ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ» Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΦΗΒΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ /ΤΡΙΩΝ Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία της Λατσίνη Αθανασίας που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα του ΤΕΦΑΑ/ΑΠΘ για τη μερική εκπλήρωση των υποχρεώσεων απόκτησης του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης με τίτλο «Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία» στην κατεύθυνση της Σχολικής Φυσικής Αγωγής Θεσσαλονίκη Νοέμβριος 2016

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ» Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΦΗΒΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ /ΤΡΙΩΝ Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία της Λατσίνη Αθανασίας που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα του ΤΕΦΑΑ/ΑΠΘ για τη μερική εκπλήρωση των υποχρεώσεων απόκτησης του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης με τίτλο «Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία» στην κατεύθυνση της Σχολικής Φυσικής Αγωγής Εγκεκριμένο από το Καθηγητικό σώμα: Επιβλέπων:Βασίλειος Μπαρκούκης, Επίκ.ΚαθηγητήςΤΕΦΑΑ/ΑΠΘ Υπογραφή.. Μέλος:Γεώργιος Τζέτζης, Καθηγητής ΤΕΦΑΑ/ΑΠΘ Υπογραφή.. Μέλος:Κωνσταντίνος Αλεξανδρής, Αναπλ Καθηγητής ΤΕΦΑΑ/ΑΠΘ Υπογραφη.. Θεσσαλονίκη Νοέμβριος 2016 ii

3 Ευχαριστίες Η παρούσα μεταπτυχιακή έρευνα έρχεται να ολοκληρώσει τη διετή φοίτηση μου στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών της Τ.Ε.Φ.Α.Α. του Α.Π.Θ με θέμα: «Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία». Στο σημείο αυτό αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω και να εκφράσω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου σε όλους όσοι συνέβαλαν με τον δικό τους τρόπο στην περάτωση της μελέτης αυτής. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον πρώτο επιβλέποντα της διατριβής μου, κύριο Μπαρκούκη Βασίλειο, επίκουρο καθηγητή Τ.Ε.Φ.Α.Α., για την άρτια επιστημονική καθοδήγηση και για την προθυμία του να με συνδράμει με κάθε τρόπο σε όλες τις φάσεις της εργασίας, για τις συμβουλές και τις διακριτικές παρεμβάσεις, καθώς και για τον χρόνο που αφιέρωσε ώστε να ολοκληρώσω τη διπλωματική μου διατριβή. Η θητεία κοντά του ήταν ένα σπουδαίο μάθημα από έναν εξαίρετο άνθρωπο και καθηγητή. Ευχαριστίες οφείλω και στα μέλη της τριμελούς επιτροπής, κύριο Τζέτζη Γεώργιο, καθηγητή Τ.Ε.Φ.Α.Α και κύριο Αλεξανδρή Κωνσταντίνο, επίκουρο καθηγητή Τ.Ε.Φ.Α.Α., για τις πολύτιμες συμβουλές τους. Ευχαριστίες απευθύνω επίσης, στους διευθυντές, στους καθηγητές Φυσικής Αγωγής καθώς και στους μαθητές και μαθήτριες των Γυμνασίων που συμμετείχαν στην έρευνα, για την πολύτιμη βοήθεια στη συλλογή των δεδομένων. Ευχαριστώ επίσης όλους τους καθηγητές του μεταπτυχιακού προγράμματος «Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία», που με δίδαξαν. Τέλος, θα ήταν παράλειψή μου, να μην ευχαριστήσω τα μέλη της οικογένειάς μου, τον σύζυγο μου Μάριο και τις δύο κόρες μου, Αναστασία και Ελένη, που μου συμπαραστάθηκαν όλο αυτό το διάστημα με την αγάπη τους, τη βοήθεια τους και κυρίως την υπομονή τους. iii

4 Περίληψη Λατσίνη Αθανασία: «Η επίδραση των σχολικών δραστηριοτήτων στη διαμόρφωση της πρόθεσης για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες εφήβων μαθητών /τριών» (Υπό την επίβλεψη του κ. Μπαρκούκη Βασίλειου Επίκουρου Καθηγητή) Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει την επίδραση των σχολικών δραστηριοτήτων στη διαμόρφωση της πρόθεσης για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες εφήβων μαθητών/τριών. Στην έρευνα συμμετείχαν 325 μαθητές και μαθήτριες της Β και Γ Γυμνασίου κατά τη διάρκεια Οκτωβρίου- Νοεμβρίου2015. Οι μαθητές/τριες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια για την εκτίμηση της πρόθεσης για συμμετοχή σε εξωσχολικές φυσικές δραστηριότητες (Ε.Φ.Δ.),της πρόθεσης για εναλλακτικές (σχολικές) δραστηριότητες, τις Στάσεις, τον Αντιληπτό Έλεγχο Συμπεριφοράς και την Υποκειμενική Νόρμα, καθώς επίσης και την πρόθεση της συγκριτικής ιεράρχησης προτεραιοτήτων. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης παλινδρόμησης έδειξαν ότι η οι αθλητικές δραστηριότητες υψηλής προτεραιότητας προβλέπουν τις Στάσεις για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες ενώ δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική επίδραση για την Υποκειμενική Νόρμα και τον Αντιληπτό Έλεγχο Συμπεριφοράς. Επίσης δεν παρατηρήθηκε στατιστική πρόβλεψη της πρόθεσης για Ε.Φ.Δ. και της πρόθεσης για εναλλακτικές (σχολικές) δραστηριότητες από την υψηλή ιεράρχηση αθλητικών δραστηριοτήτων. Τέλος τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η υψηλή προτεραιότητα στις αθλητικές έναντι των εναλλακτικών δραστηριοτήτων (συγκριτική πρόθεση) επηρεάζει σημαντικά την πρόθεση για συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο τους και διαμεσολαβεί σε όλες της μεταβλητές της Θεωρίας Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς. Τα ευρήματα υποστηρίζουν ένα εκτεταμένο μοντέλο που ενσωματώνει την υψηλή ιεράρχηση προτεραιοτήτων στη Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς και παρέχει σημαντικές πληροφορίες στον καθηγητή Φυσικής Αγωγής για τη διαμόρφωση αντιλήψεων για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες εφήβων μαθητών/τριών. Λέξεις Κλειδιά: Φυσική Αγωγή, Σχολικές Δραστηριότητες, Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς, Ιεράρχηση Προτεραιοτήτων. iv

5 Abstract Latsini Athanasia: The effect of educational activities in the formation of intention to participate in extracurricular sports teenage students (Under the supervision of Dr. Barkoukis Vassilios, Assistantt Professor) The aim of the present study is to investigate the effect of school activities on teenage students in the shaping of intention to wards participation in extracurricular physical activities. The research took place during October-November 2015 and involved 325 students of the 2nd and 3rd grade in Greek secondary education. Students completed questionnaires for the assessment of the intention to participate in extracurricular sports activities, the intention for alternative (school) activities, attitudes, perceived behavioral control and subjective norms, as well as the intention of the comparative prioritization. The results of regression analysis showed that the sports high priority activities provide for the attitudes for participation in extracurricular sports activities, while no statistically significant effect on the Social Norm and Perceived Behavioral Control observed. Moreover, no statistical prediction notice dregarding intention in extracurricular sports activities and intention of alternative (school) activities of high priority sports activities. Finally, the results showed that high priority to sports over alternative activities (comparative intention) significantly affects the intention to participate to leisure-time physical activity and mediates all the variables of the Theory of Planned Behavior. The findings support a comprehensive model that integrates high prioritization to the Theory of Planned Behavior and provides important information to the Physical Education teacher in shaping perceptions to teenage students of participation in extracurricular sports. Key Words: Physical Education, School activities, Theory of Planned Behavior, Prioritisation v

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ iv v vi viii 1 Λειτουργικοί ορισμοί 6 Σχεδιασμός της εργασίας 6 II. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς (Τheory of Planned Behavior) Στάσεις απέναντι στη συμπεριφορά Κοινωνική νόρμα Κοινωνικά πρότυπα: ο Ρόλος των Σημαντικών Προσώπων στην καθιέρωση μιας συμπεριφοράς Ο Αντιληπτός Έλεγχος της Συμπεριφοράς (Α.Ε.Σ.) Ερευνητική υποστήριξη της Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς στον χώρο της Φυσικής Δραστηριότητας Ανασταλτικοί Παράγοντες και Φυσική Δραστηριότητα Ανασταλτικοί παράγοντες και έφηβοι μαθητές/τριες Ιεράρχηση Προτεραιοτήτων (Priorititation) και Ερευνητικά Δεδομένα Η Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς σε σχέση με την Ιεράρχηση Προτεραιοτήτων Σκοπός και σημασία της έρευνας vi

7 Υποθέσεις της έρευνας Οριοθετήσεις της έρευνας ΙII. ΜΕΘΟΔΟΣ Δείγμα Διαδικασία Συλλογής Δεδομένων Όργανα Μέτρησης Στατιστική ανάλυση IV. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Περιγραφική στατιστική Ανάλυση συσχέτισης Επαγωγική στατιστική ανάλυση V. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Περιορισμοί της έρευνας VI. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ VII. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ VIII. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ vii

8 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Σχήμα 1. Σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών της Θ.Σ.Σ 8 Πίνακας1.Αποτελέσματα περιγραφικών αναλύσεων 43 Πίνακας 2. Ανάλυση συσχέτισης μεταξύ των μεταβλητών της έρευνας- Pearson 44 Πίνακας 3. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της πρόθεσης για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα από την ιεράρχηση υψηλής προτεραιότητας των δραστηριοτήτων 45 Πίνακας 4. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της πρόθεσης για εναλλακτική εξωσχολική δραστηριότητα από την ιεράρχηση υψηλής προτεραιότητας των δραστηριοτήτων 46 Πίνακας 5. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής της Θ.Σ.Σ., Στάσεις για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα από την ιεράρχηση υψηλής προτεραιότητας δραστηριοτήτων 46 Πίνακας 6. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής της Θ.Σ.Σ., Υποκειμενική Νόρμα για Εξωσχολική Φυσική Δραστηριότητα από την ιεράρχηση υψηλής προτεραιότητας δραστηριοτήτων 47 Πίνακας 7. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής της Θ.Σ.Σ. Αντιληπτός Έλεγχος Συμπεριφοράς για Εξωσχολική Φυσική Δραστηριότητα από την ανεξάρτητη μεταβλητή της ιεράρχησης υψηλής προτεραιότητας δραστηριοτήτων 47 Πίνακας 8. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής της πρόθεσης για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα από την ανεξάρτητη μεταβλητή της πρόθεσης για συγκριτική ιεράρχηση προτεραιότητας δραστηριοτήτων 48 Πίνακας 9. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής της πρόθεσης για εναλλακτική εξωσχολική δραστηριότητα από την ανεξάρτητη μεταβλητή της πρόθεσης για συγκριτική ιεράρχηση προτεραιότητας δραστηριοτήτων 49 viii

9 Πίνακας 10. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής των στάσεων για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα από την ανεξάρτητη μεταβλητή της πρόθεσης για συγκριτική ιεράρχηση προτεραιότητας δραστηριοτήτων 49 Πίνακας 11. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής της κοινωνικής νόρμας για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα από την ανεξάρτητη μεταβλητή της πρόθεσης για συγκριτική ιεράρχηση προτεραιότητας δραστηριοτήτων 50 Πίνακας 12. Ανάλυση παλινδρόμησης για την πρόβλεψη της μεταβλητής του Αντιληπτού Ελέγχου της συμπεριφοράς για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα από την ανεξάρτητη μεταβλητή της πρόθεσης για συγκριτική ιεράρχηση προτεραιότητας δραστηριοτήτων 50 ix

10 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΦΗΒΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ /ΤΡΙΩΝ Η προώθηση της υγείας και η αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής των πολιτών είναι από τους πιο σημαντικούς τομείς που απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες. Η φυσική δραστηριότητα είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της υγείας, τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ως φυσική δραστηριότητα ορίζεται οποιαδήποτε μορφή μυϊκής προσπάθειας που αυξάνει την ενεργειακή δαπάνη πάνω από το επίπεδο της σωματικής ηρεμίας (Caspersen, Powell&Christenson, 1985, WHO, 1995). Σειρά ερευνών έχει δείξει ότι νεαρά άτομα που παίρνουν μέρος σε φυσικές δραστηριότητες έχουν σωματική, ψυχική και πνευματική υγεία (Hagger, Chatzisarantis&Biddle, 2001, Hagger, Chatzisarantis, Biddle&Orbell, 2001,Theodorakis, Natsis, Papaioannou&Goudas, 2002, Papacharisis&Goudas, 2003).Σημαντική βελτίωση επίσης παρατηρείται στην καρδιοαναπνευστική ικανότητα, στη μυϊκή ενδυνάμωση καθώς και στην εικόνα που έχουν οι ίδιοι οι νέοι για το σώμα τους. Επιπλέον, τα οφέλη, κυρίως των εφήβων, από τη συμμετοχή τους σε φυσική δραστηριότητα, φαίνονται στα υψηλά επίπεδα αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης που παρουσιάζουν, αλλά και στα χαμηλά επίπεδα άγχους και στρες (Theodorakisetal, 2002). Τέλος, όπως ορίζει ο ΠΟΥ υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία ασθενειών ή αναπηριών» (αναφορά σε Θεοδωράκη, 1990), θέση την οποία ενισχύει η σωματική άσκηση. Στον αντίποδα,μια σειρά ασθενειών και προβλημάτων όπως η παχυσαρκία, τα καρδιοαγγειακά νοσήματα, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης φαίνονται να συνδέονται άμεσα με την υποκινητικότητα αλλά και τις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, το αλκοόλ και το κάπνισμα που αποτελούν υψηλούς παράγοντες κινδύνου της σύγχρονης κοινωνίας, (Mokdad, Marks, Stroup& Gerberding, 2004, WHO, 2008). Συστηματική φυσική δραστηριότητα στα άτομα που πάσχουν από τις παραπάνω ασθένειες, μπορεί να 1

11 βελτιώσειτα επίπεδα της φυσικής κατάστασης και να μειώσει την υπέρταση και το σωματικό λίπος (Min-Ηau&Allen, 2002). Σύμφωνα όμως με ερευνητικά δεδομένα, παρά τα ευεργετικά αποτελέσματα της άσκησης στηδιαφύλαξη και προώθηση της υγείας, τα νεαρά άτομα σε πολλές από τις αναπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου δεν πληρούν τα προβλεπόμενα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας(hagger,chatzisarantis,biddle&orbell, 2001,Cavill, Kahlmeier, & Racioppi, 2006).Επιπλέον, όσο αυξάνεται η ηλικία τόσο μειώνεται το ενδιαφέρον και η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες(christodoulidis, Papaioannou&Diggelidis, 2001,Chatzisarantis, Hagger, Biddle&Smith, 2005). Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που παρουσιάζουν πολύ χαμηλά ποσοστά φυσικής δραστηριότητας Olds, Tomkinson, Léger, & Cazorla, 2006). Ικανοποιητικό επίπεδο φυσικής δραστηριότητας, σε παιδιά ηλικίας 5-17 ετών θεωρείται η καθημερινή μέτρια ή έντονη άσκηση, διάρκειας 60 και τρεις φορές την εβδομάδα ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης(who, 2008). Μεγαλύτερη μείωση στα ποσοστά της φυσικής δραστηριότητας παρατηρείται στους έφηβους, καθώς οι 18χρονοι νέοι εμφανίζουν σωματική δραστηριότητα 50% χαμηλότερη σε σχέση με την ηλικία των 6 και 12 ετών,ενώ τα κορίτσια δείχνουν να έχουν μεγαλύτερη τάση προς την υποκινητικότητα (Hämäläinen, Nupponen, Rimpelä, & Rimpelä, 2000, Bertaki, Michalopoulou, Argyropoulou, & Bitzidou, 2007,Kontogianni, Farmaki, Vidra, Sofrona, Magkanari, & Yannakoulia, 2010). Κρίνεται λοιπόν αναγκαίο να εφαρμοστούν προγράμματα και παρεμβάσεις, ειδικά στην παιδική και εφηβική ηλικία, προκειμένου να παρακινηθούν οι νέοι ώστε να αυξηθούν τα ποσοστά συμμετοχής τους σε φυσικές δραστηριότητες. Τα σχολικά χρόνια, είναι μία περίοδος της ζωής των παιδιών κατά την οποία μπορούν να αναπτυχτούν στάσεις και αντιλήψεις συμπεριφορών που έχουν σχέση με την υγεία και μπορούν να οδηγήσουν σε έναν ενεργό τρόπο ζωής(kohl, Fulton, & Caspersen,2000). Σκοπός της σχολικής φυσικής αγωγής (ΣΦΑ) είναι η ένταξη της άσκησης στην καθημερινότητα «δια βίου» για την προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (Βertaki, 2007, Υ.Π.Ε.Π.Θ, 2000). Το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία θετικών στάσεων προς την άσκηση και στην προώθηση της εξωσχολικής φυσικής δραστηριότητας, η οποία μπορεί να μεταφερθεί στην ενήλικη ζωή (Barkoukis, & Hagger, 2009).Εκτός από τα σωματικά οφέλη που 2

12 αποκομίζουν οι συμμετέχοντες σε αθλητικές δραστηριότητες, εξίσου σημαντικά είναι και τα οφέλη σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο αθλητισμός βοηθάει τους νέους να αλληλεπιδρούν, να κοινωνικοποιούνται και να διαμορφώνουν υγιή κοινωνικά πρότυπα(shephard&trudeau, 2000). Πολλοί ερευνητές ασχολήθηκαν με την αναζήτηση του τρόπου και τη διαδικασία λήψης της απόφασης ενός ατόμου για την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς, καθώς και των παραγόντων που την επηρεάζουν (Theodorakis, Doganis, Bagiatis & Goudas, 1991,Theodorakis, 1992, Theodorakis, 1994, Hagger, Chatzisarantis, Biddle & Orbell, 2001, Theodorakis, Papaioannou & Karastogiannidou, 2004, Chatzisarantis, Hagger, Biddle & Smith, 2005). Το Διαπλαισιακό Μοντέλο Κινήτρων (Trans-contextualmodel- TCMl), είναι ένα σχετικά πρόσφατο θεωρητικό μοντέλο που συνδέει τη συμπεριφορά με την παρακίνηση. Ως παρακίνηση ορίζεται η εσωτερική διαδικασία που ενεργοποιεί, καθοδηγεί και υποστηρίζει μία συμπεριφορά. Υπάρχουν τρεις μορφές κινήτρων που οδηγούν σε κάθε συμπεριφορά: τα εσωτερικά κίνητρα, τα εξωτερικά κίνητρα και η έλλειψη κινήτρων. Τα εσωτερικά κίνητρα ωθούν το άτομο σε μια δραστηριότητα από ευχαρίστηση και ικανοποίηση, χωρίς εξωτερικές αμοιβές. Τα εξωτερικά κίνητρα οδηγούν σε μια δραστηριότητα εξαιτίας της ύπαρξης εξωτερικών αμοιβών ή εσωτερικών πιέσεων ή για την αποφυγή αρνητικών συνεπειών, όπως η τιμωρία (Deci & Ryan, 1985). Στην έλλειψη κινήτρων η συμμετοχή σε μια δραστηριότητα γίνεται χωρίς στόχους, χωρίς αυτή να προκαλεί ιδιαίτερη ευχαρίστηση ή να επιφέρει κάποια εξωτερική ανταμοιβή. Μέρος του Διαπλαισιακού Μοντέλου Κινήτρων αποτελείηθεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς (Ajzen, 1985), η οποία αναλύει τη διαδικασία λήψης απόφασης μίας συμπεριφοράς σε συγκεκριμένες περιπτώσεις(barkoukis, Hagger,Lambropoulos&Tsorbatzoudis,2010).Οι Ajzen και Fishbein (1980), στην προσπάθειά τους να ερευνήσουν τη διαδικασία λήψης της απόφασης για την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς κατέληξαν στη Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς (ΘΣΣ), σύμφωνα με την οποία σημαντικό ρόλο στην αύξηση του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής των μαθητών στο μάθημα της Φ.Α. φαίνεται να παίζει το κλίμα παρακίνησης από τον καθηγητή,καθώς και η ενίσχυση των εσωτερικών κινήτρων για άσκηση. Ένα κλίμα αυτονομίας, μέσω της ικανοποίησης των βασικών ψυχολογικών αναγκών του ανθρώπου (για αυτονομία, ικανότητα και συναναστροφή), οδηγεί σε αυτοκαθοριζόμενα κίνητρα για ΣΦΑ. Τα κίνητρα αυτά 3

13 μεταφέρονταιστο συναφές πεδίο της εξωσχολικής φυσικής δραστηριότητας, επηρεάζοντας τις στάσεις και τον αντιληπτό έλεγχο της συμπεριφοράς των μαθητών, σχετικά με την πρόθεση τους για εκδήλωση συγκεκριμένης συμπεριφοράς, στην προκειμένη περίπτωση τον αθλητισμό. Η ενίσχυση της πρόθεσης οδηγεί τελικά στην εκδήλωση της συμπεριφοράς, δηλαδή στη συμμετοχή σε εξωσχολική φυσική δραστηριότητα (Hagger, Chatzisarantis, Culverhouse, & Biddle,2003, Barkoukis&Hagger, 2009, Shen, Mc Caughtry, & Martin, 2008). Επιπλέον, σύμφωνα με τη Θ.Σ.Σ.,οι αντιλήψεις από το κοινωνικό περιβάλλον μπορούν να δημιουργήσουν θετικές στάσεις απέναντι σε μία συμπεριφορά, στην περίπτωσή μας στη συμμετοχή των μαθητών σε φυσική δραστηριότητα κατά τον ελεύθερότους χρόνο (Hagger et.al., 2003). Το κοινωνικό περιβάλλον,όπως αυτό ορίζεται από τον Hagger (2009), αποτελούν «οι σημαντικοί άλλοι», γονείς, συμμαθητές, καθηγητές Φ.Α. Όταν λοιπόν το συγκεκριμένο περιβάλλον είναι υποστηρικτικό προς τους νέους, υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες ώστε να αποκτήσουν αυτοέλεγχο και να διαμορφώσουν θετική πρόθεση για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες. Η ενεργός συμμετοχή των μαθητών σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες, κρίνεται ιδιαίτερα απαραίτητη σε κάθε εξελιγμένη κοινωνία της σύγχρονης εποχής (Cordes&Ibrahim, 2003). Είναι λοιπόν αναγκαίο να γίνει αναφορά στους παράγοντεςπου παίζουν καθοριστικό ρόλο για τη συμμετοχή ενός ατόμου σε προγράμματα άσκησης κατά τον ελεύθερό τους χρόνο. Οι Alexandris&Carroll 1997a,b,Alexandris&Carroll 1999,Alexandris,Tsorbatzoudis, &Grouios, 2002, βασιζόμενοιστομοντέλο των Crawford και συνεργατών (1991), ομαδοποίησαν τους ανασταλτικούς παράγοντες ως προς τη λήψη απόφασης για άσκηση, σε έξι επί μέρους παράγοντες: α) έλλειψη χρόνου, β) ατομικοί-ψυχολογικοί, γ) περιορισμένο ενδιαφέρον, δ) οικονομικά και προβλήματα πρόσβασης,ε)έλλειψη παρέας και στ) έλλειψη εγκαταστάσεων. Ειδικότερα, σε διάφορες έρευνες διαπιστώθηκε ότι ανασταλτικοί παράγοντες για συμμετοχή σε δραστηριότητες εξωσχολικών προγραμμάτων άσκησης είναι οι αρνητικές στάσεις, η έλλειψη αυτόαποτελεσματικότηταςκαι οι αρνητικές κοινωνικές επιρροές όπως γονείς, συμμαθητές και καθηγητές ΦΑ (Sallis, Prochaska&Taylor,2000,Davison, Cutting& Birch,2003). 4

14 Ένας ακόμη λόγος για τα χαμηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας είναι οι πολλαπλές δραστηριότητες και οι ρόλοι στους οποίους εμπλέκονται καθημερινά οι άνθρωποι που έρχονται σε σύγκρουση με τη συμμετοχή τους στην άσκηση (Presseau, Sniehotta, Francis, &Gebhardt, 2010, Presseau, Tait, Johnston, &Sniehotta, 2013, Riediger&Freund, 2004). Ως αποτέλεσμα, τα άτομα επανατοποθετούν/ανακατανέμουν συνεχώς τα προσωπικά τους αποθέματα όπως είναι ο χρόνος, η προσπάθεια και η ενέργεια από τη φυσική δραστηριότητα σε κάποιες άλλες δραστηριότητες ώστε να εξασφαλίσουν ότι ο ένας στόχος δεν εμποδίζει την πρόοδο ενός άλλου στόχου (Austin&Vancouver, 1996). Η διαδικασία της απόφασης για το πόσους πόρους και σε ποιον στόχο θα επενδύσει το άτομο, ονομάζεται ιεράρχηση προτεραιοτήτων (priorititation). Μελέτες που διεξήχθησαν κυρίως σε εργαστήρια έχουν επικεντρωθεί σε δύο διαφορετικές καταστάσεις ιεράρχησης (Powers, 1992). Η πρώτη κατάσταση είναι η υψηλής προτεραιότητας, σύμφωνα με την οποία τα άτομα διαθέτουν περισσότερους πόρους σε μια συμπεριφορά-στόχοαπό μια εναλλακτική συμπεριφορά. Είναι σημαντικό να επισημανθείότι η υψηλή ιεράρχησημιας συμπεριφοράς, συνεπάγεται χαμηλή ιεράρχηση της εναλλακτικής συμπεριφοράς. Υπάρχει επίσης μια δεύτερη κατάσταση,ίσης προτεραιότητας, όπου τα άτομα αποφασίζουν να διαθέσουν μεγάλα και ισοδύναμα ποσά των πόρων,τόσο στη συμπεριφορά-στόχο όσο και στην εναλλακτική συμπεριφορά (Austin&Bobko, 1985,Austin&Vancouver, 1996). Έτσι, έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον υπάρχει για τον τρόπο με τον οποίοη ιεράρχηση των σχολικών δραστηριοτήτων, στον καθημερινό τρόπο ζωής των εφήβων μαθητών και μαθητριών, μπορούν να συμβάλλουν ή να εμποδίσουν στη δημιουργία θετικών στάσεων προς την άσκηση και την προώθηση της εξωσχολικής φυσικής δραστηριότητας. Δεν έχει μελετηθεί ακόμη και αποτελεί σκοπό της παρούσας έρευνας, εάν η ενασχόληση με τις σχολικές δραστηριότητες εφήβων μαθητών/τριών στο Γυμνάσιο, έχει επίδραση στη διαμόρφωση της πρόθεσης για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα βοηθήσουν τον/την εκπαιδευτικό Φ.Α. στην προσπάθειά του/της να διαμορφώσει θετικές στάσειςπρος την άσκηση και να πείσει τους μαθητές/τριες ότι παρά τον φόρτο των σχολικών δραστηριοτήτωνοργανώνοντας σωστά τον χρόνο τους, μπορούν να συμμετάσχουν σε εξωσχολικές Φ.Δ. δια βίου. 5

15 Λειτουργικοί ορισμοί Σχολικές δραστηριότητες: Οι δραστηριότητες που έχουν σχέση με τις σχολικές υποχρεώσεις των μαθητών/τριών και σε αυτές ανήκουν το διάβασμα, το φροντιστήριο, η εκμάθηση ξένων γλωσσών, το ωδείο, ο υπολογιστής, ακόμη και το διάβασμα ενός βιβλίου η προετοιμασία μιας εργασίας. Με άλλα λόγια είναι όλες οι δραστηριότητες που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο χρόνο των εφήβων μαθητών/τριών. Εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες: Οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στον ελεύθερο χρόνο των μαθητών-τριών και περιλαμβάνουν δομημένα (οργανωμένα με παρέμβαση ενηλίκων) ή ελεύθερα (αυτόβουλα, αυθόρμητα, αυτοσχέδια) προγράμματα αθλητικών δραστηριοτήτων. Συγκριτική ιεράρχηση προτεραιοτήτων: Η διαδικασία της απόφασης για το πόσους πόρους και σε ποιον στόχο θα επενδύσει το άτομο, ονομάζεται ιεράρχηση προτεραιοτήτων (priorititation). Η υψηλή προτεραιότητα στο κύριο στόχο-δραστηριότητα (αθλητικές) έναντι μιας εναλλακτικής (σχολικές) και η επίδραση της διαδικασίας στην πρόθεση για συμμετοχή σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες ονομάζεται συγκριτική ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Σχεδιασμός της έρευνας Η παρούσα έρευνα διαρθρώνεται σε 5 κεφάλαια πέραν της εισαγωγής. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται βιβλιογραφική ανασκόπηση,στόχος της οποίας είναι να εξεταστούν οι σύγχρονες πηγές για ζητήματα σχετικά με την Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφορά και τις μεταβλητές της (στάσεις, υποκειμενική νόρμα και αντιληπτός έλεγχος της συμπεριφοράς), με τους ανασταλτικούς παράγοντες για φυσική δραστηριότητα και την ιεράρχηση προτεραιότητας των δραστηριοτήτων από έφηβους μαθητές/τριες. Στο δεύτερο κεφάλαιοπεριγράφεται ο σκοπός, η σημασία και οι υποθέσεις της ποσοτικής έρευνας. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις οριοθετήσεις που τέθηκαν 6

16 κατά την εκπόνησής της. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μέθοδος της έρευναςκαι πιο συγκεκριμένατο δείγμα, ο σχεδιασμός της έρευνας, η περιγραφή της διαδικασίας συλλογής των δεδομένων, τα εργαλεία, και η στατιστική ανάλυση των δεδομένων. Στο τέταρτο κεφάλαιο αρχικά παρουσιάζεται η περιγραφική στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων, ακολουθεί η ανάλυση συσχέτισης και στη συνέχεια αναπτύσσεται η επαγωγική στατιστική ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη συζήτηση η οποία περιλαμβάνει κριτική ανασκόπηση,τα συμπεράσματα της έρευνας, τους περιορισμούς και προτάσεις για μελλοντική έρευνα. II. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Στόχος της βιβλιογραφικής ανασκόπησης της παρούσας έρευνας είναι να εξεταστούν οι σύγχρονες πηγές για ζητήματα σχετικά με την Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς και τις μεταβλητές της (στάσεις, υποκειμενική νόρμα και αντιληπτός έλεγχος της συμπεριφοράς), με τους ανασταλτικούς παράγοντες για φυσική δραστηριότητα στους έφηβους μαθητές/τριες και την ιεράρχηση προτεραιότητας των δραστηριοτήτων. Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς (ΤheoryofPlannedBehavior) Η Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφορά (Ajzen,1985), είναι μια κοινωνικογνωστική θεωρία, η οποία προσπάθησε να ερευνήσει τους παράγοντεςπου περιγράφουν τη διαδικασία λήψης απόφασης για την εκδήλωση ή όχι μιας συμπεριφοράς (Theodorakis, Doganis, Bagiatis&Goudas, 1991,Theodorakis, 1992, Theodorakis, 1994, Hagger, Chatzisarantis, Biddle&Orbell, 2001, Theodorakis, Papaioannou&Karastogiannidou, 2004, Chatzisarantis, Hagger, Biddle&Smith, 2005). Αποτελεί προέκταση της Θεωρίας της Αιτιολογημένης Δράσης (TheoryofReasonedAction, Ajzen&Fishbein, 1980), και η διαφορά τους συνίσταται στην προσθήκη της μεταβλητής του Αντιληπτού Ελέγχου. Με βάση τη συγκεκριμένη θεωρία εκείνο που προηγείται άμεσα μιας συμπεριφοράς, είναι η «πρόθεση» του ατόμου να την εκτελέσει (βλ. Σχήμα 1). Η πρόθεση καθορίζει τα χαρακτηριστικά της προσπάθειας και όσο πιο ισχυρή είναι τόσο πιο πιθανό το άτομο να προσπαθήσει περισσότερο να πραγματοποιήσει τη συμπεριφορά. 7

17 Η πρόθεση αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα πρόβλεψης της συμπεριφοράς και καθορίζεται από τρεις μεταβλητές: 1. τις Στάσεις του ατόμου απέναντι στη συμπεριφορά, οι οποίες εκφράζουν τη συνολική, θετική ή αρνητική αντιμετώπιση μιας συμπεριφοράς από το ίδιο άτομο, 2. την Υποκειμενική Νόρμα ή τα κοινωνικά πρότυπα και την επιρροή που ασκούν οι «σημαντικοί άλλοι» για την εκδήλωση ή όχι μιας συμπεριφοράς, 3. τον Αντιληπτό Έλεγχο της Συμπεριφοράς (Α.Ε.Σ), ο οποίος αποτυπώνει τον βαθμό στον οποίο το άτομο πιστεύει ότι μπορεί να ελέγξει την απόδοσή του για επιτυχή εκτέλεση μιας συμπεριφοράς. Αντιληπτός Έλεγχος Συμπεριφοράς Σχήμα 1. Σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών της Θ.Σ.Σ. σύμφωνα με το μοντέλο των Ajzen& Fishbein (1980) 8

18 Όπως φαίνεταιστοσχήμα 1, οπαράγονταςα.ε.σ. επηρεάζειέμμεσαμέσω της πρόθεσης, αλλάκαιάμεσατησυμπεριφορά (Chatzisarantis, Hagger, &Smith, 2007, Chatzisarantis, Hagger, &Brickell, Η Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς έχει εφαρμοστεί με μεγάλη επιτυχία στον χώρο της εκπαίδευσης και ειδικότερα σε μελέτες που ερευνούν τη συμμετοχή μαθητών σε αθλητικές δραστηριότητες (Greenockle, Lee, & Lomax, 1990, Hagger et.al., 2002,Barkoukis & Hagger, 2013, Hagger & Chatzisarantis, 2012), αλλά και την εκπαίδευση ατόμων με ειδικές ανάγκες (Conatser, 2000, Rizzo&Vispoel, 1992, Theodorakis, et.al., 1995). Οι Greenockle et.al. (1990) κατέληξαν ότι οι στάσεις των ατόμων και η Υποκειμενική Νόρμα, διαμεσολάβησαν στην πρόθεση και αυτή με τη σειρά της προέβλεψε θετικά την συμπεριφορά τους. Η Υποκειμενική Νόρμα επηρέασε περισσότερο από τις Στάσεις την πρόθεση για συμπεριφορά. Και τα δύο επηρεάστηκαν από την προηγούμενη συμπεριφορά τους. Σε έρευνα των Hagger, Chatzisarantis, και Biddle, (2002), εξετάστηκε η επίδραση των κινήτρων από τη θεωρία του Αυτό-προσδιορισμού, στη διαμόρφωση προθέσεων για εξωσχολική φυσική δραστηριότητα σύμφωνα με τη Θ.Σ.Σ παιδιά, ηλικίας ετών συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια με τις μεταβλητές της Θ.Σ.Σ. Στα αποτελέσματα φάνηκε ότι οι Στάσεις και ο Α.Ε.Σ. μεσολάβησαν στην επίδραση των αυτόνομων κινήτρων και τα αυτόνομα κίνητρα μεσολάβησαν στην πρόθεση για φυσική δραστηριότητα. Η ενσωμάτωση των δύο θεωριών παρέχει λογικές εξηγήσεις για την προέλευση των γνωστικών μεταβλητών της Θ.Σ.Σ. Στάσεις απέναντι στη συμπεριφορά Οι προσωπικές πεποιθήσεις ενός ατόμου είναι καθοριστικής σημασίας για τη στάση που θα υιοθετήσει απέναντι σε μία συμπεριφορά και το προδιαθέτουν ανάλογα, θετικά ή αρνητικά, απέναντι στη συμπεριφορά. Οι στάσεις, πιο συγκεκριμένα, αφορούν κυρίως τις προσωπικές εκτιμήσεις που απορρέουν από τις συνέπειες της εμπλοκής με μία συμπεριφορά Είναι ο βαθμός που αντιλαμβάνεται κάθε άτομο ότι η πράξη είναι ή δεν είναι επιθυμητή στο ίδιο (Fishbein & Aizen, 1975). Σύμφωνα, επίσης με τους Θεοδωράκη, 9

19 Δογάνη, Μπαγιάτη, Γούδα & Τσαρτσαπάκη (1992), στάσεις είναι ο βαθμός αξιολόγησης, θετικής ή αρνητικής από τα άτομα, ψυχολογικών θεμάτων, όπως σύμβολα, ιδέες, θεσμοί κ.ά. τα οποία συνδέονται με τις συνέπειες που πιθανόν να έχει η εμπλοκή σε μια συμπεριφορά. Καταλήγουν λοιπόν ότι τα άτομα συμπεριφέρονται με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με τις στάσεις τους προς την εκάστοτε συμπεριφορά. Από πολυάριθμες προσπάθειες ερευνητών (Hagger, Chatzisarantis & Biddle 2001, Hagger, Chatzisarantis, Biddle & Orbell, 2001, Martin&Kullina, 2004), που είχαν σαν στόχο τους να μελετήσουν τους παράγοντες που οδηγούν τη συμπεριφορά των ατόμων για συμμετοχή σε φυσική δραστηριότητα και άσκηση, προέκυψε ότι οι στάσεις είναι ένας πολύ βασικός παράγοντας για την κατανόηση της αθλητικής συμπεριφοράς. Ένα άτομο για παράδειγμα, που έχει θετικές στάσεις προς τον αθλητισμό, θα πρέπει να έχει και ανάλογη συμπεριφορά, δηλαδή να λαμβάνει μέρος σε αυτού του είδους τις δραστηριότητες (Theodorakis, 1992). Σύμφωνα με τη Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς, η πρόθεση ενός ατόμου για συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες, μπορεί να προβλεφθεί από έναν συνδυασμό στάσεων και κοινωνικών μεταβολών. Ο πρώτος, είναι προσωπικός παράγοντας και ορίζεται ως «στάση προς τη συμπεριφορά» και αναφέρεταιστον βαθμό που ένας έφηβος παρουσιάζει θετική ή αρνητική προδιάθεση απέναντι στην άσκηση. Οι στάσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, καθόσον εκφράζουν τον βαθμό θετικής ή αρνητικής εκτίμησης των νέων στον τομέα του αθλητισμού αλλά και τις απόψεις, τις ιδέες ή τις κρίσεις τους σχετικά με αυτόν. Όταν υπάρχει μια θετική στάση, είναι πολύ πιθανό να υπάρξει και μία θετική συμπεριφορά. Επομένως, τα άτομα συμπεριφέρονται με διαφορετικούς τρόπους, σύμφωνα με τις στάσεις που έχουν διαμορφώσει προς την εκάστοτε συμπεριφορά και πιο συγκεκριμένα προς την άσκηση. Αν και πόσο καλή ή κακή τη θεωρούν, πόσο χρήσιμη ή μη, πόσο ευχάριστη ή δυσάρεστη, κ.λπ. (Θεοδωράκης, Δογάνης, Μπαγιάτης, Γούδας & Τσαρτσαπάκης, 1992). Η Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς υπέδειξε ότι η διαμόρφωση στάσεων, θετικών ή αρνητικών, για μια συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας είναι μέγιστης σημασίας για τη συμμετοχή τους σε αυτή. Έτσι, αναπτύσσοντας μία αρνητική στάση προς την άσκηση ή δίνοντας σε αυτή μικρότερη αξία, το αποτέλεσμα σε βάθος 10

20 χρόνου είναι η μείωση της δραστηριοποίησης (Teixeira, Going, Houtkooper, Cussler, Martin, Metcalfe&Lohman, 2002).Στη συγκεκριμένη μελέτη στην οποία εξετάστηκε η προθυμία για απώλεια βάρους, από υπέρβαρες γυναίκες, προέκυψε ότι τη μικρότερη ανταπόκριση στην έρευνα άρα και την μικρότερη απώλεια βάρους, την παρουσίασαν αυτές που χαρακτηρίζονταν από αρνητικές στάσεις για άσκηση, ήταν λιγότερο ευχαριστημένες από το σώμα τους και είχαν χαμηλό επίπεδο αυτοσεβασμού. Ο Taylor (1999), σε έρευνα του με ενήλικες, οι οποίοι αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε αθλητικές δραστηριότητες κατά την προεφηβική ηλικία, κατέληξε πως αυτοί ανέπτυξαν μία αρνητική στάση απέναντι στην άσκηση. Σε αντίθεση, όταν για την καθιέρωση μιας θετικής στάσης απέναντι στη φυσική δραστηριότητα υιοθετήθηκαν αντιλήψεις συμπεριφοράς που κατευθύνονταν από εσωτερική παρακίνηση, παρουσιάστηκαν αυξημένες πιθανότητες συμμετοχής στην άσκηση και μάλιστα ως στοιχείο αγωγής (Prapavessis, 2005). Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι ακόμη και όταν οι θετικές στάσεις, επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την συμμετοχή κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος, παρατηρήθηκε το ενδεχόμενο μειωμένης συμμετοχής με το πέρασμα του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, εάν δεν υπάρχει ενίσχυση μιας συμπεριφοράς με θετικές σκέψεις και προσωπική υποστήριξη, πιθανόν να εμφανιστεί έλλειψη ενδιαφέροντος για τη συνέχιση μιας αθλητικής δραστηριότητας (Prapavessis, 2005). Κρίνεται λοιπόν αναγκαίο να ερευνηθούν και να κατανοηθούν οι μηχανισμοί και οι μεταβλητές που θα οδηγήσουν στην τροποποίηση της συμπεριφοράς, ενισχύοντας σταθερά την ενασχόληση με τον αθλητισμό (Θεοδωράκης, Δογάνης, Μπαγιάτης, Γούδας&Τσαρτσαπάκης,1992). Η σχέση μεταξύ στάσεων και συμπεριφοράς δεν είναι πάντα ανάλογη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι παρά την πρόθεση πολλών εφήβων για άσκηση, καθώς γνωρίζουν τα ευεργετικά οφέλη του αθλητισμού, πολύ λίγοι είναι αυτοί που τελικά φτάνουν σε κάποιο γυμναστήριο ή αθλητικό σύλλογο (Θεοδωράκης, Δογάνης, Μπαγιάτης, Γούδας & Τσαρτσαπάκης, 1992). Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι στάσεις μαθαίνονται και αποκτούνται καλύτερα μέσα από προσωπικές εμπειρίες και είναι πιθανό να αλλάξουν μετά από κατανόηση και γνώση (Θεοδωράκης, 1990). 11

21 Υποκειμενική νόρμα Κοινωνικά πρότυπα: ο Ρόλος των Σημαντικών Προσώπων στην καθιέρωση μιας συμπεριφοράς Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο 2.1 σημαντικό ρόλο στην τελική διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς ενός ατόμου παίζουν οι «σημαντικοί άλλοι». Συνεπώς ο παράγοντας της Θ.Σ.Σ. «κοινωνικό πρότυπο ή υποκειμενική νόρμα», αναφέρεται στην κοινωνική πίεση που δέχεται το άτομο για να εκτελέσει ή όχι μια συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, η γνώμη και οι προσωπικές στάσεις των «σημαντικών άλλων» (π.χ. φίλοι, οικογένεια), απέναντι στην εμπλοκή του ατόμου σε μια δραστηριότητα (π.χ. συμμετοχή σε άσκηση), μπορεί να είναι καθοριστική για την απόφασή του (Fishbein&Aizen, 1972, Παπαϊωάννου, Θεοδωράκης &Γούδας, 1999). Η συγκεκριμένη διάσταση έχει σχέση με την εντύπωση του ίδιου του ατόμου, αναφορικά με τις προσδοκίες και τις επιθυμίες των άλλων, για το πρόσωπό του(ajzen&fishbein, 2006). Σημαντικά πρόσωπα ή πρόσωπα που αποπνέουν σεβασμό, μπορεί να ασκήσουν επιρροή ώστε να ασχοληθεί με μια δραστηριότητα, που σύμφωνα με αυτούς είναι η σωστή. Τις περισσότερες φορές, η επιρροή των αντιλήψεων αυτών εξαρτάται από το πόσο σημαντική είναι η σχέση ενός ατόμου με τους άλλους και κατά πόσο υπάρχειη διάθεση να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες τους (Purath&Miller, 2005). Αν το κίνητρο ενός ατόμου να ακολουθήσει τις επιθυμίες κάποιου σημαντικού άλλου προσώπου είναι ισχυρό, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να ενεργήσει κατά τον τρόπο που του υποδεικνύεται από το άτομο αυτό, ειδικά αν η εκτίμηση για το συγκεκριμένο πρόσωπο είναι υψηλή. Μέχριένα βαθμό, ο ρόλος των «σημαντικών άλλων» μπορεί να επηρεάσει τη λήψη μιας απόφασης, τροποποιώντας έτσι τη συμπεριφορά ή τις στάσεις του ατόμου (Dzewaltowski, Noble&Shaw, 1990). Η επιρροή αυτή άλλες φορές γίνεται συνειδητά και άλλες ασυνείδητα (Godin&Gionet, 1991).Παρόλ αυτά οι Armitage και Conner(2001) μετά από σχετικές μελέτες αναφέρουν πως ο παράγοντας υποκειμενική νόρμα ή κοινωνικό πρότυπο, θεωρείται ο πιο αδύναμος προβλεπτικός παράγοντας της πρόθεσης για τη Θ.Σ.Σ. 12

22 Ο Αντιληπτός Έλεγχος της Συμπεριφοράς (Α.Ε.Σ.) Ο Ajzen (1991) επέκτεινε την αρχική θεωρία της αιτιολογημένης δράσης προσθέτοντας την έννοια του αντιληπτού ελέγχου της συμπεριφοράς (Α.Ε.Σ.), που αναφέρεται στην αντίληψη του ατόμου για την ικανότητά του να εκτελεί επιτυχώς μια συμπεριφορά καθώς και στην αντίληψή του για τον βαθμό του ελέγχου που ασκεί το ίδιο το άτομοκατά την εμπλοκή του στη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, Α.Ε.Σ είναι η εκτίμηση του ατόμου σχετικά με τον βαθμό ευκολίας ή δυσκολίας και την αποτελεσματικότητα που πρόκειται να έχει η πιθανή ενέργειά του. Ο αντιληπτός έλεγχος μπορεί να είναι εσωτερικός ή εξωτερικός. Ο εσωτερικός αναφέρεται στο βαθμό που τα άτομα επηρεάζονται από εσωτερικούς παράγοντες (π.χ.αυτό-αποτελεσματικότητα, ικανότητες, δεξιότητες) και αισθάνονται ή όχι ικανά να εμπλακούν στη συμπεριφορά και ο εξωτερικός αναφέρεται με τη σειρά του στον βαθμό που τα άτομα αντιλαμβάνονται ότι εξωτερικοί παράγοντες (π.χ. ευκαιρίες, εμπόδια) μπορούν να ενισχύσουν ή να αναστείλουν τη συμπεριφορά τους. Ο εξωτερικός αντιληπτός έλεγχος μπορεί να διαφέρει από την πραγματικότητα γιατί αγνοούνται πιθανοί ανασταλτικοί παράγοντες. Ο Α.Ε.Σ. θεωρείται ότι επιδρά, έμμεσα μέσω της πρόθεσης, αλλά και άμεσα στη τελική διαμόρφωση της συμπεριφορά(tesse&shaffe, 1990,Armitage&Conner, 1999, 2001). Προκύπτει, ότι η συμπεριφορά ως προς την άσκηση δεν είναι πάντα υπό τον ηθελημένο έλεγχο, όπου ένας αριθμός εμποδίων και περιορισμών (χρόνος, πιέσεις, καιρός κόστος), μπορεί να αναστείλει την πρόθεση των ανθρώπων να εμπλακούν σε μια δραστηριότητα. Η Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς έχει εφαρμογή σε πληθώρα συμπεριφορών και το στοιχείο του αντιληπτού ελέγχου της θεωρίας, είναι το πιο ισχυρό στην πρόβλεψη της πρόθεσης και της συμπεριφοράς (Armitage&Conner, 1999, 2001). Σύμφωνα με τους Sallis και Ovell (1990), ο «Αντιληπτός Έλεγχος της Συμπεριφοράς» αναφέρεται στις ελεγχόμενες πεποιθήσεις του ατόμου. Η σχέση των προσωπικών αντιλήψεων και του είδους της συμπεριφοράς που είναι γενικότερα επιθυμητή, χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να βοηθήσει στην υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς, ώστε να είναι και η επιδιωκόμενη. Η διαμόρφωση της συγκεκριμένης προσωπικής κρίσης, βασίζεται σε πεποιθήσεις που προϋπάρχουν και εξαρτάται από τον βαθμό που η συγκεκριμένη δραστηριότητα αλλά και τα διάφορα είδη αυτής είναι 13

23 επιθυμητά. Οι αντιλήψεις ασκούν ισχυρή επιρροή στις στάσεις του ατόμου σχετικά με την επιθυμία κάποιας ειδικής συμπεριφοράς. Αυτές οι αντιλήψεις, αν και γενικές, υποκρύπτουν και προδιαθέτουν τη στάση ενός ατόμου για ειδικές συμπεριφορές. Ο Α.Ε.Σ., είναι αυτός που ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή, τόσο στην ατομική πρόθεση για συμμετοχή σε μια δραστηριότητα, όσο και στην καθιέρωσή της (Tesser&Shaffe, 1990). Όσο θετικότερη είναι η Στάση, η Υποκειμενική Νόρμα και ο Αντιληπτός Έλεγχος Συμπεριφοράς σε σχέση με τη συμπεριφορά, τόσο πιο υψηλή αναμένεται να είναι η πρόθεση του ατόμου να εκτελέσει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Η Θ.Σ.Σ. υποστηρίζει πως η αλληλουχία των παραπάνω παραγόντων οδηγεί στην ισχυροποίηση της πρόθεσης των μαθητών για άσκηση τόσο στον χώρο της φυσικής Αγωγής, όσο και στον χώρο της φυσικής δραστηριότητας (Hagger et.al., 2003, Barkoukis&Hagger, 2009). Ερευνητική υποστήριξη της Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς στον χώρο της Φυσικής Δραστηριότητας (και στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής) Με βάση τη Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς (Σ.Σ.), αυτό που προηγείται άμεσα μιας αθλητικής δραστηριότητας, είναι η «πρόθεση» του ατόμου να εκτελέσει τη δραστηριότητα και αυτή με τη σειρά της εξαρτάται από τους τρεις παράγοντες που έχουν ήδη προαναφερθεί: οι Στάσεις, η Υποκειμενική Νόρμα και ο Αντιληπτός Έλεγχος Συμπεριφοράς. Οι παράγοντες αυτοί, έχουν ειδικό βάρος τόσο στη διαμόρφωση της πρόθεσης όσο και στην τελική συμπεριφορά (Θεοδωράκηςκαι συν. 1992). Έτσι, όταν η αυτή πρόθεση είναι ισχυρή, υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες το άτομο να προσπαθήσει περισσότερο και να πραγματοποιήσει τελικά τη δραστηριότητα. Παρ όλα αυτά, θαπρέπει να αναφερθεί ότι η πρόθεση για εμπλοκή σε μία αθλητική, δραστηριότητα μπορεί ναείναι αυξημένη, αλλά η ικανότητα των ατόμων να την ολοκληρώσουν να μην είναι αρκετή (Sapp, 2002). Η Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς έχει εφαρμογή στην άσκηση και στην Φυσική Αγωγή. Οι Theodorakis, Goudas και Kourthouris (1992), σε έρευνα τους στηρίχθηκαν στο θεωρητικό μοντέλο, ότι οι στάσεις μπορούν να εξηγήσουν τη συμπεριφορά προς την άσκηση. Προσπάθησαν να εξετάσουν αν οι στάσεις των 14

24 συμμετεχόντων έγιναν πιο θετικές απέναντι σε κάποιο άθλημα, μετά από την γνωριμία, τη συμμετοχή και την πρακτική εξάσκησή τους. Το δείγμα αποτέλεσαν 50 φοιτητές, που πήραν μέρος σε μαθήματα χιονοδρομίας για πρώτη φορά και 50 φοιτητές που ήταν στην ομάδα ελέγχου. Τα δεδομένα της έρευνας οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι στοιχεία που αποκόμισαν οι φοιτητές κατά τη συμμετοχή τους στο νέο άθλημα, όπως η πρακτική εξάσκηση, η γνωριμία με την τεχνική, η επαφή με τον εξοπλισμό, κ.ά., μετέβαλλαν τις στάσεις τους για το συγκεκριμένο άθλημα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ημετά-ανάλυση 79 ερευνών, των Hagger και συνεργατών (2002), οι οποίοι επισήμαναν ότι η θεωρία της σχεδιασμένης συμπεριφοράς εξηγεί το 45% της διακύμανσης της πρόθεσης για άσκηση και το 27,4% της διακύμανσης της συμπεριφοράς σε σχέση με τηνάσκηση. Σε πρόσφατη μελέτη του ο Armitage (2005), διερεύνησε τη δυνατότητα της Θεωρίας της Σ.Σ. να προβλέψει όχι μόνον την ενεργό συμμετοχή σε φυσική δραστηριότητα αλλά και τη διατήρησή της. Η έρευνα διήρκησε 12 εβδομάδες και το δείγμα αποτέλεσαν ενήλικες ασκούμενοι σε γυμναστήρια. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο αντιληπτικός έλεγχος της συμπεριφοράς προέβλεψε σημαντικά την πρόθεση, αλλά και την ενεργό συμμετοχή στην άσκηση. Οι προσαρμογές σε σχέση με την άσκηση αναπτύχθηκαν μέσα στις πρώτες 5 βδομάδες της μελέτης και τέλος όσο πιο επιτυχημένη ήταν η προηγούμενη απόδοση, τόσο πιο αυξημένη παρουσιάστηκε η αντίληψη του συμπεριφορικού ελέγχου. Η εφαρμογή της Θ.Σ.Σ. σε σχέση με την άσκηση διερευνήθηκε σε ενήλικες, σε παιδιά και εφήβους και σε ηλικιωμένους. Οι Downs, Graham, Yang, Bargainnier καιvasil,(2006), σε έρευνά τους με εφήβους, εξέτασαν τους παράγοντες που καθορίζουν τις προθέσεις για άσκηση και τη σχέση τους με την παρελθούσα αθλητική συμπεριφορά, στηριζόμενοι στις θεωρίες της αιτιολογημένης δράσης και της σχεδιασμένης συμπεριφοράς. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι και οι τρεις μεταβλητές της Θ.Σ.Σ.(Στάσεις, Υποκειμενική Νόρμα και Α.Ε.Σ), εξηγούν το 55% της διακύμανσης στην πρόθεση ενώ ο Α.Ε.Σ. εξηγεί το 51% της διακύμανσης στην παρελθούσα αθλητική συμπεριφορά. Επιπλέον, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι απαιτούνται νέες στρατηγικές προώθησης για την ενεργό συμμετοχή των εφήβων σε προγράμματα άσκησης. Κύριος στόχος των νέων 15

25 μεθόδων θα πρέπει να είναι η ενίσχυση της πρόθεσης με θετική ανατροφοδότηση και του αντιλαμβανόμενου ελέγχου της συμπεριφοράς με περεταίρω διερεύνηση ανασταλτικών παραγόντων που πιθανόν να εμποδίζουν την συμμετοχή σε άσκηση, όπως έλλειψη χρόνου, κινήτρων ή ο φόβος της αποτυχίας. Οι Guinn, Vincent, Jorgensen, Dugas και Semper (2007), στηριζόμενοι στην Θ.Σ.Σ., χρησιμοποίησαν ένα δείγμα μεξικανών γυναικών με χαμηλό εισόδημα για να εξηγήσουν την πρόβλεψη της πρόθεσηςγια άσκηση και να διαπιστώσουν αν η εκάστοτε συμπεριφορά προς την άσκηση υποστηρίζει ή όχι τη δομή της θεωρίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εκάστοτε συμπεριφορά της άσκησης (το26,4% του δείγματος δεν ασκούνταν και το 46,9% ασκούνταν για 10 λεπτά μία φορά τηνεβδομάδα), ενισχύει τη δομή της θεωρίας και επιδρά στην πρόθεση για άσκηση.επίσης, προέκυψε ότι ο Α.Ε.Σ. ήταν ο πιο ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας της Θ.Σ.Σ. Η Θ.Σ.Σ. χρησιμοποιήθηκε από τους Alexandris, Barkoukisκαι Tsorbatzoudis (2007), για να διερευνηθεί η σχέση της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση σε ηλικιωμένους. Οι ερευνητές θέλησαν να διερευνήσουν τον βαθμό διαμεσολάβησης των μεταβλητών της Θεωρίας της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς στη σχέση μεταξύ ανασταλτικών παραγόντων και πρόθεσης να συνεχίσουν να συμμετέχουν σε φυσικές δραστηριότητες, σε ηλικιωμένους, που συμμετείχαν σε οργανωμένα προγράμματα άθλησης. Τα αποτελέσματα έδειξαν αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στις μεταβλητές στάσεις και Α.Ε.Σ. και στους περιοριστικούς παράγοντες, ενώ η μεταβλητή κοινωνικό πρότυπο δεν είχε καμία συσχέτιση. Όσον αφορά τον διαμεσολαβητικό ρόλο των μεταβλητών της θεωρίας, διαπιστώθηκε ότι τόσο οι στάσεις όσο και ο αντιλαμβανόμενος έλεγχος της συμπεριφοράς, διαμεσολαβούν μερικώς στη σχέση μεταξύ ανασταλτικών παραγόντων και πρόθεσης ενώ ο Α.Ε.Σ. έχει τον ισχυρότερο ρόλο. Η μεταβλητή, το υποκειμενικό πρότυπο δεν παρουσίασε σημαντική συσχέτιση με την πρόθεση των ηλικιωμένων για συμμετοχή σε προγράμματα φυσικής δραστηριότητας. Προκύπτειλοιπόν, ότι οι ηλικιωμένοι είναι κατά κάποιον τρόπο ανεξάρτητοι στις αποφάσεις τους σε σχέση με τη συμμετοχή σε άσκηση. Επίσης, σε άλλη σχετική έρευνα σε ηλικιωμένους οι Gretebeck, Black,Blue, Clickman, Huston&Gretebeck, 2007, για να εξηγήσουν την πρόθεση και την αυτό- 16

26 αναφερόμενη συμπεριφορά σε σχέση με την άσκηση, χρησιμοποίησαν τη Θ.Σ.Σ. προσθέτοντας τη μεταβλητή«λειτουργική ικανότητα». Τα ευρήματα της μελέτης έδειξαν ότι η Θ.Σ.Σ. μαζί με τη λειτουργική ικανότητα εξηγούν επιπλέον το 11% της διακύμανσης, απ ότι η θεωρία μόνη της και η λειτουργική ικανότητα, ήταν ο πιο ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας της συμπεριφοράς της άσκησης. Συνεπώς, η λειτουργική ικανότητα είναι ένας σημαντικός προβλεπτικός παράγοντας της συμπεριφοράς, ως προς την άσκηση σε ηλικιωμένους και πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στον σχεδιασμό προγραμμάτων άσκησης. Ερευνητές, σε μια σειρά από ενδιαφέρουσες μελέτες, συμπέραναν ότι η Θ.Σ.Σ. μπορεί να αποτελέσει το πλαίσιο για σχεδιασμό παρεμβατικών προγραμμάτων σε ειδικές ομάδες (2004) μελετώντας τη πρόθεση για άσκηση και τη συμπεριφορά ως προς την άσκηση σε 104 έγκυες γυναίκες κατά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, με βάση το θεωρητικό πλαίσιο της Θ.Σ.Σ. κατέληξαν ότι: α) ο Α.Ε.Σ. ήταν ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας της συμπεριφοράς της άσκησης και β) το Κοινωνικό Πρότυπο και οι Στάσεις, ήταν επίσης σημαντικοί προβλεπτικοί παράγοντες της πρόθεσης για άσκηση. Τα αποτελέσματα, σε πρόσφατη έρευνα τωνjones, Ruill, Keir, Carter, Friedman, Bigner, και Reardon, (2007), έδειξαν ότι υπήρχε μέτρια ως υψηλή θετική συσχέτιση, μεταξύ των μεταβλητών της θεωρίας ενώ φάνηκε ότι οι μεταβλητές, Στάσεις και Α.Ε.Σ., να είναι οι περισσότερο καθοριστικοί παράγοντες. Στη συγκεκριμένη μελέτη εξετάστηκαν δημογραφικοί, ιατρικοί και οι κοινωνικό-γνωστικοί παράγοντες της πρόθεσης για άσκηση, σε δείγμα 100 ασθενών με πρωτοπαθή όγκο εγκεφάλου. Οι ερευνητές κατέληξαν, ότι η Θεωρία της Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς μπορεί να είναι χρήσιμη για τον σχεδιασμό παρεμβάσεων, που σκοπόέχουν την προώθηση της άσκησης σε ασθενείς. Σχετική έρευνα των Eves, Hoppe&McLaren (2003), εξέτασε την εφαρμογή της Θ.Σ.Σ. σε συγκεκριμένα είδη φυσικής δραστηριότητας και όχι γενικά στην άσκηση, όπως έκαναν οι περισσότερες έρευνες. Συγκεκριμένα, εξέτασαν τις μεταβλητές της θεωρίας και τη σχέση τους με έξι διαφορετικούς τύπους φυσικής δραστηριότητας: έντονη άσκηση (ομαδικά σπορ και αεροβική), μέτριας έντασης άσκηση (χορός και κολύμπι) και χαμηλής έντασης φυσική δραστηριότητα (περπάτημα και κολύμπι). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι προθέσεις για όλους τους τύπους άσκησης επηρεάστηκαν από τις Στάσεις και τον 17

27 Αντιληπτό Έλεγχο Συμπεριφοράς, εκτός από το περπάτημα. Η μεταβλητή «υποκειμενικό πρότυπο» είχε επίδραση στη διαμόρφωση της πρόθεσης μόνον για το κολύμπι, ενώ το περπάτημα ήταν ο λιγότερο προβλεπτικός παράγοντας σε σχέση με τις υπόλοιπες αθλητικές δραστηριότητες. Οι Bryan, CourtneyκαιRochelean (2002) μελέτησαν τη Θ.Σ.Σ. σε σχέση με το είδος της άσκησης. Ερευνήθηκε η Θ.Σ.Σ. και η εφαρμογή της σε προγράμματα αεροβικής έναντι προγραμμάτων με αντιστάσεις. Συμμετέχοντες ήταν 210 φοιτητές, οι οποίοι αξιολογήθηκαν σε μία αρχική μέτρηση και σε μία τελική, 3 μήνες αργότερα. Στην έρευνα εξετάστηκαν οι συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών της θεωρίας και μεταβλητών όπως η αιτία της συμμετοχής τους στην άσκηση, χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους όπως η εξωστρέφεια και η αντιλαμβανόμενη υγεία. Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι οι μεταβλητές της θεωρίας, η εξωστρέφεια και η αντιλαμβανόμενη υγεία, ερμηνεύουν τη διακύμανση στο 19% για την αεροβική άσκηση και το 40%, για την άσκηση με αντιστάσεις. Οι παράγοντες συμμετοχής στην άσκηση ήταν φυσιολογικοί, ψυχολογικοί, και κοινωνικοί και οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η θεωρία της σχεδιασμένης συμπεριφοράς, αποτελεί ένα έγκυρο θεωρητικό μοντέλο πρόβλεψης, τόσο για τα προγράμματα αερόβιας άσκησης, όσο και για τα προγράμματα άσκησης με αντιστάσεις. Επιπλέον, σε έρευνα που έγινε σε ένα δείγμα μικρών παιδιών, διερευνήθηκε αν η εφαρμογή της Θ.Σ.Σ. προέβλεψε τη φυσική δραστηριότητα μέτριας και έντονης έντασης καθώς και την καρδιοαναπνευστική φυσική κατάσταση (Martin, Kullina, McCaughtry, Cothran, Dake, &Fahoome, 2005). Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι τόσο οι στάσεις όσο και τα κοινωνικά πρότυπα προέβλεψαν σημαντικά την πρόθεση των παιδιών άσκηση. Επιπρόσθετα, βρέθηκε, ότι το Υποκειμενικό Πρότυπο και ο Α.Ε.Σ. ήταν διαμεσολαβητές για την επίδραση των Στάσεων στη διαμόρφωση της πρόθεσης.τα αποτελέσματα συνάδουν με τα ευρήματα άλλων μελετών, που αφορούσαν παιδιά και εφήβους, όπου η πρόθεση δεν αποτελεί καλό προβλεπτικό παράγοντα για τη συμπεριφορά ως προς την άσκηση. Ο κύριος λόγος φαίνεται να είναι το γεγονός ότι τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει ακόμη γνωστικές και συμπεριφορικές ικανότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για να μεταφράσουν την πρόθεση σε συμπεριφορά. 18

28 Ο Tsorbatzoudis (2005) για να ερευνήσει τις στάσεις μαθητών σχολείου απέναντι στη φυσική δραστηριότητα, στηρίχθηκε στο θεωρητικό μοντέλο Θ.Σ.Σ. Στόχος της μελέτης ήταν να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης σχετικά με το χειρισμό των μεταβλητών της θεωρίας και τις συνήθειες της άσκησης σε δείγμα 366 μαθητών. Η παρέμβαση διήρκησε 12 εβδομάδες και περιελάμβανε posters και διαλέξεις, που είχαν σχέση με τη συμμετοχή τους σε αθλητικές δραστηριότητες. Τα αποτελέσματα, έδειξαν ότι η παρέμβαση είχε αποτελέσματα στην ενίσχυση των στάσεων, στον Α.Ε.Σ., της πρόθεσης και στην αυτό-αναφερόμενη ενεργό συμπεριφορά, αλλά όχι σε σχέση με το «κοινωνικό πρότυπο». Ανακεφαλαιώνοντας τα ευρήματα των παραπάνω ερευνητικών μελετών θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο καθηγητής φυσικής αγωγής μπορεί να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες προκειμένου να αξιοποιήσει το θεωρητικό πλαίσιο της Θ.Σ.Σ., ώστε να προωθήσει θετικές στάσεις στους μαθητές, τόσο στο μάθημα του σχολείου όσο και σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες. Ανασταλτικοί Παράγοντες και Φυσική Δραστηριότητα Ενώ είναι γνωστό ότι τα οφέλη από την ενασχόληση των μαθητών και μαθητριών με τις εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες είναι πολύ θετικά, πολλές φορές η προσπάθεια για συμμετοχή συναντά εμπόδια που πρέπει να ξεπερασθούν (Αυγερινός, Στάθη, Almond, &Κιουμουρτζόγλου, 2002). Ο προσδιορισμός των εμποδίων συμμετοχής σε φυσικές δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο αποτελεί σημείο ενδιαφέροντος από το Οι πρώτες έρευνες στην Ελλάδα παρουσιάστηκαν από τους Alexandris&Carroll(1997), Alexandris&Carroll(1999), Alexandris, Tsorbatzoudis, &Grouios (2002), οι οποίοι στηρίχθηκαν στο μοντέλο των Crawford et.al.(1991). Οι ερευνητές ομαδοποίησαν τους ανασταλτικούς παράγοντες συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες σε έξι: α) έλλειψη χρόνου, β) ατομικοί-ψυχολογικοί, γ) περιορισμένο ενδιαφέρον, δ) οικονομικά και προβλήματα πρόσβασης, ε) έλλειψη παρέας και στ) έλλειψη εγκαταστάσεων. Οι περισσότερες έρευνες που εξέτασαν τη σχέση μεταξύ ανασταλτικών παραγόντων και συχνότητας συμμετοχής αναφέρουν αρνητική συσχέτιση 19