ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

Transcript

1 Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέμα: «Ζ ςμβολή ηος Δςπυπαφκού Κοινοβοςλίος ζηον Δκδημοκπαηιζμό ηηρ Δςπυπαφκήρ Ένυζηρ» Δπιβλέπυν: Γημήηπηρ Ν. Υπςζοσόος ποςδάζηπια: Υπιζηίνα Εασαπιάδος ΑΘΖΝΑ Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 1/ 86

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Ζ ςμβολή ηος Δςπυπαφκού Κοινοβοςλίος ζηον Δκδημοκπαηιζμό ηηρ Δςπυπαφκήρ Ένυζηρ ςνηομογπαθίερ Πεπίλητη Abstract i ii iii Διζαγυγή 1 Δνόηηηα 1. Δςπυπαφκή Ένυζη: Νέο Ππόηςπο Γημοκπαηίαρ; Δλδείμεηο Γεκνθξαηίαο Σν Γεκνθξαηηθφ Έιιεηκκα: Δγγελέο Υαξαθηεξηζηηθφ ή Πνιηηηθφ χκπησκα; 1.3. Σν Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην σο εκείν Αλαθνξάο ησλ Θεσξηψλ Δλνπνίεζεο Δνόηηηα 2. Δςπυπαφκέρ Δκλογέρ και Πολιηικά Κόμμαηα Οη Δθινγέο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ: Πξνηεξαηφηεηα ή Ήζζνλ Εήηεκα; Πξνο κία Δληαία Δθινγηθή Γηαδηθαζία Σα Πνιηηηθά Κφκκαηα ζην Δλσζηαθφ Οηθνδφκεκα 26 Δνόηηηα 3. Σο Δςπυπαφκό Κοινοβούλιο και η Θεζμική Δξέλιξη ηηρ Δςπυπαφκήρ Ένυζηρ Ζ Πνξεία πξνο ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε Σν Πεξηερφκελν ηεο Δληαίαο Δπξσπατθήο Πξάμεο Απφ ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε ζηε πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε 38 Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 2/ 86

3 3.4. Απφ ηε πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ Απφ ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ ζηε πλζήθε ηεο Νίθαηαο Ζ Πνξεία πξνο ηε πλζήθε ηεο Ληζζαβψλαο 50 Δνόηηηα 4. Ζ σέζη ηος Δςπυπαφκού Κοινοβοςλίος με ηα Δθνικά Κοινοβούλια Ζ Παξαθκή ησλ Κνηλνβνπιίσλ: Μχζνο ή Πξαγκαηηθφηεηα; Ζ Δμέιημε ηεο Αξρήο ηεο Δπηθνπξηθφηεηαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Ο Ρφινο ησλ Δζληθψλ Κνηλνβνπιίσλ ζην Πνιηηηθφ χζηεκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Γεληθή Απνηίκεζε 68 ςμπεπάζμαηα Βιβλιογπαθία Παπαπηήμαηα Παπάπηημα Α χλζεζε Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ηαηηζηηθά ηνηρεία Δθινγψλ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ Έξεπλεο Κνηλήο Γλψκεο Παπάπηημα Β Δθζέζεηο / Φεθίζκαηα Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ Παπάπηημα Γ πλζήθε ηεο Ληζζαβψλαο Πξσηφθνιιν ρεηηθά κε ην Ρφιν ησλ Δζληθψλ Κνηλνβνπιίσλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Πξσηφθνιιν ρεηηθά κε ηελ Δθαξκνγή ησλ Αξρψλ ηεο Δπηθνπξηθφηεηαο θαη ηεο Αλαινγηθφηεηαο Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 3/ 86

4 Πεπίλητη Ζ ζέζε ηνπ ΔΚ ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο ΔΔ ηίζεηαη ζην επίθεληξν ηεο ζπδήηεζεο γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο, κηαο θαη απνηειεί ην ζεζκηθφ εθείλν φξγαλν πνπ λνκηκνπνηείηαη άκεζα απφ ηνπο ιανχο ησλ θξαηψλ-κειψλ. Ζ ελίζρπζε ησλ εμνπζηψλ ηνπ (λνκνζεηηθψλ, δεκνζηνλνκηθψλ, ειεγθηηθψλ) κέζσ ησλ δηαδνρηθψλ αλαζεσξήζεσλ ησλ πλζεθψλ, ε ζρέζε ηνπ κε ηα εζληθά θνηλνβνχιηα, ε ιεηηνπξγία ησλ πνιηηηθψλ ηνπ νκάδσλ θαη ν ηξφπνο αλάδεημεο ησλ κειψλ ηνπ ζπλζέηνπλ ην πιαίζην ζηε βάζεη ηνπ νπνίνπ εμεηάδεηαη ν ξφινο ηνπ. ε κία επνρή φπνπ ε πνξεία ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο ζεσξείηαη αβέβαηε, ην ΔΚ θαιείηαη λα γεθπξψζεη ην επηθνηλσληαθφ ράζκα κεηαμχ πνιηηψλ θαη ΔΔ θαη λα λνκηκνπνηήζεη ηηο πνιηηηθέο ηεο εθξνέο εληζρχνληαο ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο εγγχηεηαο θαη ππαθνχνληαο ζηηο επηηαγέο ηεο ζπκκεηνρηθήο δεκνθξαηίαο. Λέξειρ-Κλειδιά Δθδεκνθξαηηζκφο, Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ), Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην (ΔΚ), δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα, λενζεζκηζκφο, λενιεηηνπξγηζκφο, νκνζπνλδηζκφο, ξεπνπκπιηθαληζκφο, εθινγηθή δηαδηθαζία, πνιηηηθά θφκκαηα, πνιηηηθέο νκάδεο, λνκνζεηηθέο εμνπζίεο, δεκνζηνλνκηθέο εμνπζίεο, ειεγθηηθέο εμνπζίεο, εζληθά θνηλνβνχιηα. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 4/ 86

5 Abstract The European Parliament, a constitutive part of the EU s political system, lies in the centre of the discussion about the democratization of the EU, since it constitutes the only directly legitimized EU institution. This essay assesses the role and evolution of the EP with regard to the strengthening of its legislative, budgetary and controlling powers, its relation with national parliaments, the function of its political groups and the question of its elections. In a time when the evolution of the integration process is considered precarious, the EP owes to bridge the communication gap between the EU and its citizens and to legitimize the policy outcomes both by promoting the application of the principle of proximity and by adhering to the prerequisites of participatory democracy. Key-words Democratization, European Union (EU), European Parliament (EP), democratic deficit, neoinstitutionalism, neofuctionalism, federalism, republicanism, electoral process, political parties, political groups, legislative powers, budgetary powers, controlling powers, national parliaments. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 5/ 86

6 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ COSAC ΓΓ ΓΔΚ ΔΔ ΔΔΠ ΔΚ ΔΚΑΥ ΔΟΚ ΔΓΑ ΔΔΔ ΔΛΔΔ ΚΔΠΠΑ ΑΜ ΔΔ ΔΚ Λ Ν ΥΘΓ Conférence des Organes Spécialisés dans les Affaires Communautaires et Européennes des Parlements de l Union Européenne (Γηάζθεςε ησλ Δπηηξνπψλ Κνηλνηηθψλ θαη Δπξσπατθψλ Τπνζέζεσλ ησλ Κνηλνβνπιίσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο) Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ Δπξσπατθή Έλσζε Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα Δπξσπατθή χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ Δλνπνηεκέλε πλζήθε Δπξσπατθήο Έλσζεο Δλνπνηεκέλε πλζήθε Λεηηνπξγίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Κνηλή Δμσηεξηθή Πνιηηηθή θαη Πνιηηηθή Αζθάιεηαο πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε πλζήθε πεξί ηδξχζεσο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο πλζήθε ηεο Ληζζαβψλαο πλζήθε ηεο Νίθαηαο Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 6/ 86

7 Διζαγυγή Ζ ελαζρφιεζε κε ηε θχζε θαη ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (ΔΔ) δελ κπνξεί παξά λα αληηκεησπίζεη ην επίκνλν εξψηεκα γηα ην δεκνθξαηηθφ ραξαθηήξα ηεο ζπλνιηθήο ηεο ιεηηνπξγίαο κέζσ θαη πέξαλ ησλ ζεζκηθψλ ηεο νξγάλσλ. Ζ ζχγρξνλε κειέηε ησλ επξσπατθψλ ζπνπδψλ αλαπηχζζεηαη γχξσ απφ κία δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε, πνπ θαζηζηά εθηθηή ηε ζθαηξηθή εμέηαζε ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο θαη ηελ εξκελεία ηεο ζχλζεηεο πνιπεπίπεδεο δηάξζξσζήο ηνπ. Σν Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην (ΔΚ), σο ην κνλαδηθφ άκεζα λνκηκνπνηεκέλν φξγαλν ηεο ΔΔ θαη ζπλεπψο, σο φξγαλν δηα ηνπ νπνίνπ επηβεβαηψλεηαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ε εθ ησλ ιαψλ εθπνξεπφκελε πνιηηηθή βνχιεζε πνπ αληαλαθιά ην ελσζηαθφ νηθνδφκεκα, ηνπνζεηείηαη ζην επίθεληξν ηεο πξνθεηκέλεο ζπδήηεζεο θαη πξνζθέξεη ην πεδίν αλάπηπμεο ελφο λένπ κεηαδεκνθξαηηθνχ πξνηχπνπ δηαθπβέξλεζεο. ε κία επνρή φπνπ ν ζρεηηθφο επηζηεκνληθφο ιφγνο κεηαηνπίδεηαη απφ ηελ θιαζηθή ζεψξεζε πεξί θξαηηθήο θπξηαξρίαο ζε λέα ζεσξεηηθά ππνδείγκαηα, ν ξφινο πνπ δηαδξακαηίδεη ην ΔΚ θαη ν βαζκφο εκπινθήο ηνπ ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ΔΔ αληηκεησπίδεηαη ππφ κία ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν αηζηφδνμε νπηηθή θαη πάληνηε ζε παξαιιειία κε ηε δπλακηθή ηεο ελνπνηεηηθήο πξνζπάζεηαο. Ζ δηαξθήο εθρψξεζε άιινηε παξαδνζηαθψλ εζληθψλ αξκνδηνηήησλ ζηε ζθαίξα ηεο θνηλνηηθήο δξάζεο θαζηζηά ην αίηεκα γηα κία δεκνθξαηηθή Δπξψπε ηδηαηηέξσο νξαηφ θαη ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπ θαζνξηζηηθφ πξναπαηηνχκελν γηα ηε ζπλέρηζε ηνπ επξσπατθνχ εγρεηξήκαηνο. Σν ΔΚ, ινηπφλ, νθείιεη λα απνηειεί ηνλ παξάγνληα εθείλν δηακέζνπ ηνπ νπνίνπ νη δηεθδηθήζεηο ησλ ιαψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ κεηαζρεκαηίδνληαη ζε άμνλεο ηεο πνιηηηθήο δξάζεο θαη ελ ηέιεη, ζε εθξνέο πνιηηηθήο πνπ δηαηέκλνπλ ηα εζληθά ζπκθέξνληα θαη απνθηνχλ ηζρπξή θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε. Ζ ππφζεζε εξγαζίαο γχξσ απφ ηελ νπνία θηλείηαη ε παξνχζα εξγαζία εδξάδεηαη ζηελ παξαδνρή πσο ην ΔΚ πξάγκαηη ζπκβάιιεη ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο ΔΔ. Ζ επαιήζεπζε ή ε δηάςεπζή ηεο ζπλάγεηαη κέζσ κίαο ηζηνξηθήο ζεψξεζεο ηεο πνξείαο ηνπ ζεζκηθνχ νξγάλνπ εζηηάδνληαο ζε ηέζζεξηο θαηαιπηηθέο παξακέηξνπο. ηελ πξψηε ελφηεηα, ινηπφλ, αξρηθά εμεηάδνληαη ηα ζηνηρεία εθείλα ηεο ΔΔ πνπ ηελ αλαγάγνπλ ζε έλα ηδηφηππν κφξθσκα πνιηηηθήο εμνπζίαο ζέηνληάο ηελ εθηφο ηνπ πιαηζίνπ θξαηηθψλ ή δηεζληθψλ ζρεκαηηζκψλ. πλάξηεζε απηψλ απνηειεί ε αλάδπζε ηεο ζπδήηεζεο πεξί επξσπατθνχ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο θαη ησλ θχξησλ πξνεθηάζεψλ ηεο. Δλ ζπλερεία, επηρεηξείηαη ε πξνζπάζεηα έληαμεο ηνπ ΔΚ ζην πιαίζην νξηζκέλσλ ζεσ- Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 7/ 86

8 ξηψλ ελνπνίεζεο, κηαο θαη ε νξζή απεηθφληζε ηνπ ππφ εμέηαζε δεηήκαηνο δελ ζα κπνξνχζε λα αγλνήζεη ην ζρεηηθφ ζεσξεηηθφ ππφβαζξν. Αθνινχζσο, ζηελ επφκελε ελφηεηα παξαηίζεηαη κία αλάιπζε ηφζν ηεο δνκήο ηνπ ΔΚ φζν θαη ηεο δηαδηθαζίαο αλάδεημεο ησλ κειψλ ηνπ, δχν απαξαίηεησλ ζηνηρείσλ γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ηνπ ζηελ πξψηε πεξίπησζε θαη ηεο εκπινθήο ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ κέζσ ηεο άζθεζεο ηνπ εθινγηθνχ ηνπο δηθαηψκαηνο ζηε δεχηεξε. Δηδηθφηεξα, ε ιεηηνπξγία ησλ πνιηηηθψλ νκάδσλ θαη ε θηινδνμία δηακφξθσζεο επξσπατθψλ θνκκαηηθψλ νξγαλψζεσλ αλαδεηθλχνπλ ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο κηαο επξσπατθήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο θαη ζέηνπλ ζην πξνζθήλην ην ελδερφκελν χπαξμεο ελφο επξσπατθνχ δήκνπ, ζηε βάζε ηνπ νπνίνπ ε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ηεο ΔΔ ζα απνθηήζεη νπζηαζηηθή δηάζηαζε. ε παξαπιεξσκαηηθή ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν ηειεί ε εθινγηθή δηαδηθαζία θαη κέζσ απηήο ε εθδήισζε ηεο θνηλήο γλψκεο, σο ελφο δείθηε θνηλσληθήο απνδνρήο ή απφξξηςεο ηεο επξσπατθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ ζέζε ηνπ ΔΚ ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο ΔΔ δε ζα κπνξνχζε λα ζθηαγξαθεζεί, βέβαηα, εθηφο ηνπ πιαηζίνπ ησλ εμνπζηψλ πνπ ηνπ έρνπλ δηαρξνληθά απνδνζεί απφ ην πξσηνγελέο θνηλνηηθφ δίθαην. Ζ ελίζρπζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ θαη ε αχμεζε ηνπ ξφινπ ηνπ σο ζεζκηθνχ αληηβάξνπ έλαληη ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ πκβνπιίνπ απνηππψλνληαη κέζα απφ ηηο δηαδνρηθέο αλαζεσξήζεηο ησλ ηδξπηηθψλ πλζεθψλ θαη ζπληζηνχλ ηελ ηξίηε ελφηεηα ηεο κειέηεο. Χο παξάγσγν ηεο δηηηήο λνκηκνπνηεηηθήο βάζεο ζηελ νπνία εδξάδεηαη ε ΔΔ έπεηαη, ηέινο, ε εμέηαζε ηνπ ηξφπνπ παξέκβαζεο ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ ζηε δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο agenda θαη ηνλ έιεγρν ηεο θνηλνηηθήο δξάζεο κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο. Ο ξφινο, βέβαηα, ησλ εζληθψλ λνκνζεηηθψλ ζσκάησλ ζπλαξηάηαη άκεζα θαη κε ηελ εμέιημε ζε εζληθφ επίπεδν ηεο ζρέζεο λνκνζεηηθήο θαη εθηειεζηηθήο εμνπζίαο, κίαο παξακέηξνπ πνπ ιακβάλεηαη ηδηαηηέξσο ππφςε ζηελ ηειεπηαία ελφηεηα, αθνχ ζπληζηά ην επίθεληξν ηεο ζπδήηεζεο γηα ηελ ελ γέλεη θνηλνβνπιεπηηθή παξαθκή. ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ην Γξαθείν ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζηελ Διιάδα γηα ηελ παξνρή πιηθνχ ηεθκεξίσζεο, ρσξίο ηε ζπλδξνκή ηνπ νπνίνπ ην απνηέιεζκα ηεο αλά ρείξαο εξγαζίαο ζα ήηαλ θαηψηεξν ησλ πξνζδνθηψλ κνπ. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 8/ 86

9 Δνόηηηα 1. Δςπυπαφκή Ένυζη: Νέο Ππόηςπο Γημοκπαηίαρ; 1.1. Δνδείξειρ Γημοκπαηίαρ Ζ εγθαζίδξπζε θαη ε επηηπρήο έσο ζήκεξα ιεηηνπξγία ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο κέζσ ηεο ζηαδηαθήο επέθηαζεο ησλ αξκνδηνηήησλ ησλ επξσπατθψλ ζεζκψλ δηα ηεο νηθεηνζεινχο εθρσξήζεσο θπξηαξρηθψλ δηθαησκάησλ ησλ θξαηψλ-κειψλ πξνο ηελ ΔΔ δεκηνχξγεζε πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ εθθίλεζε κίαο ζπδήηεζεο γηα ηε θχζε θαη ηελ πεξαηηέξσ δπλακηθή ηεο. Ζ πηνζέηεζε άιινηε ακηγψο θξαηνθεληξηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη άιινηε πεξηζζφηεξν ζχγρξνλσλ ζεσξεηηθψλ εξγαιείσλ ηελ ηνπνζέηεζε ζπρλά in limbo κεηαμχ ελφο ηδηφκνξθνπ δηεζλνχο νξγαληζκνχ θαη κίαο λέαο κνξθήο θξαηηθήο ππφζηαζεο. Ζ επηηπρήο ζπλχπαξμε δηαθπβεξλεηηθψλ θαη ππεξεζληθψλ ζηνηρείσλ, αιιειέλδεησλ κε ηελ ίδηα ηε ιεηηνπξγία ηεο ΔΔ απφ ζπζηάζεψο ηεο, απνηέιεζε θαη εμαθνινπζεί λα α- πνηειεί ην δηαξθέο δηαθχβεπκα ηνπ επξσπατθνχ εγρεηξήκαηνο θαη ην θνκβηθφ εθείλν ζεκείν φπνπ απηφλνκεο, θπξίαξρεο θξαηηθέο νληφηεηεο ζπλαληψληαη κε ζθνπφ ηελ επηηέιεζε ακνηβαίσο ζπκθσλεζέλησλ ζθνπψλ. Ο δηηηφο απηφο ραξαθηήξαο ηεο ΔΔ ζπληζηά, ινηπφλ, ην εθαιηήξην γηα ηελ αλάπηπμε ζπρλά αληηθξνπφκελσλ ή αιιεινζπκπιεξνχκελσλ πξνηχπσλ δηαθπβέξλεζεο, πνπ δελ έρνπλ σζηφζν κέρξη ζήκεξα ζπκβάιεη ζηελ απνθξπζηάιισζε ελφο κνλαδηθνχ ζεσξεηηθνχ ππνβάζξνπ. Ζ πξνζνκνίσζε ηεο ΔΔ κε έλα θξάηνο, φπσο απηφ απνηππψλεηαη βάζεη ηεο παξαδνζηαθήο πεξί θξαηηθήο θπξηαξρίαο πνιηηηθήο θηινζνθίαο ζηα θξάηε ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο, δελ κπνξεί παξά λα εθιεθζεί σο απνηπρήο πξνζπάζεηα ζηεγαλνπνίεζεο ηεο εμειηθηηθήο ηεο πνξείαο, ε νπνία πνιιέο θνξέο ππνθηλήζεθε απφ ην θφβν ησλ δηζηαθηηθφηεξσλ έλαληη ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο θξαηψλ-κειψλ πσο ε ΔΔ ζπληζηά ην λέν «ππεξθξάηνο» ζηε ζέζε ησλ θπξίαξρσλ ζπληζηψλησλ κεξψλ ηεο. Σν α- λππφζηαην ηνπ ελ ιφγσ επηρεηξήκαηνο έγθεηηαη ζηηο αθφινπζεο παξαδνρέο: 1 Ζ ΔΔ δηαζέηεη έλα πιέγκα θέληξσλ ιήςεο απνθάζεσλ, γεγνλφο πνπ απνξξέεη απφ ηελ ππάξρνπζα ζεζκηθή ηεο δνκή. 1 Thomas D. Zweifel, Democratic Deficit? Institutions and Regulation in the European Union, Switzerland and the United States, Lexington Books, United States of America, 2003, ζει. 3. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 9/ 86

10 Ζ ΔΔ δηαζέηεη ιηγφηεξεο δπλαηφηεηεο εθαξκνγήο ηεο λνκνζεζίαο πνπ παξάγεη ελ ζπγθξίζεη κε ην παξαδνζηαθφ εζληθφ θξάηνο, θαζψο ε θχζε ησλ λνκνζεηηθψλ πξάμεσλ ζπρλά επηηξέπεη ηνλ θαζνξηζκφ ησλ κέζσλ εθαξκνγήο απφ ηα θξάηε-κέιε. Ζ ΔΔ δε δηαζέηεη ηε δπλαηφηεηα άζθεζεο λφκηκεο βίαο θαη θαηαλαγθαζκνχ, ζηνηρεία πνπ νκνινγνπκέλσο απνηεινχλ ζπζηαηηθά ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Οη δπλαηφηεηεο ηεο ΔΔ ζε φξνπο αλαδηαλεκεηηθήο θαη θνξνινγηθήο πνιηηηθήο ειιείπνληαη ζεκαληηθά απηέο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, θαζψο ζηε κελ πξψηε πεξίπησζε ν πξνυπνινγηζκφο ηεο ΔΔ αλέξρεηαη κφλνλ ζην 1% πεξίπνπ ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Δηζνδήκαηνο ηνπ ζπλφινπ ησλ θξαηψλ-κειψλ, ζηε δε δεχηεξε πεξίπησζε δελ πθίζηαληαη θνηλνηηθέο αξκνδηφηεηεο επί ηνπ ελ ιφγσ πεδίνπ πνιηηηθήο. ηνλ αληίπνδα ηεο σο άλσ ζπδήηεζεο ηίζεηαη ε άπνςε πεξί κίαο ΔΔ πνπ πξνζηδηάδεη πεξηζζφηεξν ζε έλαλ δηεζλή νξγαληζκφ, κνινλφηη αξθεηά δηαθνξνπνηεκέλν απφ ηνπο ήδε αλαγλσξηζκέλνπο ζην δηεζλέο πξνζθήλην, κία άπνςε ελ πνιινίο εθνξκψκελε απφ ηε ζεσξία ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ. Ζ ΔΔ απνηειεί, θαηά ηελ πξνθεηκέλε πξνζέγγηζε, κία πεξηθεξεηαθή έλσζε θξαηψλ ζπλδεδεκέλσλ κε ραιαξνχο δεζκνχο θαη κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε θάπνηνπ ακνηβαίνπ νθέινπο ε νπνία απνδίδεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηα δηαθπβεξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά απηήο θαη σο εθ ηνχηνπ ζηε θχζε ησλ ζπκκεηερνπζψλ κνλάδσλ σο απνιχησο θπξίαξρσλ θξαηψλ. Ζ δηάςεπζε ηεο ελ ιφγσ ζέζεο πξνθχπηεη, σζηφζν, απφ ηελ ίδηα ηε ζεζκηθή δηάξζξσζε ηεο ΔΔ θαη ηελ θαηίζρπζε νξηζκέλσλ αξρψλ πνπ δηακνξθψλνπλ ην πνιηηηθφ ηεο ζχζηεκα. Δηδηθφηεξα, ε ΔΔ δηαζέηεη λνκνζεηηθή αξκνδηφηεηα επί ζπκθσλεζέλησλ πεδίσλ πνιηηηθήο θαη σο εθ ηνχηνπ δηθαίσκα επηβνιήο θαλφλσλ θαη αξρψλ ζην ζχλνιν ησλ θξαηψλ-κειψλ κέζσ εθαξκνγήο πιεηνςεθηθψλ δηαδηθαζηψλ, δηθαίσκα πνπ ιακβάλεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ιφγσ ηεο ππεξνρήο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ έλαληη ησλ δηθαίσλ ησλ θξαηψλ-κειψλ. Δπηπιένλ, ε ζεζκηθή ηεο δηάξζξσζε πεξηιακβάλεη έλα ζεζκφ ηα κέιε ηνπ νπνίνπ εθιέγνληαη άκεζα απφ ηνπο πνιίηεο ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο ΔΔ, ην ΔΚ, ζεζκηθφ ζρήκα πνπ δε ζπλαληάηαη ζε θαλέλαλ άιινλ δηεζλή νξγαληζκφ. Ζ ζεζκηθή απεηθφληζε ηεο ΔΔ ζπκπιεξψλεηαη απφ ηελ χπαξμε ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ, ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ (ΓΔΚ), ην άζξνηζκα ησλ νπνίσλ απνηππψλεη κηα νησλεί ηξηκεξή δηάθξηζε ησλ εμνπζηψλ ζε λνκνζεηηθή, Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 10/ 86

11 εθηειεζηηθή θαη δηθαζηηθή. Πεξαηηέξσ, ε χπαξμε ελφο εληαίνπ λνκίζκαηνο ζην πιαίζην ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο, κίαο Αλεμάξηεηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο θαη κίαο ζεκαίαο πνπ ζπκβνιίδεη ηελ ελφηεηα θαη ηελ αιιειεγγχε ησλ θξαηψλ-κειψλ, ζπκβάινπλ αθφκε πεξηζζφηεξν ζηελ απνδφκεζε ηεο θπζηνγλσκίαο ηεο ΔΔ σο ελφο δηεζλνχο νξγαληζκνχ. 2 Σν εξψηεκα πνπ ηέζεθε ζην επίθεληξν ησλ αθαδεκατθψλ ζηνραζκψλ αλαθνξηθά κε ηελ πνιηηηθή θχζε ηεο ΔΔ θαηαιήγεη ηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ ζηε δηαπίζησζε ηεο χπαξμεο κίαο sui generis ΔΔ, ήηνη ελφο ηδηφηππνπ πνιηηηθνχ κνξθψκαηνο, πνπ δελ κπνξεί παξά λα ζεσξείηαη αλεπαξθήο σο πξνο ηηο αλαιπηηθέο ηεο πξνεθηάζεηο. Μνινλφηη, ε αλαγσγή ηεο ΔΔ ζε κία κνλαδηθή πνιηηηθή νληφηεηα εγείξεη κία πξφθιεζε ζρεηηθά κε ηελ αλαδήηεζε θαη ην ζαθή πξνζδηνξηζκφ ησλ επηκέξνπο ζπζηαηηθψλ ηεο ζηνηρείσλ, δελ πξνζδίδεη θάπνηα πξνζηηζέκελε αμία ζηελ ήδε ζπγθερπκέλε αθαδεκατθή ζπδήηεζε. Απηφ πνπ θαίλεηαη, σζηφζν, λα αλαδχεηαη σο επίκνλν δηαθχβεπκα ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο απφ ηελ επνρή ηεο επηθχξσζεο ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ) θαη εθεμήο είλαη εάλ θαη ζε πνην βαζκφ πθίζηαηαη ζρέζε κεηαμχ ΔΔ θαη δεκνθξαηίαο. Ζ ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζηε δεκνθξαηηθή θχζε ηεο ΔΔ, ηφζν ζε επίπεδν εγεηηθψλ πνιηηηθψλ νκάδσλ φζν θαη ζε επίπεδν θνηλήο γλψκεο, βξίζθεη ηε δηθαηνινγεηηθή ηεο βάζε αθελφο ζην γεγνλφο πσο ε ΔΔ απαξηίδεηαη απφ ζχγρξνλα δεκνθξαηηθά θξάηε θαη αθεηέξνπ ζην γεγνλφο πσο ε δηαξθήο εθρψξεζε κέξνπο ηεο θπξηαξρίαο ησλ θξαηψλ-κειψλ θαη ε ζπλαθφινπζε άζθεζε απηήο απφ κία ππεξεζληθή νληφηεηα δελ ζα κπνξνχζε λα ιακβάλεη ρψξα κε δνζέληνο ελφο ζαθνχο δεκνθξαηηθνχ πιαηζίνπ. Ζ δηαθεξπρζείζα ήδε απφ ηε ζχζηαζε ηεο ΔΔ πξνζήισζε ησλ ζπκκεηερφλησλ θξαηψλ ζηηο αξρέο ηεο δεκνθξαηίαο, ηεο ειεπζεξίαο, ηεο ηζφηεηαο θαη ηεο αιιειεγγχεο δελ απνδεηθλχεη απηνδηθαίσο ηε δεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία ηεο, ε νπνία ελ ηέιεη πξαγκαηψλεηαη δηακέζνπ κίαο ζεηξάο ραξαθηεξηζηηθψλ. Ζ ζπνπδαηφηεηα ησλ ηειεπηαίσλ, φκσο, ζπρλά απνκεηψλεηαη απφ ηα θχξηα επηρεηξήκαηα πεξί χπαξμεο δηαρξνληθνχ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, ηα νπνία θαη ζα αλαιπζνχλ εθηελψο ζε αθφινπζε ππνελφηεηα ηεο παξνχζαο. Ζ δηηηή λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ ηφζν ζε επίπεδν ιαψλ (κέζσ ηνπ ΔΚ) φζν θαη ζε επίπεδν θξαηψλ-κειψλ (κέζσ ηνπ πκβνπιίνπ θαη ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ) ζπληζηά κία ηδηαηηέξσο ζεκαληηθή παξάκεηξν ηεο δεκνθξαηηθήο ηεο ππφζηαζεο θαη 2 Ibid, ζει. 1,11. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 11/ 86

12 ππαθνχεη ζηνλ ηζηνξηθφ δπτζκφ ηνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο. 3 Ζ ππάξρνπζα ζεζκηθή δνκή ηεο ΔΔ, άιισζηε, πξνζηδηάδεη ζην πεξηερφκελν κηαο Δπξσπατθήο πκπνιηηείαο, ελφο δειαδή πξσηφγλσξνπ πνιηηεηαθνχ κνξθψκαηνο πνπ αλαγλσξίδεη ηελ αέλαε εμέιημε ηεο ελσζηαθήο δπλακηθήο θαη πξνζηαηεχεη ηφζν ηνλ πνιίηε ηνπ θξάηνπο - κέινπο φζν θαη ηνλ πνιίηε ηεο ΔΔ 4 Δηδηθφηεξα, νη πεξηνδηθέο (αλά πέληε έηε) θαη νη άκεζεο (απφ ην 1979 θαη εθεμήο) εθινγέο γηα ηελ αλάδεημε ησλ κειψλ ηνπ ΔΚ 5 επηηξέπνπλ ηελ έκκεζε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο ΔΔ ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ, ζην βαζκφ βέβαηα πνπ ην ελ ιφγσ ζεζκηθφ φξγαλν ζπκβάιεη ζηε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία, επηβεβαηψλνληαο θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ πίζηε ζηελ αξρή ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο. Πεξαηηέξσ, ε εθπξνζψπεζε ησλ θξαηψλ-κειψλ κέζσ ησλ δεκνθξαηηθά εθιεγκέλσλ αληηπξνζψπσλ ηνπο ζην πκβνχιην θαη ην Δπξσπατθφ πκβνχιην, θαζηζηά ηνπο ηειεπηαίνπο ππφινγνπο ζην εθινγηθφ ηνπο ζψκα, γεγνλφο πνπ ηθαλνπνηεί ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ην θξηηήξην ηεο λνκηκνπνίεζεο θαη ηεο ινγνδνζίαο. Αθνινχζσο, ε ζέζπηζε ηεο έλλνηαο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ζηε ΔΔ 6 αλέδεημε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ ηφηε πνιηηηθψλ εγεηψλ ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο ΔΔ, θαζψο θαηνρχξσζε ζπγθεθξηκέλα δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ. Χο πνιίηεο ηεο ΔΔ, δε, νξίδεηαη «θάζε πξφζσπν πνπ έρεη ηελ ππεθνφηεηα ελφο θξάηνπο κέινπο». Δηδηθφηεξα, ηα άξζξα ηεο πλζήθεο πεξί ηδξχζεσο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο (ΔΚ) νξίδνπλ δηθαηψκαηα ζρεηηθά κε ηελ ειεπζεξία θπθινθνξίαο θαη δηακνλήο, ην δηθαίσκα εθιέγεηλ θαη εθιέγεζζαη ζηηο δεκνηηθέο εθινγέο θαη ζηηο εθινγέο ηνπ ΔΚ, ηε δηπισκαηηθή θαη πξνμεληθή πξνζηαζία θαη ην δηθαίσκα αλαθνξάο πξνο ην ΔΚ θαη ηνλ Δπξσπαίν Γηακεζνιαβεηή. 7 Σν δηθαίσκα ηνπ αλαθέξεζζαη, κάιηζηα, ζπληζηά δηθαίσκα απμεκέλεο πξνζηηζέκελεο αμίαο δνζείζεο ηεο ζεκαζίαο πνπ έρεη ε ζεζκνζέηεζε κίαο δηαδηθαζίαο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπ πνιίηε θαη ηεο ΔΔ σο ζπλνιηθνχ θνξέα άζθεζεο αξκνδηνηήησλ, ελψ ηαπηφρξνλα απνδίδεη έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζην λνκηκνπνηεκέλν απφ ηνπο ιανχο ηεο ΔΔ ζεζκηθφ ηεο φξγαλν. Δπηπιένλ, ε ζεζκνζέηεζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε δεκηνπξγεί πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ αλάπηπμε κίαο πν- 3 Γεκήηξεο Θ. Σζάηζνο, Εςπυπαφκή Σςμπολιηεία: Για μια Εςπυπαφκή Ένυζη ηυν Κπαηών, ηυν Λαών, ηυν Πολιηών και ηος Εςπυπαφκού Σςνηαγμαηικού Πολιηιζμού, Ληβάλεο, Αζήλα, 2007, ζει Ibid, ζει , 157, Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ εθινγηθή δηαδηθαζία βι. ελφηεηα 2. 6 Neil Nugent, Πολιηική και Διακςβέπνηζη ζηην Εςπυπαφκή Ένυζη, αββάιαο, Αζήλα, 2004, ζει Άξζξα ΔΚ, Π.Γ. Γαγηφγινπ, Οι Εςπυπαφκέρ Σςνθήκερ μεηά ηη Σςνθήκη ηηρ Νίκαιαρ, Αλη. Ν. άθθνπιαο, 2002, ζει , Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 12/ 86

13 ιηηηθήο (civic) ηαπηφηεηαο, απαξαίηεηεο γηα ηε δηακφξθσζε ελφο επξσπατθνχ δήκνπ. 8 Ζ χπαξμε, άιισζηε, ηνπ αηζζήκαηνο ηνπ «αλήθεηλ» ζε κία θνηλή πνιηηηθή νληφηεηα πνπ φρη κφλν δελ θαηαξγεί αιιά δηαπιάζεηαη κέζσ ησλ πνιιαπιψλ δεκφζησλ ζθαηξψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ, απνηειεί αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηελ θνηλσληθή απνδνρή ηεο δηαξθψο κεηαιιαζζφκελεο ελνπνηεηηθήο δπλακηθήο θαη ελέρεη ηδηαίηεξε ζπκβνιηθή αμία ζηε δφκεζε ηνπ επξσπατθνχ πνιηηεηνινγηθνχ κνξθψκαηνο. Σελ ελίζρπζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ πξνζψπνπ ηεο ΔΔ επηθέξεη, βέβαηα θαη ε α- λαγλψξηζε ηεο λνκηθήο δεζκεπηηθφηεηαο ηνπ Υάξηε Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ (ΥΘΓ) ηεο ΔΔ ζηε πλζήθε ηεο Ληζζαβψλαο (Λ), ε νπνία φκσο ζα ηζρχζεη κφλνλ εθφζνλ νινθιεξσζεί επηηπρψο ε δηαδηθαζία επηθχξσζεο ηεο λέαο πλζήθεο ζε φια ηα θξάηε-κέιε, δεδνκέλνπ κάιηζηα ηνπ αξλεηηθνχ δεκνςεθίζκαηνο πνπ έρεη πξνεγεζεί ζηελ Ηξιαλδία ηνλ πεξαζκέλν Ηνχλην. Ζ απφδνζε λνκηθνχ θχξνπο ζην πνιηηηθφ θείκελν πνπ πηνζεηήζεθε απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Νίθαηαο ην 2000, απνηειεί ην επηζηέγαζκα ηνπ δηαιφγνπ πνπ αλαπηχρζεθε γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ηεο ΔΔ απφ ηε ζέζπηζε απηήο ζηε ΔΔ έσο ζήκεξα. πλεπάγεηαη, δε, ηε λνκηθή πιένλ ππνρξέσζε ηήξεζεο ησλ απνξξεφλησλ εθ ηνπ ελ ιφγσ θεηκέλνπ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ, δηθαησκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ άιισζηε θαη σο θνηλή ζπληζηακέλε ησλ ζπληαγκαηηθψλ παξαδφζεσλ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο ΔΔ. 9 Αμίδεη, δε, λα επηζεκαλζεί ζην ζεκείν απηφ πσο κνινλφηη ην θείκελν ηνπ ΥΘΓ δελ ελζσκαηψζεθε ζην θείκελν ηεο πλζήθεο, απνηειεί έλδεημε ζπληαγκαηνπνίεζεο ηεο ΔΔ. 10 Απηφ πνπ, σζηφζν, απνπζηάδεη απφ ην ΥΘΓ θαη ηνλ θαζηζηά ειιηπή ελ ζπγθξίζεη κε αληίζηνηρεο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο ησλ θξαηψλ-κειψλ, είλαη πσο βάζεη ηνπ άξζξνπ 51 1 απηνχ «Οη δηαηάμεηο ηνπ παξφληνο Υάξηε απεπζχλνληαη ζηα φξγαλα θαη ηνπο νξγαληζκνχο ηεο Έλσζεο, ηεξνπκέλεο ηεο αξρήο ηεο επηθνπξηθφηεηαο, θαζψο θαη ζηα θξάηε κέιε, κφλνλ φηαλ εθαξκφδνπλ ην δίθαην ηεο Έλσζεο». 11 Χο εθ ηνχηνπ ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ, φπσο απηά απνξξένπλ απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ ΥΘΓ, πεξηνξίδεηαη κφλνλ ζηα πεδία δξάζεο πνπ δηέπνληαη απφ ην θνηλνηηθφ δίθαην. Θα πξέπεη, παξφια ηαχηα, λα επηζεκαλζεί ην γεγνλφο πσο πθίζηαληαη πεξηπηψζεηο επξχηεξεο πξνζηαζίαο ζε ζρέζε κε ηελ παξερφκελε πξνζηαζία απφ ηελ Δπξσπατθή 8 Dimitris N. Chryssochoou, Europe s Could-Be Demos: Recasting the Debate, West European Politics, Vol. 19, No.4, October 1996, ζει Βι. ππνελφηεηα 1.2. γηα ηε ζρέζε δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο επξσπατθνχ δήκνπ. 9 Π. Κ. Ησαθεηκίδεο, Η Σςνθήκη ηηρ Λιζζαβώναρ: Παποςζίαζη, ανάλςζη, αξιολόγηζη, Θεκέιην & Π. Κ. Ησαθεηκίδεο, Αζήλα, 2008, ζει Ibid. 11 Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, 2000/C 364/01. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 13/ 86

14 χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ (ΔΓΑ), θαζψο ν ΥΘΓ εηζάγεη δηθαηψκαηα πνπ απνξξένπλ απφ πξσηφθνιια ηεο ΔΓΑ πνπ δελ έρνπλ ππνγξαθεί απφ φια ηα θξάηε-κέιε, απφ θνηλνηηθνχο θαλνληζκνχο θαη νδεγίεο, θαζψο θαη λενπαγή δηθαηψκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο. 12 Δθείλν πνπ κέλεη λα θαηαδεηρζεί ζηε ζπλέρεηα είλαη εάλ ηα σο άλσ ζηνηρεία ηθαλνπνηνχλ ηηο δεκνθξαηηθέο πξνζδνθίεο θξαηψλ-κειψλ θαη ιαψλ ή θξίλνληαη αλεπαξθή - θαη εάλ λαη ζε πνην βαζκφ - γηα ηελ επηηπρή κεηάβαζε απφ κία Δπξψπε ησλ δεκνθξαηηψλ ζε κία δεκνθξαηηθή Δπξψπε. Γηαηξέρνληαο θαλείο ηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία γηα ην πξφηππν εθείλν δηαθπβέξλεζεο πνπ πξνζηδηάδεη πεξηζζφηεξν ζηελ πεξίπησζε ηεο ΔΔ, εκκέλεη ίζσο κε κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο νκνζπνλδηαθήο πξνζέγγηζεο θαη ηεο ζπλαηλεηηθήο δεκνθξαηίαο. Ο ιφγνο είλαη δηηηφο θαη έγθεηηαη αθελφο ζηε βαξχηεηα ηνπ νκνζπνλδηζκνχ σο ελφο νινθιεξσκέλνπ πξνηχπνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο εθεί φπνπ απηνλνκία θαη ζπλδηάζεζε δηαηέκλνληαη επηηπρψο θαη αθεηέξνπ ζηελ πξφθιεζε πνπ ζέηεη ε θαλνληζηηθή δηάζηαζε ηεο ζπλαηλεηηθήο δεκνθξαηίαο εμαηηίαο ηεο αλάδεημεο ρξήζηκσλ ζπλζεηηθψλ ζηνηρείσλ. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Elazar σο νκνζπνλδία λνείηαη κία «ζχλζεηε πνιηηεία απνηεινχκελε απφ ηζρπξέο ζπζηαηηθέο νληφηεηεο θαη ηζρπξή γεληθή θπβέξλεζε, θάζε κία απφ ηηο νπνίεο θέξεη εμνπζίεο πνπ ηεο έρεη αλαζέζεη ν ιαφο θαη είλαη ε- μνπζηνδνηεκέλε λα δηαπξαγκαηεχεηαη απεπζείαο κε ην ζψκα ησλ πνιηηψλ θαηά ηελ άζθεζε ησλ εμνπζηψλ απηψλ». 13 Ζ ΔΔ ζπληζηά ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα πνιπεπίπεδεο δηαθπβέξλεζεο, ε πξαγκάησζε ηεο νπνίαο εδξάδεηαη ζηελ χπαξμε θαη εθαξκνγή κηα ζεηξάο νκνζπνλδηαθψλ ζηνηρείσλ, φπσο ε θαηαλνκή αξκνδηνηήησλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ επηπέδσλ εμνπζίαο (ππεξεζληθφ, εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ, ηνπηθφ) 14 θαη επνκέλσο ε χπαξμε πνιιψλ θέληξσλ ιήςεο απνθάζεσλ, ε ππεξνρή ηεο θνηλνηηθήο έλλνκεο ηάμεο, ε χπαξμε Γηθαζηεξίνπ αξκφδηνπ γηα ηελ νξζή εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη ε δηηηή αληηπξνζψπεπζε ιαψλ θαη θξαηψλ. 15 Ζ παξάιιειε, φκσο, εθαξκνγή ζηνηρείσλ πνπ πξνζηδηάδνπλ ζε έλα ζπλνκνζπνλδηαθήο ζχιιεςεο πνιηηηθφ ζχζηεκα, φπσο ι.ρ. ε δηαηήξεζε εο νκνθσλίαο θαηά ηε ιήςε απνθάζεσλ επί ζπγ- 12 Γηψξγνο Παπαδεκεηξίνπ, Ο Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ, 21/10/ Γεκήηξεο Ν. Υξπζνρφνπ, Δοκίμιο για ηη Διεθνή Θευπία: Νέερ Μοπθέρ Κςπιαπσίαρ και Σςναπσίαρ, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2006, ζει Οη αξκνδηφηεηεο ηεο Έλσζεο νξηνζεηνχληαη γηα πξψηε θνξά ζηε Λ θαη ηαμηλνκνχληαη ζε απνθιεηζηηθέο, ζπληξέρνπζεο θαη ζπκπιεξσκαηηθέο. 15 Γηα ην ξφιν πνπ απνδίδεη ζηνπο ζεζκνχο ε ζεσξία ηνπ νκνζπνλδηζκνχ βι. ππνελφηεηα 1.3. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 14/ 86

15 θεθξηκέλσλ πεδίσλ πνιηηηθήο θαη νη δηαθπβεξλεηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο πνπ ζπρλά ιακβάλνπλ ρψξα, δελ επηηξέπνπλ ηε ζπκπεξίιεςε ηεο ΔΔ ζηελ νκνζπνλδηαθή ζεψξεζε. Με ζθνπφ ηε δηαηήξεζε ηεο δεκνθξαηηθήο ζηαζεξφηεηαο ζην πιαίζην ελφο πνιπθεληξηθνχ θαη πνιππαξακεηξηθνχ ζπζηήκαηνο φπσο ε ΔΔ, ην γεληθφ ππφδεηγκα ηεο ζπλαηλεηηθήο δεκνθξαηίαο - φπσο ην αλέπηπμε ν Lijphart - 16 ππνδεηθλχεη ηηο πξνυπνζέζεηο εθείλεο πνπ ζα πξέπεη λα ζπληξέρνπλ πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε θνηλσληθή ζπκβίσζε δηαθνξνπνηεκέλσλ ζσκάησλ πνιηηψλ θαη λα νηθνδνκεζεί κία θνηλή βάζε πνιηηηθψλ πξνζδνθηψλ κέζσ ηεο δηαξθνχο ζχγθξνπζεο ησλ εκπιεθφκελσλ παηθηψλ θαη ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο. 17 Ζ χπαξμε κεγάιεο ζπκκαρίαο, ε ηκεκαηηθή απηνλνκία ησλ ζπκκεηερνπζψλ κνλάδσλ, ε ηήξεζε ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ε δπλαηφηεηα ακνηβαίαο αξλεζηθπξίαο ζπλζέηνπλ ην πιέγκα ελφο ζπλαηλεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ππξήλαο ηνπ νπνίνπ είλαη ε πίζηε ζηελ εθαξκνγή ζπλαηλεηηθψλ δηαδηθαζηψλ θαηά ηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ. 18 Παξαιιειίδνληαο ηελ ΔΔ κε ην ελ ιφγσ πξφηππν εληνπίδεη θαλείο κία πιήξε αληηζηνηρία. 19 Δηδηθφηεξα, νη εγεηηθέο νκάδεο ησλ θξαηψλ-κειψλ ζπρλά δεκηνπξγνχλ πνιηηηθέο ζπκκαρίεο κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ελφο ακνηβαίνπ νθέινπο. Δπηπιένλ, θάζε θξάηνο-κέινο φρη κφλν δηαηεξεί ηελ απηνλνκία ηνπ ζε νξηζκέλα πεδία πνιηηηθήο αιιά θαη εληζρχεη ηελ θπξηαξρηθή ηνπ ππφζηαζε δηα ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζηελ ΔΔ, ελψ ζηελ πεξίπησζε χπαξμεο δσηηθνχ εζληθνχ ζπκθέξνληνο δχλαηαη λα πξνβάιεη ην δηθαίσκα ηεο αξλεζηθπξίαο παξαθσιχνληαο ηε ιήςε κίαο επηδήκηαο πνιηηηθήο απφθαζεο. Σέινο, ε ζηάζκηζε ςήθσλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο ζην πκβνχιην βάζεη νξηζκέλσλ αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ δεηθλχεη ην ζεβαζκφ ζην θξηηήξην ηεο αλαινγηθήο εθπξνζψπεζεο. 16 Γεκήηξεο Ν. Υξπζνρφνπ, φπ.π., ζει Αλαιπηηθφηεξα βι. A.Lijphart, Consociational Democracy, World Politics, 21, no.2, Ibid, ζει Ibid. 19 Ζ ζπλαηλεηηθή ζεσξία εθαξκφζηεθε γηα πξψηε θνξά ζηελ πεξίπησζε ηεο ΔΔ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 απφ ηνλ Taylor. Αλαιπηηθφηεξα βι. Γεκήηξεο Ν. Υξπζνρφνπ, φπ.π., ζει. 122 θαη P. Taylor, The European Community and the State: Assumptions, Theories and Propositions, Review of International Studies, 17, no. 2, 1991, ζει Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 15/ 86

16 1.2. Σο Γημοκπαηικό Έλλειμμα: Δγγενέρ Υαπακηηπιζηικό ή Πολιηικό ύμπηυμα; Ζ ζέαζε ηεο ΔΔ σο κίαο δεκνθξαηηθήο πνιηηείαο «ελ ησ γελλάζζαη» ή σο κίαο κεηαθξαηηθήο πνιηηηθήο νληφηεηαο ζηελ νπνία ζα πξέπεη λα εληνπηζζνχλ λέα ζεσξεηηθά πξφηππα, δελ θαζίζηαηαη επαξθέο επηρείξεκα γηα ηνλ θαηεπλαζκφ ηεο δηεπξπκέλεο πιένλ ζπδήηεζεο γηα ην ιεγφκελν «έιιεηκκα δεκνθξαηίαο». Αλ θαη ε ειιηπήο δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ ηέζεθε ζπρλά ζην επίθεληξν ςεθηζκάησλ, ζπδεηήζεσλ θαη δηαθεξχμεσλ ζηνπο θφιπνπο ησλ ζεζκψλ ηεο, ε αλαδσνγφλεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο δελ ππήξμε παξά ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 εθθηλψληαο απφ ηε δπζθνιία επηθχξσζεο ηεο ΔΔ κεηά ην αξλεηηθφ δεκνςήθηζκα ηεο Γαλίαο (50,7% θαηά, 49,3% ππέξ), ην νξηαθά ζεηηθφ δεκνςήθηζκα ηεο Γαιιίαο (51,05% ππέξ, 48,95% θαηά) θαη ηηο ρξνλνβφξεο δηαδηθαζίεο επηθχξσζεο ζηε Γεξκαλία θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. 20 Ζ εμέηαζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δεηήκαηνο ζα αθνινπζήζεη ηε δηάθξηζε ησλ επηρεηξεκάησλ αλάινγα κε ηε θχζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, 21 ηνπ ειιείκκαηνο δειαδή ζε φξνπο λνκηκνπνίεζεο, δηαθάλεηαο, ζπλαίλεζεο, ινγνδνζίαο θαη θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. 22 ζνλ αθνξά ζηελ πξψηε παξάκεηξν, ηα επηρεηξήκαηα εζηηάδνπλ ζηελ απνπζία ελφο επξσπατθνχ δήκνπ (European demos), ηελ έιιεηςε πνιηηηθψλ θνκκάησλ επξσπατθήο εκβέιεηαο θαη ηελ αξλεηηθή ζπκβνιή ηεο δηεχξπλζεο. Ζ δπλαηφηεηα ή κε ηεο ΔΔ λα αλαπηχμεη έλα ζψκα πνιηηψλ κε θνηλή πνιηηηθή ηαπηφηεηα ζπληζηά ιφγν δηραζκνχ ηεο ππάξρνπζαο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. Κνηλή παξαδνρή ησλ πθηζηάκελσλ, σζηφζν, πξνζεγγίζεσλ ηίζεηαη ην γεγνλφο πσο ζε πεξίπησζε χ- παξμεο αληίζηνηρεο δπλαηφηεηαο ν επξσπατθφο δήκνο επνπδελί δελ ζα αληηθαηαζηάζεη ηνπο δήκνπο ησλ θξαηψλ-κειψλ. Αληηζέησο, ζα ηειεί ζε ζρέζε παξαπιεξσκαηηθή κε απηνχο. Δθθηλψληαο απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά εθείλα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην ιαφ ελφο θξάηνπο, ζα κπνξνχζε θαλείο νξζψο λα παξαηεξήζεη πσο ζηελ πεξίπησζε ηεο ΔΔ δελ πθίζηαηαη θνηλφο πνιηηηζκφο, θνηλή ηζηνξηθή κλήκε, θνηλέο παξαδφζεηο, θνηλή γιψζζα 23 θαη επνκέλσο, δελ ζα ήηαλ εθηθηή ε νηθνδφκεζε ελφο επξσπατθνχ ιανχ αιιά ελφο δήκνπ σο επηηπρνχο ζχλζεζεο ησλ επηκέξνπο ιαψλ. 24 Ζ δηακφξθσζε, άιισζηε, ελφο δηεζληθνχ δήκνπ ζα εδξάδεηαη ζηελ αλαγλψξηζε εθ κέξνπο ησλ θξαηψλ- 20 Neil Nugent, φπ.π., ζει Ο Σζάηζνο δηαθξίλεη κεηαμχ «πνιηηηθνχ-πνιηηεηαθνχ ειιείκκαηνο», «ειιείκκαηνο πινπνίεζεο» θαη «δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο». Αλαιπηηθφηεξα, βι. Γεκήηξεο Θ. Σζάηζνο, Τα Μεγάλα Θεζμικά ηηρ Εςπυπαφκήρ Ένυζηρ, αββάιαο, Αζήλα, 2005, ζει Thomas D. Zweifel, φπ.π., ζει Ibid. 24 Dimitris N. Chryssochoou, Europe s Could-Be Demos: Recasting the Debate, ζει Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 16/ 86

17 κειψλ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ επηκέξνπο θνηλσληθψλ ζσκάησλ, ζηνλ ακνηβαίν ζεβαζκφ απηήο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο σο ελφο εγγελνχο ραξαθηεξηζηηθνχ ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο ζην πιαίζην ελφο «ζπκβησηηθνχ πινπξαιηζκνχ». 25 ηε δεκηνπξγία κίαο ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ αηζζήκαηνο ηνπ «αλήθεηλ» ζε κία ππεξεζληθή νληφηεηα ζπλέβαιε έσο έλα βαζκφ θαη ε έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ηεο ΔΔ, ε νπνία κεηά ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ (ΑΜ) ξεηψο δηαθξίζεθε απφ ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε ζην πιαίζην ηνπ θξάηνπο. Ζ επηθχιαμε ηεο ζπκβνιήο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ηεο ΔΔ ζην ελ ιφγσ δήηεκα έγθεηηαη αθελφο ζηε ζχλδεζή ηεο κε ηελ έλλνηα ηεο εζληθφηεηαο θαη αθεηέξνπ ζην πεξηνξηζκέλν πεδίν εθαξκνγήο ηεο. 26 Αλαθνξηθά κε ηελ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζε επίπεδν πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ε εμέηαζε ησλ νπνίσλ αθνινπζεί ζε επφκελε ελφηεηα ηεο παξνχζαο, επηζεκαίλεηαη ε αδπλακία δηακφξθσζεο επξσπατθήο πνιηηηθήο ζπλείδεζεο θαη σο εθ ηνχηνπ ε ρακειή εθπξνζψπεζε θνηλσληθψλ ζπκθεξφλησλ εληφο ηνπ ΔΚ, θαζψο θαη ε απνπζία δηεπξπκέλσλ πνιηηηθψλ επηινγψλ ε νπνία βαίλεη ζε βάξνο ησλ θαηαθεξκαηηζκέλσλ εθινγηθψλ ζσκάησλ. Δλ ζπλερεία, ην δήηεκα ηεο πεξαηηέξσ δηεχξπλζεο ηεο ΔΔ αλέθπςε σο εμφρσο ακθηιεγφκελν έπεηηα απφ ηε κεγαιχηεξε ζηελ ηζηνξία ηεο δηεχξπλζε ην 2004 κε δέθα λέα θξάηε ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο. 27 Ζ δηφγθσζε ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο θξίλεηαη θαηά πνιινχο δεδνκέλε ζηελ πεξίπησζε δηαξθνχο αχμεζεο ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο ΔΔ, θαζψο επέξρεηαη πιένλ ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ζε επίπεδν αξρψλ, αμηψλ θαη παξαδφζεσλ ζε βάξνο ηφζν ηεο πεξαηηέξσ ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο φζν θαη ηεο δηαηήξεζεο ελφο θνηλνχ αμηνινγηθνχ πιαηζίνπ. 28 Απηφ πνπ δε ιακβάλεηαη, φκσο, ππ φςηλ ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε είλαη ε χπαξμε ησλ θξηηεξίσλ πξνζρψξεζεο, ησλ θξηηεξίσλ δειαδή εθείλσλ πνπ ζα πξέπεη λα πιεξνί κία ππνςήθηα πξνο έληαμε ρψξα θαη κεηαμχ ησλ νπνίσλ εληνπίδεηαη ε πίζηε ζηηο δεκνθξαηηθέο αξρέο. 29 ζνλ αθνξά ζηε δηαδηθαζία ηεο ελνπνίεζεο, ηφζν σο πξνο ην επίπεδν φζν θαη σο πξνο ην εχξνο ηεο, ε αλαινγηθή ζρέζε κεηαμχ ελνπνίεζεο θαη αχμεζεο ηνπ δε- 25 Ibid, ζει Πεξηζζφηεξα ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο βι. ππνελφηεηα Σα θξάηε απηά είλαη: Ληζνπαλία, Δζζνλία, Λεηηνλία, Κχπξνο, Μάιηα, Σζερία, Οπγγαξία, Πνισλία, ινβαθία, ινβελία. Ζ ηειεπηαία δηεχξπλζε πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2007 κε ηελ έληαμε ηεο Ρνπκαλίαο θαη ηεο Βνπιγαξίαο. 28 Amitai Etzioni, Closing the Community Deficit in the EU, CEPS Policy Brief, No.169, September 2008, 19/09/2008, ζει Σα θξηηήξηα απηά ζεζπίζηεθαλ απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Κνπεγράγεο ην Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 17/ 86

18 κνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο θαηαδεηθλχεηαη αιεζήο ζην βαζκφ πνπ ε πεξαηηέξσ επέθηαζε ησλ θνηλνηηθψλ αξκνδηνηήησλ θαη ε ελίζρπζε ηεο εκπινθήο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο ππεξεζληθψλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ δελ ζπλαληά ηε λνκηκνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο ΔΔ. Γελ είλαη, σζηφζν, αλεδαθηθνί νη θφβνη πσο ελδερφκελε ζηαζηκφηεηα ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο ζα έζεηε ζε θίλδπλν ηα έσο ηψξα πνιχηηκα θεθηεκέλα. 30 Πξφζζεην δεκνθξαηηθφ ερέγγπν ζπληζηά ην απμεκέλν επίπεδν δηαθάλεηαο ε- λφο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, ραξαθηεξηζηηθφ ζην νπνίν φκσο ε ΔΔ δελ έρεη λα επηδείμεη ηδηαίηεξεο επηδφζεηο. 31 Ζ εχθνια πξνζβάζηκε πιεξνθφξεζε ζηα δηακεηθζέληα θαηά ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ ζα ζπλέβαιε ζε απμεκέλα επίπεδα εκπηζηνζχλεο ησλ πνιηηψλ πξνο ηα φξγαλα ηεο ΔΔ. Χζηφζν, αθελφο ε πιεζψξα εκπιεθφκελσλ νξγάλσλ θαηά ηε λνκνπαξαγσγηθή δηαδηθαζία (είηε ζε επίπεδν ζπλνκνζέηεζεο είηε ζε επίπεδν απιήο δηαβνχιεπζεο) θαη αθεηέξνπ ε απνπζία δηαξθνχο πιεξνθνξηαθήο ξνήο επηηείλνπλ ην ράζκα αλάκεζα ζηε λνκηκνπνίεζε βάζεη δηαδηθαζηψλ (input legitimacy) θαη ζηε λνκηκνπνίεζε βάζεη εθξνψλ πνιηηηθήο (output legitimacy), δηνγθψλνληαο ελ ζπλερεία ην δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. πλαθέο κε ηελ ελ ιφγσ δηαπίζησζε είλαη θαη ην αίηεκα γηα αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ πνιηηψλ, πνπ φκσο απνκεηψλεηαη ιφγσ ηεο απνπζίαο ελφο επξσπατθνχ δήκνπ θαη αληηθξνχεηαη απφ ηε ζέζε πσο ηα δεηήκαηα πνπ εκπίπηνπλ ζηελ θνηλνηηθή αξκνδηφηεηα ειάρηζηα απαζρνινχλ ηνπο πνιίηεο ηεο ΔΔ εμαηηίαο ηνπ ξπζκηζηηθνχ ηνπο πεξηερνκέλνπ. 32 πλεπψο, νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα αχμεζεο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηνλ πνιηηηθφ βίν ηεο ΔΔ δε ζα ζπλεπαγφηαλ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο θαη αθνινχζσο αχμεζε ηεο θνηλσληθήο απνδνρήο. Αθνινχζσο, ε δηαξθψο απμαλφκελε ρξήζε ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο θξίλεηαη σο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ελίζρπζεο ηνπ ειιείκκαηνο δεκνθξαηίαο, θαζψο επηβεβαηψλεη ηε ζέζε πεξί ηπξαλλίαο ηεο πιεηνςεθίαο έλαληη ησλ κεηνςεθνχλησλ θξαηψλκειψλ. 33 Παξφια ηαχηα, ε ζπλήζεο πξαθηηθή πνπ αθνινπζείηαη θαηά ηε δηαδηθαζία ιήςεο κίαο απφθαζεο - αλεμαξηήησο ηεο χπαξμεο ή κε δπλαηφηεηαο εθαξκνγήο ηεο εηδηθήο πιεηνςεθίαο - είλαη ε αλαδήηεζε θαη ελ ηέιεη ε επίηεπμε ζπλαίλεζεο κεηαμχ 30 Philippe C. Schmitter, How to democratize the European Union and why bother?, Rowman & Littlefield, Lanham, 2000, ζει Thomas D. Zweifel, φπ.π., ζει Andrew Moravcsik, In Defence of the Democratic Deficit Reassesing Legitimacy in the European Union, Journal of Common Market Studies, ηφκ. 40, ηρ. 4, 2002, ζει Thomas D. Zweifel,φπ.π., ζει , Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 18/ 86

19 ησλ εζληθψλ αληηπξνζσπεηψλ, γεγνλφο πνπ εληζρχεη ηελ εμηζνξξφπεζε αληηθξνπφκελσλ πνιηηηθψλ ζπκθεξφλησλ θαη απνβαίλεη ζε φθεινο ηεο επηδησθφκελεο ζπλνρήο ζηνπο θφιπνπο ηεο ΔΔ. Γελ ζα πξέπεη λα παξνξάηαη, εμάιινπ, πσο ε δηαπξαγκάηεπζε κεηαμχ ησλ θξαηψλ-κειψλ δελ απνηειεί παξά κία δηαδηθαζία δηαδνρηθψλ παηγλίσλ, φπνπ ε ππνρψξεζε ζε έλα δήηεκα αληηζηαζκίδεηαη απφ ηελ σθέιεηα ζε θάπνην άιιν. Grosso modo, νη επηηεπρζείζεο θάζε θνξά εθξνέο πνιηηηθήο ζπληζηνχλ παίγλην ζεηηθνχ αζξνίζκαηνο, ζην βαζκφ βέβαηα πνπ απηέο πινπνηνχληαη ζην πιαίζην ησλ ιεγφκελσλ «ζπκθσληψλ - παθέην» (package deals). Αθφκε, φκσο θαη ζηελ πεξίπησζε φ- πνπ θπξηαξρεί ε ζέζε ηεο πιεηνςεθίαο, απηφ κάιινλ ζπληζηά έλα θαηά Pareto κε ε- πσθειέο απνηέιεζκα θαη φρη έλδεημε έιιεηςεο δεκνθξαηίαο. Πξνρσξψληαο ζην επίπεδν ηεο ινγνδνζίαο φπσο απηφ απεηθνλίδεηαη ζηε ιεηηνπξγία ησλ επξσπατθψλ ζεζκψλ θαη ζπκπιεξψλνληαο ηα πξναλαθεξζέληα ζρεηηθά κε ηε δηηηή λνκηκνπνίεζε ηεο ΔΔ, αμίδεη θαλείο λα ζηαζεί αξρηθά ζηελ χπαξμε νξγάλσλ πνπ εθθεχγνπλ απηήο θαη ην αληηθείκελν ησλ νπνίσλ ραξαθηεξίδεηαη εμφρσο ηερλνθξαηηθφ, φπσο ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ην ΓΔΚ θαη ε Δπξσπατθή Κεληξηθή Σξάπεδα. ηε κελ πξψηε πεξίπησζε ε απνπζία λνκηκνπνίεζεο αληηζηαζκίδεηαη απφ ην γεγνλφο πσο ε Δπηηξνπή ζπληζηά ηνλ ππεξεζληθφ εθείλν ζεζκφ πνπ αλάγεηαη ζε ζεκαηνθχιαθα ησλ ζπκθεξφλησλ ηεο ΔΔ. Γηεξσηάηαη, φκσο, θαλείο ζε πνην βαζκφ νη ηχπνηο αλεμάξηεηνη Δπίηξνπνη ησλ θξαηψλ-κειψλ είλαη θαη νπζίαλ απαγθηζηξσκέλνη απφ ηα εζληθά ζπκθέξνληα ηνπ θξάηνπο πξνέιεπζήο ηνπο θαη ζέηνπλ εαπηφλ ππέξ ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο ηεο ΔΔ. Δπηπιένλ, ε εθηέιεζε αξκνδηνηήησλ απφ έλα πιήζνο επηηξνπψλ ζην πιαίζην ηεο Δπηηξνπνινγίαο θαη ε εκπινθή πνιπάξηζκσλ Οκάδσλ Δξγαζίαο ηα κέιε ησλ νπνίσλ δε ινγνδνηνχλ ζην ιαφ, θαζηζηνχλ ην ζχζηεκα πεξηζζφηεξν αδηαθαλέο. Ζ ηζρχο ηνπ ηειεπηαίνπ επηρεηξήκαηνο θάκπηεηαη κεξηθψο απφ ηελ άπνςε πεξί αλάινγσλ δηαδηθαζηψλ ζην εζσηεξηθφ ησλ ζχγρξνλσλ δεκνθξαηηψλ θαηά ην ζηάδην ηεο πξνλνκνζεηηθήο δηαδηθαζίαο. 34 Χο πξνο ηελ Δπξσπατθή Κεληξηθή Σξάπεδα ε αληηζηνηρία κε ηα ηζρχνληα ζε νκνινγνπκέλσο επηηπρεκέλεο ζχγρξνλεο δεκνθξαηίεο (φπσο ι.ρ. νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο) θαη ε αλαγσγή ηεο σο ελφο εξγαιείνπ επίηεπμεο ηεο θνηλήο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο απνκεηψλεη ην βάξνο ηνπ επηρεηξήκαηνο. Αθνινχζσο, ε αλάκεημε ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ ζηε δηθαζηηθή εμνπζία ζα ζρεηηθνπνηνχζε ηελ αλεμάξηεηε ιεηηνπξγία ηεο θαη ζα έζεηε ελ ακθηβφισ ην ζθνπφ χπαξμή ηεο. Θα πξέπεη, βέβαηα, λα επηζεκαλζεί ν πνιηηηθφο αθηηβηζκφο ηνπ 34 Andrew Moravcsik, φπ.π., ζει Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 19/ 86

20 ΓΔΚ θαζ φιε ηελ ελνπνηεηηθή δηαδηθαζία θαη ε ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπ ζηελ εγθαζίδξπζε ζεκαληηθψλ αξρψλ ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, ρσξίο ηηο νπνίεο ζα ήηαλ αλέθηθηε ε ηζνλνκία εληφο ηεο θνηλνηηθήο έλλνκήο ηάμεο. Καηά δεχηεξνλ, ηίζεηαη ην δήηεκα ηεο αδπλακίαο ηνπ ΔΚ λα επηηειέζεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία θαη λα αζθήζεη νπζηαζηηθφ έιεγρν επί ησλ ινηπψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ, ζέκαηα φκσο πνπ ζα εθηεζνχλ αλαιπηηθά πην θάησ. ζνλ αθνξά, ηέινο, ζηελ ηειεπηαία παξάκεηξν ηνπ δεκνθξαηηθνχ ειιείκκαηνο, ζην βαζκφ δειαδή θαηά ηνλ νπνίν ε ΔΔ παξέρεη έλα ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ηίζεηαη ζην επίθεληξν κίαο επξχηεξεο ζπδήηεζεο γηα ην εάλ ε ΔΔ νθείιεη ή φρη λα ιεηηνπξγήζεη σο έλα θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ. Ζ δηαξθήο ηαιάληεπζε ηεο ΔΔ κεηαμχ κίαο θηιειεχζεξεο Δπξψπεο θαη ελφο επξσπατθνχ θνηλσληθνχ κνληέινπ δεηθλχεη ηελ ακεραλία ησλ πνιηηηθψλ εγεηψλ σο πξνο ηνλ θαηάιιειν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ αληζνηήησλ πνπ αλαδχνληαη ζην ζχγρξνλν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ. 35 Μία ζεηηθή απάληεζε ζην πξνεγνχκελν εξψηεκα ζα θαζηζηνχζε πξνθαλή ηελ αδπλακία ηεο ΔΔ, αθνχ ε αξλεηηθή νινθιήξσζε πξνπνξεχζεθε ζεκαληηθά έλαληη ηεο ζεηηθήο ζην πιαίζην ηεο Δληαίαο Αγνξάο. Αληηζέησο, κία αξλεηηθή απάληεζε ζα ζπλνδεπφηαλ απφ ην επηρείξεκα πεξί ζεκαληηθήο απφθιηζεο ηνπ επηπέδνπ θνηλσληθψλ παξνρψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ-κειψλ θαη σο ηνχηνπ απνπζίαο πξνζδνθίαο κηαο επηθείκελεο ζχγθιηζεο ζηνλ ελ ιφγσ ηνκέα, 36 κηαο θαη θάηη ηέηνην ζα ζήκαηλε ζχγθιηζε πξνο ηνλ ειάρηζην θνηλφ παξαλνκαζηή - δεδνκέλεο inter alia ηεο α- δπλακίαο πηνζέηεζεο νηθνλνκηθψλ πξνγξακκάησλ ελίζρπζεο επξείαο θιίκαθαο ησλ θξαηψλ-κειψλ κε ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο Σο Δςπυπαφκό Κοινοβούλιο υρ ημείο Αναθοπάρ ηυν Θευπιών Δνοποίηζηρ Ζ αδπλακία εξκελείαο ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο κε ηε βνήζεηα ησλ ζεσξεηηθψλ εξγαιείσλ ησλ δηαθπβεξλεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ νδήγεζε ζηελ αλάγθε εμεχξεζεο λέσλ ζεσξεηηθψλ πξνηχπσλ, ηθαλψλ λα απνθαηαζηήζνπλ ην θχξνο ηνπ ζεσξεηηθνχ ιφγνπ θαη λα απνηππψζνπλ ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο. Ζ έκθαζε πνπ θάζε θνξά απνδίδεηαη ζε θάπνηα απφ ηηο πηπρέο ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθα- 35 Πάλνο Καδάθνο, Έηοιμη για ηο μέλλον; Η Εςπώπη μεηά ηην αναθεώπηζη ηυν Σςνθηκών, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2008, ζει Thomas D. Zweifel, φπ.π., ζει Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 20/ 86

21 ζίαο ζπλδέεηαη κε ηελ πηνζεηνχκελε αληίιεςε πεξί ησλ ζθνπψλ ηεο ΔΔ θαη ηεο ζέζεο ησλ ππεξεζληθψλ θαη δηαθπβεξλεηηθψλ ζηνηρείσλ ζην πνιηηηθφ ηεο ζχζηεκα. Σν ελδηαθέξνλ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο εληνπίδεηαη ζηα ζεσξεηηθά εθείλα ππνδείγκαηα πνπ απνδίδνπλ θάπνην ξφιν είηε ζηνπο επξσπατθνχο ζεζκνχο ζπλνιηθά είηε ζε επηκέξνπο φξγαλα ηεο ζεζκηθήο δνκήο ηεο ΔΔ, αλαγάγνληαο θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ηνπο ζεζκνχο ζε ζεκαληηθνχο παξάγνληεο πξνψζεζεο ηεο δηαδηθαζίαο ελνπνίεζεο. Ζ δηαπίζησζε απηή εληζρχεηαη, κάιηζηα, εάλ αλαινγηζηεί θαλείο πσο νη ζεζκνί απνηεινχλ ην ρψξν ζπλάληεζεο, δηαπινθήο θαη εμηζνξξφπεζεο ησλ ζπρλά αληίξξνπσλ πνιηηηθψλ ηάζεσλ. Δπηπιένλ, ε θαλνληζηηθή ζηξνθή πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο ζεσξίεο ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο φρη κφλνλ δελ είλαη αλεμάξηεηε ηεο δπλακηθήο ζεζκηθήο εμέιημεο ηεο ΔΔ αιιά θαη ππξνδνηήζεθε έσο έλα βαζκφ απφ απηήλ. 37 Οη ζρεηηθέο, ινηπφλ, κε ην λενζεζκηζκφ, λενιεηηνπξγηζκφ, νκνζπνλδηζκφ θαη ξεπνπκπιηθαληζκφ πξνζεγγίζεηο ζπλζέηνπλ ην ζεσξεηηθφ πιέγκα πνπ ζα απνηειέζεη αληηθείκελν εμέηαζεο αθνινχζσο. πνπδαηφηεξε εθ ησλ ηεζζάξσλ απηψλ ππνδεηγκάησλ πξνθξίλεηαη ε λενζεζκηθή πξνζέγγηζε, θαζψο ηνπνζεηεί ηνπο επξσπατθνχο ζεζκνχο ζην επίθεληξν ηεο δηαθπβέξλεζεο ζην πιαίζην ηεο ΔΔ. Γηαθνξνπνηνχκελε απφ ηελ παιαηφηεξε θνξκαιηζηηθή ζεζκηθή ζεσξία ιφγσ ηεο θξηηηθήο ηεο δηάζεζεο, ε λενζεζκηθή πξνζέγγηζε εθθηλεί κελ απφ ηελ θνηλή ζε φιεο ηηο ζεζκηθέο ζεσξίεο παξαδνρή πσο νη «ζεζκνί έρνπλ ζεκαζία» αιιά πξνρσξά ζηε ζχλδεζε ησλ ζεζκψλ κε ηηο εθξνέο πνιηηηθήο, ρσξίο σζηφζν λα δηαηππψλεη κε ζαθήλεηα ηελ πξνθεηκέλε ζρέζε. 38 Δθιακβάλνληαο ηνπο ζεζκνχο σο εξγαιεία ηεο πνιηηηθήο ζχδεπμεο ησλ θξαηψλ-κειψλ ν λενζεζκηζκφο εμεηάδεη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα, ηνπο θαλφλεο θαη ηα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο πνπ επεξεάδνπλ ηε ζηάζε ησλ πνιηηηθψλ παηθηψλ, θαζψο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ζρέζεηο πνπ α- λαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπο κε ζθνπφ ηελ επέιεπζε ηνπ εθάζηνηε επηδησθφκελνπ απνηειέζκαηνο ππφ ηνπο φξνπο κίαο κηθξννηθνλνκηθήο αλάιπζεο. 39 Αλάινγα κε ην ζεκείν, ινηπφλ, εζηίαζεο ε λενζεζκηθή πξνζέγγηζε ιακβάλεη ηξεηο εθδνρέο, ηελ ηζηνξηθή, ηελ θνηλσληνινγηθή θαη απηήλ ηεο νξζνινγηθήο επηινγήο. 40 ηελ πξψηε πεξίπησζε, ε ζπκπεξηθνξά ησλ εζληθψλ δξψλησλ ζην πιαίζην ελφο ππεξεζληθνχ ζεζκνχ επεξεάδεηαη απφ πξνγελέζηεξεο πνιηηηθέο ζηάζεηο, γεγνλφο πνπ απνδίδεηαη ζηε ζεκαζία ηεο 37 Μ. Η. Σζηληζηδέιεο, Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, Πνιηηηθή Θεσξία ηεο Δπξσπατθήο Δλνπνίεζεο: Απφ ην Λεηηνπξγηζκφ ζην Νέν Ρεπνπκπιηθαληζκφ, ζην Ν. Μαξαβέγηαο, Μ. Η. Σζηληζηδέιεο, Νέα Εςπυπαφκή Ένυζη: Οπγάνυζη και Πολιηικέρ, Θεκέιην, Αζήλα, 2007, ζει Μηράιεο Η. Σζηληζηδέιεο, Quo Vadis Europa?, κπξλησηάθεο, Αζήλα, 2001, ζει Ibid. 40 Ibid. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 21/ 86

22 ηζηνξηθήο κλήκεο θαη ηεο πνιηηηθήο ζπλέρεηαο («πξνζήισζε ζην κνλνπάηη»). Αθνινχζσο, ε θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε αληηιακβάλεηαη ηε ιεηηνπξγία ησλ ζεζκψλ σο άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηνινγηθφ πιαίζην, ην νπνίν πξνζαλαηνιίδεη ην πεξηερφκελν κηαο πνιηηηθήο απφθαζεο. ην ζεκείν απηφ ππεηζέξρεηαη θαη ε έλλνηα ηεο θνηλσληθήο νληνινγίαο ηεο ΔΔ ζην πιαίζην ηεο θνλζηξνπθηηβηζηηθήο πξνζέγγηζεο, ζην βαζκφ πνπ αμίεο, ζπκπεξηθνξέο θαη λφξκεο επεξεάδνπλ ηηο ηειηθέο εθξνέο πνιηηηθήο θαη παγηψλνπλ ηελ επξσπατθή θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα. 41 Βάζεη, ηέινο, ηεο εθδνρήο ηεο νξζνινγηθήο επηινγήο νη πνιηηηθνί παίθηεο δξνπλ κε γλψκνλα ην αηνκηθφ ή / θαη εζληθφ ηνπο ζπκθέξνλ απνζθνπψληαο ζηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ νθέινπο ηνπο αλεμάξηεηα απφ ην γεληθφ ζπκθέξνλ ηεο ΔΔ. εκείν ηνκήο ησλ αληηηηζέκελσλ ηάζεσλ ζηελ ηειεπηαία πεξίπησζε ν ειάρηζηνο θνηλφο παξαλνκαζηήο, ην ειάρηζην δειαδή επίπεδν ελνπνίεζεο πνπ ηθαλνπνηεί ην ζχλνιν ησλ εκπιεθνκέλσλ. ην πιαίζην απηήο ηεο ζεσξίαο, ην ΔΚ απνθηά βαξχλνληα ξφιν σο ην άκεζα δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλν ζεζκηθφ φξγαλν ηεο ΔΔ θαη σο ην φξγαλν εθείλν φπνπ ηα θνηλσληθά ζπκθέξνληα ησλ ιαψλ ηεο Δπξψπεο βξίζθνπλ πεξηζζφηεξν απφ νπνπδήπνηε αιινχ ειεχζεξν πεδίν έθθξαζεο. Απνδίδνληαο ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ ππεξεζληθή δνκή ηεο ΔΔ ν λενιεηηνπξγηζκφο εθιακβάλεη ηελ ελνπνηεηηθή δηαδηθαζία σο παξαθνινχζεκα κηαο αλαπφθεπθηεο ιεηηνπξγηθήο ζχλδεζεο (spill-over) κεηαμχ ζπλαθψλ πεδίσλ πνιηηηθήο. 42 Κχξην ζεκείν ηεο ελ ιφγσ πξνζέγγηζεο απνηειεί ε αλαγλψξηζε ηεο θνηλνηηθήο κεζφδνπ θαη σο εθ ηνχηνπ ηνπ ξφινπ πνπ δηαδξακαηίδεη ην ζεζκηθφ ηξίγσλν (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ΔΚ, πκβνχιην) ζηελ εμέιημε ηνπ ελσζηαθνχ νηθνδνκήκαηνο. Ζ ζπγθέληξσζε αξκνδηνηήησλ πξνο ηνπο θνηλνχο ζεζκνχο ζεσξήζεθε ππφ ηε λενιεηηνπξγηθή νπηηθή αθεηεξία ηεο δηαδηθαζίαο ελνπνίεζεο, γεγνλφο βέβαηα πνπ παξαβιέπεη ηελ αλαζηαιηηθή επίδξαζε ησλ δηαθπβεξλεηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ εγγελψο ελππάξρνπλ ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο ΔΔ. Ζ δε δηαδηθαζία ελνπνίεζεο ζεσξήζεθε εθηθηή ηφζν ζε φξνπο εχξνπο φζν θαη ζε φξνπο επηπέδνπ ελνπνίεζεο, κνινλφηη θάηη ηέηνην δηαςεχζηεθε ελ πνιινίο απφ ηελ ίδηα ηελ εμέιημε ησλ πλζεθψλ. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο λενιεηηνπξγηθήο ζηάζεο πνπ πηνζέηεζε ηε δεθαεηία ηνπ 80 ην ΔΚ είλαη ε ππεξςήθηζε ηνπ ρεδίνπ πλζήθεο γηα ηελ Ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ην 1984, γλσζηνχ θαη σο ρε- 41 Μ. Η. Σζηληζηδέιεο, Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, φπ.π., ζει Ibid, ζει Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 22/ 86

23 δίνπ Spinelli. 43 Με φξακα κία ΔΔ πνπ ζα θαηαζηεί ηθαλή λα αληαπνθξηζεί ζηηο πξνθιήζεηο ηνπ παγθνζκηνπνηεκέλνπ νηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηθνχ πεξηβάιινληνο, ν Altiero Spinelli εκπλεπζηήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ρεδίνπ δηαηχπσζε ηελ αλάγθε επαλαθαζνξηζκνχ ησλ θνηλνηηθψλ αξκνδηνηήησλ ππφ κία πξννπηηθή επέθηαζεο απηψλ θαη αλαδηάξζξσζεο ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ κε ζθνπφ λα θαηαζηνχλ απηά πεξηζζφηεξν δεκνθξαηηθά θαη ηθαλά λα πξνσζήζνπλ κία θνηλή πνιηηηθή βνχιεζε ησλ θξαηψλ-κειψλ. Ζ πξνψζεζε ηνπ πξννδεπηηθνχ ηφηε ρεδίνπ πλζήθεο γηα ηελ Ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηα κέιε ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ δελ έηπρε ηδηαίηεξεο αλαγλψξηζεο απφ ηηο πνιηηηθέο εγεζίεο ησλ ρσξψλ ηεο ΔΔ, κε απνηέιεζκα ηνλ απνθιεηζκφ ηνπ ΔΚ απφ ηελ πεξαηηέξσ δηαδηθαζία θαηάξηηζεο ελφο ηειηθνχ θεηκέλνπ θαη ηελ ελζσκάησζε δηαηάμεσλ ζην θείκελν ηεο Δληαίαο Δπξσπατθήο Πξάμεο (ΔΔΠ) πνπ ππνιείπνληαλ ζεκαληηθά ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ. ην ππφδεηγκα ηνπ νκνζπνλδηζκνχ 44 ε βαξχλνπζαο ζεκαζίαο ιεηηνπξγία ησλ θεληξηθψλ ζεζκψλ σο ζεκαηνθπιάθσλ ηεο πνιπεπίπεδεο δηαθπβεξλεηηθήο δνκήο θαη σο εθ ηνχηνπ ηεο ηζνξξνπίαο δηαηξεηηθψλ ηνκψλ θαη ακνηβαίσο απνδεθηψλ ζπκβησηηθψλ θαλφλσλ επηηξέπεη ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ ΔΚ ζηνλ ππξήλα ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ΔΔ. Σν ΔΚ, ηδσκέλν σο κία Κάησ Βνπιή θαηά ην νκνζπνλδηαθφ πξφηππν, απεηθνλίδεη ηελ εθπξνζψπεζε ηνπ ιανχ σο κίαο ελφηεηαο, κε ην πκβνχιην λα ζπκπιεξψλεη ηε δηηηή ππφζηαζε ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο ζπληζηψληαο ην ζεζκηθφ φξγαλν εθπξνζψπεζεο ηνπ ιανχ σο πνιιαπιφηεηαο δηακέζνπ δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλσλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ. Σν ζεζκηθφ απηφ ζρήκα ζα κπνξνχζε, θαηά ηνπο νκνζπνλδηζηέο, λα απνηππψζεη ηελ έλλνηα ηνπ δηθνηλνβνπιεπηηζκνχ (bicameralism) ζην πιαίζην κηαο επξσπατθήο νκνζπνλδίαο, πνπ ζα απνηειέζεη θαη ην ηειηθφ πξντφλ ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο. 45 Ζ νκνζπνλδηαθή πξνζέγγηζε ηνπ ΔΚ απαληάηαη θαηά έλα ζαθή ηξφπν ζην θείκελν ηεο Έθζεζεο Herman, πνπ πηνζεηήζεθε σο Φήθηζκα ην 1994 πξνσζψληαο ηε ζπδήηεζε γηα ην ηέινο ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο. 46 Σν ελ ιφγσ Φήθηζκα ζεζπίδεη χληαγκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, απνδίδνληαο θαη απηφλ ηξφπν κία ξεηή ζπληαγκαηηθή ηαπηφηεηα ζην επξσπατθφ νηθνδφκεκα. 43 Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, Αγώναρ για ηην Ένυζη Altiero Spinelli, Τπεξεζία Δπίζεκσλ Δθδφζεσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Λνπμεκβνχξγν, Βι. ζρεηηθά θαη ππνελφηεηα Ο νκνζπνλδηζκφο είλαη ην κφλν εθ ησλ ηεζζάξσλ ππφ εμέηαζε ππνδεηγκάησλ πνπ αλαθέξεηαη ζε κία ζαθή πνιηηηθή θαηάιεμε (finalité politique) ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο. 46 Φήθηζκα γηα ην χληαγκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, Δπίζεκε Δθεκεξίδα ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, C61/155, 28/02/1994. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 23/ 86

24 Δλζσκαηψλνληαο έλαλ θαηάινγν αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ 47 θαη θαζηζηψληαο πεξηζζφηεξν νξαηή ηε δηάθξηζε ησλ ιεηηνπξγηψλ εληφο ηεο ΔΔ, ην ρέδην πληάγκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αλαγλσξίδεη ηελ αλάγθε κίαο δεκνθξαηηθφηεξεο θαη απνηειεζκαηηθφηεξεο ΔΔ θαη αλαθέξεηαη ξεηά ζε κία «πξννπηηθή αλάπηπμεο νκνζπνλδηαθνχ ηχπνπ». 48 Ζ αξρή ηεο αληηπξνζψπεπζεο σο ζεκειηψδνπο πξνυπνηηζέκελεο ζπλζήθεο ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο δεκνθξαηίαο ελππάξρεη θαη ζην ξεπνπκπιηθαληθφ ππφδεηγκα, ην πεξηερφκελν ηνπ νπνίνπ ζπλδέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο «κε-θπξηαξρίαο» θαη ηεο «δεκνθξαηηθήο απηνθπβέξλεζεο». 49 Δπηρεηξψληαο λα ηζνξξνπήζεη κεηαμχ πνιιαπιψλ δεκφζησλ ζθαηξψλ θαη κίαο λέαο κνξθήο πνιηηείαο πνπ πξνηάζζεη ηε ζπγθπξηαξρία σο ην θαηαιιειφηεξν κέζν πνιηηηθήο δξάζεο, ν ξεπνπκπιηθαληζκφο αλαγάγεη ην δεκφζην ζπκθέξνλ ζε απηνζθνπφ ηεο πνιηηείαο θαη εηζάγεη ηελ έλλνηα ηεο δηαβνχιεπζεο θαη ηεο δεκφζηαο αληηπαξάζεζεο σο ηθαλψλ πεδίσλ αλάδεημεο ηεο θνηλσληθήο πνηθηινκνξθίαο. 50 Γεδνκέλσλ, ινηπφλ, ησλ πξνεγνπκέλσλ ην ΔΚ ζπληζηά θνξπθαίν ζεζκηθφ ερέγγπν ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο θαη επνκέλσο ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο, α- θνχ ε ιεηηνπξγία ηνπ πξνυπνζέηεη ηε ιατθή ζπκκεηνρή φιεο ηεο επηθξάηεηαο ζηελ νπνία αλαθέξεηαη. Παξέρεη, δε, ην ζεζκηθφ εθείλν πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ είλαη δπλαηή ε αλάπηπμε δηαδηθαζηψλ «ειέγρνπ θαη ηζνξξνπηψλ», πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ελδερφκελε απζαηξεζία ηεο εμνπζίαο εηο βάξνο ησλ πνιηηψλ ηεο ΔΔ. Απνηειεί, ζπλεπψο, θνηλσλφ δεκνθξαηηθψλ αμηψλ, ζπκβησηηθψλ πξνηχπσλ θαη πνιιαπιψλ ηαπηνηήησλ. 47 Αλαιπηηθφηεξα, βι. Φήθηζκα γηα ην χληαγκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Σίηινο VIII: Γηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ πνπ θαηνρπξψλεη ε Έλσζε. 48 Δηδηθφηεξα ζην Πξννίκην ηνπ ρεδίνπ πληάγκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο δηαηππψλεηαη κεηαμχ άιισλ ε αθφινπζε θξάζε: «εθηηκψληαο φηη κηα νινέλα θαη ζηελφηεξε έλσζε κεηαμχ ησλ επξσπατθψλ ιαψλ θαη ε αλάδεημε κηαο επξσπατθήο πνιηηηθήο ηαπηφηεηαο εγγξάθνληαη ζηε ζπλέρεηα ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο πνπ άξρηζε κε ηηο πξψηεο θνηλνηηθέο πλζήθεο, θαζψο θαη ζηελ πξννπηηθή αλάπηπμεο νκνζπνλδηαθνχ ηχπνπ». 49 Μ. Η. Σζηληζηδέιεο, Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, φπ.π., ζει Ibid. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 24/ 86

25 Δνόηηηα 2. Δςπυπαφκέρ Δκλογέρ και Πολιηικά Κόμμαηα 2.1. Οι Δκλογέρ ηος Δςπυπαφκού Κοινοβοςλίος: Πποηεπαιόηηηα ή Ήζζον Εήηημα; Ζ απεπζείαο αλάδεημε ησλ κειψλ ηνπ ΔΚ απφ ηνπο ιανχο ησλ θξαηψλ-κειψλ πξνβιεπφηαλ ήδε απφ ηηο δηαηάμεηο ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα (ΔΚΑΥ), πξνζδίδνληαο δεκνθξαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε κία νηθνλνκηθά πξνζαλαηνιηζκέλε Κνηλφηεηα θαη ππνλνψληαο ελδερνκέλσο ηελ εμέιημε ηεο πλέιεπζεο ζε έλα άκεζα λνκηκνπνηεκέλν ζεζκηθφ φξγαλν. 51 Ζ πλζήθε ηεο Ρψκεο γηα ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (ΔΟΚ), ελ ζπλερεία, εμνπζηνδφηεζε ηε πλέιεπζε λα πξνβεί ζε πξνηάζεηο γηα ηελ πηνζέηεζε κίαο άκεζεο θαη θαζνιηθήο εθινγηθήο δηαδηθαζίαο, ηηο νπνίεο θαη ζα ελέθξηλε ην πκβνχιην αθνινπζψληαο ηνλ θαλφλα ηεο νκνθσλίαο. Ζ ηειεπηαία απηή πξνυπφζεζε ζηάζεθε θαζνξηζηηθή γηα ηε δηεπζέηεζε ηνπ ζέκαηνο, θαζψο ην πκβνχιην αγλφεζε επηκειψο ηηο επίκνλεο πξνζπάζεηεο ηνπ ΔΚ έσο θαη ην 1976, νπφηε θαη ππνγξάθεθε ε «Πξάμε πεξί ηεο εθινγήο ησλ αληηπξνζψπσλ ζην ΔΚ κε άκεζε θαη θαζνιηθή ςεθνθνξία». Ζ πνξεία έσο θαη ηελ θαζηέξσζε ησλ άκεζσλ εθινγψλ ζηηγκαηίζηεθε απφ έληνλεο δηαζεζκηθέο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ηνπ ΔΚ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, απνθνξχθσζε ησλ νπνίσλ απνηέιεζε ε απεηιή ηνπ πξψηνπ γηα πξνζθπγή έλαληη ηνπ ΓΔΚ κε ζθνπφ ηελ εθηφλσζε ηεο ηεικάησζεο θαη ηελ εθθίλεζε ηεο πξνβιεπφκελεο δηαδηθαζίαο. 52 Ζ ζεζκηθή θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαη ε ακεηαθίλεηε ζηάζε ηεο Γαιιίαο, πνπ ζεσξνχζε ηε δηεμαγσγή άκεζσλ εθινγψλ ηαπηφζεκε κε ηελ αχμεζε ησλ εμνπζηψλ ηνπ ΔΚ θαη ζπλεπψο κε ηελ ελίζρπζε ησλ ππεξεζληθψλ ζηνηρείσλ ηεο Κνηλφηεηαο, έζεζε ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα ζην πεξηζψξην ησλ πνιηηηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κέρξη ηελ επέιεπζε νξηζκέλσλ ζπλζεθψλ, νη νπνίεο ην ηνπνζέηεζαλ ζην επίθεληξν ησλ ζπδεηήζεσλ ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Ζ δηεχξπλζε ηεο Κνηλφηεηαο κε άιιεο ηξεηο ρψξεο (Αγγιία, Γαλία, Ηξιαλδία), ε αχμεζε ησλ εμνπζηψλ ηνπ ΔΚ ζε δεκνζηνλνκηθά δεηήκαηα 53 θαη ε επηζπκία ησλ θξαηψλ-κειψλ λα δηαηεξήζνπλ ηε ζπλνρή ηεο Κνηλφηεηαο πνπ πιεηηφηαλ ηφηε ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, πξνψζεζαλ ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ ΔΚ θαη πξνιείαλαλ ζεκαληηθά ην έδαθνο γηα 51 Γηα κία αλαιπηηθή απνηχπσζε ηεο πνξείαο έσο θαη ηελ θαζηέξσζε ησλ άκεζσλ εθινγψλ βι. V. Herman, M. Hagger, The legislation of direct elections to the European Parliament, Gower, Farnborough, 1980, ζει Ibid. 53 Βι. ζρεηηθά ππνελφηεηα 3.1. Εθνική Σσολή Δημόζιαρ Διοίκηζηρ 25/ 86