ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ- ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διπλωματική Εργασία ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ- ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΑΡΙΝΑ ΚΑΡΑΜΟΥΤΣΟΥ Πολ. Μηχανικός Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος

2 1

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το πρόβλημα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων και ιδιαίτερα αυτών που χαρακτηρίζονται ως ειδικά εξαιτίας της επικινδυνότητάς τους, έχει οξυνθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Στην κατηγορία των ειδικών ή επικίνδυνων απορριμμάτων εντάσσονται και τα νοσοκομειακά, για τα οποία εμφανίζεται αυξημένο ενδιαφέρον όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Αυτό συνίσταται στο γεγονός ότι τέτοιου είδους απόβλητα αποτελούν στις περισσότερες των περιπτώσεων φορείς παθογόνων μικροοργανισμών, με αποτέλεσμα η μη ασφαλής διάθεσή τους να εγείρει σημαντικότατους κινδύνους όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για τη δημόσια υγεία. Επομένως, θα πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα προκειμένου να περιοριστούν στο ελάχιστο, οι όποιες συνέπειες μπορεί να προκύπτουν από την μη ασφαλή διαχείριση τέτοιου είδους αποβλήτων. Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Βιώσιμης Διαχείρισης των αποριμμάτων, πρέπει να επιδιώκεται η ελαχιστοποίηση της παραγόμενης ποσότητας των αποβλήτων, η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσή τους, η μείωση του κόστους διαχείρισής τους, καθώς και η διάθεση των τελικών υπολειμμάτων με τρόπο περιβαλλοντικά αποδεκτό (ελλάτωση της επικινδυνότητας). Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η έλλειψη ενός σωστού διαχειριστικού πλάνου, απασχολεί ιδιαίτερα την Ελλάδα, όπου μέχρι πριν τέσσερα χρόνια δεν υπήρχε κάποιο θεσμοθέτημα που να καθορίζει τη διαχείριση των αποβλήτων αυτών. Αλλά και σήμερα ακόμη η διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι ελλιπής, αφού στα περισσότερα νοσοκομεία δεν υπάρχουν εσωτερικοί κανονισμοί που να καθορίζουν τις διαδικασίες διαχείρισης. Στην παρούσα διπλωματική εργασία γίνεται χρήση ενός υπολογιστικού εργαλείου, που στόχο έχει να εκτίμησει και να υπολογίσει το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης στα μεγάλα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους αρμόδιους φορείς να διαχειριστούν αποτελεσματικά το απαιτούμενο κεφάλαιο που πρέπει να διατεθεί σε ετήσιο επίπεδο για το σκοπό αυτό. Σε γενικές γραμμές η οικονομική ανάλυση που επιχειρείται, στηρίζεται στις μεθόδους που χρησιμοποιεί η ανάλυση κόστους-οφέλους (cost benefit analysis), και από τους υπολογισμούς προκύπτει το κόστος ανά κιλό επεξεργασμένων αποβλήτων. Εξετάζεται η οικονομική βιωσιμότητα δύο εναλλακτικών επιλογών: της αποκεντρωμένης μεθόδου επεξεργασίας (ένας αποτεφρωτήρας i

4 σε κάθε νοσοκομείο) και μίας κεντρικής εγκατάστασης επεξεργασίας, που θα επεξεργάζεται όλα τα νοσοκομειακά απόβλητα του νομού. Σημαντικό είναι ότι στο οικονομικό εργαλείο έχουν ενσωματωθεί και περιβαλλοντικά κριτήρια, με την επιλογή κατάλληλης αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, στα πρότυπα των διεθνών απαιτήσεων. Από την επεξεργασία των δεδομένων που συλλέγονται, προκύπτει τελικά ότι η ύπαρξη μία κεντρικής μονάδας αποτέφρωσης αποτελεί τη πιο οικονομικά βίωσιμη λύση. Παρόλα αυτά το κόστος της επεξεργασίας νοσοκομειακών αποβλήτων παραμένει υψηλό. Αυτό οφείλεται τόσο στο τεράστιο κόστος της αντιρρύπανσης, λόγω των επιβλαβών απαερίων της καύσης, όσο και στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμες τεχνολογίες πέρα της αποτέφρωσης, που να αδρανοποιούν αυτά τα επικίνδυνα απόβλητα. ii

5 ABSTRACT The problem of management of solid waste and particularly waste which are characterized as dangerous, has been accentuated the last years in Greece. Hospital waste are included in that category, for which there is a great interest not only in Greece, but also in most other counties. This has to do because of the fact that such type of waste consists of pathogenic micro-organisms. The result of their inappropriate disposal, could cause many dangers, not only for the environment, but also for public health. Consequently, specific measures should be taken, in order to eliminate these consequences. According to the requirements of Sustainable Management, the produced quantity of waste should be minimized: Re-use and recycling, reduction of the cost of management, as well as the disposal of final remains with an environmentally acceptable way, must also be considered. The lack of an integrated administrative plan, is the most important issue in Greece. Until recently there was no specific law that would determine the management of healthcare waste. Nevertheless, the management of hospital waste remains insufficient, and most of the hospitals lack of an internal regulation, that would determine the processes of management. The objective of the calculating tool, presented in this project, is to estimate and calculate the cost of management of healthcare waste in big hospitals of Thessalonica. The economic analysis, is a kind of cost benefit analysis, and as a result we can estimate the cost per kilo of processed waste. The economic sustainability of two alternative choices Is also examined: the decentralized method of treatment and a central treatment facility, that will process all hospital waste of the prefecture. An important issue is that the economic tool has the ability to incorporate environmental criteria, through pollution prevention techniques, as required by international laws. After data analysis, results show that the existence of one central incineration is the most economical solution. Nevertheless the cost of treatment of hospital waste remains high. This is owed to the enormous cost of pollution prevention techniques, in order to eliminate the harmful gases after the combustion. iii

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Έναυσμα για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος αποτέλεσε το μάθημα «Διαχείριση Στερεών και Υγρών Αποβλήτων», που διδάσκεται στα πλαίσια του Μ.Π.Σ «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη», από τον κ. Γ. Μπαλαφούτα και την κ. Ε. Παπαχρήστου. Ιδιαίτερα μετά από παρότρυνση της κ.παπαχρήστου η οποία με ενθάρρυνε προς αυτήν την επιλογή, θεώρησα το θέμα αρκετά ενδιαφέρον και επίκαιρο. Άλλωστε το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων αποτελεί ένα φλέγον ζήτημα στις μέρες μας, που εγείρει το ενδιαφέρον όλων, ιδιαίτερα δε, όταν τα απόβλητα αυτά χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα, όπως αυτά των νοσοκομειακών μονάδων που μελετώνται σε αυτήν την διπλωματική εργασία. Αποτελεί με άλλα λόγια απαίτηση η ύπαρξη ενός Ολοκληρωμένου διαχειριστικού πλάνου, καθώς η μη ορθή διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων εγκυμονεί αναμφίβολα σοβαρότατους κινδύνους για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους υπεύθυνους για την εκπόνηση αυτής της εργασίας, τον κ. Γ. Μπαλαφούτα καθώς και την κ. Ε. Παπαχρήστου για την σημαντική βοήθειά τους, καθώς και τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής, την κ. Ν. Λεπτίδου-Δερμίση και τον κ. Ε. Νταρακά. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαρίστησω τον κ. Κ.Πούλιο, για το χρόνο που αφιέρωσε και την ουσιαστική καθοδήγησή του καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη συγκεκριμένη έρευνα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη διατύπωση προτάσεων ορθολογικής διαχείρισης σε επίπεδο χώρας. Επίσης, οι συγκεκριμένες προτάσεις μπορούν, μεταξύ άλλων, να χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια ως βάση για τον προσδιορισμό των απαιτούμενων επενδύσεων σε επίπεδο νομού για εγκαταστάσεις επεξεργασίας των νοσοκομειακών απορριμμάτων. iv

7 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ...i ABSTRACT...iii ΠΡΟΛΟΓΟΣ...iv Περιεχόμενα...1 Εισαγωγή...5 Κεφάλαιο Ορισμός και κατάταξη των Ιατρικών Αποβλήτων Ορισμός σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ-W.H.O) Κατηγορίες Ιατρικών Αποβλήτων σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ( Π.Ο.Υ-W.H.O) Μολυσματικά απόβλητα Παθολογικά απόβλητα Αιχμηρά αντικείμενα Φαρμακευτικά απόβλητα Γενοτοξικά απόβλητα Χημικά απόβλητα Απόβλητα με υψηλή περιεκτικότητα βαρέων μετάλλων Δοχεία υπό πίεση Ραδιενεργά απόβλητα Κατηγορίες Ιατρικών Αποβλήτων σύμφωνα με την ΚΥΑ 37591/2031/ ) Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ) ) Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα (ΕΙΑ)...14 ii. Απόβλητα που έχουν ταυτόχρονα Μολυσματικό και Τοξικό χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.- Μ.Τ.Χ.):

8 iii. Απόβλητα αμιγώς Τοξικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Τ.Χ.) ) Άλλα Ιατρικά Απόβλητα (ΑΙΑ)...16 Κεφάλαιο Νομοθετικό πλαίσιο Διαχείρισης Ιατρικών Αποβλήτων στην Ελλάδα Η ΚΥΑ 37591/2031/ Άλλες ΚΥΑ και νόμοι που σχετίζονται με τα Επικίνδυνα Απόβλητα Γενική παρουσίαση της ΚΥΑ 37591/2031/ Συγκεκριμένες απαιτήσεις της ΚΥΑ 37591/2031/ Κεφάλαιο Ποσότητες Ιατρικών Αποβλήτων Ποσότητες νοσοκομειακών απόβλητων σε διάφορες χώρες και στην Ελλάδα Παραγόμενα νοσοκομειακά απόβλητα στην Ελλάδα ανά περιφέρεια...24 Κεφάλαιο Στάδια Διαχείρισης- Επεξεργασία και διαθέσιμη τεχνολογία Στάδια διαχείρισης Διαχωρισμός και συλλογή αποβλήτων Γενικές οδηγίες (WHO)...27 Τύπος αποβλήτου...28 Τύπος συσκευασίας Συλλογή Ιατρικών Αποβλήτων Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α. Α.Χ.) Συλλογή των Αμιγώς Μολυσματικού Χαρακτήρα (Ε.Ι.Α. Μ.Χ.) Συλλογή των αιχμηρών Αποβλήτων Συλλογή Αποβλήτων ταυτόχρονα Μολυσματικού και Τοξικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.- Μ.Τ.Χ.): Συλλογή Αποβλήτων αμιγώς Τοξικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Τ.Χ.) Συλλογή των Άλλων Ιατρικών Αποβλήτων (Α.Ι.Α) Μεταφορά αποβλήτων εντός της υγειονομικής μονάδας Προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α. Α.Χ.)

9 4.4.2 Αμιγώς Μολυσματικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α-Μ.Χ) και Τοξικά με Ταυτόχρονα Μολυσματικό Χαρακτήρα Απόβλητα (Ε.Ι.Α.-Μ.Τ.Χ.) Ραδιενεργά στερεά απόβλητα Μέθοδοι Επεξεργασίας Νοσοκομειακών Αποβλήτων- Τελική Διάθεση Αποτέφρωση Τύποι αποτεφρωτήρα...35 Πυρολυτικοί αποτεφρωτήρες...35 Κόστος αγοράς και λειτουργίας πυρολυτικού αποτεφρωτήρα...38 Περιστρεφόμενοι κλίβανοι Αντιρρυπαντική τεχνολογία για αποτεφρωτήρες Περιβαλλοντικά προβλήματα από τη χρήση αποτεφρωτήρων Χημική απολύμανση Τεμαχισμός αποβλήτων πριν την απολύμανση Κόστος και εξοπλισμός χημικής απολύμανσης Υγρή και ξηρά θερμική απολύμανση Λειτουργία των συσκευών υγρής απολύμανσης και διαθέσιμη τεχνολογία Κόστος και εξοπλισμός υγρής και ξηράς θερμικής απολύμανσης Συσκευές αποστείρωσης Αυτόκλειστοι κλίβανοι (autoclaves) Ακτινοβολία με μικροκύματα Κόστος εξοπλισμού Χώροι Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (X.Y.T.A) Εγκιβωτισμός-Εγκλεισμός-Σταθεροποίηση Στερεοποίηση...49 Κεφάλαιο Οργάνωση Ολοκληρωμένου Σχεδίου Διαχείρισης Γενικά Σχεδιασμός σε διεθνές επίπεδο Σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο Τεχνικές προδιαγραφές διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων

10 5.2.2 Χωροταξικός σχεδιασμός διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων...53 Κεφάλαιο Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα- Θεσσαλονίκη Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα-Γενικά στοιχεία Κριτική παρουσίαση της ΚΥΑ 37591/2031/2003 σύμφωνα με έρευνα του Συνήγορου του Πολίτη...57 Κεφάλαιο Μεθοδολογία υπολογισμού κόστους διαχείρισης Ι.Α Γενικά Το οικονομικό εργαλείο υπολογισμού του κόστους διαχείρισης Ι.Α (H.C.W.M Costing Tool) Εργαλείο Α - Αρχική εκτίμηση κόστους διαχείρισης Ι.Α Εργαλείο Β - Υπολογισμοί για τα μεγάλα νοσοκομεία του νομού Κόστος κεφαλαίου Περιοδικό κόστος Εργαλείο Γ Ενδεικτικές τιμές Μεθοδολογία-Υποθέσεις...63 Σενάριο 1 : Αποκεντρωμένος σχεδιασμός (on site treatment facility)...66 Σενάριο 2 : Κεντρικός/περιφερειακός σχεδιασμός (off site treatment facility)...66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Παρουσίαση αποτελεσμάτων οικονομικής ανάλυσης Ποσότητες Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων Κόστος διαχείρισης Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων...68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Συμπεράσματα...71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...74 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α...76 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β

11 Εισαγωγή Βασικό αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η διερεύνηση των μεθόδων διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων στην Ελλάδα, ενώ προτείνεται συγκεκριμένος τρόπος διαχείρισής τους στο νομό Θεσσαλονίκης. Ειδικότερα αναλύονται τα επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα τα οποία απαιτούν ξεχωριστή συλλογή, αποθήκευση, μεταφορά και επεξεργασία, καθώς ελλοχεύουν κινδύνους για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Δεδομένου όμως ότι η ορθολογική διαχείριση των ΙΑ έχει αναμφίβολα σημαντικό κόστος, γίνεται προσπάθεια να καθοριστεί αυτό το κόστος ανά κιλό επεξεργασμένων αποβλήτων, με τη χρήση του οικονομικού εργαλείου που προτείνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ). Πιο αναλυτικά η παρούσα διπλωματική εργασία διαρθρώνεται ως εξής: Στο Κεφάλαιο 1 δίδεται ο ορισμός των Ι.Α, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ, αλλά και με την ΚΥΑ του Τα νοσοκομειακά απόβλητα κατατάσσονται επίσης ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους σε απόβλητα οικιακού χαρακτήρα, επικίνδυνα απόβλητα και απόβλητα που δεν ανήκουν σε καμία από τις προηγούμενες κατηγορίες. Η κατάταξη αυτή κρίνεται απαραίτητη, εφόσον καθορίζει και τη μέθοδο επεξεργασίας των αποβλήτων. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζεται το νομικό πλαίσιο που διέπει την ειδική αυτή κατηγορία νοσοκομειακών αποβλήτων. Διαφαίνεται ότι το πρόβλημα της διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων δεν έχει προσεγγιστεί μέχρι σήμερα μέσα από έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό που να αφορά όλο τον Ελλαδικό χώρο. Αν και έγινε μια προσπάθεια να επιλυθεί το πρόβλημα νομοθετικά μετά από μια απόφαση που ψηφίστηκε τον Οκτώβριο του 2003, ωστόσο παραμένει σημαντική παράλειψη το γεγονός ότι δεν έγινε μια ολοκληρωμένη προσπάθεια για επίτευξη σχεδιασμού, που να συνδυάζει στο πλαίσιό του όχι μόνο τις νομικές αλλά κυρίως τις τεχνικές λεπτομέρειες. Το Κεφάλαιο 3 παρουσιάζει τις ποσότητες των Ι.Α σε διεθνές επίπεδο και στις διάφορες περιφέρειες της Ελλάδος, όπως αυτές προκύπτουν από τη βιβλιογραφία. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τιμές που δίδονται από τους διαφορετικούς μελετητές, διαφέρουν καθώς αναφέρονται σε διαφορετικές νοσοκομειακές μονάδες με διαφορετικό σύστημα διαχείρισης των 5

12 αποβλήτων τους. Για την Ελλάδα η ποσότητα των ιατρικών αποβλήτων εκτιμάται περίπου στα 2 κιλά ανά κλίνη την ημέρα, παρουσιάζοντας αποκλίσεις ανάλογα με την εκάστοτε υγειονομική μονάδα. Το Κεφάλαιο 4 πραγματεύεται όλα τα στάδια διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων από τη συλλογή τους μέχρι την τελική τους διάθεση καθώς και κάποιες γενικές οδηγίες διαχείρισης. Ιδιαίτερα αναλύονται οι μέθοδοι επεξεργασίας και τα χαρακτηριστικά των αποβλήτων που δύναται να επεξεργαστεί κάθε μία. Γίνεται επίσης αναφορά τόσο στο κόστος αγοράς τους, όσο και στο κόστος λειτουργίας και συντήρησής τους. Σε αυτό το κεφάλαιο θίγονται και τα προβλήματα που ανακύπτουν από τη διαδικασία της αποτέφρωσης και η απαίτηση αντιρρυπαντικής τεχνολογίας. Στη συνέχεια, στο Κεφάλαιο 5, γίνεται αρχικά λόγος για κάποιες γενικές κατευθύνσεις σχεδιασμού που θα πρέπει να εφαρμοστούν σε διεθνές επίπεδο, αλλά και για εθνικό σχεδιασμό διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων στην Ελλάδα. Όσον αφορά στο χωροταξικό σχεδιασμό της διαχείρισης, αναφέρονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του κεντρικού σχεδιασμού (μία κεντρική μονάδα επεξεργασίας για κάθε χωρική ενότητα) και του αποκεντρωμένου σχεδιασμού (από ένα σύστημα επεξεργασίας σε κάθε νοσηλευτική μονάδα). Η υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 6, στο οποίο επισημαίνεται ότι αν και η συλλογή των ιατρικών αποβλήτων ορθώς έχει ξεκινήσει να γίνεται ξεχωριστά σε ειδικούς σάκους, με διαφορετικό χρώμα ανάλογα με την επικινδυνότητά τους, στη συνέχεια, μεγάλο μέρος από αυτά οδηγούνται από κοινού για ταφή σε χώρους ταφής των αστικών απορριμμάτων. Συνέπεια των παραπάνω είναι να εγκυμονούν κίνδυνοι για την υγεία των εργαζόμενων, τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον γενικότερα. Σε αυτό το σημείο παρατίθενται τα αποτελέσματα έρευνας του Συνηγόρου του Πολίτη, σε σχέση με την κατάσταση στις υγειονομικές μονάδες της χώρας. Στο Κεφάλαιο 7 αναλύεται το οικονομικό εργαλείο, η μεθοδολογία και οι υποθέσεις που έγιναν προκειμένου να προκύψει το ζητούμενο κόστος επεξεργασίας των ΕΙΑ, τα όρια του συστήματος κά. Μελετώνται δύο σενάρια για τα μεγάλα νοσοκομεία του νομού: ο κεντρικός και ο αποκεντρωμένος σχεδιασμός διαχείρισης των ΕΙΑ. Τέλος, στο Κεφάλαιο 8 παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν με βάση την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και τα αποτελέσματα του οικονομικού εργαλείου που χρησιμοποιείται. 6

13 Κεφάλαιο 1 Ορισμός και κατάταξη των Ιατρικών Αποβλήτων 1.1 Ορισμός σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ- W.H.O) Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization), με τον όρο Ιατρικά Απόβλητα εννοούνται όλα εκείνα τα απόβλητα που παράγονται από δραστηριότητες που αφορούν στην υγειονομική περίθαλψη ανθρώπων ή ζώων σε Υγειονομικές Μονάδες (Υ.Μ), ερευνητικά εργαστήρια ή ερευνητικές δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με φροντίδα υγείας, αλλά και από άλλες πηγές μικρότερες, όπως φροντίδα υγείας παρεχόμενη στο σπίτι. Οι πηγές που παράγουν το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων που προέρχονται από δραστηριότητες σχετικές με την υγεία, είναι τα νοσοκομεία αλλά και τα εργαστήρια και ερευνητικά κέντρα, νεκροτομεία και κέντρα όπου γίνονται αυτοψίες, εργαστήρια όπου γίνονται πειράματα σε ζώα, τράπεζες αίματος και γηροκομεία. Στις επόμενες παραγράφους παρασουσιάζονται αναλυτικά οι διάφορες κατηγορίες Ιατρικών Αποβλήτων. 1.2 Κατηγορίες Ιατρικών Αποβλήτων σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ( Π.Ο.Υ-W.H.O) Μολυσματικά απόβλητα Τα μολυσματικά απόβλητα μπορεί να περιέχουν παθογόνα βακτήρια, ιούς, παράσιτα ή μύκητες σε συγκέντρωση ή ποσότητα ικανή να προκαλέσει ασθένειες σε ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού. Η κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνει: Καλλιέργειες και αποθέματα αντιδραστηρίων από εργαστηριακά πειράματα Απόβλητα από χειρουργικές επεμβάσεις και από αυτοψίες σε ασθενείς με μολυσματικές ασθένειες (π.χ. υφάσματα και υλικά ή εξοπλισμός που έχει έρθει σε επαφή με αίμα ή άλλα σωματικά υγρά 7

14 Απόβλητα από μολυσμένους ασθενείς σε θαλάμους απομόνωσης (π.χ. περιττώματα, επίδεσμοι από μολυσμένες η χειρουργικές πληγές, ενδύματα πολύ λερωμένα από ανθρώπινο αίμα ή άλλα σωματικά υγρά Απόβλητα που ήταν σε επαφή με μολυσμένους ασθενείς που υποβάλλονται σε αιμοδιάλυση (π.χ. εξοπλισμός διάλυσης όπως σωληνώσεις και φίλτρα, πετσέτες μίας χρήσης, ποδιές, γάντια, και εργαστηριακά παλτά) μολυσμένα ζώα από τα εργαστήρια (πειραματόζωα) όλα τα υπόλοιπα όργανα ή υλικά που έχουν έρθει σε επαφή με μολυσμένα πρόσωπα ή ζώα. Οι καλλιέργειες και τα αποθέματα αντιδραστηρίων με υψηλή μόλυνση, τα απόβλητα που προέρχονται από αυτοψίες, σώματα πειραματόζωων και άλλα απόβλητα που έχουν μολυνθεί ή έχουν έρθει σε επαφή με τέτοια αντιδραστήρια, ονομάζονται ιδιαίτερα μολυσματικά απόβλητα Παθολογικά απόβλητα Τα παθολογικά απόβλητα αποτελούνται από ιστούς, όργανα, ανθρώπινα μέλη, ανθρώπινα έμβρυα και σφάγια ζώων, αίμα και σωματικά υγρά. Στην κατηγορία αυτή τα ανθρώπινα μέλη και τα μέλη των ζώων καλούνται και ανατομικά απόβλητα. Αυτή η κατηγορία θα έπρεπε να θεωρείται ως υποκατηγορία των μολυσματικών αποβλήτων παρόλο που συμπεριλαμβάνει και τα υγιή ανθρώπινα μέλη. Τα ανατομικά απόβλητα μαζί με τα μολυσματικά αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό των επικίνδυνων αποβλήτων που προέρχονται από σχετικές με την υγεία δραστηριότητες, δηλαδή περίπου το 15% του συνόλου αυτών των αποβλήτων. (Εικόνα 1.1) Εικόνα 1.1 Σύνθεση Ιαρικών Αποβλήτων ( Πηγή: Hospitals for Healthy Environment, non profit Organization 8

15 Σημειώνεται ότι στη διεθνή βιβλιογραφία τα μολυσματικά απόβλητα αναφέρονται ως infectious ή biohazardous ή regulated medical waste (RMW). Τα μολυσματικά θεωρούνται μαζί με τα χημικά, τα ραδιενεργά, τα φαρμακετικά και τα δοχεία υπό πίεση, ως ειδικά απόβλητα που ελλοχεύουν κινδύνους για τη δημόσια υγεία ( Kerdsuwan, 2000; Constantine, 1992) Αιχμηρά αντικείμενα Πρόκειται για αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για τομές ή για παρακεντήσεις. Εδώ συμπεριλαμβάνονται και οι βελόνες, βελόνες, νυστέρια, καθώς και λεπίδες, μαχαίρια, συσκευές έγχυσης, πριόνια, σπασμένα γυαλιά και καρφιά. Ακόμη και αν δεν είναι μολυσμένα όλα τα παραπάνω υλικά θεωρούνται ως απόβλητα υψηλής επικινδυνότητας. Αντιπροσωπεύουν περίπου 1% του συνόλου των αποβλήτων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την υγεία Φαρμακευτικά απόβλητα Τα φαρμακευτικά απόβλητα περιλαμβάνουν ληγμένα ή αχρησιμοποίητα, φαρμακευτικά προϊόντα καθώς και φαρμακευτικά προϊόντα που έχουν διασκορπιστεί (χυθεί) ή είναι μολυσμένα, εμβόλια, και ορούς που δεν είναι πλέον απαραίτητα και πρέπει να εξουδετερωθούν και να διατεθούν σε κατάλληλο και ασφαλές μέρος. Η κατηγορία περιλαμβάνει επίσης στοιχεία που έχουν απορριφθεί αφού έχουν χρησιμοποιηθεί όπως μπουκάλια ή κουτιά με υπολείμματα, σωληνάκια σύνδεσης και φιαλίδια φαρμάκων. Τα φαρμακευτικά απόβλητα αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% του συνόλου των αποβλήτων των ανωτέρω δραστηριοτήτων Γενοτοξικά απόβλητα Τα γενοτοξικά απόβλητα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα και μπορούν να έχουν μεταλλακτικές, τερατογόνες ή καρκινογόνες ιδιότητες. Δημιουργούν σοβαρά προβλήματα ασφάλειας τόσο όσο βρίσκονται εντός του νοσοκομείου, όσο και μετά τη διάθεσή τους και απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. Στα γενοτοξικά απόβλητα μπορούν να συμπεριληφθούν ορισμένα κυτταροστατικά φάρμακα, προϊόντα εμετού, ούρα και περιττώματα από ασθενείς στους οποίους χορηγούνται κυτταροστατικά φάρμακα, χημικές ουσίες και ραδιενεργά υλικά. Τα πιο συνηθισμένα γενοτοξικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται σε δραστηριότητες σχετικές με την υγεία είναι: Προϊόντα ταξινομημένα ως καρκινογόνα: 1. Xημικά: βενζόλιο 2. Κυτταροτοξικά και άλλα φάρμακα: 3. Ραδιενεργές ουσίες Προϊόντα ταξινομημένα ως πιθανόν καρκινογόνα 9

16 Τα κυτταροτοξικά απόβλητα παράγονται από διάφορες πηγές και μπορούν να περιλάβουν τα εξής: μολυσμένα υλικά από την προετοιμασία και τη χορήγηση φαρμάκων, όπως σύριγγες, βελόνες, μετρητές, φιαλίδια, συσκευασίες ληγμένα φάρμακα, περίσσεια διαλυμάτων, φάρμακα που επιστρέφονται από τους θαλάμους των νοσοκομείων ούρα, περιττώματα, προϊόντα εμετού από τους ασθενείς, που μπορεί να περιέχουν ενδεχομένως επικίνδυνες ποσότητες των χρησιμοποιημένων κυτταροτοξικών φαρμάκων και που πρέπει να θεωρούνται γενοτοξικά για τουλάχιστον 48 ώρες και μερικές φορές μέχρι 1 εβδομάδα μετά από τη χορήγηση φαρμάκων. Στα εξειδικευμένα ογκολογικά νοσοκομεία, τα γενοτοξικά απόβλητα (που περιέχουν κυτταροστατικές ή ραδιενεργές ουσίες) αποτελούν τουλάχιστον το 1% των συνολικών αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης Χημικά απόβλητα Τα χημικά απόβλητα αποτελούνται από απορριφθέν υγρό και χημικά αέρια που μπορεί να προέρχονται από διαγνωστική και πειραματική εργασία, από εργασίες καθαριότητας ή απολύμανσης. Τα χημικά απόβλητα από την υγειονομική περίθαλψη μπορούν να είναι επικίνδυνα ή όχι. Στα πλαίσια της προστασίας της υγείας θεωρούνται επικίνδυνα εάν έχουν τουλάχιστον μια από τις ακόλουθες ιδιότητες: τοξικά διαβρωτικά (π.χ. οξέα ph < 2 και βάσεις ph > 12) εύφλεκτα αντιδραστικά (εκρηκτικές ύλες, δραστικά με το νερό, ευαίσθητα σε δονήσεις) γενοτοξικά (π.χ. κυτοστατικά φάρμακα) Στα μη επικίνδυνα χημικά απόβλητα περιλαμβάνονται χημικές ουσίες που δεν έχουν καμία από τις ανωτέρω ιδιότητες, όπως τα σάκχαρα, τα αμινοξέα και ορισμένα οργανικά και ανόργανα άλατα. Οι συνηθέστερα χρησιμοποιούμενοι τύποι επικίνδυνων χημικών ουσιών στη συντήρηση των κέντρων και των νοσοκομείων υγειονομικής περίθαλψης, οι οποίοι είναι και οι πλέον πιθανοί να βρεθούν στα απόβλητα είναι: Φορμαλδεΰδη: αποτελεί σημαντική πηγή χημικών αποβλήτων στα νοσοκομεία και χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό και την απολύμανση του εξοπλισμού, τη συντήρηση δειγμάτων, την απολύμανση υγρών μολυσματικών αποβλήτων, την παθολογία, τις αυτοψίες καθώς και στις μονάδες θεραπείας. 10

17 Φωτογραφικές χημικές ουσίες: στα ακτινολογικά τμήματα χρησιμοποιούνται φωτογραφικά στερεωτικά διαλύματα και διαλύματα για εμφάνιση. Διαλύτες: απόβλητα που περιέχουν διαλύτες παράγονται σε διάφορα τμήματα ενός νοσοκομείου όπως π.χ. παθολογικά και ιστολογικά εργαστήρια, τμήματα μηχανικής κ.α. Οι διαλύτες που χρησιμοποιούνται στα νοσοκομεία περιλαμβάνουν αλογονωμένα συστατικά (χλωρομεθάνιο, χλωροφόρμιο, τριχλωροαιθυλένιο, ψυκτικές ουσίες), καθώς και μη αλογονωμένα συστατικά (ξυλένιο, μεθανόλη, ακετόνη, ισοπροπανόλη, τολουένιο, αιθυλεστέρα, ακετονιτρίλιο) Οργανικές χημικές ουσίες: εδώ συμπεριλαμβάνονται απολυμαντικά και καθαριστικά διαλύματα που περιέχουν φαινόλες και χρησιμοποιούνται για το τρίψιμο των πατωμάτων, υπερχλωρικά άλατα που χρησιμοποιούνται σε διάφορες εργασίες και στα πλυντήρια, λάδια αντλιών και χρησιμοποιημένα λάδια μηχανής από οχήματα, εντομοκτόνα κ.ά. Ανόργανες χημικές ουσίες: τα ανόργανα χημικά απόβλητα αποτελούνται κυρίως από οξέα και αλκάλια (θειικά, υδροχλωρικά, νιτρικά και χρωμικά οξέα, διαλύματα υδροξειδίου του ασβεστίου και αμμωνίας) οξειδωτικά (υπερμαγγανικό κάλιο, διχρωμικό κάλιο), αναγωγικά (όξινο θειώδες νάτριο, θειώδες νάτριο) Απόβλητα με υψηλή περιεκτικότητα βαρέων μετάλλων Τα απόβλητα υψηλής περιεκτικότητας σε βαρέα μέταλλα αντιπροσωπεύουν μια υποκατηγορία επικίνδυνων χημικών αποβλήτων και είναι συνήθως ιδιαίτερα τοξικά. Τα απόβλητα υδραργύρου παράγονται συνήθως από την έκχυση υδραργύρου από σπασμένο κλινικό εξοπλισμό, αλλά ο όγκος τους μειώνεται με την αντικατάσταση του εξοπλισμού αυτού από εξοπλισμό που περιέχει τα βαρέα μέταλλα σε στερεή και όχι σε υγρή κατάσταση. (θερμόμετρα, πιεσόμετρα κ.α.). Τα υπολείμματα από την οδοντιατρική έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε υδράργυρο. Τα απόβλητα καδμίου προέρχονται κυρίως από τις απορριφθείσες μπαταρίες. Ο μόλυβδος χρησιμοποιείται για τη θωράκιση των διαγνωστικών τμημάτων ώστε να μην εκπέμπεται ραδιενέργεια στους γύρω χώρους. Τέλος διάφορα φάρμακα περιέχουν αρσενικό, αλλά αυτά ταξινομούνται στα φαρμακευτικά απόβλητα Δοχεία υπό πίεση Πολλοί τύποι αερίων χρησιμοποιούνται στην υγειονομική περίθαλψη και αποθηκεύονται συχνά σε κυλίνδρους σταθερής ατμοσφαιρικής πίεσης, καθώς και σε δοχεία αερολύματος (αεροζόλ). Πολλά από αυτά όταν αδειάσουν ή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν περαιτέρω (αν και μπορεί ακόμα να περιέχουν υπολείμματα), είναι επαναχρησιμοποιήσιμα, αλλά 11

18 ορισμένα δοχεία (κυρίως δοχεία αερολύματος) πρέπει να διατεθούν καθώς είναι μιας χρήσεως. Είτε είναι αδρανή είτε ενδεχομένως επιβλαβή, τα αέρια σε δοχεία υπό πίεση πρέπει πάντα να αντιμετωπίζονται με προσοχή καθώς τα δοχεία μπορεί να εκραγούν σε περίπτωση πυρκαγιάς ή σε περίπτωση τυχαίας διάτρησης. Τα πλέον συνηθισμένα αέρια που χρησιμοποιούνται στην υγειονομική περίθαλψη είναι: Αναισθητικά αέρια Οξείδιο αιθυλενίου Οξυγόνο Συμπιεσμένος αέρας Ραδιενεργά απόβλητα Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες δεν μπορούν να ανιχνευθούν από τις ανθρώπινες αισθήσεις και - εκτός από τα εγκαύματα, που μπορούν να εμφανιστούν στις εκτεθειμένες περιοχές δεν προκαλούν συνήθως κανένα άμεσο αποτέλεσμα εκτός αν το άτομο λάβει μια πολύ υψηλή δόση. Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες που ενδιαφέρουν την ιατρική περιλαμβάνουν τις ακτίνες X, τα σωματίδια α και β, και τις ακτίνες γ που εκπέμπονται από τις ραδιενεργές ουσίες. Μια σημαντική πρακτική διαφορά μεταξύ αυτών των τύπων ακτινοβολιών είναι ότι οι ακτίνες X από τους σωλήνες των ακτίνων X, εκπέμπονται μόνο όταν παραγωγικός εξοπλισμός είναι σε λειτουργία, ενώ η ακτινοβολία από τα ραδιονουκλεϊ'δια δεν παύει ποτέ να εκπέμπεται και μπορεί να αποφευχθεί μόνο με την προστασία του υλικού. Τα ραδιονουκλεΐδια υποβάλλονται συνεχώς σε αυθόρμητη διάσπαση (γνωστή ως "ραδιενεργός αποσύνθεση"), στην οποία ελευθερώνεται ενέργεια με συνέπεια το σχηματισμό νέων νουκλεϊδίων. Η διαδικασία συνοδεύεται από την εκπομπή ενός ή περισσότερων τύπων ακτινοβολιών, όπως σωματίδια α και β και ακτίνες γ που προκαλούν τον ιονισμό του ενδοκυτταρικού υλικού. Η διάσπασή τους μετριέται με βάση το χρόνο που απαιτείται ώστε η ραδιενέργεια να μειωθεί στο μισό, δηλ την "ημιζωή". Κάθε ραδιονουκλεϊ'διο έχει μια χαρακτηριστική ημιζωή, η οποία είναι σταθερή και από την οποία μπορεί να προσδιοριστεί. Οι ημιζωές κυμαίνονται από μέρη ενός δευτερολέπτου ως εκατομμύρια έτη. 12

19 Φωτο. 1 Διεθνή αναγνωριστικά για επικίνδυνα, μολυσματικά, ραδιενεργά, και τοξικά απόβλητα αντίστοιχα Στη συνέχεια ( Πίνακας 1.1) δίδεται η ποσοστιαία σύνθεση των ιατρικών αποβλήτων. Παρατηρείται τελικά ότι τα απόβλητα που χρήζουν ειδικής επεξεργασίας, αποτελούν περίπου το ¼ της συνολικής παραγομένης ποσότητας, δηλαδή ποσοστό της τάξης του 75% - 90% των Ιατρικών Αποβλήτων θεωρούνται μη επικίνδυνα (Εικόνα 1.2) και προσομοιάζουν με τα οικιακά απορρίμματα. Τα υπόλοιπα 10-25% θεωρούνται επικίνδυνα, με δυνατότητα πρόκλησης μίας σειράς κινδύνων για την υγεία, σε περίπτωση επαφής ή έκθεσης σε αυτά (AWMA, Air & Waste Management Association, 1994). Πίνακας 1.1 Ποσοστιαία σύνθεση νοσοκομειακών αποβλήτων ( Πηγή WHO) Απόβλητα όμοια με τα οικιακά ( μη μολυσματικά) 80% Παθολογικά και μολυσματικά απόβλητα 15% Αιχμηρά αντικείμενα 1% Χημικά ή φαρμακευτικά απόβλητα 3% Δοχεία υπό πίεση, σπασμένα θερμόμετρα κά <1% 13

20 Εικόνα 1.2 Σύσταση μη επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων (Πηγή: AWMA, Air & Waste Management Association, 1994) 1.3 Κατηγορίες Ιατρικών Αποβλήτων σύμφωνα με την ΚΥΑ 37591/2031/2003 Σύμφωνα με την ΚΥΑ 37591/2031 (ΦΕΚ 1419/ ) «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από υγειονομικές μονάδες», τα Ιατρικά Απόβλητα (ΙΑ) περιλαμβάνουν τις παρακάτω κατηγορίες: 1) Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ) που προσομοιάζουν με τα οικιακά απορρίμματα (π.χ. απόβλητα από την παρασκευή φαγητών, υλικά συσκευασίας κ.α.) 2) Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα (ΕΙΑ) που περιλαμβάνουν: i. Αμιγώς Μολυσματικού Χαρακτήρα Απόβλητα (Ε.Ι.Α. Μ.Χ.) Τα απόβλητα αμιγώς μολυσματικού χαρακτήρα είναι εκείνα που έχουν έρθει σε επαφή με αίμα, εκκρίσεις ή άλλα βιολογικά υγρά που μπορούν να μεταδώσουν λοιμώδη νοσήματα. Αναλυτικότερα: 1. Απόβλητα των οποίων η συλλογή και διάθεση υπόκεινται σε ειδικές απαιτήσεις, σε σχέση με την πρόληψη μόλυνσης ( *, * Ε.Κ.Α.). 2. Ιστοί και όργανα ανθρώπινου σώματος. 3. Απόβλητα μικροβιολογικών εργαστηρίων: Πλάκες, τριβλία καλλιέργειας και άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται στη μικροβιολογία και που έχουν μολυνθεί από παθογόνους παράγοντες. 14

21 Νυστέρια, λάμες, τροκάρ και οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει λύση της συνεχείας του δέρματος και των βλεννογόνων. Ανεξάρτητα αν είναι ή όχι μολυσμένα, θεωρούνται υψηλής επικινδυνότητας απορρίμματα. 4. Όλα τα απόβλητα που προέρχονται από περιβάλλοντα, στα οποία υφίσταται κίνδυνος βιολογικής μετάδοσης δια του αέρος, καθώς και από περιβάλλοντα απομόνωσης, στα οποία βρίσκονται ασθενείς πάσχοντες από μεταδοτικό νόσημα και έχουν μολυνθεί από: Αίμα ή άλλα βιολογικά υγρά που περιέχουν αίμα σε ποσότητα τέτοια, ώστε αυτό να είναι ορατό. Κόπρανα και ούρα στην περίπτωση συγκεκριμένου ασθενούς, στον οποίο έχει αναγνωρισθεί κλινικά από τον θεράποντα ιατρό μία νόσος που μπορεί να μεταδοθεί με αυτά τα απεκκρίματα. Σπέρμα, κολπικές εκκρίσεις, εγκεφαλονωτιαίο υγρό, αρθρικό υγρό, πλευριτικό υγρό, περιτοναϊκό υγρό, περικάρδιο υγρό ή αμνιακό υγρό. Ενδεικτικά αναφέρονται: Βελόνες, σύριγγες, λάμες, νυστέρια Καθετήρες (κύστης, φλεβών, αρτηριών, για πλευριτικές παροχετεύσεις κ.λ.π.) Υλικό μιας χρήσης: σταγονόμετρα, δοκιμαστικοί σωλήνες, προστατευτικός ρουχισμός και μάσκες, γυαλιά, πανιά, σεντόνια, μπότες, γαλότσες, Ιατρικά υλικά (γάζες, ταμπόν, επίδεσμοι, τσιρότα, σωληνοειδή ράμματα). μικρές κλίνες για πειραματόζωα υπολείμματα φαγητού από το δίσκο του ασθενούς ii. Απόβλητα που έχουν ταυτόχρονα Μολυσματικό και Τοξικό χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Μ.Τ.Χ.): 1. Απόβλητα από ανάπτυξη ερευνητικών δραστηριοτήτων και βιοχημικών εξετάσεων 2. Ανατομικά απόβλητα, από Παθολογοανατομικά Εργαστήρια: Ιστοί, όργανα και μέρη σώματος μη αναγνωρίσιμα, πειραματόζωα Απόβλητα, από Παθολογικά και άλλα Τμήματα όπου γίνονται χημειοθεραπείες Χρησιμοποιημένες συσκευασίες ορών με κυτταροστατικά φάρμακα από ασθενείς στους οποίους εφαρμόζεται χημειοθεραπεία. iii. Απόβλητα αμιγώς Τοξικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Τ.Χ.) Πρόκειται για απόβλητα που περιέχουν: Υδράργυρο Άλλα βαρέα μέταλλα 15

22 Χλωροφόρμιο, τριχλωροφόρμιο, ξυλένιο,ακετόνη, μεθανόλη Ανόργανες χημικές ενώσεις που περιέχουν οξέα και αλκάλια (π.χ. θειικό, υδροχλωρικό, νιτρικό, χρωμικό οξύ, υδροξείδιο του νατρίου και διάλυμα αμμωνίας) Ληγμένα φάρμακα ή φάρμακα που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, συμπεριλαμβανομένων των κυτταροστατικών φαρμάκων Έλαια εκροής από αντλίες κενο Χημικές ουσίες που αποτελούνται ή περιέχουν επικίνδυνες ουσίες ( * Ε.Κ.Α.) Κυτταροτοξικές και κυτταροστατικές φαρμακευτικές ουσίες ( * Ε.Κ.Α.) Αμαλγάματα οδοντιατρικής ( * Ε.Κ.Α.) 3) Άλλα Ιατρικά Απόβλητα (ΑΙΑ) Υπάρχουν απόβλητα που δεν εμπίπτουν στις δύο παραπάνω κατηγορίες. Τέτοια απόβλητα είναι: ραδιενεργά, μπαταρίες, συσκευασίες με αέρια υπό πίεση κ.ά. 16

23 Κεφάλαιο 2 Νομοθετικό πλαίσιο Διαχείρισης Ιατρικών Αποβλήτων στην Ελλάδα 2.1 Η ΚΥΑ 37591/2031/2003 Το βασικό νομοθέτημα που καθορίζει τη διαχείριση των Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΕΠ.ΑΠ), είναι η ΟΔΗΓΙΑ 91 / 689 / ΕΟΚ για «Επικίνδυνα Απόβλητα» του Συμβουλίου της 12 ης Δεκεμβρίου 1991 των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (EEL 377 / 20 / ). Ιδιαίτερος τομέας των επικίνδυνων αποβλήτων είναι αυτός των ιατρικών αποβλήτων, για τη διαχείριση των οποίων ισχύει η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) Η.Π.37591/2031 (ΦΕΚ 1419 Β/ ) Μέτρα και όροι για τη διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από υγειονομικές μονάδες. Με αυτήν την ΚΥΑ καθορίζονται τα μέτρα, οι όροι και οι διαδικασίες για τη διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων, κατά τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η δημόσια υγεία, το περιβάλλον και ο αποτελεσματικός έλεγχος της διαχείρισης των αποβλήτων αυτών. Σύμφωνα με την ΚΥΑ 37591/2031/2003, προβλέπεται η δημιουργία των κατάλληλων υποδομών, η προμήθεια του κατάλληλου εξοπλισμού ενδονοσοκομειακής διαχείρισης και διαμόρφωσης των κατάλληλων χώρων, καθώς και η εκπαίδευση του προσωπικού των Υγειονομικών Μονάδων (ΥΜ) για την ορθή διαχείριση των ΕΙΑ. Επιπροσθέτως με βάση την παραπάνω ΚΥΑ, υποχρεούνται οι Υγειονομικές Μονάδες (ΥΜ) να εκπονήσουν Εσωτερικό Κανονισμό Διαχείρισης Επικινδύνων Ιατρικών Αποβλήτων, ενώ απαιτείται και η παράλληλη ενεργοποίηση και συμμετοχή των Επιτροπών Υγιεινής και Ασφάλειας των ΥΜ, οι οποίες θα πρέπει να παίξουν καθοριστικό ρόλο τόσο στην ενημέρωση των εργαζομένων όσο και στην εποπτεία της ορθής λειτουργίας του συστήματος διαχείρισης των ΕΙΑ. 2.2 Άλλες ΚΥΑ και νόμοι που σχετίζονται με τα Επικίνδυνα Απόβλητα Η τελική διάθεση των αποβλήτων ( μεταξύ των οποίων και των επικινδύνων) με υγειονομική ταφή καθορίζεται στην ΚΥΑ / 3508 / 2002 (ΦΕΚ 1572 Β) «Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων». Με τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων σχετίζεται και ο Νόμος 2939 / 2001 (ΦΕΚ 179 Α) «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων 17

24 προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ) και άλλες διατάξεις». Με την ΚΥΑ 22912/1117/2005 «Μέτρα και όροι για την πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση των αποβλήτων», όπου επιδιώκεται η πρόληψη ή ο περιορισμός, όσο είναι εφικτός, μόλυνσης του περιβάλλοντος από τις αέριες εκπομπές αποτεφρωτήρων. Με την ΚΥΑ / 2727 / 2003 (ΦΕΚ 1909) «Μέτρα και όροι για τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων- Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός Αποβλήτων» ενσωματώθηκε η τελευταία έκδοση του Ευρωπαϊκού Καταλόγου Αποβλήτων (ΕΚΑ) Απόφαση 2001 / 118 / ΕΚ στον οποίο περιλαμβάνονται και τα απόβλητα που χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα. 2.3 Γενική παρουσίαση της ΚΥΑ 37591/2031/2003 Άρθρα 1. Στο άρθρο 1 παρουσιάζεται ο σκοπός της ΚΥΑ που είναι ο καθορισμός μέτρων, όρων και διαδικασιών για την Διαχείριση των Ι.Α., ώστε να διασφαλίζεται η δημόσια υγεία το περιβάλλον και ο αποτελεσματικός έλεγχος της διαχείρισης των Αποβλήτων. 2. Στους ορισμούς γίνεται ο διαχωρισμός των Ιατρικών Αποβλήτων σε : Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα και Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα (ΕΙΑ) (αμιγώς μολυσματικού χαρακτήρα- με μολυσματικό & τοξικό χαρακτήρα- αμιγώς τοξικού χαρακτήρα) και Άλλα Ιατρικά Απόβλητα (ΑΙΑ). Επίσης ορίζονται οι έννοιες όπως η Διαχείριση, η Συλλογή, η Μεταφορά, η Προσωρινή Αποθήκευση, η Επεξεργασία, η Αποτέφρωση, η Αποστείρωση, η τελική Διάθεση και οι Υγειονομικές Μονάδες (ΥΜ). 3. Αναφέρεται στο πεδίο εφαρμογής της ΚΥΑ, δηλαδή ποια Ιατρικά Απόβλητα υπάγονται στις διατάξεις της και ποια εξαιρούνται. 4. Σ αυτό αναφέρονται οι Φορείς που είναι υπόχρεοι Διαχείρισης, και οι γενικές υποχρεώσεις τους, όσον αφορά στην διαχείριση. 5. Παρουσιάζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις διαχείρισης που αφορούν στα Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ). 6. Αφορά στην συλλογή, Μεταφορά και Προσωρινή Αποθήκευση εντός των ΥΜ, και περιλαμβάνει: α. Την υποχρέωση κατάρτισης, από τις ΥΜ, Εσωτερικού Κανονισμού Διαχείρισης β. Τους κανόνες Συλλογής και Αποθήκευσης των ΕΙΑ κατά κατηγορία, τις προδιαγραφές των υποδοχέων, την σήμανσή τους, και τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος κατά την διαδικασία συλλογής γ. Τους όρους και τις προϋποθέσεις μεταφοράς των ΕΙΑ εντός της ΥΜ για Προσωρινή Αποθήκευση, 18

25 δ. Τις προδιαγραφές των χώρων Προσωρινής Αποθήκευσης, και τις μεθόδους αποθήκευσης των αποβλήτων αυτών βάσει του χαρακτηρισμού των ε. Τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν κατά την μεταφορά των ΕΙΑ από την Προσωρινή Αποθήκευση στην εγκατάσταση επεξεργασίας εντός της ΥΜ. 7. Στο άρθρο 7 αναφέρονται τα σχετικά με την Μεταφορά και Προσωρινή Αποθήκευση των ΕΙΑ εκτός ΥΜ και συγκεκριμένα οι όροι και οι διαδικασίες μεταφοράς, και οι υποχρεώσεις των μεταφορέων και των Φορέων Διαχείρισης. 8. Αναφέρεται στην Επεξεργασία των ΙΑ εντός & εκτός ΥΜ: α. Διαδικασία Αποτέφρωσης β. Διαδικασία Αποστείρωσης γ. Τρόποι ελέγχου αποτελεσματικότητας της αποστείρωσης από τον φορέα παραλαβής των επεξεργασμένων ΕΙΑ Συγκεκριμένες απαιτήσεις της ΚΥΑ 37591/2031/2003 Στα πλαίσια αυτής της διπλωματικής εργασίας δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις παρακάτω νομοθετικές απαιτήσεις. Άρθρο 6: Συλλογή, Μεταφορά, Προσωρινή Αποθήκευση εντός ΥΜ Α. Εσωτερικός Κανονισμός Διαχείρισης Ι.Α 1. Κάθε νοσοκομειακή μονάδα έχει την υποχρέωση να καταρτίζει «Εσωτερικό Κανονισμό Διαχείρισης» που θα εγκρίνεται από το Περιφερειακό Σύστημα Υγείας (ΠΕΣΥ). 2. Ο Εσωτερικός Κανονισμός Διαχείρισης αναφέρεται στη λήψη συγκεκριμένων ενεργειών, μέτρων και όρων συμπεριλαμβανομένου και του σχεδίου έκτακτης ανάγκης και άλλων μέτρων ασφαλείας, καθώς και στα πρόσωπα που είναι επιφορτισμένα για την τήρηση των εν λόγω μέτρων, όρων και περιορισμών. Τα πρόσωπα αυτά θα πρέπει να έχουν εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία σε θέματα διαχείρισης ΕΙΑ. Άρθρο 6: Επεξεργασία των ΕΙΑ εντός και εκτός ΥΜ Η επεξεργασία γίνεται με αποτέφρωση ή αποστείρωση Οι εργασίες αποτέφρωσης εφαρμόζονται στο σύνολο των ΙΑ, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 2 (παρ.1.β), ενώ οι εργασίες αποστείρωσης εφαρμόζονται μόνο στα αμιγώς μολυσματικά απόβλητα, όπως ορίζονται στο άρθρο 2 παρ.1.εδ.β.1. Ειδικότερα για την αποτέφρωση: «Το μέγεθος της εγκατάστασης θα πρέπει να καλύπτει επεξεργασία τουλάχιστον 100 κιλών ανά ώρα και με συνεχή ωφέλιμη λειτουργία 16 ώρες την ημέρα (συνολική ημερήσια ποσότητα 1600 κιλά) για πέντε συνεχόμενες ημέρες την εβδομάδα. Για τη συγκέντρωση της παραπάνω ποσότητας επιτρέπεται η προσωρινή παραμονή αποθήκευση των ΕΙΑ σε ειδικά διαμορφωμένους για αυτό το σκοπό χώρους, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα Άρθρο 6 (παρ.δ) και άρθρο 7 (παρ.β).» 19

26 Άρθρο 9: Τελική Διάθεση των ΕΙΑ Τα υπολείμματα καύσης των επεξεργασμένων ΙΑ με αποτέφρωση θα διατίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής επικίνδυνων αποβλήτων (ΧΥΤΑ ή ΧΥΤΕΑ), ανάλογα με την επικινδυνότητά τους και σύμφωνα με τις διατάξεις για τη διάθεση των στερεών αποβλήτων Παράρτημα 2: Ελάχιστες Τεχνικές και Περιβαλλοντικές απαιτήσεις Εγκαταστάσεων Αποτέφρωσης 1.Κάθε μονάδα αποτέφρωσης να σχεδιάζεται, να κατασκευάζεται, να εξοπλίζεται και να λειτουργεί κατά τρόπο ώστε η θερμοκρασία των αερίων που εκλύονται κατά τη διεργασία να αυξάνεται με ομοιόμορφο και ομοιογενή τρόπο και υπό τις δυσμενέστερες συνθήκες στους C, μετρούμενη στο εσωτερικό τοίχωμα ή σε άλλο αντιπροσωπευτικό σημείο του θαλάμου καύσης. Εάν αποτεφρώνονται επικίνδυνα απόβλητα που περιέχουν πάνω από 1% αλογονούχων οργανικών ουσιών, εκφρασμένων σε χλώριο, η θερμοκρασία πρέπει να αυξάνεται στους C, επί 2 δευτερόλεπτα τουλάχιστον. 2. κάθε μονάδα να είναι εφοδιασμένη με έναν τουλάχιστο εφεδρικό καυστήρα που πρέπει να τίθεται σε λειτουργία μόλις η θερμοκρασία των καυσαερίων κατέλθει κάτω από τους C. Οι μονάδες αποτέφρωσης πρέπει να είναι σταθερές. 20

27 Κεφάλαιο 3 Ποσότητες Ιατρικών Αποβλήτων 3.1 Ποσότητες νοσοκομειακών απόβλητων σε διάφορες χώρες και στην Ελλάδα Οι παραγόμενες ποσότητες αποβλήτων σε ένα κράτος αποτελούν συνάρτηση αρκετών παραμέτρων. Μία σημαντική παράμετρος έχει διαπιστωθεί από σειρά ερευνών ότι είναι αυτή της οικονομικής του ανάπτυξης. Σε οικονομικά προηγμένα κράτη, λοιπόν, παρατηρούνται αυξημένες ποσότητες αποβλήτων συγκριτικά με υποανάπτυκτα και αναπτυσσόμενα. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση των αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης, όπως φαίνεται στον πίνακα 3.1. Οι πίνακες 3.2 και 3.3 παρουσιάζουν επιπλέον στοιχεία, όσον αφορά στην ημερήσια παραγωγή αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης σε σχέση με τoν τόπο παραγωγής τους. Πίνακας 3.1 Παραγωγή αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης ανάλογα με το επίπεδο εθνικού εισοδήματος (Πηγή: Pruss et al., 1999). Επίπεδο εθνικού εισοδήματος Ετήσια παραγωγή αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης (kg/άτομο) Χώρες υψηλού εισοδήματος συνολικά απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης 1,1-12 επικίνδυνα απόβλητα υγειονομικής Περίθαλψης 0,4-5,5 Χώρες μεσαίου εισοδήματος συνολικά απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης 0,8-6 επικίνδυνα απόβλητα υγειονομικής Περίθαλψης 0,3-0,4 Χώρες χαμηλού εισοδήματος συνολικά απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης 0,5-3 21

28 Πίνακας 3.2 Παραγωγή αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (Πηγή: Pross et al., 1999) Περιοχή Ημερήσια παραγωγή αποβλήτων (kg/κλίνη) Βόρεια Αμερική 7-10 Δυτική Ευρώπη 3-6 Λατινική Αμερική 3 Ανατολική Ασία: -χώρες υψηλού εισοδήματος 2,5-4 -χώρες χαμηλού εισοδήματος 1,8-2,2 Ανατολική Ευρώπη 1,4-2 Ανατολική Μεσόγειος 1,3-3 Πίνακας 3.3 Παραγωγή αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (Πηγή: World Resource Foundation, 1999). Χώρα Ημερήσια παραγωγή αποβλήτων (kg/κλίνη) Δυτική Ευρώπη 1,7-4,1 Αργεντινή 1,5 Μεξικό 1 Αίγυπτος 1,7-2,4 Μαλαισία 1,8-2,5 Ουγκάντα 0,5-0,8 Οι ποσότητες των ιατρικών αποβλήτων, που έχουν κατά καιρούς υπολογιστεί για διάφορες υγειονομικές μονάδες ποικίλουν. Πολλές φορές οι τιμές που έχουν εκτιμηθεί από 22

29 διάφορους ερευνητές απέχουν κατά πολύ, ακόμη και όταν αυτές αναφέρονται στην ίδια χώρα ή σε νοσοκομειακές μονάδες ίδιας περίπου δυναμικότητας. Αυτό συμβαίνει κυρίως εξαιτίας της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει κάθε υγειονομική μονάδα. Είναι φυσικό, νοσοκομεία με εντελώς διαφορετικές δραστηριότητες να παρουσιάζουν διαφορετικούς τύπους αποβλήτων, διαφορετικών αναλογιών. Σύγκριση για παράδειγμα μιας ιατρικής σχολής με ένα γενικό νοσοκομείο ίδιου αριθμού κλινών, έδειξε ότι στην πρώτη περίπτωση το ποσοστό μολυσματικών αποβλήτων (απόβλητα εργαστηρίων, παθολογικά) ήταν κατά πολύ μεγαλύτερο συγκριτικά με την περίπτωση ενός γενικού νοσοκομείου, στο οποίο τα ιατρικά απόβλητα αποτελούνταν στην πλειονότητά τους από απόβλητα αστικού χαρακτήρα, που δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη επεξεργασία (Davis, 2000). Αυτό μπορεί εύκολα να ερμηνευτεί ως εξής: Η ιατρική σχολή επικεντρώνεται σε δραστηριότητες που αφορούν στην εργαστηριακή έρευνα και σε κάθε είδους ιατρικές αναλύσεις, ενώ ένα γενικό νοσοκομείο εκτός από την φροντίδα των ασθενών, φιλοξενεί καθημερινά και ένα μεγάλο αριθμό επισκεπτών που αναπόφευκτα συμβάλλουν στη δημιουργία απορριμάτων έντος του νοσοκομείου (στην πλειονότητά τους ΙΑ-ΑΧ). Ένας ακόμη πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 3.4), παρουσιάζει τις ποσότητες ιατρικών αποβλήτων σε διάφορες χώρες όπως αυτές προκύπτουν από διαφορετικές πηγές. Πίνακας 3.4 Εκτιμώμενες ποσότητες ιατρικών αποβλήτων (Kg/ημέρα/κλίνη) Χώρα Παραγωγή (kg/κλίνη/ημέρα) Πηγή Ταϊλάνδη 1 Kerdsuwan (2000) Πορτογαλία 3,8 Alvim Ferraz et al. (2000) 2,5 4,5 Giroletti and Lodola (1994) Ιταλία 3 5 Maderira (1995) Η.Π.Α 5 7 Medical Waste Committee (1994) Πηγή: Pross et al. (1999) Κατηγορία Αποβλήτων Καθημερινή Παραγωγή Αποβλήτων (kg/κλίνη) Χημικά και Φαρμακευτικά 0,5 Αιχμηρά 0,04 Άλλα 0,5 Σύνολο: 0,54 kg/ημέρα/κλίνη Τέλος, μια ακόμη παράμετρος που διαφοροποιεί την ποσότητα των αποβλήτων στις υγειονομικές μονάδες, έχει να κάνει με το γεγονός ότι αυτά δεν συλλέγονται σωστά, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας, με αποτέλεσμα τα απόβλητα αστικού χαρακτήρα 23

30 να συλλέγονται ως μολυσματικά ή τοξικά, αυξάνοντας τελικά το κόστος επεξεργασίας τους. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην ελλιπή ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα συλλόγης και ορθού διαχωρισμού των αποβλήτων (Tsakona, 2006). Γενικά η μέση ημερήσια ποσότητα νοσοκομειακών απορριμμάτων που παράγεται στα νοσηλευτικά ιδρύματα της Ελλάδας λαμβάνεται ίση με 2 kg /κλίνη, εκ των οποίων τα 0,3 kg /κλίνη αντιστοιχούν στα μολυσματικά και τα υπόλοιπα 1,7 kg /κλίνη στα οικιακού τύπου απορρίμματα (Ξηρογιαννοπούλου, 2000). Η μεγάλη αυτή απόκλιση παρατηρείται και στον πίνακα (Πίνακας 3.5), όπου παρατίθενται οι ποσότητες μολυσματικών αποβλήτων, όπως εκτιμήθηκαν σε κάποια τυπικά νοσοκομεία της Ελλάδας, δυναμικότητας κλινών. Πίνακας 3.5 Εκτιμώμενες ποσότητες μολυσματικών αποβλήτων (Ελλάδα) Πηγή Παραγωγή Μολυσματικών Αποβλήτων (Kg/μέρα/κλίνη) M. Tsakona et al, ,9 Ξηρογιανοπούλου Α.,2000 0,3 Skordilis and Padazopoulos,1988 0,5 3.2 Παραγόμενα νοσοκομειακά απόβλητα στην Ελλάδα ανά περιφέρεια Η ετήσια παραγόμενη ποσότητα, στην ελληνική επικράτεια, προσδιορίζεται σε τόνους/έτος, εκ των οποίων το 14% παράγεται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και το 53% στην περιοχή της Αττικής (Γκέκας κά, 2002 ) Ημερησίως τα νοσοκομειακά απόβλητα, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου, φτάνουν τους 40 τόνους από τα οποία 70% «παράγονται» στην Aθήνα και τη Θεσσαλονίκη Στο νομό Aττικής βρίσκονται αναπτυγμένες νοσοκομειακές κλίνες, σχεδόν το 60% του συνόλου της χώρας, που παράγουν σε καθημερινή βάση 20 τόνους μολυσματικά απορρίμματα (στοιχεία του Eνιαίου Συνδέσμου Δήμων και Kοινοτήτων, EΣKΔNA) Στην Ελλάδα, ο αριθμός των κλινών στα νοσηλευτικά ιδρύματα (δημόσια και ιδιωτικά) φθάνει τις (στοιχεία ΕΣΥΕ, 1999), παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 10% κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Η αύξηση του αριθμού των νοσηλευτικών ιδρυμάτων και η παράλληλη αύξηση των αποβλήτων που αντιστοιχούν σε κάθε 24

31 ασθενή, έχουν οδηγήσει αναπόφευκτα στην συνολική αύξηση των παραγόμενων νοσοκομειακών αποβλήτων στη χώρα ετησίως. Στον Πίνακα 3.6 παρουσιάζονται αναλυτικότερα ο αριθμός των κλινών και η εκτιμηθείσα ποσότητα παραγόμενων Ι.Α. Πίνακας 3.6 : Ποσότητα παραγόμενων Ι.Α. ανά περιφέρεια (Πηγή: Υπουργείο Υγείας - Πρόνοιας, Γεν. Δ/νση Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας, τμήμα Α ) Υγειονομική Περιφέρεια 1 η Υγειονομική περιφέρεια Αττικής 2 η Υγειονομική περιφέρεια Θεσσαλίας Αριθμός κλινών Ιδιωτικών κλινικών Σύνολο κλινών Νοσοκομείων Ποσότητες παραγόμενων αποβλήτων (kg/ημέρα) Μολυσματικά Οικιακά Σύνολο η Υγειονομική περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας 4 η Υγειονομική περιφέρεια Ηπείρου 5 η Υγειονομική περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 6 η Υγειονομική περιφέρεια Ιονίων νήσων 7 η Υγειονομική περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος 8 η Υγειονομική περιφέρεια Πελοποννήσου 9 η Υγειονομική περιφέρεια Κρήτης 10 η Υγειονομική περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας 11 η Υγειονομική περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης 12 η Υγειονομική περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου 13 η Υγειονομική περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Σύνολο

32 Κεφάλαιο 4 Στάδια Διαχείρισης- Επεξεργασία και διαθέσιμη τεχνολογία 4.1 Στάδια διαχείρισης Η βιώσιμη διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων προϋποθέτει την εξέταση κάθε πιθανότητας διαχείρισης, όπως ανακύκλωση (γυαλί, χαρτί, μέταλλο, πλαστικό και ανάκτηση αργύρου από το υγρό στερέωσης) και επαναχρησιμοποίηση (νυστέρια, γυάλινα φιαλίδια, δοχεία υπό πίεση κ.ά.) των αποβλήτων. Η διαχείριση των υπόλοιπων νοσοκομειακών αποβλήτων (που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν) περιλαμβάνει όλες εκείνες τις εργασίες που αποσκοπούν στο να καταστήσουν τα νοσοκομειακά απόβλητα αβλαβή για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Οι εργασίες αυτές αφορούν στη συλλογή, μεταφορά, προσωρινή αποθήκευση, επεξεργασία και τελική διάθεσή τους (Pross et al., 1999 και ΚΥΑ 37591/2031/2003). Παραγωγή Ανακύκλ. εκτός ΥΜ Συλλογή Ανακύκλ. εντός ΥΜ Μεταφορά εκτός ΥΜ Προσωρινή Αποθήκευση Μεταφορά εντός ΥΜ Επεξεργ. εκτός ΥΜ Τελική Διάθεση Επεξεργ. εντός ΥΜ Σχήμα 4.1 Στάδια διαχείρισης 26

33 4.2 Διαχωρισμός και συλλογή αποβλήτων Γενικές οδηγίες (WHO) Όλοι οι κάδοι, σε οποιοδήποτε μέρος του νοσοκομείου, πρέπει να περιέχουν τους αντίστοιχου χρώματος πλαστικούς σάκους (ανθεκτικούς ώστε να μην σχίζονται) και πρέπει να παραμένουν συνεχώς σκεπασμένοι καθώς και να ανοίγουν με ποδοκίνητο μηχανισμό. Η συλλογή των σάκων γίνεται κατά την πλήρωση ¾ του σάκου. Το δέσιμο των σάκων γίνεται με ειδικό πλαστικό κορδόνι ασφαλείας. Δεν επιτρέπεται η συλλογή και μεταφορά απορριμμάτων οποιουδήποτε είδους σε χάρτινα κουτιά. Τα αιχμηρά αντικείμενα συλλέγονται όλα μαζί, ανεξάρτητα αν είναι ή όχι μολυσμένα, σε ειδικά κυτία κίτρινου χρώματος, τα οποία πρέπει να είναι ανθεκτικά στο τρύπημα και αδιαπέραστα για τα υγρά. Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται η απόρριψη των φαρμάκων στα Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α.-Α.Χ.) Επικίνδυνα χημικά απόβλητα διαφορετικών τύπων δεν πρέπει ποτέ να αναμειγνύονται. Απορρίμματα με μεγάλο περιεχόμενο βαρέων μετάλλων π.χ. κάδμιο ή υδράργυρο πρέπει να συλλέγονται ξεχωριστά. Απαγορεύεται η εκκένωση από τον ένα κάδο στον άλλο. Το προσωπικό δεν πρέπει ποτέ να προσπαθήσει να διορθώσει λάθη διαχωρισμού. Εάν αστικά απορρίμματα αναμειχθούν κατά λάθος με επικίνδυνα, πρέπει να διαχειριστούν ως επικίνδυνα. Οι σάκοι των απορριμμάτων συλλέγονται από το προσωπικό καθαριότητας 2 (δύο) φορές το πρωί, μία φορά το απόγευμα καθώς και όσες άλλες φορές χρειαστεί. Στους σάκους κίτρινου και κόκκινου χρώματος, επικολλάται η ετικέτα όπου αναγράφεται το τμήμα προέλευσης των αποβλήτων και η ημερομηνία συλλογής Η συλλογή των αποβλήτων περιλαμβάνει, δηλαδή, το διαχωρισμό, τη συγκέντρωση και την τοποθέτηση των νοσοκομειακών αποβλήτων σε κατάλληλη συσκευασία στους χώρους που παράγονται (σημεία συλλογής). Ο τρόπος ταξινόμησης των αποβλήτων ανάλογα με το χρώμα της συσκευασίας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, παρουσιάζεται στον Πίνακα

34 Πίνακας 4.1 Προτεινόμενος τρόπος ταξινόμησης των νοσοκομειακών αποβλήτων ανάλογα με το χρώμα της συσκευασίας (Πηγή: Pross et al., 1999). Τύπος αποβλήτου Χρώμα συσκευασίας και ένδειξη Τύπος συσκευασίας Απόβλητα μολυσματικότητας υψηλής Κίτρινο, σημειώνοντας «υψηλή μολυσματικότητα» Ανθεκτικός, αδιαπέραστος πλαστικός σάκος ή δοχείο που μπορεί να αποστειρωθεί Άλλα μολυσματικά απόβλητα Κίτρινο Αδιαπέραστος πλαστικός σάκος ή δοχείο, με το σύμβολο των μολυσματικών αποβλήτων Αιχμηρά αντικείμενα Κίτρινο, σημειώνοντας «αιχμηρά αντικείμενα» Δοχείο με άκαμπτα τοιχώματα Χημικά και φαρμακευτικά απόβλητα Καφέ Πλαστικός σάκος ή δοχείο Ραδιενεργά απόβλητα - Δοχείο από μόλυβδο, με το σύμβολο των ραδιενεργών αποβλήτων Γενικά νοσοκομειακά απόβλητα Μαύρο Πλαστικός σάκος Παρουσιάζονται παρακάτω οι τρόποι συλλογής των Ιατρικών Αποβλήτων σύμφωνα με την καταταξή τους ( ΚΥΑ 37591/2031/2003) Συλλογή Ιατρικών Αποβλήτων Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α. Α.Χ.) Τα Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α.-Α.Χ.) συλλέγονται σε σάκους μαύρου χρώματος οι οποίοι είναι τοποθετημένοι σε κάδους ιδίου ή μπλε χρώματος ( φωτο.4.1). Φωτ. 4.1 Κάδος για συλλογή ιατρικών αποβλήτων αστικού χαρακτήρα 28

35 4.2.3 Συλλογή των Αμιγώς Μολυσματικού Χαρακτήρα (Ε.Ι.Α. Μ.Χ.) Τα Αμιγώς Μολυσματικού Χαρακτήρα Απόβλητα (Ε.Ι.Α. Μ.Χ.) συλλέγονται σε σάκους κίτρινου χρώματος (φωτο.4.2) με το σήμα του Βιολογικού κινδύνου, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι σε κάδους ιδίου χρώματος και σηματοδοτημένοι με το σήμα του Βιολογικού κινδύνου. Φωτ. 4.2 : Κάδος για συλλογή των αμιγώς μολυσματικού χαρακτήρα Συλλογή των αιχμηρών Αποβλήτων Τα Αιχμηρά Απόβλητα συλλέγονται σε ειδικά αδιάτρητα κουτιά κίτρινου χρώματος (Φωτ. 4.3) και ακολουθούν την ίδια διαδικασία διαχείρισης όπως τα μολυσματικά. Φωτ. 4.3 : Κάδος για συλλογή των αιχμηρών Συλλογή Αποβλήτων ταυτόχρονα Μολυσματικού και Τοξικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.- Μ.Τ.Χ.): Ανατομικά απόβλητα, από παθολογοανατομικά εργαστήρια (ιστοί, όργανα και μέρη σώματος μη αναγνωρίσιμα, πειραματόζωα), καθώς και απόβλητα από παθολογικά και άλλα τμήματα όπου γίνονται Χημειοθεραπείες, συγκεντώνονται σε σάκους κόκκινου χρώματος (Φωτ. 4.4) οι οποίοι είναι τοποθετημένοι σε κάδους ιδίου χρώματος και σηματοδοτημένους με το σήμα του Βιολογικού κινδύνου ή αντίστοιχα με την επιγραφή «Κυτταροστατικά». 29

36 Φωτ.4.4: Κάδος για συλλογή αποβλήτων που έχουν και μολυσματικό και τοξικό χαρακτήρα Συλλογή Αποβλήτων αμιγώς Τοξικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Τ.Χ.) Μεγάλες ποσότητες ληγμένων φαρμακευτικών ουσιών πρέπει να επιστρέφονται για απόσυρση. Άλλα φαρμακευτικά απορρίμματα, όπως φιαλίδια που περιέχουν υπολείμματα φαρμάκων, πρέπει να τοποθετούνται στο σωστό κάδο για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες. Μεγάλες ποσότητες χημικών αποβλήτων πρέπει να συλλέγονται σε ειδικούς κάδους και να στέλνονται για ειδική μεταχείριση. Η ταυτότητα τους πρέπει πάντα να αναγράφεται ευδιάκριτα έξω από τον περιέκτη Συλλογή των Άλλων Ιατρικών Αποβλήτων (Α.Ι.Α) Τα Στερεά Ραδιενεργά Απόβλητα τοποθετούνται σε σάκους κόκκινου ή μαύρου χρώματος, ανάλογα με την παρουσία αίματος ή όχι, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι μέσα σε θωρακισμένους κάδους.(φωτο.4.5) Φωτ. 4.5: Θωρακισμένοι κάδοι για συλλογή ραδιενεργών αποβλήτων ανάλογα με τους χρόνους ημίσειας ζωής τους Οι χρησιμοποιημένες Μπαταρίες συλλέγονται σε ειδικό κάδο, ο οποίος φέρει σήμανση με τον όρο «Χρησιμοποιημένες Μπαταρίες». Σύμφωνα με την ισχύουσα ελληνική νομοθεσία (Π.Δ 115/04, ΦΕΚ 80Α/ ), απαγορεύεται η συλλογή των χρησιμοποιημένων μπαταριών (ηλεκτρικών στηλών) από κοινού με τα οικιακά απόβλητα. 30

37 4.3 Μεταφορά αποβλήτων εντός της υγειονομικής μονάδας Μετά το διαχωρισμό των αποβλήτων ακολουθεί η μεταφορά και η προσωρινή αποθήκευσή τους σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) ορίζει τα εξής: Η μεταφορά γίνεται με τροχήλατους κάδους με καπάκι, οι οποίοι χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Απαγορεύεται η μεταφορά των σάκων με τα χέρια, σέρνοντάς τους στο δάπεδο. Η μεταφορά των απορριμμάτων πρέπει να γίνεται χωριστά από τη μεταφορά ασθενών επισκεπτών και άλλων υλικών. Για λόγους υγιεινής των χώρων του Νοσοκομείου, αποκλείεται από τα μέσα μεταφοράς, η χρήση αγωγών απόρριψης (απλών ή υπό κενό). Οι κάδοι πρέπει να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται καθημερινά. Η μεταφορά των αποβλήτων από τα Τμήματα στους χώρους προσωρινής αποθήκευσης, γίνεται μόνο μέσω των ανελκυστήρων (ασανσέρ) αποβλήτων. Απαγορεύεται η φύλαξη των γεμάτων σάκων στους διαδρόμους και το κλιμακοστάσιο. 4.4 Προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α. Α.Χ.) Τα ιατρικά απόβλητα αστικού χαρακτήρα πρέπει να φυλάσσονται σε container (φωτ. 4.6). Φωτ. 4.6: Κάδος για προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων αστικού χαρακτήρα Αμιγώς Μολυσματικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α-Μ.Χ) και Τοξικά με Ταυτόχρονα Μολυσματικό Χαρακτήρα Απόβλητα (Ε.Ι.Α.-Μ.Τ.Χ.) Οι συγκεκριμένες κατηγορίες αποβλήτων πρέπει να φυλάσσονται σε ψυκτικό θάλαμο (φωτ.4.7), για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο των πέντε ημερών, σε θερμοκρασία <5 ο C 31

38 (για ποσότητες μικρότερες των 500 λίτρων η προσωρινή αποθήκευση (φωτ. 4.8) μπορεί να γίνει μέχρι 30 ημέρες σε θερμοκρασία μικρότερη ή ίση με 0 ο C). Φωτ. 4.7: Ψυκτικός θάλαμος για προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων μολυσματικού χαρακτήρα Φωτ. 4.8: Προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων μολυσματικού χαρακτήρα Ραδιενεργά στερεά απόβλητα Τα Ραδιενεργά Στερεά απόβλητα πρέπει να φυλάσσονται σε ειδική κρύπτη, που θα έχει ελεγχθεί από την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ). Εκεί θα βρίσκονται για το απαιτούμενο χρονικό διάστημα, έως ότου η ολική τιμή της ραδιενέργειας τους δεν υπερβαίνει την τιμή που ορίζεται από τον κανονισμό ακτινοπροστασίας (ΦΕΚ 216/2/3/2001, τεύχος Β). Σε κάθε σάκο πρέπει, επίσης, να σημειώνεται η τιμή της ραδιενέργειας κατά την ημερομηνία τοποθέτησης τους στην κρύπτη. Μόλις η ολική τιμή της ραδιενέργειάς τους φτάσει τα επιτρεπόμενα όρια, ακολουθείται η ίδια διαδικασία διαχείρισης με αυτά των υπόλοιπων μολυσματικών ή αστικών αποβλήτων, ανάλογα με το είδος τους. 32

39 4.5 Μέθοδοι Επεξεργασίας Νοσοκομειακών Αποβλήτων- Τελική Διάθεση Η επιλογή της μεθόδου επεξεργασίας εξαρτάται από ένα μεγάλο αριθμό παραγόντων. Μερικοί από αυτούς είναι: η ικανότητα της μεθόδου για επαρκή απολύμανση συγκεκριμένου τύπου αποβλήτων, ώστε να εξασφαλίζεται η δημόσια υγεία, η μείωση του όγκου και της μάζας των αποβλήτων, η ασφάλεια των εργαζομένων στο νοσοκομείο, ο διαθέσιμος χώρος, το κόστος αγοράς και λειτουργίας, το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, η κοινωνική αποδοχή, η ποσότητα αποβλήτων σε συνδυασμό με τη χωρητικότητα του συστήματος. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των νοσοκομειακών αποβλήτων περιγράφονται παρακάτω Αποτέφρωση Πρόκειται για τη διαδικασία ξηράς οξείδωσης των νοσοκομειακών αποβλήτων σε υψηλές θερμοκρασίες (τουλάχιστον C), που μειώνει το οργανικό και δυνάμενο να καεί κλάσμα των αποβλήτων, με αποτέλεσμα την ουσιαστική μείωση του όγκου και του βάρους τους. Ένα απλοποιημένο διάγραμμα ροής της διαδικασίας παρουσιάζεται σχηματικά στο σχήμα 4.1. Η καύση των οργανικών ενώσεων παράγει κυρίως εκπομπές αερίων, συμπεριλαμβανομένου του ατμού, του διοξειδίου του άνθρακα, των οξειδίων αζώτου, και ορισμένων τοξικών ουσιών (π.χ. μέταλλα, προσροφήσιμα οργανικά αλογόνα AOX), καθώς και στερεά υπολείμματα υπό μορφή τέφρας. Εάν οι συνθήκες της καύσης δεν ελέγχονται κατάλληλα, παράγεται επίσης και το τοξικό μονοξείδιο του άνθρακα. Η τέφρα και τα υγρά απόβλητα της διαδικασίας περιέχουν επίσης τοξικές ενώσεις, οι οποίες πρέπει να διαχειρίζονται κατάλληλα για να αποφευχθούν τα δυσμενή αποτελέσματα που έχουν τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το περιβάλλον. Οι μεγάλοι, σύγχρονοι αποτεφρωτήρες περιλαμβάνουν εγκαταστάσεις ανάκτησης ενέργειας. Στις ψυχρές περιοχές ο ατμός ή και το καυτό νερό από τους αποτεφρωτήρες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να τροφοδοτήσουν τα αστικά συστήματα θέρμανσης, και στα θερμότερα κλίματα ο ατμός από τους αποτεφρωτήρες χρησιμοποιείται για να παραγάγει ηλεκτρική ενέργεια. Η θερμότητα που ανακτάται από τους μικρούς αποτεφρωτήρες νοσοκομείων χρησιμοποιείται για την προθέρμανση των αποβλήτων που καίγονται 33

40 εκπομπές καθαρισμός απαερίων υγρά απόβλητα Ιπτάμενη τέφρα ατμός ανάκτηση ενέργειας Αέρας Απόβλητα κλίβανος διάθεση αποβλήτων υγρών διαχείριση αποβλήτων υγρών Καθιζάνουσα τέφρα ιλύς (απαιτείται κάποιος τρόπος διαχείρισης) Σχήμα 4.1: Απλοποιημένο διάγραμμα ροής αποτεφρωτήρα ( Πηγή: Pross et al., 1999.) Χαρακτηριστικά αποβλήτων προς αποτέφρωση Η αποτέφρωση των αποβλήτων είναι εφικτή μόνο εάν η «θερμογόνος δύναμη» (δηλαδή η ενέργεια που απελευθερώνεται με την αποτέφρωση ) των αποβλήτων, φθάνει τουλάχιστον σε 2000kcal/kg (8370kJ/kg). Η τιμή αυτή για τα μολυσματικά απόβλητα, για παράδειγμα, υπερβαίνει τις 4000 kcal/kg. Τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τα απόβλητα κατάλληλα για αποτέφρωση παρατίθενται στον πίνακα 4.2, ενώ τα απόβλητα που δεν πρέπει να αποτεφρωθούν παρατίθενται στον πίνακα

41 Πίνακας 4.2 Χαρακτηριστικά αποβλήτων που μπορούν να αποτεφρωθούν Θερμογόνου δύναμης: πάνω από το 2000 kcal/kg για τους αποτεφρωτήρες ενός θαλάμου, και πάνω από 3500kcal/kg για τους πυρολυτικούς αποτεφρωτήρες δύο θαλάμων Περιεκτικότητα σε καύσιμο υλικό πάνω από 60% Περιεκτικότητα σε μη καύσιμο υλικό κάτω από 5% Περιεκτικότητα σε υγρασία κάτω από 30% Πίνακας 4.3 Χαρακτηριστικά απόβλητα που δεν μπορούν να αποτεφρωθούν Δοχεία με αέρια υπό πίεση Μεγάλα ποσά χημικών αποβλήτων που μπορούν να αντιδράσουν Άλατα και φωτογραφικά ή ακτινογραφικά απόβλητα Αλογονωμένα πλαστικά όπως το πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC) Απόβλητα υψηλής περιεκτικότητας σε υδράργυρο ή κάδμιο, όπως τα σπασμένα θερμόμετρα, οι χρησιμοποιημένες μπαταρίες κά Σφραγισμένα φιαλλίδια ή φιαλλίδια που περιέχουν βαριά μέταλλα Τύποι αποτεφρωτήρα Συγκεκριμένες παράμετροι πρέπει να αξιολογηθούν στο στάδιο του σχεδιασμού, για να καθοριστεί ο καταλληλότερος τύπος και το μέγεθος του αποτεφρωτήρα. Αυτές είναι ενδεικτικά οι παρακάτω: η τρέχουσα ποσότητα της παραγωγής αποβλήτων και οι τύποι αυτών η εκτίμηση της μελλοντικής παραγωγής αποβλήτων η παραγωγή των αποτεφρώσιμων αποβλήτων ανά ημέρα (και ανά κρεβάτι ανά ημέρα) όλες οι φυσικές παράμετροι που καθορίζουν την καταλληλότητα των αποβλήτων για την αποτέφρωση, όπως αυτές παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.2 Πυρολυτικοί αποτεφρωτήρες Η πιο αξιόπιστη και συνήθως χρησιμοποιημένη διαδικασία επεξεργασίας για τα απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης είναι η πυρόλυση, γνωστή επίσης και ως αποτέφρωση με ελεγχόμενη ποσότητα αέρα ή αποτέφρωση διπλών θαλάμων. Με τον όρο πυρόλυση εννοείται η θέρμανση ύλης απουσία αέρα. Τα κύρια χαρακτηριστικά των πυρολυτικών αποτεφρωτήρων, που μπορούν να σχεδιαστούν ειδικά για τα νοσοκομεία, συνοψίζονται στον Πίνακα

42 Πίνακας 4.4 Χαρακτηριστικά πυρολυτικών αποτεφρωτήρων Επαρκείς για τις ακόλουθες κατηγορίες αποβλήτων: Μολυσματικά απόβλητα (συμπεριλαμβανομένων των οξύαιχμων αντικειμένων) και παθολογικά απόβλητα - αποδοτική επεξεργασία, αποβολή όλων των παθογόνων μικροοργανισμών Φαρμακευτικά και χημικά υπολείμματα. - αποσύνθεση των περισσότερων υπολειμμάτων εντούτοις, μόνο μικρές ποσότητες (π.χ. 5% του συνολικού φορτίου) αυτών των αποβλήτων πρέπει να αποτεφρωθούν σε αυτήν την διαδικασία. Η χαμηλότερη τιμή θέρμανσης των αποβλήτων πρέπει να υπερβαίνει τα 3500 kcal/kg Ανεπαρκείς για τις ακόλουθες κατηγορίες αποβλήτων Νοσοκομειακά απόβλητα παρόμοια με τα αστικά απόβλητα - η πυρολυτική αποτέφρωση αντιοικονομική μέθοδος για τον συγκεκριμένο τύπο αποβλήτων. Γενοτοξικά απόβλητα - επεξεργασία πιθανώς μη αποδοτική. Ραδιενεργά απόβλητα - η επεξεργασία δεν περιορίζει τις ραδιενεργές ιδιότητες και μπορεί να διασκορπίσει την ακτινοβολία. Απόβλητα που δεν πρέπει να αποτεφρώνονται Εμπορευματοκιβώτια υπό πίεση - μπορεί να εκραγούν κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης και να προκληθεί βλάβη στον εξοπλισμό. Αλογονωμένα πλαστικά όπως το PVC - τα απαέρια μπορούν να περιέχουν υδροχλωρικά οξέα και διοξίνες. Απόβλητα με το υψηλό περιεχόμενο σε βαρέα μέταλλα με την αποτέφρωση θα ελευθερωθούν τοξικά μέταλλα (π.χ. μόλυβδος, κάδμιο, υδράργυρος) στην ατμόσφαιρα. Θερμοκρασίες αποτέφρωσης: C Άλλες επισημάνσεις: Ο εξοπλισμός είναι σχετικά ακριβός να αγοραστεί, και ακριβός να λειτουργήσει και να διατηρηθεί. Απαιτείται ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό. 36

43 Ο πυρολυτικός αποτεφρωτήρας περιλαμβάνει ένα θάλαμο πυρόλυσης μεταανάφλεξης και λειτουργεί ως εξής: και μια αίθουσα Ο θάλαμος πυρόλυσης περιλαμβάνει έναν καυστήρα, που χρησιμοποιείται για να αρχίσει τη διαδικασία. Τα απόβλητα φορτώνονται στις κατάλληλες σακούλες ή στα ειδικά container αποβλήτων Στην αίθουσα πυρόλυσης, τα απόβλητα υφίστανται θερμική διάσπαση «μέσω μιας διαδικασίας καύσης απουσία οξυγόνου» και μέτριας θερμοκρασίας ( C), παράγοντας τέφρα, πίσσες και αέρια. Τα αέρια που παράγονται από την πυρόλυση καίγονται σε υψηλές θερμοκρασίες ( C) από έναν καυστήρα καυσίμων στην αίθουσα μεταανάφλεξης, ενώ παράλληλα το σύστημα τροφοδοτείται με επιπλέον ποσότητα αέρα προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η αιθάλη και οι οσμές. Ειδικότερα όσον αφορά στους πυρολυτικούς αποτεφρωτήρες: Οι μεγαλύτεροι πυρολυτικοί αποτεφρωτήρες (ικανότητας 1-8 τόνους/ημέρα) σχεδιάζονται συνήθως για να λειτουργήσουν σε συνεχή βάση. Μπορούν επίσης να είναι ικανοί για πλήρως αυτόματη λειτουργία, συμπεριλαμβανομένης της φόρτωσης των αποβλήτων και της αφαίρεσης των τεφρών. Οι αποτεφρωτήρες μεσαίου μεγέθους που χρησιμοποιούνται συνήθως στα νοσοκομεία, δεν απαιτούν εξοπλισμό καθαρισμού των απαερίων της πυρόλυσης. Η εναπομείνασα τέφρα τους περιέχει λιγότερο από 1% υλικού που δεν έχει καεί πλήρως και μπορεί να αποτεθεί σε χώρους υγειονομικής ταφής. Η κατανάλωση καυσίμων πυρολυτικών αποτεφρωτήρων κυμαίνεται μεταξύ 0,03 και 0,08 kg πετρελαίου ανά kg αποβλήτων, ή μεταξύ 0,04 και 0.1m 3 αερίου καυσίμου ανά kg αποβλήτων. Η περιοδική συντήρηση περιλαμβάνει τον καθαρισμό των θαλάμων καύσης και την απόφραξη των καυστήρων, όταν χρειάζεται. Η επιλογή της θέσης των αποτεφρωτήρων, δηλαδή εντός της υγειονομικής μονάδας ή εκτός αυτής, πρέπει να είναι σύμφωνες με τις εθνικές πολιτικές προγραμματισμού. Αποτεφρωτήρες μικρής κλίμακας, kg/ ημέρα, χρησιμοποιούνται εντός των νοσοκομείων. Η διαδικασία καύσης γίνεται αυτόματα και απαιτούνται οι υπηρεσίες ενός μόνο χειριστή για μέρος μόνο μιας εργάσιμης ημέρας (π.χ. 2 ώρες). Μεγάλης κλίμακας αποτεφρωτήρες, δυναμικότητας 1-8 τόνων/ημέρα, χρησιμοποιούνται εκτός των νοσοκομείων και παρέχουν ακόμη εξυπηρέτηση σε περιφερειακό επίπεδο, λειτουργώντας αυτόματα και και σε συνεχή βάση. Η λειτουργία και η συντήρηση ενός μεγάλου, πυρολυτικού αποτεφρωτήρα απαιτεί την πλήρη απασχόληση ενός εξειδικευμένου μηχανικού. Οι εγκαταστάσεις 37

44 αποτέφρωσης πρέπει να βρίσκονται σε μια ελάχιστη απόσταση 500 μέτρων από οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, να έχουν καλή οδική πρόσβαση και ικανότητα παροχής νερού. Χαρακτηριστικός τύπος πυρολυτικού αποτεφρωτήρα παρουσιάζεται στην επόμενη φωτογραφία. (φωτο 4.9.) Φωτο 4.9 Πυρολυτικός αποτεφρωτήρας διπλού θαλάμου εντός ΥΜ Κόστος αγοράς και λειτουργίας πυρολυτικού αποτεφρωτήρα Το κόστος κεφαλαίου και οι λειτουργικές δαπάνες για τους πυρολυτικούς αποτεφρωτήρες, ποικίλλουν. Για επεξηγηματικούς λόγους μόνο, οι κατά προσέγγιση δαπάνες του εξοπλισμού στην ευρωπαϊκή αγορά το 1996 δίνονται στον πίνακα 4.5. Στην Ευρώπη, οι δαπάνες λειτουργίας και συντήρησης για έναν μικρής κλίμακας πυρολυτικό αποτεφρωτήρα νοσοκομείου μπορούν να φθάσουν περίπου τα 380 US$ ανά τόνο αποβλήτων που αποτεφρώνονται. Πίνακας 4.5 Προσεγγιστικό κόστος πυρολυτικού αποτεφρωτήρα (Pross et al., 1999) Εξοπλισμός αποτεφρωτήρα κόστος επένδυσης ( σε 1000US$) για δυναμικότητα ( τόνοι/μέρα) 0, Χωρίς χρήση αποκτηθήσας ενέργειας ή καθαρισμό επαγώμενων αερίων Με χρήση αποκτηθήσας ενέργειας αλλά χωρίς καθαρισμό επαγώμενων αερίων Με χρήση αποκτηθήσας ενέργειας και καθαρισμό επαγώμενων αερίων 38

45 Περιστρεφόμενοι κλίβανοι Ένας περιστρεφόμενος κλίβανος αποτελεί, επίσης, έναν τύπο αποτεφρωτήρα και περιλαμβάνει έναν περιστρεφόμενο φούρνο και ένα θάλαμο μεταανάφλεξης (φωτο 4.10). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί συγκεκριμένα για να διαχειριστεί τα χημικά απόβλητα, και είναι επίσης κατάλληλος για χρήση ως περιφερειακός αποτεφρωτήρας αποβλήτων υγειονομικού χαρακτήρα. Τα κύρια χαρακτηριστικά των περιστρεφόμενων κλιβάνων συνοψίζονται στον πίνακα 4.6. Τα αέρια που παράγονται στον κλίβανο θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες στην αίθουσα μεταανάφλεξης για να απομακρυνθούν οι αέριες οργανικές ενώσεις και ο χρόνος παραμονής τους εκεί είναι περίπου δύο δευτερόλεπτα. Οι περιστρεφόμενοι κλίβανοι μπορούν να λειτουργήσουν συνεχώς και χρησιμοποιούνται για ένα ευρύ φάσμα αποβλήτων. Εκείνοι με σκοπό να επεξεργαστούν τοξικά απόβλητα πρέπει κατά προτίμηση να χειρίζονται από εξουσιοδοτημένες αντιπροσωπείες διάθεσης ειδικών αποβλήτων και να είναι εγκατεστημένοι σε βιομηχανικές περιοχές ή " πάρκα". Φωτο Περιστρεφόμενος κλίβανος 39

46 Πίνακας 4.6 Χαρακτηριστικά περιστρεφόμενων κλιβάνων (Pross et. al, 1999) Επαρκείς για τις ακόλουθες κατηγορίες αποβλήτων: Μολυσματικά απόβλητα (συμπεριλαμβανομένων των αιχμηρών) και παθολογικά απόβλητα. Όλα τα χημικά και φαρμακευτικά απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των κυτταροτοξικών αποβλήτων. Ανεπαρκής για τα ακόλουθα απόβλητα: Απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης που έχουν χαρακτηριστικά οικιακών αποβλήτων - η αποτέφρωση στους περιστροφικούς κλιβάνους είναι αντιοικονομική. Ραδιενεργά απόβλητα - η επεξεργασία δεν έχει επιπτώσεις στις ραδιενεργές ιδιότητες και μπορεί να διασκορπίσει την ακτινοβολία. Απόβλητα που δεν πρέπει να αποτεφρώνονται Εμπορευματοκιβώτια υπό πίεση - μπορεί να εκραγούν κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης και να προκληθεί βλάβη στον εξοπλισμό. Απόβλητα με το υψηλό περιεχόμενο σε βαρέα μέταλλα με την αποτέφρωση θα δημιιουργηθούν τοξικά μέταλλα (π.χ. μόλυβδος, κάδμιο, υδράργυρος) στην ατμόσφαιρα. Θερμοκρασία αποτέφρωσης: C που επιτρέπει την αποσύνθεση των πολύ ανθεκτικών χημικών ουσιών όπως PCBs (polychlorinated biphenyls). Ικανότητα αποτεφρωτήρων: δυναμικότητα από 0,5 σε 3 τόνους/ώρα. Άλλες επισημάνσεις: Οι δαπάνες εξοπλισμού και λειτουργίας είναι υψηλές. Απαιτείται καλά εκπαιδευμένο προσωπικό. Αποτελεί μια οικονομικά ελκυστική λύση η διαχείριση των μολυσματικών αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης σε περιφερειακούς αποτεφρωτήρες, εφόσον βέβαια εξασφαλίζεται η κοντινή θέση από τις υγειονομικές μονάδες (νοσοκομεία). Οι περιφερειακοί αποτεφρωτήρες είναι συνήθως σχεδιασμένοι με δύο θαλάμους, και λειτουργούν σε θερμοκρασία 800 C στον πρώτο θάλαμο καύσης, ενώ τα αέρια της καύσης στον δεύτερο θάλαμο επεξεργάζονται σε θερμοκρασίες από 1000 εώς 1200 C. (Φωτο. 4.11) Τα απόβλητα που δεν επιτρέπεται να αποτεφρώνονται σε αυτούς τους αποτεφρωτήρες έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με αυτά που των αποβλήτων για τους πυρολυτικούς αποτεφρωτήρες, όπως παρατίθενται στον Πίνακα

47 Φωτο 4.11: Περιστρεφόμενος κλίβανος εκτός υγειονομικής μονάδας Απλή μορφή αποτεφρωτήρα με τούβλα ( drum or brick incinerator) Ο αποτεφρωτήρας αυτός είναι η απλούστερη μορφή ενός μονοθάλαμου αποτεφρωτήρα. Πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο σε έκτακτες περιπτώσης και ως η τελευταία εναλλακτική μέθοδος επεξεργασίας, καθώς είναι δύσκολο να αποτεφρωθούν εντελώς τα απόβλητα, χωρίς ταυτόχρονη εκπομπή επικίνδυνων αερίων από την καύση. Η επιλογή μιας τέτοιας μονάδας επεξεργασίας είναι κατάλληλη μόνο σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ( συνθήκες γρήγορης εξάπλωσης μεταδοτικών ασθενειών) και πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για τα μολυσματικά απόβλητα. (Φωτο.4.12) Φωτο.4.12 Απλή μορφή αποτεφρωτήρα έκτακτης ανάγκης (J. Christen, Swiss Centre for Development Cooperation in Technology Management ) 41

48 Αντιρρυπαντική τεχνολογία για αποτεφρωτήρες Οι εκπομπές των αποτεφρωτήρων πρέπει να είναι σύμφωνες με τα εθνικά πρότυπα. Εάν οι αρμόδιες αρχές δεν έχουν καθιερώσει τέτοια πρότυπα, πρέπει να γίνεται αναφορά στα πρότυπα της Ευρώπης ή των ΗΠΑ. Τα αέρια που εκπέμπονται από τους αποτεφρωτήρες περιέχουν ιπτάμενη τέφρα (μόρια), βαριά μέταλλα, διοξίνες, φουράνια, θερμικά ανθεκτικές οργανικές ενώσεις, κ.λπ., καθώς και αέρια όπως οξείδια του αζώτου, του θείου, του άνθρακα, και υδραλογόνα. Εάν η τεχνολογία που χρησιμοποιείται μπορεί να επεξεργαστεί τα επαγόμενα αέρια της καύσης, αυτό πρέπει να γίνει σε δύο τουλάχιστον στάδια. Στην πρώτη φάση θα αφαιρείται το μεγαλύτερο ποσοστό αιωρούμενης τέφρας, και στην επόμενη με τη χρήση αλκαλικών ουσιών θα απομακρύνονται τα υδραλογόνα και τα οξείδια του θείου. Τα υγρά απόβλητα από την παραπάνω επεξεργασία του αέριου της καύσης και της τέφρας, πρέπει να υποβληθούν σε μια διαδικασία χημικής εξισορρόπησης, πριν διοχετευτούν στο δίκτυο αποχέτευσης. Η επεξεργασία περιλαμβάνει την εξισορρόπηση του PH και την κροκκίδωση και καταβύθιση των αδιάλυτων αλάτων. Η ιλύς από την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων όπως επίσης και της ιπτάμενης τέφρας, πρέπει να θεωρηθούν ως επικίνδυνα απόβλητα. Μπορούν είτε να διατεθούν προς περαιτέρω επεξεργασία σε μια εγκατάσταση διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων, είτε να επεξεργάζονται επί τόπου με ξήρανση που θα ακολουθείται από τοποθέτησή τους σε μεγάλα δοχεία όπου θα καλύπτονται με τσιμέντο (εγκλεισμός) και να διατίθενται έπειτα σε χώρους υγειονομικής ταφής. Η διαδικασία αυτή αποτρέπει τη γρήγορη διαρροή των χημικών ουσιών. Η στερεά, καθιζάνουσα τέφρα είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνη από την ιπτάμενη τέφρα, και στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί σε κάποιες εργασίες έργων πολιτικού μηχανικού. Πρόσφατα, εντούτοις, η αυξανόμενη ανησυχία για την πιθανή διαρροή τοξικών ουσιών από αυτές τις τέφρες, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι τα επικίνδυνα αυτά υπολλείματα πρέπει να διοχετεύονται αποκλειστικά σε χώρους υγειονομικής ταφής επικίνδυνων αποβλήτων, Χ.Υ.Τ.Ε.Α (Πηγή:ΚΥΑ 37591/2031). Μετά την απομάκρυνση της τέφρας και την επεξεργασία, τα αέρια της αποτέφρωσης διαχέονται στην ατμόσφαιρα από την καμινάδα του αποτεφρωτήρα, ο σχεδιασμός της οποίας οφείλει να ακολουθεί τους κανονισμούς. Περισσότερα στοιχεία για την αντιρρυπαντική τεχνολογία παρατίθενται στο Παράρτημα Β Περιβαλλοντικά προβλήματα από τη χρήση αποτεφρωτήρων Το βασικότερο μειονέκτημα της μεθόδου της αποτέφρωσης είναι τα σοβαρά προβλήματα που προκαλεί στο περιβάλλον. Έτσι, η παραγωγή τέφρας ως στερεό υπόλειμμα της διαδικασίας, η εκπομπή ρύπων όπως αιρούμενα σωματίδια, βαρέα μέταλλα, προϊόντα ατελούς καύσης, οι διοξίνες και φουράνια αποτελούν τα επικίνδυνα προϊόντα της 42

49 επεξεργασίας. Η κύρια ανησυχία επικεντρώνεται στις διοξίνες και τα φουράνια. Στον πίνακα 4.7 παρουσιάζονται αποτελέσματα εκπομπών διοξινών και φουρανίων για αποτεφρωτές νοσοκομείων στην Αμερική. Για λόγους σύγκρισης, στον πίνακα περιλαμβάνονται στοιχεία για εκπομπές των ίδιων ρυπαντών από δημοτικούς αποτεφρωτήρες στερεών αποβλήτων. Οι εκπομπές των τριών νοσοκομειακών αποτεφρωτήρων είναι εξαιρετικά υψηλές σε σύγκριση με αυτές των άλλων πηγών (Βουδριάς, 2000 και Lee and Huffman, 1996). Σε ό,τι αφορά στην υπάρχουσα κατάσταση διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων διεθνώς, θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι ΗΠΑ εμφανίζονται σήμερα πρωτοπόρες στην εφαρμογή τεχνολογίας επεξεργασίας νοσοκομειακών αποβλήτων, ιδιαίτερα μετά το Εκείνη τη χρονιά έκλεισαν περισσότεροι από αποτεφρωτήρες νοσοκομειακών αποβλήτων μετά από τους αυστηρούς κανονισμούς που έθεσε η αμερικάνικη Υπηρεσία Περιβάλλοντος (U.S. EPA) σχετικά με τη λειτουργία νέων και ήδη υπαρχόντων αποτεφρωτήρων (HCWH, 2004). Αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2000 τέθηκαν ακόμη αυστηρότερα όρια από αυτά της US ΕΡΑ του 1997, που αφορούσαν στις εκπομπές των αποτεφρωτήρων νοσοκομειακών αποβλήτων. Το όριο εκπομπών διοξινών και φουρανίων φθάνει στα 0,1 ng TEQ/m3, όπου TEQ, Toxicity Equivalence, Ισοδύναμο Τοξικότητας (WHO, 2004). Πίνακας 4.7 Εκπομπές διοξινών (PCDD) και φουρανίων (PCDF) από νοσοκομειακούς και δημοτικούς αποτεφρωτήρες (Πηγή: Lee and Huffman, 1996). Αποτεφρωτήρας PCDD (ng/m 3 ) PCDF (ng/m 3 ) (μg/mg) (μg/mg) Νοσοκομειακοί Cedar Sinai Saint Agnes Royal Jubilee Δημοτικοί Tulsa 74,5 18,9 61,1 15,5 Wurzburg 62,7 22,1 79,2 27, Χημική απολύμανση Κατά τη χημική απολύμανση τα απόβλητα διαποτίζονται από υγρό χημικό απολυμαντικό, το οποίο καταστρέφει τους μολυσματικούς φορείς. Η μέθοδος είναι η πλέον κατάλληλη για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων όπως το αίμα ή τα ούρα. Παρόλα αυτά, στερεά απόβλητα -και μάλιστα πολύ επικίνδυνα, όπως οι καλλιέργειες μικροβίων ή τα αιχμηρά αντικείμενα- 43

50 απολυμαίνονται χημικά με την προϋπόθεση ότι τα απόβλητα τεμαχίζονται πριν την απολύμανση, διαφορετικά απολυμαίνεται μόνο η επιφάνεια του στερεού αποβλήτου. Με άλλα λόγια πρόκειται περισσότερο για μέθοδο απολύμανσης παρά αποστείρωσης. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα απολυμαντικά είναι η φορμαλδεΰδη, η γλουταραλδεϋδη, το υποχλωριώδες νάτριο και το διοξείδιο του χλωρίου. Η χρήση του όζοντος (O 3 ) για την απολύμανση των αποβλήτων ερευνάται αυτήν την περίοδο. Αυτό το απολυμαντικό είναι ισχυρό και σχετικά ασφαλές. Η διαδικασία απολύμανσης με όζον είναι παρόμοια με την υγρή θερμική διαδικασία, που περιγράφεται σε επόμενη παράγραφο. Τα ισχυρά απολυμαντικά είναι συχνά επικίνδυνα και τοξικά. Πολλά είναι επιβλαβή για το δέρμα και τους βλενογόνους. Οι χρήστες πρέπει επομένως να φορούν προστατευτικά ρούχα, συμπεριλαμβανομένων των γαντιών και των προστατευτικών γυαλιών. Τα απολυμαντικά είναι επίσης καταστρεπτικά για κάποια οικοδομικά υλικά και πρέπει να αντιμετωπιστούν και να αποθηκευτούν αναλόγως Τεμαχισμός αποβλήτων πριν την απολύμανση Ο τεμαχισμός των νοσοκομειακών αποβλήτων κρίνεται απαραίτητος για τους παρακάτω λόγους: Για να αυξηθεί η επιφάνεια επαφής μεταξύ των αποβλήτων και του απολυμαντικού και να εξαλειφθούν οι όποιες εσοχές στα προς απολύμανση αντικείμενα. για να μειωθεί ο όγκος των αποβλήτων Κόστος και εξοπλισμός χημικής απολύμανσης Για την χημική απολύμανση των αποβλήτων, οι δαπάνες κύριας επένδυσης ανέρχονται σε US$. Οι λειτουργικές δαπάνες, που εκτιμώνται περίπου σε US$ ανά τόνο νοσοκομειακών αποβλήτων, εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από την τιμή των χημικών απολυμαντικών, η οποία μπορεί να ποικίλει από χώρα σε χώρα. Σε γενικές γραμμές, όταν φθηνά χημικά απολυμαντικά είναι εύκολα διαθέσιμα στην τοπική αγορά, η χημική απολύμανση αποτελεί μία οικονομικά ελκυστική μέθοδο επεξεργασίας επικίνδυνων και τοξικών αποβλήτων. Εντούτοις, η διαδικασία δεν είναι πολύ δημοφιλής στις αναπτυσσόμενες χώρες αυτή τη στιγμή, και η επιλογή εξοπλισμού είναι επομένως περιορισμένη. Διάφορα συστήματα επεξεργασίας αποβλήτων, βασισμένα στη χημική απολύμανση, έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένα για τα απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης και είναι διαθέσιμα εμπορικά. Μερικά έχουν εγκριθεί επίσημα για τη χρήση τους σε διάφορες χώρες. Μερικά από αυτά τα συστήματα επεξεργασίας χρησιμοποιούν τα απολυμαντικά όπως το διοξείδιο του χλωρίου. Ορισμένα συστήματα είναι πλήρως αυτόματα και εξοπλισμένα με συστήματα αέρα, με αποτέλεσμα να είναι πιο εύχρηστα και να έχουν μικρότερες αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον. 44

51 Τα περισσότερα από αυτά τα εμπορικά συστήματα τεμαχίζουν τα απόβλητα, και μερικά συνδυάζουν μια θερμική διαδικασία, ενώ είναι δυνατόν να βασίζονται και στην υγρή ή ξηρά χημική απολύμανση. Παρόλα αυτά, οι απολυμαντικές συσκευές δεν μπορούν να επεξεργαστούν επαρκώς τα κυτταροτοξικά ή χημικά απόβλητα, όμως μερικοί τύποι αυτών μπορούν να επεξεργαστούν τα παθολογικά απόβλητα με ικανοποιητικό τρόπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όγκος των αποβλήτων μετά το πέρας της διαδικασίας, μειώνεται κατά περίπου 80% Υγρή και ξηρά θερμική απολύμανση Η μέθοδος της θερμικής απολύμανσης βασίζεται στην έκθεση των τεμαχισμένων μολυσματικών αποβλήτων σε υψηλή θερμοκρασία και σε ατμό υψηλής πίεσης και έχει κοινά χαρακτηριστικά με τη διαδικασία των συσκευών αποστείρωσης (αυτόκλειστοι κλίβανοι/autoclaves) που αναφέρεται σε επόμενη παράγραφο. Η διαδικασία αυτή αδρανοποιεί τους περισσότερους τύπους μικροοργανισμών, εφόσον η θερμοκρασία και ο χρόνος απολύμανσης θεωρείται επαρκής. Αναμένεται πάνω από 99,99% αδρανοποίηση των παθογόνων μικροοργανισμών, σε σύγκριση με τη μέθοδο αποστείρωσης με ειδικές συσκευές, όπου το ποσοστό αδρανοποίησης αγγίζει το 99,9999%. Η μέθοδος απαιτεί τον τεμαχισμό των αποβλήτων σαν προεπεξεργασία. Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι ότι έχει σχετικά χαμηλό κόστος αγοράς και λειτουργίας, ότι είναι περιβαλλοντικά φιλική μέθοδος και ότι επιτυγχάνεται δραστική μείωση του όγκου των αποβλήτων. Τα κυριότερα μειονεκτήματα της θερμικής απολύμανσης είναι ότι σε περίπτωση βλάβης του τεμαχιστή, αναστέλλεται η λειτουργία του συστήματος, ότι απαιτούνται ειδικά εκπαιδευμένοι τεχνικοί για το χειρισμό της συσκευής και ότι είναι ακατάλληλη για φαρμακευτικά, ανατομικά και χημικά απόβλητα καθώς και για απόβλητα στα οποία δεν διεισδύει εύκολα ο ατμός Λειτουργία των συσκευών υγρής απολύμανσης και διαθέσιμη τεχνολογία Πριν την έναρξη της λειτουργίας, τα απόβλητα τεμαχίζονται και τα αιχμηρά αντικείμενα συντρίβονται ή αλέθονται πριν εισαχθούν στη δεξαμενή, όπου επικρατούν συνθήκες κενού, οπότε αυξάνεται η μερική πίεση του ατμού και ως εκ τούτου η αποτελεσματικότητα της επαφής μεταξύ του ατμού και των αποβλήτων. (Φωτο 4.13) Μια ελάχιστη θερμοκρασία περίπου 121 C και μια πίεση συνήθως 2-5 bar ( kPa) πρέπει να διατηρηθούν κατά τη διάρκεια του συνολικού χρόνου επαφής, δηλαδή για 1-4 ώρες. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου ελέγχεται με συγκεκριμένα τεστ ( Bacillus subtilis ή Bacillus stearothermophilus tests). 45

52 Φωτο 4.13 Εγκατάσταση υγρής θερμικής απολύμανσης (παρόμοια με autoclave ) με συσκευή τεμαχισμού. (Hydroclave Systems Corp.) Κόστος και εξοπλισμός υγρής και ξηράς θερμικής απολύμανσης Εξοπλισμός από πολλούς διαφορετικούς προμηθευτές είναι διαθέσιμος σήμερα στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική. Οι δαπάνες επένδυσης κυμαίνονται από US$ ως US$ για τον πλήρη εξοπλισμό και για μια δυναμικότητα δεξαμενών μεταξύ 20 λίτρων και 8m 3 και θερμοκρασία λειτουργίας μεταξύ 120 C και 160 C. Ενδεικτικά, το κόστος ενός τέτοιου εξοπλισμού είναι περίπου US$ στην ευρωπαϊκή αγορά και οι λειτουργικές δαπάνες είναι περίπου 400 US$ ανά τόνο αποβλήτων. Και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει η δυνατότητα διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων σε μια μονάδα που θα δέχεται τα απόβλητα όλης της περιφέρειας και που διαθέτει δεξαμενές αντίδρασης χωρητικότητας πάνω από 8m Συσκευές αποστείρωσης Αυτόκλειστοι κλίβανοι (autoclaves) Η αποστείρωση είναι μια αποδοτική υγρή θερμική διαδικασία απολύμανσης. Χαρακτηριστικά, οι συσκευές αυτές πιέσεως χρησιμοποιούνται στα νοσοκομεία για την αποστείρωση του επαναχρησιμοποιήσιμου ιατρικού εξοπλισμού. Επιτρέπουν την επεξεργασία μόνο περιορισμένων ποσοτήτων αποβλήτων και επομένως χρησιμοποιούνται συνήθως μόνο για τα ιδιαίτερα μολυσματικά απόβλητα. Συνιστάται όλα γενικά τα νοσοκομεία, ακόμη και εκείνα με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, να εξοπλίζονται με τέτοιες συσκεύες αποστείρωσης (φωτ. 4.14α και 4.14β). 46

53 Φωτο 4.14α: Συσκευή αποστείρωσης ειδική για χώρο εργαστηρίου Φωτο 4.14β: Αυτόκλειστος κλίβανος μεγάλης δυναμικότητας Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της αποστείρωσης των αποβλήτων είναι τα ίδια με εκείνα της υγρής και ξηράς θερμικής απολύμανσης που αναφέρθηκαν σε προηγούμενη παράγραφο. Μια κινητή μονάδα αποστείρωσης φαίνεται στη φωτ. 4.15, η οποία είναι πλέον η μέθοδος επεξεργασίας που εφαρμόζεται για τα ΕΙΑ-ΜΧ του νομού Θεσσαλονίκης. Φωτο 4.15 Κινητή μονάδα αποστείρωσης 47

54 4.5.4 Ακτινοβολία με μικροκύματα Οι περισσότεροι μικροοργανισμοί καταστρέφονται από τη δράση των μικροκυμάτων μιας συχνότητας περίπου 2450 MHz και ένα μήκος κύματος 12,24cm. Το νερό που περιλαμβάνεται μέσα στα απόβλητα θερμαίνεται γρήγορα από τα μικροκύματα και τα μολυσματικά συστατικά των αποβλήτων καταστρέφονται από τη δημιουργία θερμότητας. Σε μια μονάδα επεξεργασίας με μικροκύματα, μια συσκευή φόρτωσης μεταφέρει τα απόβλητα σε μια συσκεύη όπου αρχικά τεμαχίζονται. Έπειτα, τα απόβλητα υγραίνονται, μεταφέρονται στο θάλαμο ακτινοβολίας, που είναι εξοπλισμένος με μια σειρά γεννητριών μικροκυμάτων, και δέχονται ακτινοβολία για περίπου 20 λεπτά.μετά από την ακτινοβολία, τα απόβλητα συμπιέζονται μέσα σε ένα εμπορευματοκιβώτιο (container) και μεταφέρονται σε περιφερειακές εγκαταστάσεις διάθεσης αποβλήτων. Η διαδικασία μικροκυμάτων χρησιμοποιείται ευρέως σε διάφορες χώρες και γίνεται ολοένα και περισσότερο δημοφιλής. Εντούτοις, οι σχετικά υψηλές δαπάνες που συνδέονται με τα πιθανά προβλήματα λειτουργίας και συντήρησης, αποτρέπουν τη χρήση τους, ακόμα, στις αναπτυσσόμενες χώρες Κόστος εξοπλισμού Ο εξοπλισμός ακτινοβολίας με χρήση μικροκυμάτων και για μια ικανότητα επεξεργασίας 250kg αποβλήτων ανά ώρα (3000 τόνοι/έτος), συμπεριλαμβανομένης της συσκευής φόρτωσης, της συσκευής τεμαχισμού, της δεξαμενής παροχής υγρασίας με μορφή ατμού, του θαλάμου ακτινοβολίας, και των γεννητριών μικροκυμάτων, μπορεί να κοστίσει περίπου 0,5 εκατομμύρια US$. Πρόσφατα έχουν κατασκευαστεί πιο απλοποιημένα συστήματα που επεξεργάζονται τα απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης στο σημείο της παραγωγής τους. Πρόκειται βέβαια, για αρκετά χαμηλότερης ικανότητας επεξεργασίας συστήματα, που είναι όμως πιο οικονομικά Χώροι Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (X.Y.T.A) Όταν η εφαρμογή κάποιας από τις παραπάνω μεθόδους δεν είναι εφικτή, η διάθεση των αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης πρέπει να γίνεται σε χώρους υγειονομικής ταφής. Κι αυτό επειδή η συσσώρευση των αποβλήτων στους χώρους παραγωγής τους, αποτελεί πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο για τη μετάδοση κάποιας μολυσματικής ασθένειας σε σχέση με την διάθεση τους σε Χ.Υ.Τ.Α. Τα κυριότερα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι η πρόσβαση σε αδέσποτα ζώα και ρακοσυλλέκτες καθώς και η ενδεχόμενη απελευθέρωση παθογόνων μικροοργανισμών στην ατμόσφαιρα ή η διαρροή τους στα υπόγεια νερά. Η μέθοδος της απευθείας διάθεσης στο περιβάλλον αποτελούσε, όχι μόνο στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, αλλά και στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης μέθοδο διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων την προηγούμενη δεκαετία. 48

55 Αξιόλογα είναι τα συμπεράσματα μιας έρευνας στη Μ. Βρετανία, σύμφωνα με την οποία υπήρξαν αξιόλογα ευρήματα νοσοκομειακών αποβλήτων στις παραλίες της χώρας. Την περίοδο στη Μ. Βρετανία αναφέρθηκαν 958 περιπτώσεις ηπατίτιδας Β που προκλήθηκαν μετά από επαφή με χρησιμοποιημένη σύριγγα. (Philipp R. (1997). Έτσι, λοιπόν, ένας χώρος υγειονομικής ταφής ειδικά σχεδιασμένος για απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης, πρέπει να διαθέτει ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό και να παρέχει γεωλογική απομόνωση των αποβλήτων από το περιβάλλον. Η απόθεση πρέπει να γίνεται οργανωμένα και τα απόβλητα να καλύπτονται καθημερινά. Η προεπεξεργασία των αποβλήτων είναι επιθυμητή, όταν αυτό είναι εφικτό. Η προεπεξεργασία μπορεί να περιλαμβάνει την τοποθέτηση των αποβλήτων σε ειδικά δοχεία κατασκευασμένα συνήθως από πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας. Τα δοχεία σφραγίζονται αεροστεγώς και διατίθενται στο χώρο υγειονομικής ταφής ( Pruss et al., 1999) Εγκιβωτισμός-Εγκλεισμός-Σταθεροποίηση Η διάθεση των αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης στους Χ.Υ.Τ.Α είναι λιγότερο ενδεδειγμένη εάν αυτά δεν επεξεργάζονται εκ των προτέρων. Μια επιλογή για την προεπεξεργασία είναι ο εγκλεισμός του προς διάθεση υλικού, κατά την οποία τα απόβλητα τοποθετούνται σε μεγάλα κιβώτια και εν συνεχεία καλύπτονται με κάποιο υλικό πλήρωσης και τέλος σφραγίζονται. Η διαδικασία χρησιμοποιεί είτε κυβικά κουτιά φτιαγμένα από υψηλής πυκνότητας πολυαιθυλένιο, είτε τα μεταλλικά δοχεία, τα οποία γεμίζονται κατά τα τρία τέταρτα με αιχμηρά νοσοκομειακά απόβλητα και χημικά ή φαρμακευτικά υπολείμματα. Η πλήρωση των δοχείων και των κουτιών γίνεται με ασφαλτούχο άμμο, τσιμεντοκονίαμα, ή αργιλικό υλικό. Η διαδικασία που περιγράφεται είναι σχετικά φτηνή, ασφαλής, και ιδιαίτερα κατάλληλη για φορείς που πληρούν τις ελάχιστες προδιαγραφές όσον αφορά στη διάθεση των αιχμηρών αντικειμένων και των χημικών ή φαρμακευτικών υπολειμμάτων. Η μέθοδος του εγκιβωτισμού από μόνη της δεν συστήνεται για τα μη-αιχμηρά μολυσματικά απόβλητα, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με την αποτέφρωση τέτοιων αποβλήτων Στερεοποίηση Η διαδικασία περιλαμβάνει τη μίξη των αποβλήτων με τσιμέντο και άλλες ουσίες πριν από τη διάθεσή τους, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος των τοξικών ουσιών που περιλαμβάνονται σε αυτά και που καταλήγουν στα υπόγεια ή επιφανειακά νερά. Αποτελεί ιδιαίτερα κατάλληλη μέθοδο, για την επεξεργασία των φαρμακευτικών αποβλήτων καθώς και για την τέφρα της αποτέφρωσης, όταν αυτή έχει υψηλή περιεκτικότητα σε μέταλλα (σε αυτήν την περίπτωση η διαδικασία καλείται επίσης "σταθεροποίηση"). 49

56 Πρόκειται για μια αρκετά οικονομική τεχνική που μπορεί να εφαρμοστεί χρησιμοποιώντας σχετικά απλό εξοπλισμό. Παρόλα αυτά η μέθοδος δεν ενδείκνυται για επεξεργασία μολυσματικών αποβλήτων. Πιο εποπτικά, οι παραπάνω διαδικασίες παρατίθενται στον πίνακα 4.9 που ακολουθεί. Πίνακας 4.9 (Πηγή: Ε.Ε.Δ.Σ.Α, νοσοκομειακά απόβλητα) Μέθοδος Μολυσματικά Ανατομικά Αιχμηρά Φαρμακευτικά Κυτταροτοξικά Χημικά Ραδιενεργά Περιστρεφ. Κλίβανος ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Μικρής ενεργότητας μολυσμ. Πυρολυτικός Μικρής Μικρές Μικρές Αποτεφρωτ. ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ενεργότητας ποσότητες ποσότητες μολυσμ. Χημική Απολύμανση ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Μικρής ενεργότητας μολυσμ. Υγρή και θερμή απολύμανση ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Μικροκύματα ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Εγκλεισμός ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Μικρές ποσότητες Μικρές ποσότητες ΟΧΙ Αδρανοποίηση ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 50

57 Κεφάλαιο 5 Οργάνωση Ολοκληρωμένου Σχεδίου Διαχείρισης 5.1 Γενικά Υπάρχουν πολλοί λόγοι προκειμένου τα νοσοκομεία να προχωρήσουν σε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα διαχείρισης των αποβλήτων τους: ηθικοί, νομικοί και περιβαλλοντικοί. Γνωρίζοντας ότι παρουσιάζονται κάθε χρόνο πάνω από 23 εκατομμύρια κρούσματα υπατίτιδας Β, και C καθώς και του ιού HIV, εξαιτίας της επαφής με μολυσματικά ιατρικά απόβλητα, λόγω κακής διαχείρισής τους, αποτελεί υποχρέωση των αρμόδιων φορέων η σωστή και αποτελεσματική αντιμετώπισή των αποβλήτων αυτών. Απ την άλλη όσον αφορά στο νομικό επίπεδο, και σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», κάθε νοσοκομειακή μονάδα είναι υποχρεωμένη να πληρώνει το κόστος που σχετίζεται με τη σωστή επεξεργασία και τελική διάθεση των ιατρικών της αποβλήτων της. 5.2 Σχεδιασμός σε διεθνές επίπεδο Η διατύπωση συγκεκριμένων στόχων και η προσπάθεια επίτευξής τους διαμέσου της διαδικασίας ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού αποτελεί ένα κρίσιμο σημείο στο οποίο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην προσπάθεια επιτυχούς διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Ωστόσο η επιτυχής έκβαση ενός περιφερειακού ή τοπικού σχεδιασμού εξαρτάται κατά κύριο λόγο τόσο από τον σωστό εθνικό σχεδιασμό, όσο και από τις διεθνείς εξελίξεις και κατευθύνσεις σχετικά με το αντικείμενο του σχεδιασμού. Άλλωστε το περιεχόμενο ενός επιπέδου σχεδιασμού είναι αυτό που καθορίζει και το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθούν οι στόχοι του σχεδιασμού σε κατώτερο επίπεδο (νοσοκομειακή μονάδα). Οι διεθνείς συστάσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων οδήγησε στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το περιβάλλον και την ανάπτυξη (UNCED) το 1992 και στην 51

58 υιοθέτηση της Ατζέντα 21, η οποία συστήνει ένα σύνολο μέτρων για τη διαχείριση των αποβλήτων. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν είναι σε γενικές γραμμές τα εξής: Ελαχιστοποίηση της παραγόμενης ποσότητας των αποβλήτων διαμέσου της πρόληψης παραγωγής Επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση Μείωση του κόστους διαχείρισης Διάθεση των τελικών υπολειμμάτων με τρόπο περιβαλλοντικά αποδεκτό (ελλάτωση της επικινδυνότητας) Βάσει των στόχων αυτών μέτρα όπως η προώθηση της χρήσης ανακυκλώσιμων πλαστικών υλικών και η απαγόρευση της χρήσης πλαστικού τύπου PVC στην κατασκευή ιατρικών οργάνων θα συμβάλουν τα μέγιστα στην προσπάθεια για επιτυχή διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί ότι η καύση πλαστικού και κυρίως PVC είναι αυτή στην οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο η παραγωγή διοξινών και φουρανίων. Επίσης θα πρέπει να προωθηθεί η επαναχρησιμοποίηση ιατρικών οργάνων και η χρήση υποκατάστατων υλικών για ουσίες που θεωρούνται επικίνδυνες. Μια τέτοια ουσία είναι ο υδράργυρος, ο οποίος μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται στην κατασκευή ιατρικών διαγνωστικών οργάνων, η χρήση του οποίου μπορεί να αντικατασταθεί πλέον από τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας. Πάνω από όλα όμως, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην εφαρμογή μεθόδων διαχείρισης, οι οποίες εμφανίζουν συγχρόνως τόσο οικονομική όσο και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα πρέπει να γίνουν έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο για να διαπιστωθούν οι ακριβείς επιδράσεις των υπολειμμάτων που προκύπτουν από κάθε μέθοδο επεξεργασίας των νοσοκομειακών αποβλήτων. Κλασικό παράδειγμα τέτοιων υπολειμμάτων αποτελούν οι διοξίνες και τα φουράνια, των οποίων η δράση στον ανθρώπινο οργανισμό θα έπρεπε να διερευνηθεί διεξοδικότερα. Τέλος σημαντικές κρίνονται οι έρευνες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της μεθόδου της αποστείρωσης για την επεξεργασία όλων των ειδών μολυσματικών αποβλήτων και ιδιαίτερα των αιχμηρών (π.χ. σύριγγες). Στην ίδια κατεύθυνση, ίσως θα έπρεπε να δοθεί έμφαση και στην ανάπτυξη νέας τεχνολογίας αποστείρωσης, η οποία θα επιτρέπει την επιτυχή επεξεργασία και των παθολογικών, κυτταροτοξικών και υπολοίπων ειδών νοσοκομειακών αποβλήτων των οποίων η επεξεργασία σήμερα με μία από τις γνωστές μεθόδους αποστείρωσης είναι πολύ δύσκολη έως ανέφικτη. 52

59 5.2 Σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο Τεχνικές προδιαγραφές διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων Σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει, καταρχήν, να καταρτιστεί ένα εθνικό σχέδιο διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων που προέρχονται από όλα τα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας. Προκειμένου να συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει τα αρμόδια υπουργεία, σε συνεργασία με οποιαδήποτε υπηρεσία θα μπορούσε δυνητικά να βοηθήσει (π.χ. Ε.Σ.Υ.Ε.), να προχωρήσουν στην καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης σε ό,τι αφορά στον τομέα της υγείας και ειδικότερα της διαχείρισης των νοσοκομειακών απορριμάτων. Η καταγραφή αυτή πέρα από τη μέθοδο επεξεργασίας, οφείλει να περιλαμβάνει και: την καταγραφή του αριθμού των νοσοκομείων και τον αριθμό τον κλινών τους την καταγραφή των ειδών αποβλήτων, που παράγει μια νοσηλευτική μονάδα την εφαρμοζόμενη μεθόδο διαχωρισμού (π.χ. χρωματισμός δοχείων ή σακούλας), μεταφοράς και αποθήκευσης την εξειδίκευση του νοσηλευτικού προσωπικού που αναμιγνύεται στην όλη διαδικασία διαχείρισης των αποβλήτων. Μέσα από τη συγκεκριμένη καταγραφή θα προκύψει μια σημαντική βάση δεδομένων, η οποία θα πρέπει να ανανεώνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από την ανωτέρω καταγραφή θα βοηθήσουν σημαντικά στη διατύπωση τεχνικών κυρίως προδιαγραφών, μια και το νομοθετικό ζήτημα στην Ελλάδα έχει προς το παρόν τακτοποιηθεί. Οι προδιαγραφές αυτές θα πρέπει να εφαρμόζονται από κάθε νοσηλευτική μονάδα, ενώ ο έλεγχος της εφαρμογής αυτών θα πρέπει να είναι συχνός και ουσιαστικός. Βασική προτεραιότητα στον καθορισμό των ανωτέρω προδιαγραφών θα πρέπει να αποτελεί ο σωστός διαχωρισμός των νοσοκομειακών αποβλήτων στη θέση παραγωγής τους, μια και αυτός αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην Ελλάδα. Στην κατεύθυνση αυτή θα συμβάλει η σωστή και συνεχής εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού, μέσα από ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης τα οποία οφείλουν να τα διοργανώνουν και να τα χρηματοδοτούν τα αρμόδια υπουργεία (Bakopoulou et al., 2005) Χωροταξικός σχεδιασμός διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων Πέρα όμως από τη διατύπωση των βασικών τεχνικών προδιαγραφών, ο εθνικός σχεδιασμός οφείλει να προχωρήσει περαιτέρω στην οργάνωση του χωροταξικού σχεδιασμού διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων ή αλλιώς της χωροθέτησης των μονάδων επεξεργασίας των νοσοκομειακών αποβλήτων. Μέσα από μια ανάλυση που να συσχετίζει τις ωφέλειες με τα κόστη (cost benefit analysis), θα πρέπει να αποφασιστεί εάν θα εφαρμοστεί μία από τις 53

60 τρεις δυνατότητες διαχείρισης της επεξεργασίας των αποβλήτων (Bakopoulou et al., 2005), δηλαδή: κεντρικός/περιφερειακός σχεδιασμός (off site treatment facilities) σε μονάδες που θα υποδέχοναι τα απόβλητα μιας δεδομένης χωρικής ενότητας αποκεντρωμένος σχεδιασμός (on site treatment facilities), δηλαδή κάθε νοσηλευτική μονάδα να διαχειρίζεται μόνη της τα απόβλητα είτε στο χώρο της είτε μεταφέροντάς τα σε μια άλλη κοντινή παρόμοια νοσηλευτική μονάδα επεξεργασία των νοσοκομειακών αποβλήτων σε ήδη υπάρχουσες βιομηχανικές ή δημοτικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας, π.χ δημοτικοί αποτεφρωτήρες, όπου αυτοί βυπάρχουν και λειτουργούν σωστά Τα πλεονεκτήματα της αποκεντρωμένης μεθόδου σχετίζονται με τα εξής (Pruss et al., 1999): Μειώνεται ο κίνδυνος διαφυγής μολυσματικών αποβλήτων κατά τη μεταφορά τους Οι επιτόπιες εγκαταστάσεις επεξεργασίας συστήνονται στις περιοχές όπου τα νοσοκομεία είναι μακριά το ένα από το άλλο και το οδικό σύστημα είναι ανεπαρκές. Τα μειονεκτήματα έχουν να κάνουν με: Το οικονομικό κόστος σε περίπτωση ύπαρξης πολλών κοντινών νοσοκομείων είναι μεγαλύτερο Απαιτείται η ύπαρξη συνολικά περισσότερων εξειδικευμένων ατόμων Ο ελέγχος και η παρακολούθηση (monitoring) της απόδοσης των μεθόδων επεξεργασίας καθίσταται δυσκολότερος, αφού απαιτείται για κάθε ΥΜ ξεχωριστά. Από την άλλη πλευρά τα μειονεκτήματα της αποκεντρωμένης μεθόδου αποτελούν σίγουρα πλεονεκτήματα της ύπαρξης κεντρικής μονάδας και όχι μόνο. Τα πλεονεκτήματα από την ύπαρξη κεντρικής μονάδας είναι τα εξής (Pruss et al., 1999): Μπορεί να είναι οικονομικά πιο συμφέρουσα επιλογή. Όπου η ιδιωτικοποίηση των εγκαταστάσεων αποδειχθεί ως επιθυμητή επιλογή, αυτό μπορεί να επιτευχθεί ευκολότερα σε περιφερειακή βάση απ' ότι για τις πολυάριθμες μικρές μονάδες. Θα είναι ευκολότερο για τις αρμόδιες κυβερνητικές αντιπροσωπείες να εποπτεύσουν και να ελέγξουν τις εγκαταστάσεις. Η αποτελεσματική λειτουργία μπορεί να εξασφαλιστεί ευκολότερα σε μια κεντρική μονάδα απ ότι σε αποκεντρωμένες εγκαταστάσεις όπου ειδικευμένοι εργαζόμενοι μπορούν να μην είναι εύκολα διαθέσιμοι. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να περιοριστεί ευκολότερα σε μια κεντρική μονάδα, αφού οι δαπάνες ελέγχου και επιτήρησης θα μειωθούν. Το κάθε νοσοκομείο δεν θα ειναι απαραίτητο να αφιερώσει χρόνο και προσωπικό στη διαχείριση των εγκαταστάσεών του. 54

61 Τέλος, σχετικά με την αναγκαιότητα κατάρτισης και εφαρμογής ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων στην Ελλάδα, θα πρέπει να αναφερθεί ότι αυτό το σχέδιο οφείλει να υπόκειται σε συνεχείς αλλαγές και βελτιώσεις, διαμέσου ενδιάμεσων ελέγχων. 55

62 Κεφάλαιο 6 Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα- Θεσσαλονίκη 6.1 Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα-Γενικά στοιχεία Η ΚΥΑ 14312/1302 (ΦΕΚ 723Β / ) «Εθνικός Σχεδιασμός διαχείρισης στερεών αποβλήτων (Γενικές κατευθύνσεις της πολιτικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων) (Β 1016/1997)» αναφέρεται στην υφιστάμενη κατάσταση σχετικά με τα νοσοκομειακά απόβλητα. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, στον Ελληνικό χώρο ο αριθμός των κλινών στα νοσηλευτικά ιδρύματα ανέρχεται σε κλίνες, παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 10% κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Η αύξηση του αριθμού των νοσηλευτικών ιδρυμάτων με την παράλληλη αύξηση των αποβλήτων που αντιστοιχούν ανά ασθενή, λόγω της υιοθέτησης στις πρακτικές των νοσοκομείων των προϊόντων μιας χρήσης, έχουν σαν αποτέλεσμα την συνολική αύξηση των μολυσματικών αποβλήτων που παράγονται στη χώρα. Στην εικόνα 6.1 φαίνεται η μέση ημερήσια παραγωγή ανά περιοχή. Η συνολική ποσότητα των μολυσματικών αποβλήτων που παράγονται σε επίπεδο χώρας προσδιορίζεται σε τόνους ανά έτος από τα οποία το 54% παράγεται στην περιοχή της Αττικής και το 14% στην περιοχή της Θεσσαλονίκης (Ξηρογιαννόπουλος Α., 2000). Εικόνα 6.1 Ημερήσια ποσότητα παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων ανά περιοχή 56

63 Περισσότερα στοιχεία για τις ποσότητες νοσοκομειακών αποβλήτων ανά περιφέρεια δίνονται στο Κεφάλαιο 3. Αναφορικά με την υφιστάμενη διαχείριση των Ι.Α. στην Ελλάδα, θα πρέπει να σημειωθεί ακόμη, ότι αν και η συλλογή των ιατρικών αποβλήτων ορθώς έχει ξεκινήσει να γίνεται ξεχωριστά σε ειδικούς σάκους, με διαφορετικό χρώμα ανάλογα με την επικινδυνότητά τους, στη συνέχεια, μεγάλο μέρος από αυτά οδηγούνται από κοινού για ταφή σε χώρους ταφής των αστικών απορριμμάτων. Η μεταφορά λοιπόν μεγάλου ποσοστού των ιατρικών αποβλήτων γίνεται από τα συνηθισμένα απορριμματοφόρα των ΟΤΑ (Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης). Συνέπεια των παραπάνω είναι να εγκυμονούν κίνδυνοι για την υγεία των εργαζόμενων, τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον γενικότερα. Μέχρι το 2002 λειτουργούσε στα Άνω Λιόσια μια μικρή μονάδα αποτέφρωσης δυναμικότητας 800 κιλών/ημέρα. Σήμερα λειτουργεί σύγχρονη μονάδα αποτέφρωσης από τον ΕΣΔΚΝΑ δυναμικότητας 30 τόνων/ ημέρα και κόστους 3 δισεκατομμυρίων δραχμών (στοιχεία ΕΕΔΣΑ), η οποία όμως λειτουργεί με χαμηλό φορτίο καθώς δεν έχουν συμβληθεί όλα τα νοσηλευτικά ιδρύματα. Το γεγονός ότι η μονάδα επεξεργάζεται σημαντικά χαμηλότερες ποσότητες αποβλήτων από όσες αναμένονταν, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του λειτουργικού κόστους επεξεργασίας ανά τόνο αποβλήτου. Αλλά και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη. Σύμφωνα με στοιχεία σχετικής έρευνας, μέχρι πριν από λίγα χρόνια (τέλη δεκαετίας 90) μόνο το 65% των νοσηλευτικών ιδρυμάτων επεξεργάζονταν τα μολυσματικά απόβλητα πριν την τελική τους διάθεση. Από αυτά, το 58% χρησιμοποιούσε τη μέθοδο της αποτέφρωσης, το 24% τη μέθοδο της πυρόλυσης και το 18% τη μέθοδο της αποστείρωσης. Τα τελευταία χρόνια, ειδικότερα από το 2002 και μετά, εφαρμόζεται επεξεργασία των μολυσματικών νοσοκομειακών αποβλήτων στα νοσηλευτικά ιδρύματα της Θεσσαλονίκης με τη μέθοδο της αποστείρωσης διαμέσου κινητής μονάδας. Η μέθοδος της αποτέφρωσης σε αποτεφρωτήρες εντός των νοσοκομειακών μονάδων δεν εφαρμόζεται πλέον, εφόσον δεν πληρούταν οι κατάλληλες προδιαγραφές σύμφωνα με τη νομοθεσία. 6.2 Κριτική παρουσίαση της ΚΥΑ 37591/2031/2003 σύμφωνα με έρευνα του Συνήγορου του Πολίτη Λαμβάμνοντας υπόψη τη σοβαρότητα του θέματος, ο Συνήγορος του Πολίτη αποφάσισε τη διενέργεια αυτεπάγγελτης έρευνας με α.π. 661/2005, με στόχο τη διερεύνηση της συμμόρφωσης των εμπλεκομένων φορέων προς την ανωτέρω ΚΥΑ, καθώς και προς την ισχύουσα σχετική νομοθεσία για τη διαχείριση ιατρικών αποβλήτων. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής συνοψίζονται ως εξής: 57

64 Σε μερικές υγειονομικές μονάδες παρατηρείται μεγαλύτερη παραγωγή ΕΙΑ-ΜΧ ανά κλίνη από ότι διεθνώς. Όπως προκύπτει από την επεξεργασία σχετικών στοιχείων (Ημερίδα για Νοσοκομειακά Απόβλητα ΤΕΕ, Φεβρουάριος 2005), η παραγωγή ΕΙΑ-ΜΧ σε κάποια νοσοκομεία της χώρας, υπερβαίνει την μέση παραγωγή ΕΙΑ-ΜΧ που παρατηρείται σε νοσοκομεία διεθνώς. Μονάδες Επεξεργασίας υγρών μολυσματικών αποβλήτων. Σύμφωνα με την παρ. 2β, πίνακας 2, Παράρτημα 1, άρθρου 17 της ΚΥΑ Η.Π /2031 στα ΕΙΑ-ΜΧ ανήκουν και τα κόπρανα και τα ούρα στην περίπτωση συγκεκριμένου ασθενούς, στον οποίο έχει αναγνωρισθεί κλινικά από τον θεράποντα ιατρό μία νόσος που μπορεί να μεταδοθεί με αυτά τα απεκκρίματα. Σύμφωνα με την ανωτέρω ΚΥΑ, πρέπει να υπάρχει ειδική επεξεργασία αυτών των αποβλήτων για εξάλειψη του μικροβιακού τους φορτίου. Σε ορισμένα καινούρια νοσοκομεία κατασκευάστηκαν, πράγματι, μονάδες επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων που θα μπορούσαν να μεταδώσουν μολυσματικές ασθένειες (π.χ. ηπατίτιδα, AIDS. Όμως, οι υφιστάμενες μονάδες, δεν τροφοδοτούνται με τέτοιου είδους απόβλητα ή δεν τροφοδοτούνται καθόλου με απόβλητα και, κατά συνέπεια, δεν τίθενται σε λειτουργία από τα νοσοκομεία. Ο λόγος είναι ότι οι ασθενείς που πάσχουν από αυτές τις ασθένειες δεν οδηγούνται απαραίτητα για θεραπεία στην ειδική αυτή πτέρυγα, της οποίας η αποχέτευση καταλήγει στην προαναφερόμενη ειδική μονάδα επεξεργασίας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω στοιχεία η σχετική διάταξη παραμένει πρακτικά ανεφάρμοστη. Πεπαλαιωμένοι ή εκτός προδιαγραφών κλίβανοι αποτέφρωσης. Υπάρχουν νοσοκομεία τα οποία διαθέτουν πεπαλαιωμένους (εκτός προδιαγραφών της ΚΥΑ) ή ακόμη και εγκατεστημένους χωρίς άδεια λειτουργίας κλιβάνους αποτέφρωσης. Σε αρκετές περιπτώσεις οι κλίβανοι αποτεφρώνουν όλες τις κατηγορίες ΕΙΑ με ελλοχεύοντες κινδύνους για τη δημόσια υγεία από την έκλυση αερίων ατελούς καύσης (φουράνια, διοξίνες κ.λπ.), κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ΚΥΑ στην οποία αναφέρεται ρητά, ότι θα αποτεφρώνονται μόνο εκείνα τα απόβλητα όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 2, παρ. 1β. Δεν τηρούνται οι ελάχιστες τεχνικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις των εγκαταστάσεων αποτέφρωσης. Σύμφωνα με το Παράρτημα 2 του Πίνακα 4 του άρθρου 17 της ΚΥΑ, στην περίπτωση που «η αποτεφρωτική εγκατάσταση που επεξεργάζεται απόβλητα μιας Υ.Μ δεν δύναται να επεξεργαστεί ΕΙΑ που περιέχουν πάνω από 1% αλογονωμένες οργανικές ουσίες, εκφρασμένες σε χλώριο, τα ΕΙΑ θα οδηγούνται σε αποτεφρωτήρα ελάχιστης θερμοκρασίας C». Κι αυτό έχει οριστεί σαφώς για να μην απάγονται από την εγκατάσταση στο περιβάλλον παραπροϊόντα καύσης επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία (π.χ. διοξίνες και φουράνια). Παρόλα αυτά, η θερμοκρασία αυτή στις περισσότερες μονάδες αποτέφρωσης που υπάρχουν στην Ελλάδα, δεν υπερβαίνει τους C. 58

65 Επίσης, υπάρχει πλήρης απουσία μέτρησης του ποσοστού αλογονωμένων οργανικών ουσιών στα ΕΙΑ, σε όλα τα στάδια διαχείρισης των αποβλήτων αυτών. Αξίζει ακόμη να επισημανθεί ότι τα στερεά Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα που έχουν ταυτόχρονα μολυσματικό και τοξικό χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΤΧ) και, τουλάχιστον, ένα μέρος, των αποβλήτων αμιγώς τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΤΧ), οδηγούνταν μαζί με τα απόβλητα αμιγούς μολυσματικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΧ) στη Μονάδα Αποτέφρωσης Νοσοκομειακών Απορριμμάτων των Άνω Λιοσίων. Αυτό το γεγονός συνιστά παράβαση των όρων 1 και 2 της Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΚΥΑ οικ / ) στην οποία αναφέρεται ότι η εγκατάσταση θα λειτουργεί μόνο με τα μολυσματικά απόβλητα των νοσοκομείων και απαγορεύεται η καύση οποιωνδήποτε τοξικών αποβλήτων. Δεν υπάρχουν στην Ελλάδα Χώροι Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων. Όπως αναφέρεται στο Άρθρο 9 παρ.1 της ΚΥΑ, «Τα υπολείμματα καύσης των επεξεργασμένων ΕΙΑ με αποτέφρωση διατίθενται σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΑ ή ΧΥΤΕΑ). Παρόλα αυτά τέτοιοι χώροι απόθεσης επικίνδυνων αποβλήτων δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. 59

66 Κεφάλαιο 7 Μεθοδολογία υπολογισμού κόστους διαχείρισης Ι.Α 7.1 Γενικά Η διαχείριση των Ι.Α είναι σημαντικό να γίνεται ενσωματώνοντας στο μοντέλο αξιολόγησης, που κρίνεται κατάλληλο σε κάθε περίπτωση, οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια (Βιώσιμη Θεώρηση της Διαχείρισης). Η ανάλυση της οικονομικής βιωσιμότητας οφείλει δηλαδή να γίνει με την υιοθέτηση ενός συνθετικού μοντέλου αξιολόγησης, το οποίο διαμέσου μιας ολιστικής αντίληψης θα ενσωματώνει πέρα από τα καθαρά οικονομικά κριτήρια, τα οποία εκφράζονται απ ευθείας με χρηματικούς όρους, και τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια, τα οποία θα εκφράζονται έμμεσα με χρηματικούς όρους. (π.χ επιλογή καταλληλότερης περιβαλλοντικά μεθόδου επεξεργασίας). Στην κατεύθυνση αυτή και προκειμένου να συνεκτιμηθούν όλες, όσο αυτό είναι εφικτό, οι παράμετροι (κόστος διαχείρισης, εκπαίδευση προσωπικού, τεχνικά μέσα, αντιρρυπαντική τεχνολογία στην περίπτωση χρήσης αποτεφρωτήρα, κά), θα πρέπει να υπάρχουν δεδομένα για κάθε νοσοκομειακή μονάδα, που θα έχουν να κάνουν με τις υπηρεσίες που παρέχει, τον αριθμό των κλινών και την πληρότητά τους, την ποσότητα και σύνθεση των αποβλήτων που παράγει, τις δυνητικές μεθόδους επεξεργασίας, κά. 7.2 Το οικονομικό εργαλείο υπολογισμού του κόστους διαχείρισης Ι.Α (H.C.W.M Costing Tool) Έχουν κατά καιρούς προταθεί διάφορα μοντέλα διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων που χρησιμοποιούν εργαλεία και μεθόδους, όπως η ανάλυση επικινδυνότητας/risk assessment (Diaz,et al., 2003) η ανάλυση κόστους οφέλους/cost benefit analysis, η πολυκριτηριακή ανάλυση/multicriteria decision making (Sibel et al., 2005), ή η ανάλυση κύκλου ζωής/life cycle analysis. Το οικονομικό εργαλείο που χρησιμοποιείται στην παρούσα εργασία προτείνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ-W.H.O) και στόχο έχει να εκτίμησει και να υπολογίσει το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης σε εθνικό επίπεδο (HealthCare Waste Management), αλλά παρέχει επιπλέον τη δυνατότητα εκτίμησης του κόστους σε κάθε υγειονομική μονάδα ξεχωριστά, για μικρά, μεσαία και μεγάλα νοσοκομεία. Διαθέτει μία βάση δεδομένων όπου συγκεντρώνονται οι πληροφορίες για τις υπηρεσίες και 60

67 τον εξοπλισμό που λαμβάνονται υπόψη, προκειμένου να γίνει η οικονομική ανάλυση της διαχείρισης. Σε γενικές γραμμές στηρίζεται στις μεθόδους που χρησιμοποιεί η ανάλυση κόστους-οφέλους (cost benefit analysis), δηλαδή με βάση τις απαραίτητες πληροφορίες για το αρχικό κόστος αγοράς, το χρόνο ζωής και το συντελεστή επικαιροποίησης κάθε υπηρεσίας ή εγκατάστασης, υπολογίζεται το ετήσιο συνολικό κόστος, και τελικά το κόστος ανά κιλό επεξεργασμένων αποβλήτων. Η ανάλυση κόστους γίνεται με τη βοήθεια του Excel και παρουσιάζεται παρακάτω. Με αυτήν την οικονομική ανάλυση δίνεται η δυνατότητα στους αρμόδιους φορείς να διαχειριστούν αποτελεσματικά το απαιτούμενο κεφάλαιο που πρέπει να διατεθεί σε ετήσιο επίπεδο, ανάλογα πάντα με τον προϋπολογισμό του κάθε νοσοκομείου ή τα κρατικά κονδύλια, εάν αυτά διατίθενται για το σκοπό αυτό Εργαλείο Α - Αρχική εκτίμηση κόστους διαχείρισης Ι.Α Σε αυτό το φύλλο Excel εισάγονται τα αρχικά διαθέσιμα στοιχεία (βλπ.παράρτημα Εργαλείο Α), όπως: Η μέση ημερήσια παραγωγή ΕΙΑ για κάθε νοσοκομείο Η συνολική ποσότητα επικίνδυνων αποβλήτων το χρόνο Ο συνολικός αριθμός κλινών Το σύνολο των μικρών, μεσαίων και μεγάλων νοσοκομείων Ο αριθμός ημερών του έτους Τα δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν στα επόμενα υπολογιστικά εργαλεία Β3 και Β Εργαλείο Β - Υπολογισμοί για τα μεγάλα νοσοκομεία του νομού Σε αυτό το σημείο γίνεται μία πιο λεπτομερής αναφορά στις υπηρεσίες που απαιτούνται στη διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων. Προσεγγίζεται όσο αυτό είναι δυνατό το αρχικό κόστος αγοράς του εξοπλισμού ή της υπηρεσίας και καθορίζεται η ποσότητα τους σε κάθε νοσοκομείο. Εννοείται πως όσο περισσότερα δεδομένα είναι διαθέσιμα για κάθε νοσοκομείο, τόσο πιο αξιόπιστη είναι και η προσσέγγιση που γίνεται. Το κόστος που λαμβάνεται υπόψη στην αξιολόγηση, χωρίζεται σε κόστος κεφαλαίου (capital cost) και περιοδικό κόστος (recurrent cost). Στο κόστος κεφαλαίου συμπεριλαμβάνονται οι υπηρεσίες και ο εξοπλισμός με χρόνο ζωής πάνω από ένα έτος, σε αντίθεση με τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται σε τακτική βάση και ο χρόνος ζωής τους δεν ξεπερνάει το ένα έτος. Πιο αναλυτικά: Κόστος κεφαλαίου Συμπεριλαμβάνει όλες τις υπηρεσίες 2005): και τον εξοπλισμό που ακολουθούν (WSH/WHO, 61

68 Το εκάστοτε σύστημα επεξεργασίας (αποτεφρωτήρας, αυτόκλειστος κλίβανος, συσκευές καταστροφής αιχμηρών κά, συμπεριλαμβανομένου του κόστους μεταφοράς και τοποθέτησής τους) Ειδικό χώρο αποθήκευσης του εξοπλισμού επεξεργασίας Τροχήλατους κάδους μεταφοράς ιατρικών αποβλήτων Μεγάλους κάδους αποθήκευσης ιατρικών αποβλήτων Προστατευτικό εξοπλισμό (γάντια, ποδιές, μπότες) Εκπαίδευση προσωπικού (μακροχρόνια) Διοικητικά (φυλλάδια, poster, εξοπλισμό γραφείου, κά) Στη συνέχεια, το κόστος κεφαλαίου εκφράζεται σε ετήσια βάση, έτσι που να είναι εφικτή η σύγκρισή του με το περιοδικό κόστος. Αυτό γίνεται σύμφωνα με την παρακάτω σχέση (Εξίσωση 1): (Εξίσωση 1) Όπου: R: τιμή του εξοπλισμού ή της υπηρεσίας- κόστος αγοράς t: χρόνος ζωής r: συντελεστης επικαιροποίησης Αθροίζοντας το επιμέρους κόστος εκτιμάται το συνολικό ετήσιο κόστος κεφαλαίου Περιοδικό κόστος Τα παρακάτω υπολογίζονται με βάση το περιοδικό κόστος: Καύσιμα που απαιτούνται από την εγκατάσταση επεξεργασίας Συντήρηση εξοπλισμού Ειδικές συσκευασίες-κουτιά για τα αιχμηρά αντικείμενα Συσκευασίες-σακούλες για τα μη αιχμηρά αντικείμενα και τα μολυσματικά Προϊόντα απολύμανσης και γενικού καθαρισμού Μεταφορές Μισθοδοσία προσωπικού για διαχείριση, επίβλεψη, μεταφορές αποβλήτων Διοικητικά (μισθοδοσία προσωπικού διαχείρισης αποβλήτων) Προκειμένου να υπολογιστεί το ετήσιο περιοδικό κόστος, πολλαπλασιάζεται η τιμή μονάδας του αγαθού ή της υπηρεσίας (R) με την ποσότητα αυτών (Q). (Εξίσωση 2) (Εξίσωση 2) 62

69 Όμοια, προσθέτοντας το επιμέρους κόστος εκτιμάται το συνολικό ετήσιο περιοδικό κόστος. Αναλυτικά τα αποτελέσματα παρατίθενται στο Παράρτημα (Εργαλείο Β) Εργαλείο Γ Ενδεικτικές τιμές Το εργαλείο αυτό δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να χρησιμοποιήσει κάποιες ενδεικτικές τιμές κόστους, όταν δε διαθέτει επαρκείς πληροφορίες. Στην περίπτωση που ο χρήστης διαθέτει συγκεκριμένα δεδομένα για την υγειονομική μονάδα που εξετάζει, μπορεί να τα εισάγει, γεγονός που θα οδηγήσει προφανώς σε πιο αξιόπιστα συμπεράσματα για το συνολικό κόστος διαχείρισης. Οι τιμές αυτές παρατίθενται στο αντίστοιχο φύλλο Excel. (Παράρτημα, Εργαλείο Γ) 7.3 Μεθοδολογία-Υποθέσεις Απαιτείται η ύπαρξη μίας βάσης δεδομένων για κάθε νοσοκομείο, που θα περιέχει στοιχεία όπως, το κόστος διαχείρισης, εκπαίδευση προσωπικού, τεχνικά μέσα, αντιρρυπαντική τεχνολογία στην περίπτωση χρήσης αποτεφρωτήρα κά. Εφόσον μια τέτοια βάση δεδομένων δεν υπάρχει, το οικονομικό εργαλείο που χρησιμοποιείται στην εργασία αυτή βασίζεται σε βιβλιογραφικές αναφορές και εκτιμήσεις-υποθέσεις που κρίνονται ότι προσεγγίζουν κάθε φορά την περίπτωση που εξετάζεται. Η ανάλυση της διαχείρισης των αποβλήτων που γίνεται στην παρούσα εργασία, περιορίζεται στα στερεά επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα (ΕΙΑ), όπως αυτά προσδιορίζονται στην ΚΥΑ 37591/ (αμιγώς μολυσματικά, αμιγώς τοξικά, απόβλητα με μολυσματικό και τοξικό χαρακτήρα ταυτόχρονα). Η ποσότητα των επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων προσεγγίζεται στα 0,85 Kg/κλίνη/ημέρα. Η τιμή αυτή προκύπτει έχοντας υπόψη τις διάφορες βιβλιογραφικές αναφορές (Κεφάλαιο 3), και με βάση το γεγονός ότι παρατηρείται αύξηση των νοσοκομειακών αποβλήτων εξαιτίας της υιοθέτησης της τακτικής προϊόντων μίας χρήσης αλλά και μη σωστού διαχωρισμού τους (Bakopoulou, 2005). Η οικονομική ανάλυση γίνεται για τα ΕΙΑ των 7 μεγάλων νοσοκομείων του νομού Θεσσαλονίκης, δηλαδή των νοσοκομείων που διαθέτουν περισσότερες από 300 κλίνες. Σε αυτά τα μεγάλα νοσοκομεία συμπεριλαμβάνεται και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης που παράγει ουσιαστικά μηδενικές ποσότητες ΕΙΑ. Συνολικά ο αριθμός κλινών για τα μεγάλα νοσοκομεία ανέρχεται στις 4310 κλίνες (Πηγή: Το υπολογιστικό εργαλείο που χρησιμοποιείται έχει σχεδιαστεί για διαχείριση εντός της υγειονομικής μονάδας, οπότε δεν συμπεριελάμβανε αρχικά το κόστος μεταφοράς εκτός ΥΜ. Αυτό θα αποτελεί μία επιπλέον παράμετρο κόστους στην περίπτωση που η διαχείριση γίνεται εκτός ΥΜ σε μία κεντρική εγκατάσταση. Έτσι, όσον αφορά στις μεταφορές, εκτιμάται 63

70 το κόστος των καυσίμων που απαιτείται για τις μεταφορές από την εγκατάσταση επεξεργασίας στο χώρο τελικής διάθεσης των αποβλήτων. Το κόστος μεταφοράς υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας την ποσότητα του καυσίμου που απαιτείται, με βάση την ποσότητα των ΕΙΑ που μεταφέρονται, με την αντίστοιχη τιμή μονάδας καυσίμου. Το κόστος μεταφοράς σε αυτήν την ανάλυση εκτιμάται σε 150 / tn (Πηγή ΕC, 2006). Ακόμη, σημειώνεται ότι οι μισθοί του προσωπικού μπορούν να θεωρηθούν σαν ένα «εξωτερικό κόστος», εφόσον η μισθοδοσία του νοσηλευτικού προσωπικού δεν συνδέεται άμεσα με τη διαχείριση των αποβλήτων. Παρόλα αυτά, ο χρόνος που ξοδεύεται για τη συλλογή, το διαχωρισμό και την αποθήκευση των ιατρικών αποβλήτων, αποτελεί ένα κόστος. Προκειμένου να γίνουν οι υπολογισμοί γίνονται επιπλέον οι παρακάτω υποθέσεις: Κάθε νοσοκομείο διαθέτει κατά μέσο όρο 616 κλίνες Κάθε νοσοκομείο απασχολεί 70 άτομα νοσηλευτικό προσωπικό Όλες οι κλίνες είναι κατειλλημένες για τις 300 ημέρες του έτους Ο συντελεστής επικαιροποίησης λαμβάνεται 6% Το κόστος συντήρησης θεωρείται 5% του κόστος κεφαλαίου Βασικότερο ίσως στοιχείο στην ανάλυση της μεθόδου διαχείρισης αποτελεί η επιλογή της μεθόδου με την οποία θα γίνει η επεξεργασία των αποβλήτων. Αυτό είναι κατανοητό αν σκεφτεί κανείς ότι πολύ μεγάλο κόστος στη διαχείριση αντιστοιχεί στο κόστος αγοράς της εγκατάστασης. Επίσης απαιτείται η επιλογή της καταλληλότερης διαδικασίας, ώστε ανάλογα με τη φύση και την ποσότητα των αποβλήτων, να ελαχιστοποιούνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία. Για τους παραπάνω λόγους, ως μέθοδος επεξεργασίας επιλέγεται η αποτέφρωση μέσω αποτεφρωτήρα υψηλής αντιρρυπαντικής τεχνολογίας και συγκεκριμένα ο αποτεφρωτήρας με περιστρεφόμενο κλίβανο (rotary kiln). Έτσι, αν και η αποτέφρωση ως μέθοδος, αλλά και η εφαρμογή υψηλών απαιτήσεων αντιρρυπαντικής τεχνολογίας αποτελεί μία ακριβή επιλογή (Πίνακας 7.1), παρόλα αυτά, όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο, ο αποτεφρωτήρας με περιστρεφόμενο κλίβανο αποτελεί προς το παρόν τη μόνη μέθοδο που μπορεί να επεξεργαστεί αποτελεσματικά όλες σχεδόν τις κατηγορίες ιατρικών αποβλήτων. Γι αυτό το λόγο πολλές φορές η επιλογή αυτή αποτελεί μονόδρομο. Στην περίπτωση που εξετάζεται εδώ, γίνεται επεξεργασία όλων των κατηγοριών των επικίνδυνων αποβλήτων, οπότε δεδομένου ότι θα χρησιμοποιείται μία και μόνο μέθοδος για το σκοπό αυτό, μόνο η αποτέφρωση δύναται να επεξεργαστεί αποτελεσματικά όλα αυτά τα επικίνδυνα στοιχεία. Επιπλέον, η μέθοδος της αποτέφρωσης είναι αυτή που εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη μείωση του όγκου και της μάζας των αποβλήτων συγκριτικά με τις υπόλοιπες μεθόδους. Ειδικότερα για περιστρεφόμενο κλίβανο παρατηρείται μείωση στη μάζα των αποβλήτων κατά 80% και του όγκου τους κατά 90% (WHO, 2000). Σημειώνεται ότι η η χρήση αποτεφρωτήρα συνεπάγεται και την ύπαρξη 64

71 τεχνολογίας αντιρρύπανσης, που για τα επικίνδυνα απόβλητα περιλαμβάνει τα συστήματα που παρατίθενται στο Παράρτημα Β. Αξίζει ακόμη να αναφερθεί ότι τα όρια αυτού του συστήματος δεν περιλαμβάνουν τη διαχείριση της επικίνδυνης τέφρας της αποτέφρωσης, για την οποία απαιτείται οπωσδήποτε περαιτέρω επεξεργασία. Πίνακας 7.1 Κόστος κεφαλαίου και λειτουργικό κόστος για διαφορετικές μεθόδους επεξεργασίας (Πηγή:WHO/WPRO, 2003) Για τον περιστρεφόμενο κλίβανο θεωρούνται τα εξής: Ο αποτεφρωτήρας θα λειτουργεί 16 ώρες την ημέρα, όπως ορίζει η ΚΥΑ 37591/2003. Το κόστος αγοράς περιστρεφόμενου κλιβάνου εξαρτάται από τη δυναμικότητά του και εκτιμάται από (WHO/WPRO, 2003 και ΕC, 2006). Το κόστος της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας που απαιτείται κυμαίνεται από για μικρής δυναμικότητας αποτεφρωτήρα και από για μεσαίους και μεγάλους αποτεφρωτήρες (Van Remmen, 1998) Το συνολικό κόστος του περιστρεφόμενου κλιβάνου προκύπτει από το άθροισμα του κόστους αγοράς του με το επιπλέον κόστος της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας που επιλέγεται. Η κατανάλωση καυσίμου της εγκατάστασης θεωρείται 0,033m 3 /tn αποβλήτων (EC, 2006). Το κόστος ανά κιλό επεξεργασμένων αποβλήτων θα αποτελέσει την ένδειξη για την πιο συμφέρουσα οικονομικά λύση, που θα επιλεγεί τελικά. Προκύπτει διαιρώντας το συνολικό ετήσιο κόστος με την εκτιμηθείσα ποσότητα ιατρικών αποβλήτων που διατίθενται ετησίως προς επεξεργασία. Στην παρούσα εργασία εξετάζονται δύο σενάρια διαχείρισης των ΕΙΑ: το αποκεντρωμένο σύστημα διαχείρισης απ τη μία και η επιλογή μίας κεντρικής εγκατάστασης επεξεργασίας απ την άλλη. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η κεντρική εγκατάσταση θα πρέπει να βρίσκεται σε σημείο που θα υποδεικνύουν οι αρμόδιες αρχές, σε συγκεκριμένη απόσταση από κατοικημένες περιοχές (ελάχιστη απόσταση 500m, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ), ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Η παράμετρος αυτή πρέπει να εξετάζεται βέβαια, 65

72 λαμβάνοντας υπόψη και την απόσταση της μονάδας αποτέφρωσης από τα νοσοκομεία, έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται όσο το δυνατόν περισσότερο το κόστος μεταφοράς, αλλά και το ενδεχόμενο εξωτερικό κόστος της επικινδυνότητας πρόκλησης ατυχημάτων κατά τη διάρκεια μεταφοράς των επικίνδυνων αποβλήτων. Σενάριο 1 : Αποκεντρωμένος σχεδιασμός (on site treatment facility) Με βάση αυτήν την προσέγγιση θεωρείται ότι κάθε ένα από τα 7 μεγάλα νοσοκομεία του νομού Θεσσαλονίκης διαχειρίζεται μόνο του τα επικίνδυνα απόβλητά του. Προκειμένου να εκτιμηθεί το κόστος αγοράς της εγκατάστασης υπολογίζεται η δυναμικότητα του αποτεφρωτήρα για τουλάχιστον 16ωρη λειτουργία του, όπως απαιτεί η ΚΥΑ 37591/2003. Θεωρώντας ότι η μέση τιμή κλινών είναι 616 για κάθε νοσοκομείο, προκύπτει ότι η ποσότητα των επικίνδυνων αποβλήτων θα είναι περίπου 530 κιλά την ημέρα. Συνεπώς για 16ωρη λειτουργία ο αποτεφρωτήρας θα πρέπει να μπορεί να επεξεργαστεί τουλάχιστον 32,8Kg/hr. Με αυτά τα δεδομένα επιλέγεται αποτεφρωτήρας δυναμικότητας 50kg/hr και αρχικού κόστους αγοράς (στοιχεία WHO/WPRO, 1996). Με βάση αυτή τη δυναμικότητα η κατανάλωση καυσίμου προκύπτει περίπου 17,3lt την ημέρα. Το επιπλέον κόστος της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας εκτιμάται σε Για κάθε εγκατάσταση θα υπάρχει ένα εκπαιδευμένο άτομο ανά 300 ασθενείς. Τα δεδομένα που επεξεργάστηκαν καθώς και τα αποτελέσματα της ανάλυσης για αυτό το σενάριο παρουσιάζονται αναλυτικά στα αντίστοιχα φύλλα του Excel του Παραρτήματος. Σενάριο 2 : Κεντρικός/περιφερειακός σχεδιασμός (off site treatment facility) Με βάση αυτό το σενάριο θεωρείται μία κεντρική μονάδα αποτέφρωσης. Η συνολική ποσότητα αποβλήτων που θα δέχεται ο κεντρικός αποτεφρωτήρας, θα αποτελείται από τα επικίνδυνα απόβλητα και των 7 μεγάλων νοσοκομείων της Θεσσαλονίκης, δηλαδή περίπου 3664 κιλά την ημέρα. Για 16ωρη λειτουργία προκύπτει αποτεφρωτήρας ελάχιστης δυναμικότητας 229Kg/hr. Επιλέγεται τελικά αποτεφρωτήρας με περιστρεφόμενο κλίβανο δυναμικότητας 250Kg/hr με κόστος αγοράς Το κόστος αγοράς του εκτιμάται και από στοιχεία για τον κεντρικό αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων Αττικής (στοιχεία Ε.Ε.Δ.Σ.Α) και για τον κεντρικό αποτεφρωτήρα επεξεργασίας στερεών αποβλήτων στο Άμστερνταμ. Ο πρώτος δυναμικότητας 30 τόννων/ημέρα κόστισε 9 εκατ. (ΕΕΔΣΑ), ενώ ο δεύτερος δυναμικότητας 2000 τόννων/ημέρα, κόστισε 600 εκατ. περίπου (Mc Carthy). Με βάση αυτή τη δυναμικότητα η κατανάλωση καυσίμου προκύπτει περίπου 121lt την ημέρα. Το επιπλέον κόστος αντιρρυπαντικής τεχνολογίας εκτιμάται στις Το κόστος 66

73 μεταφοράς των επικίνδυνων αποβλήτων από κάθε νοσοκομειακή μονάδα προς την κεντρική μονάδα θεωρείται για αυτήν την περίπτωση 150 /τόνο (Παραρτημα Α). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Παρουσίαση αποτελεσμάτων οικονομικής ανάλυσης 8.1 Ποσότητες Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων Οι ημερήσιες και ετήσιες παραγόμενες ποσότητες ΕΙΑ για τα μεγάλα νοσοκομεία του νομού, παρουσιάζονται στον Πίνακα 8.1, όπως προκύπτουν από την οικονομική ανάλυση. Πίνακας 8.1 ημερήσιες και ετήσιες ποσότητες ΕΙΑ ΕΙΑ (Kg/ημέρα) ΕΙΑ (Kg/έτος) Ποσοστό (%) Μολυσματικά % Άλλα Επικίνδυνα % Σύνολο % Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της αποτέφρωσης των Ε.Α προκύπτουν, όπως αναφέρθηκε, διάφορα προϊόντα της καύσης. Αυτή η «εκροή» της εγκατάστασης εκτιμάται σύμφωνα με στοιχεία που παρατίθενται στον Πίνακα 3 του Παραρτήματος Β. Έτσι, στον Πίνακα 8.2, υπολογίζονται οι ετήσιες ποσότητες των υπολειμμάτων από την κεντρική εγκατάσταση του Νομού Θεσσαλονίκης. Πίνακας 8.2: Υπολείμματα επεξεργασίας αποτέφρωσης σε ετήσια βάση 1 τόννος αποβλήτων τόννοι αποβλήτων Ποσοστό % της αρχικής ποσότητας Ποσοστό % των υπολειμμάτων Λάσπη 190 κιλά 209 τόννοι 19,0% 81% Μέταλλα 13,4 κιλά 17,74 τόννοι 1,3% 5% Ιπτάμενη τέφρα 14,6 κιλά 16,06 τόννοι 1,2% 6% 67

74 Υγρά απόβλητα 17 κιλά 18,7 τόννοι 1,7% 8% Τα παραπάνω χρήζουν ειδικής επεξεργασίας προκειμένου την τελική διάθεσή τους, εξαιτίας της αυξημένης τους επικινδυνότητας. 8.2 Κόστος διαχείρισης Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων Σενάριο 1: Αποκεντρωμένος σχεδιασμός Στους πίνακες 8.3 και 8.4 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ετήσιας ανάλυσης κόστους των επικίνδυνων αποβλήτων για ένα νοσοκομείο, καθώς και για το σύνολο των μεγάλων νοσοκομείων του νομού. Στον πίνακα 8.3, δεν παρουσιάζεται το διοικητικό κόστος, επειδή αυτό υπολογίζεται στο εργαλείο συνολικά για όλα τα νοσοκομεία. Πίνακας 8.3: Ετήσια ανάλυση κόστους ΕΙΑ για ένα νοσοκομείο Κόστος κεφαλαίου ( ) Περιοδικό κόστος ( ) Συνολικό κόστος ( ) Διαχείριση Ποσοστό% 45% 55% 100% Πίνακας 8.4: Ετήσια ανάλυση κόστους ΕΙΑ για τα 7 νοσοκομεία του νομού Κόστος κεφαλαίου Περιοδικό Συνολικό Ποσοστό% ( ) κόστος ( ) κόστος ( ) Διαχείριση % Διοιηκητικά % Σύνολο % Μία πιο εποπτική σύγκριση των αποτελεσμάτων του κόστους γίνεται στον Πίνακα 8.5, στον οποίο φαίνεται το κόστος ανά κιλό επεξεργασμένων αποβλήτων. Πίνακας 8.5: Κόστος ΕΙΑ ανά κιλό αποβλήτων για αποκεντρωμένο σχεδιασμό κόστος ( /Kg) Ποσοστό% Διαχείριση 0,71 92% Διοιηκητικά 0,06 8% 68

75 Σύνολο 0,77 100% Σενάριο 2: Κεντρικός σχεδιασμός Στους πίνακες 8.6 και 8.7 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ετήσιας ανάλυσης κόστους όπως προκύπτουν για κάθε νοσοκομείο, αλλά και για συνολική διαχείριση των αποβλήτων των 7 νοσοκομείων του νομού σε μία κεντρική μονάδα αποτέφρωσης. Το διοικητικό κόστος υπολογίζεται στο εργαλείο συνολικά για όλα τα νοσοκομεία. Πίνακας 8.6: Ετήσια ανάλυση κόστους ΕΙΑ για κάθε νοσοκομείο Κόστος κεφαλαίου ( ) Περιοδικό κόστος ( ) Συνολικό κόστος ( ) Διαχείριση Ποσοστό% 17,66% 82,34% 100% Πίνακας 8.7: Ετήσια ανάλυση συνολικού κόστους ΕΙΑ για διαχείριση μέσω κεντρικού αποτεφρωτήρα Κόστος κεφαλαίου ( ) Περιοδικό κόστος ( ) Συνολικό κόστος ( ) Ποσοστό% Νοσοκ. Εξοπλισμός (7 νοσοκομεία) Κεντρική Εγκατάσταση Διαχείριση (συνολικά) % % % Διοιηκητικά ,1% Σύνολο % 69

76 Όπως και στο Σενάριο 1, ακολουθεί μία πιο εποπτική σύγκριση των αποτελεσμάτων του κόστους (Πίνακας 8.8), στον οποίο φαίνεται το κόστος ανά κιλό επεξεργασμένων αποβλήτων. Πίνακας 8.8: Κόστος ΕΙΑ ανά κιλό αποβλήτων για κεντρικό σχεδιασμό κόστος ( /Kg) Ποσοστό% Διαχείριση 0,53 89,83% Διοιηκητικά 0,06 10,17% Σύνολο 0,59 100% 70

77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Συμπεράσματα Από όσα διαπιστώνονται όσον αφορά στην κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα στο θέμα της διαχείριση των ΙΑ, αλλά και σύμφωνα με την ανάλυση κόστους της επεξεργασίας των ΕΙΑ που επιχειρείται σε αυτήν την εργασία, συμπεραίνονται τα εξής: Καταρχήν, σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να καταρτιστεί ένα εθνικό σχέδιο διαχείρισης των νοσοκομειακών αποβλήτων που προέρχονται από όλα τα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας. Προκειμένου να συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει τα αρμόδια υπουργεία, σε συνεργασία με οποιαδήποτε υπηρεσία θα μπορούσε δυνητικά να βοηθήσει (π.χ. Ε.Σ.Υ.Ε.), να προχωρήσουν στην καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης σε ό,τι αφορά τον τομέα της υγείας και ειδικότερα της διαχείρισης των νοσοκομειακών απορριμμάτων, μολυσματικών και μη. Η καταγραφή αυτή πέρα από τη μέθοδο επεξεργασίας, οφείλει να περιλαμβάνει και την καταγραφή των ειδών των αποβλήτων που παράγει μια νοσηλευτική μονάδα, την εφαρμοζόμενη μέθοδο διαχωρισμού (π.χ. χρωματισμός δοχείων ή σακούλας), την μεταφορά και αποθήκευση, καθώς και την εξειδίκευση του νοσηλευτικού προσωπικού που αναμιγνύεται στην όλη διαδικασία διαχείρισης των αποβλήτων. Μέσα από τη συγκεκριμένη καταγραφή θα προκύψει μια σημαντική βάση δεδομένων, η οποία θα πρέπει να ανανεώνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από την ανωτέρω καταγραφή θα βοηθήσουν σημαντικά στη διατύπωση τεχνικών κυρίως προδιαγραφών, μια και το νομοθετικό ζήτημα στην Ελλάδα έχει προς το παρόν τακτοποιηθεί. Οι προδιαγραφές αυτές θα πρέπει να εφαρμόζονται από κάθε νοσηλευτική μονάδα, ενώ ο έλεγχος της εφαρμογής τους θα πρέπει να είναι συχνός και ουσιαστικός. Όπως αναφέρεται, η μόνη μέθοδος που δύναται να επεξεργαστεί αποτελεσματικά όλες σχεδόν τις κατηγορίες νοσοκομειακών αποβλήτων, παραμένει η αποτέφρωση. Μία διαδικασία δηλαδή που αποδεδειγμένα μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο περιβάλλον (εκπομπή διοξινών, φουρανίων κά), εάν δεν προβλεφθεί η κατάλληλη αντιρρυπαντική τεχνολογία. Σημειώνεται ότι η εγκατάσταση μίας τέτοιας τεχνολογίας επιφέρει σημαντικό κόστος, αφού μπορεί να αγγίζει το κόστος αγοράς του ίδιου του αποτεφρωτήρα. Επίσης, η 71

78 τεχνολογία αντιρρύπανσης έχει αρκετά μεγάλες απαιτήσεις συντήρησης και παρακολούθησης (monitoring), προκειμένου για την ορθή λειτουργία του συστήματος και τον συνεχή έλεγχο των εκπομπών. Για το λόγο αυτό αναγκαίο κρίνεται να ερευνηθούν νέες τεχνολογίες, που θα έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν όλα τα είδη ΕΙΑ και θα είναι ταυτόχρονα περιβαλλοντικά και οικονομικά βιώσιμες. Εναλλακτικά, θα μπορούσαν να συνδυάζονται κατάλληλα οι ήδη υπάρχουσες τεχνολογίες. Για παράδειγμα τα μολυσματικά ΙΑ να αποστειρώνονται χημικά ή φυσικά με μικρό σχετικά κόστος, και τα υπόλοιπα ΙΑ που δεν αποστειρώνονται αποτελεσματικά να οδηγούνται προς αποτέφρωση, σε αποτεφρωτήρα μικρότερης δυναμικότητας, άρα και μικρότερου κόστους, περιβαλλοντικού και οικονομικού. Βασική προϋπόθεση για μία βιώσιμη διαχείριση αποτελεί ο σωστός διαχωρισμός των νοσοκομειακών αποβλήτων στη θέση παραγωγής τους, μια και αυτό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην Ελλάδα (ενδοσοκομειακή διαχείριση). Στην κατεύθυνση αυτή θα συμβάλει η σωστή εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού, μέσα από ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης τα οποία οφείλουν να τα διοργανώνουν και να τα χρηματοδοτούν τα αρμόδια υπουργεία. Στα πλαίσια της μείωσης της ποσότητας των παραγόμενων νοσοκομειακών αποβλήτων στην πηγή τους, εκτός από το σωστό διαχωρισμό, πρέπει να μελετάται κάθε δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης τους με τον περιοριορισμό της διάθεσης των προϊόντων μιας χρήσης στα νοσοκομεία. Επιπρόσθετα, η ανακύκλωση των μη επικίνδυνων νοσοκομειακών αποβλήτων, όπως τα μέταλλα, το χαρτί, τα πλαστικά, μπορούν να μειώσουν περαιτέρω το κόστος διαχείρισης των ΙΑ. Όσον αφορά στα ποσοτικά αποτελέσματα της ανάλυσης που γίνεται στην παρούσα εργασία προκύπτει ότι από το σύνολο των ΕΙΑ που επεξεργάζονται, το μεγαλύτερο ποσοστό (75%) αναλογεί στα μολυσματικά απόβλητα, ενώ το 25% στα τοξικά επικίνδυνα. Αυτό ενισχύει την απαίτηση για εφαρμογή εναλλακτικών επιλογών επεξεργασίας, όπως επισημαίνεται παραπάνω. Επίσης, τα αποτελέσματα της οικονομικής ανάλυσης επιδεικνύουν ότι ο πιο βιώσιμος οικονομικά τρόπος διαχείρισης των επικινδύνων αποβλήτων των μεγάλων νοσοκομείων του νομού Θεσσαλονίκης, είναι εκείνος της διαχείρισής τους μέσω μιας κεντρικής μονάδας επεξεργασίας. Το κέρδος αυτής της επιλογής έναντι της αποκεντρωμένης διαχείρισης, προκύπτει στα 180 /tn αποβλήτων. Σημαντικό δηλαδή όφελος (περίπου 20%), αφού σε ετήσια βάση και για το σύνολο των τόνων ΕΙΑ που χρήζουν επεξεργασίας, το κέρδος ανέρχεται στα Από την οικονομική ανάλυση συμπεραίνεται ακόμη, ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του συνολικού κόστους, αντιστοιχεί στο καθαρά διαχειριστικό κομμάτι (νοσοκ. 72

79 εξοπλισμός, μονάδες εγκατάστασης, μισθοδοσίες προσωπικού εγκατάστασης), ενώ πολύ μικρότερο ποσοστό στα διοικητικά (εξοπλισμός γραφείου, μισθοδοσία προσωπικού εντός της ΥΜ). Συγκεκριμένα για την περίπτωση του κεντρικού σχεδιασμού το καθαρά διαχειριστικό κόστος αποτελεί το 89% του συνολικού κόστους και μάλιστα το 80% αυτού αναλογεί στα συνολικά έξοδα για την κεντρική μονάδα (κόστος αγοράς-συντήρησης, μισθοδοσίες υπευθύνων, μεταφορικά) και μόλις το 8% αναφέρεται στο κόστος εντός του νοσοκομείου. Τα όρια του συστήματος περιλαμβάνουν την κάλυψη των αναγκών μόνο των μεγάλων νοσοκομείων της Θεσσαλονίκης. Παρόλα αυτά οι αρχικές εκτιμήσεις που γίνονται είναι αρκετά συντηρητικές, έτσι που να καλύπτεται η πιθανή μελλοντική αύξηση των νοσοκομειακών αποβλήτων στο νομό. Εναλλακτικά, δίνεται η δυνάτοτητα κάποια ποσότητα ΕΙΑ των «μεσαίων» νοσοκομείων να διατίθενται προς επεξεργασία στην κεντρική αυτή μονάδα. 73

80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (PLANECO Ε.Π.Ε), (2005) «Μελέτη Εγκατάστασης Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.) Σε Νοσοκομειακή Μονάδα», Θεσσαλονίκη Air & Waste Management Association (AWMA), 1994, «Medical Waste Disposal» Medical Waste Committee (WT-3), Technical Council, Air & Waste Management Association. J. Air Bakopoulou S. et al. (2005) «Sustainable Development and Planning II», WIT Press Vol.1, pp Davis, S.C., What goes in a red bag: how to prevent and reduce infectious waste in the healthcare setting. In: 93rd Annual Meeting and Exhibition, Air & Waste Manage. Assoc., Paper No , Salt Lake City, UT, June. EC, (2006), Integrated Pollution Prevention and Control, Reference Document on the Best Available Techniques for Waste Incineration, European Commission for US. Environmental Protection Agency (EPA) Holoway Tom, (1995), Approach used to estimate the capital and annual costs for MWI Wet Scrubbers L.F. Diaz and G.M. Savage, prepared for WHO/WPRO, Risks and costs associated with the management of infectious wastes, Manila, Philippines, December 2003 Lee B.K et al. (2004) Alternatives for treatment cost reduction of regulated medical wastes, Waste Management vol. 24, pp Lee, C.C. and G.L. Huffman (1996). Medical waste management/incineration, Journal of Hazardous Materials, vol. 48, pp Mohammad R. Sabour et al. A mathematical model to predict the composition andgeneration of hospital wastes in Iran Civil and environmental Engineeiring K.N. Toosi University of Technology, Teheran, Iran Pruss, E. Giroult, P. Rushbrook, Word Health Organization, Safe management of wastes of health-care activities, Geneva 1999, ( Randal D. (1996), Revised Costs for Dry Injection/Fabric Filter Controls for MWI's Sibel Alumur, Bahar Y. Kara (2005), A new model for the hazardous waste location-routing problem, Published by Elsevier Ltd, available on line at 74

81 Thomas McCarthy, Waste Incineration and the Community - The Amsterdam experience, article in Waste Management World, ISWA, September-October Issue ( Van Remmen Tom, (1998), Evaluation of the available air pollution control technologies for achievement of the MACT requirements in the newly implemented new source performance standards (NSPS) and emission guidelines (EG) for hospital and medical/infectious waste incinerators, Waste Management 18, p World Health Organization (WHO), Safe health-care waste management: Policy parer, Geneva, (2004) World Health Organization (WHO)/Water Sanitation and Health (WSH) Management of solid healthcare waste at primary healthcare centres- A decision making guide, Geneva, 2005 World Resource Foundation (1999). Health Care Wastes, Information Sheet. Αραβώσης, Κ. (1999) Σχεδιασμός και εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων και τεχνολογιών για τη διαχείριση των μολυσματικών νοσοκομειακών αποβλήτων στα πρακτικά της HELECO 99, Αθήνα Γκέκας, Β., Φραντζεσκάκη, Ν., Κατσίβελα, Ε. (2002) «Τεχνολογίες Επεξεργασίας Τοξικών- Επικίνδυνων Αποβλήτων», Εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη Δελημπάσης, Κ. (2000) «Διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων» στο Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΕΣΥΕ (1999) Θεραπευτήρια και κλίνες, κατά ειδικότητα και γεωγραφικό διαμέρισμα, Αθήνα. Ελληνική Εταιρία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (Ε.Ε.Δ.Σ.Α)/ Κ.Υ.Α 37591/2031/2003 (ΦΕΚ 1419 Β) «Μέτρα και όροι για την διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από υγειονομικές μονάδες. Ξηρογιαννοπούλου, Α. (2000) «Διαχείριση Στερεών Νοσοκομειακών Αποβλήτων», Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πρακτικά Ημερίδα ΤΕΕ: «Νοσοκομειακά Απόβλητα: Κίνδυνος Για Την Δημόσια Υγεία & Το Περιβάλλον», Αθήνα, Φεβρουάριος 2005 Σχέδιο Εσωτερικού Κανονισμού Διαχείρισης Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων Νοσοκομείων, Ιδιωτικών Κλινικών, Θεσσαλονίκη,

82 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α «Τα υπολογιστικά Εργαλεία» 76

83 77

84 78

85 79

86 80

87 81

88 82

89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β «Στοιχεία για τις υπάρχουσες βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές» 83

90 1. Συγκεκριμένες βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές (BAT) που αφορούν στην αποτέφρωση ιατρικών αποβλήτων Εκτός από τα γενικά μέτρα που ισχύουν, για τα κλινικά απόβλητα οι βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές έχουν να κάνουν επίσης με ( EC, 2006): Τη διαχείριση και την εκφόρτωση ΙΑ με τη χρήση μη χειρονακτικών συστημάτων Την παραλαβή και αποθήκευση των ΙΑ σε κλειστά εμπορευματοκιβώτια που είναι ανθεκτικά στις διαρροές Την πλύση των εμπορευματοκιβωτίων αποβλήτων που πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθούν, σε μια ειδικά σχεδιασμένη εγκατάσταση, με την απολύμανση που απαιτείται, και τη μετέπειτα τοποθέτηση οποιωνδήποτε συσσωρευμένων στερεών στον αποτεφρωτήρα αποβλήτων Όπου χρησιμοποιούνται σχάρες, απαιτείται η χρήση ειδικού σχεδιασμού τους, που να ενσωματώνει την ικανοποιητική ψύξη της σχάρας, έτσι ώστε να επιτρέπει πρωτίστως την αρχική παροχής αέρα για τον κύριο σκοπό του ελέγχου καύσης, και έπειτα την ψύξη της ίδιας της σχάρας. Οι σχάρες συστήματος ψύξης αέρα με την καλά διανεμημένη ροή αέρα ψύξης, είναι γενικά κατάλληλες για τα απόβλητα NCV μέχρι περ. 18 MJ/kl. Τα υψηλότερα απόβλητα NCV (π.χ. επάνω από περ. 18 MJ/kl) μπορούν να απαιτούν νερό (ή άλλο υγρό) ψύξης, προκειμένου να αποτραπεί η ανάγκη για πολύ υψηλά αρχικά επίπεδα αέρα, ώστε να ελεγχθεί η θερμοκρασία των σχαρών δηλ. που θα οδηγούσαν σε μια μεγαλύτερη παροχή αέρα από αυτό που απαιτείται για τον έλεγχο καύσης (βλπ. Παράγρ ) Το σχεδιασμό ενός θαλάμου καύσης που θα παρέχει, την «αναταραχή» και τη μεταφορά των αποβλήτων, παραδείγματος χάριν: περιστροφικοί κλίβανοι - με ή χωρίς υδρόψυξη. Η ψύξη με νερό για τους περιστροφικούς κλιβάνους, όπως περιγράφονται στην παρ , μπορεί να είναι ευνοϊκή στις καταστάσεις όπου: α) το NCV των εισερχόμενων αποβλήτων είναι υψηλότερο (π.χ GJ/t), ή β) όταν χρησιμοποιούνται υψηλότερες θερμοκρασίες π.χ C (π.χ. για το διαχωρισμό σκουριάς ή την καταστροφή συγκεκριμένου τύπου αποβλήτων). 84

91 2) Συνοπτικά στοιχεία αερίων εκπομπών από νοσοκομειακούς αποτεφρωτήρες Ο πίνακας 1 παρουσιάζει τα αποτελέσματα μιας ευρωπαΐκής έρευνας όσον αφορά στις χαρακτηριστικές εκπομπές από τις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης νοσοκομειακών αποβλήτων. Πίνακας 1: Εύρος εκπομπών νοσοκομειακών αποτεφρωτήρων [1, UBA, 2001], [2, infomil, 2002], [64, TWGComments, 2003], [74, TWGComments, 2004] Εξαιτίας της αποδοτικής αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, οι εκπομπές των διαφορετικών εγκαταστάσεων που καλύπτονται σε αυτήν την έρευνα (EC, 2006), ανταποκρίνονται ήδη στα πρότυπα εκπομπής της οδηγίας 2000/76/EK για την αποτέφρωση των αποβλήτων. Παρουσιάζονται ακόμη (Πίνακας 2) οι εκπομπές νοσοκομειακών αποτεφρωτήρων αποβλήτων με βάση τις μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις. Δίνονται, επίσης, οι ελάχιστες και μέγιστες τιμές των μεμονωμένων εγκαταστάσεων και ο μέσος όρος όλων των εγκαταστάσεων. 85

92 Πίνακας 2: Στοιχεία ερευνών των ετήσιων μέσων εκπομπών από αποτεφρωτήρες Ε.Α στην Ευρώπη (ΕC, 2006) 3) Παράδειγμα εγκατάστασης αποτέφρωσης με περιστρεφόμενο κλίβανο για επεξεργασία επικίνδυνων αποβλήτων Α) Η εγκατάσταση αποτέφρωσης Simmeringer Haide Η εγκατάσταση Simmeringer Haide στη Βιέννη αποτελείται από δύο περιστρεφόμενους κλιβάνους για την απότέφρωση των επικίνδυνων αποβλήτων. Ο πίνακας 3 παρουσιάζει το ισοζύγιο «εισερχόμενων-εξερχόμενων» της εγκατάστασης ανά τόνο αποβλήτων. Παρατηρείται δηλαδή ότι για τη λειτουργία του περιστρεφόμενου κλίβανου απαιτούνται 0,033m 3 καυσίμου ανά τόνο εισερχόμενων αποβλήτων, ενώ στο τέλος της επεξεργασίας προκύπτει αιωρούμενη τέφρα σε ποσότητα 14,6Kg, λάσπη σε ποσότητα 190 Kg κ.ά. υπολείμματα. 86

93 Πίνακας 3: Εισροές-Εκροές εγκατάστασης Simmeringer Haide (ΕC, 2006) Τη χρονιά 2000 αποτεφρώθηκαν τόνοι αποβλήτων. Παρακάτω (Πίνακας 4) φαίνονται οι τύποι των αποβλήτων που επεξεργάζονται και οι ποσότητες τους. Η ποσότητα των νοσοκομειακών αποβλήτων ανέρχεται σε 2360 τόνους το χρόνο. Πίνακας 4: Τύποι αποβλήτων αποτεφρωτήρα με περιστρεφόμενο κλίβανο( Simmeringer Haide) 87