Αντώνιος Ν. Ρεζίτης 1 και Μαρία Α. Καλαντζή 2

Transcript

1 Μελέτη τεχνικής αποτελεσματικότητας και των προσδιοριστικών της παραγόντων χρησιμοποιώντας την μέθοδο της περιβάλλουσας ανάλυσης (DEA): Η περίπτωση της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών Αντώνιος Ν. Ρεζίτης 1 και Μαρία Α. Καλαντζή 2 1 Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Ελλάδας, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων και Τροφίμων, Γ. Σεφέρη 2, Αγρίνιο, Ελλάδα, arezitis@uwg.gr 2 Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Δυτικής Ελλάδας, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων και Τροφίμων, Γ. Σεφέρη 2, Αγρίνιο, Ελλάδα, mkalan@cc.uoi.gr, mkalantzi@uwg.gr Περίληψη: Στην παρούσα μελέτη, μια διαδικασία σε δύο στάδια εφαρμόζεται για να εξετάσει την τεχνική αποτελεσματικότητα και τους προσδιοριστικούς της παράγοντες στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών σε τριψήφιο κωδικό τη περίοδο Αρχικά, τα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας υπολογίζονται με βάση τη μέθοδο της περιβάλλουσας ανάλυσης (DEA). Στην συνέχεια εξετάζονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τα προαναφερόμενα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας χρησιμοποιώντας την μέθοδο bootstrap, η οποία αποφέρει πιο αξιόπιστους εκτιμητές. Τα εμπειρικά αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι υπάρχει μια διακύμανση του επιπέδου τεχνικής αποτελεσματικότητας ανάμεσα στους κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών την περίοδο Επίσης, οι παράγοντες που επηρεάζουν θετικά την τεχνική αποτελεσματικότητα είναι το μέγεθος του κλάδου, η παραγωγικότητα του κεφαλαίου και της εργασίας και η μεταβλητή εντάσεως εργασίας. Ακόμα, τα αποτελέσματα φανερώνουν μια τάση μειώσεως της τεχνικής αποτελεσματικότητας την περίοδο Τέλος, η παρούσα εργασία παρέχει χρήσιμες προτάσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της παρούσης οικονομικής κρίσης στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών. Λέξεις κλειδιά: Τεχνική αποτελεσματικότητα, Παράγοντες, DEA, Βιομηχανία τροφίμων και ποτών, Bootstrap Θεματική ενότητα: Αγροτική παραγωγή ανταγωνιστικότητα 1. Εισαγωγή Ο κλάδος της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της Ελληνικής μεταποιητικής βιομηχανίας και γενικότερα της Ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) και το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.), ο κλάδος των τροφίμων και ποτών είναι 1

2 αυτός με την υψηλότερη συμβολή σε όλα τα βασικά μεγέθη της μεταποίησης, όπως αριθμό επιχειρήσεων, απασχόληση, πωλήσεις και προστιθέμενη αξία. Συγκεκριμένα, ο Ι.Ο.Β.Ε. στην έκθεση του 2010 για την Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών αναφέρει ότι στον εν λόγω κλάδο δραστηριοποιούνται περίπου επιχειρήσεις, που αντιστοιχούν στο 17,1% του συνόλου των μεταποιητικών επιχειρήσεων και απασχολούνται άμεσα εργαζόμενοι, δηλαδή το 22% των συνολικών απασχολουμένων στη μεταποίηση που αποτελεί το υψηλότερο ποσοστό από κάθε άλλον κλάδο. Σε όρους κύκλου εργασιών, ο κλάδος αυτός πραγματοποιεί πωλήσεις οι οποίες καλύπτουν το 21% σχεδόν του συνόλου του μεταποιητικού τομέα, ενώ κατατάσσεται πρώτος ως προς το μερίδιο επί του συνόλου της προστιθέμενης αξίας της μεταποίησης, το οποίο καλύπτει το 24% της συνολικής προστιθέμενης αξίας. Στόχος της παρούσης μελέτης είναι να εκτιμήσει τη τεχνική αποτελεσματικότητα και να εξετάσει τους προσδιοριστικούς της παράγοντες στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών σε τριψήφιο κωδικό τη περίοδο Η μέτρηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας και η εξέταση των προσδιοριστικών της παραγόντων είναι ζωτικής σημασίας για ανάπτυξη στρατηγικών εφόσον θα παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για την διαμόρφωση πολιτικών βελτίωσης της επίδοσης ενός κλάδου. Η παρούσα εργασία χρησιμοποιεί τη μέθοδο της περιβάλλουσας ανάλυσης (DEA) για να μετρήσει το επίπεδο τεχνικής αποτελεσματικότητας στους εννέα κλάδους της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών τη περίοδο Εν συνεχεία, εξετάζονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τα προαναφερόμενα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας, αναπτύσσοντας τρία διαφορετικά μοντέλα. Επιπλέον, η μέθοδος bootstrap εφαρμόζεται ώστε να προκύψουν πιο αξιόπιστοι και στατιστικά σημαντικά εκτιμητές. Η εξέταση της βιβλιογραφίας δείχνει ότι υπάρχουν αρκετές μελέτες που εκτιμούν την τεχνική αποτελεσματικότητα ή/και εξετάζουν τους προσδιοριστικούς της παράγοντες χρησιμοποιώντας την προσέγγιση DEA, μεταξύ των οποίων οι εργασίες των Tzouvelekas κ.α. (1997), Kaltsas και Beamer (1999), Rezitis κ.α.(2002), Sergaki και Semos (2005), Obwona (2006), Sun (2006), Tsekouras κ.α. (2006), Armagan (2008), Dimara κ.α.(2008), Goncharuk (2009), Bakucs κ.α. (2010), Keramidou κ.α.(2010, 2011). Ωστόσο, η παρούσα εργασία αποτελεί την πρώτη μελέτη κατά την οποία υπολογίζονται τα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας και εξετάζονται οι παράγοντες που την επηρεάζουν στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών σε επίπεδο κλάδου χρησιμοποιώντας τη μέθοδο DEΑ. Το υπόλοιπο της εργασίας οργανώνεται ως εξής: το κεφάλαιο 2 παρουσιάζει τη μεθοδολογία για τον προσδιορισμό των παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας, το κεφάλαιο 3 παρουσιάζει τα εμπειρικά αποτελέσματα ενώ το κεφάλαιο 4 αναφέρεται στα συμπεράσματα. 2

3 2. Μεθοδολογία για προσδιορισμό των παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας Μια διαδικασία σε δύο στάδια εφαρμόζεται για τον προσδιορισμό των παραγόντων που επηρεάζουν τη τεχνική αποτελεσματικότητα. Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει την εκτίμηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας για τους εννέα κλάδους της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών κατά τη περίοδο χρησιμοποιώντας την μεθοδολογία DEA. Το δεύτερο στάδιο εξετάζει τους προσδιοριστικούς παράγοντες της τεχνικής αποτελεσματικότητας χρησιμοποιώντας την μέθοδο bootstrap με εξαρτημένες μεταβλητές τις εκτιμήσεις των επιπέδων τεχνικής αποτελεσματικότητας του πρώτου σταδίου. 2.1 Η προσέγγιση DEA για την μέτρηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας Γενικά, η τεχνική αποτελεσματικότητα αναφέρεται στην ικανότητα μιας οικονομικής μονάδας να μεγιστοποιεί το προϊόν της δεδομένης της ποσότητας των εισροών της ή στην ικανότητα της να ελαχιστοποιεί τις εισροές της δεδομένης της ποσότητας των εκροών της. Σε αυτήν την εργασία, η προσέγγιση DEA χρησιμοποιείται για την μέτρηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας εφόσον η μεθοδολογία αυτή κυρίως ξεπερνά το πρόβλημα της λανθασμένης εξειδίκευσης της συνάρτησης παραγωγής. Η προσέγγιση DEA αναπτύχθηκε από τους Charnes, Cooper and Rhodes (1978) οι οποίοι μέτρησαν την τεχνική αποτελεσματικότητα υποθέτοντας σταθερές οικονομίες κλίμακας (CCR μοντέλο). Επίσης, παρουσίασαν δύο εναλλακτικές προσεγγίσεις για τον υπολογισμό της τεχνικής αποτελεσματικότητας: ελαχιστοποίηση των εισροών για την παραγωγή δεδομένων εκροών και την μεγιστοποίηση των εκροών από δεδομένες εισροές. Στην συνέχεια οι Banker, Charnes και Cooper (1984) επεκτείνανε το CCR μοντέλο για να ενσωματώσουν την υπόθεση των μεταβλητών οικονομιών κλίμακας. Σημειώνεται στην παρούσα μελέτη ότι η προσέγγιση της μεγιστοποίησης των εκροών από δεδομένες εισροές χρησιμοποιείται έτσι ώστε οι παραγόμενες ποσότητες να αυξηθούν αναλογικά χωρίς μεταβολή των ποσοτήτων των εισροών. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη μελέτη των Rezitis και Kalantzi (2011), η Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών λειτουργεί σε μη-ανταγωνιστικές συνθήκες και η τεχνολογία παραγωγής χαρακτηρίζεται από μεταβλητές και όχι σταθερές οικονομίες κλίμακας την περίοδο Επομένως, για ένα δεδομένο επίπεδο εισροών και προϊόντος x, y, η εκτίμηση του επιπέδου τεχνικής αποτελεσματικότητας που βασίζεται στην προσέγγιση της μεγιστοποίησης των εκροών από δεδομένες εισροές δίνεται από τον ακόλουθο τύπο: o o 3

4 x, y sup y, x S DEA (1) o o o o το οποίο για να λυθεί πρέπει να μετατραπεί στο ακόλουθο γραμμικό μοντέλο προγραμματισμού: όπου xo, yo max yo i yi 0, xo i xi 0, i 1, i 0, i 1,.., i1 i1 i1 i (2) y i 1,.., k αντιστοιχεί στο παρατηρούμενο διάνυσμα εκροών της παραγωγικής μονάδας i, xi i 1,.., k αντιστοιχεί στο παρατηρούμενο διάνυσμα εισροών της παραγωγικής μονάδας i, i 1,.., k αναφέρεται σε έναν συντελεστή βαρύτητας για την i μονάδα, η i οποία εγγυάται τη μεγιστοποίηση της αντικειμενικής συνάρτησης για τη μονάδα που εξετάζεται κάθε φορά. Για 1 συνεπάγεται ότι η παραγωγική μονάδα είναι τεχνικά αποτελεσματική, ενώ για 1 η παραγωγική μονάδα είναι τεχνικά αναποτελεσματική. 2.2 Δεδομένα για μέτρηση τεχνικής αποτελεσματικότητας Τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούντα σε αυτήν την εργασία είναι ετήσιες χρονολογικές σειρές για τη περίοδο για την Ελληνική μεταποιητική βιομηχανία τροφίμων και ποτών σε τριψήφιο κωδικό, δηλαδή εξετάζονται οι κλάδοι βάση ΣΤΑΚΟΔ_2003. Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τους εννέα κλάδους της υπό-εξέταση βιομηχανίας. Τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται έχουν χορηγηθεί από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ) και από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Για τον υπολογισμό της τεχνικής αποτελεσματικότητας χρησιμοποιείται μία μεταβλητή που αναφέρεται στο παραγόμενο προϊόν και δύο μεταβλητές σχετικά με τις χρησιμοποιούμενες εισροές. Πιο συγκεκριμένα, το παραγόμενο προϊόν (Y), το οποίο ορίζεται ως η προστιθέμενη αξία σε σταθερές τιμές 1995, υπολογίζεται από την διαίρεση της προστιθέμενης αξίας σε τρέχουσες τιμές με τον δείκτη τιμών παραγωγού στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών (1995=100), όπως αυτές χορηγούνται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Επίσης, οι χρησιμοποιούμενες εισροές είναι δύο: i) η εργασία (L), η οποία αναφέρεται στις συνολικές εργατοώρες και υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας τον ετήσιο αριθμό των εργαζομένων, όπως αυτές χορηγούνται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ, με τον αριθμό των δεδουλευμένων ετήσιων ωρών, όπως αναφέρονται στον ΟΟΣΑ, και ii) το ακαθάριστο απόθεμα κεφαλαίου (K). Σημειώνεται ότι η μέθοδος της διαρκούς απογραφής χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του ακαθάριστου αποθέματος κεφαλαίου σε σταθερές 4

5 τιμές 1995 για κάθε περιουσιακό στοιχείο (κτίρια και λοιπές κατοικίες, μεταφορικά μέσα καθώς επίσης έπιπλα και εξοπλισμός). Τα στοιχεία που απαιτούνται για την εφαρμογή της παραπάνω μεθόδου είναι τα ακόλουθα: οι ακαθάριστες επενδύσεις σε σταθερές τιμές 1995 και ένα σημείο αναφοράς του κεφαλαίου που είναι το ακαθάριστο απόθεμα κεφαλαίου του έτους 1981, όπως αυτά χορηγούνται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ, καθώς επίσης και ένα ποσοστό απόσβεσης για κάθε περιουσιακό στοιχείο. Τα ποσοστά απόσβεσης είναι περίπου 5% για τα μηχανήματα και έπιπλα, 3% για τα κτίρια και τις λοιπές κατοικίες και 9% για τα μεταφορικά μέσα. Πίνακας 1. Ταξινόμηση των κλάδων Κωδικός Περιγραφή κλάδου 151 Παραγωγή, επεξεργασία και συντήρηση κρέατος & προϊόντων κρέατος 152 Επεξεργασία και συντήρηση βρώσιμων αλιευμάτων και των προϊόντων τους 153 Επεξεργασία και συντήρηση φρούτων και λαχανικών 154 Παραγωγή φυτικών και ζωικών ελαίων και λιπών 155 Παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων 156 Παραγωγή προϊόντων αλευρομύλων, παραγωγή αμύλων&προϊόντων αμύλου 157 Παραγωγή παρασκευασμένων ζωοτροφών 158 Παραγωγή άλλων ειδών διατροφής 159 Ποτοποιία 2.3 Προσδιορίζοντας την τεχνική αποτελεσματικότητα Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της τεχνικής αποτελεσματικότητας Ενώ η εκτίμηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας είναι χρήσιμη για την μέτρηση του βαθμού των προβλημάτων που υπάρχουν στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, η εξέταση των παραγόντων που επηρεάζουν τα εκτιμώμενα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας είναι εξίσου σημαντική. Οι μεταβλητές που είναι πιθανόν να επηρεάζουν την τεχνική αποτελεσματικότητα είναι το μέγεθος του κλάδου, η παραγωγικότητα κεφαλαίου και εργασίας, η μεταβλητή εντάσεως εργασίας και κεφαλαίου και η ανάπτυξη. Πιο συγκεκριμένα, το μέγεθος του κλάδου, το οποίο ορίζεται ως το ποσοστό των πωλήσεων του κάθε κλάδου προς τις συνολικές πωλήσεις, μπορεί να επηρεάσει θετικά τη τεχνική αποτελεσματικότητα. Δηλαδή, όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος του κλάδου, τόσο καλύτερες οι αποφάσεις που λαμβάνονται ή τόσο καλύτερη η οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, τα οποία οδηγούν στην βελτίωση της τεχνικής αποτελεσματικότητας. Επιπλέον, η παραγωγικότητα του κεφαλαίου, η οποία ορίζεται ως το ποσοστό της προστιθέμενης αξίας σε σταθερές τιμές 1995 προς το ακαθάριστο απόθεμα κεφαλαίου, μπορεί να επηρεάσει θετικά την αποτελεσματικότητα. Με την υπόθεση ότι το κεφάλαιο ανανεώνεται και τα πιο τεχνολογικά αναβαθμισμένα μηχανήματα και 5

6 εξοπλισμός χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία η αποτελεσματικότητα βελτιώνεται. Ακόμα, η παραγωγικότητα της εργασίας, η οποία ορίζεται ως το ποσοστό της προστιθέμενης αξίας σε σταθερές τιμές 1995 προς το σύνολο των εργατοωρών, επιδρά θετικά στην αποτελεσματικότητα. Συγκεκριμένα, μια αύξηση της παραγωγικότητα της εργασίας, η οποία προέρχεται από μια βελτίωση του ανθρωπίνου δυναμικού, μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας. Για παράδειγμα, η εκπαίδευση επιδρά θετικά στην αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα (Phillips 1994 και Obwona 2006). Η μεταβλητή της εντάσεως εργασίας, η οποία μετριέται ως το ποσοστό των αμοιβών των εργαζομένων προς τις συνολικές πωλήσεις, είναι μια ακόμα μεταβλητή που μπορεί να επηρεάσει θετικά την αποτελεσματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, μια αύξηση της εντάσεως εργασίας, η οποία προέρχεται από μια αύξηση του μισθού ή από την πρόσληψη πιο εξειδικευμένου προσωπικού, μπορεί να αυξήσει την τεχνική αποτελεσματικότητα. Και αυτό γιατί, η αύξηση του μισθού θα κινητοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό να δουλέψει περισσότερο και πιο αποτελεσματικά για να κρατήσει την δουλειά του ή το πιο εκπαιδευμένο προσωπικό θα είναι περισσότερο ικανό στην χρησιμοποίηση της αναβαθμισμένης τεχνολογίας για την αύξηση της καινοτομίας (Idiong, 2007). Ένας παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την τεχνική αποτελεσματικότητα είναι η μεταβλητή της εντάσεως κεφαλαίου, η οποία ορίζεται ως το ποσοστό των δαπανών κεφαλαίου προς τις συνολικές πωλήσεις. Και αυτό γιατί μια αύξηση της εντάσεως κεφαλαίου πιθανόν να προέρχεται από την ύπαρξη παλαιωμένου κεφαλαίου, η διατήρηση του οποίου απαιτεί υψηλές δαπάνες (Keramidou κ.α., 2010, και Kaltsas κ.α, 1999). Τέλος, η ανάπτυξη, η οποία ορίζεται ως η μεταβολή της προστιθέμενης αξίας από έτος σε έτος, είναι πιθανόν να επηρεάσει θετικά την τεχνική αποτελεσματικότητα, εφόσον συνεπάγεται αποτελεσματικότερη χρησιμοποίηση και καλύτερη διαχείριση των εισροών Διαμόρφωση μοντέλων για προσδιορισμό των παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας Η γενική μορφή των μοντέλων που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό των παραγόντων που επηρεάζουν την τεχνική αποτελεσματικότητα για τους εννέα κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών τη περίοδο είναι η ακόλουθη: όπου it u, i=151,...,159 και t=1984,...,2007 (3) it it it i=151,...,19 και t=1984,...,2007 είναι το εκτιμώμενο επίπεδο τεχνικής αποτελεσματικότητας του κλάδου i για το έτος t, είναι μια σταθερά, 6

7 it i=151,...,159 και t=1984,...,2007 είναι ένα διάνυσμα πιθανόν μεταβλητών που μπορούν να επηρεάσουν τη τεχνική αποτελεσματικότητα του i κλάδου το έτος t και u it είναι ο διαταρακτικός όρος. Ακολουθώντας τον αλγόριθμο 1 των Simar και Wilson (2007), μια bootstrap left truncated παλινδρόμηση εφαρμόζεται στην εξίσωση (3), χρησιμοποιώντας ως εξαρτημένες μεταβλητές τα εκτιμώμενα αποτελέσματα τεχνικής αποτελεσματικότητας του πρώτου σταδίου. Τρία διαφορετικά μοντέλα αναπτύσσονται και εκτιμώνται χωριστά για να προσδιοριστούν οι προσδιοριστικοί παράγοντες της τεχνικής αποτελεσματικότητας. Το πρώτο μοντέλο (μοντέλο 1) εξετάζει την επίδραση των μεταβλητών του μεγέθους του κλάδου, της παραγωγικότητας κεφαλαίου και της ανάπτυξης στην τεχνική αποτελεσματικότητα. Επομένως, το μοντέλο 1 λαμβάνει την ακόλουθη μορφή: ln ln SIZ CP GR TIME u (4) it 1 1 it 2 it 3 it 4 i it όπου ln είναι ο φυσικός λογάριθμος, μέγεθος του κλάδου i το έτος t, CPit SIZit παραγωγικότητα κεφαλαίου του κλάδου i το έτος t, κλάδου i το έτος t και i=151,...,159 και t=1984,...,2007 είναι το i=151,...,159 και t=1984,...,2007 αναφέρεται στην GR it αντιστοιχεί στην ανάπτυξη του TIME i είναι η τάση. Το δεύτερο μοντέλο (μοντέλο 2) διαφέρει από το μοντέλο 1, εφόσον περιλαμβάνει την μεταβλητή της παραγωγικότητας εργασίας αντί αυτή της παραγωγικότητας κεφαλαίου και αφαιρεί την επίδραση της ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, το μοντέλο 2 παίρνει την ακόλουθη μορφή: όπου LPit ln ln SIZ LP TIME u (5) it 2 5 it 6 it 7 i it i=151,...,159 και t=1984,...,2007 αναφέρεται στην παραγωγικότητα εργασίας του κλάδου i το έτος t. Το τρίτο μοντέλο (μοντέλο 3) διαφέρει από τα προηγούμενα μοντέλα εφόσον ενσωματώνει τις μεταβλητές της εντάσεως εργασίας και κεφαλαίου αντί αυτών της παραγωγικότητας εργασίας και κεφαλαίου. Το μοντέλο 3 έχει ως εξής: όπου LIit ln SIZ ln LI ln CI TIME u (6) it 3 8 it 9 it 10 it 11 i it i=15,...,36 και t=1984,...,2007 αναφέρεται στην μεταβλητή εντάσεως εργασίας του κλάδου i το έτος t, CIit εντάσεως κεφαλαίου του κλάδου i το έτος t. i=15,...,36 and t=1984,...,2007 αναφέρεται στην μεταβλητή 3. Εμπειρικά αποτελέσματα 7

8 3.1. Επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας Τα εκτιμώμενα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας των εννέα κλάδων της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών για τη χρονική περίοδο παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Επισημαίνεται ότι η προσέγγιση DEA μετρά την τεχνική αποτελεσματικότητα σε σύγκριση με την καλύτερη πρακτική για ένα δεδομένο δείγμα. Όταν η τιμή της τεχνικής αποτελεσματικότητας ισούται με ένα, δηλ. it 1, τότε ο εν λόγω κλάδος δεν είναι απαραίτητα (απόλυτα) τεχνικά αποτελεσματικός, αλλά δεν είναι λιγότερο αποτελεσματικός σε σχέση με τους πιο αποτελεσματικούς (Pareto) κλάδους του δείγματος, ενώ όταν η τιμή της τεχνικής αποτελεσματικότητας είναι μεγαλύτερη από τη μονάδα, δηλ. it 1, αυτό υποδηλώνει ότι ο συγκεκριμένος κλάδος είναι αναποτελεσματικός σε σχέση με την απόδοση των πιο αποτελεσματικών κλάδων του δείγματος. Αναφορικά με τα εμπειρικά αποτελέσματα του Πίνακα 2, γίνεται αντιληπτό ότι κάθε ένας από τους εννέα κλάδους της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών παρουσιάζεται κατά μέσο όρο ως τεχνικά αναποτελεσματικός για τη περίοδο , καθώς για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα η μέση τεχνική τους αποτελεσματικότητα είναι μεγαλύτερη της μονάδας. Το Γράφημα 1 αναπαριστά τη μέση τεχνική αποτελεσματικότητα του κάθε κλάδου της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών για ολόκληρη την υπό εξέταση περίοδο. Σύμφωνα με το Γράφημα 1, οι κλάδοι που παρουσιάζουν την υψηλότερη μέση τεχνική αποτελεσματικότητα για την περίοδο είναι οι ακόλουθοι: ο κλάδος παραγωγής φυτικών και ζωικών ελαίων και λιπών (SIC 154) με μέση τιμή τεχνικής αποτελεσματικότητας και ο κλάδος λοιπών τροφίμων (SIC 158) με μέση τιμή Από την άλλη πλευρά, οι κλάδοι που παρουσιάζουν τη μικρότερη μέση τεχνική αποτελεσματικότητα για τη περίοδο είναι αυτός των φρούτων και λαχανικών (SIC 153) και κρέατος και προϊόντων κρέατος (SIC 151) με μέσες τιμές τεχνικής αποτελεσματικότητας και αντίστοιχα. Σε γενικές γραμμές, τα εμπειρικά αποτελέσματα για την Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών επιδεικνύουν μέσες τιμές τεχνικής αποτελεσματικότητας για το διάστημα που κυμαίνονται από έως Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι χωρίς μεταβολή στην ποσότητα των εισροών που χρησιμοποιούνται, οι ποσότητες του παραγόμενου προϊόντος θα μπορούσαν να αυξηθούν αναλογικά από 0.6% έως 6.1%. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τον Πίνακα 2, για κάθε ένα από τα είκοσι τέσσερα έτη της περιόδου , η Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών στο σύνολό της παρουσιάζεται κατά μέσο όρο τεχνικά αναποτελεσματική, καθώς η μέση τιμή της τεχνικής αποτελεσματικότητας ανά έτος είναι μεγαλύτερη της μονάδας. Συγκεκριμένα, η μέση ετήσια τεχνική αποτελεσματικότητα για όλη την βιομηχανία τροφίμων 8

9 Έτος Πίνακας 2. Εμπειρικά αποτελέσματα της τεχνικής αποτελεσματικότητας για την Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Κλάδος Μέση τιμή ανά έτος Μέση τιμή ανά κλάδο Η μέση τιμή ανά έτος αποτελεί την μέση τεχνική αποτελεσματικότητα για κάθε κλάδο και υπολογίζεται ως ο γεωμετρικός μέσος της τεχνικής αποτελεσματικότητας του κάθε κλάδου της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών την περίοδο Η μέση τιμή ανά κλάδο αποτελεί τη μέση τεχνική αποτελεσματικότητα για κάθε έτος και υπολογίζεται ως ο γεωμετρικός μέσος της τεχνικής αποτελεσματικότητας του κάθε έτους της περιόδου για ολόκληρη την Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών και ποτών για το διάστημα κυμαίνεται μεταξύ για το έτος 1984 και για το έτος Αυτό σημαίνει ότι για το έτος 1984, οι ποσότητες του παραγόμενου προϊόντος όλης της βιομηχανίας θα μπορούσαν να αυξηθούν κατά 2.1% χωρίς ανάλογη αύξηση των εισροών, ενώ για το έτος 1990, οι ποσότητες παραγόμενου προϊόντος θα μπορούσαν να αυξηθούν κατά 3.2%. Το Γράφημα 2 δείχνει την ετήσια μέση τεχνική αποτελεσματικότητα όλης της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών για τη περίοδο Γίνεται αντιληπτό ότι κατά την περίοδο , υπάρχει μια τάση αύξησης της τεχνικής αποτελεσματικότητας σε ολόκληρη τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών. Η σταδιακή εφαρμογή του εξαετούς προγράμματος για την ενοποίηση της Ευρωπαϊκής αγοράς 9

10 Γράφημα 1. Μέση τεχνική αποτελεσματικότητα για κάθε κλάδο της Ελληνικής βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Μέση τεχνική αποτελεσματικότητα Κλάδος 1 Το παραπάνω διάγραμμα απεικονίζει το γεωμετρικό μέσο της τεχνικής αποτελεσματικότητας για κάθε κλάδο της Ελληνικής βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Γράφημα 2. Μέση τεχνική αποτελεσματικότητα για κάθε έτος της περιόδου για ολόκληρη την Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών 1 Μέση τεχνική αποτελεσματικότητα Έτος Το παραπάνω διάγραμμα απεικονίζει το γεωμετρικό μέσο της τεχνικής αποτελεσματικότητας για κάθε έτος της περιόδου για ολόκληρη την Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών (ολοκληρώθηκε το 1992) που οδήγησε πολλές προβληματικές και λιγότερο αποτελεσματικές επιχειρήσεις να εγκαταλείψουν την αγορά, η σταδιακή κατάργηση του προστατευτισμού και της προνομιακής πρόσβασης των επιχειρήσεων στο τραπεζικό σύστημα καθώς επίσης και η πληθώρα συγχωνεύσεων κι εξαγορών Ελληνικών επιχειρήσεων στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών από ηγέτιδες Ευρωπαϊκές εταιρίες κατά την περίοδο , μπορεί να οδήγησαν στην αύξηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας την περίοδο Παρά ταύτα, η Ελληνική βιομηχανία τροφίμων αποτελούνταν κατά το μεγαλύτερό της μέρος από μικρές, παραδοσιακές μεταποιητικές μονάδες οι οποίες δεν έκαναν χρήση των ανεπτυγμένων τεχνολογικών μέσων της εποχής. Επιπλέον, πολύ μικρός αριθμός μεταποιητικών μονάδων είχε καταφέρει να πιστοποιηθεί σύμφωνα με το πρότυπο ISO 9000 ώστε να βελτιώσουν την ποιότητα των παραγωγικών διεργασιών και διαδικασιών τους, να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους και να μειώσουν τα οριακά τους κόστη. 2 Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η 10

11 τεχνική αποτελεσματικότητα της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών να μειωθεί κατά μέσο όρο την επόμενη περίοδο. Σημειώνεται ότι η περίοδος παρουσιάζει υψηλότερα επίπεδα τεχνικής αναποτελεσματικότητας σε σχέση με τη περίοδο Γενικά, το επίπεδο τεχνικής αποτελεσματικότητας της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών τείνει να μειώνεται την περίοδο , κυρίως λόγω της ύπαρξης μικρών παραδοσιακών επιχειρήσεων με έλλειψη τεχνολογικά αναβαθμισμένων περιουσιακών στοιχείων όπως είναι τα μηχανήματα και ο εξοπλισμός, τα κτίρια και τα μεταφορικά μέσα Προσδιοριστικοί παράγοντες τεχνικής αποτελεσματικότητας Τα τρία διαφορετικά μοντέλα, δηλ. 1, 2 και 3, που εκτιμώνται με σκοπό να προσδιορίσουν τους παράγοντες της τεχνικής αποτελεσματικότητας στην Ελληνική τροφίμων και ποτών για τη περίοδο , αντιστοιχούν στις εξισώσεις (4), (5) και (6) αντίστοιχα. 3 Επιπρόσθετα, σε κάθε μία από τις τρεις μεθόδους έγινε εφαρμογή της μεθόδου bootstrap για 2000 επαναλήψεις, δηλ. Β=2000. Τα αποτελέσματα των εξισώσεων (4), (5) και (6) παρουσιάζονται στους Πίνακες 3, 4 και 5 αντίστοιχα. Τα εμπειρικά αποτελέσματα του μοντέλου 1 φαίνονται στον Πίνακα 3. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά, οι εκτιμήσεις των παραγόντων «μέγεθος κλάδου» και «παραγωγικότητα κεφαλαίου» είναι στατιστικά σημαντικές, το οποίο επιβεβαιώνεται από το 95% των διαστημάτων εμπιστοσύνης του bootstrap. Επιπλέον, οι προαναφερθέντες παράγοντες, δηλ. «μέγεθος κλάδου» και «παραγωγικότητα κεφαλαίου», έχουν θετική επίδραση στο επίπεδο της τεχνικής αποτελεσματικότητας όπως προκύπτει και από προηγούμενες μελέτες. 4 Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι ο παράγοντας «ανάπτυξη» είναι στατιστικά μη σημαντικός, το οποίο επιβεβαιώνεται από την εφαρμογή της μεθόδου bootstrap. Πέραν αυτών, τα αποτελέσματα της παλινδρόμησης δείχνουν ότι ο παράγοντας «τάση» είναι θετικός αλλά στατιστικά μη σημαντικός, ενώ στην περίπτωση της μεθόδου bootstrap, ο παράγοντας «τάση» είναι στατιστικά σημαντικός. Συνεπώς, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η τεχνική αποτελεσματικότητα όλης της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών μειώνεται με το χρόνο. Τέλος, ο παράγοντας «μέγεθος κλάδου» επιδεικνύει τη μεγαλύτερη επιρροή στην τεχνική αποτελεσματικότητα. Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει τα εμπειρικά αποτελέσματα του μοντέλου 2. Σύμφωνα με τα εμπειρικά αποτελέσματα, εκτός από την «τάση», όλες οι άλλες εκτιμήσεις είναι στατιστικά 11

12 σημαντικές και έχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, το οποίο επιβεβαιώνεται από την εφαρμογή του bootstrap. Πιο συγκεκριμένα, τόσο το «μέγεθος κλάδου» όσο και η «παραγωγικότητα εργασίας», σε συμφωνία με τις προηγούμενες μελέτες, επηρεάζουν θετικά την τεχνική αποτελεσματικότητα εφόσον οι εκτιμήσεις τους είναι and αντίστοιχα. 5 Επίσης, όπως και στην περίπτωση του μοντέλου 1, η εκτίμηση για την «τάση» είναι στατιστικά σημαντική μόνο με την εφαρμογή του bootstrap, συνεπάγοντας ότι η τεχνική αποτελεσματικότητα για ολόκληρη τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών τείνει να μειώνεται κατά τη περίοδο Τέλος, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, ο παράγοντας «μέγεθος κλάδου» επιδεικνύει τη μεγαλύτερη επιρροή στην τεχνική αποτελεσματικότητα. Πίνακας 3. Εμπειρικά αποτελέσματα μοντέλου 1 για την εξέταση των προσδιοριστικών παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Μοντέλο 1 Εξαρτημένη μεταβλητή: it Εξαρτημένη Αναμενόμενο 95% Bootstrap διαστήματα εμπιστοσύνης μεταβλητή Σύμβολο πρόσημο Εκτίμηση Χαμηλό Υψηλό Σταθερά *** (0.006) Μέγεθος κλάδου ln SIZ it *** (0.025) Παραγωγικότητα ln CP it *** (0.008) κεφαλαίου Ανάπτυξη GR it (0.007) Τάση TIME i (0.0002) *** αναφέρεται σε 1% επίπεδο σημαντικότητας Τα αποτελέσματα του μοντέλου 3 φαίνονται στο Πίνακα 5. Σύμφωνα με τα εμπειρικά αποτελέσματα, οι εκτιμήσεις των παραγόντων «μέγεθος κλάδου» και «εντάσεως εργασίας» είναι στατιστικά σημαντικές, το οποίο επιβεβαιώνεται από το 95% των διαστημάτων εμπιστοσύνης του bootstrap. Επίσης, τα αποτελέσματα επιδεικνύουν τα αναμενόμενα πρόσημα και συνεπάγονται ότι οι προαναφερθέντες δύο παράγοντες επηρεάζουν θετικά την τεχνική αποτελεσματικότητα. Επιπρόσθετα, οι παράγοντες «εντάσεως κεφαλαίου» και «τάση» εμφανίζονται στατιστικά μη σημαντικοί. Όμως με την εφαρμογή του bootstrap, η «τάση» εμφανίζεται στατιστικά σημαντική σε 5% επίπεδο σημαντικότητας και με αρνητικό πρόσημο. Γενικά, τα 12

13 Πίνακας 4. Εμπειρικά αποτελέσματα μοντέλου 2 για την εξέταση των προσδιοριστικών παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Μοντέλο 2 Εξαρτημένη μεταβλητή: it 95% Bootstrap διαστήματα Εξαρτημένη Αναμενόμενο εμπιστοσύνης μεταβλητή Σύμβολο πρόσημο Εκτίμηση Χαμηλό Υψηλό Σταθερά *** (0.005) Μέγεθος κλάδου ln SIZ it *** (0.032) Παραγωγικότητα ln CP it *** (0.0004) εργασίας Τάση TIME i (0.0003) *** αναφέρεται σε 1% επίπεδο σημαντικότητας Πίνακας 5. Εμπειρικά αποτελέσματα μοντέλου 3 για την εξέταση των προσδιοριστικών παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Μοντέλο 3 Εξαρτημένη μεταβλητή: it Εξαρτημένη μεταβλητή Σύμβολο Αναμενόμενο πρόσημο Εκτίμηση 95% Bootstrap διαστήματα εμπιστοσύνης Χαμηλό Υψηλό Σταθερά *** (0.009) Μέγεθος κλάδου ln SIZ it *** (0.034) Ένταση εργασίας ln LI it ** (0.072) Ένταση κεφαλαίου ln CI it (0.038) Τάση TIME i (0.0002) *** αναφέρεται σε 1% επίπεδο σημαντικότητας, ** αναφέρεται σε 5% επίπεδο σημαντικότητας αποτελέσματα του μοντέλου 3 υποστηρίζουν ότι ο παράγοντας «εντάσεως εργασίας» επιδεικνύει τη μεγαλύτερη επιρροή στην τεχνική αποτελεσματικότητα και ακολουθείται από το παράγοντα «μέγεθος κλάδου». Δύο συμπεράσματα πολιτικής συνεπάγονται με βάση τα εμπειρικά αποτελέσματα της παρούσης μελέτης. Πρώτον, η τεχνική αποτελεσματικότητα της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών μπορεί να αυξηθεί με την αύξηση του ποσοστού των αμοιβών των εργαζομένων προς τις συνολικές πωλήσεις, η οποία μπορεί να επιτευγχθεί κυρίως με την αύξηση των μισθών και με την αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας, η οποία μπορεί να επιτευγχθεί με την πρόσληψη πιο εξειδικευμένου ανθρωπίνου δυναμικού. Δεύτερον, η ενίσχυση των επενδύσεων για αναβαθμισμένες τεχνολογίες, το οποίο θα οδηγήσει σε 13

14 βελτίωση του κεφαλαίου, θα επιφέρει αύξηση της τεχνικής αποτελεσματικότητας. Ωστόσο, στις μέρες μας υπάρχει μια τάση μείωσης των μισθών με αποτέλεσμα το πιο εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό να μεταναστεύει στο εξωτερικό. Επίσης, παρατηρείται μια τάση μειώσεως των επενδύσεων στα διάφορα περιουσιακά στοιχεία όπως είναι τα μηχανήματα, τα μεταφορικά μέσα και τα κτίρια. Επομένως, στην προσπάθεια αντιμετώπισης της παρούσης κρίσης, κίνητρα θα πρέπει να δοθούν στο πιο εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό να παραμείνει στην Ελλάδα. Μία ακόμα πολιτική σχετικά με το θέμα της τεχνολογίας είναι η προώθηση διαφόρων αναπτυξιακών προγραμμάτων με στόχο την βελτίωση της τεχνολογίας παραγωγής. 4. Συμπεράσματα Η εργασία αυτή υπολογίζει τη τεχνική αποτελεσματικότητα και εξετάζει τους παράγοντες που την επηρεάζουν στην Ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών τη περίοδο Για το σκοπό αυτό, η ανάλυση ξεκινάει με τον υπολογισμό του επιπέδου τεχνικής αποτελεσματικότητας για τους εννέα κλάδους της υπό εξέταση βιομηχανίας για τα έτη βάση της μεθόδου DEA και στην συνέχεια εκτιμώνται τρία μοντέλα για την εξέταση των προσδιοριστικών παραγόντων της τεχνικής αποτελεσματικότητας, εφαρμόζοντας την μέθοδο bootstrap. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν την ύπαρξη διακυμάνσεων στα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας ανάμεσα στους 9 κλάδους της Ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών κατά τη περίοδο Πιο συγκεκριμένα, τα επίπεδα τεχνικής αποτελεσματικότητας ποικίλουν από 0.6% (για τον κλάδο φυτικών και ζωικών ελαίων και λιπών) έως 6.1% (για τον κλάδο των φρούτων και λαχανικών). Αυτό συνεπάγεται ότι το επίπεδο παραγωγής είναι μικρότερο από αυτό που θα μπορούσε να παραχθεί εάν οι εισροές χρησιμοποιούνταν πιο αποτελεσματικά. Για παράδειγμα, ο κλάδος φυτικών και ζωικών ελαίων και λιπών θα μπορούσε να αυξήσει το παραγόμενο προϊόν κατά 0.6% χωρίς μεταβολή των εισροών του αλλά με χρησιμοποίηση των εισροών του πιο αποτελεσματικά. Επίσης, τα αποτελέσματα φανερώνουν ότι η τεχνική αποτελεσματικότητα τείνει να μειώνεται κατά τη περίοδο Επιπρόσθετα, τα εμπειρικά αποτελέσματα υποστηρίζουν ότι οι παράγοντες «μέγεθος κλάδου», «παραγωγικότητα κεφαλαίου», «παραγωγικότητα εργασίας» και «εντάσεως εργασίας» επηρεάζουν θετικά την τεχνική αποτελεσματικότητα. Επιπλέον, υπάρχει μια τάση αυξήσεως της τεχνικής αναποτελεσματικότητας για ολόκληρη την βιομηχανία τροφίμων και ποτών κατά τη περίοδο Τέλος, σύμφωνα με τη παρούσα εργασία, 2 χρήσιμες 14

15 προτάσεις προκύπτουν για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών. Η πρώτη αφορά τη μη σημαντική μείωση του μισθού των πιο εκπαιδευμένων και παραγωγικών εργαζομένων και η δεύτερη είναι ότι θα πρέπει να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις σε πιο τεχνολογικά αναβαθμισμένα κεφαλαιουχικά στοιχεία. Ευχαριστίες H παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Ερευνητικό Χρηματοδοτούμενο Έργο: Ηράκλειτος ΙΙ. Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. 1 Για παράδειγμα, η Grand Metropolitan εξαγόρασε τη Metaxa και η Γαλλική εταιρία τροφίμων BSN εξαγόρασε τη Henninger Hellas το Επίσης, οι Nestle και Jacobs Suchard εξαγόρασαν τρεις πρωτοπόρες ελληνικές εταιρίες του κλάδου ζαχαροπλαστικής (Λουμίδης, ΙΟΝ, Παυλίδης) το 1990 και η εταιρία τροφίμων Barilla εξαγόρασε την ελληνική εταιρία ζυμαρικών Misko το Η σειρά προτύπων ISO 9000 πρωτοπαρουσιάστηκε ως μέρος του Συστήματος Ολικής Ποιότητας το 1987 (Total Quality System - TQS) και αναθεωρήθηκε το Κάθε ένα από τα τρία μοντέλα χρησιμοποιεί ως εξαρτημένες μεταβλητές το επίπεδο τεχνικής αποτελεσματικότητας του κάθε κλάδου της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών για κάθε έτος της περιόδου , τα οποία παρέχονται από το πρώτο στάδιο. 4 Για παράδειγμα, ο Sun (2006) υποστήριξε την θετική σχέση ανάμεσα στο μέγεθος κλάδου και την τεχνική αποτελεσματικότητα. 5 Σημειώνεται ότι υπάρχουν αρκετές μελέτες που επιβεβαιώνουν την θετική επίδραση της εκπαίδευσης στην τεχνική αποτελεσματικότητα (Phillips, 1994 και Obwona, 2006). Βιβλιογραφία Armagan, G. (2008), Determining the factors affecting efficiency scores in agriculture, International Journal of Agricultural research 3(4), Bakucs, L., Latruffe, L. and Fertő I. and Fogarasi, J. (2010), The impact of EU accession on farms technical efficiency in Hungary, Post-Communist Economies, 22 (2), Banker, R.D., Charnes. A. and Cooper, W.W. (1984), Some models for estimating technical and scale inefficiencies in data envelopment analysis, Management Science, 30(9), Charnes, A., Cooper, W., Rhodes, E. (1978), Measuring efficiency of decision making units, European Journal of Operational Research, 3, Dimara, E., Skuras, D., Tsekouras K. and Tzelepis, D. (2008), Productive efficiency and firm exit in the food sector, Food Policy, 33, Idiong, I.C. (2007), Estimation of farm level technical efficiency in small scale swamp rice production in cross river state of Nigeria: A stochastic frontier approach, World Journal of Agricultural Sciences, 3(5),

16 Goncharuk, A. (2009), How to make meat business more effective, A case of Ukraine, British Food Journal, 111(6), Kaltsas I. K. and Beamer B. G.(1999), Drawing the profile of efficient food industriesvertical integration, economies of scale and location advantages in the distribution of products: a case study from the Greek food industry, Journal of Food Distribution Research, 30(1). Keramidou, I., Mimis, A. and Pappa, E. (2010), Determinants of efficiency of Prepared meat products industry in Greece, European journal of social sciences, 17(4), Keramidou, I., Mimis, A. and Pappa, E. (2011), Efficiency analysis of sausage industry: Evidence from Greece, African journal of business management, 5(16), Obwona, M. (2006), Determinants of technical efficiency differentials amongst small- and medium-scale farmers in Uganda: A case of tobacco growers, Reaserch Paper 152, African Economic Research Consortium. Phillips, J. M. (1994), Farmer education and farmer efficiency: A meta-analysis, Economic Development and Cultural Change, 43 (1), Rezitis, A., Tsiboukas, K. and Tsoukalas, S. (2002), Measuring technical efficiency in the Greek agricultural sector, Applied Economics, 34, Rezitis, A.N., and Kalantzi, M.A. (2011), Investigating market structure of the Greek manufacturing industry: A Hall-Roeger approach, Atlantic economic journal, 39(4), Sergaki, P. and Semos, A. (2005), The impact of financial parameters on agricultural cooperative and investor-owned firm performance in Greece, Cahiers options Méditerranéennes, 64, Simar, L. and Wilson, P.W. (2007), Estimation and inference in two-stage, semi-parametric models of production processes, Journal of econometrics 136, Sun, S. (2006), Technical Efficiency and its Determinants in Gansu, West China, Pacific economic paper NO.355, Australia-Japan research centre. Tsekouras, K. and Daskalopoulou, I. (2006), Market concentration and multifaceted productive efficiency, Journal of Productivity Analysis, 25, Tzouvelekas, V., Giannakas, K., Midmore, P. and Mattas K. (1997), Technical efficiency measures for olive-growing farms in Crete, Greece, International advances in economic research, 3(3),