Η διδακτική προσέγγιση των πληροφοριακών κειμένων στην προσχολική εκπαίδευση: Αναγκαιότητα και εφαρμογές

Transcript

1 Η διδακτική προσέγγιση των πληροφοριακών κειμένων στην προσχολική εκπαίδευση: Αναγκαιότητα και εφαρμογές Ελισσάβετ Χλαπάνα Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστήμιο Κρήτης

2 Υπάρχει μία βασική διάκριση ανάμεσα σε δύο είδη κειμένων: (α) τα αφηγηματικά κείμενα (narrative texts/fiction literature), τα οποία περιγράφουν φανταστικές ιστορίες, (β) τα πληροφοριακά κείμενα (informational texts/non fiction literature), τα οποία ως στόχο έχουν να παρέχουν πληροφορίες/γνώσεις, να περιγράφουν και να ερμηνεύουν φαινόμενα και γεγονότα του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.

3 Ειδικότερα, εντοπίζονται : βιβλία με αφηγηματικό-πληροφοριακό κείμενο (narrative-informational texts), τα οποία έχουν αφηγηματική μορφή, περιλαμβάνουν φανταστικούς ήρωες αλλά πραγματεύονται ένα πιο «επιστημονικό» θέμα, βιβλία με επεξηγηματικό/πληροφοριακό κείμενο (expository-narrative texts), τα οποία δεν περιγράφουν μια ιστορία, αλλά παρέχουν πληροφορίες για ένα συγκεκριμένο θέμα ή πραγματεύονται διάφορες έννοιες, βιβλία, τα οποία συνδυάζουν τον αφηγηματικό και επεξηγηματικό τρόπο γραφής.

4 Η διδασκαλία των πληροφοριακών κειμένων βασίζεται στις ακόλουθες παραμέτρους: (α) στην επιλογή των κατάλληλων βιβλίων, (β) στην επιλογή των αναπτυξιακά κατάλληλων πρακτικών με σκοπό: την κατανόηση των πληροφοριών και της δομής του κειμένου, την εκμάθηση του ειδικού λεξιλογίου που περιλαμβάνεται στα κείμενα, την εξοικείωση των παιδιών με το διαφορετικό τρόπο γραφής αυτών των κειμένων.

5 Επιλογή βιβλίων

6 Επιλογή βιβλίων Τα βιβλία με πληροφοριακό κείμενο οφείλουν: Να είναι κατάλληλα για το αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών. Να χρησιμοποιούν ακριβείς όρους, οι οποίοι να αναφέρονται στις βασικές έννοιες του κειμένου. Να διαθέτουν προσεχτικά σχεδιασμένη εικονογράφηση. Να μην κάνουν μια απλή αναφορά σε γεγονότα, αλλά να είναι γραμμένα με τρόπο που να διεγείρουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των παιδιών. Να μην «βομβαρδίζουν» τα παιδιά με υπερβολικά εξειδικευμένο λεξιλόγιο και πολλές σύνθετες έννοιες. Να είναι ευδιάκριτος ο τύπος της δομής τους.

7 Επιλογή βιβλίων Μακροδομή: το περιεχόμενο του βιβλίου οργανώνεται με βάση ένα γενικό πρότυπο δομής. Μικροδομή: τα επιμέρους τμήματα του κειμένου μπορεί να παρουσιάζονται χρησιμοποιώντας έναν διαφορετικό τύπο δομής. Οι παιδαγωγοί επιλέγουν επιμέρους τμήματα του κειμένου που οργανώνονται με ένα συγκεκριμένο τύπο δομής.

8 Επιλογή βιβλίων Οι παιδαγωγοί μπορούν: να οργανώνουν και να διαβάζουν τα πληροφοριακά κείμενα κατά θεματικές ενότητες, να συνδυάζουν αφηγηματικά και πληροφοριακά κείμενα για την επεξεργασία ενός θέματος.

9 Διδακτικές τεχνικές για την παρουσίαση των πληροφοριακών κειμένων στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας

10 Διδακτικές τεχνικές πληροφοριακών κειμένων KWL Method (What I Κnow/ What I Want to know/ What I ve Learned) Στοχεύει: στην ενεργοποίηση προγενέστερων γνώσεων, στη διατύπωση ερωτήσεων, στη σύνοψη πληροφοριών. Τι γνωρίζω; Τι θέλω να μάθω; Τι έμαθα;

11 Τι γνωρίζω; Τι θέλω να μάθω; Τι έμαθα;

12 Διδακτικές τεχνικές πληροφοριακών κειμένων KWL Method Πριν την ανάγνωση του κειμένου: Διατυπώνουμε ερωτήσεις με τις οποίες ζητούμε από τα παιδιά: να εκφράσουν τα όσα ήδη ξέρουν σχετικά με το θέμα του βιβλίου, Να διατυπώσουν τι θέλουν να μάθουν και να κάνουν προβλέψεις σχετικά με το θέμα του βιβλίου με βάση τον τίτλο και τις εικόνες του, να συνδέουν το θέμα του βιβλίου με τις προσωπικές τους εμπειρίες.

13 Διδακτικές τεχνικές πληροφοριακών κειμένων KWL Method Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης: Απευθύνουμε ερωτήσεις που ενεργοποιούν ανώτερες γνωστικές λειτουργίες (ανάλυση, αιτιολόγηση, αξιολόγηση, πρόβλεψη) με σκοπό την ενίσχυση της κατανόησης. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να περιγράψουν τις εικόνες του βιβλίου. Συνοψίζουμε κατά διαστήματα τις σημαντικότερες πληροφορίες του κειμένου.

14 Διδακτικές τεχνικές πληροφοριακών κειμένων KWL Method Μετά την ανάγνωση: Ανακεφαλαιώνουμε τις νέες πληροφορίες. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να διατυπώσουν ερωτήσεις πάνω στα σημεία του κειμένου που δεν κατανόησαν. Απευθύνουμε ερωτήσεις με τις οποίες ζητούμε από τα παιδιά να συσχετίσουν τις νέες πληροφορίες με καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Επεκτείνουμε την ανάλυση του κειμένου με επιπλέον δραστηριότητες και συνδέουμε το θέμα του βιβλίου και με άλλους τομείς του αναλυτικού προγράμματος.

15 Διδασκαλία δομής πληροφοριακών κειμένων Η εξάσκηση των μικρών παιδιών ως προς αναγνώριση των βασικών στοιχείων της δομής ενός κειμένου κρίνεται πολύ σημαντική για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων της κατανόησης. Η παρουσίαση των πληροφοριών ενός κειμένου με οπτικά μέσα, όπως για παράδειγμα με εικόνες, γραφήματα, σχεδιαγράμματα, βοηθά τα μικρά παιδιά: να κατανοήσουν τη δομή ενός κειμένου, να αντιληφθούν τις σχέσεις μεταξύ των βασικών εννοιών του κειμένου, να συνοψίσουν και να αναδιηγηθούν το κείμενο.

16 Δομικές διαφορές αφηγηματικών και πληροφοριακών κειμένων Αφηγηματικά κείμενα Τα αφηγηματικά κείμενα (ιστορίες, παραμύθια) βασίζονται σε ένα δομικό σχήμα το οποίο είναι γνωστό ως Γραμματική των ιστοριών (Story Grammar). Το δομικό σχήμα των ιστοριών αναφέρεται στον τρόπο οργάνωσης των επεισοδίων που συνθέτουν το κείμενο της ιστορίας και αποτελείται από τα εξής επιμέρους στοιχεία: Α) Πλαίσιο (τόπος, χρόνος, πρωταγωνιστές) Β) Θέμα (αρχικό γεγονός που σηματοδοτεί την εξέλιξη της ιστορίας ή ο βασικός στόχος που καλείται να επιτύχει ο κεντρικός πρωταγωνιστής) Γ) Πλοκή (οι πράξεις στις οποίες προβαίνει ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας για την επίτευξη του βασικού του στόχου) Δ) Επίλυση (η επίτευξη του στόχου ή η επίλυση του προβλήματος της ιστορίας από τον κεντρικό ήρωα) Ε) Τέλος (ο τρόπος λήξης της ιστορίας - τελικό συμπέρασμα της ιστορίας) Πληροφοριακά κείμενα Περιγραφή: Τα βιβλία παρουσιάζουν ένα θέμα και παρέχουν λεπτομέρειες και πληροφορίες που βοηθούν τους αναγνώστες να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του θέματος. Διαδοχή: Αυτός ο τύπος δομής τοποθετεί τα γεγονότα ή τις έννοιες στη διαδοχική σειρά με την οποία εμφανίζονται. Σύγκριση και αντιπαράθεση: Αυτός ο τύπος δομής αναφέρεται στην εύρεση των ομοιοτήτων και των διαφορών ανάμεσα σε γεγονότα, έννοιες, ανθρώπους, ζώα κτλ. Σχέση αιτίου αποτελέσματος: Περιγράφει τα αίτια των φαινομένων, τα αποτελέσματα και τις επιδράσεις αυτών. Πρόβλημα επίλυση: Περιγράφει την ανάπτυξη ενός προβλήματος και την επίλυσή του.

17 Δομή πληροφοριακών κειμένων Περιγραφή Τα βιβλία παρουσιάζουν ένα θέμα και παρέχουν λεπτομέρειες και πληροφορίες που βοηθούν τους αναγνώστες να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του θέματος που διαπραγματεύεται ο συγγραφέας. Κάθε σελίδα ξεκινά με μία κύρια πρόταση ή με κεντρική ερώτηση που διαπραγματεύεται την βασική ιδέα. Οι προτάσεις που ακολουθούν παρέχουν πληροφορίες που αναλύουν ή περιγράφουν την κεντρική ιδέα και απαντούν στην κεντρική ερώτηση της σελίδας.

18 Διαδοχή Αυτός ο τύπος δομής τοποθετεί τα γεγονότα ή τις έννοιες στη διαδοχική σειρά με την οποία εμφανίζονται. Οι συγγραφείς χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο της δομής για να παρέχουν οδηγίες για τη διεξαγωγή ενός πειράματος ή για να περιγράψουν τα στάδια στον κύκλο της ζωής (φυτά, ζώα κτλ) ή τα στάδια στην εξέλιξη ενός φυσικού φαινομένου.

19 Σύγκριση και αντιπαράθεση Αυτός ο τύπος δομής αναφέρεται στην εύρεση των ομοιοτήτων και των διαφορών ανάμεσα σε γεγονότα, έννοιες, ανθρώπους, ζώα κτλ. Βασικές λέξεις και φράσεις που σηματοδοτούν αυτόν τον τύπο της δομής είναι: είναι παρόμοιο με, κατά τον ίδιο τρόπο, διαφέρει ως προς, μοιάζει, σε σύγκριση με.

20 Σχέση αιτίου - αποτελέσματος Περιγράφει τα αίτια των φαινομένων, τα αποτελέσματα και τις επιδράσεις αυτών. Λέξεις και φράσεις που σηματοδοτούν τη σχέση αιτίου αποτελέσματος είναι οι: εάν, με αυτόν τον τρόπο, εξαιτίας του ότι, με αποτέλεσμα, από τότε και έπειτα, με σκοπό να και φυσικά τις βασικές λέξεις - κλειδιά αίτιο, αποτέλεσμα.

21 Πρόβλημα - επίλυση Περιγράφει την ανάπτυξη ενός προβλήματος και την επίλυσή του. Σημαντικές λέξεις και φράσεις που σηματοδοτούν αυτόν τον τύπο της δομής είναι: πρόβλημα, λύση, διότι, από τότε και έπειτα, με αυτόν τον τρόπο, με αποτέλεσμα Συνήθως τα κείμενα που διαθέτουν αυτόν τον τύπο της δομής αναφέρονται στα αίτια διαφόρων εφευρέσεων, για παράδειγμα γιατί οι άνθρωποι εφηύραν τα χρήματα.

22 Γνωρίζετε ήδη πως υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα σε ένα σπίτι και μια φωλιά. Σε αντίθεση με το σπίτι, η φωλιά είναι μικρή σε μέγεθος και έχει μόνο ένα χώρο. Μια άλλη διαφορά είναι ότι σπίτι χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους, ενώ η φωλιά από τα πουλιά. Πάντως, μπορεί να εκπλαγείτε ανακαλύπτοντας ότι οι φωλιές και τα σπίτια έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, και τα δύο, φωλιές και σπίτια, παρέχουν καταφύγιο. Μια άλλη ομοιότητα είναι ότι και για τα δύο χρησιμοποιούνται δέντρα για την κατασκευή τους. Τα πουλιά χρησιμοποιούν μικρά κλαδάκια ενώ οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την ξυλεία των δέντρων. Τέλος, και τα δύο μοιάζουν στο γεγονός ότι καταλαμβάνουν κάποιο χώρο, παρόλο που ένα σπίτι χρειάζεται πολύ περισσότερο χώρο σε σύγκριση με μία φωλιά.

23 Ο Φίλιππος μας εξηγεί ότι στο διάστημα δεν υπάρχει αέρας για να αναπνέει κάποιος. Για το λόγο αυτό οι αστροναύτες πρέπει να φορούν διαστημικές στολές, όταν θέλουν να περπατήσουν στη σελήνη. Χρειάζεται πολύς χρόνος για να φορέσει κάποιος μια διαστημική στολή και είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Για το λόγο αυτό οι ειδικοί κάνουν προσπάθειες να φτιάξουν μια νέα στολή που το πίσω μέρος με τις μπουκάλες οξυγόνου και τα υπόλοιπα εξαρτήματα θα μπορεί να κουμπώνει. Αν τα καταφέρουν, το μόνο πράγμα που θα χρειάζεται κάποιος θα είναι απλά να γλιστράει μέσα σε αυτή.

24 Ένα σύννεφο σχηματίζεται ψηλά στον ουρανό. Κι όλο μεγαλώνει και μεγαλώνει και μεγαλώνει Μαμά τι είναι σύννεφο; Σύννεφο είναι εκατομμύρια σταγόνες νερού μαζί. Η ζέστη του ήλιου τις τραβάει από τη θάλασσα. Ένας δυνατός άνεμος φυσά και μετακινεί το σύννεφο πάνω από λόφους, πεδιάδες και πολιτείες. Υπάρχουν πολλά είδη σύννεφων. Σύννεφα πάγου, σύννεφα βροχής, σύννεφα καταιγίδας και σύννεφα βροχής, όπως αυτό εδώ. Καλά το κατάλαβα! Να, βλέπω τις σταγόνες του νερού. Ας ακολουθήσουμε αυτή την πραγματικά πολύ μεγάλη σταγόνα. Σταγόνες βροχής πέφτουν από το σύννεφο. Πέφτει, πέφτει η σταγόνα μέχρι που πλατς φτάνει στα νερά του ποταμού που κυλούν.

25

26 Διδασκαλία δομής πληροφοριακών κειμένων Ενδεικτικά παραδείγματα Τύπος δομής: Περιγραφή Είδος γραφήματος: Σημασιολογικός χάρτης Για να βρουν τροφή Ήχοι Δελφίνια Τα μέρη του σώματός τους Ρύγχος Ουρά Για να επικοινω νήσουν Πτερύγια

27 Διδασκαλία δομής πληροφοριακών κειμένων Ενδεικτικά παραδείγματα Τύπος δομής: Σύγκριση αντιπαράθεση Είδος γραφήματος: Διάγραμμα Venn Κοινά χαρ/κα Προσφέρουν καταφύγιο Καταλαμβάνουν χώρο Φωλιά Πουλιά Ένας χώρο Δεν έχει οροφή Σπίτι Άνθρωποι Πολλούς χώρους Έχει οροφή

28 Διδασκαλία δομής πληροφοριακών κειμένων Ενδεικτικά παραδείγματα Τύπος δομής: Διαδοχή Είδος γραφήματος: Διεργασία Οι αγελάδες τρώνε χόρτα Οι αγελάδες αναμασούν την τροφή Τα χόρτα μετατρέπονται σε γάλα Το άρμεγμα της αγελάδας Το γάλα μεταφέρεται στο γαλακτοκομείο Η επεξεργασία του γάλατος Η συσκευασία του γάλατος σε χαρτόκουτα

29 Διδασκαλία δομής πληροφοριακών κειμένων Ενδεικτικά παραδείγματα Τύπος δομής: Αίτιο - αποτέλεσμα Είδος γραφήματος: Σχέση Η κλίση του άξονα της γης Το ημισφαίριο που κλίνει προς ήλιο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Το ημισφαίριο που δεν κλίνει προς ήλιο ΧΕΙΜΩΝΑΣ Μεγαλύτερες ημέρες Μικρότερες νύχτες Πιο ζεστός καιρός Μικρότερες ημέρες Μεγαλύτερες νύχτες Πιο κρύος καιρός