηελ ειιεληθή γιψζζα δελ ηζρχεη θάηη ηέηνην. Ζ λενπαγήο ιέμε πολιτιότητα, πνπ πηζαλψο λα μελίδεη ηνλ αλαγλψζηε, ρξεζηκνπνηείηαη ζην βηβιίν ηνπ Π.Δ. Λέθθα, 2001, Τν παηρλίδη κε ηνλ ρξφλν, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα θαη ηελ δαλεηδφκαζηε απφ θεη. 82 Θενιφγνπ Κ., ibid, ζει Θενιφγνπ K, ibid, ζει.31 (παξαπνκπή ζηνλ Giuseppe Mazzini/ππνζεκείσζε 13) 40

49 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη α) ελνπνίεζε εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο σο εξγαιείν εγθνηλσληζκνχ λέαο γεληάο πνιηηψλ β) θνηλσληνινγηθή αλάκεημε ηνπ επξσπατθνχ ιανχ γ) ζεζκηθή δηεπθφιπλζε απφθηεζεο ηδηνθηεζίαο ζε άιιεο ρψξεο» 84 Μηα λέα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα δηακνξθψλεηαη κέζα απφ ηελ «θνηλσληθή ρεκεία» 85, ηελ ψζκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Γηακέζνπ ηεο κεηαθίλεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε νπνηνδήπνηε κέξνο ηεο ΔΔ δηεπθνιχλεηαη ε δεκηνπξγία πνιπεζληθψλ νηθνγελεηψλ, δηάζπαξησλ κέζα ζε θνηλσλίεο πνπ κέρξη ηψξα είραλ ακηγψο εζληθά ραξαθηεξηζηηθά. Με άιια ιφγηα, φηαλ γίλεη θαζεκεξηλή πξαθηηθή ε ζρέζε θαη ην θνηλφ βίσκα κε ηνλ μέλν ηφηε επηηπγράλεηαη ε ππέξβαζε ηνπ εζληθνχ θξάηνπο θαη ε αλάπηπμε ηεο ππεξεζληθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Απηή ε ακνηβαία αλαγλψξηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ αλζξψπσλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο αλζξψπνπο δεκηνπξγεί ην «αίζζεκα ηεο αδειθφηεηαο» δειαδή ην «αίζζεκα ηνπ αλήθεηλ» ζην ίδην έζλνο. Αλ δελ δηαρπζεί ην πλεχκα ηεο θνηλήο ζπλείδεζεο ζηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο ηφηε φιεο νη αμίεο θαη δεκνθξαηηθέο αξρέο ζα παξακείλνπλ λεθξά γξάκκαηα. Ο επξσπαίνο πξέπεη λα δερηεί σο παηξίδα ηνπ φρη ην έζλνο θξάηνο ζην νπνίν αλήθεη αιιά νιφθιεξν ηνλ επξσπατθφ ρψξν, ππφ ηνλ φξν φκσο φηη νη κειινληηθέο εμειίμεηο ζα ηνλ θαηαζηήζνπλ αμηφπηζην ζηα κάηηα ησλ πνιηηψλ. Έλα επξσπατθφ θξάηνο είλαη ζε ζέζε λα αληαπνθξηζεί ζηηο πξνθιήζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ (νηθνινγηθή θξίζε, αλεξγία, θηψρεηα, δεκνγξαθηθή εμέιημε, ζέκαηα εηξήλεο θαη αζθάιεηαο) κφλν εθφζνλ ζπλνδεχεηαη απφ κηα ηζρπξή θνηλή επξσπατθή γλψκε. Απηφ πνπ έρεη ζεκαζία γηα ηελ βησζηκφηεηα ηεο δεκνθξαηίαο είλαη ε χπαξμε ελφο λένπ «πνιηηηθνχ ζπκβνιαίνπ» 86 κεηαμχ ησλ ιαψλ θαη ησλ θέληξσλ ιήςεο απνθάζεσλ. Σν λέν απηφ ζπκβφιαην ζα πεξηιακβάλεη ηε κεηάβαζε απφ ηνλ «έκκεζν πνιίηε» ηνπ θξάηνπο-κέινπο ζε έλαλ «πνιίηε πνπ αιιειεπηδξά» κε ηνπο παξάγνληεο ιήςεο απνθάζεσλ. Απηή ε κεηάβαζε πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζεί σο κηα ζπλεηδεηή πξάμε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δεκνθξαηίαο θαη γηα ηελ απφθηεζε κηαο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο. Ζ κεηαζεζκηθή πξννπηηθή ηεο 84 Θενιφγνπ Κ., ibid, ζει Θενιφγνπ Κ., ibid., ζει Cryssochoou D.N., In Defense of the civic: The search for a European res publica, ARENA Working Papers WP 01/12. 41

50 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ηεο Έλσζεο βαζίδεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ησλ πνιηηψλ λα πξνζδηνξίδνπλ ηηο πνιηηηθέο ιεηηνπξγίεο κηαο κεγαιχηεξεο θνηλφηεηαο. Ζ επξσπατθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν ζπζηαηηθφ γηα ηε δεκηνπξγία κηαο επξσπατθήο πνιηηείαο δηφηη ρσξίο απηήλ ε ΔΔ ίζσο παξακείλεη γηα πάληα κηα αηειήο πξνζπάζεηα Ζ δηακφξθσζε ηνπ επξσπατθνχ δήκνπ Ζ έλλνηα ηνπ Γήκνπ είλαη θαηάιιειε θαη αλαγθαία ζε κηα θνηλσλία πνπ αλαδεηά ηελ επξσπατθή πνιηηηφηεηα κε δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο. Ωο δήκνο λνείηαη ην ζψκα ησλ πνιηηψλ πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηα θνηλά θαη ζπκκεηέρνπλ ζε απηά. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηε δεκνθξαηηθή θαη θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ απνηειεί ν επξσπατθφο δήκνο. «Μηα βηψζηκε επξσπατθή δεκνθξαηία δελ κπνξεί λα ππάξμεη ρσξίο ηελ αλάδπζε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. Έλαο ηέηνηνο επξσπατθφο ρψξνο πξέπεη λα είλαη πνιπθσληθφο, πνιπεπίπεδνο, πινπξαιηζηηθφο» 87, ηνπ νπνίνπ ηα κέιε λα εκθαλίδνπλ κηα θνηλή επξσπατθή πνιηηηθή ηαπηφηεηα. Ζ δηακφξθσζε ελφο θνηλνχ πινπξαιηζηηθνχ δήκνπ ζέβεηαη ηε πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηε δεκνθξαηηθή απηνλνκία ησλ εζληθψλ ηαπηνηήησλ πνπ ηνλ ζπλαπνηεινχλ θαη απαηηεί φηη νη πξνυπάξρνπζεο εζληθέο ηαπηφηεηεο δελ αληηθαζίζηαληαη απφ κηα λέα ππεξεζληθή ηαπηφηεηα. Ζ ινγηθή ελφο ηέηνηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ είλαη «πνιινί ιανί, έλαο δήκνο» θαη φρη «πνιινί δήκνη, έλαο ιαφο». Γειαδή, ηα επηκέξνπο ζχλνια ησλ πνιηηψλ γίλνληαη έλα ρσξίο φκσο λα ράλνπλ ηελ δεκνθξαηηθή ηνπο ππφζηαζε. Καηά ζπλέπεηα, έλαο επξσπατθφο δήκνο ζεσξείηαη φηη πθίζηαηαη κφλν φηαλ νη επηκέξνπο εζληθνί δήκνη αλαγλσξίζνπλ ηε ζπιινγηθή ηνπο ππφζηαζε σο ηκήκα ελφο επξχηεξνπ δεκνθξαηηθνχ ζπλφινπ κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, δηαηεξψληαο παξάιιεια ηελ εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα. Ζ δεκνθξαηηθή ζπλείδεζε ελφο ζπλφινπ πνιηηψλ, ε πίζηε ζε θνηλέο δεκνθξαηηθέο αμίεο, ε ζπιινγηθή θαηαλφεζε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο δηαδηθαζίαο, ε επηζπκία λα κελ θηλδπλεχζεη ε εγγελήο πνηθηινκνξθία ησλ ζπζηαηηθψλ κεξψλ απνηεινχλ 87 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Γηα κηα επξσπατθή res publica, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει.32 42

51 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη αλαγθαία ζπζηαηηθά γηα ηε δηακφξθσζε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. Ζ επξσπατθή δεκνθξαηία ζε έλαλ ηέηνην ρψξν ζα ζέβεηαη θαη ηηο δπν ηζφηηκεο ηδηφηεηεο ησλ πνιηηψλ ηεο: ηνπ εζληθνχ θαη ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε. ην εζσηεξηθφ ελφο δεκφζηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ βαζηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε έλλνηα ηεο αξκνδηφηεηαο ηνπ πνιίηε: δειαδή ε ζεζκηθή ηνπο ηθαλφηεηα λα έρνπλ πξφζβαζε ζην ρψξν ηεο πνιηηηθήο επηξξνήο ψζηε λα δηαηεξήζνπλ κηα δσηηθή δεκφζηα ζθαίξα. Ζ έλλνηα ηεο αξκνδηφηεηαο ηνπ πνιίηε δξα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ελίζρπζεο ηεο ζπκκεηνρηθφηεηάο ηνπ ζηα θνηλά θαη ε εθαξκνγή ηεο ζην επξσπατθφ πνιηηηθφ νηθνδφκεκα έρεη σο ζπλέπεηα ηε κεγαιχηεξε δηαθάλεηα ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ ππεπζπλφηεηα ησλ ππεξεζληθψλ θέληξσλ ιήςεο απνθάζεσλ. ήκεξα, νη επηκέξνπο δήκνη ηεο Δπξψπεο, παξά ην θνηλφ θαζεζηψο πνιηηηφηεηαο πνπ ηνπο δηέπνπλ, εμαθνινπζνχλ λα ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειά επίπεδα πνιηηηθνχ θαηαθεξκαηηζκνχ, απνηειψληαο έλα «εκη-θπξίαξρν» 88 ζχλνιν πνιηηψλ ην νπνίν αδπλαηεί λα αθήζεη ην ζηίγκα ηνπ ζηηο επξσπατθέο δηαδηθαζίεο. Παξά ηελ νηθνλνκηθή νινθιήξσζε θαη ηα εληππσζηαθά επηηεχγκαηα ζην επίπεδν ηεο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, ε «δεκηνπξγία ελφο θνηλσληθά ζεκειησκέλνπ επξσπατθνχ δεκφζηνπ ρψξνπ βξίζθεηαη αθφκε ζε λεπηαθή ειηθία» Ζ επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Οη δεκνζθνπήζεηο δείρλνπλ φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ γλσξίδεη πνιχ ιίγα πξάγκαηα γηα ηελ ΔΔ ελψ πνιινί έρνπλ ηελ αίζζεζε φηη ν ιφγνο ηνπο είλαη αλχπαξθηνο εθεί φπνπ ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο. Σν ράζκα απηφ, ην νπνίν είλαη εηο βάξνο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηεο λνκηκφηεηαο ηεο Έλσζεο, πξέπεη λα γεθπξσζεί θαη κέξνο ηεο ιχζεσο είλαη ε βειηίσζε ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ ζεζκηθψλ επξσπατθψλ νξγάλσλ θαη ησλ πνιηηψλ. Μέρξη ζήκεξα ε επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ δελ είρε άιιν πεξηερφκελν παξά κφλν ηελ ελεκέξσζε ησλ ΜΜΔ ζρεηηθά κε ηηο λέεο 88 Chryssochou D. N., Meta-theory and the study of the European Union: Capturing the normative turn, European Integration, 2000, Vol. 22, pp Θενιφγνπ Κ., Πνιίηεο θαη Κνηλσλία ζηελ Επξσπαηθή Έλσζε, Πνιίηεο θαη Κνηλσλία ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει.96 43

52 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη πξσηνβνπιίεο ηεο. Πξφθεηηαη γηα κηα πνιχ πεξηνξηζκέλνπ εχξνπο επηθνηλσλία, ελφο κνλνιφγνπ νπζηαζηηθά. Απνδείρηεθε φηη ε επηθνηλσλία απηή δελ είλαη αξθεηή γηα λα γεθπξσζεί ην ράζκα αλάκεζα ζηνπο πνιίηεο θαη ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ. Γηα ην ιφγν απηφ ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνηείλεη κηα εληειψο λέα πξνζέγγηζε πνπ είλαη ε απνκάθξπλζε απφ ηνλ κνλφινγν πξνο έλαλ απζεληηθφ δηάινγν. Πξφθεηηαη γηα κηα ακθίδξνκε ξνή ηδεψλ θαη πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζηνπο πνιίηεο θαη ηα θέληξα δηακφξθσζεο πνιηηηθήο, κε ζηφρν ηελ πιεξέζηεξε δπλαηή ακνηβαία θαηαλφεζε. Ζ λέα επηθνηλσληαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ πξέπεη λα είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζηελ θαιιηέξγεηα κηαο πην ηζρπξήο επξσπατθήο ζπλείδεζεο. Απηφ κπνξεί λα ζπκβεί κφλν φηαλ δεκηνπξγεζεί κεηαμχ ησλ πνιηηψλ ην θαηάιιειν έξεηζκα γηα ηελ επξσπατθή ζπλεξγαζία. εκείν αλαθνξάο ινηπφλ, πξέπεη λα απνηειέζνπλ ζέκαηα θαη ππνζέζεηο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ πνιηηψλ, φπνπ ε επξσπατθή ζπλεξγαζία κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη κηα ζαθή «πξνζηηζέκελε αμία» 90. Σέηνηα ζέκαηα πνπ ελδηαθέξνπλ άκεζα ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο είλαη ε αλεξγία, ην βηνηηθφ επίπεδν, ε αλάπηπμε πφιεσλ θαη ηεο ππαίζξνπ, ε αζθάιεηα θαη ε κεηαλάζηεπζε, ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε ελέξγεηα, ε βειηίσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο, ε θαηαπνιέκεζε ηεο ηξνκνθξαηίαο, ν εθζπγρξνληζκφο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, ε θαηαπνιέκεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο θαη ε δηαζθάιηζε ηεο εηξήλεο θαη ηεο αζθάιεηαο ζηελ Δπξψπε. ηνλ ππξήλα ηεο λέαο επηθνηλσληαθήο πνιηηηθήο βξίζθνληαη νη «αξρέο ηεο θάιπςεο, ηεο πνιπκνξθίαο θαη ηεο ζπκκεηνρήο» 91. Πην ζπγθεθξηκέλα, φινη νη πνιίηεο πξέπεη λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ ελεκέξσζε, θαη κάιηζηα ζηε γιψζζα ηνπο, γηα δεηήκαηα δεκφζηνπ ελδηαθέξνληνο. Δπίζεο, ε Έλσζε ζηα πιαίζηα ηεο επηθνηλσληαθήο πνιηηηθήο πξέπεη λα ζέβεηαη ηηο απφςεηο φισλ ησλ πνιηηψλ, νη νπνίνη πξνέξρνληαη απφ δηάθνξα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη είλαη θνξείο πνιηηηθψλ απφςεσλ επξχηαηνπ θάζκαηνο. Σέινο, νη πνιίηεο πξέπεη λα έρνπλ ην δηθαίσκα λα εθθξάδνπλ γλψκε, λα αθνχγνληαη θαη λα ηνπο παξέρεηαη ε επθαηξία δηαιφγνπ κε ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ. 90 Λεπθή Βίβινο, Γηα κηα Επξσπατθή Πνιηηηθή Επηθνηλσλίαο, Βξπμέιιεο , ζει 3 91 Λεπθή Βίβινο, ibid, ζει 6 44

53 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη Ζ δξάζε ηεο Δπηηξνπήο κφλε ηεο δελ κπνξεί λα γεθπξψζεη ην ράζκα κεηαμχ ηεο ΔΔ θαη ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ. Θα πξέπεη λα εκπιαθνχλ θαη άιια ζεζκηθά ηεο φξγαλα. Δπηπιένλ, ΔΔ δελ ζεκαίλεη κφλν Βξπμέιιεο αιιά θαη 27 ρψξεο κε ηηο θπβεξλήζεηο ηνπο, ηηο αξρέο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ηηο νξγαλψζεηο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ. Καηά ζπλέπεηα, φινη απηνί νη παίθηεο έρνπλ επζχλε λα κεξηκλήζνπλ γηα ηελ ελεκέξσζε, ηε δηαβνχιεπζε θαη ηελ ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηα επξσπατθά ζέκαηα. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα κηα ζπιινγηθή δξάζε ζε πνιιά επίπεδα, δειαδή κηα «πνιπεπίπεδε επηθνηλσλία» 92, φπνπ ηα ζεζκηθά φξγαλα καδί κε θνξείο - πεξηθεξεηαθνχο, εζληθνχο θαη ππεξεζληθνχο - ζπλεξγάδνληαη πξνθεηκέλνπ λα θαιχςνπλ ην επηθνηλσληαθφ ράζκα θαη λα θηάζνπλ ζε έλα πςειφ επίπεδν ακνηβαίαο αλαγλψξηζεο θαη επηθνηλσλίαο. Ζ πνιπεπίπεδε θχζε ηεο ΔΔ, πνπ απνηειεί έλα απφ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαθπβέξλεζήο ηεο, αλαθέξεηαη επίζεο ζηελ νινέλα θαη απμαλφκελε ζεκαληηθφηεηα ησλ «κε-ηεξαξρηθψλ κνξθψλ ζηε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο πνιηηηθήο» 93, φπσο δπλακηθά δίθηπα πνπ αθνξνχλ φρη κφλν δεκφζηνπο αιιά θαη ηδησηηθνχο δξψληεο. Μηα απνηειεζκαηηθή επξσπατθή δεκφζηα ζθαίξα κπνξεί λα ππάξμεη κφλν κε ηελ δξαζηεξηφηεηα πνιιψλ θαη δηαθνξεηηθψλ ζπληειεζηψλ πνπ ζα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο εξγαιεία γηα λα εγγπεζνχλ έλαλ νπζηαζηηθφ επξσπατθφ δεκφζην δηάινγν. Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε πξέπεη λα εκπιέθεη φινπο ηνπο θεληξηθνχο θαη κε ζπληειεζηέο: Σα θξάηε κέιε έρνπλ δηαξθή δέζκεπζε ζπλεξγαζίαο κε ηα επξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα γηα ηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ επί επξσπατθψλ ζεκάησλ. Πνιιά φκσο κέλεη λα γίλνπλ αθφκε ψζηε ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ θαη άιινη θνξείο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε δηνξγαληθή νκάδα πιεξνθφξεζεο λα ζπκβάιινπλ ζηελ απνθέληξσζε ηνπ επηθνηλσληαθνχ έξγνπ ηεο Έλσζεο θαη λα ελζαξξχλνπλ ηνλ ελεξγφηεξν ξφιν ησλ θξαηψλ κειψλ ζηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ επί επξσπατθψλ ζεκάησλ. Πνιιέο επξσπατθέο πνιηηηθέο θαη πξνγξάκκαηα εθαξκφδνληαη ζε πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν, θαζψο ηνπηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο αξρέο βξίζθνληαη ζηελ θαηάιιειε ζέζε γηα λα κπνπλ ζε δηάινγν κε ηνπο πνιίηεο θαη λα εκπιέμνπλ ελεξγά ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο ζηνλ δηάινγν γηα 92 Γλσκνδφηεζε Δπηηξνπήο Πεξηθεξεηψλ, 15 εο Ηνπλίνπ 2006, ζει. 6 (αλαθνξά θαη ζηελ πνιπεπίπεδε δηαθπβέξλεζε -multilevel governance-) 93 Beate Kohler-Koch & Rittberger Berthold, The Governance Turn in EU Studies, ARENA, Centre for European Studies, 3/

54 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη ηα επξσπατθά ζέκαηα 94. Δπίζεο, ηα επξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα έρνπλ επζχλε θαη ξφιν ζηελ παξαθίλεζε ηνπ δεκφζηνπ δηαιφγνπ θαη ηε ζπκβνιή ζηελ επξσπατθή δεκφζηα ζθαίξα. Απφ ην Μάαζηξηρη θαη κεηά νη πλζήθεο αλαγλψξηζαλ εηδηθά ην ξφιν ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ. Σν άξζξν 191 ηεο πλζήθεο ΔΚ νξίδεη φηη: "ηα πνιηηηθά θφκκαηα ζε επξσπατθφ επίπεδν απνηεινχλ ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ νινθιήξσζε ζηα πιαίζηα ηεο Έλσζεο. πκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία επξσπατθήο ζπλείδεζεο θαη ζηελ έθθξαζε ηεο πνιηηηθήο βνχιεζεο ηεο ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο. ήκεξα φκσο, ηα επξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα εκθαλίδνληαη αδχλακα ζηε ελζάξξπλζε ησλ κειψλ ηνπο ψζηε λα ελδηαθεξζνχλ πεξηζζφηεξν γηα ηα πνιηηηθά ζέκαηα ηεο Δπξψπεο. Μηα παλεπξσπατθή πνιηηηθή θνπιηνχξα κε παλεπξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα βξίζθεηαη αθφκα ππφ δηακφξθσζε. Ζ ΓΓ ηεο Νίθαηαο απνθάζηζε λα ζπκπιεξψζεη ην άξζξν 191 ηεο πλζήθεο ΔΚ κε λνκηθή βάζε πνπ ζα παξέρεη ζηνλ θνηλνηηθφ λνκνζέηε ηε δπλαηφηεηα λα θαζνξίζεη ην θαζεζηψο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζε επξσπατθφ επίπεδν θαη θπξίσο ηνπο θαλφλεο πνπ αθνξνχλ ηε ρξεκαηνδφηεζή ηνπο. Όκσο θαη ηα ίδηα ηα θφκκαηα ζε εζληθφ επίπεδν ζα πξέπεη λα ελζαξξχλνληαη ζηελ αλάπηπμε επξσπατθψλ ζπληζησζψλ κέζα ζηα πξνγξάκκαηά ηνπο ψζηε λα δηεπθνιπλζεί ε αληαιιαγή απφςεσλ θαη ε δηαδηθαζία ελεκέξσζεο ησλ πνιηηψλ. Σέινο, νη νξγαλψζεηο πνιηηψλ δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ επξσπατθφ δεκφζην δηάινγν. Ο ξφινο απηφο ζα κπνξνχζε λα ελδπλακσζεί κέζσ ζηνρνζεηεκέλσλ έξγσλ ζπλεξγαζίαο ζην πεδίν ηεο δεκφζηαο επηθνηλσλίαο. Γηα λα κπνξέζεη ε Δπξψπε λα απαληήζεη ζηελ πξφθιεζε ηεο ζεξαπείαο ηνπ επηθνηλσληαθνχ ράζκαηνο, ζα πξέπεη φινη νη εκπιεθφκελνη θνξείο λα κνηξάδνληαη ηνπο ίδηνπο ζηφρνπο θαη ην ίδην φξακα. 94 Τπάξρνπλ επηηπρή παξαδείγκαηα ηέηνηαο ζπλεξγαζίαο φπσο: ε ζπλεξγαζία ηεο Δπηηξνπήο θαη ηεο θπβέξλεζεο ηεο θσηίαο, νη νπνίεο εξγάδνληαη, απφ ην 2006, πάλσ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν έξγν κε ζηφρν λα θέξνπλ ηηο απνθάζεηο πην θνληά ζηνπο πνιίηεο κέζα απφ κηα ζεηξά ακθίδξνκσλ πξσηνβνπιηψλ κεηαμχ πνιηηψλ θαη ζεζκηθψλ νξγάλσλ. 46

55 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη Ζ Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο Ζ απφθηεζε ηεο επξσπατθήο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε απνηειεί έλαλ ζηφρν ηνπ νπνίνπ ε επίηεπμε απαηηεί καθξφρξνλε πξνζπάζεηα θαη ε νπνία ζα αθνξά ζε δεηήκαηα παηδείαο ηεο δεκνθξαηίαο. θνπφο κηαο ηέηνηαο πξνζπάζεηαο είλαη λα αληηκεησπηζηεί ε απμαλφκελε έιιεηςε ελδηαθέξνληνο θαη ζπκκεηνρήο ησλ λέσλ ζηα θνηλά, ζπκβάιινληαο ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, αιιειεγγχεο, αλνρήο θαη θνηλήο δεκνθξαηηθήο ζπλείδεζεο. Ζ δεκνθξαηηθή εθπαίδεπζε βνεζά ηνπο πνιίηεο λα αλαπηχζζνπλ κηα δηαινγηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπο βαζηδφκελε ζε δίθαηνπο θαη ακνηβαίσο επσθεινχκελνπο ζπκβηβαζκνχο αιιά θαη αληηπαξαζέζεηο. Μαζαίλνληαο θαη βηψλνληαο ηε δεκνθξαηία, νη πνιίηεο αλαπηχζζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα αλαγλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ ζπκπνιηηψλ ηνπο θαη έηζη εδξαηψλεηαη κε αξγνχο αιιά ζηαζεξνχο ξπζκνχο έλα ζπιινγηθφ δεκνθξαηηθφ ήζνο. Με ηελ πξνψζεζε «λέσλ καζεζηαθψλ πξσηνβνπιηψλ, ηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε, ηε δηάδνζε νξζψλ πξαθηηθψλ θαη ηε δηακφξθσζε κηαο θνηλήο αληίιεςεο γηα ην ξφιν ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ε ΔΔ ζα κπνξέζεη λα ζέζεη ηα ζεκέιηα γηα έλαλ ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ ζρεηηθά κε ηε ζπκβνιή ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ αλαβάζκηζε ηεο δεκνθξαηηθήο ζπκκεηνρήο» 95. Ζ επξσπατθή δεκνθξαηία φκσο δελ κπνξεί λα γίλεη βίσκα ησλ πνιηηψλ απφηνκα, ηερλεηά θαη μαθληθά. Θα είλαη κηα ψξηκε θαηάιεμε κηαο καθξάο δηαδηθαζίαο πνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζηαδηαθά κέζα απφ ζπιινγηθέο πξνζπάζεηεο φισλ ησλ ζεζκψλ πνπ παίδνπλ θαη ην ξφιν κεραληζκψλ θνηλσληθνπνίεζεο. Σν ζρνιείν, ε νηθνγέλεηα, ηα ΜΜΔ, ν θηλεκαηνγξάθνο, νη ηέρλεο θαη άιινη ζεζκνί είλαη ζε ζέζε λα δηαδψζνπλ ζηα άηνκα, απφ ηε κηθξή θηφιαο ειηθία, κηα θνηλή θνπιηνχξα θαη κηα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα σο έλδεημε ζπκκεηνρήο ηνπο ζε έλα γεληθφ ζπκθέξνλ. Οη ζεζκνί απηνί φπσο ιεηηνπξγνχλ ζήκεξα ζε εζληθφ επίπεδν εληζρχνπλ ηε ηάζε πξνο ηνλ αηνκηζκφ θαη θάζε άιιν 95 Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Γηα κηα Επξσπατθή res publica, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει

56 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη παξά ζθπξειαηνχλ κηα ζπκβησηηθή ζπλείδεζε ελφο «vivre ensemble» 96 ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο. Κάζε ζεζκφο δηαδξακαηίδεη έλα βαζηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε κηαο ζπιινγηθήο θνπιηνχξαο, αξθεί λα ιεηηνπξγεί ζσζηά. πγθεθξηκέλα: Ζ εθπαίδεπζε ζην ζρνιείν πξέπεη λα είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε πξνο ηε ζπιινγηθφηεηα, ην ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα, ηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα δεηήκαηα ζε επξσπατθφ επίπεδν (κφιπλζε πεξηβάιινληνο, δεηήκαηα αζθάιεηαο θιπ), ψζηε νη καζεηέο λα αξρίζνπλ απφ κηθξή ειηθία λα αηζζάλνληαη θαη επξσπαίνη πνιίηεο. αθψο νη δάζθαινη θαη θαζεγεηέο νθείινπλ λα θαηαλνήζνπλ έλλνηεο φπσο ε πξνζήισζε ζε επξσπατθέο αμίεο, ε αλάπηπμε δεζκψλ ζε εζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν θαη λα κπνξνχλ λα ηηο δηαρένπλ ζηνπο καζεηέο. Ο θηλεκαηνγξάθνο, ην ζέαηξν, ε κνπζηθή, νη εηθαζηηθέο ηέρλεο απνηεινχλ κηα κέζνδν θαιιηέξγεηαο κηαο επξσπατθήο ζπλείδεζεο ζε πνιιά επίπεδα. Ζ εθκάζεζε θαη ε αληαιιαγή ζεαηξηθψλ, κνπζηθψλ θαη άιισλ πνιηηηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ αλάκεζα ζην εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν πξνάγεη ην πλεπκαηηθφ επίπεδν ηνπ αθξναηή θαη δεκηνπξγεί θνηλνχο δεζκνχο κε ηνπο εηέξνπο πνιίηεο ζε άιια εζληθά θξάηε. Σα ΜΜΔ, κέζα απφ ηελ αθζνλία πξνηχπσλ πνπ πξνβάιινπλ ζηε πξνζπάζεηά ηνπο λα ελεκεξψζνπλ ην θνηλφ, δπζθνιεχνπλ ηε ζηαζεξνπνίεζε θάπνησλ ηαπηνηήησλ κε ρξνληθή δηάξθεηα θαη αληίζεηα ηνλψλνπλ ηελ «απνιίηηζηε ζπκπεξηθνξά» 97. Αληίζεηα, ε ζπλαγσληζηηθή θαη κε αληαγσληζηηθή ιεηηνπξγία ησλ ΜΜΔ θαη ε ρξήζε ζεκηηψλ κεραληζκψλ ελεκέξσζεο πξνάγεη ην ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηελ πγηή ζπκβίσζε κε ηνλ μέλν. Όινη νη ζεζκνί, νη πνιίηεο θαη νη θπβεξλήζεηο ησλ κειψλ ηεο Έλσζεο νθείινπλ λα αγσληζηνχλ γηα έλα λέν πξφηππν αλζξψπηλεο θνηλσλίαο, ην νπνίν νπζηαζηηθά ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε, ηε δεκνθξαηία θαη ηελ ειεπζεξία ηφζν ζε αηνκηθφ φζν θαη ζε ζπιινγηθφ επίπεδν. 96 Θενιφγνπ Κ, Πνιίηεο θαη Κνηλσλία ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005, ζει Ο φξνο vivre ensemble (δνχκε καδί) αλαδεηθλχεη ηελ χπαξμε κηαο ζπκπεξηθνξάο πνπ πξνσζεί ηελ αλνρή ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ην ζεβαζκφ ζην μέλν. 97 Θενιφγνπ Κ, ibid, ζει. 114, 120,

57 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη Σν ρέδην Γ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηε δεκνθξαηία Μεηά ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ησλ δεκνςεθηζκάησλ ζε Γαιιία θαη Οιιαλδία γηα ηελ επηθχξσζε ηεο Δπξσπατθήο, ε ΔΔ βξέζεθε ζε έλα θξίζηκν ζηαπξνδξφκη. Ωζηφζν, δεδνκέλσλ ησλ πνιηηηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξακέηξσλ, ε Έλσζε δελ είρε παξά λα παξνπζηάζεη ηηο ελαιιαθηηθέο ηεο πξνηάζεηο σο πξνο ηελ επηηπρή αληηκεηψπηζε ησλ πξνθιήζεσλ. Έηζη, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζηηο 13 Οθησβξίνπ ηνπ 2005 παξνπζίαζε έλα ζρέδην γηα ηε δεκνθξαηία, ην δηάινγν θαη ηε δηαβνχιεπζε ζηελ Δπξψπε, γλσζηφ θαη σο PLAN D, ην νπνίν ζέηεη ηα ζεκέιηα γηα κηα ζε βάζνο ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο. Σν ρέδην Γ απνηειεί ηελ θχξηα δηαδηθαζία δηαβνπιεχζεσλ ζηελ Δπηηξνπή πνπ ζα ηεο δψζεη ηε δπλαηφηεηα, ζε ζηελή ζπλεξγαζία κε ηα θξάηε κέιε, λα δεκηνπξγήζεη άπνςε σο πξνο ηελ «πξνζηηζέκελε αμία» 98 πνπ αλακέλνπλ νη πνιίηεο απφ ηελ ΔΔ. Οη πνιίηεο πξέπεη λα αηζζαλζνχλ φηη ε Δπξψπε πξνζθέξεη «πξνζηηζέκελε αμία» θαη φηη έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα επεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο. Σν ρέδην Γ δελ πξέπεη λα ζεσξεζεί πεξηνξηζκέλν σο πξνο ην ρξφλν αιιά πξέπεη λα ιεηηνπξγήζεη ζε φιν ην θάζκα δσήο ηεο Δπηηξνπήο. Μέζα ηνπ εγθιείεη ηνλ ηχπν ελεξγεηψλ πνπ ε Δπηηξνπή δελ έρεη θαηνξζψζεη εδψ θαη θαηξφ λα πινπνηήζεη. Γηα λα ππάξμεη δεκνθξαηηθή αλαλέσζε, νη πνιίηεο ηεο Έλσζεο ζα πξέπεη λα απνθηήζνπλ ην δηθαίσκα λα αθνπζηεί ε θσλή ηνπο. Ζ Δπηηξνπή πξφηεηλε ην ρέδην Γ γηα λα ππνθηλήζεη κηα επξχηεξε ζπδήηεζε κεηαμχ ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ θαη ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο. Δηδηθφηεξα, ζε φηη αθνξά ην ρέδην Γ ε έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο πξνέβιεπε: - ηε δεκηνπξγία ελφο πιαηζίνπ γηα ηηο ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Έλσζεο πηνζεηψληαο ηηο θαιχηεξεο πξαθηηθέο θαη δνκέο γηα ηηο εζληθέο 98 Wallstrom Margot, Η Επξψπε πξνζθέξεη πξνζηηζέκελε αμία, Δθεκεξίδα Καζεκεξηλή ηεο Κπξηαθήο, 16 Οθησβξίνπ Ωο πποστιθέμενη αξία λννχληαη ηα νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη άιια νθέιε πνπ ζα ιακβάλνπλ νη πνιίηεο απφ ηε βειηίσζε ηεο επηθνηλσλίαο κε ηα ζεζκηθά φξγαλα. Πην ζσζηή επηθνηλσλία επηθέξεη γλψζε θαη πιεξνθφξεζε γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ θαη θαηά ζπλέπεηα κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζηα θνηλά. Ζ θαηαπνιέκεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο κφιπλζεο, ε πξνζηαζία απφ ηελ ηξνκνθξαηία, ε νηθνλνκηθή νινθιήξσζε ζε επίπεδν επείξνπ είλαη κεξηθά παξαδείγκαηα ηνκέσλ φπνπ είλαη ζαθήο ε αλάγθε ηεο επξσπατθήο πξνζηηζέκελεο αμίαο. 49

58 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη θπβεξλήζεηο θαη ππνδεηθλχνληαο παξάιιεια νξηζκέλεο θνηλέο δηαδηθαζίεο θαη ζέκαηα θιεηδηά. - ηε ζχλζεζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ εζληθψλ ζπδεηήζεσλ εθ κέξνπο ηεο Δπηηξνπήο, ηα νπνία ζα απνηειέζνπλ ηε βάζε γηα ηε ζπδήηεζε πνπ ζα ιάκβαλε ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Δπξσπατθήο Γηάζθεςεο γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο. Ζ δηαδηθαζία απηή είρε σο θχξην ζηφρν ηε δεκηνπξγία ελφο «νδηθνχ ράξηε» γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο ην νπνίν δελ ζα αθνξά κφλν ηελ επξσπατθή ειίη αιιά θάζε επξσπαίν πνιίηε. Σν ρέδην Γ ζπκπιεξψλεη ην ζρέδην δξάζεο γηα ηελ επηθνηλσλία ζηελ Δπξψπε θαζψο θαη άιιεο πξσηνβνπιίεο θαη πξνγξάκκαηα, θπξίσο ζην ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο λενιαίαο, ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο πξνψζεζεο ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ. ηφρνο ηνπ ρεδίνπ Γ είλαη ε αλαδσνγφλεζε ηεο επξσπατθήο δεκνθξαηίαο ψζηε λα αλαδπζεί κηα επξσπατθή δεκφζηα ζθαίξα, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο νη πνιίηεο ζα ιακβάλνπλ ηηο πιεξνθνξίεο γηα λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη λα θάλνπλ πξνζσπηθή ηνπο ππφζεζε ην ζρέδην ηεο επξσπατθήο νηθνδφκεζεο 99. Σν ρέδην δηαιφγνπ θαη επηθνηλσλίαο πνπ εγθαηλίαζε ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή κπνξνχζε λα απνδεηρζεί ειπηδνθφξν θαη γφληκν ηε ρξνληθή ζηηγκή φπνπ ε έιιεηςε εκπηζηνζχλεο κεγάιεο κεξίδαο πνιηηψλ έλαληη ζηελ ΔΔ ήηαλ πξαγκαηηθφηεηα, ε δνκή θαη ην πεξηερφκελν ησλ ηδξπηηθψλ ζπλζεθψλ δελ επέηξεπε ηελ πεξαηηέξσ δεκνθξαηηθνπνίεζε ηεο Έλσζεο θαη νη δηαθνξέο ζε επίπεδν νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ησλ θξαηψλ κειψλ ήηαλ κεγάιεο. 99 Europe 4 Me - ρέδην Γ γηα δεκνθξαηία, δηάινγν θαη δεκφζηα ζπδήηεζε 50

59 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη Ο Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ (ΥΘΓ) Δίλαη αδηακθηζβήηεην ην γεγνλφο φηη ε θαηνρχξσζε θαη ν ζεβαζκφο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ απνηειεί ηνλ ηξνθνδφηε ηεο δεκνθξαηηθήο εμέιημεο ησλ θνηλσληψλ. Ο ΥΘΓ απνηειεί ηελ πξψηε πξνζπάζεηα ηεο Έλσζεο ησλ 15 λα θαηαγξάςνπλ ξεηά ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη λα δεζκεπηνχλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν γηα ην ζεβαζκφ ηνπο. Πνιιέο θαη έληνλεο είλαη νη αληηπαξαζέζεηο ζρεηηθά κε ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο Έλσζεο κέζσ ηνπ ΥΘΓ, γεγνλφο πνπ εληείλεη ηελ αλάγθε αλαδήηεζεο ιχζεο σο πξνο ηε λνκηθή θαηάζηαζε πνπ πξφθεηηαη λα δηέπεη ηελ παλεγπξηθή δηαθήξπμε. Με ηε λέα κεηαξξπζκηζηηθή πλζήθε ε ιχζε πνπ πξνηηκήζεθε σο πξνο ην λνκηθφ θαζεζηψο ηνπ Υάξηε δελ απαηηεί ηε ζπγρψλεπζή ηνπ κε ην θείκελν ησλ ζπλζεθψλ. Πξάγκαηη, ε ιχζε ηεο παξαπνκπήο 100 απφ ηε ζπλζήθε ζην Υάξηε δηαηεξεί ηε ηαπηφηεηα ηνπ θεηκέλνπ ηνπ ΥΘΓ θαη ηνπ πξνζδίδνπλ λνκηθή δεζκεπηηθφηεηα. Έλαο λνκηθά δεζκεπηηθφο Υάξηεο αθελφο δεζκεχεη φια ηα θνηλνηηθά φξγαλα ζηελ ζέζπηζε ησλ ζρεηηθψλ πξάμεψλ ηνπο, αθεηέξνπ νη δηαηάμεηο ηνπ απνηεινχλ αληηθείκελν εξκελείαο θαη ειέγρνπ απφ ην ΓΔΚ. Ζ δεζκεπηηθή ηζρχο ηνπ Υάξηε «απνηειεί έλα αμηφπηζην βήκα πξνο έλαλ πην αλζξσπνθεληξηθφ ζπληαγκαηηζκφ» 101. Γελ παχεη φκσο θαη ζε απηή ηε πεξίπησζε λα δεκηνπξγνχληαη ζνβαξά πξνβιήκαηα εξκελείαο ηνπ ΥΘΓ, πξνεξρφκελα ηφζν απφ ηηο αθξνηειεχηηεο δηαηάμεηο ηνπ φζν θαη απφ εθείλεο πνπ παξαπέκπνπλ ζησπεξά ή ξεηά ζηε δηθαηνδνζία ηνπ ΓΔΚ. Ωζηφζν, κηα γεληθεπκέλε εθαξκνγή 102 ηνπ ΥΘΓ ζε φια ηα θξάηε κέιε, θάηη ην νπνίν ελ ηνχηνηο νπδέπνηε απνηέιεζε πξφζεζε ησλ ζπληαθηψλ ηνπ πνπ ζα εθαξκφδεηαη ζε φιεο ηηο ζπζηαηηθέο πνιηηείεο, ζα απνηεινχζε έλα αμηφπηζην βήκα πξνο κηα πην δεκνθξαηηθή ΔΔ. Γηα ην ιφγν απηφ θξίλεηαη αλαγθαία ε 100 Γηαηαγάλαο Ξ.Α., Ζ καθξά πνξεία ζπληαγκαηνπνίεζεο ηεο ΔΔ, Απφ ην Γηεζλέο Γίθαην ζηελ Οκνζπνλδία, Δθδφζεηο άθθνπια, ζει Ζ ηερληθή ηεο ελζσκάησζεο δεκηνχξγεζε δπν ζρνιέο, ηεο καιαθήο θαη ηεο ζθιεξήο πξνζέγγηζεο. Ζ πξψηε ιχζε (ε νπνία πινπνηείηαη κε ηξεηο ηξφπνπο: κε απιή δήισζε, κε εηδηθφ πξσηφθνιιν ή κε παξαπνκπή ηνπ θεηκέλνπ ηεο ζπλζήθεο ζην ΥΘΓ) δελ απαηηεί ζπγρψλεπζε ηνπ Υάξηε κε ην θείκελν ησλ ζπλζεθψλ ελψ νη ιχζεηο πνπ πξνηηκνχληαη κε ηε δεχηεξε πξνζέγγηζε νδεγνχλ ζην λα θαηαζηεί ν Υάξηεο αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπο. 101 Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Γηα κηα Επξσπατθή res publica, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα Υξπζνρφνπ Γ. Ν., ibid, ζει

60 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα ηεο ΕΕ: ζεζκηθνί θαη θνηλσληθνςπρνινγηθνί παξάκεηξνη επέθηαζε ηνπ πεδίνπ εθαξκνγήο ηνπ. Ο Υάξηεο δελ ζα απνηειεί κφλν κέζν ειέγρνπ ηεο λνκηκφηεηαο ηεο ΔΔ αιιά ν πνιίηεο ζα κπνξεί λα αλαηξέρεη ζε απηήλ θαη γηα ζέκαηα εζληθήο ζεκαζίαο. Μηα ηέηνηα γεληθεπκέλε εθαξκνγή ηνπ Υάξηε ζα ελδπλάκσλε ηε δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ηνπ επξσπατθνχ δήκνπ θαη ζα έθεξλε ηνπο ιανχο πην θνληά ζηε δεκηνπξγία ελφο αηζζήκαηνο αδειθφηεηαο θαη εληέιεη κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο. 52

61 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 - ΣΟ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΚΟ ΔΛΛΔΗΜΜΑ ΜΔΑ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ ΣΟΤ ΔΤΡΧΒΑΡΟΜΔΣΡΟΤ Ζ Έλσζε, έρνληαο αθήζεη πίζσ ηεο ιάζε ηνπ παξειζφληνο θαη αηκαηεξνχο πνιέκνπο, νξακαηίδεηαη έλα θνηλφ κέιινλ εηξήλεο, αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο. Γηα λα ζπλερίζεη λα ππάξρεη έλα ηέηνην κέιινλ πξέπεη πιένλ ε ΔΔ ησλ 27 λα αλαπηχμεη θαηάιιεινπο ζεζκνχο πνπ λα ηεο επηηξέπνπλ λα ιεηηνπξγεί πην απνηειεζκαηηθά θαη πην δεκνθξαηηθά. Δμεηάδνληαο θαλείο ηελ πξνζέγγηζε ησλ πλζεθψλ σο πξνο ην δήηεκα ηεο λνκηκνπνίεζεο θαη ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο Έλσζεο, παξαηεξεί φηη απηέο κφλν κε ηηο δηαηάμεηο ηνπο δελ δίλνπλ ιχζε ζην πξφβιεκα ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Απαηηείηαη «αθχπληζε» ηνπ ιανχ γηα πεξηζζφηεξε ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη κεγαιχηεξε επηθνηλσλία κεηαμχ απηνχ θαη ησλ ππεξεζληθψλ νξγάλσλ. ηε πξνζπάζεηα λα γίλεη κέηξεζε ηεο «αθχπληζεο» θαη ηνπ θαηά πφζν ν ιαφο έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηε ζνβαξφηεηα ηεο θαηάζηαζεο ζηελ ΔΔ, έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί ζρεηηθέο έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ζε δηαρξνληθή θιίκαθα. Μέζα απφ ηηο έξεπλεο απηέο επηρεηξήζεθε κέηξεζε θαη αλάιπζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλψκεο πάλσ ζε ζέκαηα δεκνθξαηίαο, ζπκκεηνρήο, πιεξνθφξεζεο, εκπηζηνζχλεο θιπ. 5.1 Υξήζε ηνπ Δπξσβαξνκέηξνπ γηα ηε κέηξεζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλώκε Ζ επξσπατθή θνηλή γλψκε είλαη ζχλζεηε, πνηθηιφηξνπε θαη αληαλαθιά ηηο δηαθνξεηηθέο εζληθέο πξννπηηθέο. Ζ ΔΔ είλαη πξσηνπφξνο ζηελ αλάπηπμε ζχγρξνλσλ εξγαιείσλ φπσο είλαη νη έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ γηα ηελ αλάιπζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλψκεο. Σν επξσβαξφκεηξν έρεη αλαδεηρζεί ζε κείδνλα επξσπατθή βάζε δεδνκέλσλ ε νπνία παξαθνινπζεί ηαθηηθά ηελ θνηλή γλψκε ζε φια ηα θξάηε κέιε. Απφ ην 1973, ε ΔΔ ζθπγκνκεηξεί ηελ θνηλή γλψκε γηα λα ελεκεξσζεί ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο ησλ πνιηηψλ ηεο. Σα ηειεπηαία 25 ρξφληα νη έξεπλεο ηεο Δπηηξνπήο έρνπλ ζπιιέμεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο αλεζπρίεο θαη ηηο πξνζδνθίεο ησλ πνιηηψλ ζε ζέκαηα ηεο Έλσζεο. 53

62 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Απηφ ζπλάγεηαη θαη απφ ηηο ζθπγκνκεηξήζεηο ηνπ Δπξσβαξνκέηξνπ νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζε κεγάια θνηλνηηθά ζέκαηα πνπ πξνβιεκαηίδνπλ ηνπο Δπξσπαίνπο. πγθεθξηκέλα, κεγάιν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ζπγθξηηηθή κειέηε κεηαμχ ησλ εξεπλψλ πνπ δηεμήρζεζαλ απφ ην 1999 έσο ην Σα ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ πξνέξρνληαη απφ ηηο εμήο έξεπλεο 103 : 1. «Euro barometer 52.0» 104 κε ζέκα «How Europeans see themselves: looking through the mirror with public opinion surveys» [1999] 2. «Flash Euro barometer 133» 105 κε ζέκα «10 years of EU citizenship», [September - October 2002] 3. «Euro barometer 64» 106 κε ζέκα «Public opinion in the European Union», [October November 2005] 4. «Flash Euro barometer 189a» 107 κε ζέκα «EU communication and the citizens», General Public Survey, [September 2006] 5. «Euro barometer 67» 108 κε ζέκα «Public opinion in the European Union» [2007]. Όιεο νη παξαπάλσ έξεπλεο δίλνπλ κηα εηθφλα γηα ην πψο βιέπνπλ νη επξσπαίνη ηνλ εαπηφ ηνπο, εμεηάδνληαο κηα πνηθηιία ζεκάησλ: ηηο αμίεο ησλ πνιηηψλ θαη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή ηνπο ζην ηέινο ηνπ 20 νπ αηψλα, ηελ επξσπατθή ηζαγέλεηα, ηε θνηλή γλψκε γηα ηελ ΔΔ, ηε δεκφζηα ππνζηήξημε γηα ηηο πνιηηηθέο ηεο Έλσζεο θαη ηε θνηλή γλψκε απέλαληη ζε έλαλ αξηζκφ ζεκάησλ ηα νπνία πξνθαινχλ αλεζπρία ζηνπο πνιίηεο ηεο Έλσζεο. Μέζα απφ ηε ζπγθξηηηθή κειέηε αληαλαθιάηαη ε αιιαγή ζηηο απφςεηο ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ ζηα παξαπάλσ επξσπατθά ζέκαηα κέζα ζηηο δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Σν πεξηερφκελν ησλ εξεπλψλ αγγίδεη πέληε ζεκαηηθέο ελφηεηεο: ηελ επξσπατθή ηζαγέλεηα, ηε γλψζε γηα ηελ ΔΔ, ηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο θαη πξνηεξαηφηεηεο ηεο Έλσζεο, ηε πιεξνθφξεζε ησλ επξσπαίσλ πάλσ ζε επξσπατθά ζέκαηα θαη ηε πνιηηηθή ζπκκεηνρή επξσπαίσλ. Πξνθεηκέλνπ λα πνζνηηθνπνηεζνχλ ηα 103 ην παξάξηεκα εκθαλίδνληαη νη ηερληθέο πξνδηαγξαθέο φισλ ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ archives/eb/eb67/eb67_first_en.pdf 54

63 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά ρξεζηκνπνηνχληαη ζρεηηθνί δείθηεο, νη νπνίνη αλαιχνληαη παξαθάησ. 5.2 Οη ζεκαηηθέο ελόηεηεο σο αληηθείκελν δηεξεύλεζεο Ζ Δπξσπατθή Ηζαγέλεηα Έλαο απφ ηνπο θχξηνπο ζηφρνπο ηεο ΔΔ είλαη ε εηζαγσγή ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο. Ζ έλλνηα εηζήρζε γηα πξψηε θνξά κε ηε ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (1992) ε νπνία αλαθέξεη ζπγθεθξηκέλα: «Κάζε πξφζσπν πνπ έρεη εζληθφηεηα ελφο θξάηνπο-κέινπο είλαη πνιίηεο ηεο Έλσζεο». Αξγφηεξα, ην 1997, ε ζπλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ δηαζαθελίδεη ηε ζρέζε κεηαμχ επξσπατθήο θαη εζληθήο ηζαγέλεηαο, νξίδνληαο φηη: «ε ηζαγέλεηα ηεο Έλσζεο ζπκπιεξψλεη θαη δελ αληηθαζηζηά ηελ εζληθή ηζαγέλεηα». Ζ έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο κπνξεί λα κεηξεζεί θαη λα πνζνηηθνπνηεζεί κέζσ ηεο ρξήζεο πνιιαπιψλ δεηθηψλ νη νπνίνη αλαδεηθλχνπλ ην πξνβιεκαηηζκφ γχξσ απφ ην δήηεκα ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο Έλσζεο αιιά θαη ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο κε βάζε ηελ νπνία ιεηηνπξγεί ε Έλσζε πξνο ηνπο πνιίηεο ηεο. Πξνθεηκέλνπ λα αηζζάλνληαη επξσπαίνη νη πνιίηεο ηεο Έλσζεο είλαη ζεκαληηθφ λα ληψζνπλ φρη κφλν θάπνηα βαζηθή γεσγξαθηθή εγγχηεηα ζηελ Δπξψπε αιιά θαη λα κνηξάδνληαη κηα θνηλή επξσπατθή ηαπηφηεηα. Ζ ηδέα ηεο ηζαγέλεηαο ελέρεη επίζεο ηελ απνδνρή εθ κέξνπο ησλ ιαψλ ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ ΔΔ. Σέινο, πξνθεηκέλνπ λα αξρίζνπλ νη ιανί ηεο Έλσζεο λα ζεσξνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο, απνηειεί επηηαθηηθή αλάγθε φρη κφλν λα γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα πνπ ηνπο δίλεη ε επξσπατθή ηνπο ηαπηφηεηα αιιά θαη λα αζθνχλ ην πεξηερφκελφ ηνπο. ΓΔΗΚΣΔ: -Ύπαξμε κηαο θνηλή επξσπατθήο ηαπηφηεηαο ζηνπο πνιίηεο - Ηθαλνπνίεζε απφ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ ΔΔ - Δμνηθείσζε επξσπαίσλ κε ηηο έλλνηεο επξσπατθά δηθαηψκαηα, ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ 55

64 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Ζ Δπξσπατθή Έλσζε Έλαο αξηζκφο ηαθηηθψλ εξσηήζεσλ ηεο έξεπλαο επξσβαξνκέηξνπ αθνξά ηε γλψζε γηα ηελ ΔΔ αιιά θαη ηελ ππνζηήξημε πνπ δείρλνπλ νη πνιίηεο πξνο απηήλ. Οη δείθηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε πεξίπησζε απηή είλαη νη εμήο: ΓΔΗΚΣΔ: - Δπίπεδν γλψζεο γηα ηελ ΔΔ θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο - Δκπηζηνζχλε ζηα φξγαλα ηεο ΔΔ - Όθεινο απφ ηε ζπκκεηνρή ζηελ ΔΔ - Λήςε απνθάζεσλ ζε εζληθφ επίπεδν ή ζε επίπεδν ΔΔ - Πνιππινθφηεηα ησλ επξσπατθψλ ζεκάησλ Ζ πιεξνθφξεζε ησλ επξσπαίσλ πάλσ ζε επξσπατθά ζέκαηα Σν επξσβαξφκεηξν ζθπγκνκεηξεί ην επίπεδν πιεξνθφξεζεο ησλ επξσπαίσλ, επηδηψθνληαο λα εμάγεη ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ην πιήζνο θαη ηε πνηφηεηα ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ δέρνληαη. Μέζα απφ ηηο έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ θαηαδεηθλχεηαη ν αλαπνηειεζκαηηθφο ξφινο ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ θαζψο απηέο απνηεινχλ θαη ην βαζηθφ παξάγνληα παξνρήο πιεξνθνξηψλ. ΓΔΗΚΣΔ: - Πνζφηεηα πιεξνθφξεζεο πνιηηψλ - Φνξέαο ηνλ νπνίν νη επξσπαίνη ζεσξνχλ ππεχζπλν γηα ηελ παξνρή ησλ ζρεηηθψλ κε ηελ ΔΔ πιεξνθνξηψλ - Απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ σο πξνο ηελ πνηνηηθή θαη πνζνηηθή πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ Ζ πνιηηηθή ζπκκεηνρή ησλ επξσπαίσλ 56

65 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Έλαο αξηζκφο ηαθηηθψλ εξσηήζεσλ ηεο έξεπλαο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ αθνξά ηε ζπκκεηνρή ησλ επξσπαίσλ ζηε πνιηηηθή δσή ηεο Έλσζεο. Σν εξψηεκα ζην νπνίν θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ νη επξσπαίνη αθνξά ην θαηά πφζν αηζζάλνληαη φηη ζπκκεηέρνπλ ζηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο θαη ζε πνηα πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα αληαπνθξίλνληαη πεξηζζφηεξν. ΓΔΗΚΣΖ: - Αίζζεζε ζπκκεηνρήο ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο Δπξψπεο Οη επξσπατθέο πνιηηηθέο θαη πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ Σν επξσβαξφκεηξν ζθπγκνκεηξεί ηηο αλεζπρίεο ησλ πνιηηψλ γηα δηάθνξα δεηήκαηα -θνηλσληθήο, νηθνλνκηθήο, πνιηηηθήο θχζεσο- επηδηψθνληαο λα εμάγεη ζπκπεξάζκαηα, κέζσ δεηθηψλ, σο πξνο ην ηη ζεσξνχλ νη επξσπαίνη σο άκεζε πξνηεξαηφηεηα γηα ηελ Έλσζε. Οη κεηξήζεηο αλαδεηθλχνπλ επίζεο ηελ έληαμε ησλ επξσπαίσλ ππέξ ή θαηά ησλ ζπλερφκελσλ δηεπξχλζεσλ. ΓΔΗΚΣΔ: -Αλεζπρίεο Δπξσπαίσλ -Γηεχξπλζε: ππέξ ή θαηά 5.3 Ζ αλάιπζε ησλ εξεπλώλ ηνπ επξσβαξνκέηξνπ: ζρεδηαγξάκκαηα θαη δηαπηζηώζεηο Ζ Δπξσπατθή Ηζαγέλεηα Ύπαξμε κηαο θνηλή επξσπατθήο ηαπηφηεηαο ζηνπο πνιίηεο Δθηφο απφ ηελ γεσγξαθηθή εγγχηεηα, ζην πιαίζην ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο, είλαη ζεκαληηθφ νη άλζξσπνη λα αηζζάλνληαη ςπρνινγηθά δεκέλνη κε ηελ Δπξψπε. ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ηέινο ηνπ 20νπ αηψλα, (ΔΒ 52.0, 1999) αλ θαη δελ είλαη δπλαηφλ λα γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ χπαξμε κηαο 57

66 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ αιεζηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο, ε πιεηνλφηεηα ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο (52%) αηζζάλνληαη σο έλα βαζκφ επξσπαίνη. Μφλν ην 6% πηζηεχεη φηη ζην κέιινλ ζα αλαπηχμνπλ θπξίσο κηα επξσπατθή ηαπηφηεηα θαη έπεηηα εζληθή. Πάλησο, νη απφςεηο δηίζηαληαη γηα ην ζέκα απηφ απφ ρψξα ζε ρψξα. Όπσο απνθαιχπηεη θαη ην παξαθάησ γξάθεκα, κφλν ην 20% ησλ πνιηηψλ ζην Λνπμεκβνχξγν αηζζάλνληαη επξσπαίνη. Απηφ ην πνζνζηφ είλαη πνιχ πςειφηεξν ζε ζρέζε κε νπνηαδήπνηε άιιε ρψξα θαη κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηελ πςειή αλαινγία πνιηηψλ απφ άιιεο ρψξεο ηεο ΔΔ πνπ δηακέλνπλ ζην Λνπμεκβνχξγν. Τπάξρνπλ άιιεο επηά ρψξεο φπνπ νη πνιίηεο πνπ αηζζάλνληαη σο έλα βαζκφ επξσπαίνη αλήθνπλ ζηελ πιεηνλφηεηα: Ηηαινί (71%), Ηζπαλνί (63%), Γάιινη (59%), Βέιγνη (57%), Οιιαλδνί (55%), Απζηξηαθνί (50%) θαη Γεξκαλνί (49%). ηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο Έλσζεο, νη πνιίηεο πνπ αλαγλσξίδνπλ κφλν ηε δηθή ηνπο ηζαγέλεηα απνηεινχλ ηελ πιεηνλφηεηα αλ θαη ζηελ Πνξηνγαιία (52%) θαη ηελ Ηξιαλδία (53%) απηή ε πιεηνλφηεηα είλαη πνιχ κηθξή. Δπξσπατθή θαη εζληθή ηαπηόηεηα 58

67 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Με ηε λέα δηεχξπλζε ηνπ 2004, φπνπ ηα θξάηε κέιε έγηλαλ 25, ην αίζζεκα γηα ηελ χπαξμε κηαο θνηλήο ηαπηφηεηαο δελ δηαπλέεη κεγάιν ηκήκα πνιηηψλ. Όηαλ νη επξσπαίνη εξσηήζεθαλ γηα ηελ αίζζεζε ηεο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο ζηελ έξεπλα EB 64 πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην Φζηλφπσξν ηνπ 2005, ην 48% απάληεζε φηη δελ ληψζεη φηη δηαπλέεηαη απφ έλα θνηλφ επξσπατθφ πλεχκα θαη κηα θνηλή επξσπατθή ζπλείδεζε ελψ κφλν ην 7% πηζηεχεη φηη ζην άκεζν κέιινλ ζα δηακνξθψζεη κηα ηαπηφηεηα πξσηίζησο επξσπατθή θαη δεπηεξνγελψο εζληθή Ηθαλνπνίεζε απφ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Έλσζε Σν 1999 ηέζεθε ην εξψηεκα ζηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο πφζν ηθαλνπνηεκέλνη είλαη κε ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ ΔΔ. Καηά κέζν φξν 4 ζηνπο 10 πνιίηεο ηεο Έλσζεο εμέθξαζαλ ηθαλνπνίεζε κε ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο (γξάθεκα). Απηφο ν κέζνο φξνο θξχβεη κεγάιεο δηαθνξέο απφςεσλ κεηαμχ ησλ πνιηηψλ ησλ 15 θξαηψλ-κειψλ. ηελ Ηζπαλία θαη ηελ Ηξιαλδία ζρεδφλ 6 ζηνπο 10 είλαη ηθαλνπνηεκέλνη ελψ ζηε νπεδία θαη ηε Γαλία ζρεδφλ 6 ζηνπο 10 δελ είλαη ηθαλνπνηεκέλνη. Πόζν ηθαλνπνηεκέλνη είλαη νη επξσπαίνη από ηε ιεηηνπξγία ηεο δεκνθξαηίαο (ΔΔ15) Πεγή: Επξσβαξφκεηξν Δπηηφπηα εξγαζία: Οθηψβξηνο -Ννέκβξηνο

68 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ήκεξα, ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα πνπ δηεμήρζεη κέζα ζην 2007, αξθεηνί επξσπαίνη είλαη απηνί πνπ πηζηεχνπλ φηη ν ραξαθηεξηζκφο «δεκνθξαηηθή» πεξηγξάθεη θαιά ηελ Έλσζε. Πξάγκαηη, ν επξσπατθφο κέζνο φξνο δηακνξθψλεηαη ζην 70%. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη Έιιελεο πνιίηεο ζπγθεληξψλνληαο ην ηξίην πςειφηεξν πνζνζηφ (78%) ηνπ ζπλνιηθνχ δείγκαηνο αλαγλσξίδνπλ ην δεκνθξαηηθφ πλεχκα ηεο Έλσζεο. Πόζν ηθαλνπνηεκέλνη είλαη νη επξσπαίνη από ηε ιεηηνπξγία ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ ΔΔ-27 Πηγή: Δυπωβαπόμετπο 67 Άνοιξη Δμνηθείσζε επξσπαίσλ κε ηηο έλλνηεο επξσπατθά δηθαηψκαηα, ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ Μέξνο ηεο έξεπλαο είλαη λα πξνζδηνξηζηεί θαηά πφζν νη πνιίηεο γλσξίδνπλ έλλνηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επξσπατθή ηζαγέλεηα. Πξνθεηκέλνπ λα αηζζάλνληαη επξσπαίνη νη πνιίηεο ησλ θξαηψλ κειψλ, απνηειεί επηηαθηηθή 60

69 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ αλάγθε ε γλψζε θαη εμάζθεζε ησλ δηθαησκάησλ πνπ ηνπο παξέρεη ε επξσπατθή ηδηφηεηα. Οη εξσηεζέληεο ηεο έξεπλαο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1999, ζηε πιεηνςεθία ηνπο είλαη θαιά ελεκεξσκέλνη γηα ηα δηθαηψκαηά ηνπο (γξάθεκα). Πηγή:Flash Euro barometer 133: επηέκβξηνο Οθηώβξηνο 2002 ην παξάξηεκα εκθαλίδνληαη ηα πνζνζηά ησλ ζσζηψλ απαληήζεσλ πνπ έδσζαλ νη επξσπαίνη γηα ηα δηθαηψκαηά ηνπο, ηφζν ζε επξσπατθφ επίπεδν (ΔΔ ησλ 15) φζν θαη ζε αηνκηθφ επίπεδν ρσξψλ. 61

70 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Δπίζεο ζηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2002, επηρεηξήζεθε λα δηαπηζησζεί θαηά πφζν νη επξσπαίνη έρνπλ θαηαλνήζεη ην πεξηερφκελν ηνπ φξνπ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε (γξάθεκα). Σειηθά, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο έξεπλαο, ην 37% ησλ πνιηηψλ έρεη απιά αθνχζεη γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε αιιά δελ γλσξίδεη ηη αθξηβψο ζεκαίλεη, ελψ ην 32% δελ έρεη αθνχζεη πνηέ ηνλ φξν. Αληίζεηα, κφλν ην 31% ησλ επξσπαίσλ γλσξίδεη αθξηβψο ηη ζεκαίλεη ν φξνο απηφο. Πηγή:Flash Euro barometer 133: επηέκβξηνο Οθηώβξηνο 2002 Δπίζεο, επηρεηξήζεθε λα δηαπηζησζεί πφζν θαιά γλσξίδνπλ νη επξσπαίνη ην πεξηερφκελν ηνπ Υάξηε ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ (γξάθεκα). Σα απνηειέζκαηα είλαη απνγνεηεπηηθά, θαζψο ε πιεηνςεθία ησλ επξσπαίσλ δελ έρεη αθνχζεη πνηέ ηνλ φξν ΥΘΓ (57%), ελψ κφλν ην 8% γλσξίδεη ηη αθξηβψο ζεκαίλεη. Σν 35% ησλ επξσπαίσλ ησλ 15 θξαηψλ κειψλ έρεη αθνχζεη ηνλ φξν αιιά δελ γλσξίδεη ηη ζεκαίλεη. 62

71 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Πηγή:Flash Euro barometer 133: επηέκβξηνο Οθηώβξηνο Ζ Δπξσπατθή Έλσζε Δπίπεδν γλψζεο γηα ηελ ΔΔ θαη ηελ ιεηηνπξγία ηεο Οη εξσηεζέληεο ηεο έξεπλαο ηνπ Δπξσβαξνκέηξνπ ην θζηλφπσξν ηνπ 1999 θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ πφζα γλσξίδνπλ γηα ηελ ΔΔ, ηηο πνιηηηθέο ηεο, ηα ζεζκηθά ηεο φξγαλα, επηιέγνληαο έλαλ αξηζκφ απφ κηα θάξηα (απφ ην 1 έσο ην 10) ν νπνίνο αληηπξνζσπεχεη θαιχηεξα ηηο γλψζεηο πνπ ζεσξνχλ φηη έρνπλ γηα ηελ ΔΔ. Όζν πην ςειφο είλαη ν αξηζκφο πνπ επηιέγνπλ ηφζα πεξηζζφηεξα πηζηεχνπλ φηη γλσξίδνπλ γηα ηελ Έλσζε. 63

72 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Πόζν θαιά γλσξίδνπλ νη επξσπαίνη ηε ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο Όπσο θαίλεηαη θαη απφ ην ζρεδηάγξακκα, ηα επίπεδα γλψζεο πνηθίινπλ απφ 3,4 ζην ΖΒ ζε 5,25 ζηελ Απζηξία. Σν πνζνζηφ γηα ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο ησλ 15 αλέξρεηαη ζηα 4,24 (42,4%) ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηνπο Έιιελεο θζάλεη ην 4,36 (43,6%). Μηα δεθαεηία ζρεδφλ αξγφηεξα, ζην ίδην εξψηεκα ην 43% ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ απάληεζαλ θαηαθαηηθά. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηνπο Έιιελεο αγγίδεη ην 48%. Πάλησο ηα πνζνζηά πνηθίινπλ αξθεηά απφ ρψξα ζε ρψξα. 64

73 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Πηγή: Δυπωβαπόμετπο 67: Άλνημε 2007 Παξαηεξείηαη κηα πνιχ κηθξή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ζε επίπεδν ΔΔ ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηελ Διιάδα παξακέλεη ζηα ίδηα επίπεδα (43%) Βαζκφο εκπηζηνζχλεο ζηελ ΔΔ θαη ζηα ζεζκηθά ηεο φξγαλα Ζ εκπηζηνζχλε ησλ πνιηηψλ ζηελ ΔΔ εμαξηάηαη απφ ην πψο αηζζάλνληαη γεληθά γηα ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ηνπο ζηελ ΔΔ. Όζνη ζεσξνχλ ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ηνπο ζεηηθή δειψλνπλ φηη έρνπλ ηελ ηάζε λα εκπηζηεχνληαη ηελ ΔΔ πεξηζζφηεξν απφ απηνχο πνπ ζεσξνχλ ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ηνπο αξλεηηθή. 65

74 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Όπσο απεηθνλίδεη θαη ην παξαθάησ γξάθεκα, θαηά κέζν φξν ην 39% ησλ Δπξσπαίσλ αλαθέξνπλ φηη έρνπλ ηε ηάζε λα εκπηζηεχνληαη ηελ ΔΔ, ην 40% δειψλνπλ φηη δελ έρνπλ ηε ηάζε λα ηελ εκπηζηεχνληαη θαη ην 21% δελ έρνπλ άπνςε. Αληίζηνηρα, ην 45% ησλ Διιήλσλ εθθξάδνπλ εκπηζηνζχλε πξνο ην ζεζκφ. Δκπηζηνζύλε ζηελ ΔΔ (ΔΔ-15) χκθσλα κε ηελ έξεπλα πνπ έιαβε ρψξα ην 2007, ην πνζνζηφ ησλ Δπξσπαίσλ πνπ αλαθέξνπλ φηη έρνπλ ηε ηάζε λα εκπηζηεχνληαη ηελ ΔΔ θζάλεη ην 57%, ελψ ην 32% δελ εθθξάδνπλ ηελ ίδηα ηάζε. Αληίζηνηρα πνζνζηά γηα ηνπο Έιιελεο είλαη: ην 63% εκπηζηεχνληαη ηελ ΔΔ ελψ δπζπηζηία απέλαληη ζην ζεζκφ εθθξάδεη ην 37% ηεο ειιεληθήο θνηλήο γλψκεο. Σν παξαθάησ γξάθεκα δείρλεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη Δπξσπαίνη έρνπλ ηε ηάζε λα εκπηζηεχνληαη ή φρη ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο Έλσζεο. Σν ΔΚ ιακβάλεη ηε κεγαιχηεξε εκπηζηνζχλε (53%) θαη ην Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην θαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή θαηαιακβάλνπλ ηε δεχηεξε θαη ηξίηε ζέζε αληίζηνηρα 66

75 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ (45%). Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή θαηέρεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ πνιηηψλ πνπ δειψλνπλ φηη έρνπλ ηε ηάζε λα κελ ηελ εκπηζηεχνληαη (30%). Σν πνζνζηφ πάλησο απηφ είλαη ρακειφηεξν ζε ζρέζε κε ηελ άλνημε ηνπ 1999 (33%). Δκπηζηνζύλε ζηα ζεζκηθά όξγαλα ηεο Έλσζεο (ΔΔ-15) ην ίδην εξψηεκα αλαθνξηθά κε ηελ εκπηζηνζχλε πνπ εθθξάδνπλ νη Δπξσπαίνη απέλαληη ζηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ, ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα πνπ δηεμήρζεη ην 2007, ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ κηα ηάζε αχμεζεο εκπηζηνζχλεο ησλ Δπξσπαίσλ πξνο ηα ηέζζεξα ζεζκηθά φξγαλα ηεο Έλσζεο. 67

76 Πνζνζηά εκπηζηνζύλεο Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Δκπηζηνζύλε ζηα ζεζκηθά όξγαλα ηεο Έλσζεο (ΔΔ-27) 70% 60% 50% 40% 30% ΔΔ-27 ΔΛΛΑΓΑ 20% 10% 0% Δπξσπαηθφ Κνηλνβνχιην Δξσπαηθή Δπηηξνπή πκβνχιην ηεο ΔΔ Δπξσπαηθή Κεληξηθή Σξάπεδα Θεζκηθά Όξγαλα Πηγή: Δυπωβαπόμετπο 67: Άλνημε Όθεινο απφ ηε ζπκκεηνρή ζηελ ΔΔ Μηα ζεκαληηθή εξψηεζε ηεο έξεπλαο εμεηάδεη θαηά πφζν νη Δπξσπαίνη πηζηεχνπλ φηη ε ρψξα ηνπο έρεη σθειεζεί απφ ηε ζπκκεηνρή. Σν 1983, φηαλ ηέζεθε γηα πξψηε θνξά ην εξψηεκα, 52% ησλ πνιηηψλ πνπ δνχζαλ ζηα δέθα θξάηε κέιε ηεο ΔΟΚ πίζηεπαλ φηη ε ρψξα ηνπο έρεη σθειεζεί. Γεθαπέληε ρξφληα αξγφηεξα, ην θνηλφ δηράδεηαη πεξηζζφηεξν γηα ην ζέκα απηφ: θαηά κέζν φξν ην 46% ησλ πνιηηψλ απφ ηα 15 θξάηε κέιε πηζηεχνπλ φηη ε ρψξα ηνπο έρεη σθειεζεί. 68

77 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Απνηειέζκαηα όζσλ απάληεζαλ όηη ε ρώξα ηνπο έρεη σθειεζεί από ηε ζπκκεηνρή ηεο ζηελ ΔΔ (ΔΔ-15) Πηγή: Δυπωβαπόμετπο Δπηηόπηα εξγαζία: Οθηώβξηνο -Ννέκβξηνο 1999 χκθσλα κε ηελ έξεπλα πνπ δηεμήρζεη ην 2007, φηαλ εξσηήζεθαλ νη επξσπαίνη πνιίηεο θαηά πφζν σθειήζεθαλ απφ ηε ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο ηνπο ζηελ ΔΔ ην 59% απάληεζε ζεηηθά. Σα πνζνζηά θπκαίλνληαη απφ 40% (Οπγγαξία) έσο 86% (Ηξιαλδία). Οη Έιιελεο ζην ίδην εξψηεκα απαληνχλ ζεηηθά κε πνζνζηφ 75%. Σα πνζνζηά δελ γλσξίδσ δελ εκθαλίδνληαη. 69

78 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Πηγή: Δυπωβαπόμετπο 67: Άλνημε Πνιππινθφηεηα επξσπατθψλ ζεκάησλ Ζ πεπνίζεζε ησλ επξσπαίσλ φηη ηα ζέκαηα κε ηα νπνία αζρνιείηαη ε ΔΔ είλαη πνιχπινθα θαη δπζλφεηα παξακέλεη ακεηάβιεηε εδψ θαη δπν δεθαεηίεο. Οη επξσπαίνη ζπλερίδνπλ λα κελ θαηαλννχλ ηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο κε πνζνζηφ πνπ θζάλεη ην 56% θαη 57%. 70

79 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Πνζνζηό επξσπαίσλ πνπ ζεσξνύλ πνιύπινθα ηα επξσπατθά ζέκαηα (ΔΔ-10, ΔΔ-15,ΔΔ-25) Πηγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο 2006 ην παξαθάησ γξάθεκα εκθαλίδεηαη ην αίζζεκα ζπκκεηνρήο ησλ επξσπαίσλ ησλ 27 κειψλ ζηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη κφλν ην 24% ησλ επξσπαίσλ αηζζάλεηαη φηη ζπκκεηέρεη ζηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο ζήκεξα (69% δελ ην αηζζάλεηαη), γεγνλφο πνπ αλαδεηθλχεη ηε πνιππινθφηεηα ησλ ζεκάησλ κε ηα νπνία αζρνιείηαη ε Έλσζε, επηβεβαηψλνληαο ηελ απφζηαζε κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ αιιά θαη ηελ ιήςε ησλ απνθάζεσλ εξήκελ ησλ πνιηηψλ. Πηγή: Δυπωβαπόμετπο 67: Άλνημε

80 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Λήςε απνθάζεσλ ζε εζληθφ επίπεδν ή ζε επίπεδν ΔΔ Σν παξαθάησ γξάθεκα δείρλεη ηελ ππνζηήξημε ησλ πνιηηψλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ απφ ηελ ΔΔ φζνλ αθνξά ζηνπο ηνκείο ηεο πνιηηηθήο πνπ θαζνξίδεη ε ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη. Οη επξσπαίνη έρνπλ ηελ άπνςε φηη νη απνθάζεηο ζρεηηθά κε πιεξνθνξίεο γηα ηελ ΔΔ, ηηο πνιηηηθέο ηεο θαη ηα ζεζκηθά φξγαλα πξέπεη λα ιακβάλνληαη απφ θνηλνχ κε ηελ ΔΔ. Οη επφκελνη ηέζζεξεηο ηνκείο φπνπ ε ππνζηήξημε γηα θνηλή ιήςε απνθάζεσλ κε ηελ ΔΔ είλαη ε πιένλ δηαδεδνκέλε είλαη: ε εμσηεξηθή πνιηηηθή, ε αλζξσπηζηηθή βνήζεηα, ε επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή έξεπλα θαη ε θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηα θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Οη επξσπαίνη δελ ζέινπλ νη απνθάζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε, ηελ πγεία, ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή θαη νη θαλφλεο αλακεηάδνζεο γηα ηα κέζα ελεκέξσζεο λα ιακβάλνληαη ζε επξσπατθφ επίπεδν. Λήςε απνθάζεσλ ζε εζληθό επίπεδν ή ζε επίπεδν ΔΔ ζε 15 ηνκείο πνιηηηθήο (ΔΔ-15) 72

81 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ε επίπεδν ΔΔ ησλ 27, ζρεηηθά κε ηελ ππνζηήξημε γηα ηελ θνηλή ιήςε απνθάζεσλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο πνιηηηθήο, ην πνζνζηφ κεηψζεθε ζε ζρέζε κε ην 1999, απφ 70% ζε 63%. Δπίζεο, θαζψο κέζα ζηνλ 21 ν αηψλα ν ηνκέαο ηεο επηζηεκνληθήο θαη ηερλνινγηθήο έξεπλαο θξίλεηαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο, ην πνζνζηφ ησλ επξσπαίσλ πνπ επηζπκνχλ λα απνθαζίδεη απφ θνηλνχ ε ΔΔ κε ηα θξάηε έζλε ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα απμήζεθε ζε ζρέζε κε ην 1999, απφ 66% ζε 71%. Πνιχ πεξηζζφηεξν επαηζζεηνπνηεκέλνη εκθαλίδνληαη νη επξσπαίνη κε ην ζέκα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, θαζψο ζεσξνχλ φηη είλαη έλα ζέκα πνπ αθνξά φινπο, γηα ην ιφγν απηφ απνηειεί έλα δήηεκα φπνπ νη απνθάζεηο ζα έπξεπε λα ιακβάλνληαη απφ θνηλνχ θαη φρη απφιπηα ζε εζληθφ επίπεδν (69% έλαληη ζην πνζνζηφ ησλ 59% πνπ ίζρπε ην 1999). Δπίζεο, ε άκπλα θαη νη εμσηεξηθέο ππνζέζεηο ζεσξείηαη πιένλ απφ ηνπο επξσπαίνπο έλα δήηεκα πνπ ραίξεη ηδηαίηεξεο πξνζνρήο. Έηζη, 62% ησλ επξσπαίσλ πηζηεχνπλ φηη ε ιήςε απνθάζεσλ ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα πξέπεη λα γίλεηαη ζε εζληθφ επίπεδν (ην αληίζηνηρν πνζνζηφ έθζαλε ην κφιηο ην 48% ην θζηλφπσξν ηνπ 1999). Αληίζεηα, νη ηνκείο ζηνπο νπνίνπο νη επξσπαίνη ζεσξνχλ φηη νη απνθάζεηο δελ πξέπεη λα ιακβάλνληαη ηφζν ζε επξσπατθφ επίπεδν είλαη: - Δθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, κε ην πνζνζηφ ησλ επξσπαίσλ ππέξ ηεο ιήςεο απνθάζεσλ ζε εζληθφ επίπεδν λα θζάλεη ην 64% ζε ζρέζε κε 62% πνπ ήηαλ ην Γεσξγία θαη Αιηεία, φπνπ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ παξέκεηλε ζηα ίδηα επίπεδα ζε ζρέζε κε ην 1999 (απφθιηζε ηξηψλ πνζνζηηαίσλ κνλάδσλ). - Τγεία θαη θνηλσληθή πξφλνηα, κε πνζνζηφ ησλ επξσπαίσλ ππέξ ηεο ιήςεο απνθάζεσλ ζε εζληθφ επίπεδν λα θζάλεη ην 66% ζε ζρέζε κε 62% πνπ ήηαλ ην Δπίζεο, θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα ιφγσ δηαθφξσλ γεγνλφησλ, μεθίλεζε ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Έλσζεο ζε λένπο ηνκείο φπσο ε θαηαπνιέκεζε ηεο ηξνκνθξαηίαο, ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ε πξνζηαζία ηνπ θαηαλαισηή, ε κεηαλάζηεπζε, ην ζπληαμηνδνηηθφ θιπ. 73

82 Σνκείο πνιηηηθήο Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Λήςε απνθάζεσλ ζε εζληθό επίπεδν ή ζε επίπεδν ΔΔ (ΔΔ-27) Τγεία θαη θνηλσληθή πξφλνηα Δθπαίδεπζε Πνιηηηθή γηα ηελ γεσξγία θαη ηελ αιεία Άκπλα θαη εμσηεξηθέο ππνζέζεηο Καηαπνιέκεζε αλεξγίαο ΔΘΝΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΑΠΟ ΚΟΗΝΟΤ ΜΔ ΔΔ Πξνζηαζία πεξηβάιινληνο Τπνζηήξημε πεξηνρψλ κε νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο Δπηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή έξεπλα Δλεκέξσζε γηα ηελ ΔΔ 0% 20% 40% 60% 80% Πνζνζηά Πεγή: Επξσβαξφκεηξν 67: Άλνημε

83 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Ζ πιεξνθφξεζε ησλ επξσπαίσλ πάλσ ζε επξσπατθά ζέκαηα Πνζφηεηα πιεξνθφξεζεο πνιηηψλ Οη επξσπαίνη εξσηήζεθαλ γηα ηε πνζφηεηα ηεο πιεξνθφξεζεο πνπ ηνπο παξέρεηαη γηα ζέκαηα ΔΔ. Οη απαληήζεηο εθ ησλ νπνίσλ είραλ λα επηιέμνπλ ήηαλ: «too little», «just about the right amount», «too much», «DN». Απφ ην παξαθάησ γξάθεκα πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη πεξίπνπ δπν ηξίηα ησλ εξσηεζέλησλ ζπκκεξίδνληαη ηελ άπνςε φηη νη ζρεηηθέο κε ηελ ΔΔ πιεξνθνξίεο πνπ ηνπο παξέρνληαη απφ ηα εζληθά ΜΜΔ είλαη πνιχ ιίγεο (62%). Μφλν ην έλα ηέηαξην ησλ επξσπαίσλ πηζηεχεη φηη νη πιεξνθνξίεο πνπ δέρνληαη είλαη επαξθείο. Δλψ έλα κηθξφ πνζνζηφ χςνπο 5% ησλ πνιηηψλ ζεσξνχλ φηη δέρνληαη φρη κφλν ηθαλνπνηεηηθέο αιιά πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ ΔΔ. Πνζόηεηα πιεξνθόξεζεο γηα ηα επξσπατθά ζέκαηα πνπ δέρνληαη νη επξσπαίνη (ΔΔ-10, ΔΔ-15, ΔΔ-25) Πηγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο 2006 πγθξίλνληαο θαλείο ηηο απαληήζεηο ησλ επξσπαίσλ ζην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα ζε δηαρξνληθή θιίκαθα δηαπηζηψλεη φηη: ζηελ ΔΔ ησλ 10 (1981) ην πνζνζηφ ησλ επξσπαίσλ πνπ ζεσξνχζαλ «επαξθείο ηηο πιεξνθνξίεο» άγγηδε ην 35% (ε απάληεζε «πνιχ ιίγεο» έθηαλε ην 54%) ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηελ ΔΔ ησλ 25 κεηψζεθε ζην 27% (ε απάληεζε «πνιχ ιίγεο» έθηαλε ην 75

84 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ 62%). πκπεξαζκαηηθά, νη επξσπαίνη ζήκεξα είλαη ιηγφηεξν πιεξνθνξεκέλνη γηα ζέκαηα ηεο ΔΔ, γεγνλφο πνπ εληζρχεη ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα Φνξέαο ηνλ νπνίν νη επξσπαίνη ζεσξνχλ ππεχζπλν γηα ηελ παξνρή ησλ ζρεηηθψλ κε ηελ ΔΔ πιεξνθνξηψλ ηελ Δπξψπε ησλ 25, πεξίπνπ 36% ησλ πνιηηψλ πεξηκέλεη απφ ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο λα ηνπο βνεζήζεη λα θαηαιάβνπλ ηε θχζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο ΔΔ. Αληίζεηα, κηθξφηεξν είλαη ην πνζνζηφ ησλ πνιηηψλ πνπ πιεξνθνξνχληαη γηα ηα επξσπατθά δεηήκαηα απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ή ην ΔΚ. Σν πνζνζηφ ήηαλ κεγαιχηεξν πξηλ απφ κηα εηθνζαεηία. φηαλ 42% ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ ησλ 10 πίζηεπαλ φηη νη θπβεξλήζεηο ηνπο είλαη ππεχζπλεο γηα ηελ ελεκέξσζή ηνπο. Τπεύζπλνο θνξέαο γηα ηελ παξνρή ζρεηηθώλ κε ηελ ΔΔ πιεξνθνξηώλ ζηνπο πνιίηεο ηεο Έλσζεο (ΔΔ-10, ΔΔ-15, ΔΔ-25) Πηγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο Απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ σο πξνο ηελ πνηνηηθή θαη πνζνηηθή πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ ηελ ΔΔ ησλ 15 ην πνζνζηφ ησλ πνιηηψλ πνπ πηζηεχεη φηη νη εζληθέο θπβεξλήζεηο δελ ηνπο ηθαλνπνηνχλ σο πξνο ηελ παξνρή αξθεηψλ θαη πνηνηηθψλ πιεξνθνξηψλ αγγίδεη ην 74%, πνζνζηφ πνπ θπκαίλεηαη ζηα ίδηα επίπεδα κέρξη θαη ζήκεξα. Πάλησο παιαηφηεξα, ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ κηθξφηεξν θζάλνληαο 76

85 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ην 69%. Ζ αξλεηηθή ζηάζε ησλ πνιηηψλ απέλαληη ζηελ παξνρή πιεξνθνξηψλ απφ ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο αλαδεηθλχεη ην δεκνθξαηηθφ θελφ πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ζεζκηθψλ νξγάλσλ. Πόζν απνηειεζκαηηθέο είλαη νη εζληθέο θπβεξλήζεηο ζηελ πιεξνθόξεζε ησλ πνιηηώλ (ΔΔ-10, ΔΔ-15, ΔΔ-25) Πηγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο Ζ πνιηηηθή ζπκκεηνρή επξσπαίσλ Αίζζεζε ζπκκεηνρήο ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο Δπξψπεο Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο δείθηεο πνπ κεηξνχλ ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα ζηελ Δπξψπε είλαη ε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηελ πνιηηηθή ηεο δσή. Ζ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2006 απφ ην Flash Euro barometer, αθνξά ηε ζπρλφηεηα θαη ην είδνο ηεο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο πνπ αλαπηχζζνπλ νη επξσπαίνη. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη εθηφο απφ ηελ παξαδνζηαθή κνξθή ζπκκεηνρήο ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Δπξψπεο, πνπ είλαη ε ςεθνθνξία ζηηο εθινγέο ή ην δεκνςήθηζκα, νη επξσπαίνη αλαπηχζζνπλ πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα κε άιιεο κνξθέο φπσο: ππνγξαθή αλαθνξψλ, επηθνηλσλία κε θάπνηνλ πνιηηηθφ ή θπβεξλεηηθφ γξαθείν, ζπκκεηνρή ζε δεκφζηα δηαδήισζε, παξνπζίαζε πξνζσπηθήο άπνςεο ζε θφξνπκ ή online ζπδήηεζε, ζπκκεηνρή ζε νκάδα εξγαζίαο ή ζε πνιηηηθή νκάδα ή ζε νπνηαδήπνηε άιιε νξγάλσζε. χκθσλα κε ηελ έξεπλα, ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην δήηεκα ηεο εκπινθήο ζηελ πνιηηηθή δσή κεηαμχ ηεο ΔΔ ησλ 10 θαη ηεο ΔΔ ησλ 25. Πξάγκαηη, νη επξσπαίνη ησλ «παιαηψλ θξαηψλ κειψλ» (ΔΔ ησλ 10) 77

86 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε πνιηηηθή δσή κε πνζνζηφ 2,05 ζε κηα θιίκαθα απφ 1 έσο 8. Σν πνζνζηφ απηφ εκθαλίδεηαη ειαθξψο απμεκέλν φηαλ γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ ΔΔ ησλ 25, αγγίδνληαο ην 2,52. Δκπινθή ζηελ πνιηηηθή δσή (ΔΔ-10, ΔΔ-15, ΔΔ-25) Πηγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο 2006 Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζην ζπγθεθξηκέλν εξψηεκα πεξί πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ επξσπαίσλ, παξνπζηάδνληαη αξθεηέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ σο πξνο ην είδνο ηεο πνιηηηθήο ηνπο δξάζεο. Αλαθνξά έρνπλ ππνγξάςεη ζην θνληηλφ παξειζφλ: νη Γάιινη (53%), νη Βέιγνη (52%) θαη νη Γαλνί (50%) ελψ άιιεο ρψξεο δελ ηάζζνληαη ππέξ απηνχ ηνπ είδνπο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο (Δζζνλνί 8%). Δπίζεο, νη Ηξιαλδνί κε πνζνζηφ 41% θαη νη 78

87 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Έιιελεο κε αληίζηνηρν πνζνζηφ 37%, έρνπλ επηθνηλσλήζεη κε έλα επξσπατθφ γξαθείν ή έλαλ πνιηηηθφ κεζα ζηα ηειεπηαία ηξία ρξφληα,. Σν πνζνζηφ απηφ είλαη πςειφ ζπγθξηλφκελν κε ην αληίζηνηρν ησλ Οχγγξσλ (15%) θαη Ληζνπαλψλ (14%). ε δεκφζηα δηαδήισζε έρνπλ παξαζηεί νη Ηζπαλνί (39%), νη Γάιινη (32%) θαη νη Έιιελεο (31%) ελψ κφλν 6% ησλ Οχγγξσλ, ησλ Πνισλψλ θαη ησλ Φηιαλδψλ έρνπλ ζπκκεηάζρεη ζε κηα ηέηνηα πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα. Δπίζεο, ε δηαδηθηπαθή ζπκκεηνρή ζε πνιηηηθέο ζπδεηήζεηο είλαη δεκνθηιήο ζηνπο Γεξκαλνχο (30%), ηνπο Οιιαλδνχο θαη ηνπο Φηιαλδνχο (21%) ελψ ειάρηζηνη είλαη νη ππνζηεξηθηέο κηαο ηέηνηαο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Οπγγαξία (8%) ηε Πνξηνγαιία (9%) θαη ηελ Κχπξν (9%) Οη επξσπατθέο πνιηηηθέο θαη πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ Αλεζπρίεο Δπξσπαίσλ Σελ άλνημε ηνπ 1997, παξνπζηάζηεθε ζηνπο εξσηεζέληεο έλαο θαηάινγνο κε κεξηθά απφ ηα κεγάια πνιηηηθά θαη θνηλσληθά ζέκαηα ηεο επνρήο θαη ηνπο δεηήζεθε λα ππνδείμνπλ γηα πνηα απφ απηά αλεζπρνχλ πεξηζζφηεξν. Σν πεξηβάιινλ θαη ε αλεξγία απνηεινχλ ηηο πην δηαδεδνκέλεο αλεζπρίεο θαη σο εθ ηνχηνπ δελ απνηειεί έθπιεμε ην γεγνλφο φηη ην θνηλφ ζέιεη ε ΔΔ λα θαηαζηήζεη πξνηεξαηφηεηα ηελ θαηαπνιέκεζε θαη ησλ δπν πξνβιεκάησλ. Ζ εγθιεκαηηθφηεηα είλαη ε ηξίηε πην δηαδεδνκέλε αλεζπρία, ελψ πεξίπνπ ην ήκηζπ φισλ ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ ηε ζεσξνχλ σο κηα απφ ηηο θχξηεο αλεζπρίεο ηνπο. Ζ θηψρεηα έξρεηαη ζηελ ηέηαξηε ζέζε (44%). 79

88 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2007 νη πνιίηεο εξσηήζεθαλ σο πξνο ην πνηα πξνβιήκαηα ζεσξνχλ φηη ρξίδνπλ άκεζεο αληηκεηψπηζεο απφ ηελ ΔΔ. Οη απαληήζεηο θαίλνληαη ζην παξαθάησ γξάθεκα: Οι ανηζςσίερ ηων εςπωπαίων (ζε % για ηην ΕΕ-27) ανεπγία εγκλημαηικόηηηα οικονομική καηάζηαζη πληθωπιζμόρ μεηανάζηεςζη ηπομοκπαηία ζςνηάξειρ εκπαιδεςηικό ζύζηημα θοπολογία ζηέγαζη πποζηαζία ηος πεπιβάλλονηορ θέμαηα ζσεηικά με ηην ενέπγεια 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Πηγή: Δυπωβαπόμετπο 67:Άνοιξη

89 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Πεγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο 2006 Ο επξσπατθφο κέζνο φξνο πνπ εθθξάδεη ηελ αλεζπρία ηνπ γηα ηελ αλεξγία θπκαίλεηαη ζε ζρεηηθά ρακειφηεξα επίπεδα ζε ζρέζε κε ηα πξνεγνχκελα έηε (34% ηνλ Απξ-Μάην ηνπ 2007 ζε ζρέζε κε 50% ηνλ Μάην-Ηνχλην ηνπ 2005) (γξάθεκα). Παξαθάησ παξαηίζεληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ απφθιηζε ηεο επξσπατθήο θνηλήο γλψκεο, ζε επίπεδν ησλ 15 παιαηφηεξσλ κειψλ ηεο Έλσζεο θαη ησλ 12 λέσλ πνπ πξνζρψξεζαλ ην 2004, γηα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ζέκαηα. Πηγή: Flash Euro barometer 189a: επηέκβξηνο

90 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Γηεχξπλζε: ππέξ ή θαηά Σν Γεθέκβξην ηνπ 1997 άξρηζε ε δηεχξπλζε ηεο ΔΔ πξνο ην Νφην θαη ηελ Αλαηνιή. Γέθα λέα κέιε πξνζηέζεθαλ κε απνηέιεζκα ν αξηζκφο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Έλσζεο λα θηάλεη ηα 25. Όπσο παξνπζηάδεη θαη ην γξάθεκα 1, ην πνζνζηφ ησλ επξσπαίσλ ηεο Έλσζεο ησλ 15 πνπ εξσηήζεθαλ γηα ην αλ ηάζζνληαη ππέξ κηαο λέαο δηεχξπλζεο αγγίδεη ην 44%. Αλ θαη ην απνηέιεζκα απηφ δείρλεη φηη ην θνηλφ εκθαλίδεηαη ηδηαίηεξα δηζηαθηηθφ ζηελ έληαμε λέσλ ρσξψλ ζηελ ΔΔ, ε γεληθή ζηάζε απέλαληη ζηε δηεχξπλζε είλαη ζηε πξαγκαηηθφηεηα έλα αξθεηά ζεηηθφ γεγνλφο. Πξάγκαηη ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ 52.0 ην 1999, ην 72% ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο πηζηεχεη φηη ε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ θξαηψλ κειψλ ζα θαηαζηήζεη ηελ ΔΔ πην ζεκαληηθφ παξάγνληα ζηε παγθφζκηα ζθελή 116. Δπίζεο, ην 64% ηάζζεηαη ππέξ ηεο δηεχξπλζεο ππνζηεξίδνληαο φηη ζα απμήζεη ηνλ πνιηηηζκηθφ πινχην ηεο Έλσζεο θαη φηη ζα εμαζθαιηζηεί πεξηζζφηεξε εηξήλε θαη αζθάιεηα ζε κηα κεγαιχηεξε ΔΔ. Γπάθημα 1 Πεγή: Euro barometer 64: October November Αληίζεηα κφλν ην 36% ησλ πνιηηψλ έρνπλ ηελ άπνςε φηη ε ρψξα ηνπο ζα γίλεη ιηγφηεξν ζεκαληηθή ιφγσ ηεο δηεχξπλζεο. 82

91 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Όπσο κπνξεί λα δηαπηζηψζεη θαλείο απφ ην γξάθεκα 1, χζηεξα απφ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην θζηλφπσξν ηνπ 2005, ην 49% ησλ εξσηεζέλησλ ηεο ΔΔ ησλ 25 ηάζζνληαλ ππέξ κηαο πεξαηηέξσ δηεχξπλζεο ηεο Έλσζεο ελψ ην 39% απηψλ αληηηίζνληαλ ζε θάηη ηέηνην. Καζψο ηα απνηειέζκαηα απηά είλαη παξφκνηα κε απηά ηεο άλνημεο ηνπ 2005 (γξάθεκα 2), θαίλεηαη λα κηθξαίλεη ε ςαιίδα κεηαμχ απηψλ πνπ ηάζζνληαη ππέξ θαη απηψλ πνπ ηάζζνληαη θαηά κηαο πεξαηηέξσ δηεχξπλζεο. Γξάθεκα 2 Πεγή: Euro barometer 64: October November 2005 Σν δήηεκα ηεο πεξαηηέξσ δηεχξπλζεο εμαθνινπζεί λα ζεσξείηαη επαίζζεην θαη γηα ην ιφγν απηφ ππάξρνπλ δηαθνξνπνηήζεηο απφ ρψξα ζε ρψξα: ε Διιάδα θαηέρεη ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά ππνζηήξημεο (74%). Αθνινπζεί ε ινβελία κε 74% θαη ε Πνισλία κε 72%. Αληίζεηα, ρψξεο φπσο ε Γαιιία (31%), ε Γεξκαλία (36%) θαη ε Απζηξία (29%) παξνπζηάδνπλ ρακειά πνζνζηά ππέξ κηαο πεξαηηέξσ δηεχξπλζεο. Αληίζηνηρα, ν επξσπατθφο κέζνο φξνο αγγίδεη ην 49%. 83

92 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Τποζηήπιξη χωπών ΕΕ-27 ζε πεπαιηέπω διεύπυνζη Πεγή :Euro barometer 67: Απξίιηνο Μάηνο 2007 Δλδηαθέξνλ απνηειεί ην γεγνλφο φηη έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ λέσλ θξαηψλ κειψλ ηάζζνληαη ππέξ κηαο λέαο δηεχξπλζεο (69%) ζε ζρέζε κε ηα παιαηά 15 (γξάθεκα 1). Μηα πηζαλή εξκελεία γηα θάηη ηέηνην έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ηα 15 θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο είραλ ήδε δεκηνπξγήζεη έλα «ζθιεξφ ππξήλα αμηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ» κε απνηέιεζκα λα κελ δέρνληαη εχθνια νπνηαδήπνηε αιιαγή. Δπίζεο, κε ηελ έληαμε λέσλ ρσξψλ ζηελ Έλσζε, παξέρεηαη ζε απηέο νηθνλνκηθή βνήζεηα -πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηεζεί νκαιή πξνζαξκνγή ηνπο- κε απνηέιεζκα ηα παιαηφηεξα θξάηε λα κνηξάδνληαη πιένλ έλα πνιχ κηθξφηεξν πνζνζηφ νηθνλνκηθήο βνήζεηαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα λέα θξάηε κέιε ηάζζνληαη ππέξ κηαο πεξαηηέξσ δηεχξπλζεο, θαζψο 84

93 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ φζν πην πνιιά είλαη ηα κέιε ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα θαη θαη επέθηαζε ηφζν πεξηζζφηεξν ραιαξψλεη ν ζθιεξφο ππξήλαο ηεο Έλσζεο, κε απνηέιεζκα λα δηθαηνινγνχληαη δηαθνξεηηθέο ζπκπεξηθνξέο, λα δεκηνπξγνχληαη ζπκκαρίεο θαη λα πξνσζνχληαη ρσξίο ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο δηαθνξεηηθά ζπκθέξνληα. 5.4 πκπεξαζκαηηθά ζρόιηα κέζα από ηηο έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Οη παξαπάλσ δείθηεο έγηλαλ αληηθείκελν κέηξεζεο ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ησλ επξσπαίσλ απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο ΔΔ αιιά θαη ηνπ ειιείκκαηνο πνπ πθίζηαηαη ε δεκνθξαηία ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή ζθελή, θαη νδήγεζε ζηα παξαθάησ απνηειέζκαηα: Όζνλ αθνξά ηελ χπαξμε κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο, νη κεηξήζεηο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ έδεημαλ φηη νη πνιίηεο ηεο Έλσζεο πξηλ απφ ηε κεγάιε δηεχξπλζε ηνπ 2004 αηζζάλνληαλ σο έλα βαζκφ επξσπαίνη (52%). ε απηή ηε πεξίπησζε βέβαηα δελ γίλεηαη ιφγνο γηα πξαγκαηηθή πηνζέηεζε ηεο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο, θαζψο θάηη ηέηνην αθνξά ηηο κειινληηθέο γεληέο νη νπνίεο, κέζα απφ καθξνρξφληεο εκπεηξίεο, ζα ζθπξειαηήζνπλ κηα επξσπατθή ζπλείδεζε. Μεηά ην 2004, νη επξσπαίνη εμαθνινπζνχλ λα κελ δηαπλένληαη απφ έλα θνηλφ επξσπατθφ πλεχκα, θαζψο εληάζεθε ε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή αλνκνηνγέλεηα, γεγνλφο πνπ έθαλε αθφκα πην δχζθνιε ηε δηάρπζε ζηνπο ιανχο κηαο θνηλήο ζπλείδεζεο θαη ελφο θνηλνχ ζπλφινπ αμηψλ. Ζ αλππαξμία απηή ηεο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο κεηαμχ ησλ ιαψλ εληείλεη ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα, θάηη πνπ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη νη επξσπαίνη δελ είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηνπο φξνπο ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ηεο Έλσζεο θαη Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ. Ζ άγλνηα ησλ πνιηηψλ ζρεηηθά κε ηηο έλλνηεο απηέο απνδεηθλχεη φηη ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα νθείιεηαη θπξίσο ζηελ έιιεηςε πιεξνθφξεζεο ζρεηηθά κε ην ηη ζεκαίλεη λα είλαη θαλείο επξσπαίνο πνιίηεο θαη ηη δηθαηψκαηα πεγάδνπλ απφ ηελ ηδηφηεηα απηή. ην ζεκείν απηφ ζπλαληάεη θαλείο κηα αληηθαηηθή εηθφλα γηα ηελ Έλσζε: νη εξσηεζέληεο απνδεηθλχνπλ φηη γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο σο επξσπαίνη 85

94 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ πνιίηεο (ε πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ έρεη απαληήζεη ζσζηά ζε εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηά ηνπο) αιιά απφ ηελ άιιε πιεπξά, δελ θαίλεηαη λα γλσξίδνπλ ην πεξηερφκελν ησλ ελλνηψλ Υάξηε Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ηεο Έλσζεο. Με άιια ιφγηα, ε θνηλή γλψκε απνηπγράλεη λα ζπλδέζεη απηέο ηηο έλλνηεο κε ην πινχζην πεξηερφκελφ ηνπο. πλεπψο, ππάξρνπλ ζεκαληηθέο απαηηήζεηο γηα ηε πξαγκάησζε κηαο κεγαιχηεξεο ζχλδεζεο κεηαμχ ηεο απιήο δηαθήξπμεο ησλ δηθαησκάησλ θαη ηνπ Υάξηε Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ησλ επξσπαίσλ θαη ηεο πξαγκαηηθήο ελεξγνπνίεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. Γηα λα επηηεπρζεί θάηη ηέηνην πξέπεη ηα θιαζζηθά ΜΜΔ, φπσο εθεκεξίδεο θαη νπηηθναθνπζηηθά κέζα, λα εκθαληζηνχλ πεξηζζφηεξν απφ επαξθή ζηε παξνρή πιεξνθνξηψλ πξνο φιεο ηηο θαηεγνξίεο ηνπ θνηλνχ. Σα απνηειέζκαηα απφ ηηο έξεπλεο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ είλαη αξθεηά απνγνεηεπηηθά φζνλ αθνξά ηελ πιεξνθφξεζε ησλ πνιηηψλ γηα ζέκαηα ηεο Έλσζεο. Σα πνζνζηά πιεξνθφξεζεο ησλ επξσπαίσλ θπκαίλνληαη ζε ρακειά επίπεδα, νη εζληθέο θπβεξλήζεηο, σο νη θχξηνη θνξείο παξνρήο πιεξνθνξηψλ δξνπλ αλαπνηειεζκαηηθά θαη αλεπαξθψο ζρεηηθά κε ηελ πνζφηεηα θαη ηελ πνηφηεηα ηνπο. Ζ αδηαθνξία ησλ πνιηηψλ γηα ηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο θαη ε αλίζρπξε πνιηηηθή βνχιεζε είλαη αιιειέλδεηνη παξάγνληεο πνπ επηθέξνπλ δπζάξεζηα απνηειέζκαηα ζην επίπεδν γλψζεο ησλ επξσπαίσλ. Κάηη ηέηνην επηδεηλψλεη ην ήδε ππάξρνλ δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα θαη αλακθίβνια απνκαθξχλεη ην πνιίηε απφ ηελ ηδηφηεηα ηνπ «ελεξγνχ θαη αιιειεπηδξψληνο πνιίηε» πνπ φρη κφλν είλαη γλψζηεο ησλ επξσπατθψλ ζεκάησλ αιιά ζπκκεηέρεη θαη ζηε πνιηηηθή δσή ηεο Έλσζεο ρσξίο λα επηηξέπεη λα ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο εξήκελ ηνπ. Πνιχ θησρή απνδεηθλχεηαη επίζεο ε γλψζε ησλ επξσπαίσλ γηα ηε θχζε θαη ηα φξγαλα ηεο Έλσζεο, θαζψο αθφκα θαη ζήκεξα νη επξσπαίνη ζεσξνχλ δπζλφεην ην ζεζκηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγεί ε Έλσζε. Αιιά θαη έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ επξσπαίσλ (57%) ζπκθσλεί σο πξνο ηελ πνιππινθφηεηα ησλ επξσπατθψλ ζεκάησλ κε ηα νπνία αζρνιείηαη ε Έλσζε. Σα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα ζα κπνξνχζαλ λα δηθαηνινγεζνχλ απφ ην γεγνλφο φηη φια φζα αλαθέξνληαη ζηηο πλζήθεο (δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ, λνκνζεηηθέο δηαδηθαζίεο, εληζρπκέλεο ζπλεξγαζίεο, αξρή 86

95 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ επηθνπξηθφηεηαο θιπ) δελ αγγίδνπλ ην κέζν επξσπαίν πνιίηε θαη ζίγνπξα δελ επηθέξνπλ νπνηαδήπνηε αιιαγή ζηα πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλφηεηάο ηνπ. Οη έξεπλεο έδεημαλ φηη ππάξρεη ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο πεπνίζεζεο ηνπ θαηά πφζν ε έληαμε ηεο ρψξαο ζηελ ΔΔ απνηειεί έλα ζεηηθφ ή αξλεηηθφ γεγνλφο θαη ηεο εκπηζηνζχλεο πνπ δείρλνπλ νη επξσπαίνη ζην ζεζκφ ηεο Έλσζεο. Καζψο ινηπφλ ηε ηειεπηαία δεθαεηία έρεη απμεζεί ε πίζηε φηη ην φθεινο απφ ηε ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο ζηελ ΔΔ είλαη κεγάιν (απφ 39% ην 1999 ζε 57% ην 2007) έρεη θαη επέθηαζε απμεζεί θαη ν βαζκφο εκπηζηνζχλεο ησλ επξσπαίσλ ζηελ ΔΔ (απφ 46% ην 1999 ζε 59% ην 2007). Φπζηθά κηα ηέηνηα εμέιημε δελ ζεκαίλεη φηη νη επξσπαίνη εκπηζηεχνληαη ηα ζεζκηθά φξγαλα γηα ηελ επίιπζε ησλ θαζεκεξηλψλ ηνπο πξνβιεκάησλ, κεηψλνληαο θαηά ζπλέπεηα ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. Αληίζεηα, κνηάδεη πεξηζζφηεξν πξνο κηα ζησπεξή ζπκθσλία κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ νξγάλσλ, κε ζθνπφ ηελ επηθξάηεζε ηεο επεκεξίαο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ ρσξψλ. Ο βαζκφο εκπηζηνζχλεο κεηξηέηαη επίζεο απφ ην θαηά πφζν νη επξσπαίνη ππνζηεξίδνπλ ηε θνηλή ιήςε απνθάζεσλ ζε ζεκαληηθνχο γηα απηνχο ηνκείο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη αθφκα θαη ζήκεξα νη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηνπο πνιίηεο ηνκείο (πγεία, εθπαίδεπζε, πνιηηηζκφο, γεσξγία θιπ) πξνηηκφηεξν είλαη λα ιακβάλνληαη ζε εζληθφ επίπεδν. Οη ιανί είλαη πεπεηζκέλνη φηη ε ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο δελ επηθέξεη αιιαγέο ζηα πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπο, -φπσο είλαη ην δπζάξεζην πεξηβάιινλ πνπ επηθξαηεί κέζα ζε έλα λνζνθνκείν, ε θαθή εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε ζε κηα δεκφζηα ππεξεζία, ε αλεπαξθήο δηδαζθαιία ζε έλα ζρνιείν-. Αληίζεηα, ηνκείο φπσο ε εμσηεξηθή πνιηηηθή, ε ελεκέξσζε γηα ηελ ΔΔ, ην πεξηβάιινλ, ε θηψρεηα θιπ δελ βξίζθνληαη ζηηο άκεζεο αλεζπρίεο ησλ πνιηηψλ, γη απηφ θαη πξνηηκνχλ νη απνθάζεηο γηα ηέηνηα δεηήκαηα λα ιακβάλνληαη πεξηζζφηεξν ζε επξσπατθφ θαη φρη ζε εζληθφ επίπεδν. εκαληηθφο παξάγνληαο πνπ εληείλεη ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα απνηειεί ε ζρεδφλ αλχπαξθηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηε πνιηηηθή δσή ηεο Έλσζεο. Σα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζηε πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα βξίζθνληαη ζε πνιχ ρακειά επίπεδα, αλαδεηθλχνληαο ην ρακειφ ελδηαθέξνλ ηνπ θνηλνχ γηα ηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο θαη θαη επέθηαζε ην έληνλν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. 87

96 Τν δεκνθξαηηθό έιιεηκκα κέζα από ηελ εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ επξσβαξνκέηξνπ Μηα αθφκα αληίθαζε πνπ παξνπζηάδεηαη ζηελ εηθφλα ηεο ΔΔ αθνξά ηε ζεηηθή άπνςε πνπ εθθξάδνπλ νη επξσπαίνη γηα ηελ Έλσζε θαζψο ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο ηε ραξαθηεξίδνπλ σο δεκνθξαηηθή, κνληέξλα θαη απνηειεζκαηηθή. Κάηη ηέηνην εγείξεη ην εξψηεκα ηνπ πσο πθίζηαηαη έλα δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα φηαλ νη επξσπαίνη αηζζάλνληαη φηη ε Έλσζε ιεηηνπξγεί δεκνθξαηηθά θαη απνηειεζκαηηθά. Δίλαη γεγνλφο φηη νη επξσπαίνη ζηε πιεηνλφηεηά ηνπο εξκελεχνπλ ηε δεκνθξαηία σο έλα ζχλνιν ζεηηθψλ πηπρψλ ηεο Έλσζεο φπσο είλαη ε δηαζθάιηζε ηεο εηξήλεο, ε ειεχζεξε θπθινθνξία πξνζψπσλ θαη φρη κφλν, ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή επεκεξία, ε δπλακηθή αληηπξνζψπεπζε ζηε δηεζλή ζθελή θιπ, αγλνψληαο φκσο ην βαζχηεξν πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο ηεο δεκνθξαηίαο, πνπ είλαη ε νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηα δξψκελα ηεο Έλσζεο θαη ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Απφ ηηο παξαπάλσ κεηξήζεηο ηνπ επξσβαξνκέηξνπ πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη δελ ππνδειψλεηαη κηα μεθάζαξε πξνηίκεζε ησλ ιαψλ ηεο Έλσζεο ζην εζληθφ ή ην επξσπατθφ επίπεδν, αιιά πιένλ επηθξαηεί ε αληίιεςε φηη απηφ πνπ έρεη ζεκαζία δελ είλαη ε κεηαθνξά εμνπζηψλ ζε έλα επξσπατθφ θέληξν, φπσο αξρηθά ππνζηήξηδαλ νη λενιεηηνπξγηζηέο, αιιά ε αξκνληθή ζπλχπαξμε θαη ζπκβίσζε θαη ησλ δπν επηπέδσλ δηαθπβέξλεζεο έηζη ψζηε νη ιανί λα αληηκεησπίδνπλ απνηειεζκαηηθά ηα θνηλά ηνπο πξνβιήκαηα θαη λα απνιακβάλνπλ ηελ πξνζηηζέκελε αμία πνπ πξνθχπηεη απφ κηα πγηή ζπλεξγαζία. 88

97 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 - ΑΝΑΕΖΣΖΖ ΣΟΤ ΒΔΛΣΗΣΟΤ ΠΡΟΣΤΠΟΤ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΑΗΚΖ ΔΝΧΖ Παξά ηηο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζρεηηθά κε ην δήηεκα ηεο αλαδήηεζεο ηεο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο Έλσζεο κηα αμηφπηζηε ζεσξία βξίζθεηαη αθφκε ππφ έξεπλα. Πιένλ, έρεη μεθηλήζεη κηα κεγάιε δεκφζηα ζπδήηεζε γηα ην κέιινλ ηεο πνιηηηθήο Δπξψπεο θαη ήδε έρνπλ δηακνξθσζεί δηαθνξεηηθέο ζεσξήζεηο. Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο ηεο ΔΔ απαηηεί έλα βαζκφ ζπκθσλίαο σο πξνο ην κνληέιν δηαθπβέξλεζεο πνπ ζα πξέπεη ηειηθά λα πηνζεηεζεί. 6.1 Γηαπηζηώζεηο ζρεηηθά κε ην δεκνθξαηηθό ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο θαη ηελ έληαμή ηεο ζηα πξόηππα ηεο νκνζπνλδίαο θαη ηεο ζπλνκνζπνλδίαο Ζ αλαδήηεζε ηνπ θαηάιιεινπ ππνδείγκαηνο δηαθπβέξλεζεο ηεο ΔΔ, ηνπνζεηείηαη ρξνληθά ήδε θαηά ηα πξψηα ρξφληα ίδξπζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο ΔΚΑΥ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Οκνζπνλδνπνίεζε Ζ ζέζε απηή εθθξάδεηαη θπξίσο απφ ηε Γεξκαλία θαη ηηο κηθξφηεξεο ρψξεο-κέιε ηεο ΔΔ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ βξίζθεηαη θαη ε Διιάδα. Ζ νκνζπνλδηαθή πξννπηηθή είρε εκθαληζηεί σο ε κνλαδηθή ειθπζηηθή ελαιιαθηηθή ιχζε γηα ηελ κεηαπνιεκηθή Δπξψπε πξνθεηκέλνπ λα μεπεξαζηνχλ νη αδπλακίεο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο 109. ηελ πξνζπάζεηα λα μεπεξαζηνχλ νη αγθπιψζεηο πνπ πξνθαινχληαλ απφ ηνλ θαλφλα ηεο νκφθσλεο ιήςεο απνθάζεσλ ζηα πιαίζηα ηεο θπξίαξρεο κέρξη ηφηε δηαθπβεξλεηηθήο ζπλεξγαζίαο, ηέζεθε ζε εθαξκνγή ην πιένλ θηιφδνμν ζρέδην ζηελ ηζηνξία ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο: «ε ηνκεαθή θαη ζηαδηαθή εθρψξεζε ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο ζε ππεξεζληθνχο ζεζκνχο» 110. Αλαγθαία πξνυπφζεζε απνηεινχζε ε ζέιεζε ησλ θξαηψλ γηα ηελ εθρψξεζε κέξνπο ηεο 109 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Θεσξία ηεο Επξσπατθήο Ελνπνίεζεο, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2003, ζει Ζ αλαθεξφκελε σο «Μέζνδνο Mνnnet», βι. Rittberger B., ibid, ζει

98 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ θπξηαξρίαο ηνπο σο πξνο ηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα ζε κηα «ππεξεζληθή» Τςειή Αξρή, ε νπνία ζα είρε ηελ εμνπζία λα ιακβάλεη απνθάζεηο δεζκεπηηθέο γηα ηα ηφηε θξάηε-κέιε. Ζ πξφηαζε απηή ζεσξήζεθε φηη ζα απνηεινχζε ην πξψην ζπγθεθξηκέλν βήκα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ίδξπζεο κηαο επξσπατθήο νκνζπνλδίαο, «αλαγθαίαο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο» 111. Έηζη, ε γέλεζε ηνπ ππεξεζληθνχ ζηνηρείνπ κέζσ ηεο εθρψξεζεο θπξηαξρηθψλ αξκνδηνηήησλ ησλ θξαηψλ κειψλ ζε θνηλνχο ζεζκνχο πξνζέδσζε έκθαζε ζε νκνζπνλδηαθέο πξνζεγγίζεηο, νη νπνίεο ζεσξήζεθαλ ηφηε ηαπηφζεκεο κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ζηελ ιήςε ησλ απνθάζεσλ. Σν ζπρλά πξνβαιιφκελν απφ ηνπο επξσπαίνπο νκνζπνλδηζηέο επηρείξεκα ηεο «θξίζεο λνκηκνπνίεζεο», ε νπνία θιφληδε ηα πάιαη πνηέ ηζρπξά ζεκέιηα ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, νδεγνχζε ζηελ εθ κέξνπο ηνπο αλαδήηεζε λέσλ δνκψλ δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο. Ζ πξφηαζε ησλ νκνζπνλδηζηψλ ζπλίζηαην ζηε δεκηνπξγία ελφο επξσπατθνχ ζψκαηνο πνιηηψλ πνπ ζα απνηεινχζε ηε λέα ηζρπξή δεκνθξαηηθή βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζα ζηεξίδνληαλ νη θνηλνί ζεζκνί. Ηδηαίηεξα ηνληδφηαλ ε επίηεπμε ηεο αλαγθαίαο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζηελ απηνλνκία θαη ηελ αιιειεμάξηεζε κεηαμχ κεξψλ θαη θεληξηθψλ ζεζκψλ. Γεδνκέλνπ φηη ε κεγαιχηεξε πξφθιεζε πνπ είραλ λα αληηκεησπίζνπλ νη νκνζπνλδηζηέο ήηαλ λα πείζνπλ ηνπο επξσπατθνχο ιανχο γηα ηα νθέιε ηνπ νκνζπνλδηζκνχ, έδσζαλ έκθαζε ζηνλ αληηπξνζσπεπηηθφ θαη δεκνθξαηηθφ ραξαθηήξα ησλ δεκηνπξγεκέλσλ θνηλψλ ζεζκψλ, ησλ νπνίσλ νη εμνπζίεο ζα πήγαδαλ απφ έλα γξαπηφ νκνζπνλδηαθφ χληαγκα ην νπνίν κε ηελ ζεηξά ηνπ ζα ζηεξηδφηαλ ζηελ αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ εμνπζηψλ θαη ζε κηα δηαθήξπμε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Πεξαηηέξσ, έπξεπε λα μεπεξαζηεί ε αληίδξαζε ησλ εζληθψλ εγεζηψλ γηα ηελ εθρψξεζε κέξνπο ησλ εζληθψλ θπξηαξρηψλ ηνπο ζην δεκηνπξγνχκελν νκνζπνλδηαθφ κφξθσκα θαη πξφηεηλαλ σο ιχζε ηελ θαηάξηηζε ηνπ νκνζπνλδηαθνχ πληάγκαηνο απφ κηα άκεζα εθιεγκέλε Δπξσπατθή πληαθηηθή πλέιεπζε. Ζ δεκηνπξγία ηεο εληαίαο αγνξάο, ε θαηάξγεζε ησλ εζσηεξηθψλ ζπλφξσλ, ε πηνζέηεζε ηνπ επξσπατθνχ λνκίζκαηνο, ε πνξεία πξνο ηελ «ππνδεηθλχνπλ» κηα θαηεχζπλζε γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο πνπ ζα βαζίδεηαη ζηελ νηθνδφκεζε ηεο πνιηηηθήο Δπξψπεο πάλσ ζε έλα θνηλνηηθφ ή νκνζπνλδηαθφ βάζξν. 111 Ζ ηδέα απηή απνηειεί ηελ νπζία ηνπ ρεδίνπ πνπ αλαθνηλψζεθε επηζήκσο απφ ηνλ ηφηε Τπνπξγφ Δμσηεξηθψλ Robert Schuman ζηηο 9 Μαΐνπ

99 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ - Δπξψπε ησλ Δζλψλ Ζ ζέζε απηή εθθξάζηεθε αξρηθά απφ ηνλ Εαθ Νηειψξ θαη πηνζεηείηαη ζήκεξα, κε θάπνηεο δηαθνξνπνηήζεηο, απφ ηνπο Γάιινπο εγέηεο νη νπνίνη πξνηείλνπλ έλα είδνο «νκνζπνλδίαο/ζπλνκνζπνλδίαο» κεηαμχ θπξίαξρσλ θξαηψλ έηζη ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε εγεκνλία ηνπ έζλνπο-θξάηνπο. Ζ πξνζέγγηζε απηή εηζεγείηαη ηε δεκηνπξγία κηαο «πξσηνπνξίαο θξαηψλ» πνπ ζα πξνρσξνχλ κε πην γξήγνξνπο ξπζκνχο απφ ηνπο ππφινηπνπο ζην δξφκν ηεο νινθιήξσζεο. Οη Γάιινη εγέηεο πηνζεηνχλ ηελ αλάγθε γηα έλα είδνο Δπξσπατθνχ πληάγκαηνο θαη ηε δεκηνπξγία θνηλήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ζ ζέζε απηή αληηθαηνπηξίδεη ηε πξνζπάζεηα ηεο Γαιιίαο, αιιά θαη ησλ άιισλ κεγάισλ ρσξψλ ηεο Έλσζεο, λα εμαζθαιίζεη ηελ θπξηαξρία ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Σαπηφρξνλα, θαη ελφζσ ε ζεσξία ηεο ζπλνκνζπνλδίαο άξρηζε λα θεξδίδεη έδαθνο σο θαηαιιειφηεξν ππφδεηγκα γηα λα πεξηγξαθεί ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο ΔΔ, είλαη πξνθαλέο φηη ε ΔΔ εκθαλίδεη ζπλνκνζπνλδηαθά ραξαθηεξηζηηθά ζηνλ «δεχηεξν θαη ηνλ ηξίην ππιψλα» 112. Πξάγκαηη ππάξρεη θαηαλνκή ηεο εμνπζίαο κεηαμχ θεληξηθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ νξγάλσλ 113, σζηφζν ην γεγνλφο φηη εμαθνινπζεί λα ηζρχεη ε αξρή ηεο νκνθσλίαο γηα ηελ ιήςε ησλ απνθάζεσλ ζηα πεξηζζφηεξα επαίζζεηα εζληθά ή θαηαζηαηηθνχ ραξαθηήξα δεηήκαηα, ππνδειψλεη φηη ε ζπγθαηάζεζε ησλ θξαηψλπεξηθεξεηαθψλ θπβεξλήζεσλ απνηειεί αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ άζθεζε νξηζκέλσλ αξκνδηνηήησλ ζε θεληξηθφ επίπεδν. Ο θαλφλαο ηεο νκνθσλίαο γηα ηελ αλαζεψξεζε ησλ πλζεθψλ, επηβεβαηψλεη επηπιένλ ην γεγνλφο, φηη ε ΔΔ δελ δεκηνπξγήζεθε απφ κηα αλψηεξεο ηζρχνο ζπληαγκαηηθή ηάμε, αιιά ζηεξίδεηαη ζηηο επί κέξνπο ζπληαγκαηηθέο ηάμεηο ησλ ζπζηαηηθψλ ηεο κεξψλ. - Γηαθπβεξλεηηθή πλεξγαζία Ζ δηαθπβεξλεηηθή πξνζέγγηζε εθθξάδεη ηνπο πεξηζζφηεξν ζθεπηηθηζηέο ηεο επξσπατθήο ελνπνηεηηθήο πνξείαο. Κχξηα εθπξφζσπνο ηεο πξνζέγγηζεο 112 Γεχηεξνο ππιψλαο: ΚΔΠΠΑ, Σξίηνο ππιψλαο: Γηθαζηηθή θαη Αζηπλνκηθή πλεξγαζία ζε πνηληθέο ππνζέζεηο. Οη ππιψλεο απηνί νλνκάδνληαλ «δηαθπβεξλεηηθνί». 113 Nugent N., Πνιηηηθή θαη Γηαθπβιεξλεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, επηκ: Μαξία Μελδξηλνχ, εθδφζεηο αββάια, Αζήλα 2004, ζει

100 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ απηήο είλαη ε Μεγάιε Βξεηαλία, ε νπνία παξνπζηάδεηαη σο ππέξκαρνο ηεο «εζληθήο θπξηαξρίαο». Ζ θχξηα ζέζε ησλ ππνζηεξηρηψλ ηεο δηαθπβεξλεηηθήο ζπλεξγαζίαο είλαη φηη ε Δπξψπε πξέπεη λα εμειηρζεί ζε ππεξδχλακε αιιά φρη ππεξθξάηνο. Ζ ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε είλαη αληίζεηε πξνο ηελ πξννπηηθή επξσπατθνχ ζπληάγκαηνο θαη ππνζηεξίδεη ηηο εληζρπκέλεο ζπλεξγαζίεο νξηζκέλσλ ρσξψλ-κειψλ, εηδηθά ζε ζέκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη άκπλαο. Πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη ζηε δηεχξπλζε θαη φρη ζηελ εκβάζπλζε ηεο Δπξψπεο. χκθσλα κε ηελ δηαθπβεξλεηηθή πξνζέγγηζε, νη ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο πξέπεη λα γίλνπλ κε ζθνπφ λα απμήζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ιήςεο απνθάζεσλ ζηελ Έλσζε. Οη «δηαθπβεξλεηηθνί» πηζηεχνπλ φηη ηνλ ηειηθφ ιφγν γηα ηηο δσηηθήο ζεκαζίαο απνθάζεηο πνπ αθνξνχλ ηα θξάηε κέιε πξέπεη λα ηηο ιακβάλεη ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ελψ ε Δπηηξνπή θαη ην ΔΚ είλαη δεπηεξεπνχζεο ζεκαζίαο 114. Ζ θπξηφηεξε έθθξαζε ηνπ δηαθπβεξλεηηζκνχ, έγθεηηαη ζην γεγνλφο, φηη ε ΔΔ ζηεξίδεηαη ζε έλα ζχζηεκα θαλφλσλ πνπ πεγάδεη απφ κηα δηεζλή πλζήθε, δειαδή απνηειεί δεκηνχξγεκα ησλ θξαηψλ θαη πξνέθπςε κέζσ ζπλαηλεηηθψλ δηαδηθαζηψλ αιιά θαη ζθιεξψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Δλ νιίγνηο, νη «δηαθπβεξλεηηθνί» πηζηεχνπλ φηη ε Δπξψπε πξέπεη λα είλαη κηα ειεχζεξε δψλε ζπλαιιαγψλ θαη νηθνλνκηθήο ζπλεξγαζίαο φπνπ ηα εζληθά θξάηε θπξηαξρνχλ. Γεληθψο, νη ρψξεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηνλ δηαθπβεξλεηηζκφ επηδεηθλχνπλ ζαθή αληίζεζε ζε πξνηάζεηο γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ ξφινπ ησλ ππεξεζληθψλ ζεζκψλ. Γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο, νη ρψξεο απηέο πξνηείλνπλ ηε δεκηνπξγία δεχηεξνπ λνκνζεηηθνχ ζψκαηνο πνπ ζα απνηειείηαη απφ εθπξνζψπνπο ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ. Έλα απφ ηα παξάδνμα ηεο κειέηεο γηα ηελ ΔΔ είλαη φηη παξά ηελ πνιππινθφηεηα θαη ηελ αθαζφξηζηε θχζε ηεο Έλσζεο ζε θαλέλα άιιν ζχζηεκα δελ έρνπλ δνζεί ηφζνη πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί λενινγηζκνί 115 : «protofederation», «confederation», «mixed polity», «regulatory state», «multilevel republic», «confederal consociation», «quasi state» θιπ. Ωζηφζν, φινη νη 114 δίλνπλ κεγάιε ζεκαζία ζην ξφιν ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ θαζψο θαη ζηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο επηθνπξηθφηεηαο. 115 Chryssochoou D. N., In defence of the Civic: The search for a European res publica, ARENA Working Papers WP 01/12. Όπσο ηζρπξίδεηαη κάιηζηα ν Kuch, «εθφζνλ δελ ππάξρεη θάπνην ζεσξεηηθφ κνληέιν φια ηα ελδερφκελα είλαη πηζαλά». 92

101 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ παξαπάλσ νξηζκνί ζπιιακβάλνπλ έλα κέξνο κφλν κηαο πνιχ πην ζχλζεηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Υσξίο ακθηβνιία, ε ΔΔ ζπληζηά έλα πνιχπινθν «sui generis» πνιηηηθφ ζχζηεκα. Σν εξψηεκα πνπ απαζρνιεί φινπο φζνπο κειεηνχλ ηε θχζε ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο έγθεηηαη ζην «ηα ραξαθηεξηζηηθά ηίλνο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο πηνζεηεί ηειηθά ε Έλσζε». Απφ ηελ αλάιπζε πνπ έρεη ήδε πξνεγεζεί πξνθχπηεη εχινγα ην ζπκπέξαζκα, φηη ε ΔΔ απνηειεί έλα κεηθηφ ζχζηεκα ή αιιηψο έλα ηδηφκνξθν πνιηηηθφ κφξθσκα, ην νπνίν ζε κεγάιν βαζκφ ελζαξθψλεη βαζηθά ηελ νκνζπνλδηαθή αξρή δηαηεξψληαο αξθεηά ζπλνκνζπνλδηαθά ζηνηρεία, θαζψο πξνζπαζεί λα ζπλδπάζεη έλαλ βαζκφ ελφηεηαο ζηελ επηθξάηεηά ηεο θαη ηνλ απζηεξφ θαηακεξηζκφ ησλ εμνπζηψλ κεηαμχ θεληξηθνχ θαη πεξηθεξεηαθνχ επηπέδνπ κε ηελ δηαζθάιηζε ζεκαληηθνχ βαζκνχ απηνλνκίαο ζηα θξάηε 116. Τπνζηεξίδεηαη φηη ε ΔΔ έρεη απνθηήζεη απφ ηελ αλαζεψξεζε ηεο ΔΔ θαη κεηά, κηα πεξηζζφηεξν νκνζπνλδηαθή θαηεχζπλζε θπξίσο ιφγσ ησλ ζεζκηθψλ αιιαγψλ πνπ απηή επέθεξε: ζπγθεθξηκέλα, ν νκνζπνλδηαθφο ραξαθηήξαο ηνλίδεηαη ιφγσ ηεο επέθηαζεο ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο σο θαλφλα ιήςεο απνθάζεσλ ζην πκβνχιην θαη ηεο λνκνζεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο ζπλαπφθαζεο ζην ΔΚ θαη ηεο κέζσ ηεο ηειεπηαίαο, έκθαζεο ζηνλ δεκνθξαηηθφ ραξαθηήξα ησλ ζεζκψλ 117. Σν ίδην ηζρχεη κε ηελ θαζηέξσζε ηεο «ηζαγέλεηαο» ηεο Έλσζεο, ζηνηρείν πνπ ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιεη ζηελ δεκηνπξγία κηαο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο. Ζ θαηνρχξσζε επίζεο ηεο αξρήο ηεο επηθνπξηθφηεηαο ζεσξήζεθε σο νκνζπνλδηαθή αξρή «ελ ησ γελλάζζαη», θαζψο «δηέπεη ην πεδίν δηακφξθσζεο ησλ πνιηηηθψλ ηεο ΕΕ θαη επνκέλσο πιαηζηψλεη ηελ πνιηηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο ΕΕ θαη ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο κε νκνζπνλδηαθνχο φξνπο» 118. Δπίζεο, ε λνκηθή δεζκεπηηθφηεηα ηνπ ΥΘΓ, πνπ επηηεχρζεθε κε ηελ λέα κεηαξξπζκηζηηθή ζπλζήθε, πξνζδίδεη ζαθέζηεξν νκνζπνλδηαθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ ΔΔ ιφγσ ηνπ αλζξσπνθεληξηθνχ ραξαθηήξα ηνπ, ηθαλνχ λα ζπκβάιεη ζηελ δεκηνπξγία ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. Δίλαη θαλεξφ ινηπφλ φηη ε Έλσζε απνηειεί έλαλ ζχλζεην κεραληζκφ κε αλακθηζβήηεηα νκνζπνλδηαθά ζηνηρεία. 116 Ν. Νugent, ibid, ζει Ν. Νugent, ibid, κε πεξαηηέξσ παξαπνκπέο 118 Ν. Νugent, ibid, ζει

102 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ Μηα άιιε πξνβιεκαηηθή πνπ αλαπηχζζεηαη ζρεηηθά κε ηε θχζε ηεο ΔΔ, έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ε θξίζε σο πξνο ηνλ βαζκφ λνκηκνπνίεζήο ηεο άιινηε απνηειεί ην απνηέιεζκα επζείαο ζχγθξηζεο κε ηα εζληθά πνιηηηθά ζπζηήκαηα 119 θαη άιινηε είλαη ζπγθξηλφκελε κε δηεζλείο νξγαληζκνχο. Πξάγκαηη, φηαλ ε ΔΔ γίλεηαη αληηθείκελν ζχγθξηζεο κε ην πξφηππν ηνπ ζπληαγκαηηθνχ θξάηνπο, ηφηε γίλεηαη δεθηφ φηη απηή ζηεξείηαη επαξθνχο βαζκνχ δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο. πγθξηλφκελε φκσο κε δηεζλείο νξγαληζκνχο, ε ΔΔ δηαζέηεη πνιχ πην αλαπηπγκέλε θαη πνιχπινθε δνκή, επξχηαην θάζκα αξκνδηνηήησλ θαη θπξίσο, ηα αλαγθαία ζεζκηθά ερέγγπα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ αξρψλ ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ 120. πλεπψο, θαη κε δεδνκέλν φηη ε ΔΔ απνηειεί κελ «θάηη ιηγφηεξν απφ θξάηνο, αιιά θαη θάηη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ έλαλ δηεζλή νξγαληζκφ» 121, ε θξίζε γηα ηελ χπαξμε ή κε δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο εμαξηάηαη απφ ηελ αθεηεξία απφ ηελ νπνία εθθηλεί θαλείο. 6.2 Ζ αλάγθε γηα κηα πνιπεπίπεδε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε Δίλαη γεγνλφο φηη ε ΔΔ απνηειεί παξάδεηγκα κηαο πινπξαιηζηηθήο θνηλσλίαο ελ ηε γελέζεη ηεο. Ζ ελσζηαθή δεκνθξαηία, αληαπνθξηλφκελε ζηελ πινπξαιηζηηθή «επξσπατθή θνηλσλία» δελ κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη ζε έλα κνλνδηάζηαην ζχζηεκα ην νπνίν ιεηηνπξγεί κέζσ ηεο «κεραληζηηθήο εθαξκνγήο ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο θαη ηεο θνηλνβνπιεπηηθήο αξρήο» 122. Σν ζπγθεθξηκέλν κνληέιν δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ησλ νξγάλσλ ηεο Έλσζεο, εκπλεπζκέλν απφ ηα εζληθά πξφηππα, απνδεηθλχεηαη αιπζηηειέο ζε ελσζηαθφ επίπεδν, θαζψο ε ηδηαηηεξφηεηα ηεο θχζεο ηεο θαζηζηά αθφκα εληνλφηεξε ηελ αλάγθε αλαδήηεζεο λέσλ κεραληζκψλ ζεκειίσζεο ηεο δεκνθξαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ησλ θνηλψλ ζεζκψλ. Οη νδνί ηεο λνκηκνπνίεζεο είλαη πνιιαπινί θαη δελ πξέπεη λα αξθεζηνχλ κφλν ζην πιαίζην κηαο δηαδηθαζίαο αλάδεημεο αληηπξνζψπσλ. Αληίζεηα, πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζηε δξάζε ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ 119 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Δνθίκην γηα ηε Δηεζλή Θεσξία, ζει Αξθεί εδψ λα αλαθεξζεί ην παξάδεηγκα ηνπ ΔΚ, ηεο κνλαδηθήο ζηνλ θφζκν πλέιεπζεο, πνπ απνηειείηαη απφ άκεζα εθιεγκέλνπο αληηπξνζψπνπο απφ ηα θξάηε-κέιε θαη έρεη φρη κφλν γλσκνδνηηθέο, αιιά ειεγθηηθέο θαη λνκνζεηηθέο αξκνδηφηεηεο. 121 Nugent N., ibid ζει Κνληηάδεο Ξ.Η., Ζ δεκνθξαηηθή αξρή σο νξγαλσηηθή βάζε ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο, ΣΔΤΥΟ 4/

103 Αλαδήηεζε ηνπ βέιηηζηνπ πξνηύπνπ δεκνθξαηίαο γηα ηελ ΕΕ θνκκάησλ, ησλ πεξηθεξεηψλ, ησλ θξαηψλ κειψλ, ησλ κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη θπξίσο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ. Ζ δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ησλ θνηλψλ ζεζκψλ ηεο Έλσζεο δελ εμαληιείηαη ζε έλα κφλν κνληέιν εκπλεπζκέλν απφ ηα εζληθά πξφηππα αιιά ζε έλα «κείγκα λνκηκνπνηεηηθψλ δηαδηθαζηψλ» 123, πνπ εθπνξεχνληαη απφ ηε δηεχξπλζε ηεο πνιηηηθήο επζχλεο ησλ ζεζκψλ, ηελ αμηνπηζηία ηνπ κεραληζκνχ ιήςεσο απνθάζεσλ θαη ηελ αλάθηεζε ηεο εκπηζηνζχλεο ησλ πνιηηψλ ζηνπο θνηλνχο ζεζκνχο. Με απηφ ηνλ ηξφπν κπνξεί λα επηηεπρζεί ε πξφνδνο ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο, ε εκβάζπλζε θαη ε ηζρπξνπνίεζή ηεο. 123 Γηαηαγάλαο Ξ. Α., Ζ καθξά πνξεία ζπληαγκαηνπνίεζεο ηεο ΔΔ, Απφ ην Γηεζλέο Γίθαην ζηελ νκνζπνλδία, Δθδφζεηο άθθνπια, 2003, ζει

104 Επίινγνο - Σπκπεξάζκαηα ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 - ΔΠΗΛΟΓΟ KAI ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ζ παξνχζα εξγαζία επηρεηξεί λα αλαδείμεη ηελ αλάγθε ελίζρπζεο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο θαζψο πιένλ έρεη θαηαζηεί ζε φινπο ζαθέο φηη πξέπεη λα δεκηνπξγεζνχλ ζεζκνί πνπ ζα αληινχλ άκεζε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε θαη ζα εθθξάδνπλ ηηο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο ηάζεηο ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηθνχ ζψκαηνο. ην βαζκφ πνπ ε Έλσζε βξίζθεηαη αληηκέησπε µε ηε θζίλνπζα εκπηζηνζχλε ησλ πνιηηψλ πξνο ηα πνιηηηθά ζπζηήκαηα αιιά θαη κε θαηαζηάζεηο φπσο ε θαηαςήθηζε ηεο πλζήθεο γηα ην Δπξσπατθφ χληαγκα, ε κεγάιε αλνκνηνγέλεηα ζην εζσηεξηθφ ηεο ΔΔ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο απνθιίλνπζεο απφςεηο θαη αλεζπρίεο ησλ θξαηψλ-κειψλ σο πξνο ηελ κειινληηθή εμέιημε ηνπ επξσπατθνχ κνξθψκαηνο, απνδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε ελφο έληνλνπ «δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο». Ζ Δπξσπατθή Έλσζε έρεη ήδε θαηαβάιιεη πξνζπάζεηεο ζεξαπείαο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο κέζσ φρη κφλν ηεο θάιπςεο ζεζκηθψλ θελψλ (ελίζρπζε εμνπζηψλ ηνπ ΔΚ, δεζκεπηηθή ηζρχ ηνπ ΥΘΓ, λέεο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ θιπ) αιιά θαη βειηηψλνληαο ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ησλ επξσπατθψλ θέληξσλ ιήςεο απνθάζεσλ. Ωζηφζν, βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ζεξαπεία ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο είλαη ε επίηεπμε ζπκθσλίαο σο πξνο ην ππφδεηγκα δηαθπβέξλεζεο πνπ ζα πξέπεη λα εθαξκνζζεί. Γελ ππάξρεη κηα εληαία αληίιεςε γηα ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. Αληηζέησο, ππάξρνπλ πνηθίινη «δεκνθξαηηθνί ηδεφηππνη» βάζεη ησλ νπνίσλ νη εζληθέο θπβεξλήζεηο αμηνινγνχλ ην δήηεκα ησλ δεκνθξαηηθψλ ερεγγχσλ ηεο ΔΔ, πξνηείλνληαο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο ζεζκηθήο αληηκεηψπηζεο 124. πλεπψο, αλάινγα κε ηελ ζεψξεζε ηεο ΔΔ σο νκνζπνλδίαο, ζπλνκνζπνλδίαο ή νηθνλνκηθήο έλσζεο, πξνηείλνληαη θαη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη ζεξαπείαο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο. Ωζηφζν, εμαθνινπζνχλ λα πθίζηαληαη έληνλεο αληηζέζεηο απέλαληη ζε έλα ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο ην νπνίν δηρνηνκείηαη αλάκεζα ζηα ππεξεζληθά θαη 124 Ζ έλλνηα ησλ «δεκνθξαηηθψλ ηδενηχπσλ» ή δηαθνξεηηθψλ «αλαγλψζεσλ» ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, θαη νη δηαθξίζεηο ηνπο θαζηεξψζεθαλ απφ ηνλ Jachtenfuchs, Βι. Rittberger Β., «Removing conceptual blinders: Under what conditions does the democratic deficit affect institutional design decisions», Constitutionalism Web-Papers, Con WEB No. 5/2003, ζει. 8-9 γηα πεξαηηέξσ παξαπνκπέο θαη αλάιπζε ησλ ηδενηχπσλ, αιιά θαη παξαδείγκαηα απφ ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ΔΔ, ηα νπνία επηβεβαηψλνπλ θαη εκπεηξηθά απηφλ ην ζεσξεηηθφ ηζρπξηζκφ 96

105 Επίινγνο - Σπκπεξάζκαηα δηαθπβεξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, κε απνηέιεζκα λα είλαη πηζαλφο ν θίλδπλνο γηα ηελ επηθξάηεζε ελφο δηαθπβεξλεηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ν νπνίνο ζα αλαζηείιεη ηελ πξννπηηθή δηακφξθσζεο ελφο επξσπατθνχ δήκνπ θαη ηελ επέθηαζε ηεο δεκνθξαηίαο πέξαλ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. Οη απφςεηο γηα ην θαηαιιειφηεξν πνιηηηθφ ζχζηεκα απνθιίλνπλ ζε κεγάιν βαζκφ αλάκεζα ζηα θξάηε-κέιε. Μεηαμχ ησλ ππνδεηγκάησλ δηαθπβέξλεζεο, ε ζεζκηθή νξγάλσζε πνπ πξνηείλεη ην νκνζπνλδηαθφ ππφδεηγκα ζπλδπαδφκελν κε ην ξεπνπκπιηθαληθφ, δείρλεη λα απνηειεί κηα ειπηδνθφξα πξνζπάζεηα ζρεηηθά κε ηε δηακφξθσζε κηαο πην δεκνθξαηηθήο Δπξψπεο. Άιισζηε, ε res publica ζπκβνιίδεη κηα πνιηηεία πνπ μεπεξλάεη ην άηνκν θαη δίλεη έκθαζε ζηελ ελίζρπζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε θαη ζηελ ελεξγφ δξάζε ηνπ κέζα ζηνλ επξσπατθφ ρψξν, ζην θνηλφ ζπκθέξνλ, ζηηο δεκφζηεο αμίεο, ζηε παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο θαη ζηελ εμχςσζε ηνπ ιφγνπ θαη ηεο ειεπζεξίαο. ηε ζχλζεηε πξαγκαηηθφηεηα ηεο επξσπατθήο ζεζκηθήο αξρηηεθηνληθήο κφλν έλα κείγκα λνκηκνπνηεηηθψλ δηαδηθαζηψλ (πέξα απφ ην αληηπξνζσπεπηηθφ-θνηλνβνπιεπηηθφ ζχζηεκα), φπνπ ηνλ πξσηαγσληζηηθφ ην ξφιν έρεη ν ιαφο, κπνξεί λα εκβαζχλεη θαη λα ηζρπξνπνηήζεη ηελ δηαδηθαζία πξνο ηελ πνιηηηθή έλσζε. Δίλαη γεγνλφο φηη ην κεγαιχηεξν επίηεπγκα ηεο ελνπνίεζεο ζα έξζεη απφ ηελ πιεπξά ησλ ιαψλ θαη ζα αθνξά ζηελ πξνζήισζε ζηε δεκνθξαηία. Ζ πξννπηηθή κηαο δεκνθξαηηθήο Δπξψπεο πξνυπνζέηεη επηπξφζζεηα ηελ αλάδπζε έλαο πνιπθσληθνχ επξσπατθνχ δήκνπ, ηθαλνχ λα δηαρέεη ην πλεχκα ηεο θνηλήο ζπλείδεζεο ζηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο. Πξνθεηκέλνπ φκσο λα επηηεπρζεί θάηη ηέηνην, ζα πξέπεη αξρηθά λα αληηκεησπηζηνχλ νη ακθηβνιίεο ησλ πνιηηψλ γηα κηα ελσκέλε ζε φια ηα επίπεδα Δπξψπε (ψζηε λα απνθεπρζνχλ θαηαζηάζεηο παξφκνηεο κε ηα αξλεηηθά δεκνςεθίζκαηα ησλ Γάιισλ θαη ησλ Οιιαλδψλ γηα ηε θχξσζε ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο ην 2005) θαη λα ελδπλακσζεί ην αίζζεκα αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ ιαψλ πνπ ηειηθά ζα δηακνξθψζεη ηε βνχιεζε γηα ηε ράξαμε κηαο θνηλήο πνξείαο. Ζ πξαγκάησζε ελφο ηέηνηνπ νξάκαηνο ζα αθνξά ηηο κειινληηθέο γεληέο νη νπνίεο κέζα απφ θνηλέο εκπεηξίεο ζα ζπλζέζνπλ κηα επξσπατθή πνιηηεία. Θα πξέπεη φκσο νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο λα πεξάζνπλ ζε έλα πςειφηεξν επίπεδν, απηφ ηεο ηζρπξήο ζέιεζεο γηα απνδφκεζε ησλ παιαηψλ κνλνιηζηθψλ πεπνηζήζεσλ θαη γηα ζθπξειάηεζε θνηλψλ θνηλνηηθψλ ζηνρεχζεσλ. Απαηηείηαη ζπιινγηθή θαη 97

106 Επίινγνο - Σπκπεξάζκαηα ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα εθ κέξνπο φισλ ησλ ζπληειεζηψλ ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο πξνθεηκέλνπ λα απνθηεζεί ε «επξσπατθή παηδεία», φπνπ νη πνιίηεο ζα κάζνπλ λα «ελζαξθψλνπλ» ηα δηθαηψκαηά ηνπο επηθέξνληαο αιιαγέο ζηε θαζεκεξηλφηεηά ηνπο. Ζ ζεκεξηλή κνξθή ηεο Έλσζεο παξνπζηάδεη αηέιεηεο θαη ε λέα πξνβιεκαηηθή πνπ αλαδχεηαη ζηελ Δπξψπε -ε ζθπξειάηεζε δειαδή ηνπ θνηλνχ πεπξσκέλνπ ησλ ιαψλ ρσξίο φκσο λα παξαγθσλίδεηαη ε εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα-, ζπλαληά εκπφδηα, ηα νπνία πξέπεη λα δηεπζεηεζνχλ άκεζα. Οη αξρέο ηεο δεκνθξαηίαο, ηεο ζπκκεηνρήο, ηεο ζπλδηάζεζεο, ηεο εκβάζπλζεο αιιά θαη ηεο δηεχξπλζεο ζα πξέπεη λα δηέπνπλ ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο. χκπλνηα θαη ζπγθεξαζκφο ησλ αληηηηζέκελσλ ζπκθεξφλησλ κεηαμχ θξαηψλ θαη ιαψλ απνηεινχλ ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο ψζηε κηα ζεζκηθή κεηαξξχζκηζε νκνζπνλδηαθνχ ηχπνπ λα κελ απνκαθξπλζεί αθφκε πεξηζζφηεξν απφ ηηο ελαιιαθηηθέο κειινληηθέο πξννπηηθέο ηεο Έλσζεο. Σν πην ζεκαληηθφ φκσο είλαη φηη ρξεηάδνληαη γελλαίεο πνιηηηθέο απνθάζεηο ψζηε ην πέξαζκα απφ ηηο πνιηηηθέο θαη ηε δηπισκαηία πξνο ηελ πνιηηηθή νινθιήξσζε λα επηηαρπλζεί θαη λα δηαηεξεζεί έηζη ε Δπξψπε ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο επεκεξίαο. Καηά πφζν ζα πξαγκαηνπνηεζεί ηειηθά ε πξννπηηθή δηακφξθσζεο ελφο πξαγκαηηθά πινπξαιηζηηθνχ επξσπατθνχ δήκνπ πνπ ζα θαιιηεξγήζεη κηα θνηλή ζπλείδεζε ζηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο εμαξηάηαη θαηαξρήλ απφ ηελ ακνηβαία αλαγλψξηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ πνιηηψλ φισλ ησλ ιαψλ ηεο ΔΔ θαη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπο πξνο ηε ιεηηνπξγία ηεο Έλσζεο. Πάλησο, ε ζρεηηθή πξνβιεκαηηθή ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο Έλσζεο εμαθνινπζεί λα ηαιαλίδεη ηηο εγεζίεο, ηα εζληθά θαη επξσπατθά αληηπξνζσπεπηηθά ζψκαηα θαη θπξίσο ηνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο, θαζψο ε εμεχξεζε θνηλψλ ηφπσλ κεηαμχ ησλ πνιπάξηζκσλ δξψλησλ, ηφζν σο πξνο ηελ δηακφξθσζε κηαο εληαίαο αληίιεςεο πεξί δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, φζν θαη σο πξνο ηνπο θαηαιιειφηεξνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπ απνηειεί κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο πξνθιήζεηο γηα ην κέιινλ ηεο ΔΔ. 98

107 Βηβιηνγξαθία ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΔΛΛΖΝΗΚΖ Γηαηαγάλαο Ξ.Α., Η ελζσκάησζε ηνπ ΧΘΔΕΕ ζηηο ζπλζήθεο. Άζθεζε ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ ή πνιηηηθή ξεηνξεία;, Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα-Θεζζαινλίθε, 2003 Γηαηαγάλαο Ξ.Α., Η καθξά πνξεία ζπληαγκαηνπνίεζεο ηεο ΕΕ. Απφ ην δηεζλέο δίθαην ζηελ νκνζπνλδία, Δθδφζεηο άθθνπια, 2003 Ήθαηζηνο Π., Αλαδεηψληαο κηα Επξσπατθή θνζκνζεσξία, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε 2005 Θενιφγνπ Κ., Πνιίηεο θαη Κνηλσλία ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005 Ησαθεηκίδεο Π.Κ., Επξσπατθφ Σχληαγκα θαη Επξσπατθή Ελνπνίεζε, εθδφζεηο Θεκέιην, 03/2005 Κνληηάδεο Ξ.Η., Η δεκνθξαηηθή αξρή σο νξγαλσηηθή βάζε ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο ζην Η πξννπηηθή ελφο Σπληάγκαηνο γηα ηελ Επξψπε, επηκέιεηα: Α. Μαληηάθεο, Λ. Παπαδνπνχινπ, εθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα 2003 Κνληνγηψξγεο Γ.Γ., Πνιίηεο θαη Πφιηο, Έλλνηα θαη ηππνινγία ηεο πνιηηεηφηεηαο, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2003 Λάβδαο Κ. Α. θαη Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Τν κέιινλ ηεο Επξσπατθήο Δεκνθξαηίαο, επξσπατθή πνιηηηθή θαη πξφηππα δεκνθξαηίαο, Πνιηηηθή Δπηζηήκε, ηεχρνο 1 (2005) 99

108 Βηβιηνγξαθία Λάβδαο Κ.Α., Δεκηνπξγία θαη Εμέιημε ησλ Επξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Πάηξα: Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, 2002 Μαληηάθεο Α., Τν Σχληαγκα ηεο Επξψπεο αληηκέησπν κε ηελ εζληθή θαη ηε ιατθή θπξηαξρία, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2004 Μαληηάθεο, Παπαδνπνχινπ, Η πξννπηηθή ελφο ζπληάγκαηνο γηα ηελ Επξψπε, εθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα Θεζζαινλίθε 2003 Μαξαβέγηαο. Ν. & Σζηληζηδέιεο Μ., Η νινθιήξσζε ηεο ΕΕ, Θεζκηθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο πηπρέο, εθδφζεηο Θεκέιην, Αζήλα 1995 Παπαδεκεηξίνπ Γ., Δεκνθξαηία θαη Επξσπατθή νινθιήξσζε, Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα 1993 Παπαδεκεηξίνπ Γ., Σν Δπξσπαηθφ χληαγκα, (επηκέιεηα εηζαγσγή: Γ. Παπαδεκεηξίνπ), εθδφζεηο αββάια, Αζήλα 2005 θνπκπνχξεο Η., Σαζζηφπνπινο Υ., Εληαία Επξσπατθή Πξάμε θαη Σπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, Διιεληθή Δηαηξία Σνπηθήο Αλάπηπμεο θαη Απηνδηνίθεζεο, Αζήλα, Ννέκβξηνο 1992 Σζάηζνο Γ., Επξσπατθή Σπκπνιηηεία: Γηα κηα έλσζε ιαψλ κε ηζρπξέο παηξίδεο, εθδφζεηο Καζηαληψηε, Αζήλα 2001 Σζηληζηδέιεο Μ., Κ. Τθαληήο, Σχγρξνλα πξνβιήκαηα Δηεζλψλ ζρέζεσλ, Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Η Δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο, εθδφζεηο Η.ηδέξεο, Αζήλα 2000 Φεξχ Ε. Μ, Τν δήηεκα ηνπ επξσπατθνχ θξάηνπο, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα

109 Βηβιηνγξαθία Υξπζνρφνπ Γ. Ν. Γηα κηα επξσπατθή res publica, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2005 Υξπζνρφνπ Γ. Ν. Δνθίκην γηα ηε Δηεζλή Θεσξία: Νέεο Μνξθέο Κπξηαξρίαο θαη Σπλαξρίαο, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 2006 Υξπζνρφνπ Γ. Ν., Θεσξία ηεο Επξσπατθήο Ελνπνίεζεο, εθδφζεηο Παπαδήζε, 2003 ΞΔΝΟΓΛΧΖ Alex Warleigh, Democracy in the E: theory, practice and reform, Sage Publications LTD, 2003 Christopher Lord & Erica Harris, Democracy in the new Europe, Palgrave Macmillan, Sep.2006 Chryssochoou D. N., Meta-theory and the study of the European Union: Capturing the normative turn, European Integration 2000, Vol. 22, pp Chryssochoou D. N., The case for a new concept for Europe, Διιεληθφ Κέληξν Δπξσπατθψλ Μειεηψλ (ΔΚΔΜ), Κείκελν Σεθκεξίσζεο, 30/5/2007 Chryssochoou D. N., Theorizing European Integration, London: Sage, 2001 David Beetham & Christopher Lord, Legitimacy and the EU, Longman,

110 Βηβιηνγξαθία Follesdal A. & Hix S., Why there is a democratic deficit in the EU: a response to Majone and Moravcsik, Journal of Common Market Studies (JCMS), Vol.44, No 3, pp , 2006 Nugent N., Πνιηηηθή θαη Δηαθπβέξλεζε ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, επηκ.: Μαξία Μελδξηλνχ, εθδφζεηο αββάια, Αζήλα (2004) Scarpf, F.W. Problem-Solving effectiveness and democratic accountability in the EU, Political Science Series107, February 2006 Rittberger B., «Removing conceptual blinders: Under what conditions does the democratic deficit affect institutional design decisions», Constitutionalism Web-Papers, Con WEB No. 5/2003 Lindberg L.N. and Scheingold S.A., Europe s Would-be Polity: Patterns of change in the European Community, Englewood Cliffs, N.J.:Prentice Hall, 1970 WORKING PAPERS Chryssochoou D. N., In defence of the Civic: The search for a European res publica, ARENA Working Papers WP 01/12 Eriksen O.E. Deliberation and the problem of democratic legitimacy in the EU, Centre for European Studies, University of Oslo, Working Paper No. 08, April 2006 Gustavsson S., Reconciling Suprastatism an Democratic accountability, Harvard Jean Monnet Working Paper 11/99, Seminar and Workshop on Advanced Issues in Law and policy of the EU 102

111 Βηβιηνγξαθία Beate Kohler-Koch & Rittberger Berthold, The Governance Turn in EU Studies, ARENA, Centre for European Studies, 3/2006 ΔΡΔΤΝΔ ΔΤΡΧΒΑΡΟΜΔΣΡΟΤ Euro barometer 52.0, How Europeans see themselves : looking through the mirror with public opinion surveys, October-November 1999 Flash Euro barometer 133, 10 years of EU citizenship, September- October 2002 Euro barometer 64, Κνηλή Γλψκε ζηελ ΕΕ, Autumn 2005 Flash Euro barometer 189a, EU communication and the citizens, General Public Survey, 2006 Euro barometer 67, Public opinion in the EU, April -may 2007 ΠΔΡΗΟΓΗΚΑ ΔΦΖΜΔΡΗΓΔ Wallace William, Επξψπε, πνηα Επξψπε; Επξσπατθέο αμίεο, επξσπατθή ηαπηφηεηα, ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΈΚΦΡΑΖ, Οθη 1994, Σεχρνο 15, ζει.12-14, Μεηάθξαζε: Αζελά Μπαινπνχινπ Γηαλλήο Νίθνο, Τν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα θαη ε Σπλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ. Μηα ζπγθξαηεκέλε πξφνδνο, ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΈΚΦΡΑΖ, Οθη. 1997, Σεχρνο 27, ζει Παλαγηψηεο Ησαθεηκίδεο, Η Έλσζε θαη νη πνιίηεο ηεο, ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟ ΣΑΥΤΓΡΟΜΟ, Οθη. 2003, Σεχρνο 41, ζει

112 Βηβιηνγξαθία Φεξρνθζηαλη Γθη Πξσζππνπξγφο ηνπ Βειγίνπ -, Οη ελσκέλεο πνιηηείεο ηεο Επξψπεο καληθέζην γηα κηα λέα Επξψπε, ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΠΡΟΚΛΖΖ, Φεβξνπάξηνο 2006 Υξπζνρφνπ Γ.Ν., Η Επξψπε ζηελ ηξνρηά ησλ λέσλ πνιηηηθψλ αζηεξηζκψλ, ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΠΡΟΚΛΖΖ, Ηνχληνο 2007 Μπαθαηζηάλνο Γ., -Δκπεηξνγλψκσλ, Πξεζβεπηήο ηνπ Τπ. Δμσηεξηθψλ-, Η ηχρε ηεο Σπληαγκαηηθήο Σπλζήθεο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο θαη ε Ειιάδα, ΔΤΡΩΠΑΪΚΖ ΠΡΟΚΛΖΖ, Ηνχληνο 2007 Σζάηζνο Γεκήηξεο Δεκνςήθηζκα γηα ηε Σπληαγκαηηθή Σπλζήθε;, επξσπαηθή πξφθιεζε, άξζξν πνπ δεκνζηεχζεθε ζηελ Δθεκεξίδα «ΣΑ ΝΔΑ», ηελ 2-3 Απξηιίνπ 2005 Υξπζνρφνπ Γ. Ν, Πνιινί ιανί, έλαο δήκνο; επξσπαηθή πξφθιεζε, άξζξν δεκνζηεπκέλν ζηελ Δθεκεξίδα «Ο ΚΟΜΟ ΣΟΤ ΔΠΔΝΓΤΣΖ», ζηηο Απξηιίνπ 2007 Σζνχθαιεο Λνπθάο, Ο Επξσπαίνο αζζελήο, άξζξν δεκνζηεπκέλν ζηε κεληαία έθδνζε «ΒΖΜΑ ΗΓΔΩΝ» ηεο Δθεκεξίδαο «ΣΟ ΒΖΜΑ», ηεχρνο Ηνπιίνπ 2007 Wallstrom Margot, Η Επξψπε πξνζθέξεη πξνζηηζέκελε αμία, άξζξν δεκνζηεπκέλν ζηελ Δθεκεξίδα «ΚΑΘΖΜΔΡΗΜΖ ΣΖ ΚΤΡΗΑΚΖ», 16 Οθησβξίνπ 2005 Οη ηξεηο ζεσξίεο ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο, άξζξν δεκνζηεπκέλν ζηνλ ΠΟΛΗΣΖ, 3 Φεβξνπαξίνπ 2002 Νηθεθφξνο Γηακαληνχξνο, Τν Δίθαην ηεο ΕΕ, Πνηα είλαη ε επξσπατθή Ιζαγέλεηα, ΠΟΛΗΣΖ, 13/8/

113 Βηβιηνγξαθία ΔΚΘΔΔΗ ΔΤΡΧΠΑΨΚΧΝ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ Γλσκνδφηεζε Επηηξνπήο ησλ Πεξηθεξεηψλ, 15 εο Ινπλίνπ 2006, Δπίζεκε Δθεκεξίδα ηεο ΔΔ (Eur-lex) Λεπθή Βίβινο, Γηα κηα Επξσπατθή Πνιηηηθή Επηθνηλσλίαο, Βξπμέιιεο, ΗΣΟΔΛΗΓΔ index_el

114 Παξάξηεκα ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1) ΟΗ ΣΔΥΝΗΚΔ ΠΡΟΓΗΑΓΡΑΦΔ ΣΧΝ ΔΡΔΤΝΧΝ ΣΟΤ ΔΤΡΧΒΑΡΟΜΔΣΡΟΤ 1. «Euro barometer 52.0» κε ζέκα «How Europeans see themselves: looking through the mirror with public opinion surveys» [1999] Ζ επηηφπηα απηή έξεπλα δηεμήρζεη ην 1999 (Οθηψβξην-Ννέκβξην) ζηηο 15 ρψξεο ηεο ΔΔ. Σν κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο είλαη 1000 εξσηεζέληεο αλά ρψξα. Σν πεξηζψξην ζθάικαηνο ηεο έξεπλαο αλέξρεηαη ζηα ±3,1% θαη ην Ηλζηηηνχην πνπ είλαη ππεχζπλν γηα ηελ επηηφπην έξεπλα είλαη ην EOS Gallup Europe. Γηα ηε ιήςε ησλ ζηνηρείσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηππνπνηεκέλα εξσηεκαηνιφγηα, ελψ ε επηθνηλσλία κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο είρε ηε κνξθή ηεο πξνζσπηθήο ζπλέληεπμεο. 2. «Flash Euro barometer 133» κε ζέκα «10 years of EU citizenship», [September - October 2002] Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ήηαλ ηειεθσληθή θαη έιαβε ρψξα ζην ρξνληθφ δηάζηεκα κεηαμχ 30 επηεκβξίνπ θαη 7 Οθησβξίνπ ηνπ 2002 ζηα 15 θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο. Ζ έξεπλα, ηεο νπνίαο ν ππεχζπλνο γηα ηελ δηεμαγσγή ηεο θνξέαο ήηαλ ν Eos Gallup Europe, πξαγκαηνπνηήζεθε θαηφπηλ αηηήκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ Directorate General «Justice and Home Affairs». Ζ έξεπλα Flash Euro barometer 133 νξγαλψζεθε απφ ην Directorate General «Press and Communication» (Opinion Polls, Press reviews, Europe Direct) θαη πινπνηήζεε απφ ηα αληίζηνηρα 15 Eos Gallup Europe Ηλζηηηνχηα, ηα νπνία αλαθέξνληαη παξαθάησ: 106

115 Παξάξηεκα Α/Α ΥΧΡΔ ΗΝΣΗΣΟΤΣΑ ΤΝΔΝΣΔΤΞΔΗ 1 Belgium DIMARSO-BRUXELLES 30/09/02-04/10/02 2 Denmark GALLUP KOBENHAVN 30/09/02-02/10/02 3 Germany EMNID - BIELEFELD 30/09/02-04/10/02 4 Greece ICAP - ATHENS 30/09/02-02/10/02 5 Spain DEMOSCOPIA - MADRID 01/10/02-03/10/02 6 Finland SUOMEN GALLUP -ESPOO 30/09/02-04/10/02 7 France SOFRES MONTROUGE 30/09/02-02/10/02 8 Ireland IRISH MKTG SURVEYS -DUBLIN 30/09/02-05/10/02 9 Italy DOXA - MILANO 01/10/02-03/10/02 10 Luxemburg ILReS-LUXEMBOURG 30/09/02-07/10/02 11 Netherlands NIP-AMSTERDAM 30/09/02-03/10/02 12 Austria ÖSTERREICHISCHES GALLUP-VIENNA 30/09/02-04/10/02 13 Portugal EUROTESTE-LISBOA 30/09/02-03/10/02 14 Sweden SVENSKA GALLUP-STOCKHOLM 30/09/02-03/10/02 15 United Kingdom Royaume Uni ICM-LONDON 30/09/02-03/10/02 Σν κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο θζάλεη ζηνπο 500 θαηνίθνπο αλά ρψξα ειηθίαο άλσ ησλ 15 εηψλ. Έλαο ζηαζκηζηηθφο παξάγνληαο έρεη εθαξκνζζεί ζηα εζληθά απνηειέζκαηα, κε ζθνπφ λα ππνινγηζζεί έλα ζπλνιηθφ πεξηζψξην φπνπ θάζε ρψξα ζπλεηζθέξεη ζηελ ΔΔ ζε αλαινγία κε ηνλ πιεζπζκφ ηεο. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ησλ απνηειεζκάησλ κεηξηέηαη ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%. 3. «Euro barometer 64» κε ζέκα «Public opinion in the European Union», [October November 2005] Μεηαμχ ηεο 11εο Οθησβξίνπ θαη 15εο Ννεκβξίνπ ηνπ 2005, ε TNS Opinion & Social, κηα θνηλνπξαμία ησλ Taylor Nelson Sofres θαη EOS Gallup Europe, δηεμήγαγε θαηφπηλ αηηήκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ ηκήκαηνο Directorate-General Press and Communication, Opinion Polls, ηελ έξεπλα 64 ηνπ Standard euro barometer. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα θαιχπηεη φινπο ηνπο πνιίηεο ηεο Έλσζεο, ειηθίαο 15 εηψλ θαη πάλσ, πνπ δηακέλνπλ ζηα 25 θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο, ηηο δπν πξνο πξνζρψξεζε ρψξεο (Βνπιγαξία θαη Ρνπκαλία), ηηο δπν ππνςήθηεο ρψξεο (Κξναηία θαη Σνπξθία) θαη ηελ Σνπξθνθππξηαθή Κνηλφηεηα. Πξφθεηηαη γηα έλα ηπραίν δείγκα φπνπ ζε θάζε ρψξα ν αξηζκφο ησλ δεηγκαηηθψλ κνλάδσλ επειέρζεη κε πηζαλφηεηα αλάινγε ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο ππθλφηεηαο ηνπ πιεζπζκνχ. 107

116 Παξάξηεκα Όζνλ αθνξά ην ζπιινγή δεδνκέλσλ, ρξεζηκνπνηήζεθε ε ηερληθή CAPI (Computer Assisted Personal Interview) κφλν ζηηο ρψξεο φπνπ ε ζπγθεθξηκέλε ηερληθή είλαη δηαζέζηκε. Όιεο νη ζπλεληεχμεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε πξνζσπηθή ζπλέληεπμε ησλ εξσηεζέλησλ ζηελ εζληθή ηνπο γιψζζα. 4. «Flash Euro barometer 189a» κε ζέκα «EU communication and the citizens», General Public Survey, [September 2006] Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα δηεμήρζεη ζηα 25 θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο, θαηφπηλ αηηήκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, θαη ζπγθεθξηκέλα ην Directorate-General Communication. Οη ζπλεληεχμεηο πινπνηήζεθαλ ηειεθσληθά ζε θάζε ρψξα, εθηφο απφ ηελ Σζερία, Δζζνλία, Ληζνπαλία, Λεηνλία, Οπγγαξία, Πνισλία θαη ινβαθία φπνπ έγηλαλ είηε ηειεθσληθά είηε πξφζσπν κε πξφζσπν (700 webcati and 300 F2F interviews). Οη ζπλεληεχμεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην ρξνληθφ δηάζηεκα κεηαμχ 25 θαη 29 επηεκβξίνπ ηνπ 2006 απφ ηα αθφινπζα Ηλζηηηνχηα ησλ 25 ρσξψλ: Α/Α ΥΩΡΕ ΙΝΣΙΣΟΤΣΑ ΤΝΕΝΣΕΤΞΕΙ 1 Belgium, BE Gallup Europe 25/09/ /09/ Czech Republic, CZ Focus Agency 25/09/ /09/ Denmark, DK Hermelin 25/09/ /09/ Germany, DE IFAK 25/09/ /09/ Estonia, EE Saar Poll 25/09/ /09/ Greece, EL Metroanalysis 25/09/ /09/ Spain, ES Gallup Spain 25/09/ /09/ France, FR Efficience3 25/09/ /09/ Ireland, IE Gallup UK 25/09/ /09/ Italy, IT Demoskopea 25/09/ /09/ Cyprus,CY CYMAR 25/09/ /09/ Latvia, LV Latvian Facts 25/09/ /09/ Lithuania, LT Baltic Survey 25/09/ /09/ Luxembourg, LU Gallup Europe 25/09/ /09/ Hungary, HU Gallup Hungary 25/09/ /09/ Malta, MT MISCO 25/09/ /09/ Netherlands, NL Telder 25/09/ /09/ Austria, AT Spectra 25/09/ /09/ Poland, PL Gallup Poland 25/09/ /09/ Portuga,l PT Consulmark 25/09/ /09/

117 Παξάξηεκα 21 Slovenia, SI Cati d.o.o. 25/09/ /09/ Slovakia,SK Focus Agency 25/09/ /09/ Finland, FI Hermelin 25/09/ /09/ Sweden, SE Hermelin 25/09/ /09/ United Kingdom,UK Gallup UK 25/09/ /09/2006 Σν κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο θζάλεη ηνπο 1000 θαηνίθνπο αλά ρψξα ειηθίαο άλσ ησλ 15 εηψλ. Έλαο ζηαζκηζηηθφο παξάγνληαο έρεη εθαξκνζζεί ζηα εζληθά απνηειέζκαηα, κε ζθνπφ λα ππνινγηζζεί έλα ζπλνιηθφ πεξηζψξην φπνπ θάζε ρψξα ζπλεηζθέξεη ζηελ ΔΔ ζε αλαινγία κε ηνλ πιεζπζκφ ηεο. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ησλ απνηειεζκάησλ κεηξηέηαη ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%.. 5. «Euro barometer 67» κε ζέκα «Public opinion in the European Union» [2007]. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα δηεμήρζεη ζηα 27 θξάηε-κέιε ηεο ΔΔ, ζε δπν ππνςήθηεο πξνο έληαμε ρψξεο (Κξναηία, Σνπξθία) θαζψο θαη ζηελ Σνπξθνθππξηαθή Κνηλφηεηα. Ζ έξεπλα έιαβε ρψξα θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα κεηαμχ 10εο Μαξηίνπ θαη 15εο Μαΐνπ ηνπ 2007 θαη δηεμήρζεη απφ ηελ TNS Opinion & Social, κηα θνηλνπξαμία ησλ θνξέσλ Taylor Nelson Sofres θαη EOS Gallup Europe, θαηφπηλ αηηήκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη 109

118 Παξάξηεκα ζπγθεθξηκέλα ηεο Γεληθήο Γηεχζπλζεο Δπηθνηλσλίαο θαη έρεη ζέκα «Public Opinion and Media Monitoring». Σν κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο αλέξρεηαη ζε 1000 εξσηεζέληεο αλά ρψξα θαη θαιχπεη φινπο ηνπο πνιίηεο ηεο Έλσζεο ειηθίαο 15 εηψλ θαη πάλσ πνπ δηακέλνπλ ζε νπνηνδήπνηε θξάηνο ηεο ΔΔ. Οη αλαιχζεηο έρνπλ επηθεληξσζεί ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔΔ ειηθίαο άλσ ησλ 15 εηψλ θαη απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ζθνπφο ηεο έξεπλαο είλαη λα παξνπζηάζεη κηα γεληθή εηθφλα ηεο θνηλήο γλψκεο γηα πνιιά ζέκαηα θαη φρη λα πξνζθέξεη κηα αλάιπζε ζε βάζνο γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, ε νπνία ζα είρε ζπκπεξηιάβεη ηε κειέηε δηαθφξσλ νκάδσλ ζην πιεζπζκφ. Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηήζεθε αληηπξνζσπεπηηθά ηπραίν δείγκα, αλαινγηθφ ηνπ κεγέζνπο ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηεο πιεζπζκηαθήο ππθλφηεηαο ηεο θάζε ρψξαο. Γηα ηε ιήςε ησλ ζηνηρείσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηππνπνηεκέλα εξσηεκαηνιφγηα, ελψ ε επηθνηλσλία κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο είρε ηε κνξθή ηεο πξνζσπηθήο ζπλέληεπμεο. Σα πνζά ζε φιεο ηηο έξεπλεο έρνπλ ζηξνγγπινπνηεζεί: απφ 0.1 έσο 0.4 πξνο ηελ θαηψηεξε κνλάδα θαη απφ 0.5 έσο 0.9 πξνο ηελ αλψηεξε κνλάδα ηνπ δεθαδηθνχ ζπζηήκαηνο. Οη ζπληνκεχζεηο (abbreviations) πνπ παξνπζηάδνληαη ζηα γξαθήκαηα ηεο κειέηεο δίδνληαη παξαθάησ: 110

119 Παξάξηεκα 111

120 Παξάξηεκα 2) ΠΟΟΣΑ ΧΣΧΝ ΑΠΑΝΣΖΔΧΝ Δ ΔΡΧΣΖΔΗ ΔΤΡΧΠΑΗΧΝ ΓΗΑ ΣΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ ΣΟΤ 112