Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων

Transcript

1 Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων Η ανακάλυψη της ατμομηχανής από τον Ήρωνα τον Αλεξανδρινό: Είναι αναμφίβολο παιδιά ότι ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Υπολογιστές, τηλεοράσεις, αυτοκίνητα, πύραυλοι, διαστημόπλοια... να μερικά παραδείγματα από ένα πολύ μεγάλο κατάλογο τεχνολογικών επιτευγμάτων της εποχής μας. Όσο αληθινό όμως είναι το γεγονός της μεγάλης τεχνολογικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων, άλλο τόσο αληθινό ότι δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, γνωστός κυρίως για την ανάπτυξη του στις τέχνες και τα γράμματα, έχει να επιδείξει και μεγάλα τεχνολογικά επιτεύγματα που προκαλούν τον θαυμασμό ακόμα και σήμερα. Πολλά από τα επιτεύγματα αυτά είναι σχεδόν άγνωστα. Η σελίδα αυτή θα σας γνωρίσει μερικά από αυτά. Ενώ ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι η ατμομηχανή υπάρχει τα τελευταία 250 χρόνια και πρωτοδημιουργήθηκε από τους βρετανούς εφευρέτες Τζέημς Βάττ και Τόμας Νιούκομεν αυτό δεν είναι αλήθεια. Βέβαια δεν είχαμε τρένα και ατμόπλοια στην αρχαιότητα...όμως ο εφευρέτης της ατμομηχανής, ο πρώτος που πραγματικά την κατασκεύασε είναι ο αρχαίος Έλληνας μηχανικός και μαθηματικός, ο Ήρωνας ο Αλεξανδρινός. Ο Ήρωνας γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάντρεια της Αιγύπτου τον πρώτο αιώνα π.χ. Έμεινε γνωστός για τις μηχανές που κατασκεύασε, που ήταν τόσο σπουδαίες που πολλοί τις θεωρούσαν σχεδόν μαγικές. Ως τέτοια παραδείγματα αναφέρω το αρμόνιο, μουσικό όργανο που λειτουργούσε με την πίεση του αέρα, αυτόματες πόρτες που λειτουργούσαν με υδραυλικούς μηχανισμούς, το αγιαστήριο, μηχανισμός που έδινε νερό στους πιστούς των ναών όταν αυτοί έβαζαν στην μηχανή ένα κέρμα, το οδόμετρο και το ναυτικό δρομόμετρο, υδραυλικά ρολόγια και άλλα πολλά που θα θέλαμε πολλές σελίδες για να τα καταγράψουμε όλα. Η ατμομηχανή του Ήρωνα ήταν γνωστή με τα ονόματα αιολόσφαιρα ή Αιόλου πύλη, ή ατμοστήλη. Η αιολόσφαιρα που φαίνεται στις εικόνες α, β, δ, ήταν μια κοίλη, δηλαδή άδεια εσωτερικά, σφαίρα. Η σφαίρα αυτή ήταν συνδεδεμένη με σωλήνες με ένα κλειστό λέβητα ( καζάνι ) γεμάτο με νερό. Μια δυνατή φωτιά ζέσταινε το νερό του λέβητα που γινόταν ατμός και γέμιζε την κοίλη σφαίρα. Ο ατμός έβγαινε από την αιολόσφαιρα μέσω 2 λεπτών σωλήνων σχήματος Γ που βρίσκονταν ο ένας απέναντι και αντίθετα από τον άλλο, όπως φαίνεται και στα σχέδια. Καθώς ο ατμός έβγαινε με φόρα από τους σωλήνες, η σφαίρα έκανε κυκλική κίνηση περιστρεφόμενη με μεγάλη ταχύτητα χρόνια πριν από τις μέρες μας ο Ήρωνας είχε δαμάσει τον ατμό και τον είχε κάνει υπηρέτη του ανθρώπου. Η ανακάλυψη της ατμομηχανής είχε και πολλές πρακτικές εφαρμογές. Για παράδειγμα η δύναμη του ατμού κινούσε αγάλματα με τρόπο που αυτά έκαναν σπονδές, έχυναν δηλαδή νερό ή λάδι προς τιμήν των θεών. Η θέα της κίνησης των αγαλμάτων έκανε τους απλούς ανθρώπους να πιστεύουν πως αυτά ήταν μαγικά και ο δημιουργός τους μάγος. Ο Ήρωνας όμως ήταν ένας πρωτοπόρος επιστήμονας, ένας σπουδαίος μηχανικός που οι ιδέες, οι κατασκευές και τα σχέδια μηχανών που έφτιαξε προκαλούν τον θαυμασμό ακόμα και σήμερα. Ο Ήρωνας κατέγραψε τις ανακαλύψεις του σε 16 βιβλία ( πραγματείες ), από τα οποία σώθηκαν ολόκληρα τα 10, μερικώς άλλα 3 και χάθηκαν τα 3.Οι τίτλοι μερικών από τα βιβλία που σώθηκαν είναι οι ακόλουθοι:πνευματικά, Μηχανικά, Περί αυτοματικής, Κατοπτρικά, Μετρικά, Διόπτρα, Χειροβαλίστρας κατασκευή και συμμετρία και άλλα. Χαρακτηριστικό των βιβλίων αυτών είναι ότι είναι γεμάτα όχι μόνο με περιγραφές αλλά και λεπτομερή σχέδια που βοήθησαν άλλους μηχανικούς πολλούς αιώνες μετά να ξαναδημιουργήσουν τις μηχανές αυτές.ο Λεονάρτο ντα Βίντσι 1500 χρόνια μετά τον Ήρωνα μελετούσε τα σχέδια του και εμπνεύστηκε από αυτά. Ακόμα και ο Παπίνος, που το 1681 κατασκεύασε την ατμοαντλία, διάβασε τα βιβλία του αρχαίου Έλληνα σοφού και χρησιμοποίησε τις σημειώσεις του και τις ιδέες του στην κατασκευή του. 21 αιώνες μετά δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε τον θαυμασμό μας για τον μεγαλοφυή μηχανικό που με τις ανακαλύψεις του λάμπρυνε ακόμα περισσότερο τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

2 Σχέδια της ατμομηχανής του Ήρωνα του Αλεξανδρινού.

3 Η ιπτάμενη μηχανή του Αρχύτα: Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων Από την πρώτη εμφάνιση του πάνω στη γη ο άνθρωπος θαύμαζε και ζήλευε συγχρόνως την ικανότητα των πουλιών να πετούν λεύτερα στον αέρα. Ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου, των πρώτων αεροπόρων, καθώς και η εικόνα του φτεροπόδαρου θεού Ερμή δείχνει τον ιδιαίτερο πόθο των αρχαίων Ελλήνων να κάνουν φτερά, να πετάξουν, να κατακτήσουν την γαλάζια απεραντοσύνη του ουρανού. Σήμερα το όνειρο αυτό είναι πραγματικότητα. Τα αεροπλάνα αυλακώνουν τον ουρανό και ακόμα πιο ψηλά, οι δορυφόροι και τα διαστημόπλοια, προσπαθούν να φτάσουν τα άστρα. Ποια όμως είναι η πρώτη μηχανή που πρωτοπέταξε στον αέρα; Αν ανοίξετε μια εγκυκλοπαίδεια θα σας πει ότι ο Λεονάρτο ντα Βίτσι είχε κάνει σχέδια πτητικών μηχανών και προσπάθησε χωρίς επιτυχία να τις απογειώσει πριν 500 χρόνια. Οι αδελφοί Μονγκολφιέρ πρωτοπέταξαν το πρώτο αερόστατο το Εξάλλου το πρώτο, πρωτόγονο αεροπλάνο πέταξε για 100 μέτρα μόλις πριν 100 χρόνια από τους αδελφούς Ράιτ. Οι αναφορές όμως αυτές είναι ανακριβείς εφόσον δεν αναφέρουν την πρώτη επιτυχή πτήση που έγινε πριν 2400 ολόκληρα χρόνια από μηχανή που κατασκευάστηκε στην αρχαία Ελλάδα. Τον 5 ο αιώνα π.χ. ζούσε στον Τάραντα της Μεγάλης Ελλάδας ο Αρχύτας. Ήταν μαθηματικός αστρονόμος και φιλόσοφος. Οι συμπατριώτες του τον εκτιμούσαν πολύ γιαυτό και 7 φορές τον είχαν εκλέξει στρατηγό κυβερνήτη του Τάραντα. Ως στρατηγός επέδειξε μεγάλες ικανότητες αφού ουδέποτε ηττήθηκε σε μάχη. Αναφέρεται ότι συνδεόταν φιλικά με τον μεγάλο φιλόσοφο Πλάτωνα, τον οποίο προστάτεψε και φιλοξένησε στον Τάραντα, όταν τον κυνηγούσε ο τύρρανος των Συρακουσών Διονύσιος. Ακόμα ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος, ανήκε δηλαδή στην φιλοσοφική σχολή που ίδρυσε ο Πυθαγόρας. Ο Αρχύτας ήταν και μεγάλος μαθηματικός, αφού κατάφερε να λύσει ένα από τα μεγαλύτερα μαθηματικά προβλήματα της αρχαιότητας το Δήλιο πρόβλημα. Κατάφερε να βρει γεωμετρική λύση στο πρόβλημα του διπλασιασμού του όγκου ενός κύβου με την χρήση του χάρακα και του διαβήτη μόνο. Η λύση αυτή, που είναι πολύ περίπλοκη για να καταγραφεί σε ένα παιδικό περιοδικό, δείχνει την μαθηματική ιδιοφυία του ήρωα μας. Το 405 π.χ. ο Αρχύτας κατασκεύασε την πρώτη ιπτάμενη μηχανή που κατάφερε να αφήσει το έδαφος, να υψωθεί στον ουρανό και να πετάξει. Την ονόμασε περιστερά ή πετομηχανή. Η συσκευή αυτή πρέπει να είχε ένα σύστημα αεριοπροώθησης, κάτι σαν μικρό, μη επανδρωμένο αεριωθούμενο αεροπλάνο! Ο πιεσμένος αέρας έβγαινε από το πίσω μέρος του μικρού αεροσκάφους και ήταν η αιτία της πτήσης του. Η ιστορία της πρώτης ιπτάμενης μηχανής αναφέρεται από τους συγγραφείς Φαβωρίνο και Τζέλιους στο έργο τους «Αττικές νύκτες». Ο Έλληνας ερευνητής Ευάγγελος Σταμάτης αναφέρει, ότι η περιστερά λειτουργούσε με σύστημα συμπίεσης αέρα. Το μικρό αεροπλάνο πέταξε σε μια απόσταση 200 μέτρων, αρκετά μεγαλύτερη από την απόσταση που πέταξε το αεροπλάνο των αδελφών Ράιτ στην πρώτη τους πτήση.το σχήμα της πετομηχανής, όπως φαίνεται στα σχέδια, κάνει εντύπωση γιατί είναι ιδιαίτερα αεροδυναμικό. Αν το συγκρίνουμε με το σχήμα ενός σύγχρονου πολεμικού αεροπλάνου, γίνεται αμέσως φανερό ότι ο κατασκευαστής της μηχανής είχε μελετήσει αρκετά και είχε γνωρίσει τις αρχές της αεροδυναμικής. Το πιο πάνω γεγονός δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση, αφού ο Αρχύτας ήταν σπουδαίος μηχανικός και σ αυτόν αποδίδονται πολλές μηχανικές ανακαλύψεις. Πιστεύεται ότι ο Ταραντίνος μηχανικός είχε εφεύρει τον κοχλία, την βίδα, την τροχαλία και είχε κάνει τα σχέδια πολλών άλλων κατασκευών. Η κατασκευή της πετομηχανής ήταν για τον Αρχύτα ένα παιγνίδι και ένα πείραμα μαζί, για μελέτη των αρχών της πτήσης. Το γεγονός ότι σε μια εποχή που δεν υπήρχαν μηχανές εσωτερικής καύσης ( σαν τις μηχανές του αυτοκινήτου για παράδειγμα ), πέτυχε την πρώτη στην ιστορία πτήση, καταγράφεται σαν ένας ακόμα άθλος του ελληνικού πολιτισμού.

4 Σχέδιο 1 : Η πρώτη πτήση της ιστορίας Σχέδιο 2: Αναπαράσταση της πετομηχανής του Αρχύτα.

5 Ο υπολογιστής των Αντικυθήρων: Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων Η θάλασσα κρύβει στα ανήλιαγα βάθη της μεγάλα μυστικά. Αυτό θα σκέφτονταν οι σφουγγαράδες από την Σύμη, που στα 1901 ανακάλυψαν το ναυάγιο στα ανοικτά του μικρού νησιού Αντικύθηρα μεταξύ Πελοπονήσου και Κρήτης. Και αληθινά είχαν ανακαλύψει ένα θησαυρό. Ανάμεσα στα αντικείμενα που ήρθαν στο φως ήταν ένα σύνολο πλακών, γραναζιών και μικρών τροχών, μισοφαγωμένων από την αρμύρα της θάλασσας. Ένα αινιγματικό αντικείμενο που ανάτρεπε όσα πίστευαν οι ιστορικοί για την ανάπτυξη της τεχνολογίας στην αρχαιότητα. Αν διαβάσατε πότε για τα ρολόγια και την ιστορία τους, θα γνωρίζετε ότι τα πρώτα μηχανικά ρολόγια, με γρανάζια και οδοντωτούς τροχούς, κατασκευάστηκε γύρω στα 1000 μ. Χ.Πριν από την χρονολογία αυτή υπήρχαν απλά ρολόγια, με υποτυπώδεις μηχανισμούς, όπως οι κλεψύδρες, τα ηλιακά ρολόγια κ.λ.π. Η ανακάλυψη όμως του υπολογιστή ανάτρεψε την πιο πάνω άποψη. Γιατί οι δύτες δεν είχαν ανακαλύψει ένα απλό ρολόι, αλλά ένα μοναδικό εύρημα που δεν έχει ποτέ βρεθεί ξανά στον κόσμο και του οποίου η αξία, επιστημονική και ιστορική, είναι τεράστια. Για 20 ολόκληρα χρόνια, από το 1955 μέχρι το 1975, Έλληνες και Βρετανοί επιστήμονες εξέταζαν τον υπολογιστή και θαύμαζαν την τελειότητα της κατασκευής του. 27 διαφορετικά γρανάζια, μικρά και μεγάλα, συνδεδεμένα με οδοντωτούς τροχούς συγκροτούσαν ένα μηχανισμό που η λειτουργία του άγγιζε την τελειότητα. Μια χειρολαβή μπορούσε να θέσει σε κίνηση τα γρανάζια, που μέσω των οδοντωτών τους τροχών έκαναν το σύστημα να λειτουργεί με τελειότητα. Οι κατασκευαστές του οργάνου είχαν θέσει σε εφαρμογή ένα εκπληκτικό σχέδιο, που ακόμα και η αντιγραφή του στο χαρτί δείχνει άριστη γνώση της μηχανικής και της γεωμετρίας. Η ακρίβεια της λειτουργίας του ξεπερνούσε τουλάχιστον 1000 χρόνια την εποχή του. Ο Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις, ειδικός στους ωρολογιακούς μηχανισμούς της αρχαιότητας, αναφέρει ότι ο υπολογιστής ( βλέπε πρώτο σχέδιο) αποτελεί τον πιο πολύπλοκο μηχανισμό που δημιουργήθηκε στον κόσμο, τουλάχιστον ως το 1200 μ.χ. Ποια όμως ήταν η χρησιμότητα του υπολογιστή ; Οι επιστήμονες υπολογίζουν πως ήταν ένα αστρονομικό όργανο μεγάλης ακρίβειας. Με αυτό υπολόγιζαν τις φάσεις της Σελήνης, τις κινήσεις της γης και του ήλιου και έκαναν υπολογισμούς. Δεν αποκλείεται να πρόβλεπαν τις εκλείψεις του ήλιου και της Σελήνης, να μετρούσαν τον χρόνο ανάμεσα στις ισημερίες και τα ηλιοστάσια, να μετρούσαν την αέναη ροή του χρόνου... Ποιοί όμως κατασκεύασαν τον μηχανισμό και πόσο αρχαίος είναι ; Ο Πράις σε συνεργασία με το ίδρυμα πυρηνικών ερευνών «Δημόκριτος» χρονολόγησε το εύρημα με την μέθοδο του άνθρακα 14, που έδειξε ότι πρέπει να κατασκευάστηκε μεταξύ του 95 και του 65 π.χ. Είναι πιθανόν να δημιουργήθηκε στην σχολή του Ποσειδώνιου στην Ρόδο. Ο τελευταίος διατηρούσε σχολή στο νησί αυτό, και είχε την φήμη μεγάλου αστρονόμου, γεωγράφου, φυσικού και φιλόσοφου. Έγραψε 26 έργα που δυστυχώς δεν διασώθηκαν. Αν καμιά φορά πάτε στην Αθήνα,περάστε από το Εθνικό Μουσείο. Εκεί βρίσκεται ένα από τα 2 αντίγραφα του υπολογιστή των Αντικυθήρων, που κατασκεύασε ο Πράις και δώρισε στην Ελλάδα. Το πρωτότυπο, στην αρχική του μορφή όπως κατασκευάστηκε πριν 2100 χρόνια πρέπει να είχε την μορφή που φαίνεται στο σχήμα β.στο μουσείο μπορείτε να δείτε 3 τμήματα του αρχικού μηχανισμού, που έχουν συντηρηθεί και κοσμούν τις βιτρίνες. Φαίνονται τα κατάλοιπα των τροχών και οι θέσεις όπου εφάρμοζαν τα καρφιά που συγκροτούσαν τον μηχανισμό. Παρ όλα τα χρόνια και την σκουριά που συσσωρεύτηκε, δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την αριστοτεχνική σύλληψη και κατασκευή του... Τελειώνοντας τον σημερινό μας περίπατο στα μονοπάτια της αρχαιοελληνικής μας κληρονομιάς, δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε την περηφάνια μας που είμαστε οι κληρονόμοι ενός τόσο μεγάλου πολιτισμού, και την ελπίδα ότι θα σταθούμε αντάξιοι του.

6 Σχέδια του υπολογιστή των Αντικυθήρων που σχεδίασε ο Βρετανός επιστήμονας Σόλα Πράϊς το 1955.

7 Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων Η κατασκευή της σήραγγας του Ευπαλίνου στη Σάμο: Η σημερινή τεχνολογία έχει να δείξει μεγάλα τεχνικά έργα. Αν, για παράδειγμα έχετε περάσει από το δρόμο Λεμεσού Πάφου, θα έχετε δει ότι ο δρόμος σχηματίζει μεγάλη σήραγγα που περνά μέσα από το βουνό. Στο εξωτερικό, υπάρχουν ακόμα μεγαλύτερα τεχνικά έργα. Μεγάλοι δρόμοι περνούν κάτω από τις Άλπεις και συνδέουν το βόρειο με το νότιο τμήμα της Ελβετίας. Η Αγγλία και η Γαλλία συνδέονται με υπόγειο αυτοκινητόδρομο παρ όλο που η πρώτη είναι νησί! Η σήραγγα που ενώνει την γαλλική με την αγγλική ακτή περνά κάτω από το βυθό της θάλασσας. Θα μπορούσαν όμως να γίνουν όλα αυτά τα έργα χωρίς την δύναμη των σύγχρονων μηχανημάτων; Χωρίς την ύπαρξη εκσκαφέων, γιγαντιαίων τρυπανιών και δυναμίτη που αποτελούν τα πανίσχυρα όπλα των συγχρόνων μηχανικών; Ακόμα η διάνοιξη μιας μεγάλης σήραγγας, όπως και οποιουδήποτε άλλου μεγάλου μηχανικού εργού, απαιτεί την διεκπεραίωση δύσκολων μαθηματικών υπολογισμών, που γίνονται με την βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η κατασκευή της μεγάλης σήραγγας του Ευπαλίνου στην Σάμο, χωρίς τεχνολογική υποστήριξη, είναι ένα έργο που προκαλεί το θαυμασμό ακόμα και σήμερα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά: Το 520 π.χ. ο τύρρανος της Σάμου Πολυκράτης,έφερε στο νησί το Μεγαρέα μηχανικό Ευπαλίνο, με σκοπό να σχεδιάσει και επιβλέψει την κατασκευή υδραυλικών έργων με σκοπό την υδροδότηση της πρωτεύουσας του νησιού. Ο Ευπαλίνος είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της παρεμβολής του βούνου Άμπελος μεταξύ της πηγής και της πόλης Σάμου ( σημερινό Πυθαγόρειο ).Πως θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ροή του νερού προς την πόλη; Η πηγή βρισκόταν πολύ πιο χαμηλά από το βουνό, και έτσι η ροή του προς τη πόλη ήταν αδύνατη. Το σχέδιο του Ευπαλίνου χώριζε το αρδευτικό έργο σε 2 μέρη. Το εξωτερικό μέρος ξεκινούσε από την πηγή, στην σημερινή τοποθεσία Αγιάδες, και έφτανε μέχρι τις πρόποδες του βουνού Άμπελος. Αποτελείτο από ένα σύστημα αγωγών και ορυγμάτων μήκους 1800 μέτρων και αυτό ήταν το εύκολο μέρος... Το δεύτερο και δυσκολότερο μέρος ήταν η διάνοιξη της σήραγγας μήκους μεγαλύτερου του ενός χιλιομέτρου μέσα από τα έγκατα του βουνού. Δύο ομάδες εργατών έσκαβαν από τις 2 πλευρές του βουνού με σκοπό να συναντηθούν στην μέση. Τα 2 συνεργεία έπρεπε να προχωρούν σε ευθεία γραμμή χωρίς να παρεκλίνουν. Ένα λάθος μερικών μέτρων θα σήμαινε ότι οι 2 ομάδες δεν θα συναντιούνταν ποτέ και το έργο θα ναυαγούσε. Το λάθος όμως δεν έγινε και μετά από δέκα χρόνια επίπονων εργασιών η σήραγγα επιτέλους ανοίχθηκε και το φως από την μια πλευρά, πέρασε στην άλλη μεριά του βουνού. Οι 2 εικόνες δείχνουν την τέλεια, σχεδόν χωρίς αποκλίσεις ευθύγραμμη πορεία της σήραγγας. Μια μικρή καμπύλωση της πορείας του αγωγού, υπάρχει μόνο σε σημεία που έπρεπε να παρακαμφθεί συμπαγής σκληρός βράχος. Όταν τα 2 συνεργεία συναντήθηκαν στην μέση του βουνού, ο Ευπαλίνος πήγε να τρελαθεί από τη χαρά του. Αυτό που είχε πετύχει ήταν σχεδόν ακατόρθωτο... Η σήραγγα είχε συνολικό μήκος 1040 μέτρα, το δε ύψος και το πλάτος της ήταν περίπου 2 μέτρα.στο δάπεδο της ανοίχτηκε τεράστιος αγωγός, ο οποίος με κατεύθυνση από βορρά προς νότο διέσχιζε τα έγκατα του βουνού και μετέφερε νερό στην πόλη μέσα σε κεραμικούς σωλήνες. Ο αγωγός ήταν κατωφερής, είχε δηλαδή μικρή κλίση με το νότιο μέρος να βρίσκεται πιο χαμηλά για να υπάρχει ροή του νερού προς την πόλη. Το νερό που έβγαινε από τη σήραγγα συγκεντρωνόταν σε υπέργειες ( ανυψωμένες ) δεξαμενές, και μετά διοχετευόταν στα σπίτια. Αποτελεί πραγματικό αίνιγμα για τους σύγχρονους μηχανικούς, με ποιο τρόπο ο Ευπαλίνος κατάφερε να οδηγεί τα συνεργεία επί 10 χρόνια χωρίς να λανθάνουν της ευθείας πορείας τους. Ας μην ξεχνούμε ότι τότε δεν υπήρχαν ούτε πυξίδες, ούτε ραντάρ για να βοηθήσουν στον εντοπισμό της θέσης του άλλου συνεργείου. Ο Μηχανικός από τα Μέγαρα πρέπει να βοηθήθηκε από οπτικές μεθόδους και από την καλή γνώση της γεωμετρίας. Το έργο του υδροδότησε τη Σάμο για πάνω από 1000 χρόνια και ακόμα και σήμερα σώζεται σε άριστη κατάσταση, θυμίζοντας μας τον πολιτισμό που πριν 25 αιώνες έκανε πράξη την τελειότητα...

8 Εικόνες του Ευπαλίνιου ορύγματος. Ο Ευπαλίνος δημιούργησε τη σήραγγα, μέσα από το βουνό Άμπελος για να υδροδοτήσει την πόλη της Χίου.

9 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Οι πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη: Η αρχαία Ελλάδα είναι η χώρα στην οποία γεννήθηκαν όλες οι επιστήμες. Είναι η κοιτίδα των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Μηχανικής, της Αστρονομίας, της Ιατρικής και όλων γενικά των θεωρητικών και θετικών επιστημών. Ανάμεσα στα ονόματα που ανέδειξαν την επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα είναι αυτό του Αρχιμήδη, του μεγαλοφυούς μαθηματικού, φυσικού και μηχανικού από τις Συρακούσες, που έζησε μεταξύ των ετών π.χ. Ανάμεσα στα επιτεύγματα του Αρχιμήδη που αναγνωρίζονται ως σήμερα, είναι η εξήγηση του φαινομένου της άνωσης που και σήμερα είναι γνωστή ως αρχή του Αρχιμήδη. Ακόμα ανακάλυψε και έκανε χρήση των μοχλών όλων των τύπων, για την κατασκευή εργαλείων με τεράστια μεταφορική δύναμη. Επιπλέον ανακάλυψε ένα είδος τροχαλίας, την ελικοειδή αντλία, διάφορα αστρονομικά όργανα κ.α. Όταν οι Ρωμαίοι πολιορκούσαν τις Συρακούσες, ο Αρχιμήδης διέθεσε τις γνώσεις του για να κατασκευαστούν όπλα με τα οποία υπεράσπισε την πατρίδα του. Τα όπλα αυτά ήταν τόσο φοβερά, που ακόμα και σήμερα προκαλούν τον θαυμασμό. Στα όπλα αυτά θα αναφερθούμε πιο κάτω: Α)Οι γιγαντιαίοι γερανοί: Ήταν μεγάλα μηχανήματα που από το τείχος των Συρακουσών, εκτόξευαν σιδερένιες αρπάγες που γάζωναν τα ρωμαϊκά καράβια τα έβγαζαν έξω από το νερό και μετά τα άφηναν να συντριβούν πέφτοντας από ψηλά πάνω στα βράχια. ( βλέπε πρώτο σχέδιο ) Β) Καταπέλτες : Ο Αρχιμήδης κατασκεύασε τεράστιους καταπέλτες που βομβάρδιζαν τα ρωμαϊκά πλοία από μεγάλη απόσταση και τα εμπόδιζαν να πλησιάσουν στην πόλη. Οι καταπέλτες εκτόξευαν βράχους βάρους 10 ταλάντων ( 360 κιλών), σε απόσταση ενός σταδίου ( 164 μέτρων ). Όποιο καράβι δεχόταν ένα τέτοιο βλήμα βυθιζόταν. Γ) Εκτοξευτές βελών : Είχαν την δυνατότητα να εκτοξεύουν γιγαντιαία βέλη μήκους 6 μέτρων και βάρους εκατοντάδων κιλών. Ένα τέτοιο βέλος, με την μεγάλη σιδερένια αιχμή του, μπορούσε κυριολεκτικά να διατρήσει και να θέσει εκτός μάχης ένα καράβι. Δ) Τα καυστικά κάτοπτρα: Αποτελεί το πιο γνωστό από τα όπλα που κατασκεύασε ο Αρχιμήδης. Ο Συρακούσιος σοφός έστησε πάνω στα τείχη της πόλης συστοιχίες 6 7 μεγάλων κοίλων κατόπτρων τα οποία εστίαζαν το ηλιακό φως πάνω στα ρωμαϊκά καράβια και τα έκαιαν. Η πυρπόληση των καραβιών με αυτόν τον πρωτότυπο τρόπο τρομοκρατούσε τους Ρωμαίους στρατιώτες. Ο ιστορικός Ανθέμιος (6 ος αιώνας μ. Χ.) αναφέρει ότι τα κάτοπτρα είχαν εξαγωνικό σχήμα, ήταν χάλκινα με στιλβωμένες επιφάνειες για να αυξάνεται η ικανότητα τους να αντανακλούν το φώς. Χαρακτηριστικά ο Πλούταρχος αναφέρει ότι πολλές φορές οι Ρωμαίοι στρατιώτες, τόσο του πεζικού, όσο και τα πλοία, τράπηκαν σε φυγή όταν διέκριναν επί των τειχών τα φοβερά όπλα του Αρχιμήδη. Το 1973, ο ερευνητής Ι. Σακκάς τοποθέτησε στον ναύσταθμο Σαλαμίνας 70 επιχαλκωμένα κοίλα κάτοπτρα. Με αυτά κατόρθωσε να εστιάσει το ηλιακό φως σε μια βάρκα, που βρισκόταν σε απόσταση 70 μέτρων. Η βάρκα πήρε φωτιά. Το πείραμα του πιο πάνω ερευνητή απόδειξε ότι οι μαρτυρίες των αρχαίων ιστορικών για το κατόρθωμα του Αρχιμήδη ήταν αληθινό. Το πείραμα, καθώς και αναπαράσταση της καύσης ενός πλοίου, βρίσκεται στο δεύτερο σχέδιο. Για 8 ολόκληρους μήνες οι Συρακούσιοι στηριγμένοι στην ιδιοφυία του Αρχιμήδη κατόρθωναν να αποκρούουν τις επιθέσεις του Ρωμαίου στρατηγού Μάρκελου. Μόνο με προδοσία κατόρθωσε ο τελευταίος να μπεί μέσα στην πόλη και να την καταλάβει. Αμέσως μετά, έδωσε εντολή να συλλάβουν ζωντανό τον Έλληνα σοφό. Ασφαλώς θα ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις του για την κατασκευή όπλων για τον ρωμαϊκό στρατό. Ένας ρωμαίος στρατιώτης μπήκε στο σπίτι του σοφού

10 Έλληνα, που απορροφημένος με σχέδια και μαθηματικούς υπολογισμούς δεν αντιλήφθηκε τι συνέβαινε και είπε στον στρατιώτη να μην τον ενοχλήσει. Ο αγροίκος στρατιώτης, που σίγουρα δεν είχε καταλάβει ποιον είχε μπροστά του, τράβηξε το σπαθί και σκότωσε τον σοφό Συρακούσιο... Σχέδιο: Πολεμικός γερανός του Αρχιμήδη με τον οποίο βύθιζε τα καράβια των εχθρών. Σχέδιο 2: Τα καυστικά κάτοπτρα του Αρχιμήδη, οι τρομεροί φακοί με τους οποίους έκαιγε τα ρωμαϊκά πλοία.

11 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων. Η ανακάλυψη του σχήματος και η μέτρηση του μήκους του μεσημβρινού της γης: Η γη μας είναι μια τεράστια σφαίρα. Περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, ολοκληρώνοντας μια περιστροφή σε ένα χρόνο, και γύρω από τον άξονα της σε 24 ώρες. Το σφαιρικό σχήμα της γης μπορούμε να το δούμε βλέποντας τις φωτογραφίες της που έστειλαν οι δορυφόροι και τα διαστημόπλοια. Μέχρι πριν 400 χρόνια οι άνθρωποι ζώντας μέσα στην αμάθεια πίστευαν ότι η γη ήταν επίπεδη, ότι ο ήλιος και τ αστέρια γύριζαν γύρω από την γη. Χίλια χρόνια ζοφερού μεσαίωνα και προκαταλήψεων είχαν σβήσει την γνώση που είχε γεννηθεί στην κοιτίδα του πολιτισμού, την Αρχαία Ελλάδα. Εκεί πριν 2300 χρόνια ο άνθρωπος ανακάλυψε το σχήμα της γης και μέτρησε τις διαστάσεις της. Ο Αρίσταρχος έζησε στη Σάμο, μεταξύ του 320 και του 250π.Χ. Ασχολήθηκε με την αστρονομία σε όλη του τη ζωή. Πρώτος αυτός εξακρίβωσε και δίδαξε ότι η γη είναι σφαίρα και ότι περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο.ο τελευταίος αποτελούσε για τον Σάμιο αστρονόμο το κέντρο του σύμπαντος. Γύρω από τον ήλιο περιστρέφονταν οι 7 γνωστοί πλανήτες μαζί τους και η γη. Η αστρονομική ιδιοφυία του Αρίσταρχου είναι αξιοθαύμαστη αν σκεφτούμε ότι δεν είχε τα επιστημονικά μέσα που έχουν οι σύγχρονοι επιστήμονες. Οι άνθρωποι τότε δεν κατάλαβαν την θεωρία του και συνέχισαν να πιστεύουν ότι η γή είναι επίπεδη και ο ήλιος κινήται γύρω από αυτήν. 18 ολόκληρους αιώνες μετά τον Αρίσταρχο, ο Πολωνός αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος στο έργο του «Περι της κινήσεως των ουρανίων σωμάτων» ανακαλύπτει ξανά το ηλιοκεντρικό σύστημα. Ο Κοπέρνικος είχε μελετήσει αρχαίους Έλληνες συγγραφείς από τους οποίους πληροφορήθηκε για τις απόψεις του Αρίσταρχου, τις οποίες αποδέκτηκε και επέκτεινε... Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι δεν ανακάλυψαν μόνο το γεγονός πως η γη είναι μια σφαίρα που κινήται γύρω από τον ήλιο. Η δόξα της μέτρησης των διαστάσεων της γης ανήκει σε αρχαίο Έλληνα επιστήμονα. Ο Ερατοσθένης που γεννήθηκε στην Κυρήνη, αποικία της Θήρας στην Β. Αφρική, το 276 π.χ. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα κοντά στους διασημότερους δασκάλους της εποχής. Ασχολήθηκε με τα μαθηματικά, την φυσική, την γεωγραφία και την αστρονομία και έγραψε σπουδαία βιβλία.ο Βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος ο Γ ( π.Χ.), ανάθεσε στον Κυρήνιο σοφό την διεύθυνση της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης του αρχαίου κόσμου. Ακόμα αναγνωρίζοντας την πολυμάθεια του, του ανάθεσε την διαπαιδαγώγηση του διαδόχου του Αιγυπτιακού θρόνου.πολύ γνωστό είναι το κόσκινο του Ερατοσθένη που είναι μέθοδος εύρεσης πρώτων αριθμών. Δυστυχώς σώθηκε μόνο ένα μικρό μέρος των εργασιών του. Ο Ερατοσθένης μέτρησε το μήκος του μεσημβρινού της γης εκτελώντας το ακόλουθο πείραμα: Την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου ( είναι η μέρα με τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια. Συμπίπτει με την 21 η Ιουνίου κάθε χρόνου ), ο Έλληνας σοφός παρατήρησε ότι οι ακτίνες του ήλιου στην Συήνη ( σημερινό Ασσουάν ) φωτίζουν κατά το μεσημέρι τον πυθμένα των πηγαδιών και άρα πέφτουν κάθετα στη γη. Την ίδια μέρα και ώρα στην Αλεξάνδρεια, που βρίσκεται βόρεια της Συήνης, οι ακτίνες του ήλιου φωτίζουν τη γη υπό γωνία 7,2 μοιρών.όπως φαίνεται και στο σχέδιο, η γωνία που σχηματίζουν με την κατακόρυφο οι ηλιακές ακτίνες στην Αλεξάνδρεια είναι ίση με την επίκεντρο γωνία που αντιστοιχεί στο τόξο Συήνη-Αλεξάνδρεια. Η γωνία αυτή αντιστοιχεί, στο 1/50 της πλήρους γωνίας που είναι 360 μοίρες. Η πλήρης γωνία συμπίπτει με τον κύκλο. Η απόσταση Συήνης Αλεξάνδρειας λοιπόν ισοδυναμούσε με το 1/50 του μεσημβρινού της γης. Ο Ερατοσθένης ήξερε ότι η απόσταση αυτή ήταν ίση με 5040 στάδια, άρα υπολόγισε το μήκος του μεσημβρινού της γης σε 50 Χ 5040 = στάδια. Αν υπολογίσουμε όμως ότι το αλεξανδρινό στάδιο ισοδυναμούσε με 157,5 μέτρα, τότε τα στάδια ισοδυναμούν με χιλιόμετρα. Σήμερα με τη χρήση των πιο συγχρόνων τεχνολογικών μέσων οι επιστήμονες υπολόγισαν το μήκος του μεσημβρινού της γης σε χιλιόμετρα. Η μέτρηση λοιπόν του Ερατοσθένη αποτελεί μια εκπληκτική προσέγγιση, αν σκεφτούμε τα μέσα της εποχής εκείνης. Ένα ακόμα κατόρθωμα του αθάνατου ελληνικού πολιτισμού...

12 Σχέδιο: Η μέτρηση του μήκους της περιφέρεια της γής από τον Ερατοσθένη πριν από 23 αιώνες.

13 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Συρακούσια, το μεγαλύτερο πλοίο της αρχαιότητας: Υπερωκεάνεια, τάνκερς, αεροπλανοφόρα... γιγάντια πλοία οργώνουν σήμερα τους ωκεανούς, εξοπλισμένα με δυνατές μηχανές που κάνουν το ταξίδι τους εύκολο και γρήγορο.το μέγεθος τους τα κάνει να μοιάζουν με πλωτά νησιά. Ένα αεροπλανοφόρο για παράδειγμα, έχει μήκος 300 μέτρα, πλάτος 50, μεταφέρει 60 αεροπλάνα και 4 χιλιάδες ναύτες. Ασφαλώς τα περισσότερα πλοία της αρχαιότητας θα φαίνονταν σαν μικρές βαρκούλες μπροστά του. Όμως κάθε κανόνας έχει και την εξαίρεση του. Το όνομα δε της εξαίρεσης είναι Συρακούσια, η «Κυρία των Συρακουσών» Ο τύρανος των Συρακουσών Ιέρωνας, ( π.χ. ) ανάθεσε στον ναυπηγό Αρχία την κατασκευή του μεγαλύτερου καραβιού που είχε δει ως τότε ο κόσμος.το καράβι αυτό θα ήταν ταυτόχρονα ένα πλωτό φρούριο και ένα πλεούμενο παλάτι για τον βασιλιά. Ο Ιέρωνας που ήταν ματαιόδοξος, φιλοδοξούσε να καταπλήξει τον κόσμο με κάτι το ανεπανάληπτο.κρίνετε από τα όσα θα διαβάσετε πιο κάτω αν το πέτυχε: Για την κατασκευή της Συρακούσιας, ο Αρχίας χρησιμοποίησε τόσο ξύλο, όσο θα χρειαζόταν για την κατασκευή 60 τριήρεων. Μια τριήρης ήταν ένα πολεμικό πλοίο της αρχαιότητας που είχε μήκος 37 μέτρα, πλάτος 5,2 μέτρα και συνολικό πλήρωμα άντρες. Από τους άντρες αυτούς 170 ήταν κωπηλάτες και οι υπόλοιποι αποτελούσαν το ένοπλο προσωπικό του πλοίου. Σε κάθε πλευρά του πλοίου υπήρχαν 28 θέσεις κωπηλατών με τρεις κωπηλάτες και 3 κουπιά στην κάθε θέση εξ ου και το όνομα του πλοίου. Μια τριήρης ήταν ένα μεγάλο σχετικά καράβι... όμως μπροστά στην Συρακούσια ήταν ένας νάνος. Η Συρακούσια είχε συνολικό μήκος 80 μέτρα. Για τη συναρμολόγηση της χρησιμοποιήθηκαν γιγαντιαία καρφιά βάρους μέχρι και 4,5 κιλά. Το τεράστιο καράβι είχε όχι ένα, όπως στα υπόλοιπα πλοία, αλλά 3 καταστρώματα. Το πάνω κατάστρωμα ήταν ένα ολόκληρο πλωτό κάστρο. Ήταν εξοπλισμένο με πολεμικές μηχανές, όπως εκτοξευτές λίθων,σιδερένιες αρπάγες, βαλίστρες, πύργους και άλλες πολεμικές μηχανές που είχεαν κατασκευαστεί με σχέδια που είχε κάνει ο Αρχιμήδης. Το κατάστρωμα αυτό φρουρούσε η προσωπική φρουρά του βασιλιά, αποτελούμενη από μερικές εκατοντάδες βαριά εξοπλισμένους επίλεκτους άνδρες. Το μεσαίο κατάστρωμα αποτελούσε το πλωτό...παλάτι του βασιλιά Ιέρωνα. Εκτός από τα πολυτελή διαμερίσματα της βασιλικής οικογένειας, στο κατάστρωμα αυτό υπήρχε ναός της θεάς Αφροδίτης με αφιερώματα και χρυσά αγάλματα. Υπήρχαν γυμναστήρια με λουτρά, δεξαμενή με ζωντανά ψάρια και βιβλιοθήκη. Για την βελτίωση της αισθητικής του, ορισμένοι χώροι του καταστρώματος αυτού είχαν διαμορφωθεί σε κήπους, στους οποίους υπήρχαν λουλούδια και μικρά αναρριχητικά φυτά. Μέσα στον πλωτό αυτό κήπο υπήρχαν διάδρομοι για να κάνει ο βασιλιάς τον περίπατο του. Ο χώρος είχε διακοσμηθεί με γλυπτά, πολύτιμους λίθους και άλλα εκθέματα που μόνο σε ένα πραγματικό παλάτι θα μπορούσε κάποιος να βρει. Σίγουρα ο Ιέρωνας, υπερόπτης όπως ήταν θα σκέφτηκε ότι το πλωτό παλάτι του θα ήταν αβύθιστο... Στο τρίτο κατάστημα υπήρχαν, εκτός από τα διαμερίσματα του προσωπικού, φούρνοι για την ετοιμασία φαγητού, ξυλουργεία, στάβλοι για τα άλογα, δεξαμενές νερού, αντλιοστάσιο για μεταφορά νερού στα πάνω καταστρώματα, τεράστια αποθήκη τροφίμων που επαρκούσε για πολλούς μήνες, μύλοι και άλλα βοηθητικά εργαστήρια, που καθιστούσαν το πλοίο αυτό ένα σωστό πλωτό νησί. Το μεγάλο αυτό καράβι δεν είχε μόνο πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Ένα από αυτά ήταν ότι ήταν τόσο μεγάλο που κανένα λιμάνι της Μεσογείου δεν το χωρούσε να μπεί μέσα. Εξάλλου για την συντήρηση του ο Ιέρωνας έπρεπε να δαπανά πάρα πολλά χρήματα. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο βασιλιάς των Συρακουσών χάρισε το πλωτό νησί του στον Πτολεμαίο, βασιλιά της Αιγύπτου. Ο τελευταίος άλλαξε το όνομα του καραβιού και το ονόμασε Αλεξάνδρεια. Το ταξίδι στην Αλεξάνδρεια ήταν το μοναδικό που έκανε ο πλωτός γίγαντας. Ο Πτολεμαίος δεν το χρησιμοποίησε ποτέ...

14 Σχέδιο : Η Συρακούσια, το μεγαλύτερο πλοίο της αρχαιότητας.

15 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Αρχαίες Ελληνικές τηλεπικοινωνίες: Στη σημερινή εποχή είναι πολύ εύκολο να επικοινωνήσουμε στιγμιαία με όλο τον κόσμο. Τηλέφωνα, τηλέτυπα, διαδίκτυο, τηλεόραση και τόσα άλλα μέσα βοηθούν στη στιγμιαία μετάδοση ειδήσεων και την επικοινωνία των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο σε ελάχιστο χρόνο. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν φυσικά τα σημερινά τεχνολογικά μέσα. Όμως είχαν κατορθώσει να μεταδίδουν μηνύματα σε μεγάλες αποστάσεις σε μικρό χρόνο με την χρήση ενός είδους υδραυλικού τηλέγραφου που οι αρχαίοι ονόμαζαν πυρσεία. Οι πυρσοί είναι ένα είδος ξύλου, λουσμένου με έφλεκτο υγρό, που ανάβουν και φωτίζουν τον γύρο χώρο. Ο υδραυλικός τηλέγραφος των αρχαίων βρισκόταν εγκατεστημένος σε ψηλούς λόφους, που βρίσκονταν σε απόσταση χιλιομέτρων ο ένας από τον άλλο. Στην κορυφή κάθε λόφου υπήρχε ο «τηλεγραφητής», αρκετοί πυρσοί έτοιμοι να ανάψουν, και όμοια κυλιντρικά δοχεία γεμάτα με νερό. Στην επιφάνια του νερού επέπλεε φελλός ενωμένος με ένα μικρότερο κυλινδρικό ραβδί. Στα τοιχώματα των μικρού κυλινδρικού ραβδιού υπήρχαν μηνύματα όπως «Δεχόμαστε επίθεση» «Στείλτε ενισχύσεις» κλπ.κάθε μήνυμα είχε ύψος 6 εκατοστά.στην βάση κάθε δοχείου υπήρχε βρύση την οποία ο τηλεγραφητής μπορούσε να ανοιγοκλείνει. Ο χρόνος που χρειαζόταν για να κατεβεί το ύψος του νερού σε ένα μήνυμα ήταν μετρημένος και ίδιος σε όλα τα δοχεία. Όταν ο τηλεγραφητής ήθελε να στείλει μύνημα, άναβε τον πρώτο πυρσό. Αμέσως ο τηλεγραφητής στο απέναντι βουνό καταλάβαινε ότι επρόκειτο να λάβει μήνυμα και άναβε τον πυρσό του για να δείξει την ετοιμότητα του να δεχτεί το μήνυμα. Όταν ο αποστολέας του μηνύματος άναβε δεύτερο πυρσό, άνοιγαν ταυτόχρονα τις βρύσες των κυλιντρικών δοχείων και στα 2 βουνά. Όσο άδειαζε ο μεγάλος κύλινδρος τόσο ο φελλός κατέβαινε και ο μικρός κύλινδρος που ήταν συνδεδεμένος με τον μεγάλο έμπαινε μέσα του. Όταν ο αποστολέας άναβε τον τρίτο πυρσό οι 2 βρύσες έκλειναν. Ο τηλεγραφητής του απέναντι φυλακίου, που ήταν ο παραλήπτης του μηνύματος, έβλεπε το μήνυμα που υπήρχε στον μικρό κύλινδρο και δεν είχε μπεί στον μεγάλο και το μετέδιδε στο επόμενο φυλάκιο επαναλαμβάνοντας την ίδια διαδικασία, αυτό στο επόμενο, μέχρι να φτάσει στον προορισμό του. Προσπαθήστε με τη φαντασία σας να δείτε τον υδραυλικό τηλέγραφο των αρχαίων Ελλήνων. Τα σχέδια που ακολουθούν θα σας βοηθήσουν να συλλάβετε την εικόνα του. Ο υδραυλικός τηλέγραφος ήταν ένα αποτελεσματικό και γρήγορο μέσο για μετάδοση πληροφοριών. Λέγεται ότι το μήνυμα της πτώσης της Τροίας έφτασε στις Μηκήνες με τον τρόπο αυτό σε ελάχιστο χρόνο, ίσως 1-2 ώρες, ενώ τα καράβια θα ήθελαν εβδομάδες και μήνες για να το μεταφέρουν. Χρησιμοποιήθηκε και στους Περσικούς Πολέμους για την μετάδοση σημαντικών μηνυμάτων. Τις πληροφορίες για τον ύδραυλικό τηλέγραφο διάσωσε ο αρχαίος συγγραφέας Πολύβιος. Χάρη σ αυτόν γνωρίζουμε την πολύτιμη αυτή πληροφορία που δείχνει το ψηλό επίπεδο του τεχνολογικού πολιτισμού των προγόνων μας.

16 Σχέδια: Αναπαραστάσεις του υδραυλικού τηλέγραφου των αρχαίων Ελλήνων

17 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Συνεργασίες σχολικού έτους Περιοδικό Παιδική Χαρά Μιχάλης Α. Πόλης Σεπτέμβρης 2003

18 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Συνεργασίες σχολικού έτους Περιοδικό Παιδική Χαρά Μιχάλης Α. Πόλης Δεκέμβρης 2003

19 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Τα αυτόματα αγάλματα του Φίλωνα του Βυζάντιου. Ο Φίλωνας ο Βυζάντιος έζησε στην Ελληνιστική Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων, το δεύτερο μισό του 3 ου αιώνα Π.Χ. Ο Φίλωνας, μαζί με τον Κτησίβιο και τον Ήρωνα τον Αλεξανδρινό, αποτέλεσαν την αξεπέραστη τριάδα των Ελλήνων μηχανικών, που τα έργα τους ακόμα και σήμερα προκαλούν τον θαυμασμό των συγχρόνων επιστημόνων. Ας επιστρέψουμε όμως στον Φίλωνα. Πως κατάφερε να δημιουργήσει κινούμενα αγάλματα σε μια εποχή πέραν των 2 χιλιάδων χρόνων πριν από μας; Και πως ξέρουμε εμείς σήμερα για τα έργα του; Τα αγάλματα του Φίλωνα δεν ήταν συμπαγή, αλλά στο εσωτερικό τους έκρυβαν διάφορους μηχανισμούς, που τα έκαναν να κινούνται με τη βοήθεια του νερού και του αέρα. Ας δούμε λοιπόν μερικά από τα θαυμαστά δημιουργήματα του Φίλωνα για να πάρουμε μια ιδέα από τη μεγαλοφυία του. 1) Η αυτόματη υπηρέτρια του Φίλωνα: Ήταν ένα άγαλμα γυναίκας, η οποία στο δεξί της χέρι κρατούσε μια οινοχόη, δηλαδή αγγείο που περιείχε κρασί. Το αριστερό της χέρι ήταν απλωμένο σαν να περίμενε να πάρει το κύπελο ( ποτήρι )... Πράγματι αν της έβαλες ένα κύπελο στο αριστερό χέρι τότε αυτό κατέβαινε γεμίζοντας το με κρασί, ή κρασί με νερό αν το ήθελες νερομένο.. Το άγαλμα έχυνε πρώτα το κρασί, μετά δε, το νερό στην αναλογία που θα ήθελε να το πιεί ο άνθρωπος που χρησιμοποιούσε το μηχάνημα. Το άγαλμα σταματούσε το σερβίρισμα του μείγματος ( κοκτέηλ ) μόλις ο άνθρωπος έπαιρνε το κύπελο. Το αυτόματο αυτό μηχάνημα, του οποίου ο μηχανισμός είναι πολύ περίπλοκος για να περιγραφεί με λεπτομέρεια φαίνεται στο σχέδιο Α που ακολουθεί: Σχέδιο Α: Σχέδιο Β: Ο Θεός Πάνας και ο Δράκος: Στο σχέδιο Β βλέπεται ακόμα ένα σπουδαίο έργο του Φίλωνα. Το αυτόματο μηχάνημα αποτελείτο από 3 μέρη: Από το άγαλμα του Θεού Πάνα, τον Δράκο, το βουνό και την πηγή. Ο Δράκος έσκυβε στην πηγή του Θεού για να πιει νερό. Ενώ ο δράκος έπινε νερό, το άγαλμα του Πάνα πλησίαζε την πηγή και έδιωχνε το τέρας. Ακολούθως ο Πάνας έφευγε, ο δράκος επέστρεφε, και η σκηνή επαναλαμβανόταν ξανά και ξανά.

20 Οι πιστοί στο ναό του Πάνα νόμιζαν ότι έβλεπαν θαύμα. Η ροή του νερού, η κίνηση του αγάλματος και του δράκου δεν ήταν θαύμα, αλλά ένα έξυπνο μηχάνημα, που λειτουργούσε με τις αρχές της αεροστατικής και της υδροστατικής που ο σοφός μηχανικός χρησιμοποιούσε επιδέξια στα μηχανήματα του. Από που ξέρουμε όμως για τα έργα του Φίλωνα, 2200 χρόνια μετά το θάνατο του; Ο Έλληνας σοφός περιέγραψε τα έργα του στα πολλά βιβλία που έγραψε. Από τα βιβλία αυτά σώθηκαν ως τις μέρες μας μόνο εννιά. Τις αυτόματες μηχανές του τις περιγράφει στο βιβλίο του «Πνευματικά και υδραυλικά». Ο Γάλλος μελετητής Καρά ντε Βο ( Carra de Vaux ), μετέφρασε το 1877 στα γαλλικά το βιβλίο αυτό, από ένα αραβικό αντίγραφο του έργου. Ο μελετητής κατόρθωσε να ανακατασκεύασει τις μηχανές με βάση λεπτομερείς περιγραφές και σχέδια που υπήρχαν στο χειρόγραφο βιβλίο. Για ποιους όμως κατασκεύαζε τα θαυμαστά αυτά έργα ο Φίλωνας; Τα μηχανήματα αυτά κοσμούσαν ανάκτορα ( παλάτια) αρχόντων της εποχής. Ακόμα κοσμούσαν ναούς των θεών στην Αλεξάνδρεια. Οι ιερείς τα χρησιμοποιούσαν για να εντυπωσιάσουν τους απλούς ανθρώπους και να δυναμώσουν την πίστη τους προς τους θεούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκείνη την εποχή ήταν αγράμματοι, και όταν έβλεπαν αγάλματα να κινούνται, σαν να ήταν ζωντανά ένιωθαν απέραντο θαυμασμό.σίγουρα οι κάτοχοι τέτοιων συσκευών θα πλήρωναν πολλά λεφτά για να τα αποκτήσουν. Με αυτά στόλιζαν τα παλάτια τους και εντυπωσίαζαν τους ξένους τους. Αυτό δεν ήταν τυχαίο. Τα θαυμαστά αυτά μηχανήματα, με τον πολύπλοκο σχεδιασμό τους, θα προκαλούσαν το θαυμασμό ακόμα και σήμερα.

21 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Ο Οπτικός τηλέγραφος του Πολύβιου: Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Πολύβιος γεννήθηκε το 202π.Χ. στη Μεγαλόπολη της Πελοποννήσου. Σπούδασε στρατηγική και πολιτική, επιστήμες που τον βοήθησαν να γράψει πολλά ιστορικά βιβλία.εκτός από ιστορικός είχε και το στρατιωτικό αξίωμα του Ίππαρχου. Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, ο Πολύβιος μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στην Ρώμη. Οι Ρωμαίοι εκτίμησαν την μόρφωση του και έγινε δάσκαλος παιδιών πλουσίων Ρωμαίων. Δέκα χρόνια αργότερα απελευθερώθηκε, επέστρεψε στην Ελλάδα και ταξίδεψε σε διάφορες χώρες του κόσμου. Από τα ιστορικά του έργα, που υπολογίζονται σε 40, σώθηκαν ολόκληρα μόνο 5. Από τα υπόλοιπα σώθηκαν μόνο μικρά μέρη τους. Τι σχέση όμως έχει ο Πολύβιος με τον οπτικό τηλέγραφο; Ο αρχαίος αυτός επιστήμονας δεν έγραψε μόνο Ιστορία, αλλά κατέγραψε και τελειοποίησε μια σπουδαία εφευρέση της εποχής του. Στα βιβλία του περιγράφει μια συσκευή, με την οποία οι αρχαίοι Έλληνες μετέδιδαν γραπτά μηνύματα σε μεγάλες αποστάσεις με τη βοήθεια του φωτός. Δύο χιλιάδες χρόνια πριν τα σήματα Μορς, στην αρχαία Ελλάδα μετάδιδαν μηνύματα με τον οπτικό τηλέγραφο!τι ακριβώς όμως ήταν η συσκευή αυτή; Καταρχήν, ο Πολύβιος διαιρεί τα 24 γράμματα του αλφαβήτου σε 5 ομάδες. Στις 4 πρώτες έμπαιναν 5 γράμματα και στην τελευταία 4 γράμματα.έγραψε την κάθε ομάδα σε ξεχωριστή πινακίδα. Η διάταξη των γραμμάτων στις πινακίδες φαίνεται στο σχήμα 1 που ακολουθεί: Σχήμα 1: Σχήμα 3: Για την αποστολή των μηνυμάτων, χρησιμοποιούσαν εκτός από τις πινακίδες και 10 πυρσούς. Μπορείτε να δείτε τους πυρσούς αυτούς στο σχήμα 3. Ο τηλέγραφος ήταν εγκατεστημένος πάνω σε λόφο, που είχε οπτική επαφή με άλλο λόφο σε απόσταση μέχρι 30 χιλιόμετρα. Όταν ο πρώτος τηλεγραφητής ήθελε να μεταδώσει ένα μήνυμα, άναβε 2 πυρσούς και τους κρατούσε αναμμένους μέχρι ο απέναντι τηλεγραφητής να ανάψει και αυτός 2 πυρσούς. Όταν έβλεπε τους αναμμένους πυρσούς από το απέναντι φυλάκιο, αυτό εσήμαινε ότι ο απέναντι τηλεγραφητής ήταν έτοιμος να παραλάβει το μήνυμα. Η μετάδοση του μηνύματος γινόταν ως εξής: Στο τηλεγραφείο υπήρχαν 2 τοίχοι, σε απόσταση μερικών μέτρων μεταξύ τους. Σε κάθε τοίχο υπήρχαν 5 θέσεις στις οποίες μπορούσαν να στερεωθούν οι αναμμένοι πυρσοί. Αν το πρώτο γράμμα που ήθελε να μεταδώσει ο τηλεγραφητής μας ήταν στην δεύτερη πινακίδα, τότε στον αριστερό τοίχο τοποθετούνταν 2 αναμμένοι πυρσοι. Αυτό έστελνε στον παραλήπτη το μήνυμα, ότι το γράμμα που θα έπαιρνε βρισκόταν στη δεύτερη σειρά. Για ποιο από τα γράμματα της σειράς αυτής όμως επρόκειτο; Αν το μεταδιδόμενο γράμμα ήταν το τρίτο στη σειρά, στην περίπτωση μας το θ, στο δεξιό τοίχο θα ετοποθετούνταν 3 αναμμένοι πυρσοί. Ας δούμε ακόμα ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε, ότι το οπτικό τηλεγραφείο θα ήθελε να μεταδώσει το μήνυμα «ΖΗΤΟΥΜΕ ΒΟΗΘΕΙΑ». Αφού ο τηλεγραφητής με τους 2 αναμμένους πυρσούς

22 προσέλκυε την προσοχή του παραλήπτη του μηνύματος, θα ύψωνε διαδοχικά τους ακόλουθους συνδυασμούς με πυρσούς, για να μεταδώσει τα 14 γράμματα του μηνύματος : Μεταδιδόμενο Γράμμα Αναμμένοι πυρσοί αριστερά Αναμμένοι πυρσοί δεξιά. Μεταδιδόμενο Γράμμα Αναμμένοι πυρσοί αριστερά Αναμμένοι πυρσοί δεξιά. Ζ Η Τ Ο Υ Μ Ε Β Ο Η Θ Ε Ι Α Τα 14 γράμματα του μηνύματος θα μπορούσαν να μεταδοθούν σε μερικά λεπτά σε απόσταση μέχρι 30 χιλιόμετρα. Αν ο παραλήπτης συνέχιζε την μετάδοση σε άλλους αποδέκτες το μήνυμα θα μπορούσε να ταξιδέψει εκατοντάδες χιλιόμετρα σε 1-2 ώρες! Η εφευρετικότητα των αρχαίων Ελλήνων είχε ανακαλύψει ένα σημαντικό μέσο για μετάδοση μηνυμάτων σε μεγάλες αποστάσεις με σχετικά μεγάλη ταχύτητα! Ας δούμε, στα σχήματα που ακολουθούν την μετάδοση μηνυμάτων και γραμμάτων με τον οπτικό τηλέγραφο του Πολύβιου. Στο σχήμα 2 βλέπουμε αναπαράσταση μετάδοσης γράμματος. Το αριστερό τοίχος φανερώνει ότι το μεταδιδόμενο γράμμα βρίσκεται στη δεύτερη σειρά, εφόσον σαυτό ανάβουν 2 πυρσοί. Στο δεξιό τοίχο υπάρχουν 5 αναμμένοι πυρσοί. Το μεταδιδόμενο γράμμα είναι προφανώς το πέμπτο της δεύτερης σειράς δηλαδή το Κ. Σχήμα 2 Στο σχήμα 3, που βρίσκεται δίπλα στο σχήμα 1, βλέπουμε τη μετάδοση με οπτικό τηλέγραφο του γράμματος Ι, που είναι το τέταρτο γράμμα της δεύτερης σειράς. Έτσι αριστερά ανάβουν δύο πυρσοί και δεξιά ένας. Σίγουρα οι τηλεπικοινωνίες σήμερα βρίσκονται στο απόγειο τους... Οι ρίζες τους όμως βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα.

23 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Οι Σπαρτιάτες, η σκυτάλη και η αρχαία Κρυπτογραφία. Τι είναι η Κρυπτογραφία; Είναι μια επιστήμη, που σκοπό έχει την ασφαλή μετάδοση ενός μηνύματος. Τι όμως να σημαίνει αυτό; Φανταστείτε ότι πρέπει να μεταδώσετε ένα μυστικό μήνυμα. Το μήνυμα πρέπει να το διαβάσει μόνο ο Παραλήπτης του. Τι γίνεται όμως αν το μήνυμα πέσει στα χέρια κάποιου άλλου; Εδώ αρχίζει η κρυπτογραφία. Το μήνυμα, ακόμα και αν πέσει σε λάθος χέρια θα είναι ασφαλισμένο. Αυτός που το βρήκε δεν θα μπορεί να το διαβάσει. Γιατί όμως να συμβεί αυτό; Απλούστατα γιατί το μηνυμα θα είναι κωδικοποιημένο. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο, που μόνο ο αποστολέας και ο παραλήπτης μπορούν να το διαβάσουν, επειδή ξέρουν τον κώδικα ( τρόπο ) κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης. Τα πιο πάνω φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι κανόνες και το λεξιλόγιο της κρυπτογραφίας Κρυπτογραφία Αποστολέας Παραλήπτης Κώδικας κρυπτογράφησης του μηνύματος. Κώδικας αποκρυπτογράφησης του μηνύματος Προϋπόθεση ασφαλούς κρυπτογραφίας Είναι η επιστήμη της ασφαλούς μετάδοσης ενός μηνύματος Το άτομο που στέλνει το μήνυμα. Αυτός που θα πάρει το μήνυμα. Τρόπος γραφής του μηνύματος με τον οποίο διασφαλίζεται ότι κανένας δεν μπορεί να το διαβάσει εκτός αν έχει τον κώδικα αποκρυπτογράφησης. Ο τρόπος με τον οποίο το κρυπτογραφημένο μήνυμα μεταφράζεται και πάλι στην κανονική γλώσσα. Οι κώδικες κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης να είναι γνωστοί μόνο στον αποστολέα και τον Παραλήπτη. Οι αρχαίοι Σπαρτιάτες είχαν ανακαλύψει ένα έξυπνο σύστημα ασφαλούς κρυπτογράφησης. Όλοι ξέρετε τι είναι μια σκυτάλη. Έχετε δει αγώνες σκυταλοδρομίας και όλοι σας έχετε πάρει στα χέρια σας μια. Ενώ όμως στην σκυταλοδρομία χρησιμοποιούμε μια σκυτάλη, οι Σπαρτιάτες χρησιμοποιούσαν δύο όμοιες σκυτάλες για την αποστολή και τη λήψη των μηνυμάτων. Τη μιά σκυτάλη την κρατούσαν οι Έφοροι της Σπάρτης, και την άλλη ο αρχηγός του Σπαρτιατικού στρατού που βρισκόταν σε εκστρατεία. Ας δούμε ένα συγκεκριμμένο παράδειγμα: Το 410 π.χ. ο Ιπποκράτης, γραμματέας του Ναύαρχου Μίνδαρου που μόλις είχε πεθάνει στις Αργινούσες, έστειλε το ακόλουθο μήνυμα στους 5 εφόρους στην Σπάρτη: Χ Α Θ Η Κ Α Ν Τ Α Π Λ Ο Ι Α Ο Μ Ι Ν Δ Α Ρ Ο Σ Σ Κ Ο Τ Ω Θ Η Κ Ε Ο Ι Α Ν Δ Ρ Ε Σ Π Ε Ι Ν Ο Υ Ν Ε Ι Μ Α Σ Τ Ε Σ Ε Α Π Ο Ρ Ι Α Τ Ι Π Ρ Ε Π Ε Ι Ν Α Κ Α Ν Ο Υ Μ Ε Εύκολα μπορούμε να το διαβάσουμε. Το μήνυμα είναι: ΧΑΘΗΚΑΝ ΤΑ ΠΛΟΙΑ, Ο ΜΙΝΔΑΡΟΣ ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ, ΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΠΕΙΝΟΥΝ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΕ ΑΠΟΡΙΑ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ. Θα μπορούσαμε να το διαβάσουμε όμως, αν διαβάζαμε τα γράμματα,με τη σειρά που φαίνονται στις στήλες; Ας γράψουμε την πρώτη στήλη,από πάνω προς τα κάτω, μετά την δεύτερη μέχρι την τελευταία.

24 Το αποτέλεσμα είναι το ακόλουθο: ΧΠΔΘΡ ΑΡΝΑΛΑΗΕΕΠΕΟΘΟΡΚΣΙΟΠΥΗΙΟΕ ΜΡΕΜΚΑΣ ΠΑΙΙΕΑ ΟΕΣΑ ΝΟΣΙΙΤ Ν Κ ΝΕΤΑ ΤΜΟΑΟ Ι ΑΙΤΝΥΣ Κ ΝΩΔΝΕΠΑ Τί; Ακαταλαβίστικα; Το ίδιο θα έλεγε όποιος εχθρικός στρατιώτης τυχόν αιχμαλώτιζε τον αγγελιαφόρο του Ιπποκράτη. Το «ακαταλαβίστικο» αυτό μήνυμα ήταν γραμμένο σε μια μακρόστενη ταινία από κατεργασμένο δέρμα. Τα γράμματα στην ταινία ακολουθούσαν τη σειρά που φαίνεται όταν διαβάζουμε τις κατακόρυφες στήλες Όταν η ταινία ετυλίγετο γύρω από τη σκυτάλη, τότε εμφανίζετο το αρχικό μήνυμα. Γιατί όμως γινόταν αυτό; Απλούστατα γιατί η περίμετρος της σκυτάλης είχε το ίδιο μήκος με τις στήλες του μηνύματος. Όταν η ταινία τυλιγόταν, το πρώτο γράμμα της πρώτης στήλης έπεφτε δίπλα από το πρώτο γράμμα της δεύτερης στήλης, αυτό δίπλα από το πρώτο γράμμα της τρίτης στήλης κ.ο.κ. Όταν όλη η ταινία τυλιγόταν γύρω από την σκυτάλη, το αρχικό μήνυμα εμφανιζόταν. Τις 2 όμοιες σκυτάλες όμως είχαν μόνο οι έφοροι και ο αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος των Σπαρτιατών, άρα μόνο αυτοί μπορούσαν να διαβάσουν το μήνυμα. Την Σκυτάλη των Σπαρτιατών μπορείτε να δείτε στα σχέδια που ακολουθούν: Δύο χιλιάδες χρόνια μετά, η κρυπτογραφία αναπτύχθηκε ξανά στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι κρυπτογράφοι ανάπτυξαν διάφορους κώδικες με χρήση μετάθεσης ή αντικατάστασης γραμμάτων. Παραμένει όμως γεγονός ότι ο πρώτος, ιστορικά γνωστός κώδικας μετάθεσης, αναπτύχθηκε στην αρχαία Σπάρτη!

25 Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας: Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων 275 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού, ο Βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος ο 2 ος ο Φιλάδελφος, ανάθεσε στο διάσημο αρχιτέκτονα Σώστρατο την κατασκευή του φάρου της πόλης. Ενός έργου τεράστιου σε ύψος, μέγεθος και ομορφιά! Ο Πτολεμαίος φιλοδοξούσε να κτίσει κάτι το μοναδικό, σαν τις πυραμίδες που κοσμούσαν την όμορφη χώρα του. Ήθελε να τον θυμούνται εκατοντάδες χρόνια μετά το θάνατο του, σαν το δημιουργό ενός θαυμαστού οικοδομήματος. Ο Μακεδόνας βασιλιάς της Αιγύπτου των Ελληνιστικών χρόνων τα κατάφερε! Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση που χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα εφτά θαύματα του κόσμου! Ας δούμε όμως κάποιες λεπτομέρειες για την εξαιρετική αυτή κατασκευή. Στην είσοδο του λιμανιού της Αλεξάνδρειας βρισκόταν το νησάκι Φάρος. Το μέρος αυτό διάλεξε ο Σώστρατος για να κάνει πραγματικότητα τον «Πυροφόρο Πύργο», ένα τεράστιο οικοδόμημα, που στην κορυφή του θα υπήρχε πάντα αναμμένη μια ακοίμητη φωτιά. Τεράστιοι καθρέφτες θα αντανακλούσαν το φως της στην θάλασσα, να το βλέπουν τα καράβια, να βρίσκουν το δρόμο τους για το μεγάλο λιμάνι της πόλης που έκτισε ο Αλέξανδρος. Η κατασκευή του θεόρατου πύργου κράτησε 12 ολόκληρα χρόνια. Όταν τελείωσε, το 263 π.χ, είχε ύψος 140 ολόκληρα μέτρα. Το ύψος αυτό υπερβαίνει το ύψος ουρανοξύστη με 40 ορόφους. Αν το δικό σας σπίτι έχει ύψος 4 μέτρα, ο Φάρος είχε τόσο ύψος όσο ένα κτίριο 35 φορές ψηλότερο από αυτό! Τα υλικά για την κατασκευή του ήταν ο λευκόλιθος και ο γρανίτης, γνωστός για την σκληρότητα και τη στερεότητα του. Όμως ο Φάρος δεν ήταν απλός ένας άκομψος πέτρινος γίγαντας, αλλά ένα όμορφο κτίριο που αποτελείτο από τα ακόλουθα 4 μέρη: Α) Το πρώτο μέρος, που ήτανε το μεγαλύτερο, είχε σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου, σαν ένα είδος στενόμακρου κουτιού δηλαδή, με πολλά παράθυρα, που φώτιζαν άπλετα τα δωμάτια του μέρους αυτού. Το ύψος του ήταν 60 μέτρα.εδώ έμεναν οι μηχανικοί και οι φρουροί του Πύργου. Από το κέντρο του πύργου περνούσε ένας ανελκυστήρας, ένα ασανσέρ δηλαδή, για την μεταφορά ανθρώπων, υλικών, και καυσίμων από και προς την κορυφή του πύργου. Ο μηχανισμός του ασανσέρ ήταν υδραυλικός. Β) Πάνω από το πρώτο μέρος του Πύργου, ήταν ένα οκταγωνικό κτίριο γεμάτο ελικοειδείς σκάλες που οδηγούσαν προς την κορυφή. Ήταν στενότερο και μικρότερο από το πρώτο μέρος με παράθυρα συμμετρικά τοποθετημένα στις οκτώ πλευρές του. Γ) Το τρίτο μέρος του φάρου ήταν κυκλικό, με κίονες στην περίμετρο του και οδηγούσε στο τελευταίο και σημαντικότερο μέρος του... Δ) Φτάσαμε τώρα στην κορυφή. Εδώ άναβε άσβεστη φωτιά, την λάμψη της οποίας αντανακλούσαν καθρέφτες σε απόσταση μέχρι και 300 στάδια! Για να καταλάβουμε όμως τι ακριβώς σημαίνει αυτό, ας κάνουμε μερικούς πρόχειρους υπολογισμούς. Το στάδιο, με το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες μετρούσαν τις αποστάσεις, είχε μήκος 185 μέτρα. Είναι φανερό ότι με ένα απλό πολλαπλασιασμό βρίσκουμε ότι μια απόσταση 300 σταδίων ισούται, περίπου με 55 χιλιόμετρα. Αυτή η απόσταση, σε ευθεία γραμμή, είναι ίση με το διάστημα που διανύει ένα σύγχρονο πλοίο σε 2 ώρες. Αν δε υπολογίσουμε την ταχύτητα των αρχαίων καραβιών, μπορούμε να πούμε με αρκετή ακρίβεια ότι έβλεπαν το φώς του Φάρου 4 5 ώρες πριν φτάσουν στο λιμάνι. Σ αυτό βοηθούσε και το μεγάλο ύψος του πύργου, που βοηθούσε στο να είναι ορατός από μεγάλες αποστάσεις. Ο πύργος ήταν ακόμα στολισμένος με αγάλματα, μερικά από τα οποία είχαν αυτόματους μηχανισμούς. Ένα άγαλμα που το δάκτυλο του ακολουθούσε την πορεία του ήλιου, ένα άγαλμα ρολόι... Ο Πέτρινος γίγαντας της Αλεξάνδρειας ήταν ακόμα σπουδαίο ναυτικό παρατηρητήριο, αφού από την κορυφή του μπορούσαν να δουν εχθρικά πλοία από μίλια μακριά. Για χίλια ολόκληρα χρόνια, μέχρι και την αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου, το θαύμα αυτό ήταν το στολίδι της Αλεξάνδρειας. Ο G. G. WOODWARD στηριγμένος στις αρχαίες περιγραφές έκανε το ακόλουθο σχέδιο του Φάρου της Αλεξάνδρειας. Σας το παρουσιάζω πιο κάτω για να πάρετε μια ιδέα για το πως ήταν το αρχαίο αυτό θαύμα της αρχιτεκτονικής.

26

27 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Τριήρης, το πολεμικό καράβι της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Η τριήρης ήταν ένα πολύ ισχυρό και γρήγορο πολεμικό καράβι. Ήταν εξαιρετικά ευέλικτο πλοίο, μπορούσε δηλαδή να κάνει ελιγμούς, να πλευρίζει και να πλαγιοκοπεί άλλα πολεμικά πλοία πιο μεγάλα και δυσκίνητα. Οι τρομερές αυτές αρετές του πολεμικού αυτού πλοίου έλαμψαν στην ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.χ. Τα περσικά και τα φοινικικά καράβια, μεγάλα και δυσκίνητα, ηττήθησαν από την μικρότερη αλλά ταχύτερη και ευέλικτη τρίηρη. Ποια είναι όμως η Ιστορία του θαλασσινού αυτού θρύλου; Πως έμοιαζε; Ποια ήταν δε τα κυριώτερα χαρακτηριστικά του; Οι πρώτες τριήρεις ναυπηγήθηκαν στην Κόρινθο γύρω στο 630 π.χ. από τον ναυπηγό Αμεινοκλή. Η Αθήνα, γνωστή ναυτική δύναμη, παρέλαβε την τριήρη από τους Κορινθίους, την τελειοποίησε και την έκανε δική της, μέχρι του σημείου που η ίδια η Αθήνα χαρακτηριζόταν ως η πόλη στην οποία φτιάχνονταν οι όμορφες τριήρεις. Η τριήρης της εποχής των περσικών πολέμων είχε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Το μήκος της ήταν 37 μέτρα, το πλάτος της 5 μέτρα και είχε 170 κουπιά, 85 σε κάθε πλευρά της. Τα κουπιά κάθε πλευράς ήταν τοποθετημένα σε 3 σειρές, την μια πάνω από την άλλη. Η πάνω σειρά είχε 31 κουπιά, και οι δύο κατώτερες από 27. Από το χαρακτηριστικό αυτό, δηλαδή τις τρεις σειρές κουπιών, πήρε το καράβι το όνομα του. Κάθε κουπί χειριζόταν ένας κωπηλάτης. Το συνολικό πλήρωμα της τριήρους, ήταν 210 άνδρες. Το πλοίο διοικούσε αξιωματικός που λεγόταν τριήραρχος, τον οποίο βοηθούσαν 5 ακόμα αξιωματικοί και 4 υπαξιωματικοί. Αυτοί διοικούσαν και έδιναν κατεύθυνση στους 170 κωπηλάτες του πλοίου και το υπόλοιπο στρατιωτικό προσωπικό. Το πλοίο διέθετε 2 κατάρτια, ένα στη μέση και ένα μικρότερο στην πλώρη που διέθεταν πανιά. Είχε δύο τιμόνια, πίσω στην πρύμνη, ένα σε κάθε πλευρά της, που είχαν μορφή πολύ πλατιών κουπιών. Ο οπλισμός του πλοίου περιλάμβανε ισχυρό μεταλλικό έμβολο στην πλώρη, με το οποίο τρυπούσε και βύθιζε εχθρικά πλοία, όταν κατάφερνε να τα κτυπήσει στο πλευρό τους. Στο κατάστρωμα υπήρχαν επίσης καταπέλτες με τους οποίους έκαναν βολές κατά των εχθρικών πλοίων όταν η απόσταση μεταξύ τους ήταν μικρή.άλλο σημαντικό όπλο του πλοίου ήταν η ταχύτητα του. Αυτή μπορούσε να φτάσει μέχρι και τα 22 χιλιόμετρα την ώρα, εκπληκτική για πλοίο της επόχης εκείνης. Την ταχύτητα αυτή μπορούσε να διατηρήσει για λίγο χρόνο, και τη χρησιμοποιούσε σε περίπτωση πολεμικών ελιγμών, η εμβολισμού εχθρικού πλοίου. Η μεγάλη ταχύτητα της τριήρεως φαίνεται αν τη συγκρίνουμε με την ταχύτητα του μεσαιωνικού πλοίου, της γαλέρας. Η ταχύτητα της τελευταίας δεν υπερέβαινε τα 11 χιλιόμετρα. Δεκαπέντε αιώνες μετά τους περσικούς πολέμους, τα πολεμικά πλοία του μεσαίωνα είχαν μόνο την μισή ταχύτητα ενός πλοίου της κλασσικής εποχής. Γιατί όμως η τριήρης ήταν τόσο γρήγορο πλεούμενο; Πως δε ένα πλοίο χωρίς μηχανές που στηριζόταν μόνο στη δύναμη των κωπηλατών του, ανάπτυσσε τόση ταχύτητα; Η μεγάλη ταχύτητα της οφειλόταν στο μακρόστενο υδροδυναμικό σχήμα της που μείωνε την αντίσταση του νερού, τον αριθμό των κωπηλατών της και το σημαντικό βύθισμα του σκάφους στην θάλασσα που οδηγούσε στην μεγιστοποίηση της απόδοσης των κουπιών. Με κανονικό ρυθμό κωπηλασίας μπορούσε να καλύψει 184 ναυτικά μίλια ( 340 χιλιόμετρα ) σε ένα εικοσιτετράωρο, δηλαδή ανέπτυσσε μέση ταχύτητα 14 χιλιόμετρα την ώρα. Η τριήρης έπλεε περήφανα στα γαλανά νερά του Αιγαίου για 1200 χρόνια, από το 600 π.χ ώς το 600 μ.χ. που υπάρχουν οι τελευταίες αναφορές γιαυτήν...από τότε και μέχρι το 1984 μόνο ο θρύλος της έμενε στην μνήμη αυτών που λάτρευαν τη θάλασσα, μέχρι που ξαναζωντάνεψε το 1984, όταν το πολεμικό ναυτικό της Ελλάδας σε συνεργασία με το Βρετανικό Ναυτικό Μουσείο και το Ινστιτούτο Προστασίας Ναυτικών Παραδόσεων, την ξαναδημιούργησαν. Για τη σύνδεση των ξύλινων μερών του πλοίου χρησιμοποιήθηκαν 20 χιλιάδες ξύλινες σφήνες από οξυά, ενώ χρησιμοποιήθηκε ξύλο άριστης ποιότητας στην κατασκεύη. Στην πρώτη νεότερη τριήρη, που μπορείτε να τη δείτε στην εικόνα Α, δόθηκε το όνομα «Ολυμπιάδα». Η Ολυμπιάδα διάνυσε αρκετές φορές τα γαλάζια νερά του Αιγαίου, για να μπορέσουν οι επιστήμονες να μετρήσουν την ταχύτητα της, την πλευστότητα της, την αντοχή της

28 στις δύσκολες καιρικές συνθήκες. Τα πειράματα που έγιναν έδειξαν την αξία του αρχαίου αυτού καραβιού, που πάνω του στηρίχθηκε η θαλασσοκράτειρα Αθήνα. Σήμερα η Ολυμπιάδα αποτελεί το καλύτερο ίσως έκθεμα του Ελληνικού Ναυτικού Μουσείου. Εικόνα Α: Η τριήρης Ολυμπιάδα στο Αιγαίο. Εικόνα Β: Μακέτα τριήρεως

29 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Η εφεύρεση του Οδόμετρου από τον Ήρωνα τον Αλεξανδρινό: Τί είναι ένα οδόμετρο; Για να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση θα πρέπει να φέρουμε στο νου μας την εικόνα του πατέρα ή της μητέρας όταν οδηγεί το οικογενειακό αυτοκίνητο.πως μπορούμε να μάθουμε την ταχύτητα του αυτοκινήτου; Μπορούμε να κοιτάξουμε το ταχύμετρο που βρίσκεται μπροστά στον οδηγό και με την βοήθεια του σχετικού δείκτη να ξέρουμε κάθε στιγμή πόσα χιλιόμετρα την ώρα τρέχει το όχημα μας. Κάτω από το ταχύμετρο υπάρχει ο μιλιοδείκτης του αυτοκινήτου. Αποτελείται από μια σειρά αριθμούς που μεταβάλλονται καθώς κινήται το αυτοκίνητο. Οι αριθμοί αυτοί φανερώνουν την απόσταση που διένυσε το αυτοκίνητο. Για να το καταλάβουμε αυτό, μπορούμε να κάνουμε αυτό το απλό πείραμα. Αν πηγαίνετε στο σχολείο με το αυτοκίνητο, σημειώστε σε μια κόλλα χαρτί την ένδειξη του μιλιμέτρου όταν ξεκινήσει το αυτοκίνητο και μετά κάνετε το ίδιο, όταν φτάσετε στο σχολείο. Αφαιρώντας το δεύτερο αριθμό από το πρώτο θα ανακαλύψετε την απόσταση του σχολείου από το σπίτι σας! Το οδόμετρο είναι ο μακρινός παππούς του μιλίμετρου του αυτοκινήτου σας! Είναι μια συσκευή που μετρά την απόσταση που διάνυσε ένα κινούμενο όχημα. Εφεύρεθηκε πριν από 22 αιώνες από τον μεγάλο επιστήμονα και εφευρέτη της αρχαιότητας, τον Ήρωνα τον Αλεξανδρινό, τις θαυμαστές εφευρέσεις του οποίου είδαμε και σε άλλες εκδόσεις της Παιδικής Χαράς. Σας θυμίζω ότι πέρσι είχαμε δει ότι ο Ήρωνας ήταν ο Εφευρέτης της Ατμομηχανής! Πώς όμως έμοιαζε το δρομόμετρο και πώς λειτουργούσε; Το μυστικό του μηχανήματος αυτού ήταν οι οδοντωτοί τροχοί, που μπορείτε να τους δείτε στα σχέδια που ακολουθούν το κείμενο. Ένας οδοντωτός τροχός, είναι ένας τροχός με προεξοχές γύρω, γύρω σαν δοντάκια, που είναι συνδεδεμένος με άλλο οδοντωτό τροχό και αυτός με άλλο και ο ένας μεταδίδει στον άλλο την κίνηση του. Ο τελευταίος τροχός είναι συνδεδεμένος με ένα δείκτη, η μετακίνηση του οποίου μετρά την απόσταση που διανύθηκε. Αν ο πρώτος οδοντωτός τροχός είναι συνδεδεμένος με τον τροχό της άμαξας, τότε μαζί με την άμαξα κινούνται διαδοχικά και οι υπόλοιποι οδοντωτοί τροχοί καθώς και ο δείκτης, που ανάλογα με την κίνηση των τροχών μετακινήται και καταγράφει την απόσταση που διάνυσε το όχημα. Ας δούμε ένα πρακτικό παράδειγμα. Έστω ότι ο τροχός της άμαξας μας έχει περίμετρο 2 μέτρα. Κάθε 5 στροφές που κάνει ο τροχός, ο πρώτος οδοντωτός τροχός κάνει μια στροφή. Κάθε δέκα στροφές που κάνει ο πρώτος οδοντωτός τροχός, ο δεύτερος κάνει μια στροφή, ενώ κάθε δέκα στροφές του δεύτερου οδοντωτού, μετακινούν τον δείκτη- αποστασιόμετρο* κατά ένα εκατοστό. Αυτό σημαίνει ότι όταν ο δείκτης μετακινηθεί ένα εκατοστό, η άμαξα διάνυσε 2Χ5Χ10Χ10= 1000 μέτρα, δηλαδή ένα χιλιόμετρο. Φυσικά, οι αρχαίοι Έλληνες δεν μετρούσαν αποστάσεις με χιλιόμετρα αλλά με στάδια. Ένα στάδιο αντιστοιχούσε με 185 περίπου σημερινά μέτρα. Ο Ήρωνας προσάρμοσε, όπως ήταν φυσικό άλλωστε, το οδόμετρο του στα μέτρα της εποχής εκείνης. Ο Αλεξανδρινός σοφός όμως, δεν περιορίστηκε στο να κάνει ένα μιλίμετρο για τις άμαξες και τα άλλα οχήματα της ξηράς, αλλά κατασκεύασε και το ναυτικό δρομόμετρο, για να μπορούν τα πλοία να μετρούν την απόσταση που έπλεαν στην θάλασσα. Το όργανο αυτό ήταν παρόμοιο με το οδόμετρο, με την διαφορά ότι στο πλοίο δεν είχαμε τροχούς, όπως σε μια άμαξα, αλλά μια φτερώτη, σαν του ανεμόμυλου, που μετέδιδε την κίνηση του πλοίου στους οδοντωτούς τροχούς μέχρι το δείκτηαποστασιόμετρο. Από πού όμως μάθαμε για την σπουδαία αυτή εφεύρεση του αρχαίου σοφού; Ο Ήρωνας φρόντισε να καταγράψει την κατασκευή του οδομέτρου, στο έργο του «Διόπτρα» Με βάση τις γραπτές αυτές περιγραφές, ο Ολλανδός ερευνήτης Α. Σλέσβικ, ανακατασκεύασε το οδόμετρο το 1987, και το παρουσίασε σε συνέδριο για την τεχνολογία που έγινε στην Αθήνα το Ένας άλλος ερευνητής, ο Γουντκραφτ, ανακατασκεύασε με παρόμοιο τρόπο, τόσο το ναυτικό δρομόμετρο, όσο και το οδόμετρο. Τα σχέδια των κατασκευών αυτών μπορείτε να τα δείτε πιο κάτω: * Αποστασιόμετρο = όργανο που μετρά απόσταση.

30 Σχέδια 1 και 2: Το οδόμετρο και το ναυτικό δρομόμετρο του Ήρωνα όπως τα ανακατασκεύασε ο Γούντκραφτ Σχέδιο: Το οδόμετρο του Ήρωνα όπως τα ανακατασκεύασε ο Α. Σλέσβικ.

31 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Η εφεύρεση του ατμοπυροβόλου από τον Αρχιμήδη: Η εικόνα που έχουμε για τον πόλεμο στα αρχαία χρόνια περιέχει πολεμιστές με ακόντια, σπαθιά, ασπίδες, κράνη και άλλα παρόμοια όπλα. Αλλά θα μπορούσατε ποτέ να φανταστείτε πόλεμο με πυροβόλα τη μακρυνή εκείνη εποχή; Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Ακούστε πρώτα την Ιστορία που ακολουθεί και βγάλτε τα δικά σας συμπεράσματα: Ο Λεονάρτο ντα Βίτσι ( ) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους σοφούς όλων των εποχών. Ασχολήθηκε με όλες τις επιστήμες και τις τέχνες χωρίς να αφήσει αμελέτητο κανένα κομμάτι της ανθρώπινης γνώσης. Ήταν ζωγράφος, γλύπτης, μηχανικός, αρχιτέκτονας, φυσιογνώστης, ανατόμος, φιλόσοφος, μουσικός, λογοτέχνης. Ένα μεγάλο μέρος των γνώσεων του το κατέκτησε με την μελέτη έργων των αρχαίων Ελλήνων σοφών, καθώς είχε πρόσβαση σε σπάνια αρχαία χειρόγραφα. Ανάμεσα στα έγγραφα αυτά υπήρχε και ένα του αρχαίου Έλληνα σοφού Αρχιμήδη, το οποίο περιέγραφε την κατασκευή ενός πυροβόλου όπλου, που έριχνε σιδερένιες μπάλες με τη δύναμη του ατμού. Ο Λεονάρτο ντα Βίτσι με βάση τις σημειώσεις του αρχαίου σοφού, ανακατασκεύασε το πυροβόλο. Την κατασκευή του αυτή την ονόμασε ΑΡΧΙΤΡΟΝΙΤΟ. Ο Λεονάρτο που ήταν όχι μόνο σοφός επιστήμονας, αλλά και τίμιος άνθρωπος, δεν έκρυψε ποτέ του ότι το έργο αυτό δεν ήταν δικό του αλλά του Αρχιμήδη. Αυτό φαίνεται και στο όνομα του όπλου, τα τέσσερα πρώτα γράμματα του οποίου, είναι παρμένα από το όνομα του Αρχιμήδη. ( ΑΡΧΙ-ΤΡΟΝΙΤΟ) Πως έμοιαζε όμως το ατμοπυροβόλο; Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του; Αποτελείτο από ένα μεγάλο ξύλινο σωλήνα, ο οποίος ήταν ενωμένος με μεγαλύτερο μεταλλικό κιβώτιο, που το θέρμαιναν σε πολύ ψηλές θερμοκρασίες, αναμμένα κάρβουνα. Μέσα στο σωλήνα υπήρχε σιδερένια σφαίρα.η σφαίρα πιεζόταν με ξύλινο δοκάρι που έφτανε μέχρι το στόμιο της κάνης και το έκλεινε. Από πάνω από τον σωλήνα υπήρχε δοχείο με νερό, ανοίγοντας δε ένα διακόπτη, μέρος του χυνόταν στον σωλήνα, που λόγω της μεγάλης θερμοκρασίας του το εξάτμιζε σχεδόν αμέσως. Η πίεση του ατμού έσπαζε το δοκάρι και εκτόξευε τη σφαίρα σε μεγάλη απόσταση. Οι εικόνες που ακολουθούν το κείμενο μας δίνουν μια ιδέα για το σχήμα του όπλου αυτού. Ποιες όμως ήταν οι επιδόσεις του φόβερου, για την εποχή του όπλου; Με την στιγμιαία εξάτμιση 6 λίτρων νερού, μπορούσε να ρίξει μια σφαίρα βάρους 40 κιλών (ενός ταλάντου) και διαμέτρου 30 εκ. σε απόσταση 1100 μέτρων.( 6 στάδια που το μήκος του κάθενος ήταν 185 μέτρα) Με βάση υπολογισμούς που έκανε ο επιστήμονας Ιωάννης Σακκάς η μέγιστη ταχύτητα του βλήματος έφτανε τα 150 μέτρα το δευτερόλεπτο (540 χιλιόμετρα την ώρα), που είναι ίση με την ταχύτητα ενός πολεμικού αεροπλάνου του Β Παγκόσμιου Πολέμου! Η διάμετρος της κάνης του όπλου ήταν 40 εκατοστά, από τα οποία τα 10 εκ. αντιπροσώπευαν το πάχος των τοιχώματος. Η ταχυβολία του όπλου ήταν μια βολή το λεπτό. Με βάση υπολογισμούς του ιδίου επιστήμονα, η κλίση της κάνης ως προς το έδαφος θα πρέπει να ήταν 45º. Αν ο Αρχιμήδης, που η εφεύρεση του χρησιμοποιήθηκε από τους Συρακούσιους για απόκρουση της Ρωμαϊκής επίθεσης είχε 4-5 τέτοια όπλα, θα μπορούσε να κάνει μια βολή κάθε δευτερόλεπτα, γεγονός που φανερώνει ικανοποιητική ταχυβολία. Ο Αρχιμήδης είχε προηγηθεί 1500 χρόνια από τους Ευρωπαίους, που κατασκεύασαν το πρώτο κανόνι, με χρήση πυρίτιδας μόλις το 1300 μ.χ. Η σύγχρονη ανακατασκευή του Ατμοπυροβόλου. Το 1981, μετά από πολλή μελέτη των σημειώσεων και των σχεδίων του Ντα Βίτσι, ο Ιωάννης Σακκάς ανακατασκεύασε μια μικρογραφία του πυροβόλου. Χρησιμοποήσε υλικά και τεχνογνωσία της εποχής του Αρχιμήδη για να αποδείξει ότι το όπλο μπορούσε να κατασκευαστεί και να λειτουργήσει. Στις 12 Μαϊου έκανε το σχετικό πείραμα, πετυχαίνοντας να εκτοξεύσει μικρή μεταλλική σφαίρα, μεγέθους μπάλας του τέννις σε απόσταση 50 μέτρων. Για να το πετύχει εξάτμισε μια πολύ μικρή ποσότητα νερού, μόλις 10 γραμμάρια. Το μεταλλικό μέρος της κάνης είχε θερμανθεί στους 400 βαθμούς Κελσίου με φωτιά από καυσόξυλα. Μέσα σε 10 δευτερόλεπτα, από την είσοδο του νερού στην κάνη δημιουργήθηκε ο ατμός, το δοκάρι έσπασε και η σφαίρα εκτοξεύτηκε με πίεση. Οι Αθηναϊκές εφημερίδες δημοσίευσαν την επόμενη μέρα εκτενείς αναφορές και εικόνες για το πρωτότυπο πείραμα, που ξαναζωντάνεψε, έστω για λίγο, μια πτυχή της αρχαίας ελληνικής Επιστήμης.

32 Εικόνες 1,2 : Σχέδια του ατμοπυροβόλου, από τον Ι. Σακκά Εικόνα 3: Το Αρχιτρόνιτο του Λεον. Ντα Βίτσι. Εικόνα 4: Μικρογραφία του ατμοπυροβόλου. Κατασκευάστηκε από τον Ι. Σακκά το 1981.

33 Επιστημονικά και τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων Η βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Αλεξάνδρειας Όταν το 323 π.χ. πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος, σε ηλικία 33 μόλις χρόνων, είχε αφήσει πίσω του μια πελώρια αυτοκρατορία. Οι διάδοχοι του μοίρασαν μεταξύ τους το απέραντο κράτος του. Στα κράτη που δημιούργησαν μεταδόθηκε ο Ελληνικός πολιτισμός, πού κυριάρχησε σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.ανάμεσα στους διαδόχους του Αλέξανδρου ήταν και ο Πτολεμαίος ο Α, που βασίλεψε στην Αίγυπτο μέχρι το 285π.Χ. Αυτός έκανε πρωτεύουσα της Αιγύπτου την Αλεξάνδρεια, την οποία μετέτρεψε σε κέντρο γραμμάτων, μάθησης και πολιτισμού. Για τον σκοπό αυτό στόλισε την πόλη με τρία μεγάλα έργα. Τη βιβλιοθήκη, το Μουσείο και τον Φάρο, για τον οποίο μιλήσαμε σε προηγούμενο τεύχος. Τη Βιβλιοθήκη μεγάλωσε ακόμα περισσότερο ο διάδοχος του Πτολεμαίος Β ο Φιλάδελφος. Γιατί όμως η βιβλιοθήκη και το Μουσείο είναι αξιοθαύμαστα μέχρι σήμερα; Ας δούμε κάποια στοιχεία για τα θαυμαστά αυτά ιδρύματα για να καταλάβουμε την αξία τους. Η μεγάλη βιβλιοθήκη: Ποτέ σε μια μόνο πόλη,σε ένα κτίριο ουσιαστικά, δεν είχε συγκεντρωθεί τόση πολλή γνώση. Ο Πτολεμαίος ο Α, και οι διάδοχοι του συγκέντρωσαν βιβλία από όλο τον κόσμο. Μάζεψαν τα χειρόγραφα με τα έργα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού,τα οποία δανείστηκαν από τους Αθηναίους, τα αντέγραψαν και έστειλαν πίσω στους Αθηναίους όχι τα πρωτότυπα, αλλά τα αντίγραφα των έργων τους! Σε άλλες περιπτώσεις αγόρασαν πολύτιμα χειρόγραφα και πάπυρους έναντι αδρής αμοιβής. Ο Πτολεμαίος ο Β με την βοήθεια Εβραίων και Ελλήνων σοφών μετέφρασε στα Ελληνικά την Παλαιά Διαθήκη. Ήταν η πρώτη μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών σε ξένη γλώσσα και έμεινε γνωστή ως η μετάφραση των 70. Την βιβλιοθήκη κόσμησαν ακόμα βιβλία της Αιγυπτιακής, βαβυλωνιακής Ασσυριακής γραμματείας. Καθώς περνούσε ο καιρός η βιβλιοθήκη όλο και μεγάλωνε. Την εποχή του Πτολεμαίου του Γ, γύρω στο 230 π.χ, ύπηρχαν σ αυτήν πάνω από μισό εκατομμύριο χειρόγραφα βιβλία. Αυτά ήταν καταγραμμένα σε καταλόγους που περιείχαν το όνομα του βιβλίου, τον συγγραφέα και την χρονολογία που γράφτηκε. Ήταν ακόμα χωρισμένα σε ομάδες ανάλογα με το περιεχόμενο τους. Σε ένα μέρος ήταν μαζεμένοι οι χειρόγραφοι κύλινδροι με μαθηματικά βιβλία, σε άλλο τα ρητορικά, αλλού τα ιατρικά κλπ. Υπήρχαν δεκάδες ξεχωριστά διαμερίσματα για κάθε τομέα της γνώσης σ αυτό το αρχαίο θησαυροφυλάκιο της Επιστήμης! Τόσος ήταν ο υπερπληθυσμός των βιβλίων που ο Πτολεμαίος Ο Γ αναγκάστηκε να ιδρύσει παράρτημα της μεγάλης βιβλιοθήκης. Το παράρτημα ονομάστηκε «θυγατήρ», που σημαίνει κόρη, στεγάστηκε στο ναό του Σέραπη και περιείχε άλλα εκατό χιλιάδες χειρόγραφα, σε μορφή κυλίνδρων. Επικεφαλής της βιβλιοθήκης οι Πτολεμαίοι έβαζαν σπουδαίους επιστήμονες της εποχής, όπως τον Ερατοσθένη, που πρώτος μέτρησε τον Ισημερινό της Γης, τον Καλλίμαχο, τον Ζηνόδοτο κ.α. Το 48 π.χ ο Ιούλιος Καίσαρας έκαψε την μεγάλη βιβλιοθήκη, καταστρέφοντας σχεδόν ένα εκατομμύριο βιβλία. Η καταστροφή ήταν ανεπανόρθωτη, αφού πολύτιμα, σπάνια και μοναδικά χειρόγραφα του αρχαίου πολιτισμού χάθηκαν για πάντα. Το Σεράπειο, δηλαδή η θυγατέρα βιβλιοθήκη γλύτωσε τότε, για να καταστραφεί όμως το 415 μ.χ. Μαζί με τον ναό του Σέραπη καταστράφηκαν και τα βιβλία της δεύτερης βιβλιοθήκης. Η καταστροφή του πλούτου αυτού της γνώσης είναι ανεπανόρθωτη για τον ανθρώπινο πολιτισμό αφού το 99% των γνώσεων που μας κληροδότησε η αρχαία Ελλάδα έγιναν στάχτη και χάθηκαν για πάντα...αν γνωρίζαμε όλο εκείνο τον ατίμητο πλούτο γνώσης, θα είμαστε όχι μόνο πιο σοφοί, αλλά και σε καλύτερη θέση να εκτιμήσουμε και να γνωρίσουμε τον Πολιτισμό των προγόνων μας. Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας.

34 Αν η βιβλιοθήκη ήταν ένα θησαυροφυλάκιο γνώσης, το Μουσείο ήταν τόπος παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης, κάτι σαν ένα αρχαίο Πανεπιστήμιο. Το όνομα του το οφείλει στις 9 Μούσες, που ήταν προστάτιδες των Τεχνών και των Επιστημών. Ο φιλόσοφος και πολιτικός Δημήτριος ο Φαληρέας, που είχε ζήσει πολλά χρόνια στην Αθήνα, την αρχαία μητρόπολη της γνώσης, έπεισε τον Πτολεμαίο τον Α να κάνει την Αλεξάνδρεια μια νέα Αθήνα. Έτσι γύρω στο 300 π.χ. άρχισε να κτίζεται το Μουσείο. Αποτελούνταν από το Ναό των Μουσών, αίθουσες διαλέξεων, χώρος περιπάτου για συζητήσεις, χώροι διαμονής δασκάλων και μαθητών κλπ. Το Μουσείο έγινε λοιπόν το επιστημονικό κέντρο της Αλεξάνδρειας, όπου συγκεντρώθηκαν πλήθος λαμπρών επιστημόνων. Ανάμεσα τους ο Ευκλείδης, η γεωμετρία του οποίου διδάσκεται μέχρι σήμερα, Οι πανέξυπνοι μηχανικοί Ήρωνας, Κτισίβιος και Φίλωνας που έφτιαξαν τα περίφημα αυτόματα μηχανήματα, ο Ιατρός Ηρόφιλος, που θεωρείται ο πατέρας της ανατομίας και αναρίθμητοι άλλοι που θα χρειαζόταν πολύς χώρος για να παραθέσουμε μόνο τα ονόματα τους.πάνω από εκατό επιστήμονες ζούσαν εκεί, ασχολούμενοι με επιστημονικές έρευνες ή με τη διδασκαλία. Τα πιο σπουδαία μυαλά του κόσμου είχαν συγκεντρωθεί στην Αλεξάνδρεια. Το Μουσείο δεν ήταν όμως μόνο ένα ερευνητικό επιστημονικό κέντρο που άκμασε δυο χιλιάδες χρόνια πριν τον 20 ο αιώνα, που θεωρείται αιώνας των Επιστημών. Ήταν ταυτοχρονα και μεγάλο σχολείο, που έφτασε να έχει δώδεκα χιλιάδες φοιτητές. Αυτοί σπούδαζαν Μαθηματικά, Αστρονομία, Φυσική, Φιλοσοφία Ιατρική, Φυσιολογία, μεταφυσική, και κάθε τομέα γνώσης της αρχαίας εποχής. Όταν η Αίγυπτος πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων το 30π.Χ, το Μουσείο συνέχισε να είναι κέντρο μάθησης. Η ακμή του συνεχίστηκε μέχρι το 400 μ.χ. Όμως το σκοτάδι της αμάθειας που έφερε ο μεσαίωνας, έφερε το τέλος στο λαμπρό Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας. Στις μέρες μας, η Αιγυπτιακή Κυβέρνηση, ξανακτίζει την μεγάλη βιβλίοθηκη, για να δώσει ξανά στην Αλεξάνδρεια ένα μέρος της αρχαίας της δόξας... Φανταστικό σχέδιο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας