ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

Transcript

1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ενότητα 3: ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Εξετάζεται η λειτουργία του ποιμαντικού έργου ως προς τις συντεταγμένες του. Υπογραμμίζεται πως ο ποιμένας συγκαλεί τον λαό του Θεού, προσφέρει την αναίμακτη θυσία, διακονεί τον λόγο του Θεού, μυσταγωγεί τη γέννηση πνευματικών τέκνων, και συνεχίζει μυστηριακά το έργο του Χριστού εντός της Εκκλησίας. Παρουσιάζονται τα αγαθά που απορρέουν από τη συμμετοχή στην ευχαριστιακή σύναξη και αναλύεται η διδασκαλία του π. Σωφρόνιου Ζαχάρωφ για την αρχή της αντεστραμμένης πυραμίδας.. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ. 5

6 Του Ποιμαντικού Έργου (1 από 28) Στην ενότητα αυτή θα παρακολουθήσουμε τέσσερις συντεταγμένες: 1. τη σύγκληση του λαού του Θεού σε σώμα. 2. τη διακονία του λόγου του Θεού. 3. τη συμβολή στη γέννηση πνευματικών τέκνων και 4. την άρση των αμαρτιών του κόσμου. 6

7 Του Ποιμαντικού Έργου (2 από 28) Η σύναξη της Εκκλησίας προϋποθέτει πνευματικό πατέρα και χριστιανούς. Άλλοτε τονίζεται η ποιμενοκεντρική και άλλοτε η ποιμνιοκεντρική ποιμαντική διάσταση. Και αυτό γιατί σημείο αναφοράς και κεντρικό πρόσωπο στην Εκκλησία είναι ο Χριστός. Δευτερευόντως, κεντρικό πρόσωπο γίνεται εκείνο που στέκεται «εις τύπον Χριστού». 7

8 Του Ποιμαντικού Έργου (3 από 28) Οι χριστιανοί αποκαλούνται στην Εκκλησία αδελφοί, καθώς έχουν κοινό Πατέρα τον Θεό. Η ενότητα της πίστεως και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος τρέφει και ζωογονεί το ιδιαίτερο χάρισμα του καθενός (Α Κορ. 12, 4-6). Η αγάπη και η ενότητα, αλλά και η σαφής διάκριση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος αποτελούν δείκτη για τις σχέσεις των μελών της Εκκλησίας. 8

9 Του Ποιμαντικού Έργου (4 από 28) Η αναγνώριση της λειτουργίας του κοινού σώματος, που αποσκοπεί στη δόξα του Θεού, καθορίζει και τη συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στην αδελφότητα. Ο Αββάς Δωρόθεος αποδίδει αυτή την πραγματικότητα χρησιμοποιώντας μια καταπληκτική εικόνα, απλή, ρεαλιστική και εύστοχη, ικανή να συγκινήσει κάθε ψυχή που αναζητά την αλήθεια. Μας παραδίδει λοιπόν τα εξής: «Ας υποθέσουμε ότι ο κόσμος είναι ένας κύκλος, σα χάραγμα με διαβήτη. Το κεντρικό σημείο του κύκλου είναι ο Θεός. Οι δε ευθείες γραμμές που ξεκινούν από την περιφέρεια του κύκλου προς το κέντρο οι δρόμοι, δηλαδή οι τρόποι ζωής των ανθρώπων. 9

10 Του Ποιμαντικού Έργου (5 από 28) Όσο προχωρούν οι άνθρωποι προς το κέντρο, προς τον Θεό, πλησιάζονται μεταξύ τους, και όσο πλησιάζονται πλησιάζουν τον Θεό. Κατά τον ίδιο τρόπο εννοήστε τον χωρισμό. Όταν απομακρύνονται από τον Θεό και βγαίνουν προς τα έξω, τόσο απομακρύνονται και μεταξύ τους, και όσο απομακρύνονται μεταξύ τους, τόσο απομακρύνονται και από τον Θεό. Αυτή λοιπόν είναι η φύση της αγάπης». 10

11 Του Ποιμαντικού Έργου (6 από 28) Ο ιερέας πέρα από το προσωπικό του χάρισμα, έχει και εκείνο που απορρέει από τη θεσμική του θέση στην Εκκλησία. Ωστόσο στην ορθόδοξη Εκκλησία, οι ποιμένες και οι ποιμαινόμενοι συγκροτούν από κοινού το ενιαίο και αδιαίρετο σώμα της Εκκλησίας. Βέβαια, ο ποιμένας έχει και το ιδιαίτερο χάρισμα της χειροτονίας που συνδέεται με κάποιες σταθερές συντεταγμένες του ποιμαντικού έργου. 11

12 Του Ποιμαντικού Έργου (7 από 28) Ο ποιμένας συγκαλεί τον λαό του Θεού σε σώμα. Σ αυτή έχουν θέση ενεργεία όλοι οι βαπτισμένοι χριστιανοί. Οι λόγοι του αποστόλου Παύλου είναι χαρακτηριστικοί: «πάντες γὰρ υἱοὶ Θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ιησοῦ ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε. οὐκ ἔνι Ιουδαῖος οὐδὲ Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ιησοῦ» (Γαλ. 3,26-28). 12

13 Του Ποιμαντικού Έργου (8 από 28) Μέχρι την έλευση του Χριστού οι άνθρωποι παρουσιάζονται «ὡς πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα» (Μτ. 9,36). Ο Χριστός είναι ο καλός ποιμήν, που αποστέλλεται για τη σωτηρία των χαμένων προβάτων. Ο ποιμένας προσφέρει την αναίμακτη θυσία εκ μέρους του λαού του Θεού. Συνεχίζει μυστηριακά το έργο του Χριστού εντός της ιστορίας. Η εκκλησιαστική σύναξη συγκροτείται στο όνομα του Τριαδικού Θεού. 13

14 Του Ποιμαντικού Έργου (9 από 28) Στην εκκλησιαστική σύναξη: Προσφέρεται η δωρεά του Θεού ως καρπός του Πνεύματος, που είναι αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότητα, αγαθοσύνη, πίστη, πραότητα, εγκράτεια. Γαλ. 5,22). Καταλύονται οι δυνάμεις του δαιμονοκρατούμενου κόσμου. Τελείται το κατεξοχήν μυστήριο της Εκκλησίας, η Θεία Ευχαριστία και προσφέρεται το σωτηριώδες έργο του Χριστού. 14

15 Του Ποιμαντικού Έργου (10 από 28) Οι χριστιανοί από την εν Χριστώ κοινωνία ζωοποιούνται και προγεύονται την έλευση της βασιλείας του Θεού. Βρίσκεται η αφετηρία και η ολοκλήρωση της χριστιανικής ζωής. Καλείται να πλατυνθεί η χριστιανική συνείδηση, να αναπτυχθεί το κοινοτικό πνεύμα και να καλλιεργηθεί η κοινωνική ευθύνη. Οι χριστιανοί συγχωρούνται, ειρηνεύουν και βοηθούν, ώστε τα φίλαυτα και εμπαθή μέλη της χριστιανικής κοινότητας να αποκτήσουν την «οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς ἀγάπη» (Α Κορ. 13,5) και να γίνουν φίλοι και οικείοι του Θεού. 15

16 Του Ποιμαντικού Έργου (11 από 28) Ο ποιμένας διακονεί τον λόγο του Θεού, διδάσκει το ευαγγέλιο της βασιλείας Του. Η πίστη στον Χριστό προϋποθέτει το χριστιανικό κήρυγμα (Ρωμ. 10,14). Η διακονία του λόγου αρχικά ασκούνταν από τους αποστόλους και στη συνέχεια από τους επισκόπους. Οι ιεροί κανόνες καθορίζουν σαφώς ότι απαραίτητο έργο και καθήκον των κληρικών είναι και το κήρυγμα. Το μυστήριο του θείου λόγου δεν είναι εύκολη υπόθεση. 16

17 Του Ποιμαντικού Έργου (12 από 28) Έργο του πνευματικού ποιμένα είναι να μεταδώσει ζωή και προφητικό πνεύμα. Καλείται να εκφράσει τον λόγο του Θεού στην κοινωνική πραγματικότητα. Ωστόσο, η δυναμική αφομοίωση του χριστιανικού μηνύματος τελικά επιτυγχάνεται με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Στη διδασκαλία που γίνεται με μακροθυμία, ανάλογα με τους αποδέκτες, περιλαμβάνεται η επιμονή, ο έλεγχος, η επιτίμηση, αλλά και η ενθάρρυνση και ο έπαινος. 17

18 Του Ποιμαντικού Έργου (13 από 28) Στη διακονία του λόγου ακολουθείται διπλή μέθοδος: η αρνητική και η θετική. Ο έλεγχος και η επιτίμηση, που απαντούν κυρίως στο προφητικό κήρυγμα, οδηγούν στη μετάνοια και προφυλάγουν από τον εγωισμό και τη φιλαυτία. Συμβάλλουν στην αποδοχή του θείου θελήματος γιατί περικόπτουν την κακία και συντρίβουν τα εμπόδια, που εγείρονται από το εγωιστικό και φίλαυτο φρόνημα. 18

19 Του Ποιμαντικού Έργου (14 από 28) Η θετική μέθοδος είναι πιο δύσκολη και δημιουργική. Ο ποιμένας χρειάζεται να ενθαρρύνει και να επαινέσει την προσπάθεια των ανθρώπων χωρίς όμως να προκαλέσει τα πάθη τους, να εμπνεύσει με τον λόγο την εν Χριστώ ζωή, να οδηγήσει στην ανιδιοτελή αγάπη και να συνδράμει στην ισχυροποίηση της θέλησης και τη σταθεροποίηση στην οδό της αρετής. 19

20 Του Ποιμαντικού Έργου (15 από 28) Γι αυτό και ο ιεροκήρυκας έχει επισημανθεί πως παρουσιάζει κάποια αναλογία με την Παναγία. Όπως η Παναγία δέχθηκε τον Θεό Λόγο και τον μορφοποίησε με τη σάρκα και το αίμα της, για να τον γεννήσει στο κόσμο ως τέλειο άνθρωπο, έτσι και ο ιεροκήρυκας δέχεται τον λόγο του Θεού, το Ευαγγέλιο, τον μορφοποιεί με την ύπαρξή του, για να τον παρουσιάζει ζωντανό στους ακροατές. 20

21 Του Ποιμαντικού Έργου (16 από 28) Ο ποιμένας καλείται: 1. Να έχει την αγιότητα, την καθαρότητα, την ταπείνωση. 2. Να έχει αποβάλλει το «ἲδιον θέλημα» και να έχει εγκολπωθεί το θέλημα του Θεού. 3. Να είναι κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος και να εμπνέεται από αυτό. 4. Να έχει εμπειρική γνώση των αληθειών της πίστης. Γι αυτό και γίνεται σαφές ότι η διακονία του Λόγου δεν είναι έργο ανθρώπινο, αλλά θεανθρώπινο. 21

22 Του Ποιμαντικού Έργου (17 από 28) Οι ευαγγελιστές, οι μαθητές και οι απόστολοι του Χριστού κήρυτταν όσα είδαν, άκουσαν και ψηλάφησαν με τα χέρια τους. Ο διάκονος του λόγου δεν θα γίνει πιστευτός, αν είναι ανυποψίαστος εμπειρικά για τις αλήθειες που διδάξει. Στην προσπάθειά του για την αποτελεσματική διακονία του λόγου θα συνδέσει τη χάρη του Θεού με την ανθρώπινη σοφία. Ωστόσο, για να καρπίσει ο ευαγγελικός λόγος ο χριστιανός πρέπει να φωτιστεί από το φως της θεογνωσίας και να κατακτηθεί τόσο ο νους όσο και η καρδιά του. Ο φωτισμός του νου και η καθαρότητα της καρδιάς διασφαλίζουν την απλανή διδασκαλία αλλά και την κατανόηση του θείου λόγου. 22

23 Του Ποιμαντικού Έργου (18 από 28) Ο ποιμένας, ως πνευματικός πατέρας, μυσταγωγεί με τον λόγο και τα μυστήρια τη γέννηση και την ωρίμανση των πνευματικών τέκνων, των χριστιανών. Η πνευματική γέννηση προϋποθέτει ωδίνες και κόπους. Αποτελεί καρπό: α) της χάριτος του Θεού, β) της ποιμενικής φροντίδας και γ) της ελεύθερης βούλησης των ανθρώπων. Ενδεικτικά είναι τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «τεκνία μου, οὓς πάλιν ὠδίνω, ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν!» (Γαλ. 4,19). 23

24 Του Ποιμαντικού Έργου (19 από 28) Οι δυσκολίες και οι πνευματικοί πόνοι απορρέουν από τις αδυναμίες, τις πτώσεις, την αμετανοησία, τη σκληροκαρδία, τους πειρασμούς και τις εγκαταλήψεις της πατρικής εστίας εκ μέρους των πνευματικών τέκνων. Κοπιώδης προσπάθεια και άσκηση χρειάζεται και από τον πνευματικό ποιμένα για να ανακαλύψει σε κάθε περίπτωση «τί τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον». Όπως παρατηρεί και ο Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης τα αμαρτήματα των ιερέων προξενούν βλάβη σε όλους, ενώ τα αμαρτήματα των πιστών μόνο στους ίδιους. Δηλαδή, συμβαίνει όπως και στο πλοίο: όταν κάνει λάθος ένας ναύτης προξενεί μικρή ζημιά, ενώ όταν κάνει λάθος ο κυβερνήτης προκαλεί την καταστροφή όλων. 24

25 Του Ποιμαντικού Έργου (20 από 28) Όταν ο ποιμένας έχει το χάρισμα να διακρίνει τις θείες από τις δαιμονικές ενέργειες με τη θεία βοήθεια μπορεί να κάνει σωστή διάγνωση του μετανοούντος. Σκοπός της ποιμαντικής χειραγώγησης είναι η καθοδήγηση του πιστού στην εν Χριστώ ελευθερία. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει η πνευματική πατρότητα και η πνευματική υιότητα να καλλιεργούνται μέσα στο πνεύμα της εν Χριστώ ελευθερίας και της κοινής αναφοράς στο θέλημα του Θεού. 25

26 Του Ποιμαντικού Έργου (21 από 28) Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο ελεύθερο και δεν παραβιάζει το αυτεξούσιό του. Σύμφωνα με τον Διάδοχο η αυτεξούσια εκδήλωση της ψυχής αποκαλύπτεται στην αποδοχή ή απόρριψη του καθ ομοίωση: "αὐτεξουσιότης ἐστὶ ψυχῆς λογικῆς θέλησις ἑτοίμως κινουμένη εἰς ὅπερ ἄν καὶ θέλοι". Η ταύτιση του αυτεξούσιου με τη δυνατότητα της ελεύθερης υπακοής στη βουλή του Θεού εκφράζεται και στον Ευάγριο που σημειώνει: "Εἰ ἐφ ἡμῖν ἐστι τὸ θέλειν προσέχειν, γεγόναμεν αὐτεξούσιοι". Η δυνατότητα της πειθαρχίας ή απειθαρχίας στο θέλημα του Θεού είναι αποκλειστικά ανθρώπινο προνόμιο. 26

27 Του Ποιμαντικού Έργου (22 από 28) Έτσι και ο πνευματικός πατέρας δεν μπορεί να παραβιάσει το αυτεξούσιο του ανθρώπου. Οφείλει όχι μόνο να σεβαστεί το αυτεξούσιο, αλλά και να τον βοηθήσει να απελευθερωθεί από τα πάθη του. Όποιος μετανοεί αναγκαστικά δεν ωφελείται και η μετάνοιά του δεν έχει διάρκεια. Όποιος όμως αμαρτάνει παρά τη θέλησή του, μετανοεί συνειδητά απομακρύνοντας συγχρόνως και την αιτία της αμαρτίας. 27

28 Του Ποιμαντικού Έργου (23 από 28) Την εσωτερική αυτή διάσπαση, που οδηγεί στην ακούσια επιλογή της αμαρτίας περιγράφει ο απόστολος Παύλος: «εἰ δὲ ὃ οὐ θέλω ἐγὼ τοῦτο ποιῶ, οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτό, ἀλλ ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία τίς με ρύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου;» (Ρωμ. 7, 20-24). Μολονότι η αναμαρτησία και η αγιότητα αποτελούν θεμελιώδη αιτήματα της πνευματικής ζωής, εμφανίζονται συνήθως ανέφικτες. Ο άνθρωπος καθημερινά αμαρτάνει. Έργο του πνευματικού πατέρα είναι να διαγράψει τα όρια της αληθινής μετάνοιας και να συμβάλλει στη γέννηση ελεύθερων εν Χριστώ πνευματικών τέκνων. 28

29 Του Ποιμαντικού Έργου (24 από 28) Πολλές φορές δημιουργείται σύγχυση κατά την άσκηση της ποιμαντικής στην Εκκλησία από την τάση να υπερτονίζεται η θεσμική διάσταση της ιεροσύνης και ο καθιδρυματικός χαρακτήρας της Εκκλησίας. Υπογραμμίζεται περισσότερο η υπεροχική θέση των κληρικών και λιγότερο η διακονική τους αποστολή. Έτσι όμως δεν προβάλλεται και δεν βιώνεται ο κενωτικός και διακονικός χαρακτήρας της Εκκλησίας. Αυτό το γεγονός έχει αρνητικές συνέπειες. Ο εκκλησιαστικός θεσμός εκλαμβάνεται ως εγκόσμιος οργανισμός με διοικητική εξουσία και ανάλογη γραφειοκρατική οργάνωση. 29

30 Του Ποιμαντικού Έργου (25 από 28) Η συμβολή του Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ ήταν μεγάλη, γιατί συντέλεσε στην επανανακάλυψη και προβολή της θεολογίας της διακονίας και της κενώσεως του Λόγου. Ο γέροντας Σωφρόνιος διατύπωσε την αρχή της «αντεστραμμένης πυραμίδος». Όσοι βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας κατεξουσιάζουν. Από το άλλο μέρος το ανθρώπινο πνεύμα ποθεί την ισότητα. Εκεί όμως που υπάρχει ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα. Πώς μπορεί να δοθεί λύση στο αδιέξοδο; 30

31 Του Ποιμαντικού Έργου (26 από 28) Ο γέροντας Σωφρόνιος προβάλλει το έργο και το παράδειγμα του Χριστού. Ο Χριστός δεν αρνείται το γεγονός της ανισότητας, αλλά ανατρέπει την πυραμίδα. Η θεωρία αυτή στηρίζεται στη διδασκαλία και το πάθος του Χριστού. Ο Χριστός έλεγε για τον εαυτό του ότι «οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν».(ματθ. 20,28). Καλούσε τον λαό κοντά του να σηκώσει το βάρος του (Ματθ. 11,28-30). Παράλληλα δίδασκε και μυσταγωγούσε τους μαθητές του στο μυστήριο της κενώσεως ανατρέποντας την κοσμική λογική (Μαρκ. 10, 42-44). 31

32 Του Ποιμαντικού Έργου (27 από 28) Για να επιβεβαιώσει ο Χριστός τα λόγια Του, νίπτει πριν το πάθος τα πόδια των μαθητών Του και τους συνιστά να ακολουθούν το παράδειγμά του. Κορύφωση της κενώσεώς του αποτελεί η προσευχή στη Γεθσημανή και η θυσία του σταυρού. Την ίδια πορεία της διακονίας και του μαρτυρίου ακολούθησαν και οι απόστολοι του Χριστού. Οι πνευματικοί ποιμένες καλούνται να μιμηθούν τον Χριστό και τους αποστόλους. 32

33 Του Ποιμαντικού Έργου (28 από 28) Δηλαδή να πορευτούν με διακονικό πνεύμα προς τη βάση της ανεστραμμένης πυραμίδας για να σηκώσουν το βάρος της κακίας και της αμαρτίας του κόσμου. Μ αυτή την κίνηση της αγάπης και της προσφοράς στην κοινωνία απορροφώνται οι κοινωνικοί κραδασμοί. Μέσα σ αυτό το πλαίσιο πρέπει να κατανοηθεί η διοικητική προσφορά και η κοινωνική ευθύνη του ποιμένα. Συνεπώς, ο ποιμένας, ως ηγέτης, δεν κατεξουσιάζει αλλά επωμίζεται ευθύνες. 33

34 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 34

35 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 35

36 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 36