ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΕΡ ΩΝ: ΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΕΓΚΤΩΝ, ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΛΙΠΑΡΑΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ (ΑΕΜ: 152)

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΕΡ ΩΝ: ΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΕΓΚΤΩΝ, ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΛΙΠΑΡΑΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ (ΑΕΜ: 152) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΣ ΙΟΡ ΑΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Στην οικογένειά µου, 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωµατική εργασία µε τίτλο «ιαχείριση κερδών: Οι αντιλήψεις των ελεγκτών, των λογιστών και των τραπεζικών υπαλλήλων», έγινε στα πλαίσια του ιατµηµατικού Μεταπτυχιακού Προγράµµατος «Πληροφορική και ιοίκηση» των τµηµάτων Πληροφορικής και Οικονοµικών Επιστηµών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, στηριζόµενη σε διεθνή, αλλά και εγχώρια αρθρογραφία και βιβλιογραφία. Για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας οφείλω να ευχαριστήσω τους καθηγητές του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος «Πληροφορική και ιοίκηση» του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, που µε τη βοήθειά τους διευρύνθηκε το γνωστικό µου πεδίο, δίνοντάς µου συνεχώς ερεθίσµατα για περαιτέρω µελέτη. Κυρίως, όµως, γιατί µε βοήθησαν να εµβαθύνω περισσότερο στον τοµέα της Πληροφορικής και ιοίκησης, ο οποίος είναι ένας τοµέας που µε ενδιαφέρει πραγµατικά, και µε τον οποίο δεν είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή κατά τις προπτυχιακές µου σπουδές στο τµήµα Πληροφορικής. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Φλωρόπουλο Ιορδάνη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τµήµατος Οικονοµικών Επιστηµών, ο οποίος µε ενθάρρυνε να αναπτύξω το συγκεκριµένο θέµα και µου έδωσε όλες τις απαραίτητες οδηγίες για την επιτυχή ολοκλήρωση αυτού του εγχειρήµατος. Τέλος, ένα ευχαριστώ στην οικογένειά µου, τους φίλους και τους συµφοιτητές µου για την ηθική συµπαράσταση. 3

4 Πρόλογος... 3 Περίληψη Εισαγωγή Έννοιες της διαχείρισης κερδών Ορισµός της διαχείρισης κερδών ιαφωνία µεταξύ ακαδηµαϊκών και επαγγελµατιών νοµοθετών Είναι η διαχείριση κερδών ηθική? Συνέπειες της διαχείρισης κερδών για την κεφαλαιαγορά Λόγοι - Κίνητρα για διαχείριση κερδών Ικανοποίηση των προσδοκιών των αναλυτών Αποφυγή παραβίασης των συµβολαίων που ρυθµίζουν τα χρέη και ελαχιστοποίηση του πολιτικού κόστους Είσοδος στο χρηµατιστήριο ή αύξηση µετοχικού κεφαλαίου Συµφωνίες ανταµοιβής στελεχών Εσωτερική πληροφόρηση Αλλαγή διοίκησης Άλλα κίνητρα Τεχνικές διαχείρισης κερδών Big bath (µεγάλο λουτρό) Cookie jar Abuse of materiality (παραβίαση της ουσιαστικότητας) Round-tripping, back-to-back και swaps Υποχρεωτική εφαρµογή λογιστικών προτύπων Αλλαγή λογιστικών µεθόδων Συντηρητική λογιστική Εξοµάλυνση των κερδών Ανίχνευση της διαχείρισης κερδών Ανίχνευση της διαχείρισης κερδών µέσω µαθηµατικών µοντέλων Ψευδείς οικονοµικές καταστάσεις και ανίχνευσή τους ιαχείριση κερδών και ελληνική πραγµατικότητα Βιβλιογραφική επισκόπηση Το ελληνικό λογιστικό σύστηµα Ανάπτυξη υποθέσεων της έρευνας Μεθοδολογία της έρευνας Η διαδικασία επιλογής του δείγµατος Το ερωτηµατολόγιο και οι στατιστικοί έλεγχοι που εφαρµόστηκαν Ανάλυση σχολιασµός των αποτελεσµάτων Συµπεράσµατα προτάσεις...68 Αρθρογραφία - Βιβλιογραφία...70 Παράρτηµα

5 Περίληψη Η διαχείριση κερδών δεν είναι πρόσφατη σαν έννοια. Έχει υπάρξει αντικείµενο έρευνας, συζήτησης, ακόµα και διαµάχης σε πάρα πολλές χώρες και έχει απασχολήσει την ακαδηµαϊκή κοινότητα για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Αν και η συγκεκριµένη µελέτη δεν είναι η πρώτη στο είδος της, φιλοδοξούµε να δώσουµε µια νέα διάσταση στο θέµα µέσα από τη µελέτη της έκτασης του φαινοµένου στην ελληνική πραγµατικότητα, αφού πρώτα περιγράψουµε και αναλύσουµε τις σηµαντικότερες πτυχές της διαχείρισης κερδών. 1. Εισαγωγή Έννοιες της διαχείρισης κερδών 1.1 Ορισµός της διαχείρισης κερδών Σύµφωνα µε τον Beneish (2001), οι ακαδηµαϊκοί δεν έχουν καταφέρει να συναινέσουν σε έναν ορισµό της διαχείρισης κερδών. Με άλλα λόγια, δεν έχει γίνει δυνατό µέχρι σήµερα να παρατεθεί ένας ορισµός της διαχείρισης κερδών κοινά αποδεκτός από όλους τους ακαδηµαϊκούς. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουµε να παραθέσουµε και να αναλύσουµε µερικούς από τους ορισµούς της διαχείρισης κερδών που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί: 1) Η διαχείριση κερδών είναι «η διαδικασία της λήψης σκόπιµων βηµάτων εντός των ορίων των γενικά αποδεκτών λογιστικών αρχών, µε σκοπό την επίτευξη ενός επιθυµητού ορίου αναφερόµενων κερδών» (Davidson, Stickney και Weil, 1987, αναφέρεται στον Schipper, 1989, p.92). 2) Η διαχείριση κερδών είναι «µία σκόπιµη επέµβαση στην εξωτερική οικονοµική διαδικασία υποβολής εκθέσεων, µε πρόθεση την απόκτηση ιδιωτικού κέρδους»... «Μια δευτερεύουσα επέκταση αυτού του ορισµού θα κάλυπτε την «πραγµατική» διαχείριση κερδών, η οποία επιτυγχάνεται µε αποφάσεις συγχρονισµού επενδύσεων ή χρηµατοδότησης, προκειµένου να 5

6 αλλοιωθούν τα αναφερόµενα κέρδη ή κάποιο υποσύνολο αυτών» (Schipper, 1989, p.92). 3) «Η διαχείριση κερδών εµφανίζεται όταν οι διευθυντές χρησιµοποιούν την κρίση τους στην υποβολή οικονοµικών εκθέσεων και στη δόµηση συναλλαγών για να αλλοιώσουν τις οικονοµικές εκθέσεις, είτε για να παραπλανήσουν µερικούς συµµετόχους σχετικά µε την ελλοχεύουσα οικονοµική απόδοση της επιχείρησης, είτε για να επηρεάσουν την έκβαση των συµβάσεων που εξαρτώνται από αναφερόµενους λογιστικούς αριθµούς» (Healy και Wahlen, 1999, p.368). 4) Ο Levit (1998) ορίζει τη διαχείριση κερδών «ως µια γκρίζα περιοχή, όπου η λογιστική διαστρέφεται και οι αναφορές κερδών αντανακλούν τις επιθυµίες της διοίκησης παρά την πραγµατική οικονοµική απόδοση της επιχείρησης». Αν και οι παραπάνω ορισµοί είναι ευρέως αποδεκτοί, εντούτοις είναι δύσκολο να καταστούν άµεσα λειτουργικοί χρησιµοποιώντας τις ιδιότητες των αναφερόµενων λογιστικών αριθµών, δεδοµένου ότι επικεντρώνονται στις προθέσεις της διοίκησης, οι οποίες είναι δύσκολο να ανιχνευτούν. Οι τρεις πρώτοι ορισµοί εξετάζουν τη διαχείριση των ενεργειών που πραγµατοποιούνται µέσα στο πλαίσιο της υποβολής οικονοµικών εκθέσεων, συµπεριλαµβανοµένης και της δόµησης των συναλλαγών έτσι ώστε να ισχύουν επιθυµητές λογιστικές επεξεργασίες. Σύµφωνα µε το δεύτερο ορισµό, η διαχείριση κερδών µπορεί να εµφανιστεί µέσω του συγχρονισµού των πραγµατικών αποφάσεων επενδύσεων και χρηµατοδότησης. Αν το ζήτηµα συγχρονισµού καθυστερεί ή επιταχύνει κάποιες δαπάνες για µια πολύ µικρή χρονική περίοδο µέσα στο οικονοµικό έτος µιας επιχείρησης, τότε µπορούµε να πούµε πως ο συγχρονισµός των πραγµατικών αποφάσεων αποτελεί ένα µέσο διαχείρισης των κερδών. Κοινό σηµείο των παραπάνω ορισµών είναι η διαστρέβλωση της πραγµατικής εικόνας της επιχείρησης, ώστε να παρουσιάζει µια εικόνα που να εξυπηρετεί καλύτερα τα συµφέροντά της. Στην ουσία, η διαχείριση κερδών στηρίζεται στην ευελιξία των διάφορων λογιστικών κανόνων (όπως για 6

7 παράδειγµα των Γενικών Αποδεκτών Λογιστικών Αρχών) και νόµων ή ακόµη και στην εκµετάλλευση των αδυναµιών τους και την παραβίαση αυτών. Στις ΗΠΑ ο όρος «διαχείριση κερδών» συχνά περιγράφεται ως απάτη που διενεργείται µέσω της σκόπιµης αλλοίωσης των οικονοµικών καταστάσεων των επιχειρήσεων. Συγκεκριµένα, όπως µας πληροφορούν οι Dechow και Skinner (2000), συχνά η SEC (Securities and Exchange Commission) στις οµιλίες και στα έγγραφά της συνδέει την απάτη µε τη διαχείριση κερδών. Όπως είναι γνωστό, τα κέρδη είναι ο κυριότερος λόγος που γίνονται επενδύσεις. Τα κέρδη ορίζουν, επίσης, την αµοιβή των επενδυτών που είναι ανάλογη των προσπαθειών αυτών και των αποφάσεων που αυτοί πήραν. Έτσι είναι αναµενόµενο ότι τα κέρδη θεωρούνται από τους αναλυτές, τους επενδυτές, τα ανώτερα στελέχη και τους διευθύνοντες συµβούλους ως το σηµαντικότερο στοιχείο των οικονοµικών καταστάσεων που δηµοσιεύονται από τις επιχειρήσεις. Αν και ακολουθούνται οι Γενικές Αποδεκτές Λογιστικές Αρχές (GAAP), τα στελέχη είναι ελαστικά ως προς την επιλογή της λογιστικής µεθόδου που θα χρησιµοποιήσουν, καθώς και ως προς τη χρονική στιγµή που θα επιλέξουν να κάνουν µια πώληση ή κάποιο έξοδο. Επίσης, µπορούν να αλλάξουν το αποτέλεσµα µεταξύ των χρονικών περιόδων καθυστερώντας ή επιταχύνοντας κάποιες διαδικασίες. Έτσι, γίνεται προφανές πως τα στελέχη έχουν και τα κίνητρα για να διαχειριστούν τα κέρδη και την ικανότητα να το κάνουν (Degeorge, Patel, Zeckhauser, 1999). Σύµφωνα µε τον πρώην πρόεδρο της SEC, Levitt (1998), η διαχείριση των κερδών είναι ευρέως διαδεδοµένη, τουλάχιστον µεταξύ των δηµοσίων επιχειρήσεων, δεδοµένου ότι πιέζονται για να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των αναλυτών. Ο ίδιος δήλωσε ότι αυτή η κρίση προήλθε από τις οικονοµικές καταστάσεις και τη λογιστική, και ζήτησε την καταγγελία τυχόν παραβιάσεων των οικονοµικών καταστάσεων, υπογραµµίζοντας την ευθύνη των επιτροπών ελέγχου και των ελεγκτών. Σύµφωνα µε αρκετούς ερευνητές, υπάρχουν δύο προοπτικές στη διαχείριση κερδών: η καιροσκοπική προοπτική, όπου υποστηρίζεται ότι οι διευθυντές επιδιώκουν να παραπλανήσουν τους επενδυτές, και η προοπτική της πληροφόρησης, που διατυπώθηκε πρώτα από τους Holthausen και Leftwich (1983), η οποία υποστηρίζει πως η διακριτικότητα είναι ένας τρόπος 7

8 για να αποκαλύψουν οι διευθυντές στους επενδυτές τις προσωπικές προσδοκίες τους για τη µελλοντική απόδοση της εταιρείας. Αρκετές προγενέστερες έρευνες έχουν βεβαιώσει τα συµπεράσµατά τους σχετικά µε την καιροσκοπική προοπτική της διαχείρισης κερδών, αλλά δεν έχουν εξετάσει την προοπτική της πληροφόρησης. 1.2 ιαφωνία µεταξύ ακαδηµαϊκών και επαγγελµατιών νοµοθετών Ένα ενδιαφέρον ζήτηµα της διαχείρισης κερδών είναι αυτό, µε το οποίο ασχολείται η έρευνα των Dechow και Skinner (2000) και αφορά τη διαφωνία των ακαδηµαϊκών από τη µια πλευρά και των νοµοθετών και επαγγελµατιών από την άλλη σχετικά µε τη διαχείριση κερδών. Πιο συγκεκριµένα, όπως υποστηρίζουν οι δύο ερευνητές, ενώ οι επαγγελµατίες και οι νοµοθέτες πιστεύουν πως η διαχείριση κερδών είναι ένα φαινόµενο προβληµατικό και κυρίαρχο στις επιχειρήσεις, η ακαδηµαϊκή έρευνα δεν έχει δείξει πως η διαχείριση κερδών έχει σοβαρές επιπτώσεις στα αναφερόµενα κέρδη των επιχειρήσεων ή ότι θα έπρεπε να απασχολεί και να προβληµατίζει το επενδυτικό κοινό. Πιο συγκεκριµένα, οι Bao και Bao (2004) αναφέρουν τρεις λόγους, για τους οποίους η διαχείριση κερδών δε θα έπρεπε να θεωρηθεί προβληµατική: 1) Η διαχείριση κερδών είναι µια διαδικασία υπολογισµού accruals (δεδουλευµένων εσόδων/εξόδων), και οι συστηµατικές επιλογές της λογιστικής των δεδουλευµένων που λαµβάνονται µέσα στο πλαίσιο των Γενικών Αποδεκτών Λογιστικών Αρχών (GAAP) θα έπρεπε να διαφοροποιηθούν από τις οικονοµικές εκθέσεις που προσπαθούν να παραπλανήσουν τους επενδυτές. 2) Η διαχείριση των accruals είναι προβληµατική, µόνο όταν το κίνητρο είναι καιροσκοπικό. 3) Η διαχείριση κερδών δεν έχει ιδιαίτερη σηµασία, αν συνυπολογιστεί η υπόθεση της αποδοτικής αγοράς (efficient market hypothesis). Για αυτή τη διάσταση απόψεων µεταξύ των νοµοθετών και επαγγελµατιών και των ακαδηµαϊκών ευθύνονται αρκετοί λόγοι. Πρώτον, οι 8

9 ακαδηµαϊκοί τείνουν να κάνουν γενικές δηλώσεις και διαπιστώσεις σχετικά µε τη διαχείριση κερδών και συχνά επιλέγουν να εξετάσουν µεγάλα δείγµατα εταιρειών. Έτσι, χρησιµοποιούν στατιστικούς ορισµούς της διαχείρισης κερδών που µπορεί να µην είναι τόσο ισχυροί στην ανίχνευση και αναγνώριση του φαινοµένου. Αντίθετα, οι επαγγελµατίες και οι νοµοθέτες παρατηρούν και αντιµετωπίζουν καθηµερινά περιπτώσεις διαχείρισης κερδών. εύτερον, οι ακαδηµαϊκοί επικεντρώνονται σε κίνητρα διαχείρισης κερδών που παρέχονται κυρίως από συµβάσεις και συνάψεις συµβολαίων (συµβάσεις χρεών, συµφωνίες ανταµοιβής στελεχών, κ.α.). Οι επαγγελµατίες και οι νοµοθέτες, από την άλλη, ενδιαφέρονται για τα κίνητρα διαχείρισης κερδών που παρέχονται από τις αγορές κεφαλαίου (π.χ. επαλήθευση των προβλέψεων των αναλυτών για το οικονοµικό έτος). Τρίτον, οι ακαδηµαϊκοί και οι επαγγελµατίες έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά µε την έκταση, στην οποία η ορθολογιστική ικανότητα των επενδυτών µπορεί να µετριάσει τα προβλήµατα που προκαλούνται από τη διαχείριση κερδών. Για παράδειγµα, οι ακαδηµαϊκοί µερικές φορές στηρίζονται στην υπόθεση πως η αγορά είναι αποδοτική και αποτελεσµατική για να ισχυριστούν ότι η διαχείριση κερδών δεν αποτελεί πηγή προβληµάτων όσο αποκαλύπτεται πλήρως στο επενδυτικό κοινό. Οι νοµοθέτες και οι επαγγελµατίες διαφωνούν µε αυτόν τον ισχυρισµό. 1.3 Είναι η διαχείριση κερδών ηθική? Ένα άλλο θέµα που θα έπρεπε να µας απασχολήσει είναι αυτό που σχετίζεται µε την ηθικότητα της διαχείρισης κερδών. Όπως αναφέρει ο Abdelghany (2005), αν και η διαχείριση κερδών δεν παραβιάζει ρητά τους λογιστικούς κανόνες, ηθικά είναι µία αµφισβητήσιµη πρακτική. Ένας οργανισµός που διαχειρίζεται τα κέρδη του στέλνει το µήνυµα στους υπαλλήλους του πως η διαστρέβλωση της αλήθειας είναι αποδεκτή πρακτική. Στελέχη που προβαίνουν σε διαχείριση κερδών ρισκάρουν τη δηµιουργία ενός κλίµατος, µέσα στο οποίο και άλλες αµφισβητήσιµες ενέργειες µπορούν να συµβούν. Ο Chong (2006) υποστηρίζει πως όσο η διαχείριση κερδών δε χρησιµοποιείται µε σκοπό το όφελος µιας συγκεκριµένης οµάδας επενδυτών ή της διοίκησης, αλλά µε σκοπό το όφελος του οργανισµού και του επενδυτικού 9

10 κοινού, όσο παρέχεται ολοκληρωµένη και σωστή πληροφόρηση για τη διαδικασία σε όλους τους ενδιαφερόµενους και φυσικά όσο δεν παραβιάζονται ρητά οι λογιστικοί κανόνες και νόµοι, τότε δεν τίθεται θέµα ηθικότητας της διαχείρισης κερδών. 1.4 Συνέπειες της διαχείρισης κερδών για την κεφαλαιαγορά Αφού η διαχείριση κερδών είναι, εξ ορισµού, δύσκολο να ανιχνευτεί, µε την ίδια λογική είναι επίσης δύσκολο να κατασκευαστούν µελέτες που να περιγράφουν την αντίδραση των συµµετεχόντων στην κεφαλαιαγορά στην αποκάλυψη περιπτώσεων διαχείρισης κερδών. Οι ήδη υπάρχουσες µελέτες επικεντρώνονται σε ακραίες περιπτώσεις διαχείρισης κερδών που καταλήγουν σε ενέργειες επιβολής από µέρους του SEC. Πιο συγκεκριµένα, οι Feroz, Park και Pastena (1991) αναφέρουν ότι η πλειοψηφία των περιπτώσεων διαχείρισης κερδών που µελετούν κατά τη διάρκεια της περιόδου καταλήγουν σε απολύσεις µελών της διοίκησης ή δικαστικές αγωγές µετόχων, και ότι η µέση αντίδραση της τιµής της µετοχής στην ανακοίνωση τέτοιων ενεργειών είναι -13% (-6% όταν τέτοιου είδους προβλήµατα αποκαλύπτονται νωρίτερα). Οι Dechow, Sloan και Sweeney (1996) βρίσκουν µέσω της µελέτης του δείγµατός τους (το οποίο καλύπτει την περίοδο ) ότι η µέση αντίδραση της τιµής της µετοχής είναι -9%. Όλα αυτά µας δείχνουν πως η αποκάλυψη ακραίων περιπτώσεων διαχείρισης κερδών τιµωρείται από τους συµµετέχοντες στην κεφαλαιαγορά. Επιπλέον, οι Dechow, Sloan και Sweeney (1996) παρέχουν στοιχεία σχετικά µε τις δοµές εταιρικής διακυβέρνησης που συνδέονται περισσότερο µε τη διαχείριση κερδών. Υποστηρίζουν ότι εταιρείες που έχουν δεχθεί ενέργειες επιβολής από τον SEC είναι περισσότερο πιθανό να έχουν πιο αδύναµες δοµές διακυβέρνησης. Πιο συγκεκριµένα, αναφέρουν ότι αυτές οι εταιρείες είναι λιγότερο πιθανό να έχουν επιτροπή ελέγχου, περισσότερο πιθανό να έχουν συµβούλιο διοικούµενο εκ των έσω και πιο πιθανό να έχουν διευθυντή που να είναι ταυτόχρονα και ο ιδρυτής της εταιρείας. Παρόµοια αποτελέσµατα αναφέρει και ο Beasley (1996). 10

11 Το υπόλοιπο της εργασίας οργανώνεται ως εξής: στην ενότητα 2, αναλύονται τα κίνητρα που ωθούν τις επιχειρήσεις να προχωρήσουν στην είτε ανοδική, είτε καθοδική διαχείριση κερδών. Στην ενότητα 3, περιγράφονται οι τεχνικές και οι µέθοδοι διαχείρισης κερδών. Στην επόµενη ενότητα, αναλύονται οι προσπάθειες ανίχνευσης της διαχείρισης κερδών µέσω διαφόρων µαθηµατικών µοντέλων και µέσω της αναγνώρισης ψευδών οικονοµικών καταστάσεων. Η ενότητα 5 αφορά τη διαχείριση κερδών και την ελληνική πραγµατικότητα. Στην ενότητα 6 αναπτύσσουµε τις υποθέσεις της έρευνάς µας. Στη συνέχεια αναλύουµε τη µεθοδολογία της έρευνας και τα αποτελέσµατά της. Στην ένατη και τελευταία ενότητα παρέχουµε τα συµπεράσµατά µας και προτείνουµε προσεγγίσεις για περαιτέρω ανάλυση. 2. Λόγοι - Κίνητρα για διαχείριση κερδών Υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον από την πλευρά των ακαδηµαϊκών σχετικά µε τα κίνητρα και τους λόγους που ωθούν τις επιχειρήσεις και τους διευθυντές αυτών στη διαχείριση κερδών. Μία επιχείρηση µπορεί να διαχειριστεί τα κέρδη της ανοδικά ή καθοδικά, δηλαδή προκειµένου να τα αυξήσει ή να τα µειώσει, ανάλογα µε τον λόγο για τον οποίο µπαίνει σε αυτή τη διαδικασία και ανάλογα µε τους στόχους της. Θα προσπαθήσουµε να αναλύσουµε τους σηµαντικότερους λόγους, οι οποίοι ωθούν τις επιχειρήσεις στην είτε καθοδική, είτε ανοδική διαχείριση κερδών. 2.1 Ικανοποίηση των προσδοκιών των αναλυτών Ίσως το σηµαντικότερο κίνητρο για µία επιχείρηση για να προβεί σε διαχείριση κερδών είναι η επαλήθευση των προβλέψεων και των εκτιµήσεων των αναλυτών σχετικά µε την απόδοσή της. Οι προσδοκίες των αναλυτών και οι προβλέψεις των ίδιων των επιχειρήσεων για την απόδοσή τους τείνουν να 11

12 χρησιµοποιούν δύο σηµαντικά στοιχεία της οικονοµικής απόδοσης: τα έσοδα και τα κέρδη. Έτσι η πίεση που αντιµετωπίζουν οι επιχειρήσεις και τα στελέχη τους προκειµένου να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες είναι ιδιαίτερα έντονη. Αρκετές πρόσφατες έρευνες αναφέρουν πως κύρια µέριµνα των στελεχών των επιχειρήσεων είναι η επίτευξη τριών βασικών στόχων απόδοσης: 1) η αποφυγή ανακοίνωσης ζηµιών, 2) η ανακοίνωση αυξήσεων στα κέρδη στα τριµηνιαία αποτελέσµατα των επιχειρήσεων και 3) η ικανοποίηση των προσδοκιών των αναλυτών. Η έρευνα των Degeorge, Patel και Zeckhauser (1999) παρέχει και µία ιεραρχική σχέση µεταξύ των τριών αυτών στόχων απόδοσης. Πιο συγκεκριµένα, αναφέρεται πως τα στελέχη ασχολούνται πρωτίστως µε την αποφυγή κοινοποίησης ζηµιών. Όταν έχει επιτευχθεί η κερδοφορία των επιχειρήσεων, είναι σηµαντικό έπειτα να αναφέρουν αυξήσεις κερδών στα τριµηνιαία αποτελέσµατα, και τέλος, όταν έχει επιτευχθεί και ο στόχος της αύξησης των κερδών, τότε κύριο µέληµα των στελεχών γίνεται η επαλήθευση των προβλέψεων των αναλυτών σχετικά µε την οικονοµική απόδοση των εταιρειών. Άλλες έρευνες έχουν ασχοληθεί µε το θέµα του γιατί οι προαναφερθέντες στόχοι απόδοσης είναι σηµαντικοί για τους συµµετέχοντες της αγοράς (συµπεριλαµβανοµένων και των στελεχών). Έτσι, οι Barth, Elliott και Finn (1999) βρήκαν ότι οι µετοχές των εταιρειών που αναφέρουν συνεχείς αυξήσεις στα ετήσια κέρδη τους κοστολογούνται σε τιµή ανώτερη από την κανονική, σε σύγκριση µε τις µετοχές εταιρειών που δεν αναφέρουν τέτοιες αυξήσεις. Επιπλέον, οι Skinner και Sloan (2000) αναφέρουν πως η αντίδραση των τιµών των µετοχών σε δυσάρεστες ανακοινώσεις των επιχειρήσεων σχετικά µε τα κέρδη τους είναι δυσανάλογα µεγάλη. Κατά συνέπεια, όταν οι ανακοινώσεις των επιχειρήσεων αποκλίνουν έστω και σε µικρό βαθµό από τις προβλέψεις των αναλυτών, τότε οι µετοχές τους χάνουν ένα δυσανάλογα µεγάλο µέρος της αξίας τους. Όλα αυτά δείχνουν πως παρέχεται ένα ιδιαίτερα σηµαντικό κίνητρο στα στελέχη για να καταφέρουν να πετύχουν τους στόχους των εταιρειών τους και να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των αναλυτών. Έτσι µπορούν εύκολα να καταφύγουν στη διαχείριση κερδών για να διευκολύνουν το έργο τους. Είναι τουλάχιστον ειρωνικό το γεγονός ότι συχνά οι ίδιες οι επιχειρήσεις ευθύνονται για την πίεση που δηµιουργείται προκειµένου να ικανοποιήσουν 12

13 τις προσδοκίες της αγοράς. Και αυτό γιατί είναι συνηθισµένη η πρακτική των εταιρειών να παρέχουν οι ίδιες στους αναλυτές και στο επενδυτικό κοινό εκτιµήσεις σχετικά µε τα κέρδη τους. Έτσι οι επιχειρήσεις αντιµετωπίζουν το δύσκολο έργο του να επαληθεύσουν τις δικές τους εκτιµήσεις και προβλέψεις. Όπως αναφέρουν οι Mckay και Brown (2002), διάφορες εταιρείες όπως η Coca-Cola, η Intel και η Gillette, έχουν πλέον υιοθετήσει αντίθετη στάση και δεν παρέχουν πλέον τριµηνιαίες και ετήσιες εκτιµήσεις κερδών στους αναλυτές. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις αυτές ισχυρίζονται πως έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους από την επίτευξη των βραχυπρόθεσµων στόχων τους στην επίτευξη των µακροπρόθεσµων. Επίσης, σύµφωνα µε τον Φίλιο (2003), τα ανώτερα στελέχη συχνά χαµηλώνουν τις προσδοκίες της αγοράς επίτηδες µέσω απαισιόδοξων αποκαλύψεων και κατόπιν διαχειρίζονται ανοδικά τα κέρδη «νικώντας» τις προσδοκίες της αγοράς. 2.2 Αποφυγή παραβίασης των συµβολαίων που ρυθµίζουν τα χρέη και ελαχιστοποίηση του πολιτικού κόστους Τα συµβόλαια, οι όροι και οι προϋποθέσεις χορήγησης δανείου είναι ένα σηµαντικό θέµα στην οικονοµική λογιστική, αφού οι δανειστές συχνά χρησιµοποιούν χρηµατοοικονοµικούς αριθµοδείκτες και λογιστικά νούµερα (π.χ. κέρδη) που αφορούν διάφορους στόχους απόδοσης για να ρυθµίσουν τις ενέργειες των επιχειρήσεων που λαµβάνουν δάνειο. Αν παραβιαστούν αυτοί οι όροι και η επιχείρηση δεν εκπληρώσει τους απαιτούµενους στόχους απόδοσης, τότε οι δανειστές µπορεί να ανεβάσουν τα επιτόκια ή να απαιτήσουν άµεση αποπληρωµή του δανείου. Έτσι παρέχεται κίνητρο στα στελέχη των επιχειρήσεων για να διαχειριστούν τα κέρδη ανοδικά και έτσι, να αποφύγουν την παραβίαση των συµβολάιων. Πολλές έρευνες έχουν εστιάσει σε αυτό το κίνητρο και τη σηµασία του, µεταξύ των οποίων οι µελέτες των Beneish και Press (1993), του Sweeney (1994), των Defond και Jiambalvo (1994) και των DeAngelo και Skinner (1994). Από αυτές, οι έρευνες του Sweeney (1994) και των Defond και Jiambalvo (1994) παρέχουν στοιχεία που 13

14 δείχνουν ότι όντως οι επιχειρήσεις προβαίνουν σε ανοδική διαχείριση κερδών για να αποφύγουν την παραβίαση των όρων χορήγησης δανείου, ενώ αυτές των Beneish και Press (1993) και των DeAngelo και Skinner (1994) δεν παρέχουν ισχυρά στοιχεία που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο. Σχετικά µε το κίνητρο της ελαχιστοποίησης του πολιτικού κόστους, µπορούµε να πούµε πως κάποιες επιχειρήσεις τείνουν να διαχειριστούν τα κέρδη τους καθοδικά, έτσι ώστε να αποφύγουν το χαρακτηρισµό τους ως πολύ κερδοφόρες, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη λειτουργία τους (έλεγχο από κρατικές υπηρεσίες όπως η εφορία, για παράδειγµα). Ο Abdelghany (2005) δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα: αν υπάρχει σηµαντική αύξηση στην τιµή της βενζίνης και οι πετρελαϊκές επιχειρήσεις επιτυγχάνουν ρεκόρ κερδοφορίας, τότε ίσως παρουσιαστεί κίνητρο στην κυβέρνηση για να επέµβει και να θεσπίσει ειδικό φόρο ή να επιχειρήσει να ελέγξει τις τιµές. Έτσι οι επιχειρήσεις ίσως καταφύγουν στη διαχείριση κερδών για να αποφύγουν αυτό το ενδεχόµενο. Οι Liberty και Zimmerman (1986), ο Maydew (1997) και οι Han και Wang (1998) έχουν ασχοληθεί µε τη διερεύνηση αυτού του κινήτρου. 2.3 Είσοδος στο χρηµατιστήριο ή αύξηση µετοχικού κεφαλαίου Η είσοδος µιας επιχείρησης στο χρηµατιστήριο και η αύξηση του µετοχικού της κεφαλαίου παρέχουν άµεσα κίνητρα στα στελέχη της επιχείρησης για να διαχειριστούν τα κέρδη της ανοδικά. Και αυτό γιατί, στο βαθµό που οι διευθυντές µπορούν, κατά τρόπο µη ανιχνεύσιµο, να αυξήσουν τα κέρδη των επιχειρήσεών τους, µπορούν να βελτιώσουν τους όρους, κάτω από τους οποίους θα διαπραγµατευτούν την πώληση των µετοχών των επιχειρήσεών τους στο κοινό, και έτσι να επωφεληθούν οικονοµικά και αυτοί και οι επιχειρήσεις. Οι Teoh, Welch και Rao (1998) εξετάζουν τη διαχείριση κερδών στο πλαίσιο της εισόδου µιας επιχείρησης στο χρηµατιστήριο, ο Rangan (1998) ερευνά το θέµα στο πλαίσιο της αύξησης του µετοχικού κεφαλαίου µιας εταιρείας, ενώ η έρευνα των Teoh, Welch και Wong (1998) εξετάζει και τις δύο περιπτώσεις. Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι: 1) τα αναφερθέντα κέρδη των επιχειρήσεων που εισέρχονται στο χρηµατιστήριο ή που αυξάνουν το 14

15 µετοχικό τους κεφάλαιο είναι ασυνήθιστα αυξηµένα γύρω από την περίοδο που λαµβάνουν χώρα αυτές οι διαδικασίες και 2) η απόδοση αυτών των επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα φτωχή τα επόµενα χρόνια. Αυτό έρχεται να ενισχύσει την άποψη πολλών ερευνητών πως το επενδυτικό κοινό δεν µπορεί να διακρίνει την ύπαρξη διαχείρισης κερδών την εποχή της εισόδου µιας εταιρείας στο χρηµατιστήριο ή της αύξησης του µετοχικού της κεφαλαίου. Οι Dechow, Hutton και Sloan (1999) υποστηρίζουν πως και οι οικονοµικοί αναλυτές έχουν ρόλο σε όλη αυτή τη διαδικασία. Και αυτό γιατί οι αναλυτές µπορούν να «διαφηµίσουν» µία επιχείρηση που ετοιµάζεται να εισέλθει στο χρηµατιστήριο ή να αυξήσει το µετοχικό της κεφάλαιο, ισχυριζόµενοι πως διαθέτει «µεγάλες προοπτικές ανάπτυξης», ακόµα και αν κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην πραγµατικότητα. Φυσικά, το επενδυτικό κοινό βασίζεται υπερβολικά σε τέτοιου είδους προβλέψεις, και απογοητεύεται όταν αυτές οι προβλέψεις δεν βγαίνουν αληθινές. 2.4 Συµφωνίες ανταµοιβής στελεχών Ένα άλλο σηµαντικό κίνητρο είναι τα συµβόλαια των στελεχών. Πολλά συµβόλαια στελεχών χρησιµοποιούν λογιστικές ποσότητες (λογιστικά νούµερα). Τα τυπικά συµβόλαια bonus έχουν ένα ελάχιστο και ένα µέγιστο όριο, το οποίο σηµαίνει ότι τα στελέχη δεν λαµβάνουν δώρο αν τα κέρδη πέσουν κάτω από το συµφωνηµένο ελάχιστο όριο και δεν µπορούν να κερδίσουν οποιοδήποτε πρόσθετο δώρο όταν τα κέρδη υπερβούν το µέγιστο όριο. Αυτό σηµαίνει ότι τα στελέχη έχουν κίνητρα να αυξάνουν ή να µειώνουν τα κέρδη βασιζόµενοι στο επίπεδο των µη διαχειρίσιµων κερδών σε σχέση µε το ανώτερο και κατώτερο όριο. Σύµφωνα µε τον Abdelghany (2005), όταν τα κέρδη είναι κάτω από το κατώτερο όριο που απαιτείται για να ληφθεί ένα bonus, τότε τα στελέχη διαχειρίζονται τα κέρδη ανοδικά προκειµένου να επιτύχουν τον στόχο τους, που δεν είναι άλλος από τη λήψη του bonus. Αντίστοιχα, όταν τα κέρδη είναι πάνω από το ανώτερο όριο όπου δεν λαµβάνονται επιπλέον bonus, τότε τα στελέχη διαχειρίζονται τα κέρδη καθοδικά. Έτσι δηµιουργούν αποθεµατικά, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιήσουν σε µελλοντικές περιόδους για να αυξήσουν τις αµοιβές 15

16 τους. Ο Healy (1985) παρέχει στοιχεία που δείχνουν ότι στελέχη επιχειρήσεων διαχειρίζονται τα κέρδη ανοδικά, προκειµένου να αυξήσουν τις αποδοχές τους. Επιπλέον, και οι έρευνες των Gaver (1995) και Holthausen, Larker και Sloan (1995) αποδεικνύουν ακριβώς αυτό. 2.5 Εσωτερική πληροφόρηση Όπως και στην περίπτωση της εισόδου των επιχειρήσεων στο χρηµατιστήριο και της αύξησης του µετοχικού τους κεφαλαίου, έτσι και σε αυτήν την περίπτωση έχουµε να κάνουµε µε εµπορικές συναλλαγές. Ο Beneish (1999) παραθέτει στοιχεία που συνδέουν άµεσα εµπορικές συναλλαγές στελεχών επιχειρήσεων µε τη διαχείριση κερδών. Αυτό, µε άλλα λόγια, σηµαίνει πως διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων που έχουν πρόσβαση σε εσωτερική πληροφόρηση, µπορεί να χρησιµοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για να επωφεληθούν, αγοράζοντας µετοχές πριν από την ανακοίνωση αυξηµένων κερδών (γεγονός που θα αυξήσει την τιµή της µετοχής), και αντίστοιχα πουλώντας τις µετοχές τους όταν ξέρουν ότι επίκειται ανακοίνωση άσχηµων αποτελεσµάτων (γεγονός που φυσικά θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην τιµή της µετοχής). Έτσι, ο Beneish (1999) υποστηρίζει ότι: «Αν οι διευθυντές ενεργούν µε εσωτερική πληροφόρηση, αναµένεται να χρησιµοποιήσουν τις πληροφορίες τους σχετικά µε την υπερτίµηση των αποτελεσµάτων προς το συµφέρον τους. Κι αυτό, επειδή, αν οι διευθυντές υπερεκτιµούν τα κέρδη για να παρέχουν στην αγορά καλή πληροφόρηση όσον αφορά τις προοπτικές της εταιρείας, περιµένω από αυτούς ότι είτε θα αυξήσουν στρατηγικά το µετοχικό τους µερίδιο µέσα στην εταιρεία, είτε θα επιλέξουν να απέχουν από τις εµπορικές συναλλαγές. Εναλλακτικά, αν οι διευθυντές υπερεκτιµούν τα κέρδη για να κρύψουν την επιδεινωµένη απόδοση της εταιρείας, αναµένεται ότι θα πουλήσουν το µερίδιό τους. Αν η υπερεκτίµηση έχει σαν σκοπό την παραπλάνηση των επενδυτών, οι διευθυντές µπορεί να περιορίσουν την πώληση των µετοχών τους, για να µειώσουν την πιθανότητα προσέλκυσης της προσοχής των µελών της SEC. Εναλλακτικά, όπως ισχυρίζονται οι 16

17 Summers και Sweeney (1998), οι διευθυντές που παραπλανούν τους επενδυτές µπορεί να έχουν χαµηλή προσωπική ηθική, χαµηλή αποστροφή κινδύνου ή/και χαµηλή αξιολόγηση της πιθανότητας να τους πιάσουν. Άλλη µια πιθανότητα είναι ότι, σε περίπτωση αποκάλυψής τους, οι διευθυντές θα µπορούσαν να ισχυριστούν ότι είχαν προβλήµατα ρευστότητας». Ο Beneish (1999) εκτιµάει πως στην περίπτωση που ανακαλύπτεται η διαχείριση, ακολουθεί µια µείωση στη µέση τιµή της µετοχής κατά 20 τοις εκατό, και ένα µέσο κόστος για την αµφισβήτηση των αποτελεσµάτων της τάξης του 9 τοις εκατό της αγοραστικής αξίας σε σχέση µε πριν από την ανακάλυψη. Ο ίδιος προχωράει παραπέρα και διερευνά τις ποινικές ρήτρες που αντιµετωπίζουν διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων εφόσον ανακαλυφθούν οι χειρισµοί τους. Πιθανή ανακάλυψη τέτοιου είδους χειρισµών συνεπάγεται επιπτώσεις στη φήµη των στελεχών, χρηµατικά πρόστιµα και απώλεια της απασχόλησής τους. 2.6 Αλλαγή διοίκησης Ο Abdelghany (2005) υποστηρίζει πως όταν η αλλαγή της διοίκησης µιας επιχείρησης είναι επικείµενη, η καθοδική διαχείριση κερδών είναι συχνό φαινόµενο. Ο Φίλιος (2003) αναφέρει ότι ένας σηµαντικός λόγος, για τον οποίο συµβαίνει αυτή η καθοδική διαχείριση κερδών από την αποχωρούσα διοίκηση, είναι ότι αυτή και συνακόλουθα η κακή απόδοση της επιχείρησης µπορεί να επιρριφθεί στη νέα διοίκηση της επιχείρησης. Από την άλλη µεριά, υπάρχει η περίπτωση η νέα διοίκηση της επιχείρησης να διαχειριστεί τα κέρδη καθοδικά µόλις αναλάβει τα καθήκοντά της, προκειµένου να δηµιουργήσει αποθεµατικό και να το χρησιµοποιήσει σε µελλοντικές «κακές» περιόδους. Για την άσχηµη εικόνα της επιχείρησης που θα προκύψει από αυτή τη διαχείριση κερδών, η ευθύνη µπορεί να αποδοθεί στις ενέργειες της προηγούµενης διοίκησης. 17

18 2.7 Άλλα κίνητρα Πέρα από τα προαναφερθέντα, άλλα κίνητρα για ανοδική ή καθοδική διαχείριση κερδών είναι τα εξής: οι επιχειρήσεις µπορεί να διαχειρίζονται τα κέρδη τους καθοδικά προκειµένου να κερδίσουν χαριστική µεταχείριση από την κυβέρνηση, συµπεριλαµβανοµένων επιδοτήσεων και µέτρων προστασίας από τον εκ του εξωτερικού ανταγωνισµό. Οι επιχειρήσεις µειώνουν επίσης τα κέρδη προκειµένου να πολεµήσουν τα όσα οι συνδικαλιστικές ενώσεις ζητούν (Liberty και Zimmerman, 1986). Επιπλέον, υπάρχει η περίπτωση τα ανώτερα στελέχη µιας επιχείρησης να διαχειρίζονται τα κέρδη προκειµένου να χαµηλώσουν τις «περί κινδύνου» αντιλήψεις της αγοράς και να µειώσουν το κόστος κεφαλαίου. Τέλος, ο Easterwood (1998), οι Erickson και Wang (1999) και οι Κουµανάκος, Σιριόπουλος και Γεωργόπουλος (2005) αποδεικνύουν ότι σε περιπτώσεις επιθετικής εξαγοράς εταιρειών ή συγχωνεύσεων επιχειρήσεων, υπάρχουν ενδείξεις ανοδικής διαχείρισης κερδών. 3. Τεχνικές διαχείρισης κερδών Ένα από τα πλέον συνηθισµένα εργαλεία διαχείρισης κερδών είναι η λογιστική των accruals, ή αλλιώς η λογιστική των δεδουλευµένων εσόδων/εξόδων. Ο όρος accrual στη λογιστική περιγράφει την έννοια όπου ένα έσοδο ή ένα έξοδο δεν αναγνωρίζεται την ίδια χρονική στιγµή µε την ανάλογη ταµειακή εισροή/εκροή. Ένα έσοδο αναγνωρίζεται λογιστικά όταν πραγµατοποιηθεί, συνοδευόµενο και από την έκδοση του αντίστοιχου παραστατικού. Το έσοδο δεν οδηγεί πάντοτε σε άµεση είσπραξη. Μπορεί να έχουµε είσπραξη άµεσα (πωλήσεις τοις µετρητοίς) ή έµµεσα (πωλήσεις µε πίστωση). Μπορεί επίσης η συναλλαγή να µην ολοκληρωθεί (να µην πληρώσει ο αγοραστής για το σύνολο των αγαθών που απέκτησε). Τότε έχουµε έσοδα, αλλά όχι και εισπράξεις. Υπάρχουν επίσης και τα προεισπραχθέντα έσοδα, δηλαδή όταν ο 18

19 πελάτης προπληρώνει για την αγορά αγαθών (µη δεδουλευµένα). Αυτό δεν είναι έσοδο, αλλά υποχρέωση της εταιρείας να παραδώσει το αγαθό στον πελάτη, ώστε και να αναγνωριστεί ως έσοδο. Σε αυτές τις περιπτώσεις µπορεί να γίνουν διάφορες παρατυπίες, ανάλογα µε το τί εικόνα θέλει να παρουσιάσει η κάθε εταιρεία. Για παράδειγµα, στις 30 εκεµβρίου 2007, µια επιχείρηση παραδίδει ένα προϊόν σε έναν πελάτη που θα πληρώσει για αυτό το προϊόν 30 ηµέρες αργότερα (πώληση µε πίστωση). Υποθέτοντας ότι το οικονοµικό έτος λήγει στις 31 εκεµβρίου, η επιχείρηση περικλείει αυτό το έσοδο στην εισοδηµατική δήλωση του 2007 ακόµα κι αν θα το εισπράξει κατά τη διάρκεια του επόµενου οικονοµικού έτους. Η λογιστική των accruals είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένη για τρεις κυρίως λόγους: 1) τα accruals είναι συστατικά των κερδών που δεν παρουσιάζονται στις ταµειακές ροές, 2) γενικά δεν προκαλούν άµεσα συνέπειες στις ταµειακές ροές και 3) είναι σχετικά δύσκολο να ανιχνευτούν (Peasnell, Pope και Young, 2005). Η λογιστική των δεδουλευµένων απαιτεί προβλέψεις και άλλες εκτιµήσεις γύρω από τις συνέπειες στις µελλοντικές ταµειακές ροές. Η χρήση αυτών των εκτιµήσεων βελτιώνει την ικανότητα των λογιστικών αριθµών να αντανακλούν τις επιχειρηµατικές συναλλαγές κατά τρόπο έγκαιρο. Εν τούτοις αυτές οι εκτιµήσεις αποφέρουν λάθη, τα οποία µπορούν να στρεβλώσουν τη συνάφεια των αριθµών της λογιστικής των δεδουλευµένων. Άλλη µια µέθοδος διαχείρισης κερδών είναι η κατάχρηση από µέρους των στελεχών της λεγόµενης διοικητικής προαίρεσης (managerial discretion). Αυτή η προαίρεση βελτιώνει το οικονοµικό περιεχόµενο των λογιστικών αριθµών ποσοτήτων µε το να επιτρέπει στα στελέχη να ασκούν επιδέξια την κρίση τους και να δηµοσιοποιούν ιδιωτικές πληροφορίες µέσω λογιστικών τους επιλογών και εκτιµήσεων. Για παράδειγµα, ένα ανώτερο στέλεχος θα µπορούσε να µειώσει την πρόβλεψη για επισφαλή χρέη µε βάση εσωεπιχειρησιακή πληροφόρηση, όπως για παράδειγµα η βελτιωµένη χρηµατοοικονοµική κατάσταση ενός µεγάλου πελάτη. Παρ όλα αυτά, στην πράξη πολλά στελέχη κάνουν κατάχρηση αυτής της προαίρεσης προκειµένου να διαχειριστούν τα κέρδη και να ωραιοποιήσουν τις λογιστικές καταστάσεις. Άλλες τεχνικές και µέθοδοι διαχείρισης κερδών είναι οι εξής: 19

20 3.1 Big bath (µεγάλο λουτρό) Η τεχνική του «big bath» αφορά δαπάνες αναδιάρθρωσης σε µία µόνο περίοδο (Abdelghany, 2005). Η περίοδος που επιλέγεται είναι συνήθως µία µε έντονα φτωχή απόδοση (συχνά σε µία ύφεση όταν οι περισσότερες άλλες εταιρείες επίσης δηµοσιοποιούν λίγα κέρδη) ή µία µε γεγονότα τέτοια όπως αλλαγή διοίκησης, συγχώνευση, αναδιάρθρωση, κ.τ.λ. Τα αναφερθέντα κέρδη στην περίοδο που εφαρµόζεται το «big bath» µειώνονται µε το να υπερτονίζονται αυτές οι δαπάνες αναδιάρθρωσης. Αντιστρέφοντας αυτό το αποθεµατικό κατά τη διάρκεια των επόµενων περιόδων, τα µελλοντικά κέρδη αυξάνονται. Οι Wild, Bernstein και Subramanyam (2001) αναφέρουν ότι µία από τις πλέον κραυγαλέες περιπτώσεις εφαρµογής του «big bath» συνέβη όταν ο Louis Gerstner έγινε διευθυντής της IBM το Ο Gerstner «διέγραψε» (απόσβεσε ολοσχερώς) κονδύλια συνολικού ύψους 4 δις. δολλαρίων στο έτος που ανέλαβε τη διοίκηση. Ενώ ένα σηµαντικό µέρος αυτής της χρέωσης δαπανών συµπεριελάµβανε έξοδα που σχετίζονταν µε την τότε κατάσταση της εταιρείας, περιελάµβανε επίσης πολλά κονδύλια τα οποία συνιστούσαν µελλοντικά έξοδα της επιχείρησης. Οι αναλυτές εκτιµούν ότι οι αυξήσεις στα κέρδη που ανέφερε η IBM τα επόµενα χρόνια αποδίδονται στη χρήση αυτής της τεχνικής. 3.2 Cookie jar Η χρήση της τεχνικής του αποθεµατικού «cookie jar» γίνεται σε περιόδους ισχυρής οικονοµικής απόδοσης. Αυτή η τεχνική επιτρέπει τη µείωση των κερδών µιας επιχείρησης µέσω της υποτίµησης των αποθεµάτων και της υπερτόνισης των εξόδων. Σε περιόδους ισχνής οικονοµικής απόδοσης, τα αποθεµατικά «cookie jar» µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να αυξηθούν τα κέρδη και, αντίστοιχα, να µειωθούν τα έξοδα αυτών των περιόδων (Kokoszka, 2003). 20

21 Το πιο δηµοφιλές περιστατικό χρήσης των αποθεµατικών «cookie jar» είναι αυτό που αφορά την εταιρεία WorldCom. Τον Αύγουστο του 2002, µία εσωτερική έρευνα αποκάλυψε πως η επιχείρηση είχε αποθεµατικά ύψους 2,5 δις. δολλαρίων, τα οποία σχετίζονταν µε φόρους, µη εισπραχθέντα έσοδα, κ.τ.λ. Η εταιρεία χρησιµοποίησε το µεγαλύτερο µέρος των αποθεµατικών σε µια σειρά από τις λεγόµενες «αντιστροφές αποθεµατικών», προκειµένου να εµφανίσει υψηλότερα κέρδη. 3.3 Abuse of materiality (παραβίαση της ουσιαστικότητας) Άλλη µια περιοχή που προσφέρει ευκαιρίες για διαχείριση κερδών είναι η εφαρµογή της αρχής της ουσιαστικότητας κατά την προετοιµασία των οικονοµικών δηλώσεων. Αυτή η αρχή είναι πολύ ευρεία, ευέλικτη και δεν προσδιορίζει σαφώς πότε ένα αντικείµενο είναι ουσιαστικό. Η ουσιαστικότητα ορίζεται από το International Accounting Standards Board ως εξής: «Μια πληροφορία είναι ουσιαστική αν η παράλειψή της ή η λανθασµένη διατύπωσή της µπορεί να επηρεάσει τις οικονοµικές αποφάσεις των επενδυτών, οι οποίες λαµβάνονται µε βάση τις οικονοµικές δηλώσεις των επιχειρήσεων. Η ουσιαστικότητα παρέχει ένα αποτρεπτικό όριο και δεν µπορεί να θεωρηθεί ως κύριο ποιοτικό χαρακτηριστικό που πρέπει να έχει µια πληροφορία για να είναι χρήσιµη». Βλέπουµε λοιπόν, πως τα ανώτερα στελέχη µπορούν να εκµεταλλευτούν την αρχή της ουσιαστικότητας παραβιάζοντάς την, δηλαδή χρησιµοποιώντας την κρίση τους για να παραλείψουν ή να διατυπώσουν λάθος χρήσιµες πληροφορίες για την οικονοµική κατάσταση των επιχειρήσεών τους. Με αυτόν τον τρόπο µπορούν να παραπλανήσουν το επενδυτικό κοινό σχετικά µε την πραγµατική οικονοµική κατάσταση των επιχειρήσεών τους. 21

22 3.4 Round-tripping, back-to-back και swaps Όταν µία επιχείρηση πουλάει αχρησιµοποίητα πάγια σε µία άλλη, ενώ ταυτόχρονα κλείνει συµφωνίες αγοράς των ίδιων ή παρόµοιων παγίων στην ίδια περίπου τιµή, τότε έχουµε το λεγόµενο «round-tripping». Το «back-toback» είναι περίπου η ίδια διαδικασία, µε τη διαφορά ότι υπάρχει και µία µικρή χρονική καθυστέρηση, δηλαδή οι συναλλαγές πώλησης και αγοράς δεν προγραµµατίζονται να συµβούν την ίδια χρονική στιγµή. Η τεχνική των «swaps» (ανταλλαγές) συµβαίνει όταν δύο επιχειρήσεις πωλούν η µία στην άλλη τα ίδια ουσιαστικά πάγια, µε σκοπό την αναγνώριση εισοδήµατος από την όλη διαδικασία. Όλες αυτές οι πρακτικές διογκώνουν τεχνητά τα έσοδα και του αγοραστή και του πωλητή (Kokoszka, 2003). Ένας από τους πλέον επιθετικούς χρήστες αυτών των τεχνικών είναι η Qwest Communication International, η οποία πωλούσε τµήµατα του δικού της δικτύου οπτικών ινών σε άλλους φορείς, αγόραζε το ισοδύναµο αυτών των τµηµάτων από τα δίκτυα άλλων φορέων και αναγνώριζε την όλη διαδικασία ως έσοδα. 3.5 Υποχρεωτική εφαρµογή λογιστικών προτύπων Από το 1973, οπότε και δηµιουργήθηκε το Financial Accounting Standards Board (FASB) ή αλλιώς Συµβούλιο Οικονοµικών Λογιστικών Προτύπων, έχουν θεσπιστεί 151 λογιστικά πρότυπα. Τυπικά, τα FASB πρότυπα θεσπίζονται µε µία µεταβατική περίοδο δύο ή τριών ετών πριν από την υποχρεωτική εφαρµογή τους από τις επιχειρήσεις, αλλά ενθαρρύνεται η πρόωρη οικειοθελής υιοθέτησή τους. Σύµφωνα µε τον Ayres (1994), η σχετική συχνότητα νέων προτύπων σε συνδυασµό µε τη µεταβατική περίοδο εφαρµογής τους παρέχει µία ευκαιρία στους διευθυντές να επιλέξουν τη χρονική στιγµή της εφαρµογής των προτύπων που είναι περισσότερο ευνοϊκή για την οικονοµική εικόνα των επιχειρήσεών τους. Ο ίδιος (1986) παρέχει στοιχεία που δείχνουν πως οι επιχειρήσεις που προτίµησαν να υιοθετήσουν νωρίς το λογιστικό πρότυπο #52 «Accounting for Foreign Currency Translation» και απέφυγαν την επιβολή 22

23 της εφαρµογής του από το FASB, είχαν την ευκαιρία να αυξήσουν τα κέρδη τους κατά 0.38 δολλάρια ανά µετοχή κατά µέσο όρο. 3.6 Αλλαγή λογιστικών µεθόδων Μία άλλη µέθοδος διαχείρισης κερδών αφορά τη µεταστροφή από µία γενικά αποδεκτή λογιστική µέθοδο σε µία άλλη, από µέρους µιας επιχείρησης. Ενώ µία εταιρεία δεν µπορεί να κάνει πολύ συχνές αλλαγές του ίδιου τύπου στις λογιστικές µεθόδους που επιλέγει να εφαρµόσει, είναι δυνατόν να κάνει λογιστικές αλλαγές διαφορετικών τύπων είτε µαζί, είτε χωριστά σε περίοδο αρκετών ετών. 3.7 Συντηρητική λογιστική Η συντηρητική λογιστική αφορά την επιλογή των λογιστικών µεθόδων, οι οποίες διατηρούν την αξία του ενεργητικού µιας επιχείρησης σε χαµηλό επίπεδο. Για παράδειγµα, η µέθοδος αποτίµησης των αποθεµάτων LIFO είναι συντηρητική σε σύγκριση µε την FIFO (στην περίπτωση που οι τιµές των αποθεµάτων αυξάνονται). Η συντηρητική λογιστική δεν επηρεάζει µόνο την ποιότητα των αριθµών στον ισολογισµό µιας επιχείρησης, αλλά επίσης την ποιότητα των κερδών που αυτή δηµοσιοποιεί (Penman και Zhang, 2002). Αυτή η συντηρητικότητα οδηγεί σε µία µεροληπτική απαισιοδοξία στις λογιστικές καταστάσεις που είναι επιθυµητή για την πιστωτική ανάλυση, αλλά προβληµατική για την ανάλυση της καθαρής θέσης (equity analysis). 3.8 Εξοµάλυνση των κερδών Η εξοµάλυνση κερδών είναι µία συνηθισµένη µορφή διαχείρισης κερδών. Με τη στρατηγική αυτή τα στελέχη µειώνουν ή αυξάνουν το δηµοσιοποιούµενο κέρδος, έτσι ώστε να µειωθεί η αστάθειά του. Όταν 23

24 υπάρχει αστάθεια στα κέρδη που µία εταιρεία δηµοσιοποιεί, τότε υπάρχει ρίσκο και ανησυχία σχετικά µε τη µελλοντική απόδοσή της. Αυτό µε τη σειρά του επηρεάζει την τιµή της µετοχής της εταιρείας αρνητικά. Έτσι, σύµφωνα µε τους Ortega και Grant (2003), παρέχεται η δυνατότητα στις εταιρείες να εξοµαλύνουν τα κέρδη τους, προκειµένου να µεγιστοποιήσουν την τιµή και την προοπτική των µετοχών τους. 4. Ανίχνευση της διαχείρισης κερδών Σε αυτήν την ενότητα θα µιλήσουµε για δύο θέµατα: 1) για την ανίχνευση του φαινοµένου της διαχείρισης κερδών µέσω της κατασκευής ειδικών µαθηµατικών µοντέλων και 2) για το ζήτηµα των ψευδών οικονοµικών καταστάσεων, τη σχέση τους µε τη διαχείριση κερδών και τους τρόπους ανίχνευσής τους. 4.1 Ανίχνευση της διαχείρισης κερδών µέσω µαθηµατικών µοντέλων Η ανάλυση της διαχείρισης κερδών συχνά εστιάζεται στη χρήση από µέρους της διοίκησης των discretionary accruals. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε έσοδα ή έξοδα που δεν έχουν ακόµα πραγµατοποιηθεί, αλλά καταγράφονται από τη διοίκηση στα λογιστικά βιβλία. Με άλλα λόγια, σε τέτοιες περιπτώσεις έχουµε χρήση της διακριτικότητας των στελεχών της διοίκησης, τα οποία ασκούν την κρίση τους, προκειµένου να αποφασίσουν ποια έσοδα ή έξοδα θα αναγνωρίσουν και ποια όχι. Έτσι, τέτοιου είδους µελέτες απαιτούν την κατασκευή µαθηµατικών µοντέλων για τον υπολογισµό των δεδουλευµένων εσόδων ή εξόδων, τα οποία η διοίκηση µιας επιχείρησης µπορεί να χειραγωγήσει, ανάλογα µε τη διακριτική ευχέρειά της. Τα ήδη υπάρχοντα µοντέλα διακρίνονται στα απλά µαθηµατικά µοντέλα που υπολογίζουν τα discretionary (διακριτικά) accruals ως µέρος των συνολικών accruals και στα 24

25 περισσότερο περίπλοκα µοντέλα, τα οποία επιχειρούν να διαχωρίσουν τα συνολικά accruals στα διακριτικά και στα µη διακριτικά συστατικά τους. Η ποιότητα των κερδών ορίζεται ως η απόλυτη τιµή των διακριτικών συστατικών τους. Όσο µεγαλύτερη είναι αυτή η τιµή, τόσο χαµηλότερη είναι η ποιότητα των κερδών. Στη συνέχεια θα αναλύσουµε 4 µαθηµατικά µοντέλα. 1) Το µοντέλο του Healy Ο Healy (1985) εξετάζει για την ύπαρξη διαχείρισης κερδών στο δείγµα του συγκρίνοντας τα µέσα συνολικά accruals µε τη διαχωριστική µεταβλητή της διαχείρισης κερδών. Η µελέτη του διαφέρει από τις περισσότερες έρευνες πάνω στη διαχείριση κερδών στο ότι υποθέτει πως ασκείται συστηµατική διαχείριση κερδών σε κάθε περίοδο υπό εξέταση. Η διαχωριστική µεταβλητή του διαιρεί το δείγµα σε τρεις οµάδες, όπου σε µία από τις οµάδες υπάρχει η υπόθεση ότι γίνεται ανοδική διαχείριση κερδών και στις άλλες δύο καθοδική. Έπειτα γίνονται ζευγαρωτές συγκρίσεις ανάµεσα στα µέσα συνολικά accruals της οµάδας µε την ανοδική διαχείριση κερδών και σε αυτά των δύο οµάδων µε την καθοδική διαχείριση, και εξάγονται συµπεράσµατα. Η συγκεκριµένη προσέγγιση αντιµετωπίζει το σύνολο των παρατηρήσεων, για τις οποίες υποθέτουµε ότι γίνεται ανοδική διαχείριση κερδών, ως την περίοδο εκτίµησης, και το σύνολο των παρατηρήσεων µε την υπόθεση της καθοδικής διαχείρισης ως την περίοδο γεγονότων. Τα µέσα συνολικά accruals από την περίοδο εκτίµησης αναπαριστούν το µέγεθος των µη διακριτικών accruals. Το µαθηµατικό µοντέλο είναι το εξής: NDA τ = όπου NDA = τα µη διακριτικά accruals, t ΤΑ t, Τ ΤΑ = τα συνολικά accruals, υπολογισµένα σύµφωνα µε τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία, t = 1,2,...,Τ υποδηλώνει µια χρονιά από το σύνολο της περιόδου εκτίµησης και τ = υποδηλώνει µια χρονιά της περιόδου γεγονότων. 25

26 2) Το µοντέλο του DeAngelo Ο DeAngelo (1986) εξετάζει το δείγµα του για την ύπαρξη διαχείρισης κερδών υπολογίζοντας τις διαφορές στα συνολικά accruals και υποθέτοντας πως αυτές οι διαφορές έχουν αναµενόµενη µηδενική τιµή κάτω από την υπόθεση της µη ύπαρξης διαχείρισης κερδών. Αυτό το µοντέλο χρησιµοποιεί τα συνολικά accruals της τελευταίας περιόδου, προκειµένου να υπολογίσει τα µη διακριτικά accruals. Το µοντέλο είναι το εξής: NDA τ =ΤΑ τ 1, Το µοντέλο του DeAngelo µπορεί να θεωρηθεί ως µία ειδική περίπτωση του µοντέλου του Healy, όπου η περίοδος εκτίµησης για τα µη διακριτικά accruals περιορίζεται στις παρατηρήσεις του προηγούµενου έτους. Ένα κοινό χαρακτηριστικό των δύο µοντέλων που αναλύσαµε µέχρι τώρα είναι ότι χρησιµοποιούν τα συνολικά accruals της περιόδου εκτίµησης για να υπολογίσουν τα αναµενόµενα µη διακριτικά στοιχεία τους. 3) Το µοντέλο της Jones Η Jones (1991) προτείνει ένα µοντέλο που επιχειρεί να ελέγξει για την επίδραση των αλλαγών στην οικονοµική κατάσταση µιας επιχείρησης µέσω των µη διακριτικών accruals. Το µοντέλο της Jones είναι το εξής: NDA = α (1/ Α ) + α ( REV ) + α ( PPE ), τ 1 τ 1 2 τ 3 τ όπου REV τ = τα έσοδα του έτους τ µείον τα έσοδα του έτους τ-1 υπολογισµένα σύµφωνα µε τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία του έτους τ-1, PPE τ = ακαθάριστες εγκαταστάσεις και εξοπλισµός του έτους τ υπολογισµένα σύµφωνα µε τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία του έτους τ-1, 26

27 Α τ 1 = τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία του έτους τ-1 και α 1, α 2, α 3= µεταβλητές σχετιζόµενες µε την επιχείρηση. Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι το µοντέλο είναι επιτυχές στο να εξηγεί περίπου το 25% των αποκλίσεων στα συνολικά accruals. 4) Το τροποποιηµένο µοντέλο της Jones Οι Dechow, Sloan και Sweeney (1995) προτείνουν µια τροποποίηση στο µοντέλο της Jones. Αυτή η τροποποίηση στοχεύει στο να εξαλείψει την υποτιθέµενη τάση του µοντέλου της Jones να υπολογίζει τα διακριτικά accruals µε λάθος εκτίµησης όταν ασκείται διακριτικότητα πάνω στα έσοδα. Στο τροποποιηµένο µοντέλο, τα µη διακριτικά accruals υπολογίζονται κατά τη διάρκεια της περιόδου γεγονότος (κατά τη διάρκεια περιόδων όπου υποθέτουµε πως έχουµε διαχείριση κερδών). Ο µαθηµατικός τύπος είναι ο ακόλουθος: NDA = α (1/ Α ) + α ( REV REC ) + α ( PPE ), τ 1 τ 1 2 τ τ 3 τ όπου REC τ = τα καθαρά εισπρακτέα του έτους τ µείον τα καθαρά εισπρακτέα του έτους τ-1 υπολογισµένα σύµφωνα µε τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία του έτους τ-1. Οι εκτιµήσεις για τις µεταβλητές α 1, α 2, α 3 και για τα µη διακριτικά accruals κατά τη διάρκεια της περιόδου εκτίµησης (όπου υποθέτουµε πως δεν έχουµε συστηµατική διαχείριση κερδών) είναι ίδιες µε αυτές του αρχικού µοντέλου Jones. Η µοναδική ρύθµιση σε σχέση µε το αρχικό µοντέλο είναι ότι οι αλλαγές στα έσοδα ρυθµίζονται ανάλογα µε τις αλλαγές στα εισπρακτέα κατά την περίοδο γεγονότος. Το αρχικό µοντέλο σιωπηρά υποθέτει πως δεν υπάρχει άσκηση διακριτικότητας πάνω στα έσοδα ούτε στην περίοδο εκτίµησης, ούτε στην περίοδο γεγονότος. Το τροποποιηµένο µοντέλο 27

28 υποθέτει πως όλες οι αλλαγές στις πωλήσεις επί πιστώσει κατά την περίοδο γεγονότος είναι αποτέλεσµα της διαχείρισης κερδών. 4.2 Ψευδείς οικονοµικές καταστάσεις και ανίχνευσή τους Όπως µας πληροφορεί ο Σπαθής (2002), οι αναφορές για ψευδείς οικονοµικές καταστάσεις είναι όλο και πιο συχνές κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Οι πιο συχνοί χειρισµοί είναι η υπερτίµηση των παγίων, των πωλήσεων και των κερδών ή η υποτίµηση των υποχρεώσεων, των εξόδων ή των ζηµιών. Όταν µια οικονοµική κατάσταση περιλαµβάνει ανακριβή στοιχεία και δεν απεικονίζει την αληθινή εικόνα της επιχείρησης, τότε µιλάµε για απάτη, που µπορεί να οριστεί ως «ένα σύστηµα σχεδιασµένο για να εξαπατήσει. Μπορεί να επιτευχθεί µέσω φανταστικών εγγράφων και απεικονίσεων που υποστηρίζουν τις ψευδείς οικονοµικές δηλώσεις» (Wallace, 1995). Η διεθνής οµοσπονδία λογιστών (International Federation of Accountants) εξέδωσε το 1982 τα διεθνή πρότυπα ελέγχου (ISA), όπου σύµφωνα µε το πρότυπο #11, το χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί το λάθος από την απάτη είναι η πρόθεση. Τα λάθη είναι αποτέλεσµα ακούσιων ενεργειών (Colbert, 2000). Η AICPA (American Institute of Certified Public Accountants) σηµειώνει ότι το λάθος αναφέρεται στις ακούσιες λανθασµένες διατυπώσεις ή τις παραλείψεις των ποσών στις κοινοποιήσεις των οικονοµικών καταστάσεων (SAS Νο. 47, 1983). Επαναλαµβάνει την ιδέα ότι η απάτη είναι µια σκόπιµη πράξη, όπου ο δράστης αισθάνεται την πίεση ή έχει ένα κίνητρο για να τη διαπράξει, και του δίνεται η ευκαιρία να τη διαπράξει (SAS Νο. 82, 1997). Η απάτη και οι καταχρήσεις από υπαλλήλους έχουν φτάσει σε επιδηµικές αναλογίες στις ΗΠΑ. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις η απάτη κοστίζει περισσότερα από 400 δις. δολλάρια ετησίως στις αµερικανικές επιχειρήσεις (Wells, 1997). Στην Ελλάδα, το ζήτηµα των ψεύτικων οικονοµικών καταστάσεων παρουσιάστηκε εντονότερα σε σύνδεση µε την αύξηση του αριθµού των 28

29 εισηγµένων επιχειρήσεων στο Χρηµατιστήριο Αθηνών και την αύξηση του κεφαλαίου µέσω των δηµόσιων προσφορών, καθώς και τις προσπάθειες για να µειωθεί το επίπεδο της φορολογίας στα κέρδη, µέσω της διόγκωσης των εξόδων. Με την είσοδο όµως πολλών επιχειρήσεων στο Χρηµατιστήριο και την αυξηµένη ενασχόληση του επενδυτικού κοινού, η προσπάθειά τους εστιάζεται πλέον στην αύξηση των εσόδων και στην ταχεία ανάπτυξή τους, που θα έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση των κερδών. Αν αυτό δεν µπορεί να συµβεί στην πραγµατικότητα, αρκετές εταιρείες καταφεύγουν στην παραποίηση των οικονοµικών τους καταστάσεων µέσα από επεµβάσεις στα λογιστικά τους βιβλία. Μεταξύ των άλλων αποτελεσµάτων, οι πλέον συχνοί λογιστικοί χειρισµοί αυξήσεων/µειώσεων των αποτελεσµάτων αναφέρονται στις προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις και αποζηµιώσεις προσωπικού, στις αποσβέσεις, στο χαρακτηρισµό εξόδων που αφορούν πάγια σε κόστος κτήσης τους, στην αποτίµηση των αποθεµάτων καθώς και σε άλλες κινήσεις όπως καταχώρηση εσόδων/εξόδων σε λάθος χρήσεις. Το 2000 ήταν µια δύσκολη χρονιά για το ελληνικό χρηµατιστήριο, το οποίο πάσχει από στασιµότητα, και από άποψη των τιµών των µετοχών και από άποψη ρευστότητας. Αυτό, µαζί µε την αποκάλυψη για ψευδείς οικονοµικές καταστάσεις, αύξησε το ενδιαφέρον των αρχών, του χρηµατιστηρίου, του Υπουργείου Οικονοµίας και του τραπεζικού τοµέα για έγκαιρα συστήµατα πρόληψης. Η µελέτη του Σπαθή (2002) υιοθετεί στατιστικά εργαλεία για να ερευνηθεί η χρησιµότητα των δηµόσια διαθέσιµων µεταβλητών για την ανίχνευση των ψευδών οικονοµικών καταστάσεων. Συνολικά δέκα µεταβλητές βρέθηκαν να είναι πιθανοί δείκτες για την ανίχνευση. Σε αυτούς περιλαµβάνονται: χρέη της επιχείρησης ως προς τα ίδια κεφάλαια των µετοχών της, πωλήσεις προς συνολικό ενεργητικό, καθαρό κέρδος προς πωλήσεις, λογαριασµοί εισπρακτέοι προς πωλήσεις, καθαρό κέρδος προς συνολικό ενεργητικό, κεφάλαιο κίνησης προς συνολικό ενεργητικό, ακαθάριστο κέρδος προς συνολικό ενεργητικό, αποθέµατα προς πωλήσεις και οικονοµικός κίνδυνος (σύνθετος δείκτης z-score του Altman). Τα αποτελέσµατα προτύπων προτείνουν ότι υπάρχει πιθανότητα ανίχνευσης ψευδών οικονοµικών καταστάσεων, µέσω της ανάλυσης των δηµόσια διαθέσιµων οικονοµικών καταστάσεων. Επιχειρήσεις µε πολλά αποθέµατα σε σχέση µε τις πωλήσεις, υψηλά χρέη προς συνολικό ενεργητικό, 29