Μεσοβασιλεία

Transcript

1 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2008, Περίληψη : Τα χρόνια που μεσολάβησαν από το θάνατο της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, τελευταίας απογόνου της Μακεδονικής δυναστείας, μέχρι την άνοδο στο θρόνο του Κωνσταντίνου Ι Δούκα αποτελούν περίοδο σημαντικών εξελίξεων για τη βυζαντινή κοινωνία. Η ανώτατη στρατιωτική αριστοκρατία διεκδίκησε το θρόνο σχηματίζοντας έναν ευρύ συνασπισμό ισχυρών οικογενειών με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, στον οποίο δέσποζαν οι Δούκες και οι Κομνηνοί. Η άνοδος των οικογενειών αυτών στην εξουσία σηματοδότησε την ανάδειξη της στρατιωτικής αριστοκρατίας σε κυρίαρχη τάξη της αυτοκρατορίας. Κύρια Ιδιότητα αυτοκράτορες 1. Η τελευταία εκπρόσωπος της Μακεδονικής δυναστείας και το πρόβλημα της διαδοχής Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, η νεότερη κόρη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Η, ήταν η τελευταία εκπρόσωπος της Μακεδονικής δυναστείας. Ανέλαβε την εξουσία μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου Θ Μονομάχου το 1055 και, όταν πέθανε η ίδια το 1056, στο Βυζάντιο ξέσπασε διαμάχη για την εξουσία. Κατόπιν επιλογής της ίδιας της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, στο βυζαντινό θρόνο τη διαδέχθηκε ο γηραιός Μιχαήλ Στ, ο αποκαλούμενος Στρατιωτικός, από το αξίωμα του «λογοθέτη του στρατιωτικού», το οποίο κατείχε. Ως αυτοκράτορας ο Μιχαήλ Στ βρέθηκε αντιμέτωπος με πολυάριθμα προβλήματα στην αυτοκρατορία. Τα δύο κυριότερα ζητήματα που απαιτούσαν άμεση λύση ήταν το θέμα της συμφωνίας με τους στρατηγούς της Ανατολής, οι οποίοι διεκδικούσαν μεγαλύτερα προνόμια και περισσότερη εξουσία, και το θέμα της διαδοχής και της νομιμότητας της εξουσίας ο Μιχαήλ Στ δεν είχε παιδιά και η διακυβέρνησή του, από την αρχή, θεωρούνταν μεταβατική περίοδος πριν από την εδραίωση κάποιας ισχυρότερης προσωπικότητας στον αυτοκρατορικό θρόνο Μιχαήλ Στ Στρατιωτικός ( ) Μετά το θάνατο των τελευταίων εκπροσώπων της Μακεδονικής δυναστείας, στην αυτοκρατορία δημιουργήθηκε πολιτικό χάσμα όσον αφορά τα δικαιώματα επί του θρόνου. Ενώ η μεγαλύτερη αδελφή της, η αυτοκράτειρα Ζωή, με τους γάμους της και τις υιοθεσίες παρείχε νομιμότητα στους διεκδικητές του αυτοκρατορικού θρόνου, η Θεοδώρα απλώς όρισε το Μιχαήλ Στρατιωτικό για διάδοχό της, χωρίς οποιαδήποτε πρόσθετη «υποστήριξη» της νομιμότητάς του. Ευρισκόμενος υπό την πίεση των στρατηγών της Ανατολής, ο Μιχαήλ Στ στην αρχή της διακυβέρνησής του δέχθηκε στην πρωτεύουσα τους ισχυρότερους εκπροσώπους τους (Ισαάκιος Κομνηνός και Κατακαλών Κεκαυμένος), όμως δεν κατόρθωσε να επιτύχει μαζί τους συμφωνία. Σύμφωνα με τις πηγές, ο Μιχαήλ Στ συμπεριφέρθηκε αλαζονικά προς τους αξιωματούχους του στρατού της Ανατολής. Η απόρριψη των συμβιβαστικών λύσεων από την πλευρά του αυτοκράτορα και η άρνηση των αιτημάτων αυτής της ισχυρής ομάδας προκάλεσαν την ένωση των στρατηγών και την οργάνωση εξέγερσης κατά της Κωνσταντινούπολης, η οποία κόστισε στο Μιχαήλ Στ το στέμμα. 2. Η εξέγερση του Ισαακίου Κομνηνού Την άνοιξη του 1057, οι στρατηγοί της Ανατολής ανακήρυξαν τον Ισαάκιο Κομνηνό αυτοκράτορα και εξεγέρθηκαν κατά του Μιχαήλ Στ. Στο πλευρό του ανακηρυχθέντος αυτοκράτορα τέθηκαν ο νεότερος αδελφός του Ιωάννης Κομνηνός, πατέρας του μελλοντικού αυτοκράτορα Αλεξίου Α Κομνηνού, και οι αδελφοί Κωνσταντίνος και Ιωάννης Δούκας, επιφανείς εκπρόσωποι της στρατιωτικής αριστοκρατίας. Παρά το γεγονός ότι αυτοκράτορας ανακηρύχθηκε ο Ισαάκιος Κομνηνός, οι Δούκες, χωρίς καμία αμφιβολία, διατηρούσαν πολύ καλές διασυνδέσεις με ισχυρές προσωπικότητες στην Κωνσταντινούπολη, όπως τον πανίσχυρο πατριάρχη Μιχαήλ Α Κηρουλάριο ( ). 1 Για την προώθηση των Δουκών οι συνθήκες ήταν επιπλέον ευνοϊκές, καθώς ο Ισαάκιος Κομνηνός αντιμετώπιζε δυσκολίες με τη διασφάλιση της διαδοχής του. Πριν ανέλθει στο βυζαντινό θρόνο ο μοναχογιός του Ισαακίου, ο Μανουήλ, είχε ήδη πεθάνει, ενώ η κόρη του παρέμεινε Δημιουργήθηκε στις 24/6/2017 Σελίδα 1/6

2 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2008, ανύπαντρη. Ο δε πατριάρχης Κηρουλάριος υποστήριζε τους Δούκες, και η συνεργασία αυτή σύντομα αποδείχθηκε αποφασιστικής σημασίας για την κατάληψη της εξουσίας στην Κωνσταντινούπολη. Το καλοκαίρι του 1057 ο στρατός της Ανατολής στρατοπέδευσε κοντά στη Νίκαια. Ο Μιχαήλ Στ προσπάθησε να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του με τη βοήθεια των στρατευμάτων της Δύσης, που προέρχονταν κυρίως από την περιοχή της Θράκης. Στη μάχη που διαδραματίστηκε στις 20 Αυγούστου 1057 κοντά στη Νίκαια, ο αυτοκρατορικός στρατός υπέστη ήττα. Στη συνέχεια ο Μιχαήλ Στ αποφάσισε να προβεί σε διαπραγματεύσεις, στέλνοντας αντιπροσώπους του το Μιχαήλ Ψελλό και τον Κωνσταντίνο Λειχούδη. Αναμφίβολα ο ρόλος του Μιχαήλ Ψελλού στην πολιτική σκηνή της εποχής ήταν ιδιαίτερα σημαντικός. Η ενδιαφέρουσα μαρτυρία που συνέταξε για την πρεσβεία καταδεικνύει την υπεροχή των στρατηγών της Ανατολής. Ο Ισαάκιος Κομνηνός απέρριψε την πρόταση του Μιχαήλ Στ να λάβει τον τίτλο του καίσαρα και να γίνει διάδοχός του και περίμενε την έκβαση της εξέγερσης κατά του αυτοκράτορα, την οποία οργάνωσε ο πατριάρχης Κηρουλάριος μέσα στην Πόλη, κατορθώνοντας να ανοίξει στους επαναστάτες τις πύλες της πρωτεύουσας. Την 1η Σεπτεμβρίου 1057, οι στασιαστές εισήλθαν στην Κωνσταντινούπολη χωρίς μάχη και, τρεις ημέρες αργότερα, ο Κηρουλάριος έστεψε αυτοκράτορα τον Ισαάκιο Κομνηνό, ο δε Μιχαήλ Στ αναγκάστηκε να καρεί μοναχός Η βασιλεία του Ισαακίου Α Κομνηνού ( ) και η άνοδος της δυναστείας των Δουκών Με την άνοδο στην εξουσία του Ισαακίου Κομνηνού το 1057 άρχισε μια νέα φάση στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και διαφάνηκαν ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά που αφορούσαν το ρόλο των ισχυρών οικογενειών οι οποίες θα κυριαρχούσαν κατά την επόμενη Υστεροβυζαντινή περίοδο. Η ανώτατη στρατιωτική αριστοκρατία εμφανίστηκε και ισχυροποιήθηκε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, αφότου περιορίστηκε η δύναμη των παλαιών οικογενειών από την Ανατολή. Η νέα ελίτ οργάνωσε τα γεγονότα του 1057 και διατήρησε το ρόλο της στη διακυβέρνηση του βυζαντινού κράτους έως την οριστική κατάρρευσή του το Ως πρωταγωνιστές στην πολιτική σκηνή διακρίθηκαν οι Κομνηνοί και οι Δούκες. Όλος ο αγώνας για την εξουσία έμελλε να διεξαχθεί στο πλαίσιο του κύκλου των ανθρώπων και των απογόνων όσων πρωτοστάτησαν ή συμμετείχαν στην εξέγερση κατά του Μιχαήλ Στ. Το 1057 αποτέλεσε τόσο πολιτική όσο, ίσως περισσότερο, κοινωνική καμπή στη βυζαντινή ιστορία. Η κυριαρχία της νέας αριστοκρατίας και ο καινούριος τρόπος διακυβέρνησης της αυτοκρατορίας στηρίζονταν πρωτίστως στους συγγενείς και σε ένα είδος οικογενειοκρατίας, την οποία με το δικό τους ιδιόμορφο τρόπο προσπάθησαν να επιτύχουν και οι Παφλαγόνες στη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Δ ( ). Ο Ισαάκιος Κομνηνός επιδίωκε να δημιουργήσει την εντύπωση ισχυρού αυτοκράτορα, εν αντιθέσει με το Μιχαήλ Στ. Επιχείρησε να εφαρμόσει αλλαγές στην εσωτερική πολιτική με σειρά μεταρρυθμίσεων, κυρίως φορολογικού χαρακτήρα. Προσπάθησε, επίσης, να επιδείξει και τη στρατιωτική ισχύ της αυτοκρατορίας. Χρειάστηκε ωστόσο να αντιμετωπίσει την αντίδραση και τα εμπόδια που του έθεταν ορισμένοι από τους στρατιωτικούς αξιωματούχους που είχαν συμμετάσχει μαζί του στην εξέγερση κατά του Μιχαήλ Στ. Ιδιαίτερα εμπόδια συναντούσε από τα μέλη της οικογένειας των Δουκών. Τεταμένη υπήρξε και η σχέση του αυτοκράτορα με το δραστήριο πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο. Τα αίτια της σύγκρουσης του Ισαακίου με τον πατριάρχη το φθινόπωρο του 1058 πρέπει να αναζητηθούν στο πλαίσιο των τριβών ανάμεσα στη νέα πολιτική ελίτ. Η αφορμή για τη διαφωνία του πατριάρχη ήταν η φορολογική πολιτική του αυτοκράτορα έναντι της Εκκλησίας. Ο Ισαάκιος Κομνηνός ήταν πολιτικά απομονωμένος, δεδομένου ότι δεν είχε διάδοχο, ενώ απένειμε στον αδελφό του Ιωάννη μόνο το χαμηλό τίτλο του πρωτοβεστιαρίου. Ως διάδοχο όρισε όχι συγγενή του, αλλά τον φίλο και συναγωνιστή του Κωνσταντίνο Δούκα, σύμφωνα με τα σχέδια του Μιχαήλ Ψελλού. 3 Ο Ψελλός, ως βασικός συνεργάτης του Ισαακίου Κομνηνού, ήταν αυτός ο οποίος μερίμνησε ώστε η εξουσία, με ειρηνικό τρόπο, κάτω από ασαφείς συγκυρίες, να περάσει στα χέρια του Κωνσταντίνου Ι Δούκα ( ). 4 Ένα χρόνο αφότου ο Ισαάκιος Κομνηνός κατόρθωσε να υπερισχύσει του πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλαρίου, αναγκάστηκε μόνος του, το Νοέμβριο του 1059, να παραδώσει την αυτοκρατορική εξουσία και να μονάσει στη μονή Στουδίου, όπου το επόμενο έτος πέθανε. 5 Ο νέος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας ανήγγειλε προς όλους τους κατοίκους στην αυτοκρατορία σε σχετικό έγγραφο για τη στέψη του ότι η αλλαγή στη θρόνο έγινε κατόπιν συμφωνίας. Έτσι, μαζί με το νέο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δούκα μνημονεύεται και πάλι η αυτοκράτειρα Αικατερίνη, η σύζυγος του Ισαακίου Κομνηνού. Όμως, η αυτοκράτειρα και η κόρη της πολύ γρήγορα αναγκάστηκαν να μονάσουν στη μονή Μυρελαίου, ενώ ο Κωνσταντίνος Δούκας έμεινε ο μοναδικός αυτοκράτορας και η σύζυγός του Ευδοκία Δημιουργήθηκε στις 24/6/2017 Σελίδα 2/6

3 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2008, Μακρεμβολίτισσα, η ανιψιά του Κηρουλαρίου, έγινε αυτοκράτειρα. 1. Ο πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος ήταν θείος της δεύτερης συζύγου του Κωνσταντίνου Δούκα, της Ευδοκίας Μακρεμβολίτισσας. Ο πατέρας της Ευδοκίας, ο Ιωάννης Μακρεμβολίτης, ήταν παλιός σύμμαχος του Κηρουλαρίου και ήταν νυμφευμένος με την αδελφή του. Ο Κηρουλάριος και ο Μακρεμβολίτης μαζί με τον αδελφό του Κηρουλαρίου, αγνώστου ονόματος, το 1040, ανέλαβαν αποτυχημένη εξέγερση κατά του Μιχαήλ Δ του Παφλαγόνα. Οι συνωμότες συνελήφθησαν και εστάλησαν στην εξορία. Ο αδελφός του Κηρουλαρίου αυτοκτόνησε, ενώ ο ίδιος εκάρη μοναχός, βλ. The Oxford Dictionary of Byzantium 3 (1991), σελ , βλ. λ. Michael I Keroularios (A. Kazhdan) Tinnefeld, F., Michael I. Kerullarios, Patriarch von Konstantinopel ( ), Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 39 (1989), σελ Ostrogorsky, G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2 (Aθήνα 1979), σελ Χριστοφιλοπούλου, Α., Βυζαντινή Ιστορία 2:2 ( ) (Θεσσαλονίκη 1988), σελ Για τον Κωνσταντίνο Δούκα βλ. Polemis, D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography (London 1968), σελ Lemerle, P., Cinq études sur le XIe siècle buzantin (Paris 1977), σελ Βιβλιογραφία : Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2.2, Θεσσαλονίκη 1997 Polemis D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography, London 1968, University of London Historical Studies 22 Ostrogorsky G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2, Aθήνα 1979, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Krsmanović B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka, Beograd 2001 Lemerle P., Cinq études sur le XIe siècle byzantin, Paris 1977 Polemis D., "Notes on Eleventh-Century Chronology ( )", Byzantinische Zeitschrift, 58, 1965, Каждан А. П., Социальный состав господствующего класса Византии в XI-XII вв, Москва 1974 Μπουρδάρα Κ., Καθοσίωσις και Τυραννίς κατά τους Μέσους Βυζαντινούς χρόνους ΙΙ: , Αθήνα 1981 Ahrweiler H., "Recherches sur la société byzantine au XIe siècle: nouvelles hiérarchies et nouvelles solidarités", Travaux et Mémoires, 6, 1976, Tinnefeld F., "Michael I. Kerullarios, Patriarch von Konstantinopel ( ). Kritische Überlegungen zu einer Biographie", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 39, 1989, Stanković V., Komnini u Carigradu ( ). Evolucija jedne vladarske porodice, Beograd 2006 Δημιουργήθηκε στις 24/6/2017 Σελίδα 3/6

4 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2008, Laiou A.E., Mariage, amour et parenté à Byzance aux XΙe et XIIe siècles, Paris 1992 Stanescu E., "Les réformes d'isaac Comnène", Revue des études sud-est européenes, 4, 1966, Δικτυογραφία : Κωνσταντίνος Ι Δούκας και Ευδοκία ( ) Μιχαήλ Στ' ( ), Ισαάκιος Κομνηνός ( ) Γλωσσάριo : καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. πρωτοβεστιάριος, ο (και πρωτοβεστιαρίτης) Ανώτερος αυλικός, υπεύθυνος του βασιλικού βεστιαρίου, της βασιλικής ιματιοθήκης. Το αξίωμα απονεμόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά ο πρωτοβεστιάριος ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, οπότε το αξίωμα εξελίσσεται σε τιμητικό τίτλο, ο ρόλος του πρωτοβεστιαρίου μεταβάλλεται: εμφανίζεται πλέον ως επικεφαλής στρατευμάτων, ως υπεύθυνος για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με σκοπό την υπογραφή ειρήνης, καθώς και για τη διερεύνηση υποθέσεων συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα. Το 14ο αιώνα ο τίτλος παραχωρείται ιεραρχικά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα υψηλότερα αξιώματα. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Ioannis Scylitzes Synopsis Historiarum, Thurn, I. (επιμ.), (Corpus Fontium Historiae Byzantini 5, Berlin New York 1973). Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννη Σκυλίτζη (Ioannes Skylitzes Continuatus), Τσολάκης, Ε. (επιμ.), (Θεσσαλονίκη 1968). Michele Psello, Imperatori di Bisanzio (Cronografia) I II, Impellizzeri, S. (επιμ.), (Vicenza 1984). Michaelis Pselli Scripta minora magnam partem adhuc inedita II, Kurtz, E. Drexl, K. (επιμ.), (Milano 1943). Michaelis Pselli Orationes panegyricae, Dennis, G.T. (επιμ.), (Stuttgardt Leipzig 1994). Michaelis Pselli Orationes forenses et acta, Dennis, G.T. (επιμ.), (Stuttgardt Leipzig 1994). Michaelis Pselli Poemata, Westerink, L.G. (επιμ.), (Stuttgardt Leipzig 1992). Ioannis Zonarae Epitomae historiarum III, Büttner Wobst, Th. (επιμ.), (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1897). Michaelis Attaliotae Historia, Bekker, I. (επιμ.), (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853). Nicéphore Bryennios, Histoire, Gautier, P. (επιμ.), (Bruxelles 1975). Δημιουργήθηκε στις 24/6/2017 Σελίδα 4/6

5 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2008, Annae Comnenae Alexias, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001). Gautier, P., Basilikoi logoi inédits de Michel Psellos, Siclorum Gymnasium 32.2 (Luglio dicembre 1980), σελ Παραθέματα 1. Αξιολόγηση της βασιλείας του Μιχαήλ Στʹ Στρατιωτικού από τον Μιχαήλ Ψελλό: Ἀρχὴ δὲ τῆς βασιλείας Μιχαὴλ τοῦ Γέροντος ὁ τοιοῦτος ἐκράτησεν ἔτος αʹ. (1.) Δοκεῖ πως τοῖς ἄρτι βασιλεύειν λαχοῦσιν ἀρκεῖν εἰς ἕδραν τοῦ κράτους, ἢν τὸ πολιτικὸν γένος τούτους κατευφημήσωσιν ἀγχίθυροι γὰρ αὐτοῖς ὄντες, οἴονται, εἰ τὰ παρὰ τούτων αὐτοῖς εὖ ἕξει, ἀρραγῶς κατησφαλίσθαι τῷ κράτει ἔνθεν τοι ἅμα τε τῶν σκήπτρων ἐπιλαμβάνονται, καὶ τούτοις πρῶτον καὶ τὴν φωνὴν καὶ τὴν ὄψιν διδόασιν ὧν εὐθὺς ἐπισκιρτησάντων καὶ βωμολόχους ἀφέντων φωνὰς, καί τινας δημηγορίας φλυάρους πεποιηκότων, ὥσπερ θείαν ἐσχηκότες ἐπικουρίαν, οὐδεμιᾶς ἑτέρας δυνάμεως ἐπιδέονται. Ἐν τρισὶ δὲ τούτοις τῆς φυλακῆς αὐτοῖς ἱσταμένης, δημοτικῷ πλήθει, καὶ συγκλητικῇ τάξει, καὶ συντάγματι στρατιωτικῷ, τῆς μὲν τρίτης ἧττον φροντίζουσι, τοῖς δ ἄλλοις εὐθὺς τὰς ἐκ τοῦ κράτους προσνέμουσι χάριτας. (2.) Ὁ δέ γε πρεσβύτης Μιχαὴλ ἐπιδεικτικώτερον ἢ προσῆκε τὰς τῶν ἀξιωμάτων διανεμήσεις πεποίητο οὐ γὰρ τῷ προσεχεῖ ἕκαστον συνίστα βαθμῷ, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸν ἐφεξῆς καὶ τὸν ἐπέκεινα ἀνεβίβαζεν εἰ δέ τις αὐτῷ ἐκ πλαγίου στὰς καὶ τὸν τέταρτον ἐπεζήτησεν, εὐηκόου ἐτύγχανεν ἐκείνου ἐντεῦθεν ἄλλος ἀντιπαραστὰς καὶ τὴν ἑτέραν διασείσας πλευρὰν, οὐδὲ τοῦ πέμπτου ἡμάρτανε καὶ ἦν ἀτεχνῶς σύγχυσις τὸ φιλότιμον. Μιχαήλ Ψελλος, Χρονογραφία, VII.1. 2, επιμ. Impellizzeri, S., Michele Psello, Imperatori di Bisanzio (Cronografia) II (Vicenza 1984). 2. Ο Μιχαήλ Ψελλός για τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες της στρατιωτικής αριστοκρατίας: Ἐβούλοντο μὲν καὶ πρότερον τὸ στρατιωτικὸν ξύμπαν τὸ κράτος Ῥωμαίων ὑποποιήσασθαι, καὶ ὑπήκοοι γενέσθαι στρατηγῷ αὐτοκράτορι, καὶ τὴν πολιτικὴν καταλῦσαι τῆς βασιλείας διαδοχὴν, ἐπεῖχον δὲ τὰ βουλεύματα, καὶ μόνον ἐνεκυμόνουν τὸν ἔρωτα, ὅτι μηδεὶς αὐτοῖς εἰς ἀρχὴν ἀξιολογώτατος κατεφαίνετο ἐπεὶ δὲ τὸν Ἰσαάκιον τεθέανται, ὃν οὐδ ὄναρ εἰς τὸ σχῆμα τοῦ κράτους ἰδεῖν προσεδόκησαν, διὰ τὸ περὶ τὰς τοιαύτας ἐπιχειρήσεις ἀκριβὲς, κορυφαῖον γεγενημένον τοῦ τυραννικοῦ σκέμματος, καὶ τὰ μετὰ ταῦτα χειροτονοῦντα βουλεύματα, αὐτίκα οὐδέν τι γνωσιμαχήσαντες τῷ ἀνδρὶ προσερρύησαν, ἀνδρικώτερον ἐπισκευάσαντες ἑαυτοὺς καὶ τὰ πρὸς τὸν πόλεμον ἐξαρτύσαντες. Μιχαήλ Ψελλος, Χρονογραφία, VII.6, επιμ. Impellizzeri, S., Michele Psello, Imperatori di Bisanzio (Cronografia) II (Vicenza 1984). 3. Εγκωμιαστικά σχόλια του Ψελλού για τον Ισαάκιο Α Κομνηνό: (48.) Καὶ γὰρ ἦν εἴπερ τις ἄλλος βραχυλογώτατος, οὔτε ἀθρόον ἐφιεὶς τῇ γλώττῃ, οὔτε ἐνδεῶς γνωρίζων τὰ τῆς ψυχῆς ἐνθυμήματα, ἀλλ ὥσπερ οἱ χαρακτηρίζοντες τὸν Λυσίαν, φημὶ δὲ τὸν τοῦ Κεφάλου τὸν ῥήτορα, ἄλλην τε αὐτῷ ἀρετὴν λόγου προσμαρτυροῦσιν, εἶτα δὴ καὶ τὴν πρέπουσαν ἡνίαν τῇ ἐκείνου ἐπιβάλλουσιν εὐστομίᾳ, καί φασιν ὡς δυναμένῳ λέγειν, ἤρκει εἰρηκότι τὰ καιριώτατα δι ὧν ἄν τις συλλογίσαιτο καὶ ὅσα μὴ φθέγξαιτο, οὕτω δὴ κἀκείνῳ ἡ γλῶττα ψεκάζουσα, οὐχ ὑετίζουσα ἐπίαινέ τε τὴν δεκτικὴν φύσιν καὶ ἠρέμα τὸ βάθος εἰσδῦσα πρὸς τὴν τοῦ σιωπηθέντος ἀνεκίνει ἐπίγνωσιν ἐβούλετο γὰρ μηδενὶ ἁλωτὸς ἐν λόγοις γενήσεσθαι, μηδὲ, βασιλεὺς ὢν καὶ τοῖς ὅλοις κρατῶν, ἄκαιρόν τινα φιλοτιμίαν ἐντεῦθεν ἑαυτῷ πλάσασθαι. Μιχαήλ Ψελλος, Χρονογραφία, VII.48, επιμ. Impellizzeri, S., Michele Psello, Imperatori di Bisanzio (Cronografia) II (Vicenza 1984). 4. Η κατάσταση στα σύνορα και τις επαρχίες την περίοδο της μεσοβασιλείας: α. Σύφωνα με τους όρους αυτής της συνθήκης [του 1033 με τους Πετσενέγγους], οι μετανάστες νομάδες μπορούσαν να παραμείνουν στον νέο τόπο διαμονής τους, στην ενδοχώρα της Μαύρης Θάλασσας στα νότια τού Δούναβη, περιοχή πολύ κοντινή στον αρχικό πυρήνα του βουλγαρικού βασιλείου. Η αυτοκρατορία διατηρούσε μεν τον έλεγχο των πόλεων του Δούναβη, αλλά η δυσάρεστη ομοιότητα με τις απαρχές του βουλγαρικού εφιάλτη τον 7ο αιώνα δεν πρέπει να πέρασε απαρατήρητη στους Δημιουργήθηκε στις 24/6/2017 Σελίδα 5/6

6 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2008, κατοίκους της Κωνσταντινουπόλεως. Ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Α Κομνηνός ( ) προσπάθησε χωρίς μεγάλη επιτυχία να επιβάλει έναν πιο ευνοϊκό διακανονισμό, αλλά μια επανάσταση με τη συμμετοχή Πετσενέγγων και ντόπιων Βλάχων, στη δεκαετία του 1070, αφαίρεσε τις πόλεις του Δούναβη από τον αυτοκρατορικό έλεγχο. Paul Magdalino, «Η μεσαιωνική αυτοκρατορία ( )», στο C. Mango (επιμ.), Ιστορία του Βυζαντίου, μτφρ. Ο. Καραγιώργου (Αθήνα 2006), σελ β. Εκτός από τους Πετσενέγγους στο Βορρά, ένας καινούργιος, αλλά πιο επικίνδυνος εχθρός έκανε την εμφάνισή του τις δεκαετίες στην Ανατολή: ήταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι, ένας κλάδος των Ογούζων Τούρκων (τους οποίους οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν Ούζους), οι οποίοι είχαν ήδη εδραιώσει την εξουσία τους στο Χαλιφάτο, και των οποίων οι βλέψεις στρέφονταν πλέον προς τα βόρεια, από το Ιράκ ως τον Καύκασο και την ανατολική Μικρά Ασία. γ. Ο θάνατος του Βασιλείου Β το 1025 επιβράδυνε τη διαδικασία [της ανάκτησης της Σικελίας και της νότιας Ιταλίας από τους Σαρακηνούς και τους Λομβαρδούς], η οποία σταδιακά ατόνησε και εγκαταλείφθηκε στη δεκαετία του Η πίεση των Γερμανών αυτοκρατόρων στη νότια Ιταλία αντιμετωπίστηκε μέσω μιας συμμαχίας με τον πάπα, σύντομα όμως νέοι εχθροί, οι Νορμανδοί, έκαναν την εμφάνισή τους... Ο αριθμός τους αυξήθηκε ταχύτατα και μέχρι τη δεκαετία του 1030 ορισμένοι είχαν ήδη πετύχει να κερδίσουν τοπικές εξουσίες και τίτλους, καθώς και να εδραιώσουν μια μόνιμη βάση εξουσίας με εδαφικό χαρακτήρα. Ο πιο επιτυχημένος υπήρξε ο Ροβέρτος Γυισκάρδος από τον οίκο των Ωτβίλ (Hauteville): ως το 1059 είχε κατανικήσει και εκδιώξει τα βυζαντινά στρατεύματα από την Απουλία και την Καλαβρία, είχε νικήσει και αιχμαλωτίσει τον πάπα Λέοντα Θ και είχε κερδίσει τον τίτλο τού Δούκα Απουλίας και Καλαβρίας. John Haldon, The Palgrave Atlas of Byzantine History (New York 2005), σελ. 115, 141. Χρονολόγιο : Βασιλεία Μιχαήλ Στʹ Στρατιωτικού άνοιξη 1057: Ο Ισαάκιος Α Κομνηνός ανακηρύσσεται αυτοκράτορας από τους στρατηγούς της Ανατολής 20 Αυγούστου 1057: Μάχη κοντά στη Νίκαια. Τα αυτοκρατορικά στρατεύματα ηττώνται από το στρατό των στασιαστών 4η Σεπτεμβρίου 1057: στέψη του Ισαακίου Α Κομνηνού στην Κωνσταντινούπολη : Βασιλεία Ισαακίου Α Κομνηνού Νοέμβριος του 1059: Ο Ισαάκιος Κομνηνός παραιτείται από το θρόνο χάριν του του Κωνσταντίνου Ιʹ Δούκα και κείρεται μοναχός στη Μονή Στουδίου Δημιουργήθηκε στις 24/6/2017 Σελίδα 6/6